พาหะนำาโรคและอัตราการติด...

นพนธตนฉบบ วกรมวทยพ2561;60(1):18-28

18 วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 60 ฉบบท 1 มกราคม - มนาคม 2561

พาหะนำาโรคและอตราการตดเชอโรคตดตอระหวาง

สตวสคนจากหน ณ บรเวณชองทางเขาออกประเทศ

ทาเรอกรงเทพ

พรชย เกดศรกรมควบคมโรค สำ�นกโรคตดตอทวไป ด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ ท�เรอกรงเทพ ถนนหน�ท�เรอกรงเทพ คลองเตย

กรงเทพฯ 10110

E-mail: [email protected]

บทคดยอ ไดทำ�ก�รศกษ�เชงสำ�รวจภ�คตดขว�ง เพอศกษ�ชนด จำ�นวนของหนซงเปนพ�หะนำ�โรค และอตร�ก�รตดเชอโรคตดตอระหว�งสตวสคนจ�กหน บรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ โดยก�รว�งกรงดกหนทจดต�งๆ ในเขต พนทชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ จำ�แนกชนดและเกบตวอย�งเลอด ไต ม�ม หวใจ และปอด เพอตรวจห�ปรสตภ�ยในและตรวจท�งหองปฏบตก�ร รวมทงตรวจห�ปรสตภ�ยนอก พบว�จ�กก�รว�งกรงทงหมด 130 กรง ไดหนจำ�นวน 37 ตว คดค� percent trap success ไดเท�กบ 28.46 หนทดกไดเปนหนทองข�ว (Rattus rattus) รอยละ 81.08 และ เปนหนจด (Rattus exulans) รอยละ 18.92 พบปรสตภ�ยนอกจำ�นวน 13 ตว เปนหมดหนชนด Xenopsylla cheopis ทกตว คดเปนค� Infestation rate เท�กบ 35.14 ค�ดชนหมดหนเท�กบ 1 ไมพบตวเตมวยของพย�ธปอดหน (Angiostrongylus sp.) ผลตรวจห�ภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซยในตวอย�งเลอดจ�กหวใจของหนจำ�นวน 35 ตวอย�ง ใหผลบวกรอยละ 42.86 โดยใหผลบวกตอเชอ Murine typhus, Scrub typhus และ Tick typhus เปนรอยละ 60.0, 40.0 และ 26.67 ต�มลำ�ดบ และพบว�ใหผลบวกตอเชอ 2 ชนด คอ Murine และ Scrub typhus จำ�นวน 4 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 26.67 ตวอย�งเลอดทใหผลบวกและพบว�มหมดหนจำ�นวน 7 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 20.00 ของจำ�นวน ตวอย�งทงหมดทสงตรวจ โดยทไมพบเชอเลปโตสไปร� จ�กค�ดชนหมดหนดงกล�วแสดงว�ชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพไมมคว�มเสยงตอก�รแพรกระจ�ยของก�ฬโรค แตก�รทพบหนทพบเชอกอโรค Murine typhus มหมดหนอ�ศยอยบนตวหนสงถงรอยละ 66.67 นนมโอก�สเสยงสงในก�รแพรกระจ�ยของโรค Murine typhus โดยมหมดหน ชนด Xenopsylla cheopis เปนพ�หะนำ�โรคได ผลก�รศกษ�นแนะนำ�ว�ผบรห�รชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ควรดำ�เนนม�ตรก�รสำ�หรบควบคมหนและหมดหน และตดต�มประเมนผลโดยก�รสำ�รวจค�ดชนหมดหนเพอประเมนประสทธภ�พของก�รดำ�เนนง�น และควรเฝ�ระวงพ�หะนำ�โรคภ�ยในชองท�งอย�งสมำ�เสมอทกป เพอใหไดขอมลสำ�หรบประเมนคว�มเสยงตอไป

