3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e...

8
RILINDASI RILINDASI RILINDASI RILINDASI RILINDASI Viti II - Nr: iti II - Nr: iti II - Nr: iti II - Nr: iti II - Nr:19 E diel, 13 maj 2012 E diel, 13 maj 2012 E diel, 13 maj 2012 E diel, 13 maj 2012 E diel, 13 maj 2012 PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET SHERBETORI I ÇESHTJES GREKE Ledia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë Ledia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë Ledia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë Ledia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë Ledia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë At Gjergj At Gjergj At Gjergj At Gjergj At Gjergj Fishta, një Fishta, një Fishta, një Fishta, një Fishta, një portret plot dritë portret plot dritë portret plot dritë portret plot dritë portret plot dritë Po pa Po pa Po pa Po pa Po paraqesim për lexuesin nji pjesë të aqesim për lexuesin nji pjesë të aqesim për lexuesin nji pjesë të aqesim për lexuesin nji pjesë të aqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrime librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrime librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrime librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrime librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, Shkodër Botime Françeskane, Shkodër Botime Françeskane, Shkodër Botime Françeskane, Shkodër Botime Françeskane, Shkodër, 2012. , 2012. , 2012. , 2012. , 2012. Ndre Mjeda Paisonet e Ndre Mjeda Paisonet e Ndre Mjeda Paisonet e Ndre Mjeda Paisonet e Ndre Mjeda Paisonet e çuditshme në fshatin V çuditshme në fshatin V çuditshme në fshatin V çuditshme në fshatin V çuditshme në fshatin Vig ig ig ig ig Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru, me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru, me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru, me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru, me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve F igurë poliedrike. Me zhgunin e vrashtë që bán, mishnon një histori gati tetëshekullore në tokën arbënore. Pomen- dore, muranë veprash e sh- krimesh, u flet breznive që shkuen e breznive që vijnë, në gjuhën ilire, të cilën vetëm ilirët e kuptojnë, sepsè asht e tyne. Frati, ky ah degagjanë mrizi me kryq të thadruem në trup. Kushtrimtár paqe e dash- tënie, Ungjilli e letrash në kodërelterë të alpeve tona ku pushojnë shtegtarët tri- ma, mbas sulmeve e fitor- eve, në tërhjekje e në pritje, para betejave të reja. Një konop çeliku, në gjasim të litarit që bán ngjeshë, i cili në rrjedhën e kohnave trashet e hollo- het, sa me të thanë mend- ja se po këputet, por që vazhdon me kenë brez i sh- qiptarit, ku ky ruen bash- kë me armë e barot, vez- men e fesë e të kulturës, kryqin e pendën. Frati, tatë që din me përkëdhelë e me dhânë zemër, me më- sue e me qortue bijtë, për të rritë në ta dashtëninë e Zotit e të shoqit, besën e burrninë, nderën e mik- pritjen; Misionar që për idealin shenjt, të cilit i asht kushtue, s’priton me har- rue vetin as s’topitet me dekë, pa lypë tjetër shper- blim, jashta se me dekë të tij të pështojë një tjetër jetë. Kush nesh nuk e njeh fratin? A s’asht ky edhe sot, mbas gati një gjysë shekul- lit harrese e gjakut “i bekuemi”... E-mail: E-mail: E-mail: E-mail: E-mail: [email protected] faqe 16-17 faqe 16-17 faqe 16-17 faqe 16-17 faqe 16-17 faqe 15 faqe 15 faqe 15 faqe 15 faqe 15 Na ndiqni edhe online www.shqiptarja.com Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com Kryeredaktore: Kryeredaktore: Kryeredaktore: Kryeredaktore: Kryeredaktore: Admirina PEÇI Át Daniel Gjeçaj, OFM Át Daniel Gjeçaj, OFM Át Daniel Gjeçaj, OFM Át Daniel Gjeçaj, OFM Át Daniel Gjeçaj, OFM Dorian Koçi Dorian Koçi Dorian Koçi Dorian Koçi Dorian Koçi Në 200-vjetori Në 200-vjetori Në 200-vjetori Në 200-vjetori Në 200-vjetorin e lindjes indjes indjes indjes indjes së udhëtarit dhe ë udhëtarit dhe ë udhëtarit dhe ë udhëtarit dhe ë udhëtarit dhe piktorit anglez piktorit anglez piktorit anglez piktorit anglez piktorit anglez. Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë të libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë të libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë të libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë të libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe veçantë në krijimin e imazhit dhe veçantë në krijimin e imazhit dhe veçantë në krijimin e imazhit dhe veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në perceptimit të Shqipërisë në perceptimit të Shqipërisë në perceptimit të Shqipërisë në perceptimit të Shqipërisë në Angli Angli Angli Angli Angli faqe 18 faqe 18 faqe 18 faqe 18 faqe 18 Eduard Lear Eduard Lear Eduard Lear Eduard Lear Eduard Lear, si ndikoi , si ndikoi , si ndikoi , si ndikoi , si ndikoi ai për imazhin e ai për imazhin e ai për imazhin e ai për imazhin e ai për imazhin e Shqipërisë në Europë Shqipërisë në Europë Shqipërisë në Europë Shqipërisë në Europë Shqipërisë në Europë N johja dhe rizbulimi i Ballkanit në shekul- lin e XIX dhe fillimet e shekullit të XX Evropë është një proces i cili nuk u zhvillua vetëm si një rizbulim gjeografik por dhe si një zbulim kul- turor. Ky konstatim ësh- të akoma dhe më se e vërtetë sidomos kur flasim për territoret sh- qiptare në Ballkan pasi në kuadër të Grand Tour- it destinacioni i zakon- shëm ishte Greqia që kr- ijonte një tërheqje të veçantë me kulturën e lashtë antike dhe pak a shumë këto territore ish- in rrahur dhe më parë nga udhëtarë evropianë qoftë si diplomatë apo dhe si turistë kulturorë. Për publikun e atëhershëm britanik ashtu siç shkru- ante studiuesi Eduard Gi- bon në veprën e vet “Dobë- simi dhe rënia e Peran- dorisë Romake”(1807), “Shqipëria ishte po aq e panjohur sa dhe brendësitë e Amerikës” 1 Mirëpo zbu- limi kulturor nuk shërbeu vetëm si kënaqësi estetike e zbulimit të një kulture të re etnografike por në një farë mënyre me shkrimet ku u pasqyrua ky kontakt me këtë kulturë u bë përgjegjës dhe për njohjen dhe perceptimin e Ballkan- it dhe popullsive të tij në Evropë. Një sërë ndry- shimesh fondamentale në vetvete në Evropë,si Rev- olucioni Francez, fenome- ni i udhëtimit, Romanti- cizmi, Ekzotizmi, Oriental- izmi e... N ë shtator në Himarë pritet të ngrihet një monument për figurën më të kontes- tuar historike të Spiro Spiromi- los. 100-vjetori i Shpalljes së Pa- varësisë në Shqipëri ka ndezur sërish debatet në planin historik. A e meriton Spiromilo në 100-vje- torin e Pavarësisë një monument ose bust përkujtimor në Himarë. “Mesazhi që duhet të transmeto- het nga ngritja e veprave monu- mentale duhet të jetë uniteti i popullsisë, ndërsa busti i Spirom- ilos do të fliste në të kundërt të këtij mesazhi”, thotë Dr. Ledia Dushku, historiane në Institutin e Historisë pranë Qendrës së Stu- dimeve Albanologjike. Anëtarët e një shoqate të ngritur në Himarë me drejtor ekzekutiv Stavri Markon dhe të inspiruar nga pro- fesor Priamo Bollano kërkojnë që busti i Spiro Spiromilos të ngri- het në qendër të Himarës. Kjo do të bëhet sipas vendimit të një sim- poziumi shkencor që pritet të mbahet pas tre muajsh, në shta- tor të këtij viti, që ka si shkak “Revoltën e Himarës për au- tonomi”. Sipas tyre simpoziumi synon zbardhjen e fakteve his- torike dhe rolin e Spiromilos për- ballë Shqipërisë, Greqisë dhe Fu- qive të Mëdha. Me rastin e këtij simpoziumi ata do t’i kërkojnë këshillit Bashkiak të Himarës le- jen për të ngritur një bust apo një monument për Spiro Spiromilon. Kjo shoqatë kërkon rehabilitim e figurës së tij, sepse Spiromilo prej një pjese të komunitetit himarjot dhe në mbarë opinionin publik shqiptar është vlerësuar si tradhtar, për faktin se ai ka bash- këpunuar me çetat greke që ve- pronin në krahinën e Kosturit dhe nxisnin frymën heleniste te pop- ullsia e kësaj krahine. Spiromilo është njohur në popullsinë sh- qiptare si tradhtar e bashkëpunë- tor i grekëve. I tillë vështrohet edhe sot gjatë kërkimeve të reja që vinë... Admirina Peçi Admirina Peçi Admirina Peçi Admirina Peçi Admirina Peçi vijon në faqen 14 vijon në faqen 14 vijon në faqen 14 vijon në faqen 14 vijon në faqen 14 “Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental “Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental “Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental “Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental “Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental D alja e romanit Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës, të Rudolf Marku konfirmon sh- krimtarin, që luan me fjalën si rrëfim, me zhanrin si rifor- mulim i pastër, ku prekim një përzierje të prozës me poezinë, me eseistikën, duke dëshmuar se parësore, për këtë shkrimtar rebel në poezi dhe përkthime, është eksperimenti letrar, gjuhë- sor dhe letrar, bëhet i prekshëm në të gjithë elementët sendër- tues të veprës letrare, por më e rrokshme kjo ndjesi vjen në ndërthurjen e një romani të përveçëm, si kohë dhe hapësirë, si tipologji shkrimi dhe tempo- ritmikë e fjalës... faqe 20 faqe 20 faqe 20 faqe 20 faqe 20 Në foto: Spiro Spiromilo dhe një letër e papublikuar ndonjëherë e Spiro Milos më 1912 drejtuar fshatrave të Himarës Behar GJOKA Behar GJOKA Behar GJOKA Behar GJOKA Behar GJOKA allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

Transcript of 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e...

Page 1: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:19 E diel, 13 maj 2012E diel, 13 maj 2012E diel, 13 maj 2012E diel, 13 maj 2012E diel, 13 maj 2012

PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. PORTRET PERSONAZHIT TE KONTESTUAR. SI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKETSI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKETSI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKETSI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKETSI U PUSHTUA HIMARA NGA GREKET

SHERBETORI I ÇESHTJES GREKELedia Dushku: Jo monument Spiromilos në HimarëLedia Dushku: Jo monument Spiromilos në HimarëLedia Dushku: Jo monument Spiromilos në HimarëLedia Dushku: Jo monument Spiromilos në HimarëLedia Dushku: Jo monument Spiromilos në Himarë

At GjergjAt GjergjAt GjergjAt GjergjAt GjergjFishta, njëFishta, njëFishta, njëFishta, njëFishta, një

portret plot dritëportret plot dritëportret plot dritëportret plot dritëportret plot dritëPo paPo paPo paPo paPo parrrrraqesim për lexuesin nji pjesë tëaqesim për lexuesin nji pjesë tëaqesim për lexuesin nji pjesë tëaqesim për lexuesin nji pjesë tëaqesim për lexuesin nji pjesë tëtitullueme “Frati Shqiptar”, marr prejtitullueme “Frati Shqiptar”, marr prejtitullueme “Frati Shqiptar”, marr prejtitullueme “Frati Shqiptar”, marr prejtitullueme “Frati Shqiptar”, marr prej

librit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrimelibrit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrimelibrit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrimelibrit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, Shkrimelibrit: Át Daniel Gjeçaj, V epra I, ShkrimeHistorike, Letrare, Publicistike, Botim I,Historike, Letrare, Publicistike, Botim I,Historike, Letrare, Publicistike, Botim I,Historike, Letrare, Publicistike, Botim I,Historike, Letrare, Publicistike, Botim I,

Botime Françeskane, ShkodërBotime Françeskane, ShkodërBotime Françeskane, ShkodërBotime Françeskane, ShkodërBotime Françeskane, Shkodër, 2012., 2012., 2012., 2012., 2012.

Ndre Mjeda Paisonet eNdre Mjeda Paisonet eNdre Mjeda Paisonet eNdre Mjeda Paisonet eNdre Mjeda Paisonet eçuditshme në fshatin Vçuditshme në fshatin Vçuditshme në fshatin Vçuditshme në fshatin Vçuditshme në fshatin Vigigigigig

Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrejPunonte tokën, mbillte pemë frutore, merrejPunonte tokën, mbillte pemë frutore, merrejPunonte tokën, mbillte pemë frutore, merrejPunonte tokën, mbillte pemë frutore, merrejme restaurimin e kishës, me gdhendje në dru,me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru,me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru,me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru,me restaurimin e kishës, me gdhendje në dru,bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish ebante çibukë, enë druri, figurina njerëzish ebante çibukë, enë druri, figurina njerëzish ebante çibukë, enë druri, figurina njerëzish ebante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e

kafshësh, u mësonte shqipen fshatarëvekafshësh, u mësonte shqipen fshatarëvekafshësh, u mësonte shqipen fshatarëvekafshësh, u mësonte shqipen fshatarëvekafshësh, u mësonte shqipen fshatarëve

Figurë poliedrike. Mezhgunin e vrashtë që

bán, mishnon një historigati tetëshekullore nëtokën arbënore. Pomen-dore, muranë veprash e sh-krimesh, u flet breznive qëshkuen e breznive që vijnë,në gjuhën ilire, të cilënvetëm ilirët e kuptojnë,sepsè asht e tyne. Frati, kyah degagjanë mrizi mekryq të thadruem në trup.Kushtrimtár paqe e dash-tënie, Ungjilli e letrash nëkodërelterë të alpeve tonaku pushojnë shtegtarët tri-ma, mbas sulmeve e fitor-eve, në tërhjekje e nëpritje, para betejave tëreja. Një konop çeliku, nëgjasim të litarit që bánngjeshë, i cili në rrjedhëne kohnave trashet e hollo-

het, sa me të thanë mend-ja se po këputet, por qëvazhdon me kenë brez i sh-qiptarit, ku ky ruen bash-kë me armë e barot, vez-men e fesë e të kulturës,kryqin e pendën. Frati,tatë që din me përkëdhelëe me dhânë zemër, me më-sue e me qortue bijtë, përtë rritë në ta dashtëninë eZotit e të shoqit, besën eburrninë, nderën e mik-pritjen; Misionar që përidealin shenjt, të cilit i ashtkushtue, s’priton me har-rue vetin as s’topitet medekë, pa lypë tjetër shper-blim, jashta se me dekë tëtij të pështojë një tjetër jetë.

