T TSSTS S - TiscaliNews
1
“E ere une cjalde gnot di Istât dal an 1250. El cjiscjel di Feagne, domini dal patriarcje di Aquilee, za di un pôcs di dîs al ere sot a tignî dûr cuintri dal esercit di Ezelin di Roman, siôr di Trevîs e nemì zurât dal nestri Friûl. Magari cussì no, indulà che no erin rivâts i atacs dai soldâts, al rivà el tradi- ment di doi nobii feagnots: Rainart e Riçart. E forin chei chi i disgraciâts che e vierzerin les puartes dal cjiscjel al nemì. I soldâts di Ezelin, platâts intai boscs dulintor, e vignerin indenant cence pôre, e coparin les vuardies, picjant le bandiere dal lôr paron su les muraies de fuartece che e vevin cjapade. Di chê volte, ogni cinquante agns, e torne chê gnot di pôre, cuant che, fra flames e berghelaments jessûts dal infiêr, i spirits danâts dai sanganaris soldâts di Ezelin e tornin par cjapâ el cjiscjel, perpetuant cussì le memorie di chel tradiment infam.” Gabriêl Vigji Pecil Nassût a Feagne l’11 di Jugn dal 1826, al fo un facoltôs paron di cjamps, agronom, patriot, prime deputât e dopo senadôr dal ream di Italie, infin Sindic di Udin. Al fasè tantes robes pal so paîs, e fra chês le istituzion des primes cooperatives e l’inmodernament des tecniches agricules. In plui si impegnà a dilunc intai setôrs de istruzion e de aministrazion publiche. Al murì el 27 di Novembar dal 1902. Dome i spirits nobii di trê impuartants e valorôs omps de storie di Feagne e podaran fâ rimedi a les tremendes conseguences dal vîl at di Rainart e di Riçart. Mostrant dut el lôr cûr e fasintsi fuarce dal lôr savê, e fasaran a gare par rivâ in cjiscjel prime dai soldâts di Ezelin, e riscatant cussì l’onôr dai feagnots. Carlevari di Feagne Nobil feagnot vivût intal XIV secul. Al faseve part de scorte dal patriarcje Baltram cuant che, el 6 di Jugn 1350, al fo sassinât dai feudâi furlans ribei. Al paià le sô fedeltât al patriarcje cuntun an di pereson a Spilimberc. Fabi Asquin (1726 – 1818) El cont Asquin al fo un agronom e un erudît di largjes vedudes. Al promovè l’arlevament dai cavalîrs pe sede, le coltivazion dal Picolit, de patate (prin in Friûl) e di gnoves blaves. Al fondà a Feagne le Gnove Olande e a Udin, cun Antoni Zanon, le Societât Pratiche di Agricolture. Zorç Pic (1843 – 1914) Al fo el prin Sindic sot dal Ream di Italie a Feagne. Tal 1867 al de al inzi- gnîr Giobatta Zuccaro le incarghe di prontâ un plan par definî un gnûf ordenament dal pais, vierzint gno- ves strades e fasint la place publi- che (vuê Piazza dell’Unità) par tignî el marcjât. T T S ST S S S S S S S S S S S s S S S s S S S s S S P E rivin al antîc Neolitic, intor ai cinc mil agns prime di Crist, impuartants reperts preistorics cjatâts inte Torbere, un palût disore Cicunins. Les tombes a tumul, come le Tumbule di Foscjan a Vilalte, e apartegnin a le Etât dal Bronç (1800-1150 prime di Crist). In chê volte e erin in tal mieç dal bosc. Intal 181 prime di Crist i Romans e fondarin Aquilee, deventant parons dal Friûl. E vegnin fats paîs e strades. Cu le costruzion des strades, i terens salvadis e vegnin bonificâts e trasformâts in cjamps par mieç de centuriazion. Une strade secondarie e passe li che e sarès nassude Feagne dongje de plêf di Sante Marie Assunte. I rescj de centuriazion che si viodin al di di vuê. Ma nancje i Romans e rivarin a fermâ les invasions dai barbars, e cussì el Friûl si cjatarà intal centri di une lungje dade di vueres e di confusion politiche. I timps des invasions (agns dopo Crist): 161 – Cuâts e Marcomans 452 – Atile e i Uns e brusin Aquilee 476 – fin dal imperi roman 486 – al rive Teodorì e i Ostrogôts 568–776 – Guvier dai Langobarts 776–924 – Guvier dai Francs 898–954 – Scorsades dai Ongjars 952 – el Friûl al jentre intal ducât di Baviere 976 – el Friûl al jentre intal ducât di Carinzie 11 di Jugn 983 - Intal diplome dal imperadôr Oton II di Sassonie e ven ricognossude a le Glesie di Aquilee