Accepted for publication, 25 December 2017

อตราการตดเชอโรคตดตอระหวางสตวสคนจากหน พรชย เกดศร

19วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 60 ฉบบท 1 มกราคม - มนาคม 2561

บทนำา

กฎอน�มยระหว�งประเทศ พ.ศ. 2548 ไดกำ�หนดสมรรถนะหลกในเรองก�รจดใหมก�รปฏบตและ

ก�รฝกอบรมเจ�หน�ทในก�รควบคมพ�หะนำ�โรคและแหลงรงโรค ภ�ยในชองท�งเข�ออกประเทศและบรเวณใกลเคยง

ต�มภ�คผนวก 1 ขอ ข และ จ และภ�คผนวก 5 ว�ดวยม�ตรก�รจำ�เพ�ะสำ�หรบโรคนำ�โดยพ�หะนำ�โรคอนๆ(1)

นอกจ�กนชองท�งเข�ออกประเทศยงตองดำ�เนนก�รต�มม�ตร� 37 และม�ตร� 38 แหงพระร�ชบญญตโรคตดตอ

พ.ศ. 2558 ในเรองก�รควบคม กำ�จด แมลง หน ทอ�จแพรเชอโรคทเปนคว�มเสยงด�นส�ธ�รณสขและพนทโดยรอบ

ชองท�ง 400 เมตร และย�นพ�หนะทเข�ออกประเทศซงชองท�งเข�ออกประเทศตองควบคม กำ�จดหรอทำ�ใหปลอด

จ�กพ�หะนำ�โรคดวยเชนกน(2) โดยชองท�งเข�ออกประเทศทเปนท�เรอจะเนนม�ตรก�รในก�รเฝ�ระวงก�ฬโรค(3)

โดยใหคว�มสำ�คญตอก�รควบคมกำ�จดหนภ�ยในชองท�ง เพร�ะหนเปนตวนำ�ของโรคตดเชอหล�ย ๆ โรค เชน

โรคกลวนำ� (Hydrophobia) เกดจ�กหนทมเชอไวรสโรคกลวนำ�ม�กดคนโดยตรงเชอจะถ�ยจ�กหนไปสคน โรค

ทเกดจ�กเชอ Rickettsia ไดแก Murine typhus, Scrub typhus และ Tick typhus ซงเกดจ�กหมดหรอไร

ทอ�ศยบนตวหนกด โรคทเกดจ�กพย�ธ ไดแก Trichinosis ซงเกดจ�กพย�ธชนด Trichinella spirallis โดย

ก�รทคนกนเนอหนทมตวออนของพย�ธนเข�ไป นอกจ�กนยงเปนพ�หะนำ�โรคป�กและเท�เปอยและโรคนวค�สเซลม�

สสตวไดอกดวย โรค Leptospirosis ทเกดจ�กเชอ Leptospira icterohaemorrhagia โดยพบเชอในปสส�วะ

ของหนม�กทสด โรคทเกดจ�กเชอแบคทเรยอกโรคหนงซงมอนตร�ยม�กและเปนทรจก คอ ก�ฬโรค หรอ Black

death เกดจ�กเชอ Yersinia pestis คนตดโรคโดยโดนหมดทอ�ศยบนตวหนกด นอกจ�กนหนยงกอใหเกด

คว�มรำ�ค�ญและโรคเกลยดกลวหน (Ratphobia) ในบ�งคน เปนตน(4)

สำ�หรบชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ เปนชองท�งเรอทมก�รขนถ�ยสนค�จ�กท�เรอแหลมฉบง

ท�เรอศรร�ช� ท�เรอม�บต�พด โดยจะมเรอสนค�ขน�ดเลกขนสนค�จ�กท�เรอดงกล�วม�ถ�ยสนค�ไวทโกดงสนค�

ของท�เรอกรงเทพ ขณะเดยวกนเรอสนค�ขน�ดเลกกจะรบสนค�จ�กท�เรอกรงเทพไปสงใหเรอสนค�ขน�ดใหญ

