HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:50 E diel, 30 dhjetor 2012E diel, 30 dhjetor 2012E diel, 30 dhjetor 2012E diel, 30 dhjetor 2012E diel, 30 dhjetor 2012

PUBLIKOHEN PER HERE TE PPUBLIKOHEN PER HERE TE PPUBLIKOHEN PER HERE TE PPUBLIKOHEN PER HERE TE PPUBLIKOHEN PER HERE TE PARE DHJETERAARE DHJETERAARE DHJETERAARE DHJETERAARE DHJETERA VIZAVIZAVIZAVIZAVIZATIME QE DESHMOJNE PUNEN MADHESHTORETIME QE DESHMOJNE PUNEN MADHESHTORETIME QE DESHMOJNE PUNEN MADHESHTORETIME QE DESHMOJNE PUNEN MADHESHTORETIME QE DESHMOJNE PUNEN MADHESHTORE

LETRAT E PANJOHURA TE PIKTORITFatmir Haxhiu: Fatmir Haxhiu: Fatmir Haxhiu: Fatmir Haxhiu: Fatmir Haxhiu: Arti i demokracisë, '97-a, shpresa për ndryshimArti i demokracisë, '97-a, shpresa për ndryshimArti i demokracisë, '97-a, shpresa për ndryshimArti i demokracisë, '97-a, shpresa për ndryshimArti i demokracisë, '97-a, shpresa për ndryshim

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Nuk mund ta njohësh njëartist, nuk mund të shprehesh me qartësinë e duhur

rreth personalitetit artistik dhejetësor, nëse nuk e shpalos krijim-tarinë e tij, nëse nuk vëzhgon nëhapësirat e çdo dokumenti tjetër, tëshkruar apo objekt të lënëtrashëgim nga artisti, për mjedisine kohës së vet, por edhe për mjedis-et e së ardhmes. Kjo përgatitje ësh-të një tekst mediatik dhe informuesdhe jo detajues mbi personalitetin epiktorit Fatmir Haxhiu, i cili jetoidhe pikturoi në kohën e komunizmitdhe dhjetë vitet e fundit të jetës sëtij i kaloi në një periudhë, e cila metë drejtë duhet thënë se ishte një pe-riudhë e vështirë dhe e domos-doshme ndryshimesh të sistemevepolitike, por dhe mjaft e vështirëemocionale për shumë individë dhefamilje shqiptare, fëmijët e të cilaveu larguan drejt një emigrimi pakthim. Njohja me një pjesë tjetër të

jetës së Fatmir Haxhiut ndodhigjatë leximit të kujdeshëm të disaletrave, të cilat piktori ia drejtoi memall dhe kujdes atëror, djalit të tij,Artanit. Në radhët e shkruara zbu-lon një pjesë nga jeta e përditshmee piktorit dhe mënyrën e përshtatjesme ato çka sillte një kohë në kaos.Lexon letrat dhe kupton më mirëimazhet e pikturës figurative që kalënë trashëgim. Kupton psenë epërzgjedhjes së temave, si ato qëu cilësuan, aso kohe, "të mëdha",produkt i propagandës, si dhepsenë e temave, që pasqyrojnë nje-riun e zakonshëm dhe familjar nëjetën e përditshme. Imazhet epara kanë ngarkesë ideologjike,heroike, entuziaste dhe ngadhën-jimtare, të cilat kritika e sotme ikonsideron vepra shembull të re-alizuara në mbështetje të plotë tërealizmit socialist dhe imazhet edyta i konsideron vepra të reali-zuara në mbështetje të element-eve tradicionale të pikturës figu-rative realiste.

Fatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe indeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullit

shqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoikolonën e batalistit në Forumin e historisëkolonën e batalistit në Forumin e historisëkolonën e batalistit në Forumin e historisëkolonën e batalistit në Forumin e historisëkolonën e batalistit në Forumin e historisë

së pikturës realiste klasike shqiptare...së pikturës realiste klasike shqiptare...së pikturës realiste klasike shqiptare...së pikturës realiste klasike shqiptare...së pikturës realiste klasike shqiptare...

Peneli i Fatmir Haxhiuhyri në historinë e ar-

tit realist shqiptar në pe-riudhën e tretë të saj, atëpas Luftës së DytëBotërore. Por për nga kon-teksti tematik dhe me-sazhi edukativ historik iveprës së tij, piktura eHaxhiut lidhet me detyratembrionale të pikturës re-aliste shqiptare, që janëtemat themeluese laike tëartit të Rilindjes Ko-mbëtare pas mesit tëshek. 19 deri në Shpalljene Pavarësisë më 1912.Piktura e tij përmbanlidhjet e drejtpërdrejta metemën historiko-patri-otike me frymë romantiketë pikturës rilindëse, mepërpjekjet dhe luftën përpavarësinë e Shqipërisë,

të cilat bënë para së gjith-ash burim frymëzimi fig-urën e heroit kombëtarSkënderbeut, dimensioni iveprës historike të së cil-it, iu desh edhe një herëShqipërisë në finale, përt'u çliruar për jetë a vde-kje nga Perandoria os-mane dhe për të fituar Pa-varësinë e vendit. Ashtu sinë letërsi, edhe në artin ril-indës, figura e Skënder-beut u paraqit si simbol iluftës për pavarësi, qoftëedhe me realizimet e paramodeste të asaj kohe, siPortreti i Skënderbeut tëpiktorit korçar J. Panaritimë 1883 dhe portretet epara në skulpturë mbi her-oin kombëtar të realizuaranga Murat Toptani më1899 dhe 1914. Në kushtete ndalimit të...

Pjesa e përzgjedhur sotnga dokumentet e

'Promemories' që u hartuanë 1941 nga Fejzi Alizoti,Mustafa Merlika-Kruja,Xhemil Dino, DhimitërBerati e Tahir Shtylla mbiShqipërinë etnike, lidhetme dëmshpërblimet dhekthimin e fondeve të sh-qiptarëve që Greqia kish-te bllokuar në bankat esaj. Materiali është sh-këputur nga pjesa e II e'Përshpagimeve sh-qiptare' ku janë përm-bledhur: "Çështje lidhurme Greqinë" dhe "Çështjelidhur me Jugosllavinë".Këtë numër do tëparaqesim dy nga pikat eçështjeve që lidhen meGreqinë, atë të:Trashëgimísë së bam-irësve Shqiptarë nëbankat greke në dobi të

bashkësive të ShqipërisëJugore, padrejtësisht tëbllokuara nga QeveriaGreke dhe dëmet e shkak-tuara pasurive privategjatë pushtimit grek tëKorçës e Gjirokastrës1912-1916. Sa i takonfondeve të bllokuara, sipasnënshkruesve të doku-mentit Greqia ka bllokuarafro 2 milion franga ari.Kush ishin këta bamirësdhe pse paratë ishin de-pozituar në bankat greke?Këtë na e zbulon doku-menti i mëposhtëm.Shqiptarët ortodoksë tëShqipërisë Jugore të cilët,mund të pohohet, se kanëvuajtur më shumë se ele-mentët e tjerë kombëtarëpër shkak të regjimit oto-man, gjatë shekullit XIX,kishin filluar të...

TTTTTrashëgimía e bamirësve Shqiptarë nërashëgimía e bamirësve Shqiptarë nërashëgimía e bamirësve Shqiptarë nërashëgimía e bamirësve Shqiptarë nërashëgimía e bamirësve Shqiptarë nëbankat greke, padrejtësisht të bllokuarabankat greke, padrejtësisht të bllokuarabankat greke, padrejtësisht të bllokuarabankat greke, padrejtësisht të bllokuarabankat greke, padrejtësisht të bllokuara

nga Qeveria Greke dhe dëmet e shkaktuaranga Qeveria Greke dhe dëmet e shkaktuaranga Qeveria Greke dhe dëmet e shkaktuaranga Qeveria Greke dhe dëmet e shkaktuaranga Qeveria Greke dhe dëmet e shkaktuarapasurive private gjatë pushtimit të Korçës epasurive private gjatë pushtimit të Korçës epasurive private gjatë pushtimit të Korçës epasurive private gjatë pushtimit të Korçës epasurive private gjatë pushtimit të Korçës e

Gjirokastrës 1912-1916Gjirokastrës 1912-1916Gjirokastrës 1912-1916Gjirokastrës 1912-1916Gjirokastrës 1912-1916

Franka "e përdhunuar"Franka "e përdhunuar"Franka "e përdhunuar"Franka "e përdhunuar"Franka "e përdhunuar"vjen në shqip romanivjen në shqip romanivjen në shqip romanivjen në shqip romanivjen në shqip romani

tronditës i Jutta Ttronditës i Jutta Ttronditës i Jutta Ttronditës i Jutta Ttronditës i Jutta TreiberreiberreiberreiberreiberPërkthyesi dhe botuesi FerdinandPërkthyesi dhe botuesi FerdinandPërkthyesi dhe botuesi FerdinandPërkthyesi dhe botuesi FerdinandPërkthyesi dhe botuesi Ferdinand

Laholli, sjell në shqip ikonatLaholli, sjell në shqip ikonatLaholli, sjell në shqip ikonatLaholli, sjell në shqip ikonatLaholli, sjell në shqip ikonate letërsisë moderne gjermanofonee letërsisë moderne gjermanofonee letërsisë moderne gjermanofonee letërsisë moderne gjermanofonee letërsisë moderne gjermanofoneromani i Jutta Tromani i Jutta Tromani i Jutta Tromani i Jutta Tromani i Jutta Treiber tronditësreiber tronditësreiber tronditësreiber tronditësreiber tronditës

dhe mrekullues njëherësh...dhe mrekullues njëherësh...dhe mrekullues njëherësh...dhe mrekullues njëherësh...dhe mrekullues njëherësh...

○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Fatmir Haxhiu,Fatmir Haxhiu,Fatmir Haxhiu,Fatmir Haxhiu,Fatmir Haxhiu,delacroix idelacroix idelacroix idelacroix idelacroix i

pikturës shqiptarepikturës shqiptarepikturës shqiptarepikturës shqiptarepikturës shqiptare

Disa ditë para Krishtlindjes,qendra e vogël e Vulture-s,

Ginestra, u transformua në njëqytezë arbëreshe. Një iniciativëqë kishte qëllimin të mbajë gjallë

kryesore të fshatit. Prekës ishtemomenti kur kreu i këtij grupinjoftoi, në gjuhën mëmë, fillimine kësaj feste arbëreshe: "Tënderuar ginestrinë, burra, gradhe fëmijë, sot e shtunë në orën18, bëjmë një festë...