Kush nesh nuk enjeh fratin?

A s’asht ky edhe sot,mbas gati një gjysë shekul-lit harrese e gjakut “ibekuemi”...

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: [email protected]

○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17 ○ ○ ○ ○

faqe 15faqe 15faqe 15faqe 15faqe 15

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Át Daniel Gjeçaj, OFMÁt Daniel Gjeçaj, OFMÁt Daniel Gjeçaj, OFMÁt Daniel Gjeçaj, OFMÁt Daniel Gjeçaj, OFM Dorian KoçiDorian KoçiDorian KoçiDorian KoçiDorian Koçi

Në 200-vjetoriNë 200-vjetoriNë 200-vjetoriNë 200-vjetoriNë 200-vjetorinnnnn eeeee lllllindjes indjes indjes indjes indjes sssssë udhëtarit dheë udhëtarit dheë udhëtarit dheë udhëtarit dheë udhëtarit dhepiktorit anglezpiktorit anglezpiktorit anglezpiktorit anglezpiktorit anglez..... Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një Ditari i Lear është një

libër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë tëlibër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë tëlibër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë tëlibër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë tëlibër udhëtimi klasik i cili la një gjurmë tëveçantë në krijimin e imazhit dheveçantë në krijimin e imazhit dheveçantë në krijimin e imazhit dheveçantë në krijimin e imazhit dheveçantë në krijimin e imazhit dheperceptimit të Shqipërisë nëperceptimit të Shqipërisë nëperceptimit të Shqipërisë nëperceptimit të Shqipërisë nëperceptimit të Shqipërisë në AngliAngliAngliAngliAngli

○ ○ ○ ○

faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18

Eduard LearEduard LearEduard LearEduard LearEduard Lear, si ndikoi, si ndikoi, si ndikoi, si ndikoi, si ndikoiai për imazhin eai për imazhin eai për imazhin eai për imazhin eai për imazhin e

Shqipërisë në EuropëShqipërisë në EuropëShqipërisë në EuropëShqipërisë në EuropëShqipërisë në Europë

Njohja dhe rizbulimi iBallkanit në shekul-

lin e XIX dhe fillimet eshekullit të XX nëEvropë është një proces icili nuk u zhvillua vetëmsi një rizbulim gjeografikpor dhe si një zbulim kul-turor. Ky konstatim ësh-të akoma dhe më se evërtetë sidomos kurflasim për territoret sh-qiptare në Ballkan pasinë kuadër të Grand Tour-it destinacioni i zakon-shëm ishte Greqia që kr-ijonte një tërheqje tëveçantë me kulturën elashtë antike dhe pak ashumë këto territore ish-in rrahur dhe më parënga udhëtarë evropianëqoftë si diplomatë apodhe si turistë kulturorë.

Për publikun e atëhershëmbritanik ashtu siç shkru-ante studiuesi Eduard Gi-bon në veprën e vet “Dobë-simi dhe rënia e Peran-dorisë Romake”(1807),“Shqipëria ishte po aq epanjohur sa dhe brendësitëe Amerikës”1 Mirëpo zbu-limi kulturor nuk shërbeuvetëm si kënaqësi estetikee zbulimit të një kulture tëre etnografike por në njëfarë mënyre me shkrimetku u pasqyrua ky kontaktme këtë kulturë u bëpërgjegjës dhe për njohjendhe perceptimin e Ballkan-it dhe popullsive të tij nëEvropë. Një sërë ndry-shimesh fondamentale nëvetvete në Evropë,si Rev-olucioni Francez, fenome-ni i udhëtimit, Romanti-cizmi, Ekzotizmi, Oriental-izmi e...

Në shtator në Himarë pritettë ngrihet një monumentpër figurën më të kontes-

tuar historike të Spiro Spiromi-los. 100-vjetori i Shpalljes së Pa-varësisë në Shqipëri ka ndezursërish debatet në planin historik.A e meriton Spiromilo në 100-vje-torin e Pavarësisë një monumentose bust përkujtimor në Himarë.“Mesazhi që duhet të transmeto-het nga ngritja e veprave monu-mentale duhet të jetë uniteti ipopullsisë, ndërsa busti i Spirom-ilos do të fliste në të kundërt tëkëtij mesazhi”, thotë Dr. LediaDushku, historiane në Institutine Historisë pranë Qendrës së Stu-dimeve Albanologjike. Anëtarët enjë shoqate të ngritur në Himarëme drejtor ekzekutiv StavriMarkon dhe të inspiruar nga pro-fesor Priamo Bollano kërkojnë qëbusti i Spiro Spiromilos të ngri-het në qendër të Himarës. Kjo do

të bëhet sipas vendimit të një sim-poziumi shkencor që pritet tëmbahet pas tre muajsh, në shta-tor të këtij viti, që ka si shkak“Revoltën e Himarës për au-tonomi”. Sipas tyre simpoziumisynon zbardhjen e fakteve his-torike dhe rolin e Spiromilos për-ballë Shqipërisë, Greqisë dhe Fu-qive të Mëdha. Me rastin e këtijsimpoziumi ata do t’i kërkojnëkëshillit Bashkiak të Himarës le-jen për të ngritur një bust apo njëmonument për Spiro Spiromilon.Kjo shoqatë kërkon rehabilitim efigurës së tij, sepse Spiromilo prejnjë pjese të komunitetit himarjotdhe në mbarë opinionin publikshqiptar është vlerësuar sitradhtar, për faktin se ai ka bash-këpunuar me çetat greke që ve-pronin në krahinën e Kosturit dhenxisnin frymën heleniste te pop-ullsia e kësaj krahine. Spiromiloështë njohur në popullsinë sh-qiptare si tradhtar e bashkëpunë-tor i grekëve. I tillë vështrohetedhe sot gjatë kërkimeve të rejaqë vinë...

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14

“Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental“Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental“Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental“Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental“Kësulkuqja” e Rudolf Markut një roman eksperimental

Dalja e romanit Kësulkuqjavjen me trenin e dhjetës, të

Rudolf Marku konfirmon sh-krimtarin, që luan me fjalën sirrëfim, me zhanrin si rifor-

mulim i pastër, ku prekim njëpërzierje të prozës me poezinë,me eseistikën, duke dëshmuar separësore, për këtë shkrimtarrebel në poezi dhe përkthime,është eksperimenti letrar, gjuhë-sor dhe letrar, bëhet i prekshëm

në të gjithë elementët sendër-tues të veprës letrare, por më errokshme kjo ndjesi vjen nëndërthurjen e një romani tëpërveçëm, si kohë dhe hapësirë,si tipologji shkrimi dhe tempo-ritmikë e fjalës...

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Në foto:SpiroSpiromilodhe njëletër epapublikuarndonjëherëe SpiroMilosmë 1912drejtuarfshatravetë Himarës

Behar GJOKABehar GJOKABehar GJOKABehar GJOKABehar GJOKA

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

Page 2: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

www.shqiptarja.com E diel, 13 maj 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom PERSONAZHIDDDDDEBAEBAEBAEBAEBATITITITITI HISTORIKHISTORIKHISTORIKHISTORIKHISTORIK

SHERBETORI IÇESHTJES GREKELedia Dushku: Jo monumentLedia Dushku: Jo monumentLedia Dushku: Jo monumentLedia Dushku: Jo monumentLedia Dushku: Jo monument

Spiromilos në HimarëSpiromilos në HimarëSpiromilos në HimarëSpiromilos në HimarëSpiromilos në HimarëPortret personazhit të kontestuarPortret personazhit të kontestuarPortret personazhit të kontestuarPortret personazhit të kontestuarPortret personazhit të kontestuar. Si u pushtua Himara nga. Si u pushtua Himara nga. Si u pushtua Himara nga. Si u pushtua Himara nga. Si u pushtua Himara nga

grekët, sapo Spiromiloja u vetëshpall princ i sajgrekët, sapo Spiromiloja u vetëshpall princ i sajgrekët, sapo Spiromiloja u vetëshpall princ i sajgrekët, sapo Spiromiloja u vetëshpall princ i sajgrekët, sapo Spiromiloja u vetëshpall princ i saj

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

...në optikën e historianëve më tënjohur. Këta kanë zbuluar fakte dhedokumente që tregojnë se Spiromi-lo në asnjë rast nuk ia ka kushtuaraktivitetin e tij kundërshtimit të in-tegritetit territorial të shtetit sh-qiptar, siç duan të pohojnë anëtarëte kësaj shoqate. A do t’i shërbente kybust kohezionit social të vetë kra-hinës së Himarës, shtron pyetjenspecialistja e kësaj çështjeje, Dr.Ledia Dushku. E njohur si autore emonografisë: “Kur historia ndau dypopuj fqinj: Shqipëria dhe Greqia1912-1914”.”, në intervistën për RIL-INDASIN, historiania Ledia Dush-ku, pasi përshkruan veprimtarinë eSpiromilos nga Greqia në Himarë,na jep edhe çelësin për të zgjidhurnjë enigmë: sesi u pushtua Himaranga grekët, sapo Spiromilo u vetësh-pall Princ i Himarës. Gjatë kësajinterviste Dr. Ledia Dushku pohonse “Për një historian, kjo mjafton përtë mos pranuar idenë e ngritjes sënjë busti”. Nuk dihet ende nëse pasreagimit me fakte të historianëve ata lejojë ose jo kryetari i Bashkisë sëHimarës dhe Kryeministri i Sh-qipërisë z. Sali Berisha ngritjen ebustit të Spiromilos?!

Si do ta përkufizonit me pak fjalëSi do ta përkufizonit me pak fjalëSi do ta përkufizonit me pak fjalëSi do ta përkufizonit me pak fjalëSi do ta përkufizonit me pak fjalëSpiro Spiromilon?Spiro Spiromilon?Spiro Spiromilon?Spiro Spiromilon?Spiro Spiromilon?

Spiro Spiromiloja, u lind në Hi-marë më 1864, por u rrit në Greqi.Si oficer xhandarmërie, majoriSpiromilo i shërbeu me devotshmëriçështjes kombëtare greke. U dalluasi vullnetar i zellshëm në çetat grekeqë vepronin në krahinën e Kosturitdhe nxisnin frymën heleniste te pop-ullsia e krahinës. Pra, nëse e përkufi-zojmë me dy fjalë, ai ishte një nacio-nalist i skajshëm grek, tek i cili nd-jenjat kishin errësuar arsyen.

Cili është roli i Spiromilos në ng-Cili është roli i Spiromilos në ng-Cili është roli i Spiromilos në ng-Cili është roli i Spiromilos në ng-Cili është roli i Spiromilos në ng-jarjet në Himarë në vitin 1912?jarjet në Himarë në vitin 1912?jarjet në Himarë në vitin 1912?jarjet në Himarë në vitin 1912?jarjet në Himarë në vitin 1912?

Në kuadrin e Luftës së Parë Ball-kanike, që shpërtheu në tetor 1912,Spiromiloja u angazhua në ko-mandën greke të ishujve jonianë meqendër në Korfuz. Me urdhër tëAthinës zyrtare, ai u ngarkua tëzbarkonte në zonën e Himarës dhetë kryente të ashtuquajturën “revol-ta e Himarës”. Në dispozicion tëSpiromilos, Komanda e Përgjiths-hme e ushtrisë greke vuri anijen eluftës “Acheloos”, në bordin e së cilëszunë vend vullnetarë himarjotë mebanim në Greqi, si dhe 200 vullne-tarë kretas, të dërguar nga koman-danti grek i Armatës së Epirit. Ivetëquajtur “Prijës i Himarës”,Spiromiloja zbarkoi në Spille, më 18nëntor 1912. Shpejt u pushtua Hi-mara Qendër, Qeparoi, Kudhësi, Pi-luri, Vunoi, Dhërmiu e Palasa. Përtë mos implikuar drejtpërsëdrejtiqeverinë greke dhe për të krijuarpërshtypjen e një revolte vendase, nëzonat e pushtuara nuk u ngrit fla-muri grek, por i ashtuquajturi fla-mur “himarjot”. Ai kishte ngjyrat eflamurit grek dhe 7 yje në mes, qësimbolizonin shtatë fshatrat e kra-hinës së Himarës. Spiromiloja dukejse ndihej i pasigurt në Himarë. Siç iraportonte ai vetë Athinës, ndodhejnën presionin e sulmeve të shumta

vijon nga faqja 13

që i vinin nga shqiptarët, të cilët nëndrejtimin e Eqrem Vlorës ishin bërëshqetësim i vazhdueshëm për të.

Çfarë ndodhi me Himarën pasÇfarë ndodhi me Himarën pasÇfarë ndodhi me Himarën pasÇfarë ndodhi me Himarën pasÇfarë ndodhi me Himarën paskësaj ngjarjeje?kësaj ngjarjeje?kësaj ngjarjeje?kësaj ngjarjeje?kësaj ngjarjeje?

