HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:41 E diel, 21 tetor 2012E diel, 21 tetor 2012E diel, 21 tetor 2012E diel, 21 tetor 2012E diel, 21 tetor 2012

ARKIVARKIVARKIVARKIVARKIVAAAAAT T T T T AMERIKANE ZBULOJNE DOKUMENTE TE AMERIKANE ZBULOJNE DOKUMENTE TE AMERIKANE ZBULOJNE DOKUMENTE TE AMERIKANE ZBULOJNE DOKUMENTE TE AMERIKANE ZBULOJNE DOKUMENTE TE REJAREJAREJAREJAREJA PER STREHIMIN E HEBREJVE NGA PER STREHIMIN E HEBREJVE NGA PER STREHIMIN E HEBREJVE NGA PER STREHIMIN E HEBREJVE NGA PER STREHIMIN E HEBREJVE NGA SHQIPT SHQIPT SHQIPT SHQIPT SHQIPTARETARETARETARETARET

SHPETIMI I HEBREJVEJa si pajiseshin me dokumente në Shqipëri e KosovëJa si pajiseshin me dokumente në Shqipëri e KosovëJa si pajiseshin me dokumente në Shqipëri e KosovëJa si pajiseshin me dokumente në Shqipëri e KosovëJa si pajiseshin me dokumente në Shqipëri e Kosovë

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Hulumtime më të fundit nëarkivat amerikane nxjerrin në dritë të dhëna të

panjohura, dhe të papritura, që pa-surojnë më tej studimet për sta-tusin dhe mbrojtjen e hebrenjve nëShqipëri gjatë pushtimit gjerman,1943-1944.

Një dokument i datës 8 prill1944, i titulluar "Shqipëria - kon-trollet e brendshme", shpjegonhollësisht dokumentet që për-doreshin dhe kërkoheshin nga au-toritetet për të lejuar qarkullimndhe qëndrimin në vend, si dhemënyrën e përftimit të tyre.

Raporti është hartur nga njëoficer i shërbimit të zbulimit brit-anik mbështetur në informata tëvjelura nga nëntë hebrenj ngaJugosllavia dhe Bullgaria që ish-in hedhur në Shqipëri për të shpë-tuar kokën.

Raporti thekson se, kundrejt njëshumë të vogël, dokumentet e më-

poshtme mund të merreshin pavështirësi nëpër zyrat përkatëserajonale.

Letër NjoftimiSi edhe sot, Letër Njoftimi ish-

te dokumenti kryesor aso kohe nëShqipëri. Mbajtësi i tij "konsidero-hej" shqiptar prej të gjitha au-toriteteve vendase. Mirëpo edhepse Letër Njoftimi u jepej vetëmshqiptarëve, një hebre i quajturMarco CONFINO nuk pati kurr-farë vështirësie t'i siguronte atopër vete dhe 12 persona nëpërm-jet një nëpunësi në bashkinë eKavajës, të quajtur ESHREFSHPUZA [Eshreb Spunza në orig-inal]. Kundrejt një pagese prej 3napolonash për Letër Njoftim, z.Confino arriti të siguronte LatërNjoftime të paplotësuara, por qëmbanin një nënshkrim standard tëMinistrit të Brendshëm. Mandej,çdo refugjat plotësonte vetë tëdhënat e veta, si dhe vinte nënsh-krimin, vulat ...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14vijon në faqen 14

Agron Agron Agron Agron Agron AlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAlibali

Duhet ta kishim pritur një largim të tillëDuhet ta kishim pritur një largim të tillëDuhet ta kishim pritur një largim të tillëDuhet ta kishim pritur një largim të tillëDuhet ta kishim pritur një largim të tillëtë të të të të Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Ai e kishte përherëAi e kishte përherëAi e kishte përherëAi e kishte përherëAi e kishte përherëme vete thirrjen për diku gjetkë. me vete thirrjen për diku gjetkë. me vete thirrjen për diku gjetkë. me vete thirrjen për diku gjetkë. me vete thirrjen për diku gjetkë. Ajo iAjo iAjo iAjo iAjo irrinte te thembrat e këmbëve, të cilatrrinte te thembrat e këmbëve, të cilatrrinte te thembrat e këmbëve, të cilatrrinte te thembrat e këmbëve, të cilatrrinte te thembrat e këmbëve, të cilat

gjithmonë i krruheshin për udhëgjithmonë i krruheshin për udhëgjithmonë i krruheshin për udhëgjithmonë i krruheshin për udhëgjithmonë i krruheshin për udhë

Ali Podrimja u nda ngakjo botë në mënyrë të

tillë që do të mbahet mendgjatë. Papritur u dha lajmiqë ai ka humbur, nuk ësh-të më në hotel, as në me-diset ku po mbahej një fes-tival ndërkombëtar i poez-isë, në Lodeve, qytet nëJug të Francës. Për ditë tëtëra u hap një hon i zi e ipërmasshëm, një hon prejkëndej e deri në brigjetperëndimore të Mesdheut.Honi zgjerohej nga dita nëditë, shtrihej në gjithë këtëplanet, në krejt këtë galak-si: është a nuk është më AliPodrimja?, ku mund tëketë mbrritur, në ç'tokë, nëç'ujëra, në ç'qiell, ku tjetër?Në ditën që, më së fundi, umor vesh se ai nuk merrte

më frymë, nuk ishte mëndër të gjallët, për të gjithëne të këndejmit ishte bërëe kuptueshme se Ali Po-drimja nxitimthi kishtevrapuar për të mbriturpara kohe në vendin që itakonte, në atë vend qëprej më se pesëdhjetëvjetësh kishte qenë atdheui tij: në kullotat e blerta mebarin e pavdekshëm tëpoezisë.

Të ishte kjo lloj ndarje-je prej nesh arsyeja që mëbëri ta ndiej shumë eshumë vdekjen e tij? Mejavë e javë nuk mësoheshadot që ai nuk është më. Nëmbrëmje, sa ndahesha ngamiqtë, në ato pak hapa qëtë çojnë në shtëpi, papriturmë kapte një vaj i heshtur,një mall i makthshëm imungesës së tij....

Lëvizja shqiptare përvetëqeverim dhe pa-

varësi është një vepër që ivete përkrahu lëvizjes sëpopujve të Ballkanit drejtlirisë kombëtare, edhekëta të lëkundur së largundonëse von nga ryma ekryengritjes së madhefrënge, që gatoj dhe për-forcoj kombëtarisht gjithEuropën.

Lëvizja e shqiptarëvepër të fituar lirinë dhe ko-mbëtarësinë e humburmori fill në qindvjetorin ekaluar brënda kollonive tëmërgimit, dyke patur siudhëheqëse më të vendo-sur dhe më të madhe atëtë Rumanisë mekryeqëndër Bukureshtin.

Prej Bukureshti ku u

themelua shoqërija dheshtypëshkronja dhe gaze-ta dhe shkolla dhe kishadhe xhamija më e parë sh-qiptare nër gjithë popujtballkanikë të robërisë, ide-ja e Rilindjes u përhapkudo që ndodhej njëbërthamë shqiptarësh jas-htë kufirit të atdheut, meBallkan dhe Egjipt dheEuropë dhe Amerikë nëkrye të radhës. Kollonija eBukureshtit jo vetëm që efitoj famën e saj të pavde-kur si veteranja e veteran-eve me një vepërim politiktë shumëanshëm, poveçanërisht dhe sipër sëgjithash ajo u çqua si pish-tar i vërtetë i përhapjeskulturore jashtë dhe brën-da Shqipërisë. Ajo shtypilibrat e Naim Frashëritdhe të Asdrenit...

Himni, një kor kishtarHimni, një kor kishtarHimni, një kor kishtarHimni, një kor kishtarHimni, një kor kishtarnë Rumani e këndoinë Rumani e këndoinë Rumani e këndoinë Rumani e këndoinë Rumani e këndoi

për herë të parëpër herë të parëpër herë të parëpër herë të parëpër herë të parëNjë vështrim reth fillimeve tëNjë vështrim reth fillimeve tëNjë vështrim reth fillimeve tëNjë vështrim reth fillimeve tëNjë vështrim reth fillimeve të

kishës shqipe në Rumani. Si ukishës shqipe në Rumani. Si ukishës shqipe në Rumani. Si ukishës shqipe në Rumani. Si ukishës shqipe në Rumani. Si ukrijua grupi i këngëtorëve shqiptarëkrijua grupi i këngëtorëve shqiptarëkrijua grupi i këngëtorëve shqiptarëkrijua grupi i këngëtorëve shqiptarëkrijua grupi i këngëtorëve shqiptarë

të mërgimit, organizimi i Korittë mërgimit, organizimi i Korittë mërgimit, organizimi i Korittë mërgimit, organizimi i Korittë mërgimit, organizimi i KoritShqiptar Kishëtar në BukureshtShqiptar Kishëtar në BukureshtShqiptar Kishëtar në BukureshtShqiptar Kishëtar në BukureshtShqiptar Kishëtar në Bukuresht

Muzikë, zëraMuzikë, zëraMuzikë, zëraMuzikë, zëraMuzikë, zëradhe fjalë të Shëndhe fjalë të Shëndhe fjalë të Shëndhe fjalë të Shëndhe fjalë të Shën

Kostandinit ShqiptarKostandinit ShqiptarKostandinit ShqiptarKostandinit ShqiptarKostandinit ShqiptarKëngët arbëreshe kanë njëKëngët arbëreshe kanë njëKëngët arbëreshe kanë njëKëngët arbëreshe kanë njëKëngët arbëreshe kanë një

veçanti që është e pamundur veçanti që është e pamundur veçanti që është e pamundur veçanti që është e pamundur veçanti që është e pamundurta ngatërrosh jo vetëm përsa i përketta ngatërrosh jo vetëm përsa i përketta ngatërrosh jo vetëm përsa i përketta ngatërrosh jo vetëm përsa i përketta ngatërrosh jo vetëm përsa i përketzërit, por sidomos për mbizotërimin ezërit, por sidomos për mbizotërimin ezërit, por sidomos për mbizotërimin ezërit, por sidomos për mbizotërimin ezërit, por sidomos për mbizotërimin e

polifoninë e Shqipërisë së jugutpolifoninë e Shqipërisë së jugutpolifoninë e Shqipërisë së jugutpolifoninë e Shqipërisë së jugutpolifoninë e Shqipërisë së jugut

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 15 -17faqe 15 -17faqe 15 -17faqe 15 -17faqe 15 -17○ ○ ○ ○

faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19

Nga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush Poradeci

Ali Podrimja,ikjaAli Podrimja,ikjaAli Podrimja,ikjaAli Podrimja,ikjaAli Podrimja,ikjae paralajmëruare paralajmëruare paralajmëruare paralajmëruare paralajmëruar

e poetite poetite poetite poetite poetit

Ishte shkurti i vitit 1955 kurburra të armatosur shpërthy-

en derën dhe hynë brenda nëdhomën ku flinin shtatë fëmijë,nga mosha 3 deri në 11 vjeç, në

te në një pallat italian. Kishtedy dhoma të vogla, që ishin largnjëra-tjetrës, në një korridor tëpërbashkët, ku jetonin edhepesë familje të tjera, të gjithame një banjo. Njerëzit e arma-tosur në vend që të...

○ ○ ○ ○

faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18

TTTTTregimi i javës/regimi i javës/regimi i javës/regimi i javës/regimi i javës/ “Nuk do t’ju lë të më pini”“Nuk do t’ju lë të më pini”“Nuk do t’ju lë të më pini”“Nuk do t’ju lë të më pini”“Nuk do t’ju lë të më pini”një të ashtuquajtur krevat, qëpërbëhej nga një kompesatë dhenjë dyshek mbushur me lecka.Njerëzit e armatosur nuk ishinas hajdutë e as terroristë, porforcat e Policisë Popullore. JorgjiGallani me familjen e tij banon-

Sadik BejkoSadik BejkoSadik BejkoSadik BejkoSadik Bejko

Pirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro Dollani

Në foto: (Majtas) Tirana gjatë Luftëssë II Botërore (Lart) Modular tip idokumentit që përdorej nga hebrejtë

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 21 tetor 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom DOKUMENTE

NNNNNGAGAGAGAGA ARKIVARKIVARKIVARKIVARKIVAAAAATTTTT AMERIKANEAMERIKANEAMERIKANEAMERIKANEAMERIKANE

Agron Agron Agron Agron Agron AlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAlibali

vijon nga faqja 13

...dhe taksat. Z. Confino, madje,lëvizte lirisht nëpër rrethet e tjeratë vendit, dhe mbante një bllok meletërnjoftime të pambushura të cilati plotësonte duke ndryshuar fenë si-pas vendit.