○ ○ ○ ○

faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19

Në Ginestra... "Dita arbëreshe" si 500 vjet më parëNë Ginestra... "Dita arbëreshe" si 500 vjet më parëNë Ginestra... "Dita arbëreshe" si 500 vjet më parëNë Ginestra... "Dita arbëreshe" si 500 vjet më parëNë Ginestra... "Dita arbëreshe" si 500 vjet më parëhistorinë, kulturën dhe traditatarbëreshe të kësaj qendre të vogëlprej pak më shumë se 700 ban-orësh. Në prezencë të autoritetevembërriti nga Maschito grupi his-torik "Rethnes", me veshje ar-bëreshe, që përfermoi nëpër rrugët

Promemoria e '41,Promemoria e '41,Promemoria e '41,Promemoria e '41,Promemoria e '41,Greqia bllokoi 2 ml.Greqia bllokoi 2 ml.Greqia bllokoi 2 ml.Greqia bllokoi 2 ml.Greqia bllokoi 2 ml.

franga ari të shqiptarëvefranga ari të shqiptarëvefranga ari të shqiptarëvefranga ari të shqiptarëvefranga ari të shqiptarëve

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Lorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo Zolfo

Gjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji Frashëri

Suzana VSuzana VSuzana VSuzana VSuzana Varvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kuka

Në foto: Autoportret i piktori Fatmir Haxhiu dhe dyvizatime nga tabloja “Beteja e Burrelit” të vitin 1982

Jutta Treiber autore e romanit "E përdhunuar"

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 30 dhjetor 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ARTISTI

85-85-85-85-85-VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII LINDJESLINDJESLINDJESLINDJESLINDJES

Suzana VSuzana VSuzana VSuzana VSuzana Varvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kukaarvarica Kuka

...Përmes atyre letrave zbulon ndry-shimin e kudondodhur thelbësor social dhepolitik. Gjithashtu letrat janë fakte të per-sonalitetit të formuar të Fatmir Haxhiut, icili kurrsesi nuk e pranon që ndryshimi tëcënojë mënyrat e tij të pasqyrimit piktorik,si dhe të lënë të kuptosh se një transformimi ndërgjegjshëm edhe mund tëndodhte. "...Ne bëjmë një jetëmonotone. Unë në studio eLeti në shtëpi. Asnjë variacionnuk kemi. Shpresojmë që artii ardhshëm të ketë ndryshimethelbësore për të mirë. Unëvazhdoj të krijoj në rrugëntime, por në krahasim me tëtjerët unë tingëlloj anakronik.Për të ndryshuar nuk mund tabëj, po ta bëja këtë do të diljajashtë vetes, dhe për të tjerëtdo të isha një kamaleon e pa-karakter. Koha që më ka mbe-tur nuk lejon që ndryshiminta bëj gradualisht (besoj se ekupton ku e kam fjalën)...".

Shkëputja e këtij teksti ngaletra e 23 dhjetorit të vitit1991 është një fakt, i cili nathotë se Fatmir Haxhiu asnuk mori armët e të kundër-shtojë e as nuk u tërhoq në li-montinë e jetës, por e lidhidrejtpërdrejt pikturën e dh-jetë vjetëve të fundit me vazh-dimësinë e nisur, dhe ia kush-toi rikthimit te subjektet his-torike, që pasqyrojnë betejate Skënderbeut, betejat në fushë Kosovë,betejave të demave, portretit dhe imazhittë shqiptarit luftëtar, malësor verior dhejugor. Madje pikturoi peizazhin dhenatyrën e qetë dhe shpresoi se vepra e tijdo të vlerësohej dhe në një vend tjetër. Kjotregon se shkoi drejt temës dhe subjekteveqë donte më shumë në jetën e tij. Kjo tre-gon, gjithashtu, se temat e propagandës ish-in detyrimi shtetëror, që natyrisht i kreume përgjegjësi profesionale dhe partiake,por temat e betejave, kalorësve mbi kuaj,kompozimet shumëfigurëshe, ku triumfonvizatimi ekspresiv, korrektesa piktorike ak-ademiko-realiste dhe pasqyrimi me frymëheroike i historisë, paskëshin qenë pasionii vërtet i pikturës së tij.

Haxhiu ishte në dijeni të situatës dhe indjente mjaft mirë rrethanat e reja jetësoredhe nën petkun e një demokracie ende tëbrishtë ai shkruan në letrën e 30 prillit 1997se: "Me gjithë situatën e turbullt që ka përf-shirë të gjithë vendin, në përgjithësi ne jemimirë, bëjmë një jetë normale siç mund tëpërfytyrohet në gjendje të jashtëzakon-shme. Jemi mbyllur në shtëpi dhe falë pik-turës punoj çdo ditë, Leti me punët e sh-tëpisë. Gjithësesi me Qeverinë e PajtimitKombëtar, gjendja dale e ngadalë po nor-malizohet, dhe siç flitet me zgjedhjet që dotë bëhen në qershor, mbase do të zejmëmend për të jetuar si gjithë popujt e tjerë tëEvropës".

E dimë se ishte dhe ende është koha edasive të përkatësive politike, që ende janëafektuese ndaj kulturës, artit dhe person-aliteteve të tyre dhe kjo e ka një shkak.Gjithashtu e dimë mjaft mirë se realizmisocialist e ka një justifikim, që buron si njëart i diktaturës komuniste dhe i propagan-dës së saj mbi kombin, dhe që është shkaku

kryesor i dasive të mësipërme. Por e dimëqë produktet e imazheve të tij nuk mund t'iasgjësojmë në asnjë mënyrë, pasi ligjetndërkombëtare të trashëgimisë kulturore ikanë përcaktuar qartë mënyrat e përpunim-it të llojeve të trashëgimisë. Dhe ajo namëson se po të inkriminojmë faktin historikmbi faktin artistik, të një kohe të shkuar,do të dëmtonin qartësisht vetë hapat eformimit të kulturës shqiptare dhe person-

alitetin shqiptar. Absolutisht e dimë se toleranca dhe

vazhdimësia, koha e sotme, fjala e lirë,përkufizimi historik dhe çështjet estetikembi artin shqiptar nuk kanë pse e ndalinshprehjen e ideve të drejta ndaj anësive tëvlera apo të pavlera, të cilido artist shqiptar,që ka kontribuar në hapat e zhvillimit tëkësaj kulture.

Dimë se arti i së shkuarës, në fund tëfundit, kthehet në shprehje vizive për his-torinë e një kombi, edhe kur ato na vijnënga kohë të tjera apo politikisht të kundër-ta me kohën që jetojmë, sepse ato kthehennë fakte. Fakti është fakt. Ai është pohuesidhe kjo më shtyn të mbroj idenë se artisti,që bën emër në çdo rrethanë qoftë, madjedhe në ato rrethana të diskutueshme dhe tëkritikueshme prej vrullit të mohimit ndajartit të zhvilluar në komunizëm, e kanëmundësinë të merren në konsideratë ngasistemi i ideve, të cilat organizohen dhe i jepenpublikut, që e dëshiron dijen mbi artin dheartistin, por edhe kulturës që e dëshiron të

jetë e formuar. Gjithashtu mendojse një nga elementet e konsolidim-it kulturor të një kombi është sele-ktimi i arritjeve dhe kontributit tëcaktuar, të çdo artisti në fushën evet dhe bërja e ditur.

Një artist i tillë, do mbetet dheFatmir Haxhiu (1927-2001), i cililindi 85 vite më parë dhe kontribu-ti i tij më i rëndësishëm është për-caktuar tashmë në hapësirën e ar-tit shqiptar dhe lidhet me pik-turën që i përket skenave të gjëraluftarake dhe ndodhive, ku hym-nizohet forca e personazhit lider,si individi kryesor i luftërave.Tablo të tilla janë figurative e re-aliste. Shembuj të tillë gjejmëdhe në historinë më të mirë

botërore. Këto skena janë të piktu-ruara në tablo të përmasave të mëdhashumë figurëshe. Subjektet e tyre janëshkëputje çastesh nga ngjarje historiketë luftërave të shqiptarëve në harkunkohor të disa qindra viteve, duke idhënë rëndësi betejave në kohët e Mes-jetës dhe Luftës së Dytë Botërore. Tab-lo të tilla kthehen, në ditët tona, në pjesëtë trashëgimisë figurative kombëtare tëarteve pamore të shek. XX. Shpesh herë,art i tillë bëhet pjesë e ekspozimeve tëkonceptuara si krijimtari e zhvillimit të

pikturës historike në artin shqiptar, tëkohës së propagandës, ideologjia së cilës eshfrytëzoi si një nga gjinitë më të publikuaradhe më thelbësore. Kjo lloj pikture u duk nëShqipërinë e viteve `20, me tablotë e Zengos(1880-1940) dhe Kolombit (1907-1947), i pariia ka kushtuar betejës së udhëhequr ngaSkënderbeu kundra osmanëve (1933) dhe idyti, i Skënderbeut të ri në dyluftim kundrapersëve (1927). Më pas u zhvillua me sforconga pionierët realistë klasik, të formuar nëakademitë perëndimore dhe mori përparësinë vitet '40-'90 nga artistët më në zë të siste-

mit, ku Cangonji, Madhi, Kilica, Shijaku,Haxhiu, Kamberi, i dhanë hapësirë pikturëshistorike, e ku pas viteve '90 Haxhiu u duk sembeti i vetëm në vazhdimin e pikturimit tëpikturës historike bataliste. 'Historical paint-ing'/piktura historike u emërtua me këtë për-caktim gjatë shekullit të XIX, por u përmendsi term, për herë të parë, nga Sir Joshua Rey-nolds (1723-1792). Ai e saktësoi kuptimin etij në një nga diskutimet mbi artin, në audi-toret e Akademisë Mbretërore të Artit në An-gli, i cili ishte aso kohe piktor idealist drejt per-fektes dhe themelues i kësaj akademie. Në pik-turën historike përfshihet edhe military art osebattle scenes/arti ushtarak apo skenat e luftës,cilësuar dhe skenat bataliste, të cilat nuk kanënisur me Reynolds, por shembujt e shumtë dhetë hershëm në kohë radhiten në historinë eartit botëror, e cila qartëson teorikisht se tëgjitha betejat e rëndësishme dhe ndodhitëkryesore, që lidhen me luftrat dhe revolucio-net janë të pasqyruara nga artistë të rëndë-sishëm botëror dhe lokalë si: Poussin (1594-1665), Rembrandt (1606-1669), Courtois (1621-676), Ëatteau (1758-1823), Gerard (1770-1837), Trumbull (1756-1843), Heim (1787-1865), Meissonier (1815-1891), Leutze (1916-1868), Sully (1783-1872), Broë n (1829-1890),de Neëville (1835-1885), Cormon (1845-1924)e deri te Picasso (1883-1973), që e trajtoi temëne tmerreve të Luftës së Dytë Botërore, duke etejkaluar imazhin realist drejt një stili të ab-straguar e surrealist të simbolikave, në pik-turën Guernica (1937).

Dhe e gjitha kjo na bën të qëndrojmë meFatmir Haxhiun, i cili mendoj se e ka një mer-itë, që duhet përmendur dhe respektuar përtrajtesën figurative që i ka dhënë disa çastevenë historinë e kombit tonë dhe pavarësishtdrejtimit artistik.