le jurisdision sul cjiscjel di Feagne. El feut al reste domini patriarcjâl fintremai al 1420 cuntun gastalt a rapresentâ el patriarcje. Intal 1077 l’imperadôr Rico IV di Franconie al concêt al patriarcje di Aquilee Siart el titul di cont su dut el Friûl. Svilup dal cjiscjel di Feagne intai secui. A –Cjiscjel dal patriarcje (secul X) B –Curtîl des abitances (secul XII-XIII) C – Borc (dal secul XIV) B – Curtîl indulà che e forin fates les cjases dal abitatôrs A – Lûc indulà che si cjatave el cjiscjel dal patriarcje. El patriarcje al ven a stâ da râr intal so cjiscjel, las- sant le custodie ai abitatôrs, pal solit famees nobiles che e vivin tes cjases dongje. Par chest motîf el feut si clame di abitance. Dal 1230 Feagne e alce une steme dividude in trê fasses di colôrs: el neri e l’arint, derivâts dai colôrs dal imperi, e el ros, colôr patriarcjâl. Le Plêf di Sante Marie Assunte Le origjn e je antigone. Forsit in prin e ere intal plan, tirantsi sui cuei al timp des invasions barbariches intor dal V secul dopo Crist. L’aspiet di cumò, che al fo fat intal secul XVI, al è el risultât dai lavôrs tacâts intal 1982. Intal XIV secul, sul plan a pene sot el cjiscjel, si svilupe el borc, indulà che al è pussibil serâsi tal câs di une vuere. Cjiscjel e Borc (di un disen dal secul XVIII) 1. Bastion mieç taront 2. Cjaminaments di vuardie tacâts des muraies 3. Tor dal orloi 4. Cjases tirades sù sui rescj di une tor 5. Glesie di Sant Michêl Arcagnul 6. Tor 7. Rescj di une costruzion cun bucheres 8. Puarte di Cjargne 9. Cjases inte contrade de puarte di Cjargne 10. Puarte secondarie 11. Gleseute di Sant Antoni 12. Cjase de famee Radius 13. Cjase de famee Asquin intal secul XVI 14. Puarte de Sinagoghe 15. Place dal Borc 16. Palaç de Comunitât 17. Cancelarie de Comunitât 18. Cjases antighes dal Borc 19. Cjases e curtîi dai dôi vicjaris de plêf A. Cjiscjel dal patriarcje B. Curtîl des abitances C. Borc Liende: "Poçs artesians Intal 1248 el cjiscjel al ven cjapât e ruvinât di Ezelin di Roman, siôr di Trevîs, che al tornarà a cjapâlu di gnûf intal 1250, grazie al tradiment di Rainart e Riçart, nobii di Feagne. 1216 – Indrì “el Vieli” di Vilalte al ten dûr cuintri i soldâts di Ezelin 1300 – el cjiscjel al ten dûr cuintri i Udinês 1310 – al ven cjapât dal cont di Gurize 1315 – al ten dûr ancjemò a chel stes cont 1353 – el cjiscjel al ven sdrumât dal patriarcje 1385 – al ven sdrumât une altre volte di Udinês e Venezians 1511 – i contadins lu brusin inte rivolte de Joibe Grasse El cjiscjel di Vilalte al fo de famee che e puartave el stes cognon, ricuardade pe prime volte intal 1169. Sdrumât e fat sù plui voltes, dal 1433 al passarà di man ai Turians fin a le fin dal 1800. Vilalte I timps dai principâi assedis al cjiscjel El cjiscjel di Feagne al ven assediât, cence risultât, intal 1304 dal cont di Gurize, che però lu cjaparà intes vueres dal 1313, 1339 e 1350. D. Cente o cortine: ven a stâi un borc fortificât, cun cjases, orts e cjanives per int che e lave a platâsi intal câs di atacs nemîs. Cortine di Sant Jacun 1. Puarte 2. Glesie di Sant Jacun 3. Poç Intant, dal secul XIV, si van svilupant intor de culine dal cjiscjel i borcs, che cul timp e deventaran le Feagne di vuê: Intal 1348 un grant taramot al sdrume cjases e cjiscjel. Intal 1361 el duche da le Austrie si incjampe inte campagne di Feagne cun 4000 cavalîrs. El cjiscjel al scugne rindisi dopo vot dîs di assedi. Viers le fin dal Tresinte e ven istituide le Comunitât di Feagne, guviernade dal Consei dai Dodis, che si riunìs intune cjase dal Borc, e e decît les regules pal vivi di ogni dì. Plui indenant tai agns chestes regules e vignaran metudes adun intai Statûts. Le Comunitât e mande un rapresentant cun dirit di vôt intal Parlament de Patrie dal Friûl. Ancjemò vueres e assedis. Intal 1411 l’esercit dal imperadôr ongjarês Sismont, fuart di 12000 soldâts, al passe par