Raporti sqaron se, megjithëpengesat dhe shtrëngesat ligjore,atëhere në Shqipëri lulëzonte njëtregti e mirëfilltë dokumentesh zyr-tare, ku jo rrallë palë qoftë si furni-zues dhe qoftë si blerës ishin vetë ref-ugjatët hebrenj, I tillë ishte rasti iPepo Morenos, i cili ia bleu LetërNjoftimin për 8 napoleona RubenManos, një refugjat hebre ngaJugosllavia.

Letët Njoftimi lëshohej nga Min-istria e Brendshme në Tiranë. Ref-ugjati hrebre Solomon Zakay dësh-monte se kishte takuar një të njo-hur vendas tek Impero Bar në TI-ranë, të cilit i kishte dhënë një fo-tografi të tijën. Disa orë më vonë injohuri i kishte sjellë dokumentin,për te cilin kishte paguar 15 napolo-na.

Ministria e Brendshme shqiptarenë atë kohë drejtohej nga XhaferrDeva. Natyrisht që kjo veprimtarifalsifikuese nuk mund të mos bintenë dijeni të gjermanëve. Menjëherëpas ngjarjeve tragjike të 4 shkurtut1944, autoritetet vendase urdhëru-an që të gjithë qytetarët, shqiptarëose të huaj pa përjashtim, duhet tëparaqiteshin tek rajoni më i afërt ipolicisë bashkë me dokumentet etyre të identitetit "për kontroll dheverifikim".

Solomon Zakay reportonte se, itrembur nga ky zhvillim, ai gjeti njëzgjidhje mjaft origjinale. I kërkoi njëxhandari shqiptar kundrejt shpër-blimit për 1 napolon për dokument,që të shkonte ky i fundit në rajonvetë dhe të merrte vulat përkatëse.Xhandari shqiptar e kreu shërbiminme sukses, duke vulosur pa vësh-tirësi tre dokumente.

Levy Zakay, nga ana tjetër, ekishte përftuar Letër Njoftimin e tijnëpërmjet një të njohuri në Drej-torinë e Policisë në Tiranë, kundrejtpagesës prej 50 napolonash.

Deklarata GjyqësoreDeklarata Gjyqësore, ose dekla-

rimi i faktit gjyqësish u lëshohej "sh-qiptarëve jashtë kufinjve të vitit1939" dhe vërtetonte kombësinë etyre. Procedura ishte e tillë: Dydëshmitarë deklaronin paragjykatësit se aksh person është mekombësi shqiptare dhe besim mys-liman, ta zemë, me prejardhje ngaOhri, dhe nuk ka dokumente tëtjera. Pasi dëgjonte dy dëshmitarë,Gjykatësi e miraton këtë deklarim,i cili mandej kundër-nënshkruhej nëpolici dhe regjistrohej në bashki. Tëgjitha nënshkrimet dhe vulat ishintë sakta dhe origjinale. Faktetnatyrisht që ishin të rreme. Për vetëprocedurën e gjatë dhe të ndër-likuar, ky dokument ishte më i

shrenjtë, madje kushtonte 200Napolona.

Kështu kishte vepruar njëfarëMarco Confino, i cili e siguroi mendërmjetësinë e një "beu" tiranas,sëbashku me ndihmën e një hebreutjetër, Pepo Saltiel, që jetonte në Ti-ranë. Dokumentin e kishte dak-tilografuar vetë "beu" tiranas, qëmandej kishte marrë nënshkrimine gjykatësit, kundërvulên e policiesdhe pohimet e dy dëshmitarëve.

Autori i dokumentit sqaron seçdo shqiptar me banim jashtë ven-dit i cili hynte në territorin shqiptarishte i detyruar të regjistrohej në ko-munën e pare që do të haste.

Një tjetër dokument me vlerë përrefugjatët ishte i ashtuquajturiLibër identiteti e shëndetësie. Ky

ishte i barazvlefshëm me LetërNJoftimin dhe Lejen e Qarkullimitdhe lëshohej nga Bashkia e Tiranëspër shqiptarë që punonin si kamari-erë, punonjës hotelesh, etj. tëardhur nga jashtë rrethit. Hebreu iquajtur Solomon Zakay e kishtemarrë këtë dokument nga një tjetërrefugjat hebre i quajtur Roni, i cilijetonte në Tiranë. Zakay i kishtedhënë Ronit dy foto të tij, njëra prejtë cilave u ruajt në arkivën e Bash-kisë. Me pagesën e vetëm një napo-

leoni, ai mandej kishte marrë nëdorë dokumentin, i cili ishte nënsh-kruar dhe vulosur nga zyra e xhan-darmërisë vendase. Edhe në këtërast, faktet ishin krejt të rreme,ndërsa nënshkrimet dhe vulat ish-in origjinale.

Një tjetër burim, Levy Sakaj,raportonte se këtë dokument e kish-te siguruar prej njëfarë Aron Benun,nga Sarajeva, i cili ishte refugjat në

Tiranë ku kishte marrë emrin Sha-qir Novokmet dhe banonte nërrugën Arkitekt Sinani. Sipas"burimit" ai kishte aq lidhje tëngushta me zyrtarët e bashkisë sëTiranës "se mund të merrte çfarë-dolloj dokumenti".

Sipas dokumentit, SolomonZakay, i cili ndodhej në Shkup, hyrinë territorin shqiptar me një doku-ment tjetër, Leje Qarkullimi Provi-zore, e cila ishte falsifikuar krejtë-sisht prej të vëllait në Ulqin.

Një tjetër dokument me rëndêsiishte Letra e Identitetit. Sipasraportit, ky dokument u lëshua ngaautoritetet balliste në Kavajë fill paskapitullimit të Italisë Fashiste përtë gjithë hebrenjtë dhe shtetasitjugosllavë të internuar atje. Në dal-lim nga dokumentet e tjera, ky ish-te krejtësisht i vërtetë. Tre individëhebrenj e përfituan këtë dokument:Levy Zakay, Saltiel Beraha dhe

Banjamin Baruch. Ky i fundit ekishte përftuar dokumentin prej njënëpunësi të Bashkisë së Kavajëskundrejt pagesës prej 15 lekësh,edhe pse nuk kishte qenë asnjëherëi internuar atje.

Lejet e qarkullimit tëautomjeteve

Sipas raportit britanik, asnjë sh-tetas nuk lejohej të kishte në pro-nesi dhe përdorim një autoveturë papasur një lejë të posaçme qarkulli-

mi. Mirëpo, zyra e një avokati të njo-hur në Tiranë merrej pikërisht melëshimin e këtyre lejeve të posaçmeqarkullimi. Avokati përmendet membiemër Zojzi [ZOIZI në original].Strumbullari i tërë kësaj pune ish-te ndihmësi i tij, Pepino Prunze, siçshkruhet në original, i cili përshk-ruhej si një djalosh i ri, i imët dhepak ezmer shqiptar. Ai ishte nëgjendje të gjente një automjet tëvjetër Italian, ta lyente, ta shisteduke e shoqëruar me dokumente nëdukje të rregullta, por krejtësishtfalso.

PërfundimRaporti i paraqitur më lart për-

bën tjetër dëshmi të kontributit tëshqiptarëve në shpëtimin e hebren-jve të ardhur nga vende të tjera tëBallkanit. Kontrabanda masive edokumentave në favor të hebrenjvenë Shqipëri bëhej nën hundën e gjer-manëve dhe me dijeninë e plotë tëautoriteve shqiptare. Madje këtë epohon edhe vetë raporti kur theksonse "autoritetet shqiptare e dinin sedokumenti do të përdorej për refug-jatët hebrenj". Në shumicën dër-rmuese të rasteve, kjo veprimtarinuk ishte pa rrezik. Përkundrazi,nëpunësit dhe ofiqarët e adminis-trates shqiptare, si dhe bashkëpunë-torët e tyre civilë, e dinin fare mire seata vinin në rrezik kokën e tyre nësezbuloheshin.Përfundimisht, sa mësipër është një tjetër aspekt i zbatim-it të institutit të lashtë zakonor tëndores, sipas të cilit person i huaj indodhur në rrezik i cili kërkonte ndi-hm do të vihej nën mbrojtjen e pa-kushtëzuar dhe te pakufizuar të ven-dasit, që në rastin tone, e zbatontekëtë nëpërmjet lëshimit të doku-mente zyrtare origjinale por me tëdhëna të falsikuara.Në numrin eardhshëm do të shtjellojmë se si kry-hej ko veprimtari në Kosovë.

HEBREJTE NE SHQIPERI

Të dhëna të reja për mbrojtjenTë dhëna të reja për mbrojtjenTë dhëna të reja për mbrojtjenTë dhëna të reja për mbrojtjenTë dhëna të reja për mbrojtjen e hebrejve në Shqipëri dhe Kosovë e hebrejve në Shqipëri dhe Kosovë e hebrejve në Shqipëri dhe Kosovë e hebrejve në Shqipëri dhe Kosovë e hebrejve në Shqipëri dhe Kosovë

gjatë Luftës II Botëroregjatë Luftës II Botëroregjatë Luftës II Botëroregjatë Luftës II Botëroregjatë Luftës II Botërore

Pak para për t'upajisur me dokumente

Në foto: (Lart) Modular tip idokumentit (Djathtas) Tirana

gjatë Luftës së II Botërore

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 21 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI

SSSSSTUDIMITUDIMITUDIMITUDIMITUDIMI FFFFFILLESAILLESAILLESAILLESAILLESATTTTT

Një kor kishtar në Rumanie këndoi për herë të parë

GJENEZA E HIMNIT

Një vështrim rreth fillimeve të kishës shqipe në Rumani. Si u krijua grupi i këngëtorëveNjë vështrim rreth fillimeve të kishës shqipe në Rumani. Si u krijua grupi i këngëtorëveNjë vështrim rreth fillimeve të kishës shqipe në Rumani. Si u krijua grupi i këngëtorëveNjë vështrim rreth fillimeve të kishës shqipe në Rumani. Si u krijua grupi i këngëtorëveNjë vështrim rreth fillimeve të kishës shqipe në Rumani. Si u krijua grupi i këngëtorëveshqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Shqiptar Kishëtar në Bukuresht,shqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Shqiptar Kishëtar në Bukuresht,shqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Shqiptar Kishëtar në Bukuresht,shqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Shqiptar Kishëtar në Bukuresht,shqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Shqiptar Kishëtar në Bukuresht,

prej gjirit të të cilit mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve...prej gjirit të të cilit mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve...prej gjirit të të cilit mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve...prej gjirit të të cilit mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve...prej gjirit të të cilit mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve...