Pas pushtimit nga ushtria greketë territoreve të tjera në jug të vijësHimarë-Korçë, rajoni i Himarës upërfshi në Administratën e Përgjiths-hme të Epirit, e organizuar në 9prefektura: të Janinës, të Prevezës,të Thesprotisë, të Gjirokastrës, tëHimarës, të Sarandës, të Leskovikut,të Përmetit dhe atë të Delvinës. Më29 mars 1913, guvernatori aktualcivil i Janinës, Jorgos Zografosi, ngaQestorati i Gjirokastrës, u emëruaguvernator dhe komandant ipërgjithshëm i kësaj administrate.

Cili ishte qëndrimi i SpiromilosCili ishte qëndrimi i SpiromilosCili ishte qëndrimi i SpiromilosCili ishte qëndrimi i SpiromilosCili ishte qëndrimi i Spiromilospas krijimit të shtetit të pavarur sh-pas krijimit të shtetit të pavarur sh-pas krijimit të shtetit të pavarur sh-pas krijimit të shtetit të pavarur sh-pas krijimit të shtetit të pavarur sh-qiptar?qiptar?qiptar?qiptar?qiptar?

Spiromiloja nuk e pranoi krijimine shtetit të pavarur shqiptar. Për metepër, ai u angazhua për të kundër-shtuar vendimet e Fuqive të Mëdhanë Konferencën e Ambasadorëve nëLondër për kufirin jugor të shtetitshqiptar dhe për të mbështetur bash-kimin e territoreve në jug të vijës Hi-marë-Korçë, me Greqinë. Shkrime tëshumta patetike, që mbajnë firmëne tij u botuan në gazetën Akropolis.Deklaratat që nxisnin “epirotët tëkundërshtonin punën e Komisionittë Kufijve, ishin të herëpashershme.Por nuk mbeti vetëm me kaq. Ditëte fundit të tetorit 1913, me theme-limin nga “vorioepirotët” në Athinë,të një komiteti të quajtur “Mbrojtja

Kombëtare”, organizimi i rezistencëssë armatosur në Shqipërinë e Jugut,në kundërshtim të vendimeve tëFuqive të Mëdha, mori përmasa tëgjera. Komiteti ngriti degët e tij nëtë gjitha qytetet e Shqipërisë sëJugut, që ishin pushtuar nga ush-tria greke dhe u dërgoi apele të gjithëtë ashtuquajturve epirotë dhe miqvetë tyre, që të merrnin pjesë ose të ndi-hmonin materialisht në përgatitjene rezistencës Spiromiloja u treguatepër aktiv në degën e Himarës.Madje, delegati francez në Komisio-nin Ndërkombëtar të Kontrollit iaatribuonte veçanërisht atij qën-dresën në zonë në kundërshtim mendjenjat e banorëve. I njëjti diplomatrelatonte se, “në popull manifestohejinteres për të rifilluar marrëdhëniettregtare me Vlorën dhe për t’u mar-rë vesh me qeverinë shqiptare aty”.Kusht i vetëm i bashkëpunimit përshumicën himarjote ishte mbajtja eprivilegjeve të vjetra të kohës os-mane. Ndërkohë, Spiro Spiromilojaishte në kontakte të vazhdueshmeme rrethet e larta të politikës greke,madje edhe me vetë mbretin Kostan-din. Gjatë takimeve me ta, ai shpre-hu vendosmërinë e tij për të kundër-shtuar vendimet e Fuqive të Mëdha.Sipas tij, në rast se Evropa, “pjesët eEpirit me ide greke do t’ia linte Prin-cipatës së Shqipërisë, popullsia mendjenja lokale do të shkojë deri nëekstrem për të mos e toleruar kurrëvendosjen e autoritetit qeveritar sh-qiptar atje”. Ashtu sikurse kishtendodhur me fillimin e pushtimit greknë viset shqiptare, edhe tani inicia-tori ishte Spiromiloja. Më 24 shkurt

1914, u shpall autonomia dhe u kri-jua qeveria e “Himarës autonome”nën kryesinë e tij. Flamuri i ngriturishte një flamur kombëtar grek izbukuruar me shkabën dykrenorebizantine. Shtypi grek e cilësoilëvizjen himarjote si një kryengritjetë madhe dhe Spiromilon si “shqipon-ja e Himarës”.

Si reagoi Komisioni Ndërko-Si reagoi Komisioni Ndërko-Si reagoi Komisioni Ndërko-Si reagoi Komisioni Ndërko-Si reagoi Komisioni Ndërko-mbëtar i Kontrollit ndaj kërkesavembëtar i Kontrollit ndaj kërkesavembëtar i Kontrollit ndaj kërkesavembëtar i Kontrollit ndaj kërkesavembëtar i Kontrollit ndaj kërkesavetë Spiromilos?të Spiromilos?të Spiromilos?të Spiromilos?të Spiromilos?

Në maj të vitit 1914, S. Spirom-iloja ishte një nga anëtarët e delega-cionit “vorio-epirot” që zhvilloi bised-ime me Komisionin Ndërkombëtartë Kontrollit, në ishullin grek të Ko-rfuzit. Aty u kërkua autonomi terri-toriale administrative për prefektu-rat e Gjirokastrës dhe Korçës. Sa ipërket Himarës, KomisionitNdërkombëtar iu kërkua jo vetëmruajtja e privilegjeve të vjetra, që hi-marjotët kishin gëzuar nën regjiminosman, por edhe një sërë privi-legjesh të reja, si një guvernator tëhuaj të krishterë, që do të mbantetitullin “kapedan”; përjashtimin ngashërbimi ushtarak; arsimim vetëmnë gjuhën greke; përjashtimin ngatagri doganor të import-eksportit;çështjet juridike të ushtroheshinnga këshillat lokalë të pleqësisëduke pasur edhe një gjyqtar pajtuesme kompetenca të gjera në in-stancën e parë dhe të fundit.

Propozimet e mësipërme hasën nëkundërshtimin e anëtarëve të Komi-sionit Ndërkombëtar të Kontrollit,çka solli përshtatjen e tyre. Propoz-imet e reja kërkonin sërish ruajtjen

e privilegjeve që himarjotët kishingëzuar në Perandorinë Osmane.

Mehdi Frashëri, përfaqësuesi sh-qiptar në Komisionin Ndërkombëtartë Kontrollit kundërshtoi përfshirjene 18 fshatrave në lokalitetin e Hima-rës. Për të, Himara përbëhej vetëmnga 7 fshatra. Sa i takon Spiromi-los, Frashëri nuk pranoi, që ai të kon-siderohej si kryetar i vetëm i kra-hinës, pasi në Himarë ekzistonteedhe një grupim nacionalist shqiptarqë ishte kundra tij. Pavarësishtkundërshtimeve të delegatit sh-qiptar, më 23 maj 1914 anëtarët etjerë të Komisionit vendosën t’uabashkëngjisin Dispozitave të Korfuz-it propozimet e përshtatur që Kara-pano dhe Zografi kishin bërë për kra-hinën e Himarës. Ato do t’i parash-troheshin për shqyrtim dhe miratimFuqive të Mëdha dhe qeverisë sh-qiptare.

Kjo do të thotë që Himara u përf-Kjo do të thotë që Himara u përf-Kjo do të thotë që Himara u përf-Kjo do të thotë që Himara u përf-Kjo do të thotë që Himara u përf-shi në Protokollin e Korfuzit?shi në Protokollin e Korfuzit?shi në Protokollin e Korfuzit?shi në Protokollin e Korfuzit?shi në Protokollin e Korfuzit?

-Fatkeqësisht po, dhe për mëtepër zhvillimet e mëvonshme si atotë korrikut të 1914 e nxorën sërishnë plan të parë Spiromilon. Largimii bujshëm nga Asambleja Epirote,duke mos pranuar ratifikimin e Pro-tokollit të Korfuzit, e vuri në qendërtë zhvillimeve të momentit. Haptazidhe bujshëm, ai shpalli bashkimin eHimarës me Greqinë, uli të ashtu-quajturin flamur të Vorio-Epirit dhengriti atë grek. Vetëm frika e ndë-rhyrjes italiane e detyroi qeverinëgreke të përjashtonte çdo përgjegjë-si në lidhje me veprimin e Spiromi-los. Në takimin me përfaqësuesin eItalisë në Athinë, ministri i Jashtëmgrek deklaroi se ishte informuar përbashkimin e Himarës me Greqinëvetëm, nga shtypi. Pavarësisht seaneksimi i Himarës ishte bërëkundër dëshirës së qeverisë greke,shprehej kreu i diplomacisë greke,ajo nuk mund të ndërhynte për tëfrenuar veprime të tilla, se i mungo-nin mjetet.

Nga këto që sapo thatë, duket seNga këto që sapo thatë, duket seNga këto që sapo thatë, duket seNga këto që sapo thatë, duket seNga këto që sapo thatë, duket seSpiromiloja ishte “ushtar” i bindur iSpiromiloja ishte “ushtar” i bindur iSpiromiloja ishte “ushtar” i bindur iSpiromiloja ishte “ushtar” i bindur iSpiromiloja ishte “ushtar” i bindur iqeverisë greke. qeverisë greke. qeverisë greke. qeverisë greke. qeverisë greke. AAAAA vazhdoi kështu deri vazhdoi kështu deri vazhdoi kështu deri vazhdoi kështu deri vazhdoi kështu derinë fund?në fund?në fund?në fund?në fund?

-Në vitin 1915, Spiromiloja u bëanëtar i parlamentit grek, si përfaqë-sues Prefekturës së Gjirokastrës. Mepushtimin e Himarës nga ushtriaitaliane ai u zhvendos nga Himaranë Athinë. Derisa ndërroi jetë nëvitin 1930, aktiviteti i tij në mbrojtjetë çështjes kombëtare greke dhe nëdëm të integritetit territorial të sh-tetit shqiptar, ruajti zellin dhe ven-dosmërinë e kahershme.

A e gjeni me vend propozimin eA e gjeni me vend propozimin eA e gjeni me vend propozimin eA e gjeni me vend propozimin eA e gjeni me vend propozimin ebërë për ngritjen e bustit të Spirobërë për ngritjen e bustit të Spirobërë për ngritjen e bustit të Spirobërë për ngritjen e bustit të Spirobërë për ngritjen e bustit të SpiroSpiromilos në Himarë?Spiromilos në Himarë?Spiromilos në Himarë?Spiromilos në Himarë?Spiromilos në Himarë?

-Ato çka thashë më sipër, e kanënë vetvete përgjigjen e kësaj pyetje-je. Spiromiloja ja kushtoi aktivitetine tij kundërshtimit të integritetit ter-ritorial të shtetit shqiptar. Për njëhistorian, kjo mjafton për të mospranuar idenë e ngritjes së një bus-ti. Nga ana tjetër, nuk mendoj sengritja e tij, do t’i shërbente kohezi-onit social të vetë krahinës së Hima-rës. Mesazhi që duhet të transmeto-het nga ngritja e veprave monumen-tale duhet të jetë uniteti i popullsisë,ndërsa busti i Spiromilos do të flistenë të kundërt të këtij mesazhi.

Në foto: Spiro Spiromilo dhe një letëre papublikuar ndonjëherë e Spiro Milos

më 1912 drejtuar fshatrave të Himarës

Page 3: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 13 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI DOKUMENTETJJJJJETETETETETAAAAA EEEEE PPPPPANJOHURANJOHURANJOHURANJOHURANJOHUR

NDRE MJEDAPunonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës,Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës,Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës,Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës,Punonte tokën, mbillte pemë frutore, merrej me restaurimin e kishës,

me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh,me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh,me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh,me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh,me gdhendje në dru, bante çibukë, enë druri, figurina njerëzish e kafshësh,u mësonte shqipen fshatarëve, mblidhte fjalë të urta e foklor…u mësonte shqipen fshatarëve, mblidhte fjalë të urta e foklor…u mësonte shqipen fshatarëve, mblidhte fjalë të urta e foklor…u mësonte shqipen fshatarëve, mblidhte fjalë të urta e foklor…u mësonte shqipen fshatarëve, mblidhte fjalë të urta e foklor…

Pas botimit të letrave të panjohuradorëshkrim të Ndre Mjedës që tre-

gonin shumë detaje të panjohura ngajeta e tij si famullitar në kishën eVigut, zbuluar në Arkivin e Shtetit tëVienës, Rilindasi sjell sot një pjesëkujtimesh të bashkëkohësve tëMjedës për jetën e tij në këtë periudhënë Vig, dhe veprimtarinë e pasioneteshumta të cilave iu përkushtua…

Mentor QukuMentor QukuMentor QukuMentor QukuMentor Quku

Kujtime të bashkëkohësve të Mjedës përKujtime të bashkëkohësve të Mjedës përKujtime të bashkëkohësve të Mjedës përKujtime të bashkëkohësve të Mjedës përKujtime të bashkëkohësve të Mjedës përperiudhën e Vperiudhën e Vperiudhën e Vperiudhën e Vperiudhën e Vigut.igut.igut.igut.igut.

Ndre Mjeda mori pjesë në punët bujqë-sore, bleu shtëpi, toka dhe krijoi një pasuritë paluajtshme të Kishës për të siguruar tëardhura vjetore për mirëmbajtjen e Kishëse të qelës. Ja disa kujtime të mbledhurapërmes kronikave të kohës të botuara nështypin e kohës, ose mes intervistave të or-ganizuara me intelektualë dhe të moshuarvendas.

“Si meshtar shekullar sherbej së pari ndëVig (Mirditë). Shkrini shka pat kudo qi ndejme famulli për lulzim të shpis së Tinzot epër të shtuem të pasunis kishtare. Shkapunote e kryete me nji shije klasike, pse jakishte anda m’e shkri punen.”(Kumbona esë Diellës, viti 1, nr. 8, fq. 96-98, Shkodër,gusht 1938).