Feagne, che e scugne rindisi. Altris ongjarês e tornaran intal 1418 e intal 1419. El 3 di Jugn dal 1420 le Comunitât di Feagne e fâs at di dedizion a le Republiche di Vignesie, deventade aromai parone di dut el Friûl (gjavade le Contee di Gurize). Dal an 1454 al ven ricuardât el marcjât di Feagne, che si tignive inte plaçute Marconi di vuê. Dal 1495 al 1505 intal borc dal cjiscjel al ven fat sù el Palaç de Comunitât, indulà che si cjatarà fintremai al 1797 el Consei dai Dodis. Intai agns 1477 e 1499 i Turcs e corin intor pal Friûl, fasint maçalizis e robaries par dute le planure. Le Joibe Grasse dal 1511, par vie des lotes fra Strumîrs e Zambarlans, e sclope le rivolte dai contadins, che e brusaran plui di vincj cjiscjei, e fra chei ancje Feagne. Par finî in glorie, pôc dopo e vignaran el taramot e le pertilence. Tra el 1771 e el 1783 el cont Fabi Asquin al fâs sù une fabriche, che si clamarà Gnove Olande, par cuei madons, cops e massarie, doprant le torbe e le arzile dulintor. 1805 – E tornin i francês. 1813 – Di gnûf i austriacs. 1815 – Dopo le bataie di Waterloo, el Congrès di Viene al da une volte par simpri el Friûl al imperi austriac. 1797 – Napoleon al met fin a le Republiche di Vignesie e al vent el Friûl a le Austrie, prin sô nemie. Cu le fin dal secul altres vueres e sdrumaments. Une volte passâts i soldâts francês, austriacs, rus e di altris reams europeans, a le int i reste dome di murî di fam e di tif. Intal 1848 e intal 1859 si combatin les primes dôs vueres di indipen- dence da le Italie cuin- tri le Austrie. Dal 1866, dopo le tierce vuere, el Friûl al jentre a fâ pârt dal ream di Italie. El 6 di setembar dal 1891 e ven organizade le prime corse dai mus. Jessint une miserie inso- puartabil, tancj feagnots e scugnin partî pal forest a cirî lavôr par podê vivi: e tache le grande emigrazion. El 29 di Otubar dal 1917, cinc dîs dopo el sfondament dal front a Cjaurêt, el comun di Feagne al ven ocupât des tru- pes austro-gjermaniches fin al mês di Novembar dal 1918. 1915-1918: Prime Vuere Mondiâl. Le Italie, cun France e Grant Bretagne, e vinç cuintri i imperis di Austrie-Ongjarie e di Gjermanie. ...che e ocupin cuasit dute le penisule taliane. E nas cussì le Resistence, che e viôt une vore di civîi cjapâ el fusîl e deventâ partigjans. Ancje a Feagne e vegnin fusilâts dai partigjans. 1939-1945: Seconde Vuere Mondiâl. Dal 1940 al 1943 le Italie fassiste e combat in flanc de Gjermanie di Hitler. Dopo le cjadude dal fassisim, si metarà cun Stâts Unîts di Americhe e Grant Bretagne cuintri i todescs... El 6 di Mai al 1976, a nûf di sere, un biel toc di Friûl al ven sdrumât dal tara- mot. Sot des cjases colades e murin cuasit mil persones. Chel di Feagne al ven cjapât dentri intai comuns une vore vuastâts. Intai ultins vincj agns dal XX secul Feagne e met adun trê prestigjoses istituzions: le Oasi naturalistiche dai Cuadris des cicognes, el museu de vite contadine di Cjase Cocel e el parc public dal Cjastenâr. Siurît di Manzan, intal 1230, al è el prin nobil a jessi ricuardât fra i abi- tatôrs dal cjiscjel. Le gnot dal tradiment Zûc di societât par cuatri partecipants che i plâs le aventure e le storie di Feagne Ideazion e disens: Luigino Peressini Colors: Olga Danelone Voltât par furlan: Valter Zucchiatti, cu le consulence linguistiche di Alessandro Carrozzo Si ringracie pe consulence storiche: Valter Zucchiatti Stampe: Graphis di Fagagna Cheste opare a e stade publicade dal Comun di Feagne cul contribût finanziari de Provincie di Udin, daûr de leç regjonâl 15/1996 1 1 6 6 1 1 1 1 1 1 5 5 2 2 2 2 2 2 9 9 3 3 0 0 3 3 1 1 3 3 2 2 3 3 3 3 3 3 4 4 3 3 5 5 3 3 6 6 2 2 3 3 2 2 4 4 2 2 5 5 2 2 6 6 2 2 7 7 2 2 8 8 1 1 6 6 1 1 7 7 1 1 8 8 1 1 9 9 2 2 0 0 2 2 1 1 1 1 2 2 1 1 3 3 1 1 4 4 7 7 8 8 9 9 1 1 0 0 2 2 3 3 4 4 5 5 I II Comun di Feagne Assesorât ae Culture Le glesie e ven ricuardade pe prime volte intal 1247.