Nga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush Poradeci

HIMNI

Si në ditën mëSi në ditën mëSi në ditën mëSi në ditën mëSi në ditën mëtë parë të lindjestë parë të lindjestë parë të lindjestë parë të lindjestë parë të lindjessë tij, Himnisë tij, Himnisë tij, Himnisë tij, Himnisë tij, HimniKombëtarKombëtarKombëtarKombëtarKombëtartingëllon nëtingëllon nëtingëllon nëtingëllon nëtingëllon nëvesh dhe nëvesh dhe nëvesh dhe nëvesh dhe nëvesh dhe nëshpirt me fjalëtshpirt me fjalëtshpirt me fjalëtshpirt me fjalëtshpirt me fjalëte tij lartëson-e tij lartëson-e tij lartëson-e tij lartëson-e tij lartëson-jëse, i mbushurjëse, i mbushurjëse, i mbushurjëse, i mbushurjëse, i mbushurplot me hijen eplot me hijen eplot me hijen eplot me hijen eplot me hijen erëndë të burrëndë të burrëndë të burrëndë të burrëndë të bur-----rërisë, të betimitrërisë, të betimitrërisë, të betimitrërisë, të betimitrërisë, të betimitdhe të besës sëdhe të besës sëdhe të besës sëdhe të besës sëdhe të besës sëdhënë shqiptare:dhënë shqiptare:dhënë shqiptare:dhënë shqiptare:dhënë shqiptare:Flamurit pranëFlamurit pranëFlamurit pranëFlamurit pranëFlamurit pranëtë bashkuartë bashkuartë bashkuartë bashkuartë bashkuar

Lëvizja shqiptare për vetëqeverim dhepavarësi është një vepër që i vetepërkrahu lëvizjes së popujve të Ballkan-

it drejt lirisë kombëtare, edhe këta të lëkun-dur së largu ndonëse von nga ryma e kryeng-ritjes së madhe frënge, që gatoj dhe përforcojkombëtarisht gjith Europën.

Lëvizja e shqiptarëve për të fituar lirinëdhe kombëtarësinë e humbur mori fill në qind-vjetorin e kaluar brënda kollonive të mërgim-it, dyke patur si udhëheqëse më të vendosurdhe më të madhe atë të Rumanisë mekryeqëndër Bukureshtin.

Prej Bukureshti ku u themelua shoqërijadhe shtypëshkronja dhe gazeta dhe shkolladhe kisha dhe xhamija më e parë shqiptarenër gjithë popujt ballkanikë të robërisë, idejae Rilindjes u përhap kudo që ndodhej njëbërthamë shqiptarësh jashtë kufirit të atd-heut, me Ballkan dhe Egjipt dhe Europë dheAmerikë në krye të radhës. Kollonija e Buku-reshtit jo vetëm që e fitoj famën e saj të pavde-kur si veteranja e veteraneve me një vepërimpolitik të shumëanshëm, po veçanërisht dhesipër së gjithash ajo u çqua si pishtar i vërtetëi përhapjes kulturore jashtë dhe brënda Sh-qipërisë. Ajo shtypi librat e Naim Frashëritdhe të Asdrenit, që përflaknë të rinj e pleq mezjarrin e përvëluar të atdhedashurisë. Ajo epërmbajti në gjirin e saj dhe përtej, shpirtin ekombit të etuar për liri dyke e nxitur papushim në punë vetëtherrorije, dyke i rrëfyerme njëmijë shëmbëlla udhën e shenjtë qëshpinte për në jetën e pavarrur të shtetit sh-qiptar të ardhshëm.

Një nga këto shëmbëlla, me rëndësi të pal-logaritur për vajtjen ngjitëse të lëvizjes së Ril-indjes është krijimi i grupit të këngëtorëveshqiptarë të mërgimit, organizimi i Korit Sh-qiptar Kishëtar në Bukuresht. Prej gjirit tëtij mori lindjen himni kombëtar i shqiptarëve,me fjalët e të cilit në gojë luftonin çetat e kry-engritjes dhe vdisnin vdekjen e ëmbël dësh-morët e lirisë. Ay u shentërua kësisoj jo vetëmsi kënga e luftëtarëve dhe veteranëve tëçlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,himni i shtetit shqiptar të ngritur me ther-rorira qindvjeçare. Dhe tashi, si në ditën mëtë parë të lindjes së tij, ay tingëllon në veshdhe në shpirt me fjalët e tij lartësonjëse, imbushur plot me hijen e rëndë të burrërisë,të betimit dhe të besës së dhënë shqiptare:Flamurit pranë të bashkuar.

Si doli kjo këngë e kombit kaq e përhapurdhe kaq e kënduar - m'e përhapura dhe m'ekënduara nga të gjitha - prej gjirit të një korikishëtar shqiptar të mërgimit? Doli ashtu,vetvetiu, papritur, pa dashur, siç del një fjalëose një dëshirë nga zemra, kur zemra ështëplot. Ajo ka lindur pa pretendime, në mënyrënmë të thjeshtë, nga gjindja e shqiptarëve tërobëruar dhe të mërguar në vënd të huaj. Ngakjo arësye mban pra më vetëhe dhe shënjën edyfishme të mburimit të saj. Mban të ndarëmë dy anë hovin e brëndshëm dhe shtytjen ejashtme që i pat dhënë trajtë. Dhe aq spon-tane, aq e pamenduar është gjeneza e saj, sa inaturshëm dhe krejt i vetëkuptimshëm ishtemalli për atdhe brënda rastit që bëri të du-hur dhe të mundur krijimin e Korit KishëtarKombëtar të lartpërmëndur.

Ky kor u themelua në Bukuresht nga fun-di i vitit 1907, aty si nga Nëntori-Dhjetori prejtë rinjve dhe më të rinjve shqiptarë të kryeqy-tetit rumun. Ishte formuar me një qëllim të

lartë kombëtar, për këngë të vendlindjes, përzbukurimin e shërbesës fetare në kishën sh-qipe të Bukureshtit. Midis themelimeve ko-mbëtare me të cilat ka dashur të pajohet Kol-lonija e Bukureshtit dyke i sendësuar (reali-zuar) radhazi që të gjitha, është dhe kisha ekomunitetit orthodhoks shqiptar të atjeshmë.Me mundime të shumta, dhe më të shumtatherrori, harriheshin për-dita qëllimet dhe pa-josjet atdhetare të këtyre veteranëve të pa-tundur të Rumanisë. Ndërhyrjet, lutjet, sh-tytjet e njëmijëllojshme të tyre pranë qever-isë dhe të veçantëve, janë lënda kryesore përnxjerrjen e istorigrafisë dhe të kronikës së sho-qërisë që përmbanin dhe përfaqësonin. Tashipra kësaj here dha lejë Mitropolija rumunetë meshohej shqip në një kishë të vjetër tëBukureshtit, të cilës i theshnin Shën-Gjergji-i-Vjetër. Kish ardhur aty së-shpejti një priftberatas, Harallamb Çalamani, dhe shqiptarëte Bukureshtit më s'pritnë që të heqin dobinga ky rast, dyke i-u përveshur punës për

fillimin e një shërbese fetare shqip, gjë e cilai-u qëndronte prej kohe aq për zemër.

At Harallamb Çalamani kish qënë meshërbim priftërije në një kishë të Patriarkisënë Stamboll, domethënë brenda në zemrënbotërore të orthodhoksisë, në qëndrën poli-tike që urdhëronte ndalimin fetar të sh-qiptarëve për të themeluar Kishën e Krishtitnë gjuhën shqipe. Ay nuk e dinte priftërinëmirë, ish vetëm si vepëronjës në atë kategoripriftërinjsh të Patriarkisë, të cilët kanë përdetyrë të mirosin besnikët në Mitropoli. Joqë s'e dinte fare shërbimin e tij si prift, ponuk para meshonte dhe aq regullisht, i zënësiç ishte pa pushim me punën e mirosjes, përtë cilën ish caktuar posaçërisht së-bashku menjë sërë tjetër priftërinjsh të këtij rendi të Pa-triarkisë. Kish dhe një shkak tjetër At Haral-lamb Çalamani që nuk vihej lehtë në të me-shuar; sepse i mungonte një cilësi e domos-doshme për këtë shërbim: ay s'kishte zë.

Ardhja e tij në Rumani dhe dorëzimi si prift

shqiptar i Kollonisë së Bukureshtit i përng-jan faktit të kaqe veteranëve, të cilët zgjimikombëtar i pat gjetur, sipas rethanave të asajkohe, në zyrë shërbimi gërqisht ose turqisht,përpara çasit të shenjtë të thirrjes së gjakutndaj idealeve kombëtare.

Në qytetin Mangalia të Dobroxhës së Ru-manisë grekët e atjeshmë kishin prej kohekishën e tyre dhe kërkuan nga Patriarkija eStambollit t'i-u dërgojë një prift për meshim.Patriarkija dërgoj të meshojë në këtë kishëgreke At Harallamb Çalamanin nga Berati,me qënë që siç shënuam më sipër ky s'bëntenjë shërbim të vendosur dhe të vazhduarshëmnë Patriarki, ishte vetëm nënë urdhërat epërkohëshme dhe më shumë rastore të saj.Tashi ajo kujtoj se i gjeti një mision, dhe edërgoj pa vonim nër grekët e Mangalias.

Punët, shumë të afërme, i përgënjeshtru-an gjykimet e saj. At Çalamani dyke ardhurnga Stambolli me vapor në Konstancë të Ru-manisë u poq këtu më parë me shqiptarët at-dhetarë, të organizuar në një degë me rëndë-si të Kollonisë veterane qëndrore të Buku-reshtit. Aty zemra i-u bë mal nga gëzimi mepritjen fisnike si pas zakonit shqiptar që gje-ti nër anëtarët e Kollonisë së Konstancës, mefjalët e ndezura dhe plot shpresë që dëgjoj atyrreth çështjes atdhetare, dhe veçanërisht mezërin e math që ata i dhanë mi vatrën e gjithëshoqërive shqiptare të Rumanisë- mi Kollon-inë e madhe, të fortë, të patundur të Buku-reshtit, plot punë dhe vepërime për Sh-qipërinë, e cila s'kursente asnjë therrori pogjithnjë mirte vendime dhe gjithnjë prishtedhe derthte të holla me kraha hapur, për çdonevojë kombëtare.

Kjo, Kollonija e Bukureshtit, me lajmet qëdëgjoj At Çalamani rreth saj, i la një vragë tëfellë në shpirt, dhe i ngjalli dëshirën e fshe-htë për t'u ndodhur sa më shpejt atje pranë.Si burrë shqiptar, ay nuk mund të hante fjalënme të cilën kish ardhur prej Patriarkisë, fja-la e dhënë për të ish besë shqiptare e dhënë.Me zemrën e ndarë më dysh u nis për nëkishën greke të Mangalias, ku meshoj, ashtupër ashtu pak kohë, aq sa e mirte ay nër mëndse kjo sjellje nuk mund të nëmërohej, më, epabesë: dhe një ditë të bukur falet krishtër-isht më një qoshe dhe ik e fluturon e vjen drejtnë Bukuresht- dritë e vërtetë e ndezur përhovin e papërmbajtur të dëshirës së tij. Faljae tij krishtërishte- siç e rrëfente ay vetë kaqherë në çaset e mallëngjyera të kujtimit- ish-te një kujdes i vetëdijes së tij, për të qënë ipastër në misionin shpirtëror si shërbenjës iKrishtit dhe anëtar i kombit të vet. Aq fellë iqenë gëdhendur në mëndje fjalët e faljes, sa itheshte në çdo rast përnjëherësh dhe me...

Në foto: LasgushPoradeci në kohën

e studimeve

vijon në faqen 16

www.shqiptarja.com E diel, 21 tetor 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HIMNI

vijon nga faqja 15 Historia e priftit shqiptarnga Stambolli në Bukuresht

HARALLAMB ÇALAMANI ...lehtësirën më të madhe, kësisoj i kishin

mësuar përmëndsh dhe shumë nga shqiptarëtmë të përditshëm të qarkut të tij të asaj kohe:O Krisht i vërtetë që i dërgove apostujt e Tumi Dhet dhe i-u the me gojën tënde: ecni dhelajmëroni fjalën e Zotit nëpër gjithë kombetdhe gjuhërat; ja dhe unë besniku yt po ik tashiqë këtu dhe dua të këndoj Ungjillë Tënd tëshenjtë në gjuhën e kombit t'im.

Dogma fetare orthodhokse mi karakterinndërkombëtar të krishterimit, atje ku Krish-ti i porosit nxënësit e tij të predikojnë Ungjil-lin nër gjithë popujt, i kish ardhur At Haral-lambit nga veterani i math Petre Nini Lu-arasi, mprojtësi i patundur dhe i tmerrshëmi shkronjave shqipe në kohën e Rilindjes. At-dhetarët shqiptarë në luftën e tyre kundërpropogandës greke që ndalonte përhapjen sh-qip të shkronjës së shenjtë, ndërmuar theme-limin filozofik të orthodhoksizmës në dogmatqë i përkisnin ndërkombëtarësisë,domethënë, midis së tjerash, dhe në tëvërtetën e pabiseduarshme të përkëthimitdhe predikimit të Ungjillit nër gjithë gjuhëtdhe kombet: pra pikërisht dhe aq më shumënë gjuhën e kombit shqiptar të rilindur.

I pajosur me këtë dritë kombëtare orthod-hokse, At Harallamb Çalamani po i drejtohejtashi detyrës së bekuar që i-a kish çelur zem-rën posi një foshnje. Ay po vinte për në Buku-resht. Për në shoqërinë, për në zemrën e Kol-lonisë famëmadhe shqiptare.

Ishte èdhe viti 1907. Kollonija qëndronte,si përhera, në lulëzim. Për ku u nis, ne cilivajti At Harallamb Çalamani sapo zbriti nëBukuresht, në kryeqytetin e Shqipërisë sëmërguar? Tek kush tjetër përveç se tek njëriose tek tjetri nga ata mërgimtarë të njohur,me tregëti ose me punë më të volitëshme, tëcilët qoftë nga mirëqënia lëndore qoftë ngangrohtësija e zemrës ishin dhe janë, atje nërshqiptarët e çatdesuar të mërgimit, çerdhetë vërteta vepërimi dhe atdhedashurije?

Asikohe ish në Bukuresht Vasil Zografi,veteran i math i Kollonisë, bashkë me të-vëllezërit që i rinin ngjitur përkrah në gjërakombëtare. Ky, në bashkëpunim me ta kishsipërmarrje të lulëzuar, magazin të mathsendesh ushqimore dhe të pirash, shtëpi luk-si, në bulevardin Elisabeta nr. 33. Për atje ithanë dhe drejt e atje vajti me hap të bindurAt Harallambi. Pritja që i bëri Vasil Zografi,një pritje nga shpirti, e mbushur me njerëzidhe dashuri, një pritje e cila përmi të gjithabinte erë Shqipëri, të cilën nuk e harrojnë ataqë i kanë shkelur pragun- nuk e harrojmë poe mbajmë mirë në mëndje ne që i kemi dëg-juar fjalën shqiptare dhe i kemi parë punënshqiptare- ajo pritje zotëronjëse At Haral-lambin e preku në zemër. Në fjalim dhe nëmiqësim e sipër, me dashje dhe pa dashje,sepse ajo që dukej pa dashje ish gjëja më edashur e qëllimeve të Vasil Zografit, ky i-atërheq mendimin Atit të përndershëm rrethatdheut, rreth çështjes kombëtare, rreth nevo-jave të shqiptarëve të Bukureshtit, rrethnevojës së komunitetit orthodhoks të Kollo-nisë që të ketë një kishë në gjuhën shqip; dhemë në fund e pyet me shumë zemër të padu-ruar, po me një vështrim bindës, në do që tëbëhet prift shqiptar në Bukuresht. Për AtHarallamb Çalamanin kjo pyetje ish si vetëdëshira e udhëtimit dhe e jetës së tij që sot etutje. Dhe me gjith që s'dinte të bënte meshënshqip fare, vetëm dinte të lëçitë shqip dhe këtëe kish mësuar nga abetarja që atdhetarët eBukureshtit e kishin përhapur në dymbëdh-jetë-mijë copë, me gjith moshën e kaluar dhemjekrën e bardhë të gjashtëdhjet dimërave

që i rëndonin mi supë, në këtë pyetje të VasilZografit ay e ndjeu të rilindur dhe tëzjarrshme si të një të riu, dhe me kurajë evendim u përgjigj përnjëheresh po! - si njëapostull i vërtetë i kombëtarësisë.

Vasil Zografi e puth në ballë dhe pastajbashkëfjalimi vazhdoj më drejt-për-drejt. Emuar fjalën shtëpijakërisht. Të gjitha çësht-jet, u përfunduan për të mirë, vetëm njëra,ajo më kryesorja, dukej sikur i hithte një hijetë mvrejtur fytyrës gazmore të At HarallambÇalamanit. Ishte vështirësija e kishës, gjetjae ndërtesës së falëtores ku do tingëllonte përsë pari lutja e zotit në gjuhën e shqiptarëveVështirësi e kujtonte prifti atdhedashës. Ayqe çilimi në këto punë, i paregjur nëmbrumjen dhe rrahjen dhe përfundimin eproblemeve kombëtare me të cilat mirreshinpër-dita burrat veteranë të Bukureshtit; metë cilat ata mirreshin, dyke ditur gjithnjë t'i-u nxjerrin një sgjidhje praktike, sipas qëllim-it të paracaktuar. Kështu tashi dhe VasilZografi. Me bindjen e vepërimtarit që nuk imprapset asgjëje, që parashëkon sepse shkak-ton vetë zgjidhjen e ngatërresave të lidhura,ay i përgjigjet dyke mos e prerë fjalën e tëmësuarit shqip të meshës nga ana e At Har-allamb Çalamanit dhe i thotë: pregatit-e ti samë shpejt e sa më mirë meshën shqip- pa tëgjejmë ne kishë. Atëherë përpara pak kohekish dërguar Fan Noli në Bukuresht dorësh-krimin e librës së parë shqip për të meshuar,një vëllim i vogël, i përkëthyer me kujdes dhepërgjegjësi nga gërqishtja, që kollonija eBukureshtit e kish riprodhuar në poligraf dhee përhapte falas kudo brënda dhe jashtë Ru-manisë, aq më shumë në Shqipëri. Ishin èdheçaset kur çdo shqiptar e lëçiste dhe e kishtelibrën nëpër gojë. I ndihmonte përhapjes metë tepër gjuha e kulluar, stili i përshtatur mezotësi të madhe pas tekstit origjinal, po mëshumë dhe sipër së gjithash fama e përnderu-ar e autorit. Libra e shtyp më von në Amerikëme ndihmën e shqiptarëve të mërgimit dhe

të atdheut, e Shoqërija Bashkimi e Bukuresh-tit parableu, për vete, një sasi copësh më tëmadhe sesa e çdo shoqërije ose e çdo shqip-tari në Egjipt, Francë, Rusi, Siberi, Shqipëridhe njëzet-e-tri nga Shtetet e Bashkuara tëAmerikës. Ajo u botua me fletëtitullin: Librëe shërbesave të shenta të kishës orthodhokse,kthyer nga gërqishtja prej priftit orthodox FanS. Noli, Boston, Mass. 1909.

Këtë libër kishëtare, të sjellë nga bibliote-ka e përplotë e anëtarit të Shoqërisë KristaqTërpo, që ka mbledhur dhe ruan me fetarigjithë veprat e Rilindjes, Vasil Zografi i-a dhanër duar At Harallamb Çalamanit, dhe kysapo e mori dhe i shfletësoj faqet e para, i preuaty-për-aty bashkëfjalimet dyke ikur parakohe nga magazini shqiptarpritës iZografërve: vajti kështu me padurim nëdhomën e tij dhe i-u vu me gjith shpirt më-simit të librës, mësimit për-mëndsh dhe fjalë-për-fjalë, si në kohën e mallëngjyer shkolloretë fëmijërisë: fara e mirë e fjalës së ëmbël sh-qipe e hedhur prej Fan Nolit, kish rënë nëdherin e mirë të një shpirti të vërtetë sh-qiptar...

At Çalamani i-u përvesh në dhomë detyrës,u bë përsëri nxënës filloreje, dhe tashi i mbe-ti radha për punë Kollonisë. Duhej gjeturkisha. Kryetari i shoqërisë dërgoj shkresatnëpër anëtarët e ndryshmë dyke i ftuar nëmbledhje të përgjithshme të jashtërendshme.Mbledhjet e shoqërisë mbaheshin natën, prejorës nëntë pas darke e tëhu, dhe zgjateshinregullisht gjer më dymbëdhjetë, shumë herëdhe përtej orës një ose dy pas mesnate.Mbaheshin mbledhjet natën, për t'u përshta-tur vepërimi i Kollonisë pas gjindjes tregëtaretë anëtarëve. Këta ishin të zënë ditën mepunë, ndër tregëtoret dhe zyrat e sipërmar-rjeve të tyre. Dhe detyrën ndaj shoqërisë ebënin, sipas vendimit të marë prej tyre vetë,ashtu, dyke u ngritur shpirtërisht ndaj atd-heut dhe dyke mos u dëmtuar- sa të ish emundur- lëndërisht kundrejt nevojave shtëpi-

jake për të cilat kishin marë mërgimin. Sinjerës të mënçur dinin të përmbushnin njëdetyrë dy-fish: dhe qengjin t'a pjekin dhe hell-in të mos e djegin. Dhe kështu i-a rrëmbeninkohën gjumit, një herë në javë, për mos t'i-aprishur peshën përmbajtjes dhe mirërritjesfëmijare. Nata e mbledhjes së shoqërisë ishtezgjedhur posaçërisht ajo e ditës së-Premte,pas mbarimit të tregjeve dhe tregëtimevebrënda në qëndër në kryeqytet dhe jashtë-nëpër qarqe. Të qetësuar kësisoj nga përpjek-jet e ditës dhe të javës mundnin t'i kushto-hen më gjallërisht çështjeve aq të dashura,nënë dritën elektrike të një lustri të math nësallën e Selisë Shoqërore. Në këtë sallë, ku upatnë lëçitur me mallëngjim për të parën herëvjershat e Naim Frashërit pas dorëshkrimittë ardhura fshehtazi nga Stambolli, ku mirtepjesë shpesh herë Çerçiz Topulli me MihalGramenon dhe Spiro Ballkamenin, kryeng-ritësit e Rilindjes që vinin të kalojnë dimrinnë gji të shoqërisë në Bukuresht dyke priturveshjen me fletë të maleve shqiptare, dykepritur parëverën e kur këtheheshin përsërinë atdheun e robëruar për t'a çrobëruar mepushkë në dorë,- këtu u mblodhë tashi bur-rat e veteranërisë, ata të kryeqytetit dhe tëqëndrave përqark, Konstancë, Jash, Braillëettj. Mbledhjet e shoqërisë bëheshin përheraqë të mbarohet një punë, kurrë që të bëhetfjalë e kotë. Anëtarët e dinin vetë këtë gjë, ishnjë vendim i marë që në fillimin e themelimittë saj. Karakteri i shoqërisë ish idealist, atyish nevojë vetëm për dy gjëra: therrori dhevepërim. Kur i-u vinte prej sekretarit një ft-esë për mbledhje të jashtërendshme, sicili ngaanëtarët e mirte me mënd se duhet paguarose i duhet përveshur një pune për t'a kryer.Kështu të pregatitur u mblodhë që të gjithëpërsëri dhe tashi, dhe Vasil Zografi i-ulajmëroj lajmin gazmor të kishës për t'uthemeluar, dhe, si gëzim më të math, ardhjene At Harallamb Çalamanit në gji të Kollonisë.U derthnë më parë pagesat e nevojshme përjetesën e Atit të përndershëm dhe u vendos,me qënë që çështja ish e ngutëshme, të ndë-rhyhet pranë Mitropolisë së Bukureshtit përdhënien e një kishe Kollonisë shqiptare ku tëmeshohet shqip.

Kërkesa ish e kuximshme nga ana e sho-qërisë, po jo dhe aq e papritur për Mitropolitin,i cili kish të njohur dhe miqësi vetore me shumëanëtarë dyke ditur mirë dhe dyke e marë memënd ç'i-u zjente në zemër të gjithëve pa asnjëndryshim. Nga ana e saj dhe lutjes i kish hijepër kërkesën që mbante, ajo e vinte Mitro-politin përpara një fakti të filluar që pristembarim, i bënte të njohur sjelljen, me shumëtherrori, të priftit shqiptar posaçërisht ngaShqipërija dhe pregatitjen e tij për t'a mbaj-tur meshën shqip në mënyrën më të përsos-ur pas librës së Fan Nolit. Kryesisht libra eFan Nolit i bëri shentërisë së tij një përsh-typje të fellë. Mitropoliti u kënaq me të tepërkur pa se organizimi i kishës shqiptare kishbërë një fillim me rëndësi; ay kish nisur përu-rimin e vet me qarkullimin e një vepre

Harallamb Çalamani me komunitetin shqiptar në Bukuresht

SSSSSTUDIMITUDIMITUDIMITUDIMITUDIMI FFFFFILLESAILLESAILLESAILLESAILLESATTTTT

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 21 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HIMNI

themelore. Urdhëri i dhënë i erarkisë së Buku-reshtit vetëkuptohet, siç u muar vesh dhedrejtazi më von, se kish qënë kategorik; aykërkonte shënimin e një kishe me rëndësi nëkryeqytet, ku të kremtërohet meshimi i parëshqip i Komunitetit orthodhoks shqiptar. Dhefalëtorja u gjend me-do-e-mos, u gjend bren-da mun në qëndrën më të populluar të Buku-reshtit, në vëndin më të përshtatur, vetëm disahapa larg nga Selija shoqërore e shqiptarëve;ishte një ndërtesë faljeje antike, mbretërore, eshpallur prej kohe me vendim ligjor si monu-ment kombëtar i shtetit rumun. Kaq e rëndëish ndaj udhëheqësit e popullit rumun hija eKollonisë shqiptare të Bukureshtit. Falëtor-ja e caktuar për Kolloninë shqiptare jo vetëmqë ish një kishë e mirë, e radhës së parë, nëqëndër në kryeqytet, po gjindej dhe në mes tëtregut të Bukureshtit dyke bërë nga ky sh-kak pa dashur një propogandë të pashme dhetë bujëshme para syve të shumicës për çësh-tjen t'onë kombëtare. Dhe shoqërija e Kollo-nisë diti të përfitojë nga ky rast, me kujdesjenqë i dha spastrimit, lyerjes dhe zbukurimittë jashtëm të kishës, që të duket se ka hije jovetëm për shërbimin fetar të komunitetit, posipër së gjithash dhe çkëlqimërisht për idea-lin e lartë kombëtar të cilit me zemër i ishkushtuar. I theshin falëtores Shën-Gjergji-i-Vjetër, po ajo s'ish në të vërtet dhe aq e vjetër,quhej kështu për t'u çquar nga një kishë tjetërqë e kish emrin Shën-Gjergji-i-Ri dhe ishndërtuar më von sesa kisha e shqiptarëve. Qëtë dyja i kishin bërë me të hollat e tyre isnafëte Bukureshtit aty e dy-qind vjet më parë kurkrijimi dhe administrimi i falëtoreve kish njëkarakter më shumë qytetar, me dhuronjësitdhe kujdesonjësit e tyre privatë sipas një za-koni të traditës fetare orthodhokse. Isnafët ikishin këto kisha dhe nënë vërrejtjen e drejt-përdrejtëshme të tyre, gjer sa më në fund, dykeu çdukur dal-nga-dal kjo gjindje patriarkale,mprojtjen dhe mbikqyrjen e tyre e mori Bash-kija. Prej Bashkisë mvareshin ato gjer tashinë këtë kohë, ajo i paguante me të ardhurat esaj pa ndërprerje dhe priftërinjtë.

Falëtorja Shën-Gjergji-i-Vjetër ishte pa eno-ri, pothuajse nuk kish asfare lagjë aty pranëpër të marë pjesë në shërbimin fetar, sepse siçu shënua më sipër lagja ish me tregëtore, ishtreg dhe qëndra e Bukureshtit, me pjesën mëtë madhe të popullsisë të përbërë prej israel-itësh. Me gjith që pa enori, vetëm me një pak-icë besnikësh të krishterë, kisha e Shën-Gjergjit-të-Vjetër mbante regullisht priftin esaj, vërtetonte kështu me punë dogmën un-gjillore sipas së cilës atje ku janë dy-tri veta tëmbledhur në emërin e Zotit, është midis tyre

dhe Zoti vetë. Dyke i-u dhënë Mitropolija lejëmeshimi shqiptarëve urdhëroj këtë prift se në"Shën-Gjergjin-e-Vjetër" do bëhet shërbimi iperëndishmë dy-fish, në njërën psaltore ru-manisht dhe në tjetrën shqip.

Leja u dha në vitin 1908 dhe ka qënë njëgëzim, një lumtëri, një festim i përgjithshëmpër veteranët e Bukureshtit. Rëndësija që i patdhënë Mitropoliti çlirimit të kishës shqiptarenga zgjedha politike e Patriarkisë, i nxitianëtarët e Kollonisë për vepra më të bukura,dyke i mbushur jo vetëm me mirënjohje përqëllimin e harijtur po dhe më çqetësimin e njëdëshire shumë të madhe për t'a plotësuar samë tepër në pikëpamjen e artit muzikorkishëtar.

Leja ish për ta një eveniment në kuptiminmë të lartë të fjalës, dhe këtij evenimenti umenduan t'i japin tashi gjithë çkëlqimin e du-hur.

Ata vendosnë t'a bëjnë kultin e meshës menjë hijeshi të brëndshme, pleqësuan për këtë

qëllim formimin e një Kori Kishëtar i cili tëish kurorëzimi i gjithë kësaj çështjeje ko-mbëtare të përfunduar, më shumë sesa plotë-simi teknik i regullshëm i shërbimeve hijer-ore me përgjigjet e duhura nga ana e korit.

Kori u formua në mbledhjen e shoqërisë mevendim të njëzëshmë, u zgjodhë pjesëtarët ngagjith ata shqiptarë të rinj që ndodheshin asiko-he në Bukuresht, dhe, si rendërisht, u derth-në më parë prej udhëheqësve të hollat e nevoji-tura të punës fillimtare: tre-qind lei flori, metë cilat u ble një orgë e bukur për ushtërimethimnike.

Kur themelonin shqiptarët e Bukureshtitnjë ngrehje kombëtare, kishin kujdes gjithnjëqë drejtonjësit dhe mprojtësit e saj t'i zgjedhinnër korifenjtë e jetës rumune. Ata deshnin që,vepra e tyre, të përfitojë nga prestigji i parë ivëndit, nga fjala e fundit e diturisë. Kryevet-erani Nikoll N. Naço-Korça dyke themeluarnë Bukuresht të parën Shoqëri të Mësimitshqip, "Dritën" e tij të famshme më 1884, vurinë krye të saj një pasanik të math- pastaj, nëvëndin e nderit në Komitet, princin rumun prej

gjaku shqiptar I. Gjika, shkencëtarin V. A. Ure-ge dhe, midis të tjeresh, vjershëtorin më të mathtë atëhershëm të Rumanisë Vasile Aleksandri,të mbiqojtur prej filoshqiptarit Eminesku mbreti poezisë; në krye të fletores së tij ShqipëtariNaçua kish për drejtor profesorin e ndritur C.Predesku, dhe fletorja botohej, siç shënon Sh-qiptari vetë, nënë redaktimin e një grupi pro-fesorësh rumunë; në krye të shtypshkronjësshqipëtare të botimeve të tija Naçua kish ti-pografët profesionistë rumunë Mocëceanu dheLambru, të cilin mbanin përsipër udhëheqjenteknike; dhe në krye të Shkollës Normaleshqipe të tij - që ish e para e gjithë mërgimit -Naçua vuri leksikografin dhe filologun rumunme famë të përbotshme B. P. Hazhdeu, autori një theorije së re mi gjuhën shqipe, anëtar iAkademisë rumune në Bukuresht, i Akade-misë Imperale të Diturive në St. Petersburg,i Shoqërisë së Linguistikës në Paris, i Sho-qërisë së Arkivave në Belgrad dhe në Sofjeettj., drejtor i përgjithshëm i Akademive të

Shtetit dhe profesor i filologjisë së krahasuarnë universitetin e Bukureshtit. Mësonjësit eshkollës ishin të gjithë personalitete, profe-sorë universitarë dhe doktorë, sicilido një spe-cialist i mbaruar në degën e vet: T. Speranca,doktor në filozofi dhe letra, profesor iletraturës popullore në Universitetin e Buku-reshtit; S. Popesku, i diplomuar në theologji,profesor në Fakultetin e Theologjisë në Buku-resht; E. Grigorovica, profesor në Shkollën eLartë të Luftës; V. Gr. Borovan, i diplomuarnë Fakultetin e Theologjisë dhe Pedagogjisënë Budapest; A. Kolorian, i diplomuar në di-turitë fiziko-naturore nga Fakulteti i Buku-reshtit dhe doktor në dituritë fizike i Fakul-tetit të Parisit; N. Kosëçesku, i diplomuar iditurive fizike nga Fakulteti i Bukureshtit dhei Shkollës së Lartë të Telegrafisë në Paris.

(Mi Naçon shih: Lasgush Poradeci, NjëFatos i Veteranërisë shqiptare. Fytyra ur-dhëronjëse dhe vepërimi heroik i kryeveter-anit Nikoll N. Naço-Korça, Konstancë 1932;

Nikoll N. Naço-Korça dhe shoqërija e tij efamshme "Drita", në fletoren Tomori, Tiranë

25 Tetor dhe muajt vazhdonjës 1942 si dhemuajt vazhdonjës 1943).

Këta paravajtës shqiptarë të atdhetarisëbesonin në veprën e tyre, i viheshin me gjithëshpirt, me tërë therrorësinë e nevojshme, embanin krijesën e tyre në gjallëri të pangad-alësuar kurrë, dhe prandaj përfundimet vin-in vetvetiu sipas qëllimit të shenjtë të cilitata i shërbenin. Prandaj dhe pasardhësit eShoqërisë "Drita", të cilët ajo i riti me parimete kulluara dhe të zjarta të atdhedashurisë, i-a zbarthnë faqen shqiptarisht kurdoherëprandaj nxënësit e Normales shqipe të Buku-reshtit u çquan me nder në fushën kombëtare,merituan emrin e lartë të veteranit të Ril-indjes: aty mësuan mësimin shqip AleksStavre Drenova, i cili nënë pseudonim dobëhej vjershëtori kombëtar Asdren; aty Mi-hal Gramenua, kryengritësi i pavdekur, i cilii-u la bashkëkombasve të tij për trashëgimnjë copë të ngrohtë nga zemra e tij, këngënkombëtare Për mëmëdhenë; dhe aty një vargi tërë shqiptarësh veteranë, të cilët do të di-nin t'a nderojnë shkollën dhe shoqërinë dheKolloninë, ku kishin pirë sisën e ëmbël tëvendlindjes.

Atë kujdes pra që kishin patur anëtarët eparë të Kollonisë për të fuqizuar prestigjin esaj me korifenjtë e kulturës rumune, atë vazh-duan tashi t'a përmbajnë bërësit e KoritKishëtar shqiptar. Këta zgjothnë dhe pajtu-an si profesor dhe drejtor të korit muzikantinrumun më të math, të bujëshmin Kiriak, pro-fesor në Konservatorin e muzikës dhe të artitdramatik të Bukureshtit.

Kiriak-u ish Kryetar i Shoqërisë Korale tëkëngëve popullore rumune Karmen, të cilat ikish harmonizuar për kor me një art dhe menjë stil origjinal të pakaluar. Kur jipte Kiri-ak-u çfaqjet e korit të tij në sallën e madhe tëkoncerteve në Ateneumin Rumun, biletats'gjindeshin dot- ato parabliheshin me një etjetë madhe. Ishte kor i famshëm ky: zërat endara me një koncept teknike së paimitu-arshme në të parë, të dytë, ettj., me basetdhe kundërbaset dhe veçanërisht me solistëte habitshëm në virtuozëri, e mbanin veshine dëgjonjësve të mvarur si prej një fije sëstërhollë mëndafshi. Virtuozërija e ekzeku-tonjësve nuk ish thjeshtësisht teknike, ajo ipërshtatej drejt-për-drejt rithmit të përbrënd-shëm shumë origjinal të këngëve popullorerumune. Këtu qëndronte fama e Kiriak-ut, icili korin prej njëqind vetash e kish zgjedhurvetëm nga nxënësit e tij, dhe vetëm paspërsëritjesh (repeticionesh) së panëmëruaraçfaqej botërisht. Një nxënës i Kiriak-ut ështëdhe profesor Sotir Kozmua në Korçë, ishumëvlefshëm e i palodhur dhe krejt i pain-teresuar lëndërisht në organizim koresh dheçfaqjesh artistike shqiptare. Kiriak-u vdiqaty përpara nj'a dhjetë vjeteve, shpirti ko-mbëtar i-a ka përjetësuar mirënjohjen e vetme bustin prej bronzi të ngrehur në kopshtpërpara Ateneumit Rumun, i cili u ndërtuamë 1880 me leu-n e popullit dyke u bërëmbledhja nënë kryefjalën: jipni leu-n- përAteneu-n!. Ka dhënë aty dhe famëmadhi sh-qiptar nga Labova e Gjirokastrës VangjelZhapa, emëri i tij është skalitur mi pllakëne mermertë me shkronja floriri që përmbandhuronjësit e mbëdhenj me sumëra më tërëndësishme. Zhapa figuron si dhuronjës me-një-sesë pas mbretit Karol të Irë të Ruman-isë. Ay i pat kushtuar Akademisë Rumune dhenjë sumë, që jipet mot-për-mot si çmim përletrësinë rumune nënë titullin Fondi VangjelZhapa.

Kjo pat qënë pra me vija kryesore fytyra elartë e profesorit Kiriak, prestigji i të cilit thir-rej tashi të hedhë dritën e tij mi Korin Kishëtarshqiptar të Kollonisë së Bukureshtit.

Pjesë nga studimi i lasgush Podecit "Him-Pjesë nga studimi i lasgush Podecit "Him-Pjesë nga studimi i lasgush Podecit "Him-Pjesë nga studimi i lasgush Podecit "Him-Pjesë nga studimi i lasgush Podecit "Him-ni kombëtar 'Flamurit pranë të bashkuar'ni kombëtar 'Flamurit pranë të bashkuar'ni kombëtar 'Flamurit pranë të bashkuar'ni kombëtar 'Flamurit pranë të bashkuar'ni kombëtar 'Flamurit pranë të bashkuar'dhe gjeneza e tij", marrë nga libri i sapobotu-dhe gjeneza e tij", marrë nga libri i sapobotu-dhe gjeneza e tij", marrë nga libri i sapobotu-dhe gjeneza e tij", marrë nga libri i sapobotu-dhe gjeneza e tij", marrë nga libri i sapobotu-ar "Korrespondencë Lasgush Poradeci ar "Korrespondencë Lasgush Poradeci ar "Korrespondencë Lasgush Poradeci ar "Korrespondencë Lasgush Poradeci ar "Korrespondencë Lasgush Poradeci As-As-As-As-As-dreni"dreni"dreni"dreni"dreni" V V V V Vepra Vepra Vepra Vepra Vepra V

Harallamb Çalamani me komunitetin shqiptar, para kishë shqiptare në Bukuresht

Himni Kombëtar u shentërua kësisoj jo vetëm si kënga e luftëtarëveHimni Kombëtar u shentërua kësisoj jo vetëm si kënga e luftëtarëveHimni Kombëtar u shentërua kësisoj jo vetëm si kënga e luftëtarëveHimni Kombëtar u shentërua kësisoj jo vetëm si kënga e luftëtarëveHimni Kombëtar u shentërua kësisoj jo vetëm si kënga e luftëtarëvedhe veteranëve të çlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,dhe veteranëve të çlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,dhe veteranëve të çlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,dhe veteranëve të çlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,dhe veteranëve të çlirimit, po u bë dhe himni i gjithë Shqipërisë,himni i shtetit shqiptar të ngritur me therrorira qindvjeçare.himni i shtetit shqiptar të ngritur me therrorira qindvjeçare.himni i shtetit shqiptar të ngritur me therrorira qindvjeçare.himni i shtetit shqiptar të ngritur me therrorira qindvjeçare.himni i shtetit shqiptar të ngritur me therrorira qindvjeçare.

www.shqiptarja.com E diel, 21 tetor 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom

Nuk do t’ju lë të më piniNuk do t’ju lë të më piniNuk do t’ju lë të më piniNuk do t’ju lë të më piniNuk do t’ju lë të më pini

Pirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro Dollani

Ishte shkurti i vitit 1955 kurburra të armatosur shpërthyen derën dhe hynë brenda në

dhomën ku flinin shtatë fëmijë,nga mosha 3 deri në 11 vjeç, në njëtë ashtuquajtur krevat, që për-bëhej nga një kompesatë dhe njëdyshek mbushur me lecka. Njerëz-it e armatosur nuk ishin ashajdutë e as terroristë, por forcate Policisë Popullore. Jorgji Gallanime familjen e tij banonte në njëpallat italian. Kishte dy dhoma tëvogla, që ishin larg njëra-tjetrës,në një korridor të përbashkët, kujetonin edhe pesë familje të tjera,të gjitha me një banjo.

Njerëzit e armatosur në vend qëtë shpërthenin derën ku flininprindërit, shpërthyen derën e kë-tyre fëmijëve të pafajshëm, të cilët,të tmerruar, u bënë grusht rrethmotrës 11-vjeçare. Prindërit, me tëdëgjuar zhurmën, dolën nga dho-ma dhe u drejtuan me vrap ngadera e fëmijëve. Aty ndodhi skenaqë këtyre fëmijëve të mitur u sh-kaktoi një traumë të tillë psikikeqë vetëm vdekja do t’i shpëtonteprej saj. Si një tufë ujqish të uri-tur mbi prenë e tyre, tre-katërpolicë iu sulën të atit. E shtrinëpër tokë dhe e goditnin atë burrë57- vjeçar e tejet paqësor, pamëshirë. Pasi e rrahën mirë e ivunë prangat, e ngritën në këm-bë. (Ku vallë e gjenin gjithë atëforcë për t’u hakmarrë në njëmënyrë të tillë personale?!)

Ndërkohë nëna mundohej tëmos qante, por hera-herës ishpërthente papritur ndonjë ngulçngashërimi. Pa i dhënë mundësit’u thoshte fëmijëve një fjalë, atae tërhoqën burrin zvarrë, ndërsaai mbante kokën e gjakosur e tëpërlotur mbrapa si për t’u dhënëlamtumirën e fundit.

Ditët që erdhën u mor vesh se ekishin arrestuar për veprimtariarmiqësore. Faji i vetëm: kishtepunuar për dhjetë vjet me një or-ganizatë amerikane, U.N.RR.A.,që sillte ndihma në Shqipëri. Sapokjo organizatë u larguar në 1955,tërë personeli u arrestua. Koha qëkaloi në hetuesi, ishte një ferr ivërtetë. Dita e hetimit përfundon-te ose kur i pandehuri humbistendjenjat dhe ashtu pa ndjenja e tëgjakosur e përplasnin në qeli; osekur nuk arrinte të duronte mëdhembjet dhe detyrohej të pranon-te gjithçka që e akuzonin.

Gjatë kohës së gjykimit, që i ng-jante një farse, pasi të pandehuritnuk kishin avokatë e vendimetmerreshin në Komitetin e Partisë,të gjithë u akuzuan si bashkëpunë-torë të amerikanëve, paçka se tëgjithë ishin të emëruar në atë punënga pushteti komunist. Edhe psedënimet ishin të rënda, të dënu-arit u ndjenë të lehtësuar kur për-fundoi gjyqi. Tani të paktën do t’ushpëtonin torturave çnjerëzore tëhetuesve të pashpirt.

Mbas disa ditësh i nxorën

nga qelia të gjithë, të prangosurdhe të lidhur së bashku, për t’i ni-sur në një burg, në veri të vendit,ku do të punonin në një minierë.

“Kur po i afrohesha ka-mionçinës, - tregonte Jorgji mëvonë, - njëri nga policët që qën-dronte pranë derës për të na ndi-hmuar të hipnim, më futi poshtëkrahut një pako të vogël. E vësh-trova si për t’i thënë se ç’është,por ai vazhdoi të merrej me tëburgosurit e tjerë. Hipa në kami-onçinë, zura vend te një dërrasëqë shërbente si stol dhe shtrën-gova fort krahun e prangosur qëtë mos më binte ajo pako miste-rioze, ndërsa vrisja mendjen seç’do të kishte brenda e kush makishte sjellë. Rruga ishte gjithëgropa dhe kamionçina herë pashere dukej se do të rrëzohej.Brenda kundërmonte një erëurine, përzier me të vjellura.Udhëtimi zgjati afro 7 orë. Kurarritëm në kamp, na rreshtuanpara një barake të gjatë që do tëshërbente si kapanon. Na bënëapelin dhe na hoqën prangat ngaduart dhe këmbët. Pastaj na fu-tën brenda dhe na caktuan ven-

din në një nim të gjatë dërrase,që do të shërbente si krevat. Uula në vendin që më caktuan dhesi në gjysmë fshehtësie fillova tëhap pakon. Nga shtrëngimi ajoishte bërë petë. U habita kur pa-shë dy paketa cigare “Dajti”. Nënjërën prej paketave ishte shkru-ar: “Nga Mihali.” Nga Mihali?! -përsërisja me vete i habitur. Nukka mundësi. Kjo pako duhet t’ipërkasë ndonjë të burgosuritjetër. Polici gabimisht ma dhamua. Edhe emri “Mihal” do të jetënjë rastësi, pasi ai e di më mirëse kushdo tjetër që s’e kam futurkurrë duhanin në gojë. Por shkri-mi filloi të më dukej si i tij. E lashëpakon mbi dërrasën ku isha ulurdhe më zuri trishtimi. Lotët mëmbuluan faqet, por s’kisha arsyeta fshehja fytyrën se pjesa më emadhe e të burgosurve kishinkohë që fshihnin lotët. Mendovajetën e mjerueshme që do të ka-lonin fëmijët e mi, tani të brakti-sur nga kushdo. Në ato çastevërtet desha të hapja paketën etë ndizja një cigare. Jo, jo thashëme vete, këtë gjë s’duhet ta bësh,se atëhere ata bastardë që të sh-

katërruan jetën, familjen e tëlanë fëmijët jetimë, do të fitojnë.E vështrova edhe një herë atëpako të zhubrosur dhe thashë mevete: O do të më pini, o do t’ju pi!I mbështolla përsëri me letrën ezhubrosur, shqepa dyshekun prejkashte dhe i futa brenda.”

Gjatë periudhës së burgut,Jorgji shpesh tundohej të shkeptedyshekun e të pinte një cigare,ndërsa mendonte fëmijët e gruane sëmurë. Kur mbas dymbëdhjetëorë pune dilnin nga tuneli të uri-tur dhe shkonin të hanin darkën(një supë që më tepër kishte ujëdhe guralecë nga zarzavatet epalara), kishte të burgosur që,edhe pse ishin të uritur e kockë elëkurë, ofronin supën e tyre, tëvetmin ushqim që kishin përdarkë, për një cigare. Jo pak herëJorgji i ishte afruar krevatit përtë marrë një cigare që ta shkëm-bente me një pjatë supë, por saprekte pakon e zhubrosur, stepejdhe thoshte me vete: Nuk do t’julë të më pini!

Kështu kaluan 7 vjet mun-dime, vuajtje, lot e dilema.

Askush nuk e priste atë kur u

shfaq në derën e shtëpisë me njëthes në krah, ku kishte futurgjithë gjërat e burgut. S’kishtekaluar as edhe një orë, kur nëderë trokiti Mihali, shoku i fëm-ijërisë. Të shtatë fëmijët dhenëna e sëmurë u habitëm mëshumë me ardhjen e Mihalit,sesa me ardhjen e papritur tëbabait të tyre. Mbasi u përqafuandhe fshinin lotët e njëri-tjetrit,Jorgji u ngrit në këmbë dhe udrejtua nga thesi që akoma s’ekishte hapur. Nxori pakon dhe iazgjati. Mihali e mori në dorë dhesytë i mbetën te letra e zhubro-sur e tërë zgjyrë. “Ç’është kjo?” -tha me vete dhe hodhi shikiminnga Jorgji si për të parë a ishtemendërisht në rregull. Pastaj menjë zë të trishtë, përsëriti: ç’ështëkjo?

- Hape, hape, është një dhuratëpër ty.

- Për mua?! - Mihali u habit kurpa dy paketat “Dajti” të zhubrosu-ra e të nxira nga koha. Zgurdulloisytë, hapi gojën ndoshta për tëthënë diçka, por mbeti ashtu i ngr-irë sikur t’i kishin hedhur në trupnjë kovë me ujë të ftohtë.

LETERSI

TTTTTREGIMIREGIMIREGIMIREGIMIREGIMI DDDDDIKTIKTIKTIKTIKTAAAAATURATURATURATURATURA

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 21 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito

O lule që çel në gusht/ mëthuaj po e më thuaj jo/ mëthuaj zemër sa shumë më do”

Shën Kostandini Shqiptar, tokëe traditës muzikore, e këngëve tëkaluara brez pas brezi sidomospërmes repertorit vokal të grave tëlidhura në mënyrë speci-fike me momente ritualesi dasmat dhe festat fe-tare.

Këngët arbëreshekanë një veçanti që ësh-të e pamundur tangatërrosh jo vetëm për-sa i përket zërit, por si-domos për mbizotërimine polifonisë, me dy, tredhe katër zëra, që të kuj-tojnë kulturën e pasurpolifonike që karakteri-zon Shqipërinë e jugut.

Lugina e Sarmento-sështë toka lukane që eka ruajtur më mirë ngatë gjithë pasurinë muz-ikore. Në Shën Kostan-dinin Shqiptar traditamuzikore i është besuarkryesisht grupit Vjesh:mjeshtri LorenzoScaldaferri, Qurino Val-vano, ndërtues i njohurgajdesh; dy të parëve ushtohet treshja e zëravefemërore që përbëhetnga Pina Ciminelli,Dina Iannibelli, dhePina Magnocavallo, qënë vitet e fundit është bërë de-pozituese e polifonisë femërore tëtrashëguar nga brezat e më-parshëm. Janë mësueset e këndim-it të cilave u besohet mbrojtja ekësaj pasurie të madhe që, ndonësevetëm përmes traditës, kthehen nëkëtë mënyrë në mbajtëse e kësajforme të veçantë të njohurisë orale.Një njohuri polifonike, një pasurinë tekste që, shpesh, tregojnë tra-ditat e Ballkanit në një përfshirjeme kulturat lokale: lojërat e fëm-ijërisë dhe feja, dashuria dhe botae miteve dhe ritualeve, deri te ng-jarjet historike.

“E ëma e Tetorit/ bënte gjith-monë komplote/ për të joshur diel-lin/ për ta futur brenda një shpelle/të mbyllur përpara me dhe/ që tëmos i hynte aspak drita/ në dimërbënte kohë e bukur/ në pranverëbënte vapë/ që të prodhohet shumëgrurë/ shumë grurë e shumë verë/e që të martojmë ata djem/ e që tëmarrin ato vajza/ lule lule etrëndafila”

Formave antike të kërcënimittë kënduar me karakter festiv qëekzekutohet gjatë martesave osenë rast festash të mëdha u janë sh-tuar me kohën kënga me gajde (njëmjet muzikor me të cilin ar-bëreshët u njohën në Itali), ose lin-ja melodike me prejardhje italiane(sidomos të traditës së madhe na-poletane) që bëhen polifonike sipasstileve vendase.

Muzikë, zëra dhe fjalë tëMuzikë, zëra dhe fjalë tëMuzikë, zëra dhe fjalë tëMuzikë, zëra dhe fjalë tëMuzikë, zëra dhe fjalë tëShën Kostandinit ShqiptarShën Kostandinit ShqiptarShën Kostandinit ShqiptarShën Kostandinit ShqiptarShën Kostandinit Shqiptar

Këngët arbëreshe kanë një veçanti që është e pamundur ta ngatërrosh jo vetëmKëngët arbëreshe kanë një veçanti që është e pamundur ta ngatërrosh jo vetëmKëngët arbëreshe kanë një veçanti që është e pamundur ta ngatërrosh jo vetëmKëngët arbëreshe kanë një veçanti që është e pamundur ta ngatërrosh jo vetëmKëngët arbëreshe kanë një veçanti që është e pamundur ta ngatërrosh jo vetëmpërsa i përket zërit, por sidomos për mbizotërimin e polifonisë, me dypërsa i përket zërit, por sidomos për mbizotërimin e polifonisë, me dypërsa i përket zërit, por sidomos për mbizotërimin e polifonisë, me dypërsa i përket zërit, por sidomos për mbizotërimin e polifonisë, me dypërsa i përket zërit, por sidomos për mbizotërimin e polifonisë, me dy, tre dhe katër zëra,, tre dhe katër zëra,, tre dhe katër zëra,, tre dhe katër zëra,, tre dhe katër zëra,

që të kujtojnë kulturën e pasur polifonike që karakterizon Shqipërinë e jugutqë të kujtojnë kulturën e pasur polifonike që karakterizon Shqipërinë e jugutqë të kujtojnë kulturën e pasur polifonike që karakterizon Shqipërinë e jugutqë të kujtojnë kulturën e pasur polifonike që karakterizon Shqipërinë e jugutqë të kujtojnë kulturën e pasur polifonike që karakterizon Shqipërinë e jugut

Muzëkë, voxha e fjalja të Sh’KostandinitMuzëkë, voxha e fjalja të Sh’KostandinitMuzëkë, voxha e fjalja të Sh’KostandinitMuzëkë, voxha e fjalja të Sh’KostandinitMuzëkë, voxha e fjalja të Sh’KostandinitMoj ljulje që bëhe në gusht/

thuajem ë, thuajem jo/ thua-jem ,mall, sa mirë më do”

Sh’Kostandini i Aljbëreshveështë vend i tradhita muzikale,i kënka të tramandartura xhen-eracjunë pas xheneracjune , më-segjithë me repertore vokalegrash të ljidhur më momendet mëinteresant të jetës si të martuar-it ose si festat relixhoze.

Kengat aljbëreshe kanë njëveçësi e madhe jovetëm përvjeshin, po mësegjithë për shu-mizën polifonike me dy, tri ,katër voxha që kuljtonjen Al-baninë .

Valsarmendi është vend lu-kan që e ruajti bukur, më shumëse të tjeret, petkun muzikor. NëSh’Kostandin tradhitën muz-ikale e mba sidomos grupi Vjesh:mjeshtri Lorenzo Scaldaferri,Quirino Valvano, mjeshtër i njo-hur i karramunxave; këtyre doshtuar terceti vokal grash PinaCiminelli, Dina Jannibelli e PinaMagnocavallo, që në ljurtëmitvitra u bë depozitar i polifonisëe tramndartur ka xheneracjunatmë të ljashta .

Ato janë mjeshtlja kënge të

çiljavet u ka dhënë tutela i këtijpetku i madh që, edhe si vetëmpër tradhitë, bëhen kështu de-pozitaret e kësaj forme e hollë tëdije orale. Një dije polifonike, njërrëkicë fjaljash që shumë herëkauzonjën tradhita balkanike tëpërziera me kulturën e vendit:joket e djaljërisë , e besës, edashurisë e e jetës të mitevet etë zakonëvet njera jetës si ishnjëhere.

Jëma e shënmitrit/ rrini po sabëni kunxilj/ të me mbidhnej di-ellin/ të me kllisnej tek një grutë/përpara e stisur me botë/ mos tihini fare dritë/ dimëri bëni motimirë/ primavera bëni vapë/ të mëbëni grurë shumë /shumë grurëe shumë verë/ të martomi këtaguanjunë/ të marrën këto kupil-je/ljulje ljulje trëndafilje

Vallevet me kënka kur mar-tohen ose kur janë festat, motin,u shtuan kenga me karramunxa,strumend ljëtir i vendit ose ken-ga ljëtire ( sidomos ka tradhitatnapullëtane) që bëhen polifoni si-pas karakteristiket e vendit.

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola Vergallitoergallitoergallitoergallitoergallito(Përkthimi: Pietro (Përkthimi: Pietro (Përkthimi: Pietro (Përkthimi: Pietro (Përkthimi: Pietro Abitante)Abitante)Abitante)Abitante)Abitante)

Kengat aljbëresheKanë një veçësi e madhe jovetëm për vjeshin, pomësegjithë për shumizën polifonike me dy, tri ,katër voxha që kuljtonjen Albaninë

www.shqiptarja.com E diel, 21 tetor 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom LAMTUMIRA

IIIIINNNNN MEMORIAMMEMORIAMMEMORIAMMEMORIAMMEMORIAM PPPPPOETITOETITOETITOETITOETIT

Sadik BejkoSadik BejkoSadik BejkoSadik BejkoSadik Bejko

Ali Podrimja u nda nga kjo botë në mënyrëtë tillë që do të mbahet mend gjatë. Papritur u dha lajmi që ai ka humbur, nuk

është më në hotel, as në mediset ku po mbahejnjë festival ndërkombëtar i poezisë, në Lodeve,qytet në Jug të Francës. Për ditë të tëra u hapnjë hon i zi e i përmasshëm, një hon prej këndeje deri në brigjet perëndimore të Mesdheut.Honi zgjerohej nga dita në ditë, shtrihej nëgjithë këtë planet, në krejt këtë galaksi: ështëa nuk është më Ali Podrimja?, ku mund të ketëmbrritur, në ç'tokë, në ç'ujëra, në ç'qiell, kutjetër? Në ditën që, më së fundi, u mor vesh seai nuk merrte më frymë, nuk ishte më ndër tëgjallët, për të gjithë ne të këndejmit ishte bërëe kuptueshme se Ali Podrimja nxitimthi kish-te vrapuar për të mbritur para kohe në vendinqë i takonte, në atë vend që prej më se pesëdh-jetë vjetësh kishte qenë atdheu i tij: në kullo-tat e blerta me barin e pavdekshëm të poezisë.

Të ishte kjo lloj ndarjeje prej nesh arsyejaqë më bëri ta ndiej shumë e shumë vdekjen etij? Me javë e javë nuk mësohesha dot që ainuk është më. Në mbrëmje, sa ndahesha ngamiqtë, në ato pak hapa që të çojnë në shtëpi,papritur më kapte një vaj i heshtur, një mall imakthshëm i mungesës së tij.Tani mendoj seduhet ta kishim pritur një largim të tillë tëAliut nga kjo jetë. Ai e kishte përherë me vetethirrjen për diku gjetkë. Ajo i rrinte te them-brat e këmbëve, të cilat gjithmonë ikrruheshin për udhë, për të shkuardiku ku nuk kishte qenë. Ai ishte një ithirrur për në dheun e poezisë, një ithirrur me lejen vetëm për pak kohëkëtu midis nesh.Nga të gjithë atalëvrues të poezisë që njoh e kam njo-hur, Aliu ishte Poeti, me të vërtetë po-eti, poeti i lindur, i ardhur në jetëvetëm për të bërë punën e poetit. Ish-te i tillë në sjelljen, në mënyrë si i je-tonte ngjarjet, si i kryente punët epërditshmërisë. Ai s'mund të kryentepunë tjetër veç asaj që të ishte poet.Meatë trupin drejt, kokën lart, sytë meqepalla pak të rëna, ecjen e turrshme,Aliu ishte burrë një copet, burrë i pre-rë. Më pëlqente kjo sjellje e Aliut. Si-domos për atë kapërcimin mbi bizan-tinizmin meskin që shënon marrëd-henien midis shkrimtarëve në Tiranëne sotme. Grupe, tarafe, të rinj, të vjetër,shkrimtarët e përjetshëm të shtetit etë qeverive, të persekutuar e gjasmetë persekutuar… takime me sytë përtokë, buzëqeshje vetëm me dhëmbë,jo me gjithë shpirt. Aliu në atë vrulline tij të shëndetshëm kalonte me lehtësi nganjë grup në tjetrin. Ta thoshte copë: do takojX-in, apo Y-in. Dhe i takonte të gjithë ata qëdonte, dhe e donte miqësimin, afrimin mes sh-krimtarëve. Nuk merrte e nuk çonte fjalë. Nejetojmë në Tiranë e pothuaj nuk shihemi menjëri-tjetrin, ai vinte nga Prishtina e në dy ditëna takonte të gjithëve.Aliu vinte Shqipërinë,Shqipëritë, siç thoshte ai, mbi të gjitha të tjer-at. Edhe për këtë, shqiptarësinë e tij të patun-dur, e desha Aliun. Këto vite në Tiranë na kanëdalë shumë qytetarë të botës. Qytetarë të botës,por me erën e ndotur të lumit të Lanës përmbiveshjet e tyre mondialiste. Në emër të asaj qëtë rrëzojmë mite e nacionalizma, shumë zëranë Tiranën e sotme morën statusin e njerëzvetë modës, të së resë, të hapjes me botën përm-bi mykun e izolimin e Shqipërisë etj, etj. Këtoqarqe në njëzet vjet më shumë kanë bërë dek-larata shkallmuese, sesa të kenë ndërtuarpikëpamje ndikuese në të sotmen e të nesër-men tonë. Shoqëritë shqiptare në Ballkan për

mbi pesëdhjetë vjet u vunë në gjumë me frymëne internacionalizmit dhe të bashkim-vël-lazërimit. Aliu, siç i donte të bashkuara mend-jet e Tiranës, donte dhe që Shqipëritë e tij tëmerrnin frymë me një mushkëri. Po nuk qemëvetja e për veten, kush do të jetë për ne? Ponuk patëm vullnetin për të qenë bashkë ne mevetveten, si mund të jemi me botën?

Aliu ishte shpirti i rilindasit ardhur nëditëve tona. Si një maratonomak do të rendtete Guri i çarë i Prevezës, te vajtocat e Rekës,te kalaja e Ulqinit, te " Mbreti im i vdekur Di-oklecian", do t'u thërriste arbëreshëve: "A judëgjon harrimi?", do ngjitej në malin e Tomor-rit e në malin e kishës së Laçit… Do të rendtedhe drejt Evropës, ku më së fundi e ndali vrap-

in, drejt diellit që lind andej nga perëndon.Edhe nga ç'kam shkrur, dhe nga sa e kam

njohur, më del se Aliu ishte një malësor i bjesh-këve. Kishte një erë me ngricë në atë ecjen e tijtë vrullshme, në atë ngutin e pareshtur, në atëfytyrën e ngjethur dhe në ballin e vizëllueshëmsi teh shpate. Një malësor me atë topuzin ekreshnikut supeve. Kishte një luftë për të fitu-ar, një bejleg e kishte lënë, një fjalë e një besë ikishte dhënë. Po të kishte lindur në kohën eFishtës, do kishte shkruar rapsodi për lahutë.Po ai lindi në kohët e gjuhës moderne të poez-isë dhe gjuha e stili i tij janë të së njëjtës gjedheme poetët më të mirë të Evropës së sotme. Nga-herë më merrte në telefon, edhe pas mesnate, emë thoshte: "Qyre, a m'i ke lexu poezitë? A randëkam ranë, bre nanën, a… ?". "Randë ke ranë,Ali", i thosha. Por me vete mendoja: ke ranë menjë topuz prej fjalësh, Ali, me një topuz prejletrash. Po këtë kurrë nuk ia kam thënë. Ai ishtepoeti që beson te fjala, beson në poezinë, e merrprej së vërteti atë. Nuk doja t'ia prish këtë iluz-

ion. Mbase fëminor. Por ai burri i bjeshkës metopuzin poetik më vijëzohej në kokë dhe prej tijburrërohesha edhe unë.Aliu ishte poeti i gjallë,poeti që e shohin të gjithë. Jo e shohin, por eprekin… në fillim me sy, pastaj i flasin me gojë,i shtrëngojnë duart, i cekin supet. Ai e pati atëprivilegj që pak të tjerë në këtë erë të mediaveelektronike do ta kenë, atë që të tjerët tek tashohin, të thonë: ja, poeti, po kalon poeti. Kjondoshta se Aliu, sado i gjuhës moderne, e kish-te atë fibrën e rapsodit, atë që të ketë reagimine shpejtë për ngjarjet, atë që të jetë zëdhënëspoetik i një situate, i një vendi, i Kosovës nëfatet e saj të lara me gjak e të ngjizura tragjik-isht. Shumë ka humbur poezia nga ajo që kadashur të jetë eterne, elitare, pa prekur në tokën

e në klimën e një kohe të dhënë. Aliudinte të ishte poeti e rapsodi modern nëgjuhë e në koncepsion. Aliun e kam parënga larg në Tiranë, në vitet '70. Kishtetrupin e një atleti helenik. Fytyrën e plotësi diell. Flokët e zeza të dendura, tëdredhura si në dru mogani. Tani kurvinte në Tiranë flokët i ishin vyshkur,faqet i ishin tretur, balli holluar. Për atëqë nuk e njihte nga afër, fizionomia e tijtë trandte e të largonte. Veç ai "burri irandë" kishte nevojë ta donin. Në Tiranë,në ditët e panairit të librit, atë e rretho-nin njerëz të panjohur dhe i flisnin: ku jeAli shqiptaria… ku je Lum Lumi… AliKosova… ku je gjaku im që nuk falet…Aliu i përshëndeste me duar nga larg, iftohtë, por thellësisht i kënaqur.Aliun edeshën dhe ia njohën statusin e poetitdhe ata që s'e kishin lexuar. Ai kishte fitu-ar statusin e klasikut të gjallë, atë dis-tancim nga e sotmje që për së gjalli tëçon në traditë, në histori. Shumë nga tërinjtë e shkollave dhe të universitetevetona të sotme, mbase dhe nuk e dinin seai ende jetonte. E donin dhe ata që nuk enjihnin… Shkrimtarët e shquar e kanë

këtë fat: i duan dhe ata që nuk i kanë lexuar.Dikush që është përndritur dhe fisnikëruar prejpoetit ua jep valëve të ajrit shkëndijimin e tijdhe, sakaq, ato valë ndriçojnë gjithë të tjerëtaty rrotull. Ashtu si në teatër ku, nga prekja nëbërryla, rryma e emocionit i tejshkon të gjithënjë nga një e mandej ngjeth, shkallmon edrithëron gjithë sallën. Aliu e arriti herët këtëse ishte mjeshtër i poezisë. Nga librat e parë tëtij "Sampo", "Torzo" etj, mbaj mend vargjet "fen-er i hedhur në një det", "rrugën ta shtruam mekufoma deri te zemra", "të kam pasë thanë njëditë: nga do të nisem do të vij tek ti"… Për tëardhur te vargu …"miq, Kosova/ është gjakuim që nuk falet". Ky do të mbetet një varg ipaharruar në breza për atë kontekst historik,kur është shqiptuar. Ka shkundulluar me rro-pamën e tij mijëra e mijëra zemra të ndrydhu-ra. Ka rrënqethur po aq të tjerë dhe ua ka sjellëlotët në fyt. Mua m'i njom sytë edhe sot. Studi-uesit e tij kanë vërejtur atë meshtëri, atë përkry-erje, të poezisë së tij të shkurtër eliptike, ku

merr vlerë e peshohet çdo rrokje e çdo fjalë. Prejkëtyre vargjeve u mbajt gjallë në një situatë tërobëruar regëtima prej luani e një populli nëëndrrën e tij të lirisë. Poezia ia fali Aliun Kos-ovës që ta gjallojë këtë rremb prej luani. Kohadonte burrëri: Të më duash trime… të më thua-sh trimi im.

Margarita Dyras në një ese për Borhesinthotë se pjesa më e rrezikuar për t'u lënë nëharresë në poezinë e një poeti, është ajo metematikën e patriotizmit. Duke folur për Aliunvetëm si poet i patriotikes, më duket se ia hamëhakun. Aliu ishte poet i tragjikes më së shumti.Për këtë do të mjaftonte vetëm libri "LumLumi". Ky është një nga librat më unikalë nëkrejt poezinë shqipe. Është një libër i hum-bjes. Vdekja, më së fundi, u bë lëndë e poezisëdhe pjesë e pashqitur e jetës së mëtejme të njëburri, të një babai. Dhembja ashtu siç ështëpërjetuar e përjetësuar në këtë libër nga Aliu,cilindo do ta kishte hedhur në tokë. Por ai kishtefuqi të tjera. Dikur kishte qenë kaskador,hedhës nga lartësi të mëdha mbi faqen eujërave. Ai e dinte, e njihte shijen e rrezikut mekokë: atë hedhjen e lemeritshme në ajër, pastajçarjen e zhytjen në errësi dhe, së fundi, daljenpërtej territ në sipërfaqen e botës. Kështu jetanjeriun e vë para fatkeqësive të pakthyeshme,para fatalitetit, të cilit duhet t'i biesh me kokëdhe t'i dalësh tej. Jeta kështu shmang shfaqjete së bukurës, hyn në një tunel të së tejbotshmes,tunel pa fund nga mund të dalësh përmes trash-endencës tragjike. Dhe çfarë mbetet, në se nuki ndryshon dot ligjet e vdekjes e të jetës, çfarëmbetet, kur nuk e ndal dot as vdekjen para syvetë tu të djalthit tënd? "Asgjë s'bëra për tyLum…", kur ke bërë gjithçka që mund të bëhet.Sigurisht, mbetet vetëm kurajua. Ajo është jot-ja, e ke në zemrën tënde. Nuk ta merr askush.Fëmijën, gjakun tënd, ta marrin, po jo kurajon.Në se njeriu nuk i dorëzohet humbjes e vde-kjes, atëherë ai është i shpëtuar. "Unë nuk enënshkruaj vdekjen".

Aliu shliroi shumë energji e mjeshtëri poe-tike me këtë libër. Më mjeshtërorin e tij.

Aliu do të lexohet për vargjet e tij lapidare,por dhe për atë konkretësi e përpikmëri emo-cionale të detajeve që renditen në ecurinë efikjes së ngadaltë dhe shuarjes së një fëmijepara syve të prindërve të tij. Për atë gërsh-etim e orkestrim të planit të përditshmërisëme planin e lartë imagjinativ të "Lum Lumit",për kalimin nga personalja, te ftoi i vendlindjese deri te universalja. E këtu kemi arritur nëtruallin e sublimes. Aliu do të lexohet si poet isublimes, i shkrepëtimave të tejbotshme të asajlënde poetike që ndehet përherë në lartësi tëpapara, por edhe para syve tanë, veç që ndje-het më shumë sesa rroket.

…ngado të nisem, do të vij tek ti… Aliu embajti këtë premtim të rinisë. Ai shkoi për tëvdekur diku larg, për t'u kthyer e për t'u kthy-er edhe më shumë… për sot dhe përgjithmonëe jetës, këtu midis nesh.

Shtator 2012Shtator 2012Shtator 2012Shtator 2012Shtator 2012

ALI PODRIMJADuhet ta kishim pritur një largim të tillë të Duhet ta kishim pritur një largim të tillë të Duhet ta kishim pritur një largim të tillë të Duhet ta kishim pritur një largim të tillë të Duhet ta kishim pritur një largim të tillë të Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Aliut nga kjo jetë. Ai e kishte përherë meAi e kishte përherë meAi e kishte përherë meAi e kishte përherë meAi e kishte përherë mevete thirrjen për diku gjetkë. vete thirrjen për diku gjetkë. vete thirrjen për diku gjetkë. vete thirrjen për diku gjetkë. vete thirrjen për diku gjetkë. Ajo i rrinte te thembrat e këmbëve, të cilat gjithmonë iAjo i rrinte te thembrat e këmbëve, të cilat gjithmonë iAjo i rrinte te thembrat e këmbëve, të cilat gjithmonë iAjo i rrinte te thembrat e këmbëve, të cilat gjithmonë iAjo i rrinte te thembrat e këmbëve, të cilat gjithmonë i

krruheshin për udhë, për të shkuar diku ku nuk kishte qenë...krruheshin për udhë, për të shkuar diku ku nuk kishte qenë...krruheshin për udhë, për të shkuar diku ku nuk kishte qenë...krruheshin për udhë, për të shkuar diku ku nuk kishte qenë...krruheshin për udhë, për të shkuar diku ku nuk kishte qenë...

Ikja e paralajmëruar