***“Fshatarët e deshtën, se qe i sinqertë, i

ndershëm, fjalëpakë e punëtor i madh. Mer-rej me gdhenje në dru, bante çibukë, enëdruni, figurina njerëzish e kafshësh. U më-soi abecenë e gjuhës shqipe, sherbyesit,ndonjë fshatari, si edhe fëmijëve, sidomosatynë të lagjes Fushë-Vig. Përdorte fjalë tëurta e të vjetra. Sapo erdhi në Vig, rregulloiqelën, e zbukuroi me ornamente, gja që nuke kishte ba asnji para tij.” (Luan Qalliu(1944), mësues, Shkodër, më 7 maj 1985).

***“Ndre Mjeda rregulloi qelën dhe kishën

e Vigut. Nuk e pyeste abatin e MirditësPrenk Doçin. Në qelën e Vigut ka jetue katërvjet”. (Marka Pali (1920), Vig, më 12 mars1981).

***“Kam qenë mësues në Vig dhe kam jetue

në qelën e Mjedës. Ndërtesa ishte dykatëshedhe e punueme me shije. Qela e priftit ish-te ndërtue nga Mjeda qellimisht në majetë kodrës që të shihej nga të gjitha lagjet efshatit. Në oborr kishte nji mand dhe njidardhë, të cilat i kishte mbjellë dom Ndreu.Pleqtë tregojshin se Dom Ndreu kishte pasëmbjellë në majë të kodrës shumë dru fru-torë që i qindrojshin thatësinës. Mbaj mendse ia kam pasë mbërrijtë disa relikeve tëDom Ndreut. Në dhomën poshtë kishte njikomo, me disa sirtarë, plot me teshat emeshës që kishte pasë përdorë dom NdreMjeda. Kurse në dhomën nalt kishte shen-ja të lterit: ishte nji zile e vogël, ishin mbe-turinat e nji unjilli të jetër”. (Mirash Rripaj(1939), Shkodër, 9 shkurt 1987);

***“Kishin dalë me gjujtë në mal nji grup

mirditorësh. Me ta ishte edhe Dom NdreMjeda. Simbas zakonit ishin nda në dygrupe dhe vendosë në dy shpate për ballë.Në nji moment, njeni nga gjuetarët e truenme za të lehtë Dom Ndrenë: “Gjuje he tëhangt dreqi shpertin!”. Mirëpo zani sado ilehtë, ushton në mal. Mjeda e ndigjoi e iupërgjigj po pa true: “Ene toj!” (Ndoc Ndoja(1929), Shkodër, më 18, 07, 1988);

Në foto:Ndre

Mjeda(poshtë)

faksimile edy prejletrave

autograf tëMjedës

zbuluar sëfundmi

***“Ndre Mjeda asht marrë me bujqësi në

Vig. Bile disa lloj perimesh, për herë të parënë Vig i ka prue ai. Qela e Vigut ka pasëtokë të vetën, të cilën e kanë punue fsha-tarët pa tokë. Në fund nga prodhimi, njipjesë e ka marrë kisha dhe pjesën tjetërbujqit”. (Ndue Jaku (1915), Lagja Kastra,Vig, më 10 , 06. 1981);

***“Sa erdhi, filloi me ndërtue banim këtu.

Dom Ndreu ishte punëtor dhe flitëte shumëpër bujqësinë, për tokën, si duhej punue,për veglat bujqësore, për farnat. Shkonteshumë mirë me Marka Gjok Dodën, njeri ipashkollë, por llafexhi, prej të cilit domNdreu mbante shënim fjalët e tij. Njiherëna mblodhi për krishtlindje me pa kishën,si e kishte meremetue e zbukurue. DomNdre Mjeda ishte njeri i çuditshëm. Ishtefamullitar i Vigut, por shpesh e kam pa tëveshun me tesha mirditore, vente ksulëne bardhë për qejf. Vinte te qela. I bashëm,i mesëm me trup. Ishte shkencëtar”.(Preng Marka Gjini (1880), Vig, më 15, 07,1974);

***“Ai ka lëvizë, nuk ka ndejë në nji vend,

si nji mjeshtër i vërtetë. Shkonte me baqelën e Kodhelit. Ai e ka hartue e i ka ndejëpunës në te qelës së Vigut. Ka hartue e ndër-tue qelën e Laçit, Vaut Dejës, Nënshatit.Qelën e Dajçit, lterin e kishës e mer-emetimin e mbrendshëm e ka ba ai. Ai pru-ni bujtë e plorin. Kishte nji kal të bukur. Ainuk e hidhte revan kurr, por vetëm trok”.(Zekë Tom Shtjefni (1898), Kodhel, më 29,10, 1974).

Sipas dëshmisë së Jup Kastratit, Mjedaka hapur në vitin 1901, shkollë shqipe, kumësonin fëmijët e fshatit (Ndre Mjedja më-sues dhe lavrues i shqipes, Mësuesi, v. 4,nr. 46, fq, 4, Tiranë, 18 nëntor 1966). Gjatëkohës që Mjeda jetoi e punoi në Vig, kishtefqinj Atë Gjergj Fishtën, famullitar në Gom-siqen aty pranë. Bie në sy një vizitë e Fish-tës me Dom Gjergj Kolecin dhe Dom PrendSulin, që të tre bashkimista, që i bënë DomNdre Mjedës në Vig. Këtë na e dëshmonvjersha humoristike që Fishta improvizoi nëkëtë rast:“Fort të ndertit Z. D. Ndre Mjedës.Dom Ndre Mjedja dredh mustakëtNa u çue m’kambë t’sallaktëM’kambët t’sallaktë e pa ba kriq,Qysh se i shkuen mbrend do miq.Qysh se i shkoi Dom Gjergj Koleci,Qi livron si kacaleci,Thue se i kuj aty i ka mbij,Ku i bie shpina me kufi.Miku tjetër kje dom Prendi“Dom Prend mjeshtri” që e quen vendi.Ecin atje, ku do pallaskaAsht ‘tuj qitë Marka Per laska,Qi vjetrue e ba si greç;Po qi nusja iu ba uk,E e la t’shkretin Mark kacuk.Me kta priftën kje nji frat,Qi s’e lanë rrebujt rahat,Por e bajtën prej GomsiqetE e çuene n’Vig me ndjek rreziqet:Thonë se kje Patër Gjergj Fishta,Qi dynjas shkon tui ngjit bishta;Por ksaj here n’at’ udhë të MnelësU ba vetë me u kndue m’bisht t’pelës!”(At Gjergj Fishta OFM, Fort të ndertit Z.D.Ndre Mjedës, Nikolejda, Shkodër, 2005, fq.76).

Kjo vjershë humoristike, që në të gjallëtë poetëve u ba e njoftun nga populli. Përkëtë kujton Zekë Tomë Shtjefni, i cili embante mend të gjithë vargjet e saj, e sekur Mjeda pau se i kishin ardhë miq në sh-tëpi, tue ba humor u ka thënë: “Dokrra mosmë bani se u qes jashtë!”

Veprimtaria letrare epolitike e Mjedës gjatë

periudhës së Vigut

Është një periudhë e mbushur me aktivitet të shumëllojshëm. Mjeda erdhi

në Vig në moshë të re, vetëm 33 vjeçar, imbushur me plane, projekte e me një en-tuziazëm të madh. Ai ndërtoi së pari qelënku ai do të jetonte e krijonte dhe njëkohë-sisht Kishën ku do të çonte Meshën eShenjtë. Ndërkohë ai është i zënë me stu-dimet gjuhësore, krijimtarinë letrare dhenë mënyrë të veçantë me problemet e al-fabetit të gjuhës shqipe. Mori pjesë nëKonferencën e Ipeshkvijve Shkodër, maj1902, hartoi poezi, si, “Bashkonju”, “Përnjë shkollë shqipe mbyllun prei qeverisotomane, Korcë, 1902”, “Shqypes Arb-nore”, poemën sonetike “Lirija”, filloi tëshkruante vepra të rëndësishme si “Gra-matikën e krahasuar të gjuhës shqipe”,“Fjalorin Botanik”, “E Diela në Kishë tëkatundeve”. Mori pjesë në kryengritjen eMirditës dhe e Malësisë së Pukës, shkroimemorandumin drejtuar konsujve të huajnë Shkodër, udhëtoi herë pas here për nëShkodër, në Iballë të Pukës, në Shën Paltë Mirditës, etj. Punoi gjatë për hapjen eshkollës së parë shqipe në Iballë, e paranë Alpet Shqiptare.

Paisonet e çuditshmenë fshatin Vig

Page 4: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

www.shqiptarja.com E diel, 13 maj 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BOTIMISSSSSHKRIMETHKRIMETHKRIMETHKRIMETHKRIMET PPPPPERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHIERSONAZHI

ÁT DANIEL GJEÇAJFjalët e shkruara në shtupa letrashFjalët e shkruara në shtupa letrashFjalët e shkruara në shtupa letrashFjalët e shkruara në shtupa letrashFjalët e shkruara në shtupa letrash

Frati shqiptar

Dhe po shkoj në shkollë të vorfnisëDhe po shkoj në shkollë të vorfnisëDhe po shkoj në shkollë të vorfnisëDhe po shkoj në shkollë të vorfnisëDhe po shkoj në shkollë të vorfnisëme u bâ frati i Shqiptarisë.me u bâ frati i Shqiptarisë.me u bâ frati i Shqiptarisë.me u bâ frati i Shqiptarisë.me u bâ frati i Shqiptarisë.Filip ShirokaFilip ShirokaFilip ShirokaFilip ShirokaFilip Shiroka

Figurë poliedrike. Me zhgunin e vrashtë që bán, mishnon një histori gatitetëshekullore në tokën arbënore.

Pomendore, muranë veprash e shkrimesh,u flet breznive që shkuen e breznive që vijnë,në gjuhën ilire, të cilën vetëm ilirët e kup-tojnë, sepsè asht e tyne. Frati, ky ah degag-janë mrizi me kryq të thadruem në trup.Kushtrimtár paqe e dashtënie, Ungjilli eletrash në kodërelterë të alpeve tona kupushojnë shtegtarët trima, mbas sulmeve efitoreve, në tërhjekje e në pritje, para bete-jave të reja. Një konop çeliku, në gjasim tëlitarit që bán ngjeshë, i cili në rrjedhën ekohnave trashet e hollohet, sa me të thanëmendja se po këputet, por që vazhdon mekenë brez i shqiptarit, ku ky ruen bashkëme armë e barot, vezmen e fesë e të kulturës,kryqin e pendën. Frati, tatë që din mepërkëdhelë e me dhânë zemër, me mësue eme qortue bijtë, për të rritë në ta dashtën-inë e Zotit e të shoqit, besën e burrninë,nderën e mikpritjen; Misionar që për idea-lin shenjt, të cilit i asht kushtue, s’priton meharrue vetin as s’topitet me dekë, pa lypëtjetër shperblim, jashta se me dekë të tij tëpështojë një tjetër jetë.

Kush nesh nuk e njeh fratin?A s’asht ky edhe sot, mbas gati një gjysë

shekullit harrese e gjakut “i bekuemi” i dikur-shëm i banorëve të Veriut? A s’asht “Urata” iatyne të Jugut? Lavruesi i letrave shqipe;mësuesi i shkollës kombëtare; rapsodi ilahutës jutbinase? A s’asht zbuluesi i njajkulture ma se dy herë mijëvjeçare, së mbu-lueme prej kohës me dhé të zí, por të ruejtunndër doke e zemra të barive kangatarë? Thues’asht apostulli i paqës, i armëpushimit e prî-si në flakë të barotit për pamvarësí? Thues’asht mprojtësi i të drejtave e i tagreve tënjaj race së moçme, të vendueme padrejtë-sisht në muzeumin e vjetërsive europiane, qëme ndihmë e bashkëpunim të tij hyn në num-rin e kombeve të lira?

Frati shqiptár kje para këtyne dekadavetë zymta të historisë sonë, e shpresojmë tëjetë edhe sot, në të gjethun, fëtyra ma e njo-huna, ma e dashtuna, ma e nderuemja prejpopullit të vet, me të cilin vuejti, gëzoi, rá nëlufta e fitoi.

Historia shtatë herë qindavjeçare e zh-gunit, dhêni me shkrola të arta në tokën tonënjë epopé të lumnueshme. Herë mbas heretpetku i tij i murrtë u ngjye me gjak. Me ketëgjak frati shqiptár i bâni shtrojën shkabës sëzezë. Me jetë e me dekë forcoi përsá i përkitëteatij - e ma tepër se i përkitëte - flamurin elirisë.

Frati shqiptár i vûni vetit një program ve-primi, program që për tê vorrin e bân të kand-shëm e dekën të ambël. U rrit, u edukue ejetoi për “Fé e Atdhé”.

Këtij binomi i ndei besnik që prej agimittë jetës së vet në tokën e Arbënit, agim që,simbas gojëdhânës, na çon te kalimi i ShënFrançeskut në Lezhën e Skanderbegut, derinë ditën e sodit.

Fishta i madh, njëqind e tridhetë vjetorine lindjes të cilit jemi tue e përkujtue, përfaqë-sues i dêjë i fratit shqiptar, u lambasardhësave të vet testamend: “Duenie Zo-tin e Shqipninë, vëllazënt tuej e Gegëninë”.Nuk ishte porosí e ré. Ishte bâ mish e gjak nëjetën e fratit, ishte bâ jetë e breznive që dotë vijshin e do të rriteshin nën hijen e nëfrymën e Kangatarit të Umbries.