ทเทยบท�บรเวณท�เรอดงกล�วข�งตน สนค�ทขนถ�ยมคว�มหล�กหล�ย เชน สนค�ท�งก�รเกษตร แปง ข�ว

เปนตน สนค�เหล�นอ�จมแมลงและหนหลบซอนไมว�จะเปนก�รตดออกไปหรอตดเข�ม�กบสนค� โดยเฉพ�ะ

ภ�ยในโกดงสนค�ของท�เรอกรงเทพเองกอ�จจะมหนเข�ม�อ�ศยทำ�รงและกดกน ทำ�คว�มเสยห�ยใหกบสนค�

เปนรงโรคของโรคตดตอจ�กสตวสคน เปนสตวทกอคว�มรำ�ค�ญ หรอเปนทน�รงเกยจของคนทวไป และต�มขอ

กำ�หนดของกฎอน�มยระหว�งประเทศ พ.ศ. 2548 ทกล�วว�ชองท�งเข�ออกประเทศโดยเฉพ�ะท�เรอและย�นพ�หนะ

จะตองปลอดหนและหมด โดยห�กพบหลกฐ�นของพ�หะหรอรงโรคจะตองทำ�ก�รกำ�จดหนในทนท(5) อกทงกลม

โรคตดตอระหว�งประเทศ สำ�นกโรคตดตอทวไปไดกำ�หนดม�ตรก�รโดยใหด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ

ทกแหงดำ�เนนก�รเฝ�ระวงโรคก�ฬโรคทกป(6)

เนองจ�กหนเปนพ�หะของโรคตดเชอสตวสคนหล�ยชนดนอกจ�กโรคก�ฬโรค เพอใหครอบคลมโรคทม

หนเปนพ�หะ จงไดทำ�ก�รศกษ�จำ�นวน ชนดของหนซงเปนพ�หะนำ�โรค ดชนหมดหน และอตร�ก�รตดเชอโรคสตว

สคนในบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ เพอนำ�ผลทไดม�ประเมนคว�มเสยงด�นส�ธ�รณสขทมหน

เปนสตวรงโรค และใชเปนขอมลในก�รว�งแผนควบคมหนและหมดหนภ�ยในบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ

ท�เรอกรงเทพตอไป

Infection Rates of Zoonotic Diseases Caused by Rats Pornchai Kerdsiri


วสดและวธการ

วสดและอปกรณ ประกอบดวย

1. อปกรณดกหน ไดแก กรงดกหน เหยอหน

2. อปกรณสลบหน ไดแก นำ�ย�คลอโรฟอรม กลองพล�สตกใสหน สำ�ล ผ�กนเปอน

3. อปกรณเกบตวอย�งเลอด ไต หวใจ ปอด ม�ม และตบ ไดแก ป�กคบ หลอดบรรจเลอด กลองใสตวอย�ง

เครองปนแยกซรม

4. อปกรณจำ�แนกชนดหน ไดแก แบบบนทกขอมล เครองชงนำ�หนก ไมบรรทด แทนโฟม

5. อปกรณก�รเกบปรสตภ�ยนอกและปรสตภ�ยในตวหน ไดแก หวส�งหมด ป�กคบ ขวดแกว กรรไกร

ขวดแกวทมแอลกอฮอล 70%

วธการ

ก�รศกษ�ครงนเปนก�รศกษ�เชงสำ�รวจภ�คตดขว�ง (cross-sectional study) โดยมขนตอน

ก�รดำ�เนนง�น ดงตอไปน

การกำาหนดพนทดำาเนนการ

ใชวธก�รสมแบบเจ�ะจงเลอกพนททมคว�มเสยง ไดแก พนทภ�ยในชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอ

กรงเทพ ประกอบดวยพนทบรเวณอ�ค�รผเดนท�งระหว�งประเทศ อ�ค�รสำ�นกง�นในชองท�งเข�ออกประเทศ

ท�เรอกรงเทพ โกดงสนค� และโรงอ�ห�รภ�ยในชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ซงทงหมดเปนพนททม

ขอมลว�เคยตรวจพบหนในชวงปทผ�นม� และตงอยบรเวณรมแมนำ�เจ�พระย� ซงเปนจดจอดเรอเดนท�งระหว�ง

ประเทศ

การวางกรงดกหน

ว�งกรงดกหนชวงเวล� 15.00 - 17.00 น. ในบรเวณพนทกำ�หนด และเกบกรงดกหนชวงเวล�

09.00 - 10.00 น. ของวนถดไป โดยใชหมกแหงย�งเปนเหยอลอหน เกยวเหยอในกรงแลวนำ�ไปว�งในบรเวณทกำ�หนด

โดยว�งกรงไวจดละ 20 - 30 กรงตอวน รวมจำ�นวนกรงดกหนทว�ง 130 กรง โดยใหมระยะห�งระหว�งกรงประม�ณ

20 เมตร(7) เปนเวล� 5 วน ก�รว�งกรงดกหนดำ�เนนก�รตงแตเดอนเมษ�ยน ถง มถน�ยน 2559 โดยมร�ยละเอยด

ดงน

ชวงเวลาวางกรง สถานท จำานวนกรง

เมษ�ยน สปด�หท 2 โรงอ�ห�ร 1 และโกดงสนค� 3 30

เมษ�ยน สปด�หท 4 โกดงสนค� 4 และโกดงสนค� 5 20

พฤษภ�คม สปด�หท 2 โกดงสนค� 6 และโกดงสนค� 7 20

พฤษภ�คม สปด�หท 4 โกดงสนค� 8 และอ�ค�รผเดนท�ง 30

มถน�ยน สปด�หท 2 โรงอ�ห�ร 2 และโกดงสนค� 9 30

นำ�เหยอออกจ�กกรงดกทตดหรอไมตดหนในแตละวน แลวล�งดวยนำ�ผสมผงซกฟอกและนำ�สะอ�ด จ�กนน

ผงแดดใหแหงกอนนำ�ไปใชดกหนครงตอไป



การนบจำานวนหนและจดบนทก

นบจำ�นวนหนทดกได แลวนำ�ค�ตวเลขทไดไปใชในก�รคำ�นวณคว�มสำ�เรจในก�รว�งกรงดกสตว (Percent

trap success)

การจำาแนกชนดของหน

จำ�แนกชนดของหนต�มหลกอนกรมวธ�น โดยชงนำ�หนก วดคว�มย�วหวบวกลำ�ตว คว�มย�วห�ง

คว�มย�วเท�หลง คว�มย�วใบห นบจำ�นวนเต�นม (ตวเมย) และแยกเพศ

การสงเกตความผดปกตจากภายนอก

ตรวจดคว�มผดปกตของร�งก�ยภ�ยนอกของหน เชน ตอมนำ�เหลองบรเวณข�หนบ คว�มพก�ร

การเกบตวอยางปรสตภายนอก

- หมดหน โดยใชหวส�งขนหนถยอนขนใหทวตวหน โดยเนนบรเวณซอกคอ ข�หน� ข�หลง และโคนห�ง

จ�กนนจบห�งยกตวขนใหหวหนหอยลงแลวเค�ะสนหลงใหหมดหนรวงลงม� นบจำ�นวนหมดหนทไดและบนทกผล

ในแบบบนทกขอมล เกบตวอย�งใสขวดแกวทมแอลกอฮอล 70% นำ�ไปคำ�นวณห�ค�ดชนหมดหนและตรวจจำ�แนก

ชนดของปรสตต�มระบบอนกรมวธ�น

- ไรออน โดยตรวจดในรหของหนห�กพบไรออน ใชไมแคะหขดบรเวณรหออกใหหมดเกบตวอย�ง

ใสขวดแกวทมแอลกอฮอล 70% นำ�ไปตