Download - T TSSTS S - TiscaliNews

Transcript

“E ere une cjalde gnot di Istât dal an 1250. El cjiscjel di Feagne, dominidal patriarcje di Aquilee, za di un pôcs di dîs al ere sot a tignî dûr

cuintri dal esercit di Ezelin di Roman, siôr di Trevîs e nemì zurât dal nestri Friûl.Magari cussì no, indulà che no erin rivâts i atacs dai soldâts, al rivà el tradi-ment di doi nobii feagnots: Rainart e Riçart.E forin chei chi i disgraciâts che e vierzerin les puartes dal cjiscjel al nemì.I soldâts di Ezelin, platâts intai boscs dulintor, e vignerin indenant cencepôre, e coparin les vuardies, picjant le bandiere dal lôr paron su les muraies

de fuartece che e vevin cjapade.Di chê volte, ogni cinquante agns, e torne

chê gnot di pôre, cuant che, fra flamese berghelaments jessûts dal infiêr, ispirits danâts dai sanganarissoldâts di Ezelin e tornin par cjapâel cjiscjel, perpetuant cussì lememorie di chel tradiment infam.”

Gabriêl Vigji PecilNassût a Feagne l’11 di Jugn dal 1826, al fo un facoltôs paron di cjamps, agronom,patriot, prime deputât e dopo senadôr dal ream di Italie, infin Sindic di Udin. Alfasè tantes robes pal so paîs, e fra chês le istituzion des primes cooperatives el’inmodernament des tecniches agricules. In plui si impegnà a dilunc intai setôrsde istruzion e de aministrazion publiche. Al murì el 27 di Novembar dal 1902.

Dome i spirits nobii di trê impuartants e valorôs omps de storie di Feagne e

podaran fâ rimedi a les tremendes conseguences dal vîl at di Rainart e di Riçart.

Mostrant dut el lôr cûr e fasintsi fuarce dal lôr savê, e fasaran a gare par rivâ

in cjiscjel prime dai soldâts di Ezelin, e riscatant cussì l’onôr dai feagnots.

Carlevari di Feagne

Nobil feagnot vivût intal XIV secul. Alfaseve part de scorte dal patriarcjeBaltram cuant che, el 6 di Jugn 1350,al fo sassinât dai feudâi furlans ribei.Al paià le sô fedeltât al patriarcjecuntun an di pereson a Spilimberc.

Fabi Asquin (1726 – 1818)El cont Asquin al fo un agronom e unerudît di largjes vedudes. Al promovèl’arlevament dai cavalîrs pe sede, lecoltivazion dal Picolit, de patate (prinin Friûl) e di gnoves blaves. Al fondà aFeagne le Gnove Olande e a Udin, cunAntoni Zanon, le Societât Pratiche diAgricolture.

Zorç Pic (1843 – 1914)Al fo el prin Sindic sot dal Ream diItalie a Feagne. Tal 1867 al de al inzi-gnîr Giobatta Zuccaro le incarghe diprontâ un plan par definî un gnûfordenament dal pais, vierzint gno-ves strades e fasint la place publi-che (vuê Piazza dell’Unità) par tignîel marcjât.

T T S ST S S

S S S S

SS S S S s

S S S s

S S P

EE rriivviinn aall aannttîîcc NNeeoolliitt iicc,, iinnttoorr aaii cciinncc mmiill aaggnnss pprriimmeeddii CCrriisstt,, iimmppuuaarrttaannttss rreeppeerrttss pprreeiissttoorriiccss ccjjaattââttss iinntteeTToorrbbeerree,, uunn ppaallûûtt ddiissoorree CCiiccuunniinnss..

LLeess ttoommbbeess aa ttuummuull,, ccoommee llee TTuummbbuullee ddii FFoossccjjaann aaVViillaallttee,, ee aappaarrtteeggnniinn aa llee EEttââtt ddaall BBrroonnçç ((11880000--11115500pprriimmee ddii CCrriisstt)).. IInn cchhêê vvoollttee ee eerriinn iinn ttaall mmiieeçç ddaall bboosscc..