Transcript of T TSSTS S - TiscaliNews
“E ere une cjalde gnot di Istât dal an 1250. El cjiscjel di Feagne, dominidal patriarcje di Aquilee, za di un pôcs di dîs al ere sot a tignî dûr
cuintri dal esercit di Ezelin di Roman, siôr di Trevîs e nemì zurât dal nestri Friûl.Magari cussì no, indulà che no erin rivâts i atacs dai soldâts, al rivà el tradi-ment di doi nobii feagnots: Rainart e Riçart.E forin chei chi i disgraciâts che e vierzerin les puartes dal cjiscjel al nemì.I soldâts di Ezelin, platâts intai boscs dulintor, e vignerin indenant cencepôre, e coparin les vuardies, picjant le bandiere dal lôr paron su les muraies
de fuartece che e vevin cjapade.Di chê volte, ogni cinquante agns, e torne
chê gnot di pôre, cuant che, fra flamese berghelaments jessûts dal infiêr, ispirits danâts dai sanganarissoldâts di Ezelin e tornin par cjapâel cjiscjel, perpetuant cussì lememorie di chel tradiment infam.”
Gabriêl Vigji PecilNassût a Feagne l’11 di Jugn dal 1826, al fo un facoltôs paron di cjamps, agronom,patriot, prime deputât e dopo senadôr dal ream di Italie, infin Sindic di Udin. Alfasè tantes robes pal so paîs, e fra chês le istituzion des primes cooperatives el’inmodernament des tecniches agricules. In plui si impegnà a dilunc intai setôrsde istruzion e de aministrazion publiche. Al murì el 27 di Novembar dal 1902.
Dome i spirits nobii di trê impuartants e valorôs omps de storie di Feagne e
podaran fâ rimedi a les tremendes conseguences dal vîl at di Rainart e di Riçart.
Mostrant dut el lôr cûr e fasintsi fuarce dal lôr savê, e fasaran a gare par rivâ
in cjiscjel prime dai soldâts di Ezelin, e riscatant cussì l’onôr dai feagnots.
Carlevari di Feagne
Nobil feagnot vivût intal XIV secul. Alfaseve part de scorte dal patriarcjeBaltram cuant che, el 6 di Jugn 1350,al fo sassinât dai feudâi furlans ribei.Al paià le sô fedeltât al patriarcjecuntun an di pereson a Spilimberc.
Fabi Asquin (1726 – 1818)El cont Asquin al fo un agronom e unerudît di largjes vedudes. Al promovèl’arlevament dai cavalîrs pe sede, lecoltivazion dal Picolit, de patate (prinin Friûl) e di gnoves blaves. Al fondà aFeagne le Gnove Olande e a Udin, cunAntoni Zanon, le Societât Pratiche diAgricolture.
Zorç Pic (1843 – 1914)Al fo el prin Sindic sot dal Ream diItalie a Feagne. Tal 1867 al de al inzi-gnîr Giobatta Zuccaro le incarghe diprontâ un plan par definî un gnûfordenament dal pais, vierzint gno-ves strades e fasint la place publi-che (vuê Piazza dell’Unità) par tignîel marcjât.
T T S ST S S
S S S S
SS S S S s
S S S s
S S S s
S S P
EE rriivviinn aall aannttîîcc NNeeoolliitt iicc,, iinnttoorr aaii cciinncc mmiill aaggnnss pprriimmeeddii CCrriisstt,, iimmppuuaarrttaannttss rreeppeerrttss pprreeiissttoorriiccss ccjjaattââttss iinntteeTToorrbbeerree,, uunn ppaallûûtt ddiissoorree CCiiccuunniinnss..
LLeess ttoommbbeess aa ttuummuull,, ccoommee llee TTuummbbuullee ddii FFoossccjjaann aaVViillaallttee,, ee aappaarrtteeggnniinn aa llee EEttââtt ddaall BBrroonnçç ((11880000--11115500pprriimmee ddii CCrriisstt)).. IInn cchhêê vvoollttee ee eerriinn iinn ttaall mmiieeçç ddaall bboosscc..
IInnttaall 118811 pprriimmee ddii CCrriisstt ii RRoommaannss ee ffoonnddaarriinn AAqquuiilleeee,, ddeevveennttaanntt ppaarroonnss ddaall FFrriiûûll..EE vveeggnniinn ffaattss ppaaîîss ee ssttrraaddeess.. CCuu llee ccoossttrruuzziioonn ddeess ssttrraaddeess,, ii tteerreennss ssaallvvaaddiiss ee vveeggnniinn bboonniiffiiccââttss ee ttrraassffoorrmmââttss iinn ccjjaammppss ppaarr mmiieeçç ddee cceennttuurriiaazziioonn.. UUnnee ssttrraaddee sseeccoonnddaarriiee ee ppaassssee llii cchhee ee ssaarrèèss nnaassssuuddee FFeeaaggnnee ddoonnggjjee ddee ppllêêff ddii SSaannttee MMaarriiee AAssssuunnttee..
