RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:iti III - Nr:2 E diel, 13 janar 2013E diel, 13 janar 2013E diel, 13 janar 2013E diel, 13 janar 2013E diel, 13 janar 2013

PERKRENARJAPERKRENARJAPERKRENARJAPERKRENARJAPERKRENARJA E NDERTUAR NGA E NDERTUAR NGA E NDERTUAR NGA E NDERTUAR NGA E NDERTUAR NGA PJESE QE I PJESE QE I PJESE QE I PJESE QE I PJESE QE I TTTTTAKOJNE KOHEVE E VENDEVE TE NDRAKOJNE KOHEVE E VENDEVE TE NDRAKOJNE KOHEVE E VENDEVE TE NDRAKOJNE KOHEVE E VENDEVE TE NDRAKOJNE KOHEVE E VENDEVE TE NDRYSHMEYSHMEYSHMEYSHMEYSHME

DILEMA E ARMEVE TE HEROITPfafenbichler: Pfafenbichler: Pfafenbichler: Pfafenbichler: Pfafenbichler: AAAAA i përkisnin vërtet Skënderbeut? i përkisnin vërtet Skënderbeut? i përkisnin vërtet Skënderbeut? i përkisnin vërtet Skënderbeut? i përkisnin vërtet Skënderbeut?

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Reliket e heroit kombëtarGjergj Kastrioti, mbyllensonte në kuti, dhe nën

masa të rrepta sigurie nisen sër-ish drejt Vjenës. Mbi 1 milion e700 mijë vizitorë i kanë kundru-ar nga afër gjatë ditëve të ekspo-zimit në muzeun Kombëtar. Porpak prej tyre mund ti kenë kun-druar nën kureshtjen dhedilemën e diskutuar shpesh nërrethet e historianeve: Janë aponuk janë armët origjinale tëSkënderbeut këto?

Matthias Pfafenbichler ështënjë prej specialistëve në Muzeune Vjenës, të cilit do ti referoheminë këtë ditë të lamtumirës mekëto relike të shenjta. Ai sjell nënjë studim të tijin me titull"Përkrenarja dhe shpata e GjergjKastriotit, i mbiquajtur Skënder-bej" disa argumente e analizapërmes të cilave përforcon dy-shimet dhe dilemat për pre-

jardhjen e vërtetë të këtyrearmëve.

Sipas tij përkrenarja është endërtuar nga pjesë të ndryshmeqë i përkasin kohëve dhevendeve të ndryshme. Mbasevetëm koka e dhisë i ka përki-tur Skënderbeut... Po ashtudilema e mospërputhje ka edhepër shpatat. Po si kanë përfun-duar deri në Vjenë këto armë?Ky studim na zbulon mjaftkureshti, serivur nga këndvësh-trimi i

Matthias Pfafenbichler. Sh-krimi i tij u botua në vjetarin e2008-ës, një botim special mestudimet e punonjësve të muzeutmbi objekte e tema të ndryshme.Redaksia ka përkthyer të plotëstudimin e Matthias Pfafen-bichler, dhe e sjell për lexuesit tëplotë. Këtij studimi i janë referu-ar viteve te fundit, mjaft studi-ues e historianë, ndër ta edheOliver Schmid për librin e tij"Skënderbeu"...

Emrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtiEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtiEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtiEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtiEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtideri në kohën e pushtimit turk, pasderi në kohën e pushtimit turk, pasderi në kohën e pushtimit turk, pasderi në kohën e pushtimit turk, pasderi në kohën e pushtimit turk, pastë cilit këtë emër e zëvendësojë emritë cilit këtë emër e zëvendësojë emritë cilit këtë emër e zëvendësojë emritë cilit këtë emër e zëvendësojë emritë cilit këtë emër e zëvendësojë emriBerat me të cilin quhet edhe sot. PorBerat me të cilin quhet edhe sot. PorBerat me të cilin quhet edhe sot. PorBerat me të cilin quhet edhe sot. PorBerat me të cilin quhet edhe sot. Por

si u mbërrit tek ky emërtim...si u mbërrit tek ky emërtim...si u mbërrit tek ky emërtim...si u mbërrit tek ky emërtim...si u mbërrit tek ky emërtim...

Qëllimi parësor i trajtimit të emrit të qy-

tetit të Beratit, si qytetTrashëgimi Botërore ështëruajtja e substancës his-torike, në mënyrë që kjosubstancë t'i prezantohetpublikut të gjerë. Siç dimë,brenda ambjentit të këtijsiti historik (Beratit), vlennë këtë rast të theksohetkalaja, mund të shfaqet njëpotencial i rëndësishëmarkeologjik, që mund tëzgjidhë përfundimishtproblemin e identifikimittë Beratit antik dhe tëshuaj çdo dyshime në bazëtë gjetjeve arkeologjikedhe të ketë argumentimshkencor.Rreth dy milionëvjet më parë Osumi arrititë shpërthejë pengesën efundit të zonës malore, një

kurriz të lartë gëlqeror, etë dalë lirshëm në fushëne gjerë të Myzeqesë. Mekohë, pranë grykës sëngushtë që krijoi lumi, lin-di një qendër e banuar, ecila më vonë u kthye nëqytet.Ky është Berati.(A.Baçe, A.Meksi, E.Riza,Berati historia dhe ar-kitektura,"8 Nëntori", Ti-ranë, 1988, f.5)Berati është një nga qyte-tet e rralla, me zanafillënnë agimet e shoqërisënjerëzore dhe me jetë tëpandërprerë deri në ditëttona. Arsyeja kryesore përtë shkruar këtë artikullishte studimi i historisë sëemrit të këtij qyteti tëmahnitshëm dhe ndry-shimit të vazhdueshëm tëtij. Përveç mjaft mbiem-rave që gëzon qyteti...

Para disa ditësh mundatë lexoj me një frymë

vëllimin e përmbledhurme titull "Lahutari Sh-qiptar," autor Lek Pervizi,me këngë popullore që ukrijuan nga poetët anonimpopullor gjatë kohës sëdiktaturës së egër komu-niste në Shqipëri.Kjo përmbledhje përfshinperjudhën që nga pushti-mi Italian deri në vitin1992, kohë e cila njihet simë e përgjakura në his-torinë e Shqipërisë së pa-varur. Këto vargje janëshprehja e qartë e vua-jtjeve dhe persekutimevetë përjetuara gjatë kohëssë komunizmit. Autori mëi madh i eposit shqiptarmbetet gjithmonë poetianonim, prandaj edhe Lek

Pervizi ka mundur tëmbledh këto poezi në copaletre, gjatë kohës kur ai kaqenë i internuar në fsha-tin Pluk të Lushnjes meshumë bashkëkombas tëtjerë. Këngët lirike tëparaqitura në këtë vëllimjanë mishërimi i vuajtjeve,torturave dhe i varfërisëqë ishin përhapur nëgjithë territorin e venditpasi regjimi komunist er-dhi në pushtet. Stili i këtijpoeti përmban në vetvetenjë trup e një mendje qëpërfaqësojnë një popull enjë komb. Pjesë e pan-dashme e kësaj stilistikeështë edhe madhështia ekrijimtarisë popullore ecila shoqërohet herë pasherë nga vargjet plot vua-jtje të shkruara nga vetëautori. Si njëri prej...

Mbi vëllimin "LahutariMbi vëllimin "LahutariMbi vëllimin "LahutariMbi vëllimin "LahutariMbi vëllimin "LahutariShqiptarShqiptarShqiptarShqiptarShqiptar," me këngë popullore që," me këngë popullore që," me këngë popullore që," me këngë popullore që," me këngë popullore që

u krijuan nga poetët anonim populloru krijuan nga poetët anonim populloru krijuan nga poetët anonim populloru krijuan nga poetët anonim populloru krijuan nga poetët anonim popullorgjatë kohës së diktaturës sëgjatë kohës së diktaturës sëgjatë kohës së diktaturës sëgjatë kohës së diktaturës sëgjatë kohës së diktaturës sëegër komuniste në Shqipëriegër komuniste në Shqipëriegër komuniste në Shqipëriegër komuniste në Shqipëriegër komuniste në Shqipëri

Leksiku multimedial iLeksiku multimedial iLeksiku multimedial iLeksiku multimedial iLeksiku multimedial itë folurave shqiptare nëtë folurave shqiptare nëtë folurave shqiptare nëtë folurave shqiptare nëtë folurave shqiptare nëzonën e Pollino Lucanozonën e Pollino Lucanozonën e Pollino Lucanozonën e Pollino Lucanozonën e Pollino Lucano

Një leksik i idiomave shqiptareNjë leksik i idiomave shqiptareNjë leksik i idiomave shqiptareNjë leksik i idiomave shqiptareNjë leksik i idiomave shqiptare në zonën e Pollino Lucano, i financuar në zonën e Pollino Lucano, i financuar në zonën e Pollino Lucano, i financuar në zonën e Pollino Lucano, i financuar në zonën e Pollino Lucano, i financuar

nga Komuniteti i Vnga Komuniteti i Vnga Komuniteti i Vnga Komuniteti i Vnga Komuniteti i Val Sarmento-sal Sarmento-sal Sarmento-sal Sarmento-sal Sarmento-sdhe i realizuar në bashkëpunimdhe i realizuar në bashkëpunimdhe i realizuar në bashkëpunimdhe i realizuar në bashkëpunimdhe i realizuar në bashkëpunim

me Universitetin e Kalabrisëme Universitetin e Kalabrisëme Universitetin e Kalabrisëme Universitetin e Kalabrisëme Universitetin e Kalabrisë

○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

BeratiBeratiBeratiBeratiBerati,,,,,historia e emrithistoria e emrithistoria e emrithistoria e emrithistoria e emrit

të një qytetitë një qytetitë një qytetitë një qytetitë një qyteti

Lek Pervizi,Lek Pervizi,Lek Pervizi,Lek Pervizi,Lek Pervizi,koleksionisti i këngëvekoleksionisti i këngëvekoleksionisti i këngëvekoleksionisti i këngëvekoleksionisti i këngëvepopullore shqiptarepopullore shqiptarepopullore shqiptarepopullore shqiptarepopullore shqiptare

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16vijon në faqen 14-16

Peter TPeter TPeter TPeter TPeter TaseaseaseaseaseDritan ÇokuDritan ÇokuDritan ÇokuDritan ÇokuDritan Çoku

Matthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias Pfafenbichler

Në foto:Faksimilee studimit tëPfafenbichlerdhe fototë armëvetë heroittë marrënga botimii MuzeutHistoriktë Vjenës2008

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 13 janar 201314

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom TEZASSSSSTUDIMITUDIMITUDIMITUDIMITUDIMI RELIKETRELIKETRELIKETRELIKETRELIKET

MATTHIASPFAFENBICHLER:

A janë vërtet të Skënderbeut këto armë?Përkrenarja është e ndërtuar nga pjesë të ndryshme që i përkasin kohëve dhe vendeve të ndryshme, mbasePërkrenarja është e ndërtuar nga pjesë të ndryshme që i përkasin kohëve dhe vendeve të ndryshme, mbasePërkrenarja është e ndërtuar nga pjesë të ndryshme që i përkasin kohëve dhe vendeve të ndryshme, mbasePërkrenarja është e ndërtuar nga pjesë të ndryshme që i përkasin kohëve dhe vendeve të ndryshme, mbasePërkrenarja është e ndërtuar nga pjesë të ndryshme që i përkasin kohëve dhe vendeve të ndryshme, mbase

vetëm koka e dhisë i ka përkitur Skënderbeut. Po ashtu dilema e mospërputhje ka edhe për shpatat e heroit.vetëm koka e dhisë i ka përkitur Skënderbeut. Po ashtu dilema e mospërputhje ka edhe për shpatat e heroit.vetëm koka e dhisë i ka përkitur Skënderbeut. Po ashtu dilema e mospërputhje ka edhe për shpatat e heroit.vetëm koka e dhisë i ka përkitur Skënderbeut. Po ashtu dilema e mospërputhje ka edhe për shpatat e heroit.vetëm koka e dhisë i ka përkitur Skënderbeut. Po ashtu dilema e mospërputhje ka edhe për shpatat e heroit.

Matthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias PfafenbichlerMatthias Pfafenbichler

...Përkrenarja dhe shpata eGjergj Kastriotit, i mbiquajtur

SkënderbejNë Dhomën e Armëve dhe të

Gjuestisë të Oborrit, të Muzeut tëHistorisë së Arteve, gjendet njëpërkrenare ( fig. 1) dhe një shpatë( fig. 4 - 5), të cilat qysh prej shek-ullit të 16-të cilësohen se i përka-sin heroit shqiptar, Gjergj Kastri-oti ( rreth 1403-1468). Shtrohetpyetja deri në ç' masë është kor-rekt cilësimi i mësipërm apo mosndoshta ai duhet relativizuar, tëpaktën pjesërisht.

Të dyja objektet janë përmen-dur për herë të parë 120 vjet pasvdekjes së heroit shqiptar në vitin1593 në "Inventarin e Ambrasit"me diçiturën origjinale: "GeorgenScanderbegg Helmlin vnnd zwaySchwerter" ( ose në shqip: përkre-narja dhe dy shpatat e Gjergj Sk-enderbeut), kurse në vitin 1596 atodokumentohen nën diçiturën: "Geoerg Scanderbeg / Ain weszßHelbmlin, mit vergulten raiffen,darauf ain vergulter gais khopf,mit seinen hörnern, und zwayschwerter". Daz aine in ainerlidern schaiden, ëelches vonëegenseiner schëere und, das man diemasen von dem bluet noch daransicht, für das recht geschickhtworden und gehalten würdt, dzsander in einer sammeten schaidn,hat man auch unter des Schcan-derbeges namen verehrt".

Pak pas kësaj përkrenarja dheshpata u publikuan si objekte tëGjergj Kastriotit sëbashku me por-tretin e tij të plotë në Armamen-tarium Heroicum (fig. 2). Ky inven-tar me gravura, u publikua ngaJakob Schrenck von Notzing, sek-retari i Dukës Fredinad II, në 1601në latinisht dhe në 1603 në gjuhëngjermane. Përveç objekteve tëveçanta, aty paraqitet edhe biogra-fia e pronarit të tyre. Në rastintonë, ajo fillon me: "Gjergj Kastri-oti i quajtur Skënderbe, Princ nëShqipëri".

Kush ishte Gjergj Kastrioti dhepërse u regjistrua ai në Dhomëne Armëve të Heronjve të DukësFerdinand të Tirolit? Gjergj Kas-trioti ( fig. 3) lindi në vitin 1403.Familja e tij renditej tek aris-tokracia e vogël shqiptare dhekishte zotërime në luginën e Mat-it. Babai i tij, Ivan Kastrioti filli-misht duhej t' i bindej autoritetitosman të Sulltan Bajazitit I, por idha fund vasalitetit ndaj tij, pasbetejës së Ankarasë më 1402. Aizgjeroi zotërimet e veta deri nëAdriatik dhe u përpoq të lidhej mevenecianët, por si pasojë e presion-it në rritje, iu rikthye sërish vasali-tetit osman në vitin 1410 dhepërveç kësaj u desh të linte peng tëbirin në oborrin osman në Adrian-opojë, ku në vitin 1423, ky i funditarriti të marrë edhe titullin e një

fisniku si dhe një formim ushtar-ak.

Gjergj Kastrioti u konvertua nëIslam dhe mori emrin emrin Isk-ender ( Aleksandër). Si oficer ilartë osman, ai mbajti funksionetë larta administrative në vitet '30 të shekullit të 15 në Shqipëri.Falë ofensivës të suksesshme us-hatrake hungareze, nën drejtimine Janosh Huniadit, Skënderbeudezertoi në nëntor 1443 sëbashkume trupat e tij shqiptare dhe morie fortifikoi kështjellën e Krujës.

Ky pushtim ishte dhe fillimi i njëkryengritje të re shqiptare kundërturqve. Për t' i bërë ballë më mirëturqve, Skënderbeu u shpall edheKomandanti i Përgjithshëm iLidhjes Shqiptare, e cila u theme-lua pas një mbledhje të aristokra-cisë shqiptare në qytetin e Lezhës,më 2 mars 1444. Me ushtrinë etij të re, ai ia doli të pushtontefortesat turke në Shqipërinë eMesme dhe të zbrapste me suksesshumë ekspedita turke.

Në vitin 1450, një ushtri turkee udhëhequr personalisht ngaSulltan Murati II, rrethoi krye-qendrën e Skënderbeut, Krujën,por më kot. Kjo fitore kundërturqëve, zgjoi admirim në mbarëEuropën e krishterë dhe GjergjKastrioti u shpall nga Papa Ni-kolla V si " Athleta Christi" si ush-

Në foto: (Lart)Faksimile e faqes sëparë të botimit ku u përfshistudimi i Matthias Pfafenbichler"Përkrenarja dhe shpata eGjergj Kastriotit, imbiquajtur Skënderbej"(Majtas) Gjergj Kastrioti, i mbi-quajtur Skanderbeg, Itali (?), pasvitit 1575, punim në vaj, Vjenë,Muzeu historisë së arteve,Galeria e pikturave, Numriinventarit 5415

Në foto: (Majtas)Përkrenarja e Gjergj

Kastriotit, I mbiquajturSkënderbeg, Vjenë,Muzeu Historisë së

Arteve, Salla e Armëvëedhe të Gjuestisë të

Oborrit, Numri i Inven-tarit A-127. (Djathtas)Deomenicus Custos,

Georg Kastriota.Gravurë për katalogune Sallës së Armëvëedhe të Gjuestisë tëOborrit të DukësFerdinand II, në

Kështjellën Ambras,Innsbruck, viti 1601.Vjenë, Muzeu i His-

torisë së Arteve, Salla earteve, Numri i Inven-

tarit KK6613, Shek. XVI,me autor Jakob

Schrenck von Notzing.

vijon nga faqja 13

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 13 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI TEZA

tar i parë i Jezu Krishtit dhe Heroi Kryqëzatave. Pushteti e tij gjith-monë në rritje çoi deri aty saMbreti Alfons V i Napolit, më 26mars 1451, nënshkroi edhe njëmarrëveshje me Skënderbeun.Skënderbeu u bë kësisoj një vasali Kurorës së Napolit dhe për këtëmori mbështetje ushtarake dhefinanciare.

Në strategjinë e fronëzimit tëPapës Piu II, Shqipëria luantenjë rol qendror: pikërisht atjeduhej të kalonte edhe ushtria eKryqëzatës dhe të bashkohej metrupat e Skënderbeut. Piu II ecilësonte Skënderbeun si " Shpa-ta e Krishtit". Qysh në vitin 1459,Venediku e kishte shtyrë Papëntë angazhonte Skënderbeun nënjë luftë sulmuese dhe kishtepropozuar dërgimin e një ushtrieitaliane prej 10 mijë vetësh.

Një mbështetës i qenësishëmi idesë së kryqëzatave ishte edhePal Engjëlli (Paulus Angelus),Peshkop i Durrësit, i cili donte tashpallate Skënderbeun, Mbret tëShqipërisë. Gjergj Kastrioti du-hej të bëhej Mbret i Epirit dheMaqedonisë, si pasues i Pirros sëEpirit dhe i Aleksandrit të Madh,i cili nga ana e së ëmës ishteepirot. Planet për këtë kurorëzimpati nga 1464-1466. Vdekja ePapa Piu II në Ankona dhe dësh-timi që pasoi këtë kryqëzatë, sidhe thyerja e pushtetit të GjergjKastriotit në Shqipërinë e Mes-me nën ofensivat e përforcuaraotomane, të udhëhequra ngaSulltan Mehmeti II, çuan më nëfund në rënien e Principatës sëShqipërisë.

Duke u shtyrë vazhdimisht nëmbrojte dhe i varur nga ndihmate Venedikut, Gjergj Kastriotindërroi jetë më 17 janar 1468 nëLezhë, pa mundur të mbërrijëkurrë te kurora. Familja e tij uarratis pas vdekjes së tij nëdrejtim të Italisë së Jugut. Këtoishin faktet historike përsa ipërket Heroit të luftëravekundër osmanëve, Gjergj Kastri-oti.

Duka Ferdinand II i Tirolit, icili donte të mblidhte nëDhomën e Armëve të Heronjëvetë tij në Ambras, të gjithë liderëtushtarakë të shekullit të 15 dhe16, për shkak të bëmavemadhështore të Princit shqiptar,nuk mund të tërhiqej nga këtoobjekte, të cilat lidheshin mekëtë hero të luftës së krishtërim-it kundër turqëve . Ai ndjehej -sidomos pas një fushate turke nëvitin 1556 në Hungari - edhevetë tashmë një hero në luftënkundër turqve.

Si i tillë ai edhe u dekorua ngatë dy Papët, përkatësisht Piu Vdhe Gregori XIII. Nga viti 1578-1588, përpjekjet e Dukës ishinpërqëndruar në mbledhjen e ob-jekteve dhe relikeve rreth GjergjKastriotit. Ndoshta këto për-pjekje zgjatën edhe më gjatë nëkohë, pasi edhe përkrenarja epërmendur këtu, e një rangukurore mbretërore, u përmendpër herë të parë vetëm në vitin1593 në inventarin e Dhomës sëArmëve në Ambras dhe në vitin1601/03 u ilustrua me gravurënë Armamentarium Heroicum tëSchrenck von Notzing (fig. 2).

në inventarin e Ambrasit. Nësei hedh një sy me vëmendje edhesot këtyre objekteve që për-mendëm, përkrenares me numërinventari A 127 dhe shpatës menumrin A 550, të bien në sy disamospërputhje.

Përkrenarja ( fig. 1) përbëhetnga kupola e përkrenares, e cilaështë formuar nga mbetjet e njëtipi helmete italiane të mesjetëssë vonë. Ana e poshtme dhe mbu-roja e qafës së përkrenares, janëprerë dhe gdhendur aq keq, saqëaty janë formuar gunga e gropa.Për shkak të tyre praktikishtpërkrenarja nuk mund tëmbahet dot në kokë, pasi ajo dotë binte. Gungat dhe gropatdëshmojnë se heqja e pjesëve tëpërkrenares mund të bëhejvetëm pas rikalitjes/përpunimitsë përkrenares në kovaçanë.

Përkrenarja kësisoj nukmund të ketë qënë planifikuar tëmerrte këtë formë. Lind pyetja,nëse një princ si Gjergj Kastriotido ta kishte pranuar një punë tëtillë kaq të dobët dhe nëse PapaPiu II, i cili po përgatiste kurorë-zimin e Kastriotit, do të mund takishte pranuar një punim të tillësi kurorë për këtë të fundit?

Nëse një përkrenare me vlerëdo të duhet të hynte nërangun e një kurorembretërore, zakonishtnuk do të përdoreshinpërkrenare të përdoruraose të vjetra të ripunu-ara, por qysh në fillimfarkëtohej një përkrenaresiç duhej. Kjo në rastinkonkret, është për mëtepër e papranueshme sinjë kurorë e Gjergj Kastri-otit, Mbret i Epirit, plani-fikuar prej kohësh,megjithëse kjo gjë nuk u re-alizua kurrë.

Shiriti i ballit prej bakri,i vendosur në përkrenarepërmban gjashtë rozeta,vetëm një në qafë, e cilamund t' i përkasë shekullittë 15-të. Në mbishkrimin nëfashon e ballit "IM/PE/RA/TO/RE/BT", janë përdorurgërma gotike. Pjesa esipërme fundore e gërmës "T" etekstit gotik, normalisht duhet tëmarrë një formë të papërfillshmëme tendencë duke u shtrirë lart,ndërkohë që në mbishkrimin erripit të ballit, konkretisht "T" epërdorur në pjesën e sipërme,dallohet qartësisht teksa zgjatetlart. Kjo vijë e gjatë mbikolonën e tërthortë të "T",është një indeks i fontit tëfrakturës, i cili u zhvilluanga shkrimi gotik tip "frak-turë".

Shkruesi zyrtar i kan-celarisë, Wolfgang Spitzwege zhvilloi frakturën nga ele-mentët e tekstit për libramësimorë që ai hartoi përMaximilianin e I. Ky lloj sh-krimi u përdor rreth vitit1500 për herë të parë në kan-celari dhe 1517 në formën etij arsimore në të famshminTheurdank për PerandorinMaximilian I.

Sekretari perandorak Vin-zenz Rockner ishte përgjegjëspër zhvillimin e shkrimit frak-

turë. Meqënëse të dyja gër-mat "T" të mbishkrimit,dëshmojnë stilin frakturë,mbishkrimi mbi fashon bal-lore mund të jetë vendosuraty vetëm pas vitit 1517,pra rreth 50 vjet pas datëssë lindjes së pretenduar tëpërkrenares së famshme tëGjergj Kastriotit ( ky i fun-dit kujtojmë se pati vdekurnë vitin 1468).

Dekoracioni mbipërkrenaren ka formën e njëkoke dhije. Kjo ishte nganjëra anë simboli luftarak iprijësve ushtarakë të Epirit,dhe nga ana tjetër brinjët edhisë ishin përdorur edhe ngaAleksandri i Madh, i cili në

Kur' an përmendet si "ai me dybrinjët".

Koka e dhisë është përgatiturnga fletë bakri e punuar, e larënë ar. Ato që sot ngjajnë të jenëgropat bosh të syve, në momen-tin e lindjes së kokës (së dhisë) umbushën me material të ngjyr-

shëm. Koka e punuar menjë përmbajtje metali tëçmuar, është vendosur nëmënyrë jo elegante mbi njëpllakë bakri me buzë të de-koruara në ar dhe shiritame zambakë. Ky i fundit nëpjesën më të madhe ka lëvi-zur vendit dhe pllaka ebakrit nuk përputhet plotë-sisht me përkrenaren.

Vrima e emblemësheraldike në përkrenareshërbente fillimisht për fik-simin apo mbërthimin e sh-tizës mbajtëse të simbolitheraldik (dmth. të kokës sëdhisë: Shën përkth.). Sërishduket paksa e pamundur qënjë helmetë apo mbrojtësekoke, e menduar ta mbantenjë posedues i rangut tëkurorës mbretërore, të ishtepunuar duke përdorur kaqshumë materiale të ndryshme,

të ngjizura bashkë pjesë-pjesë pacilësi.

Lind pyetja: si vlerësohen pjesëtveç e veç. Që një pjesë e shkëpu-tur nga përkrenarja të jetë për-dorur për kurorëzimin e GjergjKastriotit, kjo sipas vlerësimittim, përjashtohet.

Për më tej, mbishkrimi nukmund të jetë menduar për princin...

vijon në faqen 16

Në foto: Shpata e GjergjKastriotit, i mbiquajturSkanderbeg, Vjenë, MuzeuHistorisë së Arteve, Salla eArmëvëe dhe të Gjuestisë tëOborrit, Numri i Inventarit A 550

Në foto: Shpata e GjergjKastriotit, i mbiquajturSkenderbeg, Detaj, Vjenë,Muzeu Historisë së Arteve,Salla e Armëvëe dhe tëGjuestisë të Oborrit, Numri iInventarit A 550.

Objektet e përmendura në in-ventar u dërguan nga Ferdinan-di në Itali, me shumë gjasa nëUrbino, supozohet nëpërmjetndërmjetësimit të të afërmëveitalianë të Dukës, në pronat ekëtij të fundit. Midis këtijpërvetësimi dhe vdekjes sëSkëndërbeut, tashmë kishinkaluar 120 vjet dhe kësisoj lindpyetja, nëse këto objekte, të cilatDuka Ferdinand mundi t' i kole-ksiononte në Dhomën e tij tëArmëve, i përkisnin dmth. rridh-nin nga Heroi shqiptar, GjergjKastrioti apo jo?

Ne në fakt nuk kemi asnjëdëshmi nga arratisja e familjessë tij drejt Italisë deri në mo-mentin kur objektet përmenden

Në foto:Faksimile estudimi tëMatthiasPfafen-bichler mbiarmët eSkënderbeutbotuar nëvitin 2008

www.shqiptarja.com E diel, 13 janar 201316

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom TEZA

vijon nga faqja 15

SSSSSTUDIMITUDIMITUDIMITUDIMITUDIMI RELIKETRELIKETRELIKETRELIKETRELIKET

Në foto: Armët dhepërkrenarja eGjergj Kastriotit,fotografuar gjatëekspozimit në Vjenë

...shqiptar, pasi ai ( shkrimi gotiktip frakturë: Shën përkth.) me sigurise kishte lindur në shekullin e 16-të.Titulli IMPERATOR, sidoqoftë nukshkon në të vërtetë - më shumë supo-zohet se do të duhej të ishte përdorurtermi REX nga latinishtja, oseBASILEUS nga greqishtja. Edhe plla-ka e bakrit me shiritin e zambakëvenuk përbën ndonjë dëshmi bindëse përGjergj Kastriotin: ajo është përgatiturnë mënyrë relativisht të thjeshtë dhenuk i korrespondon në formë kokës sëdhisë, e kësisoj duhet të ketë qenë njëimitacion i punuar më vonë.

Koka e dhisë sidoqoftë përmbannjë material vërtetë cilësor. Porse nëçdo rast ajo nuk formon dekoracion-in e përkrenares, të cilin në konteks-tin kulturor të Italisë e lidh me njëhero të madh të luftërave ndaj turqve- në këtë rast do të kishte zënë vendmë mirë një kokë luani.

Në rajonin e Shqipërisë Qendroretë ndikuar nga kultura greke, përkun-drazi koka e dhisë luante një rol tëmadh. Ajo është sikmbol i Aleksadn-rit të Madh dhe mbretit epirotas, Pir-ro. A mund ketë qenë koka e dhisëndoshta një pjesë origjinale e kurorëssë planifikuar të Gjergj Kastriotit?

Nën ndikimin e peshkopit të Dur-rësit, me formim humanist, Pal En-gjëlli ( Paulus Angelus), dhe të elitëskatolike që rrethonte Skënderbeun,me propagandimin e Skënderbeut siAleksandri i Ri, në Shqipëri viheshinre gjithnjë e më shumë përpjekje përtë manifestuar një lloj pretendimi përbarazi ndërmjet shtetit shqiptar që pokrijohej dhe atyre ekzistuese italiane.

Që të tilla pretendime ishin tëlidhura me një mbretëri shqiptare,duhet ta ketë marrë vesh edhe DukaFerdinand. Kështu Jakob Schrenckvon Notzing, shkruan në biografinë eSkënderbeut për botimin në gjerman-isht të Armamentarium Heroicum mbisynimet, për ta kurorëzuar në RomëGjergj Kastriotin: …ky i fundit udhë-toi drejt Romës / dhe solli me vete meshumë argumente / nevoja e madhebëri që Papa të kërkonte bashkmin eprincërve të krishterë / Skënderbeu uofrua edhe të udhëhiqte vetë këtë ush-tri. Papa jo vetëm që i shkoi idesë sëtij për të qenë mbret në mbarë Sh-qipërinë / por edhe i Maqedonisë / porfalë zënkave të brendshme dhe mos-marrëveshjeve brenda botës së krish-terë, kjo dëshirë iu grabit / ai u kthyesërish në vendlindje / më pas nukndërmori asgjë madhështore apondonjë vepër që do t' i ngjasonte bë-mave të tij të mëparshme.

Prandaj, ka 2 opsione me njëdomethënie nga ku një deklaratë për-fundimtare, mund të dalë vetëm mevështirësi. Nga njëra anë përsa i për-ket përkrenares me kokën e dhisë tëVjenës, mund të bëhet fjalë faktikishtpër një pjesë të përkrenares së plani-fikuar të Skëndërbeut. Kjo kurorëkurrë nuk u përfundua, ndoshta edhepër shkak të vdekjes së papritur tëPapa Piu II, në Ankona më 1464, ide-ja e kryqëzatave dhe planet për kr-ijimin e një Mbretërie për Shqipërinëdhe Maqedoninë kishin dështuar. De-korimet e përkrenares kanë mundësi

të jenë trashëguar brez pas brezi nëgjirin e familjes së Kastriotëve dhe mëpas i janë bashkangjitur pjesëve tëmbetura të përkrenares për DukënFerdinand. Mundësia tjetër do të ish-te, se duke njohur dimensionin his-torik dhe domethëniene simbolit të kokës sëdhisë nga shekulli i 15-të, e ka bashkuar atëme pjesët e tjera. Dukepatur parasysh vlerëne vogël simbolike, që kakoka e dhisë në kul-turën e Europës jug-dhe asaj perëndimore,megjithatë unë jam iprirur, me shumë gjasaqë të shoh në të vërtetënjë pjesë të kurorës sëplanifikuar të GjergjKastriot Skëndërbeut.Por kjo çështje nuk ësh-të se zgjidhet përfundi-misht.

Bashkë mepërkrenaren, Fredi-nandi II i Tirolittrashëgoi edhe dy shpa-ta, të cilat janë të in-ventarizuara në inven-tarin e Ambrasit, tëvitit 1596, në emrin e

Skëndërbeut. Me shumë gjasa, kjo kaqënë një heshtë, e cila në ditët e sot-me nuk gjendet më, ka humbur. Nërastin tjetër (fig. 4 dhe 5) bëhet fjalëpër një teh të shekullit të 15-të, i ciliështë bashkuar më vonë me një dorezëturke. Kësaj shpate i përket një këllëf

më i vonë, prejlëkure të zezë.

Nëse Duka katrashëguar pjesëorigjinale të prijësittë shqiptarëve, mbe-tet ende në dyshim,pasi ka shumë arsyeformale dhe përm-bajtësore, që tëbëjnë të mendosh sebëhet fjalë për njëfalsifikim.

Shpata ështëvërtet nga shekulli i15-të, mban në tënjë shkrim arab tëpadeshifrueshëm, icili lë të nënkupto-het që arma ështëprodhuar nga njëfarkëtar i parëndë-sishëm i botës ar-abe. Gjergj Kastri-oti në rininë e tij urrit në shkollën os-

mane dhe natyrisht që ishte njohës imirë i shkrimit dhe këndimit në gju-hët arabe, perse dhe turke. Një per-son, me një formim të tillë, përfshirëatë letrar si Gjergj Kastrioti, nuk dotë kishte pranuar kurrë një shpatë menjë shkrim të palexueshëm.

Në formën e saj të jashtme, kjoshpatë është tejet e pazakonshme.Nuk bëhet fjalë as për një shpatëturke dhe as për një shpatë europi-ane të shekullit të 15-të. Duke paturparasysh formën e dorezës dhe të te-hut të saj, ajo është e krahasueshmeme shpatën e Kalifit Al-Musta'sim,e cila daton para 1258, dhe e ashtu-quajtura shpatë osmane; të dyjagjenden sot në muzeun e "TopkapiSarayi" në Stamboll.

Shpata e Kalifit Al-Musta'simdëshmohet në shekullin e 15-të nëEgjipt dhe u soll pas fitores së Sull-tan Selimit I nga Mamluka në 1517,pra rreth 50 vjet pas vdekjes sëGjergj Kastriotit, në Stamboll, në sa-rajet e Top-kapisë. E ashtuquajtura"shpatë osmane" daton fillimisht nëshekullin e 18-të, por merr si bazëmodelet e shpatave të mëparshmeturke. Këto shpata u përdorën mëvonë në ceremoninë e marrjes sëfronit të Sulltanit osman.

Mos vallë Duka Ferdinand II don-te të krijonte në Italinë e shek. 16-të, një shpatë mbretërore, e cila tëishte e lidhur me zakonet e traditatosmane? Që Gjergj Kastrioti të ketëpërdorur një shpatë të tillë me kësil-loj marifetesh gjatë kurorëziumit tëtij si Mbret i krishterë i Shqipërisë,kjo mbart në vetvete një dyshim.Propaganda mbi mundësinë ekurorëzimit të Skënderbeut lidhejme Aleksandrin e Madh të kohës sëantikitetit, gjë e cila duhej të ishteshumë ofenduese e ngacmuese nësedo të përdorej si objekt i shenjtë, dhenga ana tjetër, do të kujtonte mëshumë kundërshtarin e Kastriotit,Sulltan osman.

Në fund të shekullit 16-të,përkundrazi kjo lloj lidhje propa-gandistike tashmë nuk ishte më eqartë. Nga eksperiencat e konsullititalian në oborrin osman, në Italitashmë e dinin se si ngjante një cer-emoni e dorëzimit të shpatës peran-dorake në Perandorinë Osmane, tëcilës në fakt i përkiste asokohe edheShqipëria.

A thua ta ketë ditur vallë falsi-fikatori i mundshëm këtë informa-cion? Si shpata, ashtu edhe përkre-narja duhet të kenë qenë një fabrikati shekullit të 16-të, ku nuk përjash-tohet mundësia që koka e dhisë t' iketë përkitur në fakt Gjergj Kastri-otit.

Shitësi, i cili në të njejtën kohëmund të ketë qenë edhe falsifikator,është përjekur me ç 'duket, të sajojëpronësinë e heroit shqiptar përsajesën që kishte krijuar vetë me njëndërthurje pjesësh pa lidhje menjëra-tjetrën , që mund ta kishinorigjinën nga vende dhe kohë tëndryshme me atë të heroit shqiptar,duke bërë që pastaj Duka FerdinandII, t' i blinte si pjesë origjinale nënpronësinë e dikurshme të heroit të tijtë shumëvlerësuar të luftëravekundër turqve.

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 13 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI LIBRI

BBBBBOTIMIOTIMIOTIMIOTIMIOTIMI I I I I I RIRIRIRIRI

Peter TPeter TPeter TPeter TPeter TaseaseaseaseaseLEK PERVIZIKoleksionisti i këngëve

popullore shqiptareMbi vëllimin "Lahutari ShqiptarMbi vëllimin "Lahutari ShqiptarMbi vëllimin "Lahutari ShqiptarMbi vëllimin "Lahutari ShqiptarMbi vëllimin "Lahutari Shqiptar," me këngë popullore që u krijuan nga," me këngë popullore që u krijuan nga," me këngë popullore që u krijuan nga," me këngë popullore që u krijuan nga," me këngë popullore që u krijuan ngapoetët anonim popullor gjatë kohës së diktaturës së egër komuniste nëpoetët anonim popullor gjatë kohës së diktaturës së egër komuniste nëpoetët anonim popullor gjatë kohës së diktaturës së egër komuniste nëpoetët anonim popullor gjatë kohës së diktaturës së egër komuniste nëpoetët anonim popullor gjatë kohës së diktaturës së egër komuniste në

Shqipëri. Pervizi është edhe dëshmitari i origjinës së këngëve, që vijnë ngaShqipëri. Pervizi është edhe dëshmitari i origjinës së këngëve, që vijnë ngaShqipëri. Pervizi është edhe dëshmitari i origjinës së këngëve, që vijnë ngaShqipëri. Pervizi është edhe dëshmitari i origjinës së këngëve, që vijnë ngaShqipëri. Pervizi është edhe dëshmitari i origjinës së këngëve, që vijnë nga zonat e Kurbinit, Malësia e Lezhës, Pukës dhe Këthellës... zonat e Kurbinit, Malësia e Lezhës, Pukës dhe Këthellës... zonat e Kurbinit, Malësia e Lezhës, Pukës dhe Këthellës... zonat e Kurbinit, Malësia e Lezhës, Pukës dhe Këthellës... zonat e Kurbinit, Malësia e Lezhës, Pukës dhe Këthellës...

Para disa ditësh munda të lexoj me një frymë vëllimin epërmbledhur me titull "Lah-

utari Shqiptar," autor Lek Pervizi,me këngë popullore që u krijuannga poetët anonim popullor gjatëkohës së diktaturës së egër komu-niste në Shqipëri.

Kjo përmbledhje përfshin per-judhën që nga pushtimi Italianderi në vitin 1992, kohë e cila nji-het si më e përgjakura në historinëe Shqipërisë së pavarur. Këtovargje janë shprehja e qartë e vua-jtjeve dhe persekutimeve të përjet-uara gjatë kohës së komunizmit.Autori më i madh i eposit shqiptarmbetet gjithmonë poeti anonim,prandaj edhe Lek Pervizi ka mun-dur të mbledh këto poezi në copaletre, gjatë kohës kur ai ka qenë iinternuar në fshatin Pluk të Lush-njes me shumë bashkëkombas tëtjerë. Këngët lirike të paraqituranë këtë vëllim janë mishërimi ivuajtjeve, torturave dhe i varfërisëqë ishin përhapur në gjithë terri-torin e vendit pasi regjimi komu-nist erdhi në pushtet. Stili i këtijpoeti përmban në vetvete një trupe një mendje që përfaqësojnë njëpopull e një komb. Pjesë e pan-dashme e kësaj stilistike ështëedhe madhështia e krijimtarisëpopullore e cila shoqërohet herëpas herë nga vargjet plot vuajtjetë shkruara nga vetë autori.

Si njëri prej vuajtësve nga regji-mi komunist, Lek Pervizi do të sh-kruante se: "shteti komunist plan-ifikonte dhe servirte një folklor tëzyrtarizuem e konformist që t'ishërbente regjimit, për të treguese sa i lidhun ishte ky lloj pushte-ti me popullin. Harronte se kypopull, ndonse i gjunjëzuem, i tor-turuem dhe i gjymtuem, ruentethellë në shpirtin e tij të pamposh-tun, flakën e pashueme të qën-dresës, që shpërthente përmesvargjeve të rrëmbyeshme epike,lirike apo satirike të rapsodëve elahutarëve të maleve ose përmeselegjive të grave vajtore, qëthureshin e këndoheshin brendamureve të ngurta të kullave kala.Kështu ai i bani ballë stuhiveshekullore dhe patjetër do tëmund të përballonte edhe ato tëdisa vjetëve të diktaturës, shumëma të furishme." Forca e këtyreelegjive bënë të mundur që LekPervizi të mbledh energjitë dhe tëpërpiloj denjësisht këtë vëllim qëflet shumë. Si biri i një gjenerali,autori Pervizi, jo vetëm në këtëlibër por në gjithë krijimtarinë etij, ka treguar vlera atdhedashuredhe patriotike; ai me sakrificë kambrojtur të vërtetat historike tëpopullit Shqiptar. Që në fillim tëlibrit do të gjejmë një patos heroiki cili përmbledhtazi shpalos kon-juktural politike ku Shqipëria kaluajtur rolin e saj gjatë Luftës sëFtohtë, për pesë dekada me radhë.Kjo përmbledhje është një nga tëvetmet materiale që janë pasuri e

atyre shqiptarëve të ish-internu-ar që shprehin vuajtjet dhe disi-dencën ndaj regjimit me këtovargje.