Frati e deshti përherë Shqipninë. E desh-ti pa hile, pa interesë, pa pritë shperblim; edeshti me thjeshtësinë karakteristike të vet-en, me vetmohim herojsh, përsè desht pop-ullin e saj të thjeshtë, bujár, besnik, trim.Nuk dijti me pushue kurr në dit të mira;s’u kursye kurr në të vështira, në nesh-trasha të idhta e në provë, ku luhej jeta e

Këto ditë është botuar libri me shkrime të Këto ditë është botuar libri me shkrime të Këto ditë është botuar libri me shkrime të Këto ditë është botuar libri me shkrime të Këto ditë është botuar libri me shkrime të At Daniel Gjeçaj, “Shkrime Historike,At Daniel Gjeçaj, “Shkrime Historike,At Daniel Gjeçaj, “Shkrime Historike,At Daniel Gjeçaj, “Shkrime Historike,At Daniel Gjeçaj, “Shkrime Historike,Letrare, Publicistike”. Gjeçaj është biografi i parë i Fishtës, i cili në vitin 1958 botoiLetrare, Publicistike”. Gjeçaj është biografi i parë i Fishtës, i cili në vitin 1958 botoiLetrare, Publicistike”. Gjeçaj është biografi i parë i Fishtës, i cili në vitin 1958 botoiLetrare, Publicistike”. Gjeçaj është biografi i parë i Fishtës, i cili në vitin 1958 botoiLetrare, Publicistike”. Gjeçaj është biografi i parë i Fishtës, i cili në vitin 1958 botoi

në Romë “Lahuntën e malcisë”, e shumë studime mbi Fishtën…në Romë “Lahuntën e malcisë”, e shumë studime mbi Fishtën…në Romë “Lahuntën e malcisë”, e shumë studime mbi Fishtën…në Romë “Lahuntën e malcisë”, e shumë studime mbi Fishtën…në Romë “Lahuntën e malcisë”, e shumë studime mbi Fishtën…

Fjala si interpretim!Fjala si interpretim!Fjala si interpretim!Fjala si interpretim!Fjala si interpretim!

Át Gjergj Fishta na kujton se pak fjalëtë shkrueme mund t’jenë unaza, që lidhkavaljetet me kavaljete; e ndersá nieri kal-bet, bâhet hî e pluhun, fjala e tij, e shk-rueme edhè n’nji shtupë letre, mund tëketë jetë mâ të gjatë se aj, se vorri i tij, segjithshkafja që atij i perket! Nieri des, kal-bet e harrohet; po fjala rrnon e kerthnestënë verigë të moteve, sado të gjata e të stu-hishme.

Edhe pse njeriu des, thotë Át Fishta,prap se prap fjala e tij mbetet, ka forcë efuqi me tejkalue kavaljetet, tue u bâ zaniudhëhjekës i kohës, i njeriut, i shoqnisënjerëzore. E Fjala e ka ketë pushtet e fuqi,kur asht e lidhun ngushtë me të vertetën,i perket të vertetës, flet të vertetën, dish-mon të vertetën, nalton në art të vertetën.Qe pra, pse krijimtaria e poetëve, sh-krimtarëve e filozofëve të mëdhaj, nukperëndon asnjiherë, sepse kanë dijtë mei shkue rreth të vërtetës e shpirti i tynenuk ka gjetë paqë, as prehje, perpos senë të vërtetën. Atëherë edhe pak fjalë, tëshkrueme ‘në nji shtupë letre’, bahen dish-mi e nji realiteti, që u përket të gjitha ko-hëve, që ndriçon rrugën e gjithë njerëzim-it. Njeriu des, por fjala e tij gjallon përamshim. E, bashkë me fjalën, jeton edheautori i fjalës i cili, prej botës së andejme,vijon t’i flasë vazdimisht botës së kënde-jme. Vijon të na flasë ne! Ne, që e lexojmëfjalën, e interpretojmë, e bâjmë tonën, psena shoqnon shtigjeve të vështira, ku duemme ecë, na prin përngjatë burimeve të pas-tra drejtë së vertetës. Fjala na flet ne sot,na interpreton, na hap horizonte të reja,na shton dijen, na pasunon kujtesën, nazhvillon mendjen, na fisnikon zemrën.Asht ajo fjalë, që ndoshta rrin e fshehunnëpër biblioteka, e pluhnosun nëpërarkive, që i jep veshtrim të ri synit tëmendjes sonë, sepse Fjala rrnon e kerth-nestë në verigë, sado të gjatë të moteve.

Fjalë kësoji po shohin këtë herë dritënnë kolanën e Botimeve Françeskane. Fjalëte Át Daniel Gjeçajt, të shkrueme edhe ‘nështupa letrash’, vijnë perpara nesh si fjalëndriçuese e, njiheresh, profetike, për menjohë biografin e parë të Át Fishtës, kul-turën e tij, frytet e pasuna të pendës sëtij, e ç’asht ma e randësishmja, historinëqë ai përfaqësoi sa kje gjallë. Lexuesi kame shijue në veprat e Át Danielit, të dha-na historike e fetare, letrare e artistike, tëshprehuna me fjalë të zgjedhuna, mefrazeologji të kandshme e shprehje tëbukura, që pasunojnë gjuhën shqipe.

Át Daniel Gjeçaj, perveç shkrimeve his-torike e letrare, na ka lanë të përkthyemenë gegënisht Mesharin Romak e BiblenShejte. Natyrisht përkthimet e tija janë nëvazhdën e traditës së shkrueme të Veriut,

fillue prej Buzukut. Krahas përdorimit tëtermave kishtare të trashëgueme brezmbas brezi, përkthimi i Mesharit dhe iBibles, paraqitet si vlerë më vete për rue-jtjen e traditës gjuhësore, krijue prej arad-hes së lumnueshme të shkrimtarëve tëVeriut. Pa harrue artin e përkthimit.

Vëllime e Át Danielit, që nxjerrin nëdritë krijimtarinë letrare, kryesisht pub-licistike, të Át Gjeçajt, janë të redaktuemeprej Át Ambroz Maritnit, që pushon nëjetën e pasosun, e u pergatitën nën kujdes-in e veçantë të Znj. Ana Luka, redaktorepranë Radio Vatikanit. Mbas vëllimit tëparë, do të botohen edhe vëllime të tjerame krijime origjinale e përkthime, mbetënë dorëshkrim ose shpërnda në shtypin emërgimit, për shkak të rrethanave të vësh-tira, në të cilat u krijuen.

Vepra e Át Daniel Gjeçajt do të botohetnë Kolanen e Shkrimtarëve Françeskanë,seri botimesh që tash sa kohë ka hapë pesh-tafin e Fretënve të Mëdhaj, për t’i dhuruebotës shqiptare visaret e tyne të çmueshme.Janë shumë, duen vite, e jo ma pak, djersë,për me dalë në dritë. Pa harrue se ProvinçaFrançeskane Shqiptare asht në formim e

sipër, në përpjekjen për t’i përngja asaj, qëpati në krye fretën me emën të pavdekshëmnë historinë e Kombit, për të cilin një pjesëe mirë flijuen edhe jetën.

Në “opera omnia” të Át Daniel Gjeçajtdo të gjeni, varë, në korridoret e imagji-natës, si në një galeri të vërtetë, fytyratma të spikatuna të Françeskanizmit. Ekemi barrën për të nxjerrë në dritëtrashëgiminë kulturore të një Provinçe që,para se të martirizohej, kishte në gji të vet,të formuem a në formim e sipër, në vendetma në zâ të Botës, jo pak burra tëzgjedhun, të talentuem në fusha të ndry-shme të dijes, të aftë për t’i thanë një fjalëtë re Kombi të vet.

Prej këndej, të gjitha botimet tona kanëpër qellim zgjimin kulturor e moral të Sh-qiptarit. Ndërsa sivjet, Provinca Françes-kane Shqiptare ia kushtonbotimet veçanerisht Shqipnisë, në 100 vje-torin e Pamvarësisë. E nuk mund të jetëndryshe, sepse ideali i Françeskanëve kjee mbetet për “Fé e Atme”, domethanë, ide-al i vlerave fetare e atdhetare, që fretënt,me përvujtni, i vunë, e vijojnë t’i venë, nëthemelet e Kombit Shqiptar.

Në foto: Át Daniel Gjeçaj

Nga Át Daniel Gjeçaj, OFMNga Át Daniel Gjeçaj, OFMNga Át Daniel Gjeçaj, OFMNga Át Daniel Gjeçaj, OFMNga Át Daniel Gjeçaj, OFM

Át VÁt VÁt VÁt VÁt Vitor Demaj, O.Fitor Demaj, O.Fitor Demaj, O.Fitor Demaj, O.Fitor Demaj, O.F.M..M..M..M..M.

Page 5: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 13 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI BOTIMI

deka. E prejsè këto e përcollën pa ndër-premje arbënorin e shkretë, ma fort tëshfrytëzuem se sa të ndihmuem prej tëmëdhajve të huej, Fratit ma të shumtën itakoi me vuejtë në shpirtin e tij vullkanik etë papërkulun. Vuejti, por përherë buzëqe-shun, me “laetitia franciscana” në zemër,për t’i dhânë shpresë e fuqí hjekakeqit. Fratishqiptár s’prani kurr të sherojë me kujdesnane, me shpirt samaritani, varrët e popu-llit të vet të plagosun. U dha zemër tëmekunve prej gjakut të derdhun; ndihmoime vorfní të vet të vorfnuemët prej grabit-save zotnuesa; ndriçoi mendet e squeta, tëlanuna përdhunisht në terr; shoqnoiluftarët e lirisë në llogoret e ballit të luftës,ashtu si ndër shpella e biga të maleve orëmëdhá. Kërkoi ai vetë me i diftue botës eanmikut me fjalë e me pendë se trashigm-tari i-lir s’i shtrohej gjáll padrejtësisë edhunës, derisá malet vigane të tijat mos tëktheheshin në fusha e moçale.

Në kushtrim u gjet përherë gati. Zbathë,i shtrënguem në shajak, hijeambël, ngjeshëme litár, pa tjetër armë, veç kryqit, pa tjetërforcë, përveç fjalës zjarm e pendës zhgjetë,ngau si rrufeja aty ku populli e kombi ekërkoi. Në paqë, grumbulloi gur e tulla përtë ndërtue kuvende, kishë e shkolla; në luftë,porsi në kohën e Skanderbegut, ngau me fraEugjen Sumën (1451) e me fra Gjonin prejShqipniet (1457) nepër botë me mbledhëndihma e me organizue rezistencën kundraurdive otomane, kundra ma të madhit zot tëushtrive “qi ujnat e njelmta dilte t’ Helespon-tit - edhe përbetohej n’mëní të vet mizore -se shpirti trupit s’do t’i dahej para, - se n’Sh’Pjeter t’ Romës tagjí t’i vête kalit” 1.

Kur shpresët humbshin dhe miku i madhi fratit, Kastrioti, diste në Lezhën françes-kane, me fra Palin prej Matit (1475), lësho-

hej si shqipe prej ledheve legjendare të treustallarëve të kështjellës së Shkodër-mizoresmbi radhët e anmikut dhe u hiqte duershflamujt me hanë e hyll, shtizuem përdhun-isht mbi muret e lira të Rozafës.

Ma vonë frati varej në konop, ngulej përsë gjalli në huj si berri i ferlikut në héll; rrë-zohej prej shpate e plumbi, strukej ndërshpella e pyje, por grigjën e vet s’e lênte,tokën e Shqipnisë s’e braktiste. U tërhoqënbenediktinët, vepra e të cilëve, si thotë Suf-flay, tue ndërtue kuvende jashta qyteteve enë gjí të popullsisë ndër fshate, e pështoi Sh-qipninë prej ortodoksizmit greko-sllav. Utërhoqën dominikanët: mbet vetëm frati, icili ma vonë, shton historiani i madh, e pësh-toi vendin tonë prej islamizmit otoman. 2

Kalojnë shekuj e herë mbas heret gjaku ifratit gufon. Rilindja sheh pinjoj të rij.Shpërthejnë prej rrâjve të vjetra, pa bjerrëkarakteristikat e fratit shqiptar. Linfa ashte njejtë: Fé e Atdhé!

Mbas natës së errët, shndritë Hylli iDritës, këndon Ora e Maleve, mblidhenkreshnikët e Jutbinës, tingëllon Lahuta,ndërsá nën hijen e Mrizit të Zanave, shtrueme Gjeth e Lule, burrat e urtë, homeridat emaleve, shërbye prej Jerinës, pleqnojnë meKanû të Lekës apor kallëxojnë Andrrën ePretashit e argëtohen me Përralla e Lojëkombëtare.

Në rilindjen e Shqipnisë së pamvarunasht frati e janë fretënt ata që frymëzojnë edrejtojnë Dedë Gjo Lula e Marash Uca,Prekë Cala e Mehmet Shpenda, Prel Tula eLush Prela. Kuvendi i Rubikut bâhet qan-dra e lëvizjeve kombëtare që prej Bregut tëMatit deri në Durrës e Tiranë. Me qindazotnishë e komitash nacionalista gjejnë tePater Pal Dodaj bukë, përbujtje e mbrojtje.Edhe njeti, kudo ishte frati, banesa e tij

bâhej strehë e nacionalistave pa dallim fejeas krahine; e i biri i Shën Françeskut, mekrye në rrezik, i përkrahë, dán me ta kas-hatën e gojës, i pret e i përciell me zemër nëdorë e me gaz në buzë. E ‘i mend, ndërm-jetësia e P. Zef Mesit në vjetën 1913 pësh-ton bajrakët e Lurës e të Matit prej invazi-onit të serbëve. Kur Pater Luigj Paliqi, nëKosovë, binte flí nën mëninë e anmikut tëfesë e të Atdheut, Pater Klement Miraj nëPejë organizon një fuqí kombëtare për mosme rá pa pushkë të shtîme, në dorë të sllav-it, ndërsá Pater Severin Lushaj e Pater RrokVataj shoqnojnë ushtrinë nacionaliste kun-dra esadistëve trathtarë. Në kohën e Inter-nacionales, frati ma i pari ngreh në Shkodërflamurin kombëtar. E ndërsá ky flamurrrihte palët në maje të kumbonares së Kishëssë fretënve, Pater Gjergj Fishta frymëzoheje shkruente për ushtrinë shqiptare të HasanRizá Pashës Himnin e Flamurit “Porsi fletae Ejllit të Zotit”. Kur të huejtë, që bâjshinasokohe, si sot, ligjin mbi tagret e Shqipnisë,urdhnuen me e ulë Flamurin prej shtize, ish-in rishtas fretënt ata, që u ngjitën në kum-bonare, me njet që ta mbrojshin me jetëvalëvitjen e pëlhurës, në ngjyrën e kuqe tësë cilës nuk mungonte shkaba dykrenare, asgjaku i tyne.

Në vjetën 1915, kur ushtritë malazezedojshin me u përshkue nepër Dukagjin, Pa-ter Çiril Cani, i njohun e i pagëzuem meemnin Pater Gjoni i Shalës, vên në bé popu-llin e kësaj krahine, me qëndrue për vend.E fillë mbas luftës së madhe të 1915, P. An-ton Harapi, në sa Shkodra ishte endè e push-tueme prej ushtrisë françeze, bashkon bur-rat e Grudës, të Traboinës e të Triepshit, tëcilët në Shkodër lypin publikisht të mbesinme Shqipní.

Deri sa të tingëllojë në botë gjuha shqipe,

do të jesë e paharrueshme përgjegja që i epMark Milanit Pater Gjoni, në kangën e“Lahutës së Malcis”: “Un, zotní, n’ushtrí kamdalë, / Jo me turq, por me shqiptarë,/ Turq atë kshtenë, si janë gjith marë. / Pse sit’kshtenë, si muamedan, / Shqypníns’bashkut t’gjith e kan;/ E prandej t’ gjith dot’qindrojm, /Do t’ qindrojm e do t’ luftojm, /Do t’ bâh’na kortarë-kortarë/ Priftën, Fretën,Hoxhallarë/ Për Shqypní... / Edhe un Frati,tham të vertetën,/ Bashkë me Turq bâj flijevehten:/ Varem n’krrabë, lidhem në vargoj/E Shqypnin un nuk e lshoj...//. 3

A nuk duket si me kenë tue ndie kah fletPater Anton Harapi, i cili nuk don me e lanëShqipninë në vjeshtën e 1944-ës, edhe pse ikrijohen të gjitha lehtësimet? E jo vetëmPater Antoni, por edhe Pater BernardinPalaj, Pater Gjon Shllaku, Imzot VinçencPrennushi...

Kishem me shkue gjatë dhe pa tjetër mevû në provë duresën tuej, po të dojshem mecekë një nga një faktet që provojnë identite-tin e fratit shqiptar.

Çka të thom, mandej, për fratin shqiptártë letrave? Vargu i pakëputun i De Marti-nos, Gjeçovit, Bardhit, Fishtës, Prennushit,Harapit, Sirdanit, Palajt, Kurtit, Demës,Shllakut, Volajt e deri te P. Zef Pllumi, imbrami i këtij vargut, që kërkon me u përtrîsot, asht pasqyrë e gjállë e kësaj fëtyre se-rafike shqiptare. Veprat e tyne- nëse asht evertetë fjala e Buffon: “Le style c’estl’homme”, flasin vetë”.

E çka të shtoj për fratin, martir të kohëvetona? Në shekullin tonë, frati vêhet përsërinë shenj pushke, bashkë me popullin e vet.Para tij gërmadhat e kuvendeve të rrenueme,kishat e shkollat e shkretnueme, librat e sh-krimet e shkrumbueme. Syni s’i rrahë qerpikpara plumbit, zemra s’i dridhet para pran-gave, kambët nuk e lëshojnë ndër tortura ekampe përqëndrimi. Trathtarët e dënojnë sitrathtar atê, që përherë kje kundra trathtisë;e padisin si anmik të Shqipnisë atê, që gjith-një e desht Shqipninë; e paraqesin si shfrytë-zues atê, që gjithmonë luftoi për drejtësí; etallin si gënjeshtar atê, që kurr s’i kundërsh-toi së vertetës. Rrëzohet, atëbotë, Pater An-ton Harapi, mjeshtri i pendës e i psihesë sh-qiptare, para plotonit të ekzekutimit, larg Sh-kodër-Loces, që aq fort e deshti në jetë. Embyllë apologjinë e vet para ujkut të unshëm,që paditëte kingjin, me një sintezë të françes-kanizmit shqiptár: “Në se me i shërbyem At-dheut âsht krim, me punuem për gjuhë âshtpunë e ligë, me edukuem rininë me ideale tënalta âsht faj; në qoftë se me vuejtë për popu-llin e me popullin shqiptár âsht për t’u për-buzë, me dhânë jetën për pamvarësi e lirí tëShqipnisë âsht trathtí: atëbotë un edhefretënt Shqiptarë jemi kriminela, të dobtë,fajtorë, për t’u shá, trathtarë”.

Ky asht Frati shqiptar!Po e mbylli fjalën teme me një anekdotë

të shkurtë të vjetës 1947. Uleshem prej Plan-it për në Shkodër bashkë me shtegtarë tëfshatit ku ishem famullitár. Në Lepuroshndalemi me pushue, aty ku udhëtarët e ma-leve e vendast e njohin pushimin me emnin“Te vorri i fratit”. Dy grá vendase na dalinpara. Përshëndeten, si asht doke, me né, tuenisë te Patri: “Në hatër të Zotit, i bekuem,që endè u paska mbetë fara. Zot, mos na lênpa jú!” Dy fisniket s’ishin katolike.

Nuk më takon mue me e thanë, por fjalëte martirit frat, që përmenda sipri, janë pene-latat mikelangjoleske të fizionomisë së Fratitshqiptar, para të cilit - besoj unë - shqiptari ivertetë s’gabon me thanë:

“Mos na lên, Zot, pa frat!”.

At Gjergj Fishta, një portret plot dritëPo paraqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj,Po paraqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj,Po paraqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj,Po paraqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj,Po paraqesim për lexuesin nji pjesë të titullueme “Frati Shqiptar”, marr prej librit: Át Daniel Gjeçaj,

V epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, ShkodërV epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, ShkodërV epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, ShkodërV epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, ShkodërV epra I, Shkrime Historike, Letrare, Publicistike, Botim I, Botime Françeskane, Shkodër, 2012., 2012., 2012., 2012., 2012.

Frati e deshti përherëFrati e deshti përherëFrati e deshti përherëFrati e deshti përherëFrati e deshti përherëShqipninë. E deshtiShqipninë. E deshtiShqipninë. E deshtiShqipninë. E deshtiShqipninë. E deshtipa hile, pa interesë,pa hile, pa interesë,pa hile, pa interesë,pa hile, pa interesë,pa hile, pa interesë,pa pritë shperblim; epa pritë shperblim; epa pritë shperblim; epa pritë shperblim; epa pritë shperblim; edeshti me thjeshtës-deshti me thjeshtës-deshti me thjeshtës-deshti me thjeshtës-deshti me thjeshtës-inë karakteristike tëinë karakteristike tëinë karakteristike tëinë karakteristike tëinë karakteristike tëveten, me vetmohimveten, me vetmohimveten, me vetmohimveten, me vetmohimveten, me vetmohimherojsh, përsè deshtherojsh, përsè deshtherojsh, përsè deshtherojsh, përsè deshtherojsh, përsè deshtpopullin e saj tëpopullin e saj tëpopullin e saj tëpopullin e saj tëpopullin e saj tëthjeshtë, bujárthjeshtë, bujárthjeshtë, bujárthjeshtë, bujárthjeshtë, bujár, be-, be-, be-, be-, be-snik, trim. Nuk dijtisnik, trim. Nuk dijtisnik, trim. Nuk dijtisnik, trim. Nuk dijtisnik, trim. Nuk dijtime pushue kurr nëme pushue kurr nëme pushue kurr nëme pushue kurr nëme pushue kurr nëdit të mira; s’u kursyedit të mira; s’u kursyedit të mira; s’u kursyedit të mira; s’u kursyedit të mira; s’u kursyekurr në të vështira,kurr në të vështira,kurr në të vështira,kurr në të vështira,kurr në të vështira,në neshtrasha tënë neshtrasha tënë neshtrasha tënë neshtrasha tënë neshtrasha tëidhta e në provë, kuidhta e në provë, kuidhta e në provë, kuidhta e në provë, kuidhta e në provë, kuluhej jeta e deka..luhej jeta e deka..luhej jeta e deka..luhej jeta e deka..luhej jeta e deka..

Në foto:At Gjergj

Fishta

Page 6: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

www.shqiptarja.com E diel, 13 maj 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom PERVJETORIUUUUUDHËTDHËTDHËTDHËTDHËTARIARIARIARIARI KKKKKONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTIONTRIBUTI

EDUARD LEARSi ndikoi ai për imazhin e Shqipërisë në EuropëSi ndikoi ai për imazhin e Shqipërisë në EuropëSi ndikoi ai për imazhin e Shqipërisë në EuropëSi ndikoi ai për imazhin e Shqipërisë në EuropëSi ndikoi ai për imazhin e Shqipërisë në Europë

Në 200-vjetorin e lindjes së udhëtarit dhe piktorit anglez (1812-1888)Në 200-vjetorin e lindjes së udhëtarit dhe piktorit anglez (1812-1888)Në 200-vjetorin e lindjes së udhëtarit dhe piktorit anglez (1812-1888)Në 200-vjetorin e lindjes së udhëtarit dhe piktorit anglez (1812-1888)Në 200-vjetorin e lindjes së udhëtarit dhe piktorit anglez (1812-1888)

Dorian KoçiDorian KoçiDorian KoçiDorian KoçiDorian Koçi

Njohja dhe rizbulimi i Ballkanit nëshekullin e XIX dhe fillimet e shekullit të XX në Evropë është një

proces i cili nuk u zhvillua vetëm si njërizbulim gjeografik por dhe si një zbulimkulturor. Ky konstatim është akoma dhe mëse e vërtetë sidomos kur flasim për terri-toret shqiptare në Ballkan pasi në kuadërtë Grand Tour-it destinacioni i zakonshëmishte Greqia që krijonte një tërheqje tëveçantë me kulturën e lashtë antike dhe paka shumë këto territore ishin rrahur dhe mëparë nga udhëtarë evropianë qoftë si diplo-matë apo dhe si turistë kulturorë. Për pub-likun e atëhershëm britanik ashtu siç shk-ruante studiuesi Eduard Gibon në veprën evet “Dobësimi dhe rënia e Perandorisë Ro-make”(1807), “Shqipëria ishte po aq e pan-johur sa dhe brendësitë e Amerikës” Mirë-po zbulimi kulturor nuk shërbeu vetëm sikënaqësi estetike e zbulimit të një kulturetë re etnografike por në një farë mënyre meshkrimet ku u pasqyrua ky kontakt me këtëkulturë u bë përgjegjës dhe për njohjen dheperceptimin e Ballkanit dhe popullsive tëtij në Evropë. Një sërë ndryshimesh fonda-mentale në vetvete në Evropë,si Revolucio-ni Francez, fenomeni i udhëtimit,Romanticizmi,Ekzotizmi,Orientalizmi eFilohelenizmi e shoqëruan këtë njohje dukelënë pak a shumë gjurmët e tyre në këtërinjohje dhe ritakim të Ballkanit meEvropën pas ndarjes së pariparueshme nëdy kampe armiqësore që kish pësuar bota eMesdheut pas daljes dhe protagonizmit tëIslamit në këtë rajon. Ndërmjet burimevemë interesante dhe relativisht të pakta përstudimin e historisë sociale të popujve tëgadishullit ballkanik janë një varg veprashtë udhëtarëve britanikë të cilët udhëtuannë rajon në kërkim të kënaqësisë apo kuri-ozitetit dhe dëshirës për të mësuar mëshumë për rajonin ose për ti shërbyer ven-dit të tyre si diplomatë.

Territoret shqiptare si pjesë e Ballkanitzgjojnë interesin e udhëtarëve të huaj krye-sisht në fillim si territore fqinje me ato grekevende ku kishte lindur kultura e lashtë që ikish magjepsur. I pari që e ndërmerr këtërrugë i nisur thjesht për arsye diplomatikeështë oficeri anglez i zbulimit William Mar-tin Leake më 1805 dhe pas tij është udhëti-mi i njohur i Lord Byron dhe Hobhouse në1809. Sidomos ky udhëtim i dy aris-tokratëve të rinj anglezë hapi siparin e njësërë udhëtimesh të tjera nga mjekë, pastorëprotestantë,ushtarakë, etj shtresa të popu-llsisë, të cilët shkruan një sërë veprash dheshënimesh udhëtimi që bënë të mundur kr-ijimin e një situate orientaliste dhe ekzo-tizmi në imagjinatën angleze. Mirëpo udhë-timeve të Leake në Shqipëri dhe Greqi dhetë Lord Byron dhe Hobhouse, përpos për-shkrimeve shumë të sakta gjeografike, his-torike dhe kulturore apo dhe përshkrimevepoetike do t’u mungonte paraqitja grafikedhe panoramike origjinale e viseve që atavizituan. Vetë Leake mesa duket nuk ka pa-sur talent për të pikturuar pasi kur ai ski-con një hartë topografike të brigjeve sh-qiptare dhe ia dërgon Shtabit Britanik tëLuftës,kërkon ndjesë “për ndonjë gabim apopasaktësi, pasi siç e dini unë nuk jam njëskicograf i mirëfilltë por rrethanat më kanëdetyruar ta bëjë punën e tij.” Gjithsesi kuru botuan veprat e tij dhe shënimet udhëtim-it të Hobhouse dhe vepra poetike e Bajronit,ato u shoqëruan me skica dhe panorama qëi korrespondonin më shumë imagjinatëssesa realitetit. Mes piktorëve të tjerë që il-ustruan veprat voluminoze të Leake ishtedhe Edward Lear (1812-1888), peizazhist,piktor dhe poet i periudhës Viktoriane në

Britani. Pavarësisht sepse është i përmen-dur më shumë sot për “vargjet e tij origji-nale e pa kuptim për fëmijët në letërsinëangleze”, Lear në fushën e studimeve ball-kanike përmendet për ditarin e vet “Jour-nal of a Landscape Painter in Albania” ibotuar për herë parë më 1851. Ditari ështëtyre nuk vizitoi veriun e Shqipërisë dhe ish-kryeqendrën e rezistencës shqiptare nëshekullin e XV, Krujën. E veçanta e Lear-itnuk është vetëm fakti se ai hyri nga lindjae Ballkanit( porti i Selanikut) por se udhë-toi gjatë e thellë në drejtimin jug-veri. VetëLear ndihet krenar për udhëtimin e ndër-marrë pasi thekson në ditarin e vet se ësh-të i “vetmi anglez që jep të dhëna për disa

vende si pjesa e maleve Akrokerane, Krujae rrethinat e Ohrit”.