I rescj de centuriazion che si viodin al di di vuê.
MMaa nnaannccjjee ii RRoommaannss ee rriivvaarriinn aa ffeerrmmââ lleess iinnvvaassiioonnssddaaii bbaarrbbaarrss,, ee ccuussssìì eell FFrriiûûll ssii ccjjaattaarràà iinnttaall cceennttrrii ddiiuunnee lluunnggjjee ddaaddee ddii vvuueerreess ee ddii ccoonnffuussiioonn ppoolliitt iicchhee..
I timps des invasions (agns dopo Crist):116611 –– CCuuââttss ee MMaarrccoommaannss445522 –– AAttiillee ee ii UUnnss ee bbrruussiinn AAqquuiilleeee447766 –– ffiinn ddaall iimmppeerrii rroommaann448866 –– aall rriivvee TTeeooddoorrìì ee ii OOssttrrooggôôttss556688––777766 –– GGuuvviieerr ddaaii LLaannggoobbaarrttss777766––992244 –– GGuuvviieerr ddaaii FFrraannccss889988––995544 –– SSccoorrssaaddeess ddaaii OOnnggjjaarrss995522 –– eell FFrriiûûll aall jjeennttrree iinnttaall dduuccââtt ddii BBaavviieerree997766 –– eell FFrriiûûll aall jjeennttrreeiinnttaall dduuccââtt ddii CCaarriinnzziiee
11 di Jugn 983 -- IInnttaall ddiipplloommee ddaall iimmppeerraaddôôrr OOttoonnIIII ddii SSaassssoonniiee ee vveenn rriiccooggnnoossssuuddee aa llee GGlleessiiee ddiiAAqquuiilleeee llee jjuurriissddiissiioonn ssuull ccjj iissccjjeell ddii FFeeaaggnnee.. EEllffeeuutt aall rreessttee ddoommiinnii ppaattrriiaarrccjjââll ff iinnttrreemmaaii aall 11442200ccuunnttuunn ggaassttaalltt aa rraapprreesseennttââ eell ppaattrriiaarrccjjee..
IInnttaall 11007777 ll ’’ iimmppeerraaddôôrr RRiiccoo IIVV ddii FFrraannccoonniiee aallccoonnccêêtt aall ppaattrriiaarrccjjee ddii AAqquuiilleeee SSiiaarrtt eell tt iittuull ddii ccoonnttssuu dduutt eell FFrriiûûll ..
Svilup dal cjiscjel di Feagneintai secui.
AA –– CCjjiissccjjeell ddaall ppaattrriiaarrccjjee((sseeccuull XX))
BB –– CCuurrttîîll ddeess aabbiittaanncceess ((sseeccuull XXIIII--XXIIIIII))
CC –– BBoorrcc ((ddaall sseeccuull XXIIVV))
BB –– CCuurrttîîll
iinndduullàà cchhee
ee ffoorriinn
ffaatteess lleess
ccjjaasseess
ddaall
aabbiittaattôôrrss
AA –– LLûûcc
iinndduullàà cchhee ssii
ccjjaattaavvee eell
ccjj iissccjjeell ddaall
ppaattrriiaarrccjjee..
EEll ppaattrriiaarrccjjee aall vveenn aa ssttââ ddaa rrâârr iinnttaall ssoo ccjjiissccjjeell,, llaass--ssaanntt llee ccuussttooddiiee aaii aabbiittaattôôrrss,, ppaall ssoolliitt ffaammeeeess nnoobbiilleesscchhee ee vviivviinn tteess ccjjaasseess ddoonnggjjee.. PPaarr cchheesstt mmoottîîff eell ffeeuutt
ssii ccllaammee ddii aabbiittaannccee..
DDaall 11223300 FFeeaaggnnee ee aallccee uunnee sstteemmee ddiivviidduuddee iinn ttrrêêffaasssseess ddii ccoollôôrrss:: eell nneerrii ee ll ’’aarriinntt,, ddeerriivvââttss ddaaii ccoollôôrrssddaall iimmppeerrii ,, ee eell rrooss,, ccoollôôrr ppaattrriiaarrccjjââll..
LLee PPllêêff ddii SSaannttee MMaarriiee AAssssuunnttee
LLee oorriiggjjnn ee jjee aannttiiggoonnee.. FFoorrssiitt iinn pprriinn ee eerree iinnttaall ppllaann,, ttiirraannttssii ssuuii ccuueeii aall ttiimmpp ddeess iinnvvaassiioonnss bbaarrbbaarriicchheess iinnttoorr ddaall VV sseeccuull ddooppoo CCrriisstt..
LL’’aassppiieett ddii ccuummòò,,
cchhee aall ffoo ffaatt iinnttaall
sseeccuull XXVVII,, aall èè
eell rriissuullttââtt ddaaii llaavvôôrrss
ttaaccââttss iinnttaall 11998822..
Intal XIV secul, sul plan a pene sot el cjiscjel, si svilupe el borc, indulà che al è pussibil serâsi tal câs di une vuere.Cjiscjel e Borc (di un disen dal secul XVIII)
1. Bastion mieç taront2. Cjaminaments di vuardie
tacâts des muraies3. Tor dal orloi4. Cjases tirades sù sui rescj di
une tor5. Glesie di Sant Michêl
Arcagnul6. Tor7. Rescj di une costruzion cun
bucheres8. Puarte di Cjargne9. Cjases inte contrade de
puarte di Cjargne10. Puarte secondarie11. Gleseute di Sant Antoni12. Cjase de famee Radius13. Cjase de famee Asquin intal
secul XVI14. Puarte de Sinagoghe15. Place dal Borc16. Palaç de Comunitât17. Cancelarie de Comunitât18. Cjases antighes dal Borc19. Cjases e curtîi dai dôi vicjaris
de plêf
A. Cjiscjel dal patriarcjeB. Curtîl des abitancesC. Borc
LLiieennddee::
"Poçs artesians
IInnttaall 11224488 eell ccjjiissccjjeell aall vveenn ccjjaappââtt ee rruuvviinnââtt ddii EEzzeelliinnddii RRoommaann,, ssiiôôrr ddii TTrreevvîîss,, cchhee aall ttoorrnnaarràà aa ccjjaappââlluu ddiiggnnûûff iinnttaall 11225500,, ggrraazziiee aall ttrraaddiimmeenntt ddii RRaaiinnaarrtt ee
RRiiççaarrtt,, nnoobbiiii ddii FFeeaaggnnee..
1216 – Indrì “el Vieli” diVilalte al ten dûr cuintri isoldâts di Ezelin
1300 – el cjiscjel al ten dûrcuintri i Udinês
1310 – al ven cjapât dalcont di Gurize
1315 – al ten dûr ancjemòa chel stes cont
1353 – el cjiscjel al vensdrumât dal patriarcje
1385 – al ven sdrumât unealtre volte di Udinês eVenezians
1511 – i contadins lu brusininte rivolte de JoibeGrasse
EEll ccjj iissccjjeell ddii VViillaallttee aall ffoo ddee ffaammeeee cchhee ee ppuuaarrttaavvee eellsstteess ccooggnnoonn,, rr iiccuuaarrddaaddee ppee pprriimmee vvoollttee iinnttaall 11116699..SSddrruummââtt ee ffaatt ssùù pplluuii vvoolltteess,, ddaall 11443333 aall ppaassssaarràà ddii
mmaann aaii TTuurriiaannss ff iinn aa llee ff iinn ddaall 11880000..
VilalteI timps dai principâi
assedis al cjiscjel
EEll ccjjiissccjjeell ddii FFeeaaggnnee aall vveenn aasssseeddiiââtt,, cceennccee rriissuullttââtt,,iinnttaall 11330044 ddaall ccoonntt ddii GGuurriizzee,, cchhee ppeerròò lluu ccjjaappaarrààiinntteess vvuueerreess ddaall 11331133,, 11333399 ee 11335500..
DD.. CCeennttee oo ccoorrttiinnee::vveenn aa ssttââii uunn bboorrcc ffoorrttiiffiiccââtt,, ccuunn ccjjaasseess,, oorrttss ee ccjjaanniivveess ppeerr iinnttcchhee ee llaavvee aa ppllaattââssii iinnttaallccââss ddii aattaaccss nneemmîîss..
CCoorrttiinnee ddii SSaanntt JJaaccuunn11.. PPuuaarrttee 22.. GGlleessiiee ddii SSaanntt JJaaccuunn 33.. PPooçç
IInnttaanntt,, ddaall sseeccuull XXIIVV,, ssii vvaann ssvviilluuppaanntt iinnttoorr ddee ccuulliinneeddaall ccjjiissccjjeell ii bboorrccss,, cchhee ccuull ttiimmpp ee ddeevveennttaarraann llee
FFeeaaggnnee ddii vvuuêê::
IInnttaall 11334488 uunnggrraanntt ttaarraammoott aall
ssddrruummee ccjjaasseessee ccjj iissccjjeell ..
IInnttaall 11336611 eell dduucchhee ddaa llee AAuussttrriiee ssii iinnccjjaammppee iinnttee ccaammppaaggnnee ddiiFFeeaaggnnee ccuunn 44000000 ccaavvaall îîrrss.. EEll ccjj iissccjjeell aall ssccuuggnnee rriinnddiissii ddooppoovvoott ddîîss ddii aasssseeddii..
VViieerrss llee ff iinn ddaall TTrreessiinnttee ee vveenn iissttiittuuiiddee llee CCoommuunniittââttddii FFeeaaggnnee,, gguuvviieerrnnaaddee ddaall CCoonnsseeii ddaaii DDooddiiss,, cchhee ssiirriiuunnììss iinnttuunnee ccjjaassee ddaall BBoorrcc,, ee ee ddeeccîîtt lleess rreegguulleessppaall vviivvii ddii ooggnnii ddìì.. PPlluuii iinnddeennaanntt ttaaii aaggnnss cchheesstteessrreegguulleess ee vviiggnnaarraann mmeettuuddeess aadduunn iinnttaaii SSttaattûûttss.. LLeeCCoommuunniittââtt ee mmaannddee uunn rraapprreesseennttaanntt ccuunn ddiirriitt ddii vvôôttiinnttaall PPaarrllaammeenntt ddee PPaattrriiee ddaall FFrriiûûll..
AAnnccjjeemmòò vvuueerreess ee aasssseeddiiss.. IInnttaall 11441111 ll ’’eesseerrcciitt ddaalliimmppeerraaddôôrr oonnggjjaarrêêss SSiissmmoonntt ,, ffuuaarr tt ddii 1122000000ssoollddââttss,, aall ppaassssee ppaarr FFeeaaggnnee,, cchhee ee ssccuuggnnee rriinnddiissii ..
AAllttrriiss oonnggjjaarrêêss ee ttoorrnnaarraann iinnttaall 11441188 ee iinnttaall 11441199..
EEll 33 ddii JJuuggnn ddaall 11442200 llee CCoommuunniittââtt ddii FFeeaaggnnee ee ffââss aattddii ddeeddiizziioonn aa llee RReeppuubblliicchhee ddii VViiggnneessiiee,, ddeevveennttaaddeeaarroommaaii ppaarroonnee ddii dduutt eell FFrriiûûll ((ggjjaavvaaddee llee CCoonntteeee ddii
GGuurriizzee))..
DDaall aann 11445544 aall vveenn rriiccuuaarrddââtt eellmmaarrccjjââtt ddii FFeeaaggnnee,, cchhee ssii tt iiggnniivveeiinnttee ppllaaççuuttee MMaarrccoonnii ddii vvuuêê..
DDaall 11449955 aall 11550055 iinnttaall bboorrcc ddaall ccjjiissccjjeell aall vveenn ffaatt ssùù eell PPaallaaçç ddee CCoommuunniittââtt,,iinndduullàà cchhee ssii ccjjaattaarràà ffiinnttrreemmaaii aall 11779977 eell CCoonnsseeii ddaaii DDooddiiss..
IInnttaaii aaggnnss 11447777ee 11449999 ii TTuurrccss eeccoorriinn iinnttoorr ppaall FFrriiûûll,,ffaassiinntt mmaaççaalliizziiss eerroobbaarriieess ppaarr dduuttee llee
ppllaannuurree..
LLee JJooiibbee GGrraassssee ddaall 11551111,, ppaarr vviiee ddeess llootteess ffrraa SSttrruummîîrrss eeZZaammbbaarrllaannss,, ee ssccllooppee llee rriivvoollttee ddaaii ccoonnttaaddiinnss,, cchhee ee bbrruussaarraannpplluuii ddii vviinnccjj ccjjiissccjjeeii,, ee ffrraa cchheeii aannccjjee FFeeaaggnnee.. PPaarr ffiinnîî
iinn gglloorriiee,, ppôôcc ddooppoo ee vviiggnnaarraann eell ttaarraammoott ee llee ppeerrttiilleennccee..
TTrraa eell 11777711 ee eell 11778833 eell ccoonntt FFaabbii AAssqquuiinn aall ffââss ssùù uunneeffaabbrriicchhee,, cchhee ssii ccllaammaarràà GGnnoovvee OOllaannddee,, ppaarr ccuueeiimmaaddoonnss,, ccooppss ee mmaassssaarriiee,, ddoopprraanntt llee ttoorrbbee ee llee aarrzziillee
dduulliinnttoorr..
1805 – E tornin i francês.1813 – Di gnûf i austriacs.1815 – Dopo le bataie di Waterloo, el Congrès di Viene al da une volte par simpri el Friûl al imperi austriac.
11779977 –– NNaappoolleeoonn aall mmeett ffiinn aa llee RReeppuubblliicchhee ddii VViiggnneessiieeee aall vveenntt eell FFrriiûûll aa llee AAuussttrriiee,, pprriinn ssôô nneemmiiee..
CCuu llee ff iinn ddaall sseeccuull aallttrreess vvuueerreess ee ssddrruummaammeennttss..UUnnee vvoollttee ppaassssââttss ii ssoollddââttss ffrraannccêêss,, aauussttrriiaaccss,, rruuss eeddii aallttrriiss rreeaammss eeuurrooppeeaannss,, aa llee iinntt ii rreessttee ddoommee ddii
mmuurrîî ddii ffaamm ee ddii tt ii ff ..
IInnttaall 11884488 ee iinnttaall 11885599ssii ccoommbbaattiinn lleess pprriimmeessddôôss vvuueerreess ddii iinnddiippeenn--ddeennccee ddaa llee IIttaall iiee ccuuiinn--ttrrii llee AAuussttrriiee..
DDaall11886666,,ddooppoo lleettiieerrcceevvuueerree,,eell FFrriiûûllaall jjeennttrreeaa ffââ ppâârrttddaallrreeaamm ddiiIIttaalliiee..
EEll 66 ddii sseetteemmbbaarr ddaall 11889911ee vv ee nn oo rr gg aa nn ii zz aa dd ee ll eepprriimmee ccoorrssee ddaaii mmuuss..
JJeessssiinntt uunnee mmiisseerriiee iinnssoo--ppuuaarrttaabbiill,, ttaannccjj ffeeaaggnnoottss eessccuuggnniinn ppaarrttîî ppaall ffoorreesstt aacciirrîî llaavvôôrr ppaarr ppooddêê vviivvii:: eettaacchhee llee ggrraannddee eemmiiggrraazziioonn..
EEll 2299 ddii OOttuubbaarr ddaall 11991177,, cciinncc ddîîss ddooppoo eell ssffoonnddaammeenntt ddaallffrroonntt aa CCjjaauurrêêtt,, eell ccoommuunn ddii FFeeaaggnnee aall vveenn ooccuuppââtt ddeess ttrruu--ppeess aauussttrroo--ggjjeerrmmaanniicchheess ff iinn aall mmêêss ddii NNoovveemmbbaarr ddaall 11991188..
1915-1918: Prime Vuere Mondiâl. Le Italie, cun France e GrantBretagne, e vinç cuintri i imperis di Austrie-Ongjarie e di Gjermanie.
......cchhee ee ooccuuppiinn ccuuaassiitt dduuttee llee ppeenniissuullee ttaalliiaannee.. EE nnaassccuussssìì llee RReessiisstteennccee,, cchhee ee vviiôôtt uunnee vvoorree ddii cciivvîîii ccjjaappââeell ffuussîîll ee ddeevveennttââ ppaarrttiiggjjaannss.. AAnnccjjee aa FFeeaaggnnee ee vveeggnniinn
ffuussiillââttss ddaaii ppaarrttiiggjjaannss..
1939-1945: Seconde Vuere Mondiâl.Dal 1940 al 1943 le Italie fassiste e combat inflanc de Gjermanie di Hitler.Dopo le cjadude dal fassisim, si metarà cunStâts Unîts di Americhe e Grant Bretagne
cuintri i todescs...
El 6 di Mai al 1976, anûf di sere, un bieltoc di Friûl al vensdrumât dal tara-mot. Sot des cjasescolades e murincuasit mil persones.Chel di Feagne alven cjapât dentriintai comuns unevore vuastâts.
IInnttaaii uullttiinnss vviinnccjj aaggnnss ddaall XXXX sseeccuull FFeeaaggnnee ee mmeett aadduunnttrrêê pprreessttiiggjjoosseess iissttiittuuzziioonnss:: llee OOaassii nnaattuurraalliissttiicchhee ddaaiiCCuuaaddrriiss ddeess cciiccooggnneess,, eell mmuusseeuu ddee vviittee ccoonnttaaddiinnee ddii
CCjjaassee CCoocceell ee eell ppaarrcc ppuubblliicc ddaall CCjjaasstteennâârr..
SSiiuurr îî tt ddii MMaannzzaann,,iinnttaall 11223300,, aall èè eellpprriinn nnoobbii ll aa jjeessssiirriiccuuaarrddââtt ffrraa ii aabbii--ttaattôôrrss ddaall ccjjiissccjjeell..
Le gnot dal tradiment
Zûc di societât par cuatri partecipants che i plâs le aventure e le storie di FeagneIdeazion e disens: Luigino Peressini
Colors: Olga Danelone
Voltât par furlan: Valter Zucchiatti, cu le consulence linguistiche di Alessandro Carrozzo
Si ringracie pe consulence storiche: Valter Zucchiatti
Stampe: Graphis di Fagagna
Cheste opare a e stade publicade dal Comun di Feagne cul
contribût finanziari de Provincie di Udin, daûr de leç regjonâl 15/1996
1111
6666
11111111
11115555
22222222
22229999
33330000
33331111
33332222
33333333 33334444 33335555 33336666
22223333
22224444
22225555
22226666
22227777 22228888
11116666
11117777
11118888
11119999 22220000
22221111
11112222
11113333 11114444
7777
8888
9999 11110000
2222
33334444
5555
I
II
Comun di FeagneAssesorât ae Culture
LLee gglleessiiee ee vveenn
rr iiccuuaarrddaaddee ppee
pprriimmee vvoollttee
iinnttaall 11224477..