"Mjer Shqipnia mjer Sh-qiptarët,

N'fuqi erdhën sllav-barbarët,Komunistë e Shqipnisë,Lidh pas qerrës së Rusisë,N'krye të shtetit e t'qeverisë:S'po lajnë krime për pa krye,Burrat n'burgje tuj mbërthye,Shumë tuj vra, tuj pushkatue,Tuj djeg shpija, tuj rrenue,Gra e fëmi tuj internue ....Artisti Lek Pervizi shprehet se

"në epikën e maleve tona u himni-zue heroizmi dhe sakrifica vetmo-huese e atyne që nuk pranuen t'inënshtroheshin zgjedhës sllavo -komuniste dhe qëndruen me push-kë në dorë për të mbrojtun lirinëdhe idealet kombëtare, duke kryevepra trimnie e guximi të për-masave legjendare. Në këtë krijim-tari ndiqet një vijim kohor i për-caktuem nga zhvillimi i ngjarjeve

reale, duke na dhanë njohuni historikesipas këndvështrimit dhe konceptevetë vetë popullit, ma mirë e saktë sehistorianët e indoktrinuem me lloj-llojparimesh ideologjike të hueja dhembrojtës te interesave të klaneve kubanin pjesë, për t'i shërbye klaneve tetyne dhe jo historisë. Ndërsa vetë dik-tatura e falsifikonte historinë meqëllime mashtruese të paramen-dueme, në dam të popullit e të Ko-mbit, për të ia përshtatun interesavetë veta meskine e kriminale. Nuk për-jashtohen nga ky qëndrim negativedhe partitë e forcat e tjera politike,të vjetra ose të reja, po ashtu dhe këtonë përpjekje për të manipulue his-torinë për përfitime e lavdi vetjake.Poeti popullor që i përjeton vetë ng-jarjet nga afër ose që përfshihet në to,nuk i nënshtrohet imponimit as dik-timit të askujt por drejtpërsëdrejtiparaqet përshtypjet e gjalla të çastevedhe ndodhive, i të cilave asht dëshmi-tar i mirëfilltë."

Në përshkrimet e tij, Lek Pervizi,ka përfshirë mendimet dhe kujtimet

e tij përsonale nga ato ambienteku ka kaluar vitet e rinisë.

"...Na s'kem qumësht as përfëmijtë,

As nji gotë e pikë për mallëNa ka zanë i madhi hall.Kafen shohim n'mikroskop,Buka e misrit me i ra n'top!..."Urtësia e popullit duket në

vargjet e këtij vëllimi sa here qëështë e nevojshme për të dhenëgjykime ose për të përshkruarrrethana te caktuara ose person-azhe historike.

"N'burg të zi ku paskam ra,Fundi i ferrit asht tuj m'gja,Sigurimcat, si djajt vijne,Na mundojnë dhe na grijneMe tortura na përpijnë.Harruem nanat, harruem gra,Harruem motër, harruem vlla,T'gjall t'vorrosun për hata:Harruem hanën, harruem diellin,Falna Zot, harruem dhe Qiellin!"Në këtë krijimtari që bazën e

ka në poezinë epiko - heroike -historike, nuk mbetet pa u

shfaqur dhe talenti tjetër i poet-ëve të maleve, siç është satira, metë cilën ai fshikullon me forcë epa kursim, të metat njerëzore dheveçanërisht të atyre që mbajnëpushtetin në dorë duke trajtuarkeq popullin mbi të cilin sun-dojnë. Në rastin tonë konkret sat-ira popullore demaskon mesarkazëm therëse udhëheqësit eregjimit komunist dhe organet etij të shtypjes dhe të terrorit. Bienë sy edhe ajo që ne shqiptarët equajmë "mallkim", që vjen ngazemra e atyre që e pësuan vetëdhe që humbën të afërmit, tëgjithë bashkëvuajtës, të gjithënën shtypjen e egër të terroritkomunist. Mallkimi del ngashpirti i nënave që i humbën fëm-ijët ndër kampet e internimit,del nga shpirti i popullit, ikatandisur të jetoj si kafshë përnjë kothere buke të thatë.

"Mallkue kjofshi krimmelaQë sajuet kampet me tela,Mallkue kjofsh parti kulsheder,Gjakatare dhe fort e egër!Po kjajnë nanat ditë e natëPër fëmijte e tyne t'ngratë,Po kjajnë fëmijt po derdhin lot,Nana e baba vdesin kot.Enver Hoxha ka urdhnue,Skifterr kjoftë e kjoftë

mallkue!"Lek Pervizi, si nismëtar i

kësaj përmbledhje, është gjith-ashtu edhe dëshmitari iorigjinës së këngëve, të cilatvijnë nga zonat e Kurbinit,Malësia e Lezhës, Pukës dheKëthellës.

Nga stili i përdorur dallohetqëllimi i përshkrimin të ngjar-jeve, autori kërkon të japë tësakta e me pak vargje fabulënapo ndodhinë e caktuar në pakvargje. Në të vërtetë këngët everiut dallohen për vërtetësi tëshkallës historike dhe nuk ishmangën kësaj vije deri nëfund, ato paraqësin të këqijatapo të mirat, ashtu siç janë.

"Në Kurbin malet gjïmojnëPyjet, grykat fort ushtojnë,Shumë do trima po luftojnë;Luftëtarë janë të lirisëBij të rreptë të Shqiptarisë."

GJYSHESKjo grue që kishte perjetuee shoqnue kryengritjën e madhepër liri e pavarësi përkrah luftëtarvetrima të Kurbinit të udheheqën ngapatrioti rilindas Gjin Pjetër Pervizi,e që kishte pa djegien dy heterresht të kullave historike e krenareprej hordhive turke, jetoipërsëri në moshën e pleqërisë,diegien e po atyne kullave prejhordhive barbare komunistete shekullit njezet qe dukemos u mjaftue me kaq e mbyllenne kampin mizor të Tepelenësku ajo, megjithëse trimneshëdhe e vendosun, nuk mundi medurue vuetjet e semundjet e vdiq aty në moshën 90 vjeçe,viktime e pafajsme, martire e lirisë

Në foto: (Lart)kopertina elibrit “LahutariShqiptar”(Majtas) LekPervizi

www.shqiptarja.com E diel, 13 janar 201318

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIHHHHHULUMTIMIULUMTIMIULUMTIMIULUMTIMIULUMTIMI DOKUMENTETDOKUMENTETDOKUMENTETDOKUMENTETDOKUMENTET

Qëllimi parësor i trajtimit të emrit tëqytetit të Beratit, si qytet Trashëgimi Botërore është ruajtja e sub-

stancës historike, në mënyrë që kjo sub-stancë t'i prezantohet publikut të gjerë. Siçdimë, brenda ambjentit të këtij siti historik(Beratit), vlen në këtë rast të theksohet kala-ja, mund të shfaqet një potencial i rëndë-sishëm arkeologjik, që mund të zgjidhë për-fundimisht problemin e identifikimit të Be-ratit antik dhe të shuaj çdo dyshime në bazëtë gjetjeve arkeologjike dhe të ketë argumen-tim shkencor.Rreth dy milionë vjet më parëOsumi arriti të shpërthejë pengesën e fun-dit të zonës malore, një kurriz të lartë gëlqer-or, e të dalë lirshëm në fushën e gjerë tëMyzeqesë. Me kohë, pranë grykës së ngush-të që krijoi lumi, lindi një qendër e banuar, ecila më vonë u kthye në qytet.Ky është Be-rati. (A.Baçe, A.Meksi, E.Riza, Berati histo-ria dhe arkitektura,"8 Nëntori", Tiranë,1988, f.5)

Berati është një nga qytetet e rralla, mezanafillën në agimet e shoqërisë njerëzoredhe me jetë të pandërprerë deri në ditët tona.

Arsyeja kryesore për të shkruar këtë ar-tikull ishte studimi i historisë së emrit tëkëtij qyteti të mahnitshëm dhe ndryshimittë vazhdueshëm të tij. Përveç mjaft mbiem-rave që gëzon qyteti i Beratit, vlen të thek-sohet fakti se, që nga kohët e lashta mbiem-ri "i bardhë" ka rrezatuar, ndikuar dhe dukeiu imponuar në rrethana dhe periudha tëndryshme kohore dhe historike.