Shkolla e parë e lartë akademike sh-qiptare e nisi formimin e artistit shqiptar nëvitet `60 të shek. XX. Platforma e saj mbësh-tetej në dy piketa qendrore. E para, dhe ebarasvlefshme me të dytën, ishte disiplini-mi i studentit për të marrë njohuri bazë mbiteoritë dhe elementet e realizmit dhe e zba-timit të tyre rigoroz në çdo punim arti. Pike-ta e dytë, ishte po aq kryesore sa e para, dhemadje e rrezikshme për artistin, sepse du-hej të zbatonte i aktivizuar parimet bazë tësistemit socialist përmes metodës krijuesetë realizmit socialist. Në këtë mjedis, në tëcilin Haxhiu u përshtat pa sforco, u zhvil-lua arti batalist i piktorit të realizmit so-cialist. Fatmir Haxhiu u lidh shumë fort mesubjektet historike, që vinin nga tema eluftës dhe e ndeshjes së kundërshtarëve. Ekjo për dy arsye. Së pari ai ishte një piktori zoti, i aftë për të vizatuar në mënyrë real-iste, pasi kishte mjeshtërinë dhe përkush-tim emocional në pasqyrimin drejtpërdrejtëtë figurës njerëzore të vendosur në të gjithaaktet e lëvizjes. Ai kishte dëshirë kompozi-cionale dhe guxim ta vizatonte figurën nëçdo kënd vështrim. Ai nuk tentoi askurr tadeformojë atë. Kjo e bënte guximtar dhe tëarritshëm në drejtimin realist që e vlerë-sonte, edhe në ato raste kur fryma e me-

FATMIR HAXHIULetrat që zbulojnë dilemat e piktorit

Publikohen për herë të parë dhjetëra vizatime që dëshmojnë punën madhështore.Publikohen për herë të parë dhjetëra vizatime që dëshmojnë punën madhështore.Publikohen për herë të parë dhjetëra vizatime që dëshmojnë punën madhështore.Publikohen për herë të parë dhjetëra vizatime që dëshmojnë punën madhështore.Publikohen për herë të parë dhjetëra vizatime që dëshmojnë punën madhështore."...V"...V"...V"...V"...Vazhdoj të krijoj në rrugën time, por në krahasim me të tjerët tingëlloj anakronik..."azhdoj të krijoj në rrugën time, por në krahasim me të tjerët tingëlloj anakronik..."azhdoj të krijoj në rrugën time, por në krahasim me të tjerët tingëlloj anakronik..."azhdoj të krijoj në rrugën time, por në krahasim me të tjerët tingëlloj anakronik..."azhdoj të krijoj në rrugën time, por në krahasim me të tjerët tingëlloj anakronik..."

vijon nga faqja 13

Fatmir Haxhiu

Në foto: Faksimile e dy letravetë panjohura të piktorit

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 30 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ARTISTI

Piktori i përkushtuar i 'historical painting'...temat e betejave, kalorësve mbi kuaj, kompozimet...temat e betejave, kalorësve mbi kuaj, kompozimet...temat e betejave, kalorësve mbi kuaj, kompozimet...temat e betejave, kalorësve mbi kuaj, kompozimet...temat e betejave, kalorësve mbi kuaj, kompozimet

shumëfigurëshe, ku triumfon vizatimi ekspresivshumëfigurëshe, ku triumfon vizatimi ekspresivshumëfigurëshe, ku triumfon vizatimi ekspresivshumëfigurëshe, ku triumfon vizatimi ekspresivshumëfigurëshe, ku triumfon vizatimi ekspresiv,,,,,korrektesa piktorike akademiko-realiste dhekorrektesa piktorike akademiko-realiste dhekorrektesa piktorike akademiko-realiste dhekorrektesa piktorike akademiko-realiste dhekorrektesa piktorike akademiko-realiste dhe

pasqyrimi me frymë heroike i historisë, paskëshinpasqyrimi me frymë heroike i historisë, paskëshinpasqyrimi me frymë heroike i historisë, paskëshinpasqyrimi me frymë heroike i historisë, paskëshinpasqyrimi me frymë heroike i historisë, paskëshinqenë pasioni i vërtet i pikturës së Fatmir Haxhiut...qenë pasioni i vërtet i pikturës së Fatmir Haxhiut...qenë pasioni i vërtet i pikturës së Fatmir Haxhiut...qenë pasioni i vërtet i pikturës së Fatmir Haxhiut...qenë pasioni i vërtet i pikturës së Fatmir Haxhiut...

todës së realizmit socialist kishte penetru-ar në mendësinë dhe ndjesinë krijuese. E kjofrymë është e angazhuar dhe shumë e dal-lueshme në veprat e krijuara të asaj periud-he, pasi koha ishte një e tillë që mbillte vetëmtë tillë frymëzim. Gjithësesi, para një tablojesiç është muralja apo afresku i Skënderbeutnë Muzeun Historik Kombëtar, kuptonforcën figurative dhe frymën heroike me tëcilën ka pikturuar Fatmir Haxhiu. Ndjense ishte i gatshëm dhe sakrifikues, ishte ibindur në fuqitë e veta realizuese të njëtabloje të madhe historike.

Kjo murale është si një prelud i gjithëpunës dhe krijimtarisë artistike të Haxhiut,është si një përmbledhje, ku janë grumbul-luar të gjitha vetitë e pikturës të tij. Së dyti,Fatmir Haxhiu ishte një piktor ushtarak, qëkishte studiuar fillimisht në AkademinëUshtarake të Beogradit dhe më pas pikturënë Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë.Gjithashtu ai ka qenë pjesëmarrës direkt nëLuftën antifashiste që nga viti 1943. Këtody fakte të lidhura me ushtrinë, edhe psenuk mund të jenë vendimtare, përsëri mbetenpika frymëzimi dhe njohjeje, që e lidhin shumëfort, Haxhiun me temat dhe subjektet nga luf-ta dhe betejat.

Përsëri piktura dhe produkti i imazheve qëai ka lënë si trashëgim është fakti si në ve-prën me "Shpatë në dorë", 1978, 450 x 550 cm,një tablo gjigante jo vetëm nga përmasat, poredhe nga trajtesat e brendshme të sipërfaqessë saj piktorike, ku dominojnë figurat ekalorësve dhe kuajve në njërën anë, dhe figu-rat e shumta të osmanëve në anën tjetër, ku nëqendër lart grupohen katër kuaj dhe katërkalorës, por që sundon me pamje deçizive figu-ra vertikale mbi kalë e Skënderbeut, si dhe qin-dra vizatime detajesh të bëra enkas përzgjidhjen kompozicionale të kësaj tabloje, na jepidenë se ai jetoi si një artist neoklasik e baroki-an. Puna e tij kreative niste me skicime pa fundtë kuajve, pozicioneve të tyre dhe të luftëtarëve,skicime të portreteve, skicime të gjetjeve dheraporteve të volumeve figurative dhe harmonivetë ngjyrave pasqyruese, ku vetëm trajtesa edritës e bën artistin të jetë autor i shek. XX. Mëpas ai ishte i përgatitur dhe i mbushur plotimazhe rreth shpërthimit të zhurmshëm, që dot'i jepte imazhit përfundimtar kompozicional nëtablonë historike dhe produktet figurative qëkemi prej tij e dëshmojnë këtë. Ato janë si: "Betejae Albulenës", 1960, 300 x 150cm; "Vrana Kontime trimat", 1983, 300 x 110; "Tokë e zhuritur",1985, 200 x 300 cm; "Bashkimi i principataveshqiptare", 1981, 800 x 300 cm; disa "Beteje tëFushë Kosovës", 1999-2001, 600 x 250 cm dhepërmasa të tjera. Ato janë tablo kompozicio-nale, të cilat dëshmojnë për një mbijetesë tradi-cionale të brendshme të forcës së barokut mbitemat historike dhe pikturat e mëdha, te Fat-mir Haxhiu, e cila natyrisht vjen si një shfaqjee mirë por e vonuar e artit në realizimin e kë-tyre tabllove në kulturën shqiptare, pasi nëarenën ndërkombëtare trajtimi i pikturës his-torike, kishte më shumë se 150 vite që nukdukej më në sheshin e ekspozimit. Por nukishte aspak rastësi pse piktura historike lulë-

zoi në Shqipëri. Duhet të vlerësojmë se një ngadirektivat e ideologjisë së asaj kohe, ishte po-rosi e veçantë, trajtimi i temave të heroizmittë popullit shqiptar. Ishte kërkesë direkte eideologjisë, që ky heroizëm të shpallej i drejtu-

ar nga udhëheqësit. Për artistin aktiv, që kishtepranuar të shërbente në sistemin e asaj kohe,pasqyrimin e këtyre temave e kishte detyrë,po kjo varej se si do kryhej. Dhe impenjimi iFatmir Haxhiut, falë aftësive, e bëri që të kri-jojë tablo të tilla, për të cilat do e ruaj mendi-min se janë vlerë e trajtimit të historical paint-ing. Situata demagogjike, për arsyet e saj tëvlerësimit të Hoxhës si një prijës i shqiptarëve,i krahasoi bëmat e këtij të fundit, për bashkimine popullit, me ngjarjet e Skënderbeut. Dema-gogjia e zhveshi Skënderbeun nga vlera botëroremesjetare si "Kalorës i Krishtërimit" dhe i dhaatij petkun nacional lokal dhe e shpalli "Hero iKombëtar". Ky manipulim serioz iu vu përparadhe historianëve dhe artistëve, të cilët kishintashmë dy opsione temash të mëdha për të pik-turuar që vinin nga dy kohë të ndryshme. Op-sioni i parë lidhet me vlerësimin në maksimumtë figurës së Skënderbeut si "Hero Kombëtar"dhe pikturimit të detajeve të heroizmave të tij.Dhe kjo ndodhi dhe në këtë arsye u hapën disaekspozita gjithëpërfshirëse vetëm me temën enga historia e Skënderbeut. Opsioni i dytë ish-te trajtimi i temës tjetër të madhe ajo e Luftësnacional çlirimtare e popullit shqiptar, ku sun-donte idea se, më shumë Hoxha, dhe pak mëpak Shehu, ishin liderët kryesorë komunistë tëbetejave partizane në Luftën e Dytë Botërore.Artistët duhej t`i pasqyronin heroizmin dhe t`ihimnizonin bëmat e tyre në veprat e artit figu-rativ. Nga ky fakt i dytë lindën dhe shumë ve-pra të Fatmir Haxhiut, që lidhen përsëri mepikturën historike dhe fondi i sotëm i kësaj teme,që trashëgohet prej tij është përsëri i pasur dhedisa tituj të tyre janë si: "Kalimi i Divizionit tëparë në Veri", 1965, 300 x 200 cm; "Skroskë -shkurt 1944", 1966, 330 x 206 cm; "NënatLabe", 1980, 150 x 120 cm: "Dy brezat", "Ça-jmë rrethimet", 1978, "Shpallja e Republikës",1976, "Beteja e Burrelit", 1982, 500 x 200 cme të tjera. Dhe askush nuk na detyron tëflasim sot mbi këto piktura historike me su-perlativa, as me dyshime, as me mllefe, asme nostalgji, por gjuha e historianit dhe e stu-diuesit ka detyrë të shprehet qartë dhe memendje të ftohtë, për vendin që zënë ato në të

gjithë hapësirën e artit pamor shqiptar. E kjoduhet të ndodhë, sepse në të kundërt faktihistorik nuk shkruhet kurrë e detyra sot ësh-të që historia e artit shqiptar është në ko-hën e vet më të mirë për tu kryer.