IInnttaall 118811 pprriimmee ddii CCrriisstt ii RRoommaannss ee ffoonnddaarriinn AAqquuiilleeee,, ddeevveennttaanntt ppaarroonnss ddaall FFrriiûûll..EE vveeggnniinn ffaattss ppaaîîss ee ssttrraaddeess.. CCuu llee ccoossttrruuzziioonn ddeess ssttrraaddeess,, ii tteerreennss ssaallvvaaddiiss ee vveeggnniinn bboonniiffiiccââttss ee ttrraassffoorrmmââttss iinn ccjjaammppss ppaarr mmiieeçç ddee cceennttuurriiaazziioonn.. UUnnee ssttrraaddee sseeccoonnddaarriiee ee ppaassssee llii cchhee ee ssaarrèèss nnaassssuuddee FFeeaaggnnee ddoonnggjjee ddee ppllêêff ddii SSaannttee MMaarriiee AAssssuunnttee..

I rescj de centuriazion che si viodin al di di vuê.

MMaa nnaannccjjee ii RRoommaannss ee rriivvaarriinn aa ffeerrmmââ lleess iinnvvaassiioonnssddaaii bbaarrbbaarrss,, ee ccuussssìì eell FFrriiûûll ssii ccjjaattaarràà iinnttaall cceennttrrii ddiiuunnee lluunnggjjee ddaaddee ddii vvuueerreess ee ddii ccoonnffuussiioonn ppoolliitt iicchhee..

I timps des invasions (agns dopo Crist):116611 –– CCuuââttss ee MMaarrccoommaannss445522 –– AAttiillee ee ii UUnnss ee bbrruussiinn AAqquuiilleeee447766 –– ffiinn ddaall iimmppeerrii rroommaann448866 –– aall rriivvee TTeeooddoorrìì ee ii OOssttrrooggôôttss556688––777766 –– GGuuvviieerr ddaaii LLaannggoobbaarrttss777766––992244 –– GGuuvviieerr ddaaii FFrraannccss889988––995544 –– SSccoorrssaaddeess ddaaii OOnnggjjaarrss995522 –– eell FFrriiûûll aall jjeennttrree iinnttaall dduuccââtt ddii BBaavviieerree997766 –– eell FFrriiûûll aall jjeennttrreeiinnttaall dduuccââtt ddii CCaarriinnzziiee

11 di Jugn 983 -- IInnttaall ddiipplloommee ddaall iimmppeerraaddôôrr OOttoonnIIII ddii SSaassssoonniiee ee vveenn rriiccooggnnoossssuuddee aa llee GGlleessiiee ddiiAAqquuiilleeee llee jjuurriissddiissiioonn ssuull ccjj iissccjjeell ddii FFeeaaggnnee.. EEllffeeuutt aall rreessttee ddoommiinnii ppaattrriiaarrccjjââll ff iinnttrreemmaaii aall 11442200ccuunnttuunn ggaassttaalltt aa rraapprreesseennttââ eell ppaattrriiaarrccjjee..

IInnttaall 11007777 ll ’’ iimmppeerraaddôôrr RRiiccoo IIVV ddii FFrraannccoonniiee aallccoonnccêêtt aall ppaattrriiaarrccjjee ddii AAqquuiilleeee SSiiaarrtt eell tt iittuull ddii ccoonnttssuu dduutt eell FFrriiûûll ..

Svilup dal cjiscjel di Feagneintai secui.

AA –– CCjjiissccjjeell ddaall ppaattrriiaarrccjjee((sseeccuull XX))

BB –– CCuurrttîîll ddeess aabbiittaanncceess ((sseeccuull XXIIII--XXIIIIII))

CC –– BBoorrcc ((ddaall sseeccuull XXIIVV))

BB –– CCuurrttîîll

iinndduullàà cchhee

ee ffoorriinn

ffaatteess lleess

ccjjaasseess

ddaall

aabbiittaattôôrrss

AA –– LLûûcc

iinndduullàà cchhee ssii

ccjjaattaavvee eell

ccjj iissccjjeell ddaall

ppaattrriiaarrccjjee..