Emrin ky qytet e ndërroi nga shkaku i ng-jarjeve të ndryshme dhe okupacioneve të hua-ja në kohëra që parazotëronte e drejta e tëfortit. Emër të parë në kohërat e moçme kapasur, sipas një gojëdhëne, emrin e Kështjellësme shtimin e mbiemrit i bardhë, dhe quhesh,"Kështjella e Bardhë" nga shkaku i ngjyrëssë shkëmbinjëve të bardhë. Më pas, po s'dihetse kur, u quajt Orestia prej Orestit, të birit tëAgamemnonit; Agamemnoni ishte komandantii luftës kundër Trojanëve bashkë me Aqileh-tin, Dushin, Mëntorin e të tjerë, si i përshkru-an Homeri. Më pas, në kohën e Lekës, ose pasvdekjes së tij, dhe kjo s'dihet, u quajt Antipa-tria, prej Antipatrit gjeneralit të Lekës; his-toriani i shek.II p.e.s., Polibi për këtë qytetthotë këto: "Antipatria qytet i Elimiotidës(Mallakastër) në kufijtë e Ilirisë". (Gjergj Hax-himiali, "Berati Plak", art. Në revistënDituria,Vol II, Nr 9,10,11, Tiranë, 1927, f.330)

Qyteti i Beratit ose Beligradi i Shqipërisë,disa thonë se është Lefki Petra (gur'i bardhë)ndërsa të tjerë se është Skambia e kjo sipasgjeografit Meletio, në pjesën ja ku përmendetShqipëria, ose Eordhia, nga ku sipas DhionisPirros, autorit të biografisë të Aleksandrit tëMaqedonisë, botuar në Athinë më 1846, faqe72 thotë se që këtej kishte origjinën edhePtolemeu i Llagut, bir i mbretit të Maqedo-nisë Filipit dhe i Arsinoit, njëri nga gjener-alët më të dëgjuar (më me famë) të Aleksan-drit të Madh, i cili pas vdekjes së tij në vitin323 para krishtit jetoi në një distrikt të per-andorisë së gjerë të Aleksandrisë, është bërëedhe mbret i Egjiptit. Ky sipas Dhimitrit Fa-lirea. Zoti P.Aravantinoi, mendon se LefkiPetra duhet të jetë fshati Vranishti. (Kro-nografia e Epirit, f.96) Ky qytet që përmen-det si Lefki Petra në Elimiotidë, gjenden nëTaullandi, përkon deri diku me pozicionin esotëm të Beratit (shih Tukididi, libri i dytë,

kapitulli 99) ose Beirut dhe u quajt nga per-andorët romakë Pulheriupolis, ndoshta në atëkohë kur princesha Pulheria ishte kujdestaree vëllait të saj ende të vogël Perandor Theod-hosin e vogël, të cilin pas vdekjes së tij e zëv-endësoi ajo duke mbretëruar sëbashku meburrin e saj Perandor Markianos deri në vitin453 pse në këtë kohë iu shtua Perandorisë Bi-zantine dhe Iliria perëndimore. (Anthim Ale-ksudhi, Përshkrim i shkurtër historik i Me-tropolisë së Shenjtë të Beratit,Korfuz, 1868,f.26, f.27, f.28)

Pagëzimi me emrin e një perandori, që nëlatinisht ka dhe kuptimet: i pasur, i shkëlqy-shëm, i fortë, tregon pa dyshim për një lulë-zim ekonomik në shek.V. Në të kundërt, njëqytet me një jetë të zbehtë nuk do të pagëzo-hej dot me këtë emër. Kjo tregon se Berati pomerrte tiparet e një kryeqendre. (A.Baçe,A.Meksi, E.Riza, Berati historia dhe arkitek-tura,"8 Nëntori", Tiranë, 1988, f.13)

Në listën e tetë qyteteve administrative dhepeshkopale të Epirit të Ri, cituar nga Hieroklipërmendet për herë të parë qyteti Pulheriupo-lis, i cili është identifikuar me Beratin. Në faktgërmimet arkeologjike kanë provuar se murete lashta ilire kanë qenë rindërtuar gjatë Anti-kitetit të Vonë dhe brenda tyre janë gjeturmonedha të Justinianit, por nuk ka asnjëmbishkrim dhe as pjesë të rëndësishme ar-

kitektonike që dëshmojnë qënien e një kishepeshkopale brenda mureve. Ka shumë mundë-si që Pulheriupolis të gjendej më në lindje, nëfushën e Korçës, pranë fshatit Polenë, ku janëzbuluar monumente të rëndësishme të peri-udhës paleokristiane. (Neritan Ceka, Ilirët,ILAR, Tiranë, 2001, f.246) Me hipotezën e më-sipërme ne nuk ndajmë të njëjtin mendimsepse në Berat janë gjetur një numër i kon-siderueshëm i skulpturës arkitekturore, të cilatpër nga numri dhe shumëllojshmëria e tyredëshmojnë për një numër jo të vogël monu-mentesh, si dhe rëndësinë e qytetit në Antiki-tetin e Vonë (Dritan Çoku, Të dhëna të rejambi krishtërimin e hershëm në Berat, gazeta"Shqiptarja.com", suplementi "Rilindasi", 26gusht 2012), aq më tepër që argument tjetërtanimë kemi zbulimin e pjesshëm deri tani tërreth 31 m² mozaik (u zbulua në gusht 2012nga punimet që po bëheshin për hapjen e njëdepo uji e cila do të shërbejë për hidrantët ekalasë) në pikën më të lartë në Akropolin (fig.1,foto A.Islami) e kalasë së Beratit. Ky mozaik(fig.2, foto E.Xheka) mendojmë se është i Anti-kitetit të Vonë dhe mund ti përkasë një bazil-ike paleokristiane. Themi mund, sepse nuk lex-ohen akoma strukturat e mureve dhe planime-tria e objektit. Teknika e punimit të ndërtimittë kësaj dyshemeje të shtruar me mozaik, ori-entimi i motiveve dhe mbishkrimeve në lindje

- perëndim, vendodhja e mozaikut në pikën mëdominuese të kalasë na i përforcon akoma edhemë shumë mendimin se ajo mund të jetë njëbazilikë paleokristiane.

Mendojmë se ky mozaik është një zbulim irëndësishëm për periudhën e paleokrishtërimitnë Kalanë e Beratit (fig.3, foto A.Islami), i cilipasi të zbulohet komplet duke e çliruar ngadherat (mbushjet) do të sjellë të dhëna mjafttë vlefshme për vet monumentin, historinë etij, por edhe për historinë e kalasë. Më e vësh-tirë paraqitet çështja e identifikimit, kur em-rat e sotëm të gërmadhave antike, dhe numrii tyre është mjaft i madh, nuk kanë asnjë lidhjeme toponimet e dikurshme, të kumtuara ngaautorët e lashtë, sidomos në rastet kur as tëdhënat shoqëruese të këtyre vëndbanimevenuk hedh dritë rreth pozitës së tyre dhe mundtë lejojnë përcaktime të ndryshme të pozicion-eve përkatëse gjeografike. (Hasan Ceka, Gjur-më të trashëgimisë ilire në toponiminë e sot-me të vendit tonë, "Monumentet" 5-6, 1973,Mihal Duri, Tiranë, 1973, f.8)

Si emër antik për Beratin është propo-zuar shumë herë Antipatrea dhe sipas tëdhënave të Livit (XXXI c.27) qyteti shtrihetnë faucibus angustis, çka përshtatet në faktshumë mirë me qytetin e sipërm të Beratit, qërri si kurorë mbi grykën e lumit. (KamiloPrashniker, Arnold Shober, Kërkime arke-ologjike në Shqipëri dhe Mal të zi, Tiranë, 2003,f.63)

Identifikimi i kështjellës ilire të Beratit meAntipatrenë përbën shembullin më tipik tëpranimit të një hipoteze të pakontrolluar si njëtë vërtetë historike. Martin Leak, që e propo-zon këtë identifikim më 1835 u nis vetëm ngangjashmëria fizike e Beratit me Antipatrenëe cilësuar nga Tit Livi (XXXI, 27,3) si "qytetqë ndodhet në një grykë të ngushtë".

Duke e rimarr edhe njëherë çështjen e iden-tifikimit të Beratit antik, duhet të shënojmëqë në fillim se Antipatrea nuk vjen në kon-sideratë as edhe në formën e hipotezës. Njëshqyrtim sado i sipërfaqshëm i tekstit të Liv-it tregon se fushata e Luc Apustit në vitin 200p.e.s., gjatë së cilës rrënohet e digjet Anti-patrea zhvillohet në kufijtë e Maqedonisë. Nëkuptimin tradicional këto kufij ishin në lind-je të krahinës ilire të Dasaretëve, ku Anti-patrea përmendet për herë të parë më 216p.e.s., së bashku me Krysondyonën dhe Ger-tuntin, të cilat u pushtuan nga Sherdilandi. (Neritan Ceka, Lashtësia dhe emri antik ikëjshtjellës së Beratit, "Monumentet" 2/1990,GRAFIKA ARS, Tiranë, 1990, f.33)

Disa thonë se Berati, përpara se të quhej

Dritan ÇokuDritan ÇokuDritan ÇokuDritan ÇokuDritan Çoku

BERATIHistoria e emrit

të një qytetiEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajti deri në kohën eEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajti deri në kohën eEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajti deri në kohën eEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajti deri në kohën eEmrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajti deri në kohën e

okupacionit Tokupacionit Tokupacionit Tokupacionit Tokupacionit Turk, pas të cilit këtë emër e zëvendësojë emriurk, pas të cilit këtë emër e zëvendësojë emriurk, pas të cilit këtë emër e zëvendësojë emriurk, pas të cilit këtë emër e zëvendësojë emriurk, pas të cilit këtë emër e zëvendësojë emriBerat me të cilin quhet edhe sot. Por si u mbwrrit tek kyBerat me të cilin quhet edhe sot. Por si u mbwrrit tek kyBerat me të cilin quhet edhe sot. Por si u mbwrrit tek kyBerat me të cilin quhet edhe sot. Por si u mbwrrit tek kyBerat me të cilin quhet edhe sot. Por si u mbwrrit tek kyemërtim, cilat janë tezat dhe argumentet e studiuesve?emërtim, cilat janë tezat dhe argumentet e studiuesve?emërtim, cilat janë tezat dhe argumentet e studiuesve?emërtim, cilat janë tezat dhe argumentet e studiuesve?emërtim, cilat janë tezat dhe argumentet e studiuesve?

Në foto:(Majtas) Akropolii kalasë së Beratit(lart) Mozaiku

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 13 janar 2013SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

Antipatrea, ka pasur emrin Heordhea dhe përargument përdorin luftën civile midis Lekës,përpara se t'i turret Asisë, dhe mbretit të Taul-antëve Gllafqit, i shtohet, si thotë historianibashkohës i Lekës Arjani, se Heordhea kish-te këshjellë të fortë, dhe ndoshta nga ky sh-kak ka qenë kështjella e Beratit; po ky men-dim është i pathemeltë se Heordhea ishte mbilumin Heordhaikun (Devollin e sotëm); po kujanë këto mbeturinat e Heordhesë nuk dihet.(Gjergj Haxhimiali, "Berati Plak", art. Në re-vistën Dituria,Vol II, Nr 9,10,11, Tiranë, 1927,f.331) Gjithashtu i gabueshëm është dhe men-dimi i atyre që thonë se Berati ka pasur dheemrin Beirut dhe për argument marrin sh-krimtarin Sozemenin; Sozemeni ishte Fenikasdhe bën fjalë për qytetin anëdetas të Finiqit,që quhesh, si dhe sot, Birito, Berut. (Po aty,f.332)

Burimet antike nuk na japin pothuaj asnjëinformacion mbi qytetet ilire në prapatokën eApolonisë deri në ngjarjet e luftës romako-maqedone. Në traktatin maqedon-kartagas tëvitit 215 zotërimet romake në prapatokën eApolonisë e formonin tokat e Antitantëve rrethBylisit, ato të Dimalit dhe ato të parthinëve(Polib VII, 9, 13) që mbetet të kemikryeqendër Beratin. Pas një pushtimi të sh-kurtër maqedon me paqen e foinikes më 205vendoset përsëri statu quo, pas kësaj rradhenë traktatin romak-maqedon përmendim kra-has Dimalit dhe parthinëve dy qytete të tjerëilirë, Barguli dhe Eugeni (Liv XXIX 12, 13).Duke u nisur nga rrënja e emrit të qytetit tëparë Barg-Bardhë që mund të jetë sllavizuarnë mesjetë në Belgrad, ne kemi propozuaridentifikimin e këtij qyteti në Berat. (NeritanCeka, Lashtësia dhe emri antik i këjshtjellëssë Beratit, "Monumentet" 2/1990, GRAFIKAARS, Tiranë, 1990, f.34) Ky mendim ështëkundërshtuar nga Pajakovski dhe S.Islami,të cilët e kërkojnë qytetin ilir të Bargulit nëfshatin Bargullas në afërsi të Beratit, ku to-ponimi shumë i ngjashëm (Bargul-Bargullas)lidhet edhe me ekzistencën e një kështjelleantike. Këto dhe fakti që Barguli, ndryshe ngaAntipatrea, në burimet e shkruara, përmen-det vetëm njëherë, na duken bindëse. (HënaSpahiu, Qyteti iliro-arbëror i Beratit, MihalDuri, Tiranë, 1990, f.85) Mjaft i mundshëmmbetet edhe një identifikim tjetër, parashtru-ar nga Th.Kacorri, për të identifikuar në Be-rat kryeqendrën e parthinëve. Parthën, metë njëjtën linjë Parthë-bardhë-Belgrad. Ngapikpamja historike kjo hipotezë gjen mbësh-tetje në faktin se parthinët përmenden shpeshnë prapatokën e Apolonisë, por ata na dalinedhe prapa Dyrrahut. Ku gjendej kryeqen-dra e tyre Partha? Për këtë na ndihmon njëpasazh i Çaparit i cili pushton oppidumparthinorum (B.91, 1) pra Parthesi gjatëmarshimit nga kampi i tij pranë lumit Aps(Osumit) deri në Asparag, pranë Genusit (Sh-kumbinit). Në këtë hapësirë ka vetëm dyqytete të rëndësishëm Berati dhe Belshi, porduke u nisur nga fakti se në Parthë kishte njëgarnizon të Pompeut, vjen në konsideratëkështjella e Beratit, fortifikimet e së cilës ish-in shumë më të ngushta se muret e dobëta tëBelshit. (Neritan Ceka, Lashtësia dhe emriantik i këjshtjellës së Beratit, "Monumentet"2/1990, GRAFIKA ARS, Tiranë, 1990, f.34) Nënjë mbishkrim të zbuluar në kalanë e Beratitlexohet: "Më zbukuroj një mik atëror, kurseatdheu Patrai më dhuroi, por unë zotëroj fush-ën e Gylakut" (Myzeqenë). Nëse ky nuk ësh-të epigram i një të ardhuri nga Patrasi, pak emundshme kjo në kundërshtim me përm-bajtjen, do t'i shkonte për shtat binomit Pat-rai-Antipatrai, qytet-kështjellë. Në të vërtetëforma me anti përkundruall është e rëndomtëpër vendbanimet e kësaj kohe, që ndodhenpërballë njeri-tjetrit (Bar-Antibar, Kapri-An-tikapri etj.). (A.Baçe, A.Meksi, E.Riza, Beratihistoria dhe arkitektura,"8 Nëntori", Tiranë,1988, f.12) Hipotezat për identifikimin e Be-ratit ende nuk gjejnë argumentim shkencor.(Kujtim Braka, Berati në dritën e të dhënave

arkeologjike," Monumentet" 2/1990, GRAFI-KA ARS, Tiranë, 1990, f.97)

Në vitin 168 p.e.s. u thye mbreti i funditi Ilirisë. Genti u pushtua prej Romanëve dheBerati ndërroi prapë emrin: Romanët dukevëzhguar muret dhe shkëmbinjtë e bardhë tëKështjellës, gjithashtu dhe petkat e bardha,që kishin përgjithësisht banuesit, si xhoka,kallsa, mëngore, fustanella, të cilat dhe sot,po në shumë pak vënde, veshin, nga fjalaShqipe i bardhë, banuesit i quajti Bardhinosdhe qytetin Bardhinorum Oppidum. Po kyqytet me këtë emër, në atë kohë, nuk ka tëpërpjekur dhe s'duhet të ndërlikohet me qy-tetin Parthinorum oppidum, i cili ishte në veridhe jo në jug të Savrës, e cila ca shekuj mëpas u quajt, si quhet dhe sot, Myzeqe prej GjonMuzakës. (Gjergj Haxhimiali, "Berati Plak",art. Në revistën Dituria,Vol II, Nr 9,10,11,Tiranë, 1927, f.330)

Në periudhën e vonë antike, në shekujtIV-VI, invazionet u bënë të zakonshme në

Epirin e ri. Për t'u mbrojtur prej tyre, nërrugët kryesore dhe përreth qyteteve u ndër-tua një sistem i fuqishëm mbrojtës. Emri iqytetit rigjendet në listën e fortifikimeve tëndërtuara në shekuj në një trajtë paksa tëdeformuar, Antipagrai. (A.Baçe, A.Meksi,E.Riza, Berati historia dhe arkitektura,"8Nëntori", Tiranë, 1988, f.12) Sipas Prof. Dr.Guntram Koch është e mundëshme të kemitë bëjmë me një lajthitje në shkrim ku të jetëpërdorur në vend të "Tau" (?) "Gamma" (?),kështu do të kishim Antipatrai-Antipatreia,Beratin tonë. (Guntram Koch, Disa dëshmitë periudhës së hershme bizantine në Berat,"Monumentet" 2/1990, GRAFIKA ARS, Tiranë,1990, f.113)

Mesa duket në kohën e dyndjeve të bullgar-osërbëve në viset e Epirit, Maqedonisë dhe Ilir-

isë, e të pushtimit të tyre, u quajt Belgrad, nëpërkthim të emrit grek "Lefki Polis" ose "qyte-ti i bardhë" dhe në sllavisht u quajt tani "Bielodhe Giord" ose "Grod". Në saj të këtij emërti-mi të ri të qytetit, peshkopët paraardhës, nëkëtë vend firmonin në këtë mënyrë: Belgrad,Bellagrad, Belograd, Belgrad, për t'i dalluarnga Mitropolitët e Beligradit ose Beogradit tëSerbisë. (Anthim Aleksudhi, Përshkrim i sh-kurtër historik i Metropolisë së Shenjtë tëBeratit,Korfuz, 1868, f.28)

Në shek.X u quajt prej BullgarëveBullgjeropojë, ndoshta me ndërlikimin efjalës Pulqeriopojë ose të mbiemrit latin pul-cher (shqip pulqer) = i bukur. (Gjergj Hax-himiali, "Berati Plak", art. Në revistënDituria,Vol II, Nr 9,10,11, Tiranë, 1927, f.332)Riemërtimi i qytetit nga Pulheriopol në Bel-grad ndodhi në periudhën e dytë të pushtimitbullgar (976-1018). (A.Baçe, A.Meksi, E.Riza,Berati historia dhe arkitektura, "8 Nëntori",Tiranë, 1988, f.15).

Në Perandorinë Osmane ekzistojnë tanikatër kështjella të përmendura me emrin Be-ligrad; e para është Beligradi i Tunës, që ndod-het pranë bregut të lumit Danub, e dyta gjen-det në kufirin e Budinit (Hungari) me largësipak më tepër se sa një ditë rrugë dhe që qu-het Beligradi Stoln, e treta është Beligradi iArdelit, (në Transilvani) që është përsëri nësundimin e osmanëve, dhe e katërta është Be-ligradi i Shqipërisë. (Vafsi Samimi, Berati"300 vjet më parë",Një studim mbi EvlijaÇelebiun mbi qytetin dhe kështjellën e Be-ratit, Dita 2000, Tiranë, 1971, f.27) .

Emrin Belgrad a Bellgrad qyteti e mbajtideri në kohën e okupacionit Turk, pas të cilitkëtë emër e zëvendësojë emri Berat me të ci-lin quhet edhe sot. Për këtë emër janë disamendime: i pari, se fjala Berat u bë me sh-

kurtim prej fjalës Bel-grad; ky mendim nësipërfaqe duket i lehtë për shpjegim, ndonësedhe fjala Bel-grad është dhe ajo dyrrokëshe;po mendimi i dytë i bazuar në argumente his-torike, sipas gojëdhënës së pleqëve dhe sipasmënyrës që përdornin turqit, kur pushtoninvendet e huaja pa kundërshtim, është më ishëndoshë, dhe është ky: banuesit e vendit,duke menduar se kundërshtimi te turqit, qëkishin pushtuar përpara ca vjetëve përveçJaninës dhe Gjirokastrës (Gjergj Haxhimia-li, "Berati Plak", art. Në revistën Dituria,VolII, Nr 9,10,11, Tiranë, 1927, f.332) dhe visetë tjerë pak orë larg nga jugu i Beratit, dhe camë tepër shkaku që s'ishin të bashkuar meqarkun e qytetit për kundërshtim, u shtrën-guan të bëjnë një marrëveshje për dorëzimine qytetit dhe të kështjellës pa luftë. Kurbëhesh dorëzimi i një kështjelle a qyteti metë tillë mënyre, sulltani, sipas zakonit të tijnë atë kohë, u dhuronte banuesve disa privi-legje, për të cilët bënte një ferman të veçantë,që quhesh "berat" d.m.th. qyteti u quajt qytetme privilegje, qytet me ferman "berati" dhekështu emri i fermanit zëvendësojë emrin Bel-grad. Po të këtij mendimi janë dhe arkeologurestaurator Gjergj Frashëri dhe Ing. Restau-rator Sulejman Dashi se është pikërisht di-ploma mbretërore (berati), emri që zuri vendnë gojën e popullsisë për ta dalluar këtë qytetnga të tjerët, si "Beligradi me berat" apo "qy-teti me berat", në kuptimin e qytetit me priv-ilegje, megjithëse në praktikat shtetërore os-mane deri në shekullin e fundit ai vazhdontetë cilësohej akoma si Beligradi shqiptar.(Gjergj Frashëri, Sulejman Dashi, Fillimet eartit islamik në qytetin eBeratit,"Monumentet" 1/1988, Tiranë, 1988,f.106) Është për të vënë re se, dhe megjithësepas okupacionit turk ky qytet ndërrojë emrinpër shkakun e lartëpërmendur, Kryepeshko-pi Ortodoks nuk e ndërrojë titullin dhe tit-ullohej si dhe më përpara Mitropolis Velgra-don, Kaninis qe Spathias, ipértimos qe eksar-kos pasis Allvanijas…

Ky titull vazhdoi deri në kohën e rilindjessë Atdheut, ose më mirë me thënë, deri nëkohën e Kongresit Ortodoks, që u bë këtu nëBerat dhe më 12 Shtator 1922 proklamojëkishën Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë,dhe Mitropoliti Kristofori, pas instalimit nëselinë e Mitropolisë më 24 Dhjetor 1923, tit-ullohet qysh prej kësaj kohe "Mitropoliti iBeratit dhe i Vlorës". (Gjergj Haxhimiali, "Be-rati Plak", art. Në revistën Dituria,Vol II, Nr9,10,11, Tiranë, 1927, f.333)

Ruajtja e pasurisë kulturore nëpërgjithësi, dhe asaj ndërtimore në veçanti,kanë qenë një përkujdesje e vazhdueshme egjeneratave të kombit tonë, e krijuesve tëkëtyre vlerave në rrjedhë të shekujve. Tash-më, shoqëria jonë është bërë endërgjegjëshme se e kaluara dhe e tashmjajanë hallka të një zinxhiri, dhe se këto do tëshërbejnë si bazë për ndërtimin e sëardhmes. (Emin Riza, Qyteti muze i Beratit,arritje dhe perspektivat," Monumentet" 2/1990, GRAFIKA ARS, Tiranë, 1990, f.9)Vlerat e një rëndësie të veçantë, të cilatruhen në qytetin e Beratit janë një larmigjinish e pasurish artistiko-kulturore.Qëllimi parësor i trajtimit të emrit të qy-tetit të Beratit, si qytet Trashëgimi Botëroreështë ruajtja e substancës historike, nëmënyrë që kjo substancë t'i prezantohetpublikut të gjerë. Siç dimë, brenda ambjen-tit të këtij siti historik (Beratit), vlen në këtërast të theksohet kalaja, mund të shfaqetnjë potencial i rëndësishëm arkeologjik, qëmund të zgjidhë përfundimisht problemine identifikimit të Beratit antik dhe të shuajçdo dyshime në bazë të gjetjeve arkeologjikedhe të ketë argumentim shkencor. Është edomosdoshme që siti (në rastin tonë qytetii Beratit) të menaxhohet me shumë kujdes,duke u siguruar që të gjitha veprimet tëshqyrtohen në përputhje me kërkesat e Kon-ventës se Trashëgimisë Botërore.

Pagëzimi me emrin e një perandori, që në latinisht ka dhePagëzimi me emrin e një perandori, që në latinisht ka dhePagëzimi me emrin e një perandori, që në latinisht ka dhePagëzimi me emrin e një perandori, që në latinisht ka dhePagëzimi me emrin e një perandori, që në latinisht ka dhekuptimet: i pasurkuptimet: i pasurkuptimet: i pasurkuptimet: i pasurkuptimet: i pasur, i shkëlqyshëm, i fortë, tregon pa dyshim, i shkëlqyshëm, i fortë, tregon pa dyshim, i shkëlqyshëm, i fortë, tregon pa dyshim, i shkëlqyshëm, i fortë, tregon pa dyshim, i shkëlqyshëm, i fortë, tregon pa dyshimpër një lulëzim ekonomik në shek.Vpër një lulëzim ekonomik në shek.Vpër një lulëzim ekonomik në shek.Vpër një lulëzim ekonomik në shek.Vpër një lulëzim ekonomik në shek.V. Në të kundërt, një qytet. Në të kundërt, një qytet. Në të kundërt, një qytet. Në të kundërt, një qytet. Në të kundërt, një qytetme një jetë të zbehtë nuk do të pagëzohej dot me këtë emërme një jetë të zbehtë nuk do të pagëzohej dot me këtë emërme një jetë të zbehtë nuk do të pagëzohej dot me këtë emërme një jetë të zbehtë nuk do të pagëzohej dot me këtë emërme një jetë të zbehtë nuk do të pagëzohej dot me këtë emër

Kalaja e Beratit

www.shqiptarja.com E diel, 13 janar 201320

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom TRADITEPPPPPREZANTIMIREZANTIMIREZANTIMIREZANTIMIREZANTIMI INOVINOVINOVINOVINOVACIONACIONACIONACIONACION

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

I prisnduar Shën Kostandinlleksiku multimedjalle i folmevet

arbëreshe e Pulinit llukan

GJUHA DHELeksiku multimedial i të folurave

shqiptare në zonën e Pollino Lucano

TEKNOLOGJIAMjete origjinale dhe inova

tive për të transmetuarelementet më karakteris-

tike të burimeve të mëdha gjuhë-sore të një komuniteti: është, nëthelb, projekti i prezantuar pranëCasa Parco në Shën KostandininShqiptar. Një leksik i idiomave sh-qiptare në zonën e Pollino Lucano,i financuar nga Komuniteti i ValSarmento-s dhe i realizuar nëbashkëpunim me Universitetin eKalabrisë. Bëhet fjalë për një fjalortë vërtetë, veçse "viziv", që, përmesmultimedialitetit, është në gjend-je jo vetëm të përkthejë secilënfjalë, por që edhe të ofrojë dëgjimine shqiptimit dhe, në shumë raste,të përfaqësojë domethënienpërmes përdorimit të fotografive.Gjendet në suport dixhital por sëshpejti mund të kthehet në një pro-gram për iPhone dhe iPad. Projek-ti ka nisur rreth një vit më parëdhe ka koinçiduar me lindjen esportelit gjuhësor të Shën Kostan-dinit Shqiptar. Në themel të rezu-ltatit final gjendet një punë e gjatëkërkimi dhe hetimi në terren meplotësimin e pyetsorëve që kanëparashikuar analizën e gati 5 mijëprej tyre. Në këtë projekt, tëkoordinuar nga profesor FrancescoAltimari i Universtetit të Kala-brisë, kanë ndihmuar, mes tëtjerëve, edhe doktoresha Maddale-na Scutari, e inxhinjer BattistaSposato që është kujdesur ngapikëpamja informatike.

"Ky leksik përfaqëson jo vetëmpërpjekjen për të regjistruar for-mat gjuhësore, por të shoqërojëformën origjinale edhe me zë përtë verifikuar shqiptimin dhe për tëpasur një shfaqje grafike të objek-tit të treguar - ka shpjeguar Pro-fesor Francesco Altimari - Kjo nalejon që të kemi një enciklopedi tëvogël të kulturës që vetë objektetpasqyrojnë".

Një kulturë që jeton me influ-encat normale të kulturave të tjerapasi komunitetet e arbëreshëvenuk jetojnë të izoluar në vetvete,njësoj në shekuj.

"Komunitetet dhe kulturat sh-qiptare në Itali nuk duhet t'i sho-him sikur të kenë balsamosur tra-ditat e tyre - vazhdon Altimari -ato janë influencuar nga konteks-ti dhe falë kësaj janë rritur, dukeu pasuruar me kontributet e re-aliteteve të tjera me të cilat kanëhyrë në kontakt". Në prezantimine projektit kanë marrë pjesë, mestë tjerash, kryebashkiakja e ShënKostandinit Shqiptar, RosamariaBusicchio, komisari i ish-Komuni-tetit të Val Sarmento-s, Sandro Be-rardone dhe drejtori i Entit tëParkut Kombëtar të Pollino-s, An-nibale Formica, që më parë ka ndi-hmuar në krijimin e sportelit gju-hësor.

Për t'mbahen t'gjall elementet më t'vler e njëj katundi jan nic-

ar shurbise orixhinalli dhe t'ri: kiësht pruxheti çi klje prisnduar nëShpin e Parkut e Shën Kostandinit.Nj'lleksik i folmevet arbëreshe e Pu-linit llukan, i bër ka Bashkësia Ma-

SHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTSHQIPTARETARETARETARETARETTE VTE VTE VTE VTE VARRI IARRI IARRI IARRI IARRI I

SKËNDERBEUTSKËNDERBEUTSKËNDERBEUTSKËNDERBEUTSKËNDERBEUTKjo është një pikturë

kryevepër nga varri iSkënderbeut datë 17 Janar, datë

dhe ku u nda nga jeta. Kjopikturë u botua në 18 Janar të1908 tek gazeta e mirënjohur ekohës "The Illustrated London

News" me titull "Shqiptarëtnderojnë heroin e tyre." U

pikturua nga R. Caton Woodvillenë të cilën përshkruhen

shqiptarët duke bërë nderimetek varri i heroit kombëtar të

t'gjithë shqiptarëve. Foto që poshihni është pjesa origjinale e

gazetës. Është marrë ngaarkivat e Stephen A.

Schwarzman Building.

lore e 'Llakes e Sarmentit' e ka Uni-versiteti i Kalabrisë. Ësht nj'fjalor vi-zualle, çi t'tradhuçir fjalët dhe mundti gjegjnjesh. Nanì ësht mbi CD maprana mund bëhet dhe nj'apllikacjonpër I-Phone dhe për I-Pad. Ki prux-het zu fill dica vitra prap kur u leSpurtjeli Gljuhsor në Bashkësin Ma-lore. Nanì ësht rizulltati i njëj ftigjee glat me riçerka dhe registracjona,çi permetirtin kompillacjonen e 5milskeda. Pruxheti, klje drejtuar kaProf. Francesco Altimari i Univer-sitetit i Kalabrisë, dhe shurbiandott.ssa Maddalena Scutari e ing.Battista Sposato.

"Ki lleksiku ësht nj'shurbes çi dot'rexhistrar format gljuhsore ma dhet'vër bashk formen orixhinalle ash-tu çi mund t'gjegjet, për t'shihet dheajo çi ë pronunçja- tha ProfesorFrancesco Altimari- ashtu mundkemi nj'ençikllopedi e vogel e kull-tures".

Nj'kulltur çi rri bashk me kulltur-at e tjera pse s'kat pënxomi se ko-munitatat arbëreshe qindruant'mbillura dhe s'pan kontate mekullturat e tjera.

"S'kat pënxomi se komunitatat ar-bëreshe qindruan t'mbillura dhes'pan kontate me kullturat e tjera -tha Altimari- ato mben me t'tjeratdhe u rrin e u bgan".

Te presentacjona ishin dhe Rosa-maria Busicchio, Krej i Bashkis eShën Kostandinit; Sandro Berar-done, komisari i Bashkësis Malore'Llaka e Sarmentit' dhe AnnibaleFormica, diretori i Parkut Nacjonallei Pulinit.

FOTO E RALLE