Në foto: Disa nga bocetet e marranga arkivi i piktorit Fatmir Haxhiu

Në foto: Vizatime nga tabloja “Beteja e Burrelit” të vitin 1982

www.shqiptarja.com E diel, 30 dhjetor 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom PIKTORI

85-85-85-85-85-VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII LINDJESLINDJESLINDJESLINDJESLINDJES

Gjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji FrashëriGjergji FrashëriFATMIR

Peneli i Fatmir Haxhiu hyri në historinë e artit realist shqiptar nëperiudhën e tretë të saj, atë pas

Luftës së Dytë Botërore. Por për ngakonteksti tematik dhe mesazhi eduka-tiv historik i veprës së tij, piktura e Hax-hiut lidhet me detyrat embrionale të pik-turës realiste shqiptare, që janë tematthemeluese laike të artit të Rilindjes Ko-mbëtare pas mesit të shek. 19 deri nëShpalljen e Pavarësisë më 1912. Piktu-ra e tij përmban lidhjet e drejtpërdrejtame temën historiko-patriotike me frymëromantike të pikturës rilindëse, me për-pjekjet dhe luftën për pavarësinë e Sh-qipërisë, të cilat bënë para së gjithashburim frymëzimi figurën e heroit ko-mbëtar Skënderbeut, dimensioni i ve-prës historike të së cilit, iu desh edhe njëherë Shqipërisë në finale, për t'u çliruarpër jetë a vdekje nga Perandoria osmanedhe për të fituar Pavarësinë e vendit.Ashtu si në letërsi, edhe në artin rilindës,figura e Skënderbeut u paraqit si sim-bol i luftës për pavarësi, qoftë edhe merealizimet e para modeste të asaj kohe,si Portreti i Skënderbeut të piktorit ko-rçar J. Panariti më 1883 dhe portretet epara në skulpturë mbi heroin kombëtartë realizuara nga Murat Toptani më 1899dhe 1914. Në kushtet e ndalimit të artitrealist nga administrata osmane, këtovepra ishin politikisht shumë dome-thënëse, por natyrisht shumë pak për ar-tin realist shqiptar. Fatmir Haxhiu lin-di më 1927, pra në periudhën e dytë tëzhvillimit të artit realist shqiptar në pe-riudhën formuese të shtetit të pavarur(1920-1939), kur arti realist shqiptar uangazhua në zbulimin, pasqyrimin dheforcimin e karakterit historik të kombittonë, në botën e brendshme të njeriut sh-qiptar dhe karakterin social të tij,nëpërmjet piktorëve si K.Idromeno, S. Xega, N. Martini,etj. dhe më pas, të S. Rrotës, V.Mios, A. Kushit, Z. Kolombit,etj. Veprat e tyre romantiko-impresioniste u karakterizuannga dashuria për jetën, njeri-un dhe tokën amtare, ngadhembshuria dhe shpesh herëtrishtimi për njerëzit e varfërtë popullit, por edhe nga qën-drimi kritik ndaj realitetit tëkohës. Secili prej tyre e prekunë një mënyrë të drejtpërdrejtëapo të tërthortë temën his-torike, çka ishte një nevojëshpirtërore dhe besimi përforcimin e ndjenjës kombëtaredhe të mbrojtjes së pavarësisësë fituar, por piktura e kësaj pe-riudhe nuk pati energjinë eduhur politike, sociale dhe ekonomike tangrinte atë në përmasa klasike monu-mentale. Vetëm në vitet 30' piktura sh-qiptare hyri në një fazë të pjekurkërkimesh realiste me futjen në rrugëne krijimtarisë të piktorëve të shkolluarnë këtë dekadë, por që veprimtarinë etyre e zhvilluan Pasluftës. Ndër më tërinjtë e kësaj plejade, që u rreshtuanPasluftës për të themeluar shkollënklasike të artit realist shqiptar, ishteedhe piktori i shquar dhe i pazëvendë-sueshëm Fatmir Haxhiu, peneli i bete-jave dhe i ndeshjeve luftarake fitimtare

të popullit shqiptar në histori, vepra etë cilit plotësoi kolonën e batalistit në Fo-rumin e historisë së pikturës realisteklasike shqiptare.

Sot mbushen 85 vjet nga dita kur mikuim i madh Fatmir Haxhiu, të cilin arritat'ia fitoja zemrën, lindi më 28 Dhjetor1927 në Gjirokastër nga një familjeqytetare e mesme nga qyteti i Përmetit.Prej vitit 1930 familja e tij u shpërngulnë Tiranë. Kur ndiqte vitet e shkollës fil-lore "e Kuqe" në Tiranë (e cila ishte edheshkolla ku mësova edhe unë shkrim e kën-

dim më se 20 vjet më vonëmbas piktorit), mësuesi i tijpatrioti i njohur Milto SotirGura i ka dhënë inkurajimet epara atij, tek e shihte këtë fëm-ijë që gjatë gjithë kohës viza-tonte. (Tek patrioti i mirënjo-hur Milto Gurra kam patur fa-tin të mësohem edhe unë prejtij, gjithnjë në se 20 vjet paspiktorit, atëherë kur Plaku ril-indas Gurra në pension, melutjen e tim Éti, m'ë tregonteprivatisht mbi përmbajtjen dhesynimet e Revistës "Mituria"në vitet e botimit të saj). Pik-tori i ardhshëm doli shumëherët partizan, sapo kapitulloiItalia fashiste më 1943, parti-zan në Batalionin "Dajti" dhepastaj në Brigadën e Parë. Tërë

jetën shfaqi ai kulturën qytetare në res-pekt të disiplinës ushtarake dhe zellin erregullit shoqëror.

Formimi i Haxhiut si piktor është njëshembull dokumentar për të kuptuarpërpjekjet e artistëve në realitetin Sh-qipërisë së Pasluftës, i pasionit dhe en-tuziazmit vetjak për t'i shërbyer venditme patriotizëm dhe sakrifica, ndajmundësive të pakta reale për arsimimine tyre në mungesë të shkollave të lartatë profesioneve të atilla. Në nëntor 1945shkon për studime ushtarake në Beogradnë Shollën "Vojna Ucishte" ku për 6 muaj

mori njohuri të përgjithshme ushtarakedhe pas ndarjes së degëve, vazhdoi stu-dimet në Zagreb në shkollën e artilerisëtokësore "Oficirska Skola i Vojno UcilisteZemaljske Artiljerije". Gjatë kohës së stu-dimit në Zagreb deri në fund të vitit 1947njihet me një piktor kroat, i cili krijoimundësinë të mësonte dhe të ushtrontepikturën në studion e tij. Me kthimin nëatdhe, prej vitit 1948 deri më 1959 punoime detyra të ndryshme në ushtri në spe-cialitetin e artilerisë dhe në vitet 1956-59 si pedagog i taktikës së artilerisë nëShkollën e Bashkuar të Oficerëve në Ti-ranë ( më vonë Akademia Ushtarake eTrupave Tokësore -Skënderbej). FatmirHaxhiu u bë piktor në periudhën ethemelimit të shkollës shqiptare të pik-turës (1944-1960) dhe para se ai të diplo-mohej. Qysh me çlirimin e vendit, Fat-miri 17 vjeçar, gjithnjë i apasionuar paspikturës, pati fatin dhe mundësinë të kr-ijonte kontakte pikërisht me disa prej kë-tyre artistëve të talentuar dhe të shkol-luar të asaj kohe të pikturës e skupturësshqiptare, me Sadik Kacelin, OdisePaskalin, Nexhmedin Zajmin, AndreaManon, Llazar Nikollën, Kel Kodhelin,Foto Stamon, të cilët e ndihmuan atë nëpërgatitjen e tij teorike. Për herë të parëmë 1949 merr pjesë në Ekspozitën Ko-mbëtare të Pikturës , ku vlerësohet meçmimin e dytë. Nga mesi i viteve 50' kr-ijoi studion e parë ushtarake të artit nëShqipëri dhe botoi pareshtur ilustrimedhe pllakate në revistat e kohës dhe bot-imet e Shtëpisë Botuese "NaimFrashëri". Më 1958 merr pjesë në Ek-spozitën Kombëtare me kompozimin ngaLufta Çlirimtare Zonja Çurre 1958 (vajnë kanavacë 1,1 x 1,0 m, Galeria Ko-mbëtare Arteve Tiranë-GKAT) vepërfituese e çmimit dytë në Konkursin Ko-mbëtar 1987.

Në formimin e Haxhiut si piktorndikoi tërësisht shkolla shqiptare e ar-tit, e formuar në vitet 50' si një sintezë edy përvojave teorike dhe praktike, ajo e

ShkollimiFormimi i Haxhiut sipiktor është një shembulldokumentar për tëkuptuar përpjekjet eartistëve në realitetinShqipërisë së Pasluftës,i pasionit dheentuziazmit vetjak për t'ishërbyer vendit mepatriotizëm dhe sakrifica,ndaj mundësive të paktareale për arsimimin etyre në mungesë tëshkollave të larta tëprofesioneve të atilla.

shkollave perëndimore të Paraluftës meatë të shkollave lindore të Pasluftës. Pik-tura realiste shqiptare mori Pasluftës sëDytë Botërore një kurs të ri, një përm-bajtje të re dhe njëkohësisht zhvilliminmë të madh. Karakteristikë e saj qeshpërthimi tematik më i madh se mëparë, imponimi për një lidhje të ngushtëtë artit me jetën e thjeshtë të masës dër-muese të popullsisë dhe me punën e tyrepër ndërtimin e vendit të prapambetur,për kërkime në karakterin psikologjik tëjetës historike shqiptare dhe pasqyrimine saj në art me notë aktuale, për gjetjene gjuhës komunikuese të pikturës me tëgjitha nivelet kulturore të popullsisë dhepërdorimi i saj propagandistik nëedukimin estetik të masave popullore mekëtë lloj kulture qytetare. Karakteristikëishte gjithashtu, vënia në veprim e tëgjitha gjinive të artit të pikturës. Rëndë-

HAXHIUDelacroix i

pikturës shqiptareFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe iFatmir Haxhiu, është peneli i betejave dhe i

ndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitndeshjeve luftarake fitimtare të popullitshqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoishqiptar në histori, vepra e të cilit plotësoi

kolonën e batalistit në Forumin e historisë sëkolonën e batalistit në Forumin e historisë sëkolonën e batalistit në Forumin e historisë sëkolonën e batalistit në Forumin e historisë sëkolonën e batalistit në Forumin e historisë sëpikturës realiste klasike shqiptare...pikturës realiste klasike shqiptare...pikturës realiste klasike shqiptare...pikturës realiste klasike shqiptare...pikturës realiste klasike shqiptare...

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 30 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI PIKTORI

piktor (1944-1965), paraqitjen prej tij tënjë diplome profesionale dhe në të njëjtënditë, edhe afirmimi i tij si piktor profe-sionist (1965).

Veprimtaria e Fatmir Haxhiut shtri-het kryesisht në vitet 60'-80', kur piktu-ra shqiptare, ose më saktë shkolla e for-muar shqiptare e pikturës, i forcoi theme-let e saj realiste dhe funksionin e sajkryesor për të qenë e komunikueshme mështresat dominuese të shoqërisë. Ai ugjend midis individualiteteve të krijuesetë kohës, S. Shijaku, V. Kilica, F. Haxh-iu. K. Dilo, A. Zajmi., I lulani, Z. Shoshi,etj., të cilët të gjithë bashkë erdhën dukee thelluar në mënyrë të ndjeshme kar-akterin kombëtar të artit, në vizatiminrealist e dinamik, në poetikën piktorike,në koloritin e pasur plot dritë dhe kon-trast grafik, etj. Gjatë të gjithë kësaj pe-riudhe, krijimtaria e Haxhiut do tëpërqendrohet në temën historike dheveçanërisht në atë Luftës së popullit sh-qiptar për mbrojtjen e ekzistencës së tijqysh nga koha e Skënderbeut. Ai u spe-cializua në pikturën monumentale, nëveçanti në pikturën e betejave historike,dhe pikturoi një numër tablosh kompozi-cionale me figura në madhësi të mëdha -rreth 70 punime, të shpërndara nëpërgaleri, muzeume dhe institucionetë ndryshme të Shqipërisë. Hax-hiu u bë një nga përfaqësuesit epikturës historike bataliste sh-qiptare. Krijimtaria e tij në gjin-inë e pikturës monumentale përf-shin një numër të madh kompoz-imesh figurale në përmasa tëmëdha. Tematika e tij përqendro-het në tre momentet kyçe të his-torisë së Shqipërisë; E para, nëepokën e luftërave shqiptaro-os-mane nën udhëheqjen e Skënder-beut (shek. 15) me vepra të tilla,si Me shpatë në dorë 1978 (vaj nëkanavacë 4,5 x 5,5 m, Galeria Ko-mbëtare e Arteve Tiranë-GKAT),në artin e së cilës vëzhgues kri-tikë kanë zbuluar Delacroix-në sh-qiptar. Ashtu si në këtë tablo mon-umentale, e gjithë vepra e tij kri-juese, bazohet në një gjuhë shumë të qartëpiktorike, ajo është dinamike, e thjeshtëdhe e qartë, si tabloja tjetër Bashkimi iPrincipatave Shqiptare 1982 (afresk 8 x 2,5m, Muzeu Historik Kombëtar Tiranë), ve-për fituese e çmimit të parë në KonkursinKombëtar. Personazhet e Haxhiut janë tipatë vërtetë jetësorë me karakteristika tëtheksuara shqiptare, bindës për rolin qëkanë marrë të luajnë në fushën piktoriketë tablosë, psikologjikisht në harmoni merolin që krijojnë në funksion të idesë qen-drore të veprës. E dyta tematikë ku aipërqendrohet përbëjnë përpjekjet popullorepër pavarësinë kombëtare nga PerandoriaOsmane, si për shembull kompozimi mon-umental Tokë e zhuritur 1985 (vaj në pël-hurë 4 x 3 m, Muzeu Historik Tropojë); Etreta është veprimtaria e tij e gjërë metemën e Çlirimit të vendit në Luftën e DytëBotërore nga fashizmi dhe nazizmi, të cilënai e përjetoi edhe vetë si pjesëmarrës i saj,si e tregon ai në tablonë kompozicionaleSkroskë-1944 1966 (vaj në pëlhurë 2 x 3m, GKAT), vepër fituese e çmimit të parënë Ekspozitën Kombëtare të vitit 1966 dhe

e Çmimit I të Republikës; apo në veprënme theks emocionues Tenda e Qypit 1969(vaj në pëlhurë 5,0 x 2,8 m, Pallati i PritjesDurrës) vepër fituese e çmimit tretë nëKonkursin Kombëtar 1969. Në trajtimin etemës së Luftës Çlirimtare ai është ndalurnë momentet kyçe të saj duke iu referuarngjarjeve thelbësore dhe personazheve qëkanë luajtur rol vendimtar për fatet e atd-heut, si vepra Çajmë rrethime 1978 (vajnë pëlhurë 2,2 x 2,0 m, GAKT) vepër fituesee çmimit të parë në Konkursin Kombëtar1978. Fuqi të madhe komunikuese i jepatyre vizatimi mjeshtëror realist i figuravenë lëvizje dinamike elokuente, ngarkesapsikologjike e portreteve, materializimi iformës nëpërmjet ngjeshjes së ngjyrës,thellësia e atmosferës dhe gama e gjerë engjyrave në marrëdhënie të qarta tonale,si në tablonë Ditët e Mësymjes Pranver-ore 1968 (vaj 2,65 x 2,0 m, GKAT) vepërfituese e çmimit dytë në Konkursin Ko-mbëtar. Krijimet Fatmir Haxhiut përsh-kohen nga vërtetësia historike, nga balan-ca kompozicionale e një numri të madh fig-urash në tablo, secila pa përjashtim e an-gazhuar në lëvizjen me karakter individ-ual, me potencë energjie në formimin edramaticitetit të ngjarjes. Shumë prej ve-prave të tij, për vlerat e tyre historike dhe

artistike janë tashmë të njohu-ra edhe në brezat e rinj. Atokanë fituar popullaritet dhejanë nderuar me çmime repub-like dhe me çmime kombëtare,janë bërë përveç të tjerave edhedokumente historike.

Duke parapëlqyer temat his-torike, të cilat i trajtoi me inten-sitet më shumë se tre dekada, pik-tori Fatmir Haxhiu zgjodhi gjin-inë më komplekse dhe më tëvështirë, tablonë kompoziciona-le monumentale, me të cilënshpalosi aftësinë e tij si artist dheguximin e tij si qytetar e patrioti këtij vendi. Me ndërgjegje ndo-qi rrugën e realizmit tradicionaltë pikturës shqiptare, dukehapur me dije profesionale dhepunë të mundimshme të çmuar

nga bashkëkohësit e tij, shtegun e veprësbataliste të artit tonë. Punoi dhe ndoqi derinë fund me tendencë formimin e stilit indi-vidual të dallueshëm, duke e ruajtur dhe gd-hendur atë vepër pas vepre në përputhje metemën që trajtoi, gjithnjë duke rritur kërke-sat drejt një arti bashkëkohor figurativ gjith-një me profilin e jashtëm të një ushtarakushembullor dhe karakterin shpirtëror të njëpiktori fatalist patriot klasik.

Fatmir Haxhiu është një nga piktorët espikatur të shkollës shqiptare, që dha kon-tribut të pazëvendësueshëm në formimine artit realist klasik shqiptar me veprëne tij bataliste me temperament kombëtar.Ai e ngjeshi veprën e tij monumentale tëndërthurur me dinamikë në një kompo-zim me ritëm mjeshtëror, me një vallëzimfigurash të pafund secila e veshur nënvizatimin ekspresiv, me kontraste grafikedhe pasuri impresioniste të paletës sëpasur koloristike, aq sa u shfaq me dashjeapo pa dashje një shëmbëllim me artin eDelacrix-së, një urëzë lidhëse me artinevropian.

28 Dhjetor 201228 Dhjetor 201228 Dhjetor 201228 Dhjetor 201228 Dhjetor 2012

PIktura monumentaleAi u specializua nëpikturën monumentale,në veçanti në pikturën ebetejave historike, dhepikturoi një numërtablosh kompozicionaleme figura në madhësi tëmëdha - rreth 70 punime,të shpërndara nëpërgaleri, muzeume dheinstitucione të ndryshmetë Shqipërisë. Haxhiu ubë një nga përfaqësuesite pikturës historikebataliste shqiptare...

si të veçantë mori lëvrimi i kompoz-imit figural historik monumental, kuu hap edhe dritarja për angazhimin ar-tistik të piktorit Fatmir Haxhiu.

Ndërkohë Pasluftës deri në vitet 60'ushtronin krijimtarinë e tyre të spika-tur edhe të tjerë piktorë të talentuardhe të përkushtuar si B. Sejdini, K.Kodheli, G. Madhi, etj., të cilët trajtu-an me ekspresivitet dramatikheroizmin e popullit shqiptar për ekz-istencë kombëtare, me heroizëm epikLuftën Çlirimtare kundër nazizmitdhe me optimizëm punën përmbrojtjen, rindërtimin dheqytetërimin e vendit. Ata u bënëfrymëzimi, mbi të cilin Haxhiu më i riu mbështet në vitet 50 në meditiminpër konceptin dhe gdhëndjen e artittë tij. Me hapjen e Institutit të Lartëtë Arteve më 1959 kreu me rezultate

të shkëlqyera studimet e larta, të cilat ipërfundoi më 1965 me temë diplome,tablonë Kalimi i Divizionit të Parë nëVeri 1965 (vaj 3 x 2 m, Shtëpia e Ush-trisë Popullore), për të cilën, i ka rezis-tuar kohës vlerësimi i kritikut të artitLlambi Blido, se kjo tablo "është regjis-truar në historikun ende të pashkruar tëshkollës sonë të lartë të artit, si një ndërarritjet më të shkëlqyera". Këtë vlerësimtë saktë të kritikut tonë, do t'a aktuali-zoja me pyetjen, se "kur një diplomë tjetërnë shkollat tona të larta të artit, do tëshfaqë seriozitetin, përkushtimin dhepërgatitjen profesionale si ky shembull?".Formimi i Fatmir Haxhiut në rrugën epiktorit profesionist përbën një shembulltë veçantë në historinë e formimit arsi-mor të artistëve shqiptarë, sepse bash-kohen në një pikë, rruga e gjatë më se 20vjeçare e prodhimtarisë së tij me punë si

Në formimin e Haxhiut si piktor ndikoi tërësishtNë formimin e Haxhiut si piktor ndikoi tërësishtNë formimin e Haxhiut si piktor ndikoi tërësishtNë formimin e Haxhiut si piktor ndikoi tërësishtNë formimin e Haxhiut si piktor ndikoi tërësishtshkolla shqiptare e artit, e formuar në vitet 50' sishkolla shqiptare e artit, e formuar në vitet 50' sishkolla shqiptare e artit, e formuar në vitet 50' sishkolla shqiptare e artit, e formuar në vitet 50' sishkolla shqiptare e artit, e formuar në vitet 50' sinjë sintezë e dy përvojave teorike dhe praktike,një sintezë e dy përvojave teorike dhe praktike,një sintezë e dy përvojave teorike dhe praktike,një sintezë e dy përvojave teorike dhe praktike,një sintezë e dy përvojave teorike dhe praktike,

ajo e shkollave perëndimore të Paraluftës me atëajo e shkollave perëndimore të Paraluftës me atëajo e shkollave perëndimore të Paraluftës me atëajo e shkollave perëndimore të Paraluftës me atëajo e shkollave perëndimore të Paraluftës me atëtë shkollave lindore të Pasluftës..të shkollave lindore të Pasluftës..të shkollave lindore të Pasluftës..të shkollave lindore të Pasluftës..të shkollave lindore të Pasluftës..

www.shqiptarja.com E diel, 30 dhjetor 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DOKUMENTET

SSSSSHQIPËRIAHQIPËRIAHQIPËRIAHQIPËRIAHQIPËRIA ETNIKEETNIKEETNIKEETNIKEETNIKE

Greqia ka bllokuar 2 ml. franga aritë shqiptarëve ne bankat e saj

PROMEMORJA 1941TTTTTrashëgimía e bamirësve Shqiptarë në bankat greke, padrejtësisht të bllokuara nga Qeveria Grekerashëgimía e bamirësve Shqiptarë në bankat greke, padrejtësisht të bllokuara nga Qeveria Grekerashëgimía e bamirësve Shqiptarë në bankat greke, padrejtësisht të bllokuara nga Qeveria Grekerashëgimía e bamirësve Shqiptarë në bankat greke, padrejtësisht të bllokuara nga Qeveria Grekerashëgimía e bamirësve Shqiptarë në bankat greke, padrejtësisht të bllokuara nga Qeveria Greke

dhe dëmet e shkaktuara pasurive private gjatë pushtimit të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916dhe dëmet e shkaktuara pasurive private gjatë pushtimit të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916dhe dëmet e shkaktuara pasurive private gjatë pushtimit të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916dhe dëmet e shkaktuara pasurive private gjatë pushtimit të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916dhe dëmet e shkaktuara pasurive private gjatë pushtimit të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916Dokumenti

ÇËSHTJE LIDHUR ME GREQINËTRASHËGIMÌ TË BAMIRËSVE SH-

QIPTARË, TË DEPOZITUARA NË BANKATGREKE, NË DOBI TË SHQIPËRISË JUG-ORE, PADREJTËSISHT TË BLLOKUARANGA QEVERIA GREKE.

Shqiptarët ortodoksë të Shqipërisë Jugoretë cilët, mund të pohohet, se kanë vuajtur mëshumë se elementët e tjerë kombëtarë për sh-kak të regjimit otoman, gjatë shekullit XIX,kishin filluar të mërgonin jashtë në numurmjaft të dukshëm. Gjëndjes politike që ndih-monte rritjen e rrymës së mërgimit, i shto-heshin shumë faktorë të tjerë, si kriza e zgja-tur e tregëtisë, shkujdesja administrative qënuk inkurajonte n'asnjë mënyrë prodhimin e,mbi të gjitha, mungesa e sigurisë që ngadalë-sonte edhe më shumë qarkullimin e pasurive.Kjo rrymë mërgimi mori, që në fillim, drejtimetë ndryshme si Egjypti, Rumania, Bullgariaetj. Mërgimi drejt Shteteve të Bashkuarat'Amerikës mori përmasa më të gjëra, por kjondodhi shumë më vonë. Për të patur një ide tërëndësisë lëndore që përfaqësonin për këtë kra-hinë dërgesat e të mërguarvet, mjafton të kuj-tojmë se para luftës së madhe hynin në Shqipërimë shumë se dhjetë milion franga ari. Përshumë kohë ky mërgim pati një karakter tëpërkohshëm, në kuptimin se të mëguarit nukqëndronin jashtë përgjithmonë, edhe se qëndro-nin gjatë. Familjet e tyre mbeteshin në vënd.Të rinjtë ktheheshin për t'u martuar e pastajriniseshin. Shumë prej këtyre të mërguarve mer-reshin me punë gjithënjë e më të rëndësishme.Mjaft qenë ata që arritën mirëqënie e shumë pa-surinë. Disa, të shtyrë nga motive fisnike, men-duan të bënin përfitues jo vetëm familjarët, poredhe bashkësinë e vendin e tyre. Njëri sjell ujine pijshëm në vendin e tij, një tjetër ndërton sh-kollën në fshatin e tij, ose një ndërtesë publikenë qytetin e tij, të tjerë krijojnë shoqata bam-irëse e kulturore. Për të sqaruar atë që vazhdon,vlen te përmëndet se nën regjimin otoman, - ështëperiudha me të cilën jemi duke u marrë - ortodok-sit, përsa i përket së drejtës vetiake (martesë,trashëgimí etj) vareshin nga autoritetet fetaree këta ishin ata grekë. Turqia nuk njihte e nukpranonte as kishë, as mësim shqip të pavarurnga Patriakati. I vetmi autoritet konsullor, qëmerrej me çështjet e bashkësisë ortodokse tëperandorise otomane, zyrtarisht, ishte gjith-monë autoriteti kunsullor grek. Nga ana tjetër,për institucionet shkollore shqiptarët ortodok-

së nuk kishin mundësinë e zgjedhjes: ose atëgreke ose hiç.Siç shihet, njerëzit që donin tëbënin bamirësi, nëpërmjet trashëgimesh ar-simit, apo të tjera institucioneve të bamirësisëtë vendit të tyre, shpesh gjëndeshin dashje padashje të kapërthyer në dredhitë e agjentëvetë helenizmit që njëjtësoheshin me ata të Pa-triarkatit. Kështu trashëgimí të rëndësishmetë shumë shqiptarëve, që s'kishin në zemër gjëtjetër veçse të nxisnin arsimimin e bashkëfs-hatarëve dhe themelimin e institucioneve tëbamirësisë, gjinden tani në bankat e Greqisëose në dorë trashëgimtarësh të vendosur atje,të cilët nën trysninë e Qeverisë greke e për

arsye të paqena, bllokojnë kapitalet et'ardhurat, duke u mohuar përfitime të mëdhabashkësisë ortodokse, së cilës këta fonde u ishinkushtuar. Është bërë deri tani ndonjë përçapjepër t'i shtyrë me të mirë depozitarët apo testa-mentarët të zbatojnë vullnetin e autorëve tëtestamenteve, por asnjë përfundim konkretnuk është arritur. Përmbledhtas, çështja etrashëgimive sot paraqitet si vijon :

1 - Bamirës shqiptarë të vdekur jashtë sh-tetit n'Egjypt, në Rumani, në Greqi, etj kanëlënë fonde për dhurata ose testamente, të cak-tuara t'i shërbejnë veprave të bamirësisë ose

kulturore të Vendit të tyre.2 - Pritësit ose titullarët e këtyre

trahëgimive janë bashkësitë ortodokse të Sh-qipërisë jugore, ose trashëgimitë i janë regjis-truar njerëzve apo institucioneve banuese nëGreqi, psh. trashëgimia Gjon Banka ka sitrashëgimtar universal Bashkësinë ortodoksetë Korçës dhe mbarështimi i fondit i është be-suar një komiteti të kryesuar nga pjestarë tëfamiljes Dragunis.

3 - Fondet e këtyre trashëgimive gjin-den të depozituara, pjesërisht në Bankën Ko-mbëtare greke e, pjesërisht, të investuara nëpasuri të paluajtëshme etj. Dhuruesit e testa-

mentshkruesit kryesorëjanë Arsaqi, Zhapa,Lakçe, Banka, Adhami,Çiçka etj. Vendet pritësetë këtyre trashëgimivejanë Korça, Labova,Gjirokastra, Përmeti e,në masë më të vogël,edhe Elbasani, Vlora,Berati e Himara.

4 -Sasia e trash-ëgimive është mjaft emadhe. Vetëm trash-ëgimia Banka caktontepër Gjimnazin e Korçës24.000 fr. ari të ardhuravjetore ; 3000 fr.ari për tëvarfërit. Kjo trashëgimiqëndronte në fillim në njëkapital prej 500.000 fr. ari.Çiçka ka lënë 100.000fr.ari për një spital në Ko-

rçë. Të marra së bashku, këto trashëgimí arrininnë 1937 në më shumë se dy milion fr.ari. Flasimpër vlera ari, sepse Parlamenti grek votoi një ligjqë detyron Bankën Kombëtare të kthejë në mon-edhën në të cilën janë derdhur shumat e caktu-ara për vepra bamirësie deri në 1915, përfshirëinteresat e, mbas kësaj date, pa interesa.

5 - Qeveria Greke i ka bllokuar këtafonde me motivin e rremë se pritësit, pra Bash-kësia ortodokse "greke" dhe institucionet grekenuk gjinden më në Shqipëri. Mëtimi është ab-surd, mbasi pritësi është populli i qyteteve tëndryshme shqiptare dhe qëllimi i dhuruesve ka

qënë ai i bamirësisë dhe i arsimimit të tyre.N'atë kohë Bashkësitë fetare vareshin nga Pa-triarkati i Kostandinopolit dhe mësimi shkol-lor, i besuar atyre, bëhej në greqisht, mbasi au-toritetet otomane nuk lejonin mësimin në sh-qip. Kjo gjëndje u ndryshua me vullnetin e vetëpopullit. Me njohjen që Patriarkana e Stambol-lit i bëri vetë shpalljes së Kishës Ortodokse Sh-qiptare, ato Bashkësi, edhe në dritën emarredhënieve juridike me Patriarkanën, fitu-an një qënie përsosmërisht të ligjëruar. Në çdorasë, çështja duhet të studiohet me hollësi, ngapikpamja juridike për çdo rast të veçantë.

II. DËME TË SHKAKTUARA PASURIVE PRIVATEGJATË PUSHTIMIT TË KORÇËS E

GJIROKASTRËS 1912 - 1916Që kur Greqia filloi politikën e saj të hapjes

së tepruar ballkanike, Shqipëria Jugore u vunë shënjestër energjikisht nga propaganda pro-greke, me të gjitha mjetet që ajo zotëronte.Cilat ishin këta mjete e si u përdorën do tëshihet më gjërë në një tjetër kapitull. Qëllimi ikëtij veprimi të pabesë ishte shkombëtarizi-mi i pjesës ortodokse të popullsisë shqiptare.Duke u shtirur se ky qëllim ishte arritur,Grekët me kohë kishin marrë zakonin t'i qua-nin shqiptarët ortodoksë si grekë të greqizuarose të greqizueshëm edhe për një tjetër arsyetë rreme, pra përkatësisë së tyre Kishës greko- lindore dhe Patriarkanës së Kostandinopo-jës. Të njëjtin mendim Grekët kishin paturedhe për Bullgarët e Maqedonisë para ndarjessë kishës bullgare nga Patriarkana. Por ng-jarjet e fundit u përpoqën t'i zhgënjejnë.