EEll ppaattrriiaarrccjjee aall vveenn aa ssttââ ddaa rrâârr iinnttaall ssoo ccjjiissccjjeell,, llaass--ssaanntt llee ccuussttooddiiee aaii aabbiittaattôôrrss,, ppaall ssoolliitt ffaammeeeess nnoobbiilleesscchhee ee vviivviinn tteess ccjjaasseess ddoonnggjjee.. PPaarr cchheesstt mmoottîîff eell ffeeuutt

ssii ccllaammee ddii aabbiittaannccee..

DDaall 11223300 FFeeaaggnnee ee aallccee uunnee sstteemmee ddiivviidduuddee iinn ttrrêêffaasssseess ddii ccoollôôrrss:: eell nneerrii ee ll ’’aarriinntt,, ddeerriivvââttss ddaaii ccoollôôrrssddaall iimmppeerrii ,, ee eell rrooss,, ccoollôôrr ppaattrriiaarrccjjââll..

LLee PPllêêff ddii SSaannttee MMaarriiee AAssssuunnttee

LLee oorriiggjjnn ee jjee aannttiiggoonnee.. FFoorrssiitt iinn pprriinn ee eerree iinnttaall ppllaann,, ttiirraannttssii ssuuii ccuueeii aall ttiimmpp ddeess iinnvvaassiioonnss bbaarrbbaarriicchheess iinnttoorr ddaall VV sseeccuull ddooppoo CCrriisstt..

LL’’aassppiieett ddii ccuummòò,,

cchhee aall ffoo ffaatt iinnttaall

sseeccuull XXVVII,, aall èè

eell rriissuullttââtt ddaaii llaavvôôrrss

ttaaccââttss iinnttaall 11998822..

Intal XIV secul, sul plan a pene sot el cjiscjel, si svilupe el borc, indulà che al è pussibil serâsi tal câs di une vuere.Cjiscjel e Borc (di un disen dal secul XVIII)

1. Bastion mieç taront2. Cjaminaments di vuardie

tacâts des muraies3. Tor dal orloi4. Cjases tirades sù sui rescj di

une tor5. Glesie di Sant Michêl

Arcagnul6. Tor7. Rescj di une costruzion cun

bucheres8. Puarte di Cjargne9. Cjases inte contrade de

puarte di Cjargne10. Puarte secondarie11. Gleseute di Sant Antoni12. Cjase de famee Radius13. Cjase de famee Asquin intal

secul XVI14. Puarte de Sinagoghe15. Place dal Borc16. Palaç de Comunitât17. Cancelarie de Comunitât18. Cjases antighes dal Borc19. Cjases e curtîi dai dôi vicjaris

de plêf

A. Cjiscjel dal patriarcjeB. Curtîl des abitancesC. Borc

LLiieennddee::

"Poçs artesians

IInnttaall 11224488 eell ccjjiissccjjeell aall vveenn ccjjaappââtt ee rruuvviinnââtt ddii EEzzeelliinnddii RRoommaann,, ssiiôôrr ddii TTrreevvîîss,, cchhee aall ttoorrnnaarràà aa ccjjaappââlluu ddiiggnnûûff iinnttaall 11225500,, ggrraazziiee aall ttrraaddiimmeenntt ddii RRaaiinnaarrtt ee

RRiiççaarrtt,, nnoobbiiii ddii FFeeaaggnnee..