Një nga karakteristikat e udhëtarit bri-tanik në gjysmën e shekullit të XIX ishtese ai zakonisht e zgjidhte kauzën të cilëndëshironte të përkrahte përpara se të fil-lonte udhëtimin.Lear bënte pjesë në këtëkategori udhëtarësh, pasi duke qenë parasë gjithash një peizazhist dhe ilustrues menjë ambicie të madhe,ai vazhdimisht ishtenë kërkim të piktoreskes dhe sublimes tëinspiruar nga panoramat e Mesdheut. Për10 vjet Lear kish jetuar në Itali duke kri-juar pamje të mrekullueshme nga provin-cat gjithë diell të Italisë, ndërsa një njohjee rastësishme me presidentin e universitetit

të Korfuzit Mr. Bouen e bën atë fillimishttë vizitojë ishullin dhe pastaj Athinën e Ko-standinopojën. Pasi kthehet në Greqi plan-ifikon të vizitojë Malin e Shenjtë, por në Se-lanik e njoftojnë se rrugët për të shkuar atyjanë mbyllur për shkak të kolerës kështuqë vendos të udhëtojë në të vetmin drejtimrruge të hapur, nëpër Maqedoni dhe Sh-qipëri. Është pikërisht ky moment kur ai ishkruan së motrës së vet Anës “se më tepërjam i prirur ndaj një udhëtimi në Shqipërie cila është përsosmërisht e qetë.” “E qetë”është një mbiemër që tërheq vëmendjen nëkëtë frazë. Gjatë gjithë udhëtimit të tijnëpër Shqipëri Lear do të përpiqet vazhdi-misht që të gjejë sa më shumë kohë e qetë-si për të përmbushur kauzën e vet dhe dotë jetë indiferent ndaj zhvillimeve në ra-jon. Ai përmend, aty-këtu se në vend kapasur një kryengritje nën prijësin Zuliki(Gjon Leka), çka i ka detyruar otomanët tëndërmarrin masa duke mos u lejuar mëpopullsinë e jugut të Shqipërisë të mbajnëarmë, por është komplet indiferent të për-shkruajë apo të japë detaje se cilat janëshkaqet e kësaj kryengritje. Si një profe-sionist skrupuloz që është, qëllimi i tij ësh-të e thënë me fjalët e veta në një letër që idërgon mikut të tij Fortiskju në 1848 që të“aftësohem për të përkryer pamjet e nd-jenjat e panoramave që e di se janë brendameje”.

Lear ia del mbanë vërtetë që të krijojëpanorama të mrekullueshme madje njëranga to “The mount Tomor” inspiron dhe po-etin e madh anglez Alfred Tennison që tëshkruajë një poezi kushtuar Lear . Porqoftë pikturat apo dhe ditari i mëvonshëmshërbejnë për të përcjellë një perceptimtë gabuar të Shqipërisë në publikun bri-tanik. Shqipëria e asaj kohe madje dheviset e Maqedonisë vuajnë nën degradi-min e pushtetit perandorak otoman kursekëto piktura dhe stili tërheqës i ditaritpërcjellin një “peizazh idilik e vendas

Në foto: Eduard Lear

Në foto:Dy veprate Eduard

Lear frymëzuar

ngaudhëtimi i tijnë Shqipëri

Page 7: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 13 maj 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI PERVJETORIDitari i Lear “Journal of a Landscape Painter in Ditari i Lear “Journal of a Landscape Painter in Ditari i Lear “Journal of a Landscape Painter in Ditari i Lear “Journal of a Landscape Painter in Ditari i Lear “Journal of a Landscape Painter in Albania” është një libër udhëtimi klasik iAlbania” është një libër udhëtimi klasik iAlbania” është një libër udhëtimi klasik iAlbania” është një libër udhëtimi klasik iAlbania” është një libër udhëtimi klasik icili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në cili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në cili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në cili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në cili la një gjurmë të veçantë në krijimin e imazhit dhe perceptimit të Shqipërisë në AngliAngliAngliAngliAngli

piktoresk(....) me të gjitha komfortet earistokratëve”. Për më tepër duke qenënjë personalitet i formuar me poezinë eromantikëve dhe veçanërisht atë të LordByron, tek ditari i Lear gjenden gjurmëtë sublimes që është e “bukur,e egër dhefrikëndjellëse”. Mirëpo kjo formë e sub-limes nuk shërben vetëm për pasqyruarpeizazhet piktoreske të Shqipërisë porvesh me ngjyrim negativ vetë Shqipërinësi një “vend të një habie të egër”, i mbush-ur plot me “vende të çuditshme” dhe “tëpaqarta” dhe me grupe etnike të “ngatër-ruara” që rrisin “një racë të egër” tënjerëzve. Këto përcaktime të Lear që nëfakt i ngjajnë një antropologu sesa njëpeizazhisti duken të çuditshme kur sjellndërmend eksperiencën shumë sipërfaqë-sore vëzhguese ndaj shoqërisë që kishdemonstruar Lear në Shqipëri krahasuarkjo me shërbimin dhe zellin ndaj kauzësqë kish zgjedhur që në fillim të udhëtim-it. Për më tepër gjatë udhëtimit Lear patishumë pak kontakt me popullsinë ven-dase, përveç atyre që i shërbyen atij. Kon-taktin më të shumtë ai e pati me ‘sh-tresën e lartë’: doktorë të huaj, staf kon-sullatash, priftërinj dhe më së shumti qe-veritarë Otomanë dhe pronarë tokash.Edhe pse ai ankohet se këta bejlerë dhepashallarë (...) të humbin shumë kohë meceremonira(faqe 60), ata i ofrojnë Lear-itjo vetëm rastin për të biseduar, ushqimdhe strehim të përshtatshëm- lukse joshumë të vlerësuar në vende të egra sikëto(faqe 69)- por gjithashtu dhe njëmbrojtje të sigurt duke e pajisur atë meletra rekomandimi dhe shoqërimin e njëkafazi të armatosur. Pritja që i bëhet atijnë Krujë nga qeveritari Ali Beu është edenjë si një pritje aristokratike në çdovend tjetër, madje në të ka dhe gjurmëqytetërimi pasi “i interesuar të mësonteca më shumë nga Evropa, djaloshi zyrtari Krujës e pyeti për anijet pa vela e karro-cat pa kuaj”. Aq më tepër që përshkrimet

e jashtme që ai u bën njerëzve të thjeshtënë Shqipëri duke i perifrazuar si “racë eegër” nuk janë as më shumë dhe as më paknë frymën e përshkrimeve dikensiane qëmund ti gjeje në të gjitha rrethinat e Lon-drës e janë mbizotëruese kryesisht në roma-nin “Oliver Twist”. Arsyeja që e shtyn Learqë të jetë kaq me paragjykime në përshk-rimet e tij rreth Shqipërisë dhe shqiptarëveështë se Lear ashtu si është profesionist sk-rupulozë në fushën e pikturës kërkon tëbëhet i tillë dhe në atë të shkruarit të ditarittë udhëtimeve. Ai shkruan saktësisht çfarëpubliku dëshiron të lexojë-imazhet e çudit-shme, të egra dhe konfuze të një vendi tëlargët, por dhe të afërt sepse ndodhet nëEvropë , me pak fjalë një zonë periferike bar-barizmi dhe konflikti. Në gjysmën e shekul-lit të XIX Britania ishte në kulmin e fuqisësë saj koloniale, veçse imperializmi i shfaqurtek ditari i Lear nuk është ai klasiku ishfrytëzimit të burimeve natyrore dheshfrytëzimit ekonomik të një vendi, por ësh-të një imperializëm i imagjinatës i cili kërkontë shfrytëzojë burime sociale kulturore dheimazhesh të huaja për të krijuar industrinëe zbavitjes-libra udhëtimi.Udhëtimi në këtërast nuk mund të gjykohet si shprehje e njëforme të ndryshme kolonializmi, në të cilinhistoria dhe ideologjia, dhe jo territori i njëvendi pretendoheshin,që pushtoheshin dheaneksoheshin si është rasti i udhëtimevenë Greqi, por mund të gjykohet si njëshprehje e nxitjes së imagjinatës ekzotikenëpërmjet imazheve fatkeqe dhe të ekza-gjeruar të Shqipërisë. Prej këtij paragjyki-mi dhe imperializmi të imagjinatës ku fto-het lexuesi të marrë pjesë, në ditar mbi-zotërojnë skenat e qyteteve “të varfër dhetë shpifur”(faqe 60), “ndyrësia” ehaneve(faqe 60) dhe “vështrimi i vrazhdëdhe i egër”(faqe 54) i banorëve sesa e gjend-ja e mjerueshme të drejtave të popullsisëShqipërisë, arbitrariteti, dhuna e intoleren-ca fetare nën regjimin despotik otoman. Sirezultat i këtij përshkrimi lexuesi ashtu si

dhe Lear e ka të lehtë të nxjerrë përfundi-min se Shqipëria është një vend i “çudit-shëm dhe i frikshëm”.(faqe 145).Sigurishtnuk mund të pretendohet se Lear kish dije-ni të plotë të për këtë prirje imperialiste nëditarin e vet. Kjo ndodhte thjesht se ai sigjithë udhëtarët britanikë të epokës Vikto-riane e “ndjenin veten pjesë të një kulturesuperiore e të vërtetë, vlerat, traditat dhevlerësimet e së cilës ata natyrisht i mbro-nin kur përballeshin me atë –ç’ka ata-enënkuptonin si një kulturë inferiore tëshprehur të Ballkanit”.

Ditari i Lear “Journal of a LandscapePainter in Albania” është një libër udhëti-mi klasik i cili la një gjurmë të veçantë në

krijimin e imazhit dhe perceptimit të Sh-qipërisë në Angli. Si i tillë ai meriton njëvëmendje të veçantë jo vetëm për të identi-fikuar tablotë e mrekullueshme që e sho-qëruan por dhe forcën e fjalës së shkruarqë krijoi imazhe të caktuara dhe pati njëimpakt të madh në botën anglosaksone.

Bibliografi:1- Andre Hammond. The uses of Bal-

kanism: Representation and Poëer in Brit-ish Travel Ëriting,1850-1914. The Slavonicand East European Revieë,Vol.82,No.3(Jul.,2004)

2- Afrim Q. Karagjozi. “Eduard Liri”.Botimet Enciklopedike. Tiranë: 1997

3- Barbara Jelavich. “The BritishTraveller in the Balkans: the Abuses of Ot-toman Administration in the Slavonic Prov-inces” The Slavonic and East Revieë, Vol.33,No. 81(June.,1955)

4- Edëard Lear. “Journal of a Land-scape Painter in Albania”.NeëEdn,London,1988

5- Oxford English Dictionary editedBt Catherine Soanes, , Oxford UniversityPress 2002

6- Suzan Hyman(ed.) Edëard Lear inthe Levant: Travels in Albania, Greece andTurkey in Europe 1848-1849, London 1988

7- Vesna Goldëorthy , “Inventing Ru-ritania: The Imperialism of the Imagina-tion” Neë Haven, Conn, 1998

8- William Martin Lik. “Udhëtime nëShqipërinë e Vezirëve”. Migjeni. Ti-ranë:2008

Edwart Lir është një produkt i Revolu-cionit Francez që u shoqërua me fenome-nin e udhëtimit. Romantikët, ekzotistët, ori-entalistët e filohelenistët gjatë udhëtimevelënë gjurmët e tyre në këtë ritakim të Ball-kanit me Evropën, pas ndarjes së pari-parueshme në dy kampe armiqësore që kishpësuar bota e Mesdheut prej protagonizmittë Islamit në këtë rajon.