Mbas luftës ballkanike të 1912-ës, Greqia, epangopur me bashkëngjitjen e pjesës më tëmadhe të vilajetit të Janinës, deshi të kishteme çdo kusht edhe qarqet prefekturore të Ko-rçës e Gjirokastrës. Arsyeja kryesore që nxirrteQeveria Greke ishte ajo që lidhej me gjëndjenetnike të këtyre dy qarqeve. "Në 200.000 ban-orë janë 120.000 grekë" shpallte ajo duke mo-huar paturpësisht qënien e Shqiptarëveortodoksë. Për pjesën tjetër të numurit të sh-qiptarëve myslimanë, rreth 80.000, Qeveria eAthinës e hiqte bezdinë duke pohuar thjesht sebëhej fjalë për Turq që flisnin gjuhën shqipe.Sa foshnjarake këto thënie!. Megjithatë u

Në foto:Trupat e

RepublikësAutonome

të EpiritVeriut në

Korçë 1914

Korca 1912

Pjesa e përzgjedhur sot nga dokumentet e 'Promemories' që u har-

tua në 1941 nga Fejzi Alizoti, MustafaMerlika-Kruja, Xhemil Dino, DhimitërBerati e Tahir Shtylla mbi Shqipërinëetnike, lidhet me dëmshpërblimet dhekthimin e fondeve të shqiptarëve qëGreqia kishte bllokuar në bankat e saj.Materiali është shkëputur nga pjesa eII e 'Përshpagimeve shqiptare' ku janëpërmbledhur: "Çështje lidhur me Gre-qinë" dhe "Çështje lidhur me Jugo-sllavinë". Këtë numër do të paraqesimdy nga pikat e çështjeve që lidhen meGreqinë, atë të: Trashëgimísë së bam-irësve Shqiptarë në bankat greke nëdobi të bashkësive të ShqipërisëJugore, padrejtësisht të bllokuara ngaQeveria Greke dhe dëmet e shkaktu-ara pasurive private gjatë pushtimitgrek të Korçës e Gjirokastrës 1912-1916. Sa i takon fondeve të bllokuara,sipas nënshkruesve të dokumentitGreqia ka bllokuar afro 2 milion fran-ga ari. Kush ishin këta bamirës dhepse paratë ishin depozituar në bankatgreke? Këtë na e zbulon dokumenti imëposhtëm.

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 30 dhjetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

TTTTTRADITËRADITËRADITËRADITËRADITË VVVVVLERALERALERALERALERA

NE GINESTRA..."Dita arbëreshe" si 500 vjet më parë

Rievokimi i Retnes, një udhëtim në kujtesë për të përforcuar lidhjet e vjetra me historinë dheRievokimi i Retnes, një udhëtim në kujtesë për të përforcuar lidhjet e vjetra me historinë dheRievokimi i Retnes, një udhëtim në kujtesë për të përforcuar lidhjet e vjetra me historinë dheRievokimi i Retnes, një udhëtim në kujtesë për të përforcuar lidhjet e vjetra me historinë dheRievokimi i Retnes, një udhëtim në kujtesë për të përforcuar lidhjet e vjetra me historinë dheidentitetin, një kthim në Pesëqindtën mes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëve dhe kavalierëve...identitetin, një kthim në Pesëqindtën mes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëve dhe kavalierëve...identitetin, një kthim në Pesëqindtën mes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëve dhe kavalierëve...identitetin, një kthim në Pesëqindtën mes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëve dhe kavalierëve...identitetin, një kthim në Pesëqindtën mes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëve dhe kavalierëve...

Lorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo ZolfoLorenzo Zolfo

Disa ditë para Krishtlindjes, qendra evogël e Vulture-s, Ginestra, u transfor-

mua në një qytezë arbëreshe. Një iniciativëqë kishte qëllimin të mbajë gjallë historinë,kulturën dhe traditat arbëreshe të kësaj qen-dre të vogël prej pak më shumë se 700 ban-orësh. Në prezencë të autoriteteve mbërritinga Maschito grupi historik "Rethnes", meveshje arbëreshe, që përfermoi nëpër rrugëtkryesore të fshatit. Prekës ishte momentikur kreu i këtij grupi njoftoi, në gjuhënmëmë, fillimin e kësaj feste arbëreshe: "Tënderuar ginestrinë, burra, gra dhe fëmijë,sot e shtunë në orën 18, bëjmë një festë ar-bëreshe në sheshin Ciriello. Ejani të gjithë,ju presim". "Retnes" është një rievokim iorigjinës së Maschito-s, themeluar nga mer-cenarët e udhëhequr nga kapiteni LazzaroMathes. Retnes, mes manifestimeve mas-kitane (që zhvillohet çdo 6 gusht) është mesiguri më antikja dhe interesantja, i përketme siguri viteve të para të lindjes së qytezës(pranverë 1517) dhe përkujtonte themelimine saj me një lojë me stradiotë. Kujdes iveçantë i është dedikuar organizimit të fig-urantëve në grupe që përfaqësojnë dy etnitëkryesore që themeluan Maschito-n: greko-koronët (që u vendosën në zonën veriore tëfshatit) dhe shqiptaro-shkodranët (që zunëzonën jugore), të parët "Majsor", të dytët"Cndrgnan", gjithmonë rivalë për shumë mo-tive deri në vitet '70. Rievokimi i Retnesdëshiron të jetë një udhëtim në kujtesë përtë përforcuar lidhjet e vjetra me historinëdhe identitetin, një kthim në Pesëqindtënmes ngjyrave, muzikës, kostumeve, armëvedhe kavalierëve, për të jetuar emocionin etransportimit nga e kaluara. Dita arbëresheu mbyll në fshatin e shijeve arbëreshe të re-alizuar nga Bashkia e Ginestra-s disa vjetmë parë që në fakt është një muzeum bren-da qendrës historike, i ndërtuar nga një rr-jet lokalesh që mirëpresin fazat e ndryshmetë gastronomisë lokale dhe të transformim-it agroalimentar.

Në Zhurë "dita arbëreshe"Ditët par Natallvet katundthi i Vull

turit, Zhura, u bë nj'katund ar-bëresh. Ë ki nj'shurbes çi u bë përt'mandinohet storja, kulltura dhe tradic-jonat arbëreshe e ktij katundi ka rrin mëse 700 vet. Pirpara autoritatavet erdhka Mashqiti grupi "Retnes", me kos-tumin arbëresh, çi u esibir ndëperudhëvet e katundit. Mumendi më i ndie-jtur klje kur bandituri i grupit, në glju-hen mëm, tha se kjo fest arbëreshe ish ezëni fill: "Onorevolli i Zhurës, burra, gradhe djalra, sod e shtun në heren 18 bëminj'fest arbëreshe në qacen C?irjello. Ngitigjith, ju presmi". Kjo manifestacjon dot'kujtonj rrënjt e Mashqitit, çi u le memerçenaret e Kapitanit Llaxaro Mathes.Njëmest ktire manifestacjonavet çibëhen Mashqit kjo ësht ajo më e vjeterdhe më interesante (ç'bëhet nga vjet në6 të gushtit), çi kujton t'parit vitra çi ule katundi (në veren e 1517) dhe kujton

kur Stradhjotrat vun t'parin gur e ktijkatund. Shum t'vler pat shurbesi kur ubën di grupe çi buthtojnë nganjë etnitëka vjen Mashqiti: Greket dhe atat'Korones (çi rrijn te katundi alartaz) eShqiptaret dhe ata t'Shkodres (çi rrijnte katundi ahjmaz), t'parit ishin "Maj-sor" t'tjeret "Cëndërnjan", çi kljen armiqnjera në vitrat '70. T'kujtuarit e ksajRetnes do t'jet nj'vjaxh në memorjen, përtë lidhen raporte me storjen dhe identi-taten, t'prirmi prap 500 vjet njëmest kul-lurevet, muzikavet, kostumevet, përt'pirvosh nj'emocjon sikur t'prirshimmbar prap. Dita arbëreshe u rrit në 'bor-go dei sapori arbëreshë' çi Bashkia eZhurës bëri ca vitra prap, ësht nj'muzéçi gjëndet mbrënda anes storiket'katundit, e bër ka dicà llokalle ku buth-tohen fazet e gastronomisë llokalle dhetrasformacjona e t'ngrënit.

Përktheu: Maddalena ScutariPërktheu: Maddalena ScutariPërktheu: Maddalena ScutariPërktheu: Maddalena ScutariPërktheu: Maddalena Scutari

gjendën shumë, edhe ndërmjet diplomatëve, qëi morën seriozisht. Sa i përket elementitortodoks të dy qarqeve, Greqia ndoshta mundtë konceptonte idenë e tërheqjes së simpativetë këtyre elementëve pak nga pak duke arri-tur me kohë në përnjisimin e tyre, në sajë tëçekanit të vazhdueshëm të propagandës fetaree shkollore. Por një shpresë e tillë, në drejtimtë popullsisë myslimane, do të kishte qënë tepërabsurde. Një tjetër vështirësi ishte përfaqësuarnga fakti që, në krahinat e Korçës dhe Gjirokas-trës, shumë fshatra kanë popullsi të përziera,ndërsa ato të banuara krejtësisht nga të krish-terë e nga myslimanë ndërsjellohen njëri metjetrin. Me qëllim që t'a ndryshonte këtë gjëndjeetnike mjaft të ngatërruar, Greqia zgjodhi, pashumë dredha, mjetin më çnjerëzor por që, sim-bas pikëpamjes së saj, ishte më i efektshëm emë i shpejtë : përzënien ose shkatërrimin e el-ementit shqiptar kundërshtar.

Sendërtimi i këtij projekti filloi sapo u para-qit rasti. Kështu, në dhjetor 1912, gjatë push-timit të parë të krahinës së Korçës nga ana etrupave greke nën komandën e gjeneralitDamianos, përveç grabitjeve e masakrave metë cilat nuk do të merremi në këtë parashtrim,janë djegur e shkatërruar me paramendimkatërmbëdhjetë fshatra myslimanësh sh-qiptarë. Në muajin maj 1914, Qeveria Grekeorganizoi një ushtri bashibozukësh, të përbërënga ushtarë grekë të maskuar e bandashkreteze. Kjo ushtri vepruese nën komandën ekolonelit Jorgo Contas - Vargas, në bash-këpunim me mjaft oficerë të tjerë të ushtrisëgreke, emrat e të cilëve janë të njohur, kanëdjegur gati të gjitha fshatrat myslimane tëqarkut të Korçës. Po sjellim ndonjë shembull :

1 - Nëntogeri Stratos, me bandën e tij, kavrarë 450 vetë, burra, gra e fëmijë në fshatinPanarit. Më 10 korrik 1914 banda e tij u ka vënëzjarrin 27 fshatrave. E njëjta bandë, gjatë mua-jit shtator 1914, ka shkatërruar lokalitetin eÇorovodës e afërsitë e tij dhe gjithë rrethinat eTomorricës të përbëra nga 45 fshatra.

2 - Bandat e Pandacopulosit, kryetar ban-dash kretez, Viktoratos e Drelles, të dy nën-togerë të ushtrisë së rregulltë greke, më 20gusht 1914 kanë djegur e grabitur 15 fshatratë rrethit të Oparit.

3 - Koloneli Vardas, pasi mblodhi të gjithabandat më 20 shtator 1944, ka djegur dhe sh-katërruar 45 fshatra të krahinës së Gorës.

4 - Kapiteni Taipuras me bandat e tij, nëmuajin prill 1914, i ka vënë zjarrin 32 fsha-trave të krahinës së Kolonjës.

Kjo listë e trishtuar mund të zgjatet endeshumë. Të gjitha hollësitë e këtyre shkatërri-meve janë të njohura. Kjo vepër e turpëshmemund të përmblidhet në pikat e mëposhtëme :

a) Pothuaj se 300 fshatra të shkatërruarae të grabitura. Ndërmjet tyre, më shumë se200, u dogjën krejtësisht ose pjesërisht. 151fshatra të shkatërruara numurohen vetëm nëkrahinën e Korçës. Dëmi i përgjithshëm uvlerësua në 200 milion fr.ar.

b) U vodh pothuaj gjithë bagëtia që përbëntepasurinë e këtyre krahinave. Vetëm në fsha-trat e Pojanit e të Zvezdës, banda kreteze Pa-padhakis ka vjedhur 2500 krerë bagëti.

c) Magazina e banesa u plaçkitën në shumëlokalitete. Koloneli Vardas, në bashkëpunimme të tjerë oficerë, plaçkitën në Korçë 35 mag-azina e 1000 banesa. Pjesa e plaçkës së tij uvlerësua në 500.000 fr. ar.

d) Qytete e lokalitete të rëndësishme u dënu-an me gjoba. Kështu, më 1914, qyteti i Korçësu detyrua të paguajë një gjobë prej 250.000 fr.ari. Qeveria Greke, më 1916, ka marrë prej tëmërguarve, si garanci për shërbimin ushtar-ak, më shumë se 200.000 fr.ari.

Nëse kësaj liste do t'i shtojmë të gjitha sh-katërrimet e kryera në të tjera treva të Sh-qipërisë Jugore, dëmet e shkaktuara pasur-ive private arrijnë në më shumë se treqindmilionë fr.ari.

www.shqiptarja.com E diel, 30 dhjetor 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BIBLIOTEKE

LLLLLIBRIIBRIIBRIIBRIIBRI IIIII RIRIRIRIRI

Erlinda QirjakoErlinda QirjakoErlinda QirjakoErlinda QirjakoErlinda Qirjako

Franka është një vajzë 17vjeçare. Ajo është shumëkrenare e nuk lejon kollaj

që të tjerët t'ia vënë në dukje ga-bimet, duke jetuar kësisoj jetën evet, plot energji. Shoqet, një shok,kërcimi, të bërit babysitter, shkol-la … gjithçka është fare normale,derisa Franka një ditë, gjatërrugës për në shtëpi sulmohet nëterrin e natës nga një i panjohurdhe përdhunohet.

Autorja Jutta Treiber duket seharxhon shumë energji për tëtreguar se sa e vetëdijshme ështëFranka. E parë nga kjo perspek-tivë, duket paksa e çuditshme, porbëhet me qëllimin që të tregohetmë pas se sa shpejt dhe me ç'ekst-remitet ndikon akti i përd-hunimit, për transformimin e per-sonazhit të saj primar, Frankës.Nga një vajzë e gjallë dhe krenare,nuk mbetet shumë. Franka rrud-het gjithnjë e më shumë përballëasaj çka asaj i përsëritet parasyve pandalim.

Në fillim një psikolog e më vonënjë kohë që kalon në Lanzarote(njëri nga 7 ishujt e arkipelagutKanarie në Spanjë), ndikojnë qëFrankës t'i rikthehet një copëznormaliteti. Me këmbëngulje dhejashtëzakonisht me shumë ndjen-jë, Jutta Treiber paraqet pasojate përdhunimit të një vajze ado-leshente. Ajo përqëndrohet eksk-luzivisht në jetën shpirtërore tëviktimës dhe tregon njëkohësishtfare qartë se sa e fortë është luftapër t'iu rikthyer "normalitetit".Një roman që të trondit emrekullon njëherësh.

Këto ishin disa sentenca të sh-këputura nga mendimi kritik dhevlerësimet që lexuesi e media aus-triake kanë rezervuar për njërënnga veprat më të goditura të au-tores austriake, Jutta Treiber, fat-keqësisht, pak ose aspak e njohurnë Shqipëri. Vetë përkthyesi i saj,në prezantimin që i bën, e cilësonkëtë vepër diku si një "perlë" tëdalë nga duart e saj. Tashmë ësh-të bërë e mundur ardhja e këtijromani, edhe në shqip, falë punëstejet profesionale, por edhe pa-sionit të poetit e përkthyesit, Fer-dinand Laholli. Iniciativa e këtijtë fundit, bëhet edhe më kuptim-plotë, ndërsa kuptojmë se prejpak kohësh, ai tashmë operon melogon e shtëpisë botuese me tënjejtin emër, të cilën e ka ngriturme qëllimin për të afruar mëshumë letërsinë gjermanike e ek-skluzivisht atë austriake, tek lex-uesi shqiptar.

Sa i takon përkthimit të ro-manit të Jutta Treiber duket sepërkthyesi me siguri ka dhënëdiçka edhe nga jeta e vet në këtëvepër, duke parë si në pasqyrë tëshkuarën e vet të dhimbshme nëbaltën e Gradishtës: fëmijërinë,adoleshencën e një pjesë të rinisë

çmime) nuk bëhet fjalë që tëharxhojë kohë e të merret me për-shkrimet dedikuar kërkimeve qëndërmerren për të gjeturpërdhunuesin. Kjo pak rëndësi kapër të. Ky i fundit, sigurisht, për-mendet, por nuk luan ndonjë roltë rëndësishëm. Ajo përqëndro-het përkundrazi, plotësisht dhevetëm tek Franka dhe fazat endryshme, të cilat ndjekin peri-udhën pas përdhunimit. Prindëritpërpiqen ta ndihmojnë aq samunden, por hasin shpejt nëkufinj të pakalueshëm. Është njërrugë vërtetë e mundimshme, de-risa Franka mëson të jetojë mefasho në shpirtin e saj.

A paraqet Franka një shembullrealist për një viktimë përdhuni-mi, kjo ndoshta nuk mund tëgjykohet apriori. Historia eFrankës të prek vetvetiu dhe fun-di i historisë së saj, deri diku çu-ditërisht pozitiv, na e lë shtegun

Kush është Jutta Treiber?Jutta Treiber, ka lindur nëvitin 1949 nëOberpullendorf tëBurgenlandit (Austri). Kastudiuar gjermanistikë dheanglistikë dhe ka punuar simësuese e gjuhësgjermane dheasaj angleze.Prej vitit 1988 është autorenë profesion të lirë. Ajoshkruan për njerëzit e çdomoshe. Vepra e artistike eJutta Treiber përmbledhlibra të ilustruar për fëmijëte grupmoshave tëndryshme, romane për tërinj dhe të rritur, poezi, pjesëmuzikore të inskenuara përfëmijë, radiodrama, rrëfenjanëpër antologji të ndryshmedhe filma me metrazh tëshkurtër. Librat e saj janëpërkthyer në 23 gjuhë. Ajoka marrë çmime dhevlerësime të shumta, ndër tëtjera "Çmimin e librit përfëmijë dhe të rinj të qytetit tëVjenës" si dhe "Çmiminkombëtar të librit për të rinj".Treiber është e martuar dheka dy fëmijë.

Kush ështëFerdinandLaholli?

Ferdinand Laholli u lindmë 16 qershor 1960 në

Gradishtën moçalore, kufamilja me prejardhje nga Vi-dohova e Korçës qe dërguartë përjetonte ferrin e regjim-it enverhoxhian, si pasojë eemigrimit të atit të tij nëAmerikë. Më pas familjaLaholli dërgohet në kampine internimit Savër, ku përtridhjetë vite vuajti mohimintotal të sistemit monist. Si iinternuar iu mohua ndër tëtjera edhe studimi i lartë. Nëmoshën 15-të vjeçare dërgonpër botim dorëshkrimin e lib-rit të tij të parë, porse bot-imin e librit të parë në Sh-qipëri e përjetoi vetëm pasrënies së diktaturës. Më1990 emigron në Gjermani esot është autor i një sërë li-brash. Poezitë e tij janë përk-thyer e botuar në gjuhëngjermane, italiane, angleze,suedeze, turke, hollandeze,kerntisht, rumanisht dhefrëngjisht. Është bashkautori më shumë se 20-të an-tologjive në gjuhë të ndry-shme, autor i 11-të libravepër fëmijë e të rritur. Nga viti2011 drejtues i "ShtëpisëBotuese Laholli". Pas diplo-mimit në Institutin Gëtemerret kryesisht me përk-thime letrare nga letërsiagjermanofone. Gjer më sot kashqipëruar mbi 20-të libra.

të hapur për interpretim e sjellpakëz frymëmarrje. Gjithsesi, lib-ri nuk duhet konceptuar si njëmanual ndihmës për ata që prek-en nga ky fenomen. Për këtë kashumë dyshim, porse ai me sig-uri mbetet padyshim një përsiatjeartistike e padiskutueshme memesazhe të thella. Dikush ngalexuesit austriakë, do të shprehejdikur për të: mbresëlënës dhetronditës, e njëkohësisht edhe menjë fund plot shpresë. Libri i Jut-ta Treiber është kësisoj një lek-sion i detyrueshëm që nuk lidhetme një moshë të caktuar. Një libërqë të bën të ndjehesh i përfshirë.

"E PERDHUNUAR"

Përkthyesi dhe botuesi Ferdinand Laholli, sjell nëPërkthyesi dhe botuesi Ferdinand Laholli, sjell nëPërkthyesi dhe botuesi Ferdinand Laholli, sjell nëPërkthyesi dhe botuesi Ferdinand Laholli, sjell nëPërkthyesi dhe botuesi Ferdinand Laholli, sjell nëshqip ikonat e letërsisë moderne gjermanofone...shqip ikonat e letërsisë moderne gjermanofone...shqip ikonat e letërsisë moderne gjermanofone...shqip ikonat e letërsisë moderne gjermanofone...shqip ikonat e letërsisë moderne gjermanofone...

Vjen në shqip romanitronditës i Jutta Treiber

Jutta Treiber autore e romanit "E përdhunuar"

Të dhënat e librit"E përdhunuar"Autorja: Jutta TreiberGjinia letrare: romanShqipëroi: FerdinandLaholliRedaktore: EdinaPaleviqFaqe: 144Çmimi: 400 lekë

që i është vjedhur e dhunuar, parase të ndërmerrte një udhëtimdrejt Gjermanisë, më shumë se dydekada më parë, e cila do të bëhejedhe streha e tij e mëvonshmeartistike.

Megjithëse me pak tendencastilistikore individuale, që devi-jojnë paksa nga shqipja jonë stan-darde, tashmë "i strukur" prejvitesh nën çatinë e vet krijuese,duket se Laholli ia ka dalë tëpërcjellë me ndjenjë e përpikmëriartistike Frankën "e përdhunuar"dhe dramën e saj, që përkon metronditjet e krizat shumë-planëshe, me të cilat përballençdo ditë edhe segmente të rinisëe shoqërisë së sotme shqiptare, sipjesë e një bote e realiteti global.

Për shkrimtaren Jutta Treiber,e cila shkruan për çdo moshë (njëautore moderne austriake, veprate saj tashmë janë botuar në 23gjuhë dhe ajo ka marrë disa

FRANKA