1216 – Indrì “el Vieli” diVilalte al ten dûr cuintri isoldâts di Ezelin

1300 – el cjiscjel al ten dûrcuintri i Udinês

1310 – al ven cjapât dalcont di Gurize

1315 – al ten dûr ancjemòa chel stes cont

1353 – el cjiscjel al vensdrumât dal patriarcje

1385 – al ven sdrumât unealtre volte di Udinês eVenezians

1511 – i contadins lu brusininte rivolte de JoibeGrasse

EEll ccjj iissccjjeell ddii VViillaallttee aall ffoo ddee ffaammeeee cchhee ee ppuuaarrttaavvee eellsstteess ccooggnnoonn,, rr iiccuuaarrddaaddee ppee pprriimmee vvoollttee iinnttaall 11116699..SSddrruummââtt ee ffaatt ssùù pplluuii vvoolltteess,, ddaall 11443333 aall ppaassssaarràà ddii

mmaann aaii TTuurriiaannss ff iinn aa llee ff iinn ddaall 11880000..

VilalteI timps dai principâi

assedis al cjiscjel

EEll ccjjiissccjjeell ddii FFeeaaggnnee aall vveenn aasssseeddiiââtt,, cceennccee rriissuullttââtt,,iinnttaall 11330044 ddaall ccoonntt ddii GGuurriizzee,, cchhee ppeerròò lluu ccjjaappaarrààiinntteess vvuueerreess ddaall 11331133,, 11333399 ee 11335500..

DD.. CCeennttee oo ccoorrttiinnee::vveenn aa ssttââii uunn bboorrcc ffoorrttiiffiiccââtt,, ccuunn ccjjaasseess,, oorrttss ee ccjjaanniivveess ppeerr iinnttcchhee ee llaavvee aa ppllaattââssii iinnttaallccââss ddii aattaaccss nneemmîîss..

CCoorrttiinnee ddii SSaanntt JJaaccuunn11.. PPuuaarrttee 22.. GGlleessiiee ddii SSaanntt JJaaccuunn 33.. PPooçç

IInnttaanntt,, ddaall sseeccuull XXIIVV,, ssii vvaann ssvviilluuppaanntt iinnttoorr ddee ccuulliinneeddaall ccjjiissccjjeell ii bboorrccss,, cchhee ccuull ttiimmpp ee ddeevveennttaarraann llee

FFeeaaggnnee ddii vvuuêê::

IInnttaall 11334488 uunnggrraanntt ttaarraammoott aall

ssddrruummee ccjjaasseessee ccjj iissccjjeell ..

IInnttaall 11336611 eell dduucchhee ddaa llee AAuussttrriiee ssii iinnccjjaammppee iinnttee ccaammppaaggnnee ddiiFFeeaaggnnee ccuunn 44000000 ccaavvaall îîrrss.. EEll ccjj iissccjjeell aall ssccuuggnnee rriinnddiissii ddooppoovvoott ddîîss ddii aasssseeddii..

VViieerrss llee ff iinn ddaall TTrreessiinnttee ee vveenn iissttiittuuiiddee llee CCoommuunniittââttddii FFeeaaggnnee,, gguuvviieerrnnaaddee ddaall CCoonnsseeii ddaaii DDooddiiss,, cchhee ssiirriiuunnììss iinnttuunnee ccjjaassee ddaall BBoorrcc,, ee ee ddeeccîîtt lleess rreegguulleessppaall vviivvii ddii ooggnnii ddìì.. PPlluuii iinnddeennaanntt ttaaii aaggnnss cchheesstteessrreegguulleess ee vviiggnnaarraann mmeettuuddeess aadduunn iinnttaaii SSttaattûûttss.. LLeeCCoommuunniittââtt ee mmaannddee uunn rraapprreesseennttaanntt ccuunn ddiirriitt ddii vvôôttiinnttaall PPaarrllaammeenntt ddee PPaattrriiee ddaall FFrriiûûll..

AAnnccjjeemmòò vvuueerreess ee aasssseeddiiss.. IInnttaall 11441111 ll ’’eesseerrcciitt ddaalliimmppeerraaddôôrr oonnggjjaarrêêss SSiissmmoonntt ,, ffuuaarr tt ddii 1122000000ssoollddââttss,, aall ppaassssee ppaarr FFeeaaggnnee,, cchhee ee ssccuuggnnee rriinnddiissii ..