Zbulohen të Zbulohen të Zbulohen të Zbulohen të Zbulohen tëpanjohurat epanjohurat epanjohurat epanjohurat epanjohurat editarit tëditarit tëditarit tëditarit tëditarit tëLearLearLearLearLear-it për-it për-it për-it për-it përudhëtimet eudhëtimet eudhëtimet eudhëtimet eudhëtimet etij në Shqipëri,tij në Shqipëri,tij në Shqipëri,tij në Shqipëri,tij në Shqipëri,arsyet pse earsyet pse earsyet pse earsyet pse earsyet pse equante Sh-quante Sh-quante Sh-quante Sh-quante Sh-qipërinë tëqipërinë tëqipërinë tëqipërinë tëqipërinë tëbukurbukurbukurbukurbukur, të, të, të, të, tëegër dheegër dheegër dheegër dheegër dhefrikëndjellëse.frikëndjellëse.frikëndjellëse.frikëndjellëse.frikëndjellëse.Eduart LearEduart LearEduart LearEduart LearEduart Learkrenohet sekrenohet sekrenohet sekrenohet sekrenohet seishte iishte iishte iishte iishte ivetmi anglezvetmi anglezvetmi anglezvetmi anglezvetmi anglezqë njohu gjithëqë njohu gjithëqë njohu gjithëqë njohu gjithëqë njohu gjithëterritoretterritoretterritoretterritoretterritoretshqiptareshqiptareshqiptareshqiptareshqiptare

Në foto: Kopertina e librit ditar të Lear

Page 8: 3JMJOEBTJ allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di ...ku, pasi përshkruan veprimtarinë e Spiromilos nga Greqia në Himarë, na jep edhe çelësin për të zgjidhur një enigmë:

www.shqiptarja.com E diel, 13 maj 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom KRITIKERRRRROMANIOMANIOMANIOMANIOMANI IIIII RIRIRIRIRI

“Kësulkuqja” e Rudolf Markutnjë roman eksperimental

Romani eksperimental “Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës”,Romani eksperimental “Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës”,Romani eksperimental “Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës”,Romani eksperimental “Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës”,Romani eksperimental “Kësulkuqja vjen me trenin e dhjetës”, i Rudolf Markut, ngre simbolikën e tij mbi fabulën e Kësulëkuqes dhe i Rudolf Markut, ngre simbolikën e tij mbi fabulën e Kësulëkuqes dhe i Rudolf Markut, ngre simbolikën e tij mbi fabulën e Kësulëkuqes dhe i Rudolf Markut, ngre simbolikën e tij mbi fabulën e Kësulëkuqes dhe i Rudolf Markut, ngre simbolikën e tij mbi fabulën e Kësulëkuqes dhe

ujkut për të përshkruar ndeshjen e dashurisë me diktaturënujkut për të përshkruar ndeshjen e dashurisë me diktaturënujkut për të përshkruar ndeshjen e dashurisë me diktaturënujkut për të përshkruar ndeshjen e dashurisë me diktaturënujkut për të përshkruar ndeshjen e dashurisë me diktaturën

Behar GJOKABehar GJOKABehar GJOKABehar GJOKABehar GJOKA

Dalja e romanit Kësulkuqjavjen me trenin e dhjetës, tëRudolf Marku konfirmon sh-

krimtarin, që luan me fjalën sirrëfim, me zhanrin si riformulim ipastër, ku prekim një përzierje tëprozës me poezinë, me eseistikën,duke dëshmuar se parësore, përkëtë shkrimtar rebel në poezi dhepërkthime, është eksperimentiletrar, gjuhësor dhe letrar, bëhet iprekshëm në të gjithë elementëtsendërtues të veprës letrare, por mëe rrokshme kjo ndjesi vjen nëndërthurjen e një romani tëpërveçëm, si kohë dhe hapësirë, sitipologji shkrimi dhe temporitmikëe fjalës, si skicim dhe plazmim i per-sonazheve, që lëvizin në hapësirate tekstit, e ku duket se është njëtekst që ka në qendër dashurinë ehumbur, por mbase kohën e sh-kretimit të qenies, pra sistemin qëe vriste dashurinë e pafajshme. Nëfakt, ndërthurja dhe shkrirja e kaqshumë elementëve, thadrues të ve-prës romanore, e sidomospranëvënia e caqeve kohore dhehapësinore, të bindin se është njëlibër për njeriun, ka gjasa një dësh-mi në mbrotje të tij. Dashuria këtu,në syrin metaforik dhe simbolik,është shkasi për të depërtuar pra-pa realiteteve ndërkohore dhendërhapësinore. Faqet e romanit,përveç tipareve të tjera, padyshimqë kanë përplasur me njëra-tjetrën,dy anë të thelbit ekzistencial tëjetës, dy gjendje në të cilat njeriu,udhëtoi pa grimën e dëshirës, në njëkohë dhe kontekst të caktuar:

- Nga njëra anë, romani që ka nëqendër Kësulkuqen, kemi të skicuarpamjen e plotë të diktaturës, nëapogjeun e saj, pra kur kishte fuqiedhe ta shkatërronte jetën e njeri-ut, por befasisht na vjen e integru-ar edhe këndejkoha, kur jeta e qe-nies ka sjellë kaq shumë përmbysje.

- Në anën tjetër, dashuria e mad-he, e pastër dhe sfidante, qën-drestare e shpirtit njerëzor, që për-lindet në luftë me ideologjinë dheshërbestarët e saj, madje shumë mëtepër si një ndjenjë e pazakontë eqenies, si dhe si realizimi në rretha-nat e pengimit dhe përgojimit të jas-htëzakonshëm, kur njeriu vritej sipa të keq ose lihej gjallë, teksa i vi-hej damkë, me kleçka në biografi.

Teksa lexon tekstin, ndeshesh mekacafytjen e pabarabartë të dashu-risë me diktaturën, madje ke ndjes-inë se gjendesh në dy gjendje, edhenë ferrin e dikurshëm të diktaturës,të cilën autori e sjellë me anë tëgroteskut dhe ironisë sarkastike, ecila na zbulohet artistikisht në em-rat e personazheve, në skicimin epamjes së mjediseve, por që me saduket, si kohë dhe atmosferë, sër-ish e ka lënë litarin jashtë, veçmasnë mentalitetin përjashtues dheparagjykues, edhe të tanishëm, poashtu sikur gjendesh në parajsë, nërrathët e ndritshëm të saj, pamëdy-shje në një parajsë imagjinare, tek-sa sheh dhe ndjen se dashuria je-ton, mbijeton edhe duke shpërfillursistemin e diktaturës. Kacafytja etyre, e dashurisë me diktaturën, mëshumë si një gjetje letrare, ku si përironi jeton edhe shkrimtari i madhë,

i asaj kohe dhe kësaj kohe, i përkd-helur dhe i rrezikuar, por edhe e jopak gjurmë të arteve të tjera, që di-het se për kaq shumë mote, mbasee shkrimtarit që ka bërë lojën emacjes me miun me diktaturën. Nëromanin Kësulkuqja…, bota rrëfi-more, si prani dhe imazh, si frymëdhe dëshmi letrare, na vjen përmesrrëfimtarit të gjithëdijes. Pra, nëqendër të universit të romanit, ësh-të autori-narrator, që përçon njëngarkesë të shumëfishtë të reali-tetit, e cile lidhet me ngjyrat nëhapësirat e tekstit:

Së pari: Shpesh, në faqet e ro-manit, qëllon që të ndeshim edhe njëndërrim të vendeve të rrëfimtarit-autor, tashmë me rrëfimtarin-per-sonazh, që më e prekshme është nëshkërmbim me personazhin e NikGrudës, qendra e kozmogonisëletrar të tekstit.

Së dyti: Në praninë e një rrëfim-tari të dytë dhe të identifikuar, pratë hapësirave narrative, kur autoripothuajse zbulohet qartësisht për-para lexuesi.

Së treti: Një tipar tjetër është edheritmika poetike e rrëfimit, që bëhete prekshme nga rimarrja e situatavetekstologjike, ose po ashtu edhe ngapërsëritja e pasazheve të njëjta, pratë episodeve të romanit.

Veçanësitë e rrëfimit, gjuhësishtdhe artistikisht, më shumë anëso-het nga një ritëm i rrokshëm poet-ik, i rrokshëm në rastet e monologutdhe të dialogut hipotetik të dy pro-tagonistëve, e pikërisht këto atrib-ute që bart poetika e narrativës au-toriale. Në pikëpamje strukturore,autori ka ecur në dy rrugina:

- Edhe në një shpalim klasik, pratë strukturuar në tetëmbëdhjetëkrerë gjithsej, ku lëvizet nga njëra

kohë në tjetrën, nga njëra hapësirënë një tjetër, gjithnjë në figurim tëpersonazheve, absurdë dhe të çudit-shëm, mbase si vetë koha që për-faqësojnë. Pra, në aspektin formal,ngjarjet e romanit, na vijnë tëparashtruara si rrjedhë lineare,vetëmse funksion estetik, pra që tërealizojnë pamjen e qytetit N, i cilie ka thelbin e vetë: Qyteti N ishtekudo, i klonuar në dhjetra qytete tëtjera. Krahas shaplimit të këtillë,diku më në brendësi të tekstit, kemielementë të rrokshëm të struk-turimit modern:

- Rotrospketivat kohore dhehapësinore (përthyerjet e shpeshtatë linjave subjektore), tejet të prek-shme në shumicën e episodeve tëkëtij teksti.

- Përthyerjet e disa kapitujve tëromanit, sidomos me anë të shkrim-it të prozës si letër, intermexo, kron-ikë apo edhe si një dëshmi spiunimi.

Romani, Kësulkuqja vjen me tre-nin e dhjetës, spikatet nga prozësh-krimi i letrave shqipe, përpos tëtjerash, për figurimin e plotë të tëdy planeve, pra e kohës dhe hapë-sirës, frymës dhe dëshmisë, vjen dhethuret si një larmi e përveçme:

- Koha, përmasa e ngrirë, na ofro-het si një përzierje e rrokshme e disa

kohëve, si një rrjedhojë e logjikës sëtekstit, që plazmon një vizion kohorme disa pamje:

A – Koha e diktaturës, që pagrimën e mëshirës vret jetën dhedashurinë, porse mbi të gjitha kashkatërruar qenien, duke e kthyernë një mjet ideologjik.

B – Paskoha e tanishme, qëpërkon me demokracinë, ashtu sh-qiptarçe, kur duket sikur ështëvijim i të parës, porse që shënonedhe një përmbysje të madhe, porende pa shënuar një kohë të lirisësë qenies, të lirisë pa kushtëzim dheparagjykim.

Dykohësia e aspiruar, si një rastdinamik dhe specifik, i përzierjes sëtyre, si për të vërtetuar edhe njëherëse ndryshimi në sistemin politik dheshoqëror, nuk është se garantonedhe ndryshimin e tipareve të qe-nies. Po ashtu, në marrëdhënia mehapësirën, si një realitet letrar, ime-diat dhe unik, ku duket se autori, jorastësisht lëviz në disa topose, e kusi më thelbësorit janë:

- Qyteti N, pra pa emër, një lagjee të cilit tanimë është vendosur nëLondër, që shënon edhe vendin elindjes, por njëherit edhe çdo qytettjetër provincial të Shqipërisë, djedhe sot.

- Kryeqyteti, që duket më tepërsi një zgjatim i provincës, me gjasëtë provincave, si frymë dhe men-talitet, porse megjithatë ndryshimilidhet me hapësirën paksa më tëmadhe, si dhe ligësia dhe thasheth-emet shpërndahen paksa më ngad-alë.

- Kryeqytetet e Anglisë dheAmerikës, ku pakuptuar të shpienngjarjet e romanit, dëshmojnë edhendryshimin e thellë, po kaq të zbu-lojnë një realitet që përsëritet pam-barimisht me monotoni, dashuriadhe qenia, kudo që gjallojnë kanëvështirësi të ekzistojnë me lirinë dhepërnderimin, që e meriton dashuria.

Prania e këtyre toposeve hapësi-nore, i jep tekstit një vegim tjetër,shenjë kjo e përmbysjeve të jash-tëzakonshme, që kanë ngjarë, në tëgjithë planetin, por me rrezatimedhe në hapësirën shqiptare.Megjithëse rrafshet kohore dhehapësinore, në shumicën e tekstitromanor, të sjellin pranë Sh-qipërinë, ky realitet dëshmonngjyresat e universit, i cili bëhet iprekshëm, sidomos nga prania e dyfigurave:

-Kësulkuqja, që përfaqëson njëfigurë simbolike të bukurisë dhemençurisë femnore, e pranishme nëpoetikën e letërsisë së përbotshme.Në faqet e romanit, nga figurë sim-bolike, shenjon zgjuarsinë dhesakrificat e shumta për ta mbrojturdashurinë, të vetmen ëndërr që i kambetur.

- Eva, një figurë tjetër, madhoredhe e pandashme e qenies njerëzore,që të shpie menjëherë gjer tek zana-filla, tek guximi i beftë dhe i parrë-fyeshëm për ta zbuluar e shijuarjetën, që lidhet me poetikën biblike.

Duke patur këto dy cilësi, pra ezgjuar si Kësulkuqja e përrallave,dhe po kaq guximtare si Eva e fille-save të ekzistimit të qenies, heroi-na e romanit, duket sikur më shumënuk ka të bëjë me mjediset ku lu-hen ngjarjet, pra me qytetin N, poredhe me të gjithë hapësirat e tjera,ka gjasa të mjafta, që të bëjnë tëbesosh se është më shumë një fig-urinë ëndërrore dhe tokësore:

- Ëndërrore që pamëdyshje lid-het vetëm me figurimin e dyfishtë,të huamarrë në poetikën librore, ezgjuar dhe lozonjare si një Kësulku-qe, për ta fituar dashurinë, dhe eguximshme dhe havërdare si njëEvë, më shumë për ta mbrojtur atë.

- Tokësore, teksa sheh realitetine ferrit të thashethemeve, përgoji-meve dhe tmerrit të provuar, prejkleçkave të frikshme në biografi,dhe po ashtu edhe prej pamundë-sisë me shiju plotënisht dashurinë.

Ngjizja e figurës së vajzës, qëthur dhe shthur ëndrra për dashu-rinë, e ndjekur dhe e rrethuar ngashkëlqimi dashunor i Nikut, dukeformatuar kështu një dyshe fatlumeqë jo vetëm ka ndeshur dashurinë,por ata janë të gatshëm të kryejnëçdo sakrificë për të shijuar atë, meshenjë të mendësisë së poetikës sëuniversalitetit, e po kaq edhe metipare jetësore, të realitetit tokësor,e bëjnë atë një figurë interesante(por edhe Nikun) dhe që na mundë-son tashmë në depërtimin në kohëne pa kohë, të moteve kur dashuriashihej si punë e mbrapshtë, mbasesi prani e qoftlargut.

Në foto: (Sipër) Kopertinae librit “Kësulkuqja vjen

me trenin e dhjetës”(djathtas) Rudolf Marku