AAllttrriiss oonnggjjaarrêêss ee ttoorrnnaarraann iinnttaall 11441188 ee iinnttaall 11441199..

EEll 33 ddii JJuuggnn ddaall 11442200 llee CCoommuunniittââtt ddii FFeeaaggnnee ee ffââss aattddii ddeeddiizziioonn aa llee RReeppuubblliicchhee ddii VViiggnneessiiee,, ddeevveennttaaddeeaarroommaaii ppaarroonnee ddii dduutt eell FFrriiûûll ((ggjjaavvaaddee llee CCoonntteeee ddii

GGuurriizzee))..

DDaall aann 11445544 aall vveenn rriiccuuaarrddââtt eellmmaarrccjjââtt ddii FFeeaaggnnee,, cchhee ssii tt iiggnniivveeiinnttee ppllaaççuuttee MMaarrccoonnii ddii vvuuêê..

DDaall 11449955 aall 11550055 iinnttaall bboorrcc ddaall ccjjiissccjjeell aall vveenn ffaatt ssùù eell PPaallaaçç ddee CCoommuunniittââtt,,iinndduullàà cchhee ssii ccjjaattaarràà ffiinnttrreemmaaii aall 11779977 eell CCoonnsseeii ddaaii DDooddiiss..

IInnttaaii aaggnnss 11447777ee 11449999 ii TTuurrccss eeccoorriinn iinnttoorr ppaall FFrriiûûll,,ffaassiinntt mmaaççaalliizziiss eerroobbaarriieess ppaarr dduuttee llee

ppllaannuurree..

LLee JJooiibbee GGrraassssee ddaall 11551111,, ppaarr vviiee ddeess llootteess ffrraa SSttrruummîîrrss eeZZaammbbaarrllaannss,, ee ssccllooppee llee rriivvoollttee ddaaii ccoonnttaaddiinnss,, cchhee ee bbrruussaarraannpplluuii ddii vviinnccjj ccjjiissccjjeeii,, ee ffrraa cchheeii aannccjjee FFeeaaggnnee.. PPaarr ffiinnîî

iinn gglloorriiee,, ppôôcc ddooppoo ee vviiggnnaarraann eell ttaarraammoott ee llee ppeerrttiilleennccee..

TTrraa eell 11777711 ee eell 11778833 eell ccoonntt FFaabbii AAssqquuiinn aall ffââss ssùù uunneeffaabbrriicchhee,, cchhee ssii ccllaammaarràà GGnnoovvee OOllaannddee,, ppaarr ccuueeiimmaaddoonnss,, ccooppss ee mmaassssaarriiee,, ddoopprraanntt llee ttoorrbbee ee llee aarrzziillee

dduulliinnttoorr..

1805 – E tornin i francês.1813 – Di gnûf i austriacs.1815 – Dopo le bataie di Waterloo, el Congrès di Viene al da une volte par simpri el Friûl al imperi austriac.

11779977 –– NNaappoolleeoonn aall mmeett ffiinn aa llee RReeppuubblliicchhee ddii VViiggnneessiieeee aall vveenntt eell FFrriiûûll aa llee AAuussttrriiee,, pprriinn ssôô nneemmiiee..

CCuu llee ff iinn ddaall sseeccuull aallttrreess vvuueerreess ee ssddrruummaammeennttss..UUnnee vvoollttee ppaassssââttss ii ssoollddââttss ffrraannccêêss,, aauussttrriiaaccss,, rruuss eeddii aallttrriiss rreeaammss eeuurrooppeeaannss,, aa llee iinntt ii rreessttee ddoommee ddii

mmuurrîî ddii ffaamm ee ddii tt ii ff ..

IInnttaall 11884488 ee iinnttaall 11885599ssii ccoommbbaattiinn lleess pprriimmeessddôôss vvuueerreess ddii iinnddiippeenn--ddeennccee ddaa llee IIttaall iiee ccuuiinn--ttrrii llee AAuussttrriiee..

DDaall11886666,,ddooppoo lleettiieerrcceevvuueerree,,eell FFrriiûûllaall jjeennttrreeaa ffââ ppâârrttddaallrreeaamm ddiiIIttaalliiee..

EEll 66 ddii sseetteemmbbaarr ddaall 11889911ee vv ee nn oo rr gg aa nn ii zz aa dd ee ll eepprriimmee ccoorrssee ddaaii mmuuss..

JJeessssiinntt uunnee mmiisseerriiee iinnssoo--ppuuaarrttaabbiill,, ttaannccjj ffeeaaggnnoottss eessccuuggnniinn ppaarrttîî ppaall ffoorreesstt aacciirrîî llaavvôôrr ppaarr ppooddêê vviivvii:: eettaacchhee llee ggrraannddee eemmiiggrraazziioonn..

EEll 2299 ddii OOttuubbaarr ddaall 11991177,, cciinncc ddîîss ddooppoo eell ssffoonnddaammeenntt ddaallffrroonntt aa CCjjaauurrêêtt,, eell ccoommuunn ddii FFeeaaggnnee aall vveenn ooccuuppââtt ddeess ttrruu--ppeess aauussttrroo--ggjjeerrmmaanniicchheess ff iinn aall mmêêss ddii NNoovveemmbbaarr ddaall 11991188..

1915-1918: Prime Vuere Mondiâl. Le Italie, cun France e GrantBretagne, e vinç cuintri i imperis di Austrie-Ongjarie e di Gjermanie.

......cchhee ee ooccuuppiinn ccuuaassiitt dduuttee llee ppeenniissuullee ttaalliiaannee.. EE nnaassccuussssìì llee RReessiisstteennccee,, cchhee ee vviiôôtt uunnee vvoorree ddii cciivvîîii ccjjaappââeell ffuussîîll ee ddeevveennttââ ppaarrttiiggjjaannss.. AAnnccjjee aa FFeeaaggnnee ee vveeggnniinn

ffuussiillââttss ddaaii ppaarrttiiggjjaannss..

1939-1945: Seconde Vuere Mondiâl.Dal 1940 al 1943 le Italie fassiste e combat inflanc de Gjermanie di Hitler.Dopo le cjadude dal fassisim, si metarà cunStâts Unîts di Americhe e Grant Bretagne

cuintri i todescs...

El 6 di Mai al 1976, anûf di sere, un bieltoc di Friûl al vensdrumât dal tara-mot. Sot des cjasescolades e murincuasit mil persones.Chel di Feagne alven cjapât dentriintai comuns unevore vuastâts.

IInnttaaii uullttiinnss vviinnccjj aaggnnss ddaall XXXX sseeccuull FFeeaaggnnee ee mmeett aadduunnttrrêê pprreessttiiggjjoosseess iissttiittuuzziioonnss:: llee OOaassii nnaattuurraalliissttiicchhee ddaaiiCCuuaaddrriiss ddeess cciiccooggnneess,, eell mmuusseeuu ddee vviittee ccoonnttaaddiinnee ddii

CCjjaassee CCoocceell ee eell ppaarrcc ppuubblliicc ddaall CCjjaasstteennâârr..

SSiiuurr îî tt ddii MMaannzzaann,,iinnttaall 11223300,, aall èè eellpprriinn nnoobbii ll aa jjeessssiirriiccuuaarrddââtt ffrraa ii aabbii--ttaattôôrrss ddaall ccjjiissccjjeell..

Le gnot dal tradiment

Zûc di societât par cuatri partecipants che i plâs le aventure e le storie di FeagneIdeazion e disens: Luigino Peressini

Colors: Olga Danelone

Voltât par furlan: Valter Zucchiatti, cu le consulence linguistiche di Alessandro Carrozzo

Si ringracie pe consulence storiche: Valter Zucchiatti

Stampe: Graphis di Fagagna

Cheste opare a e stade publicade dal Comun di Feagne cul

contribût finanziari de Provincie di Udin, daûr de leç regjonâl 15/1996

1111

6666

11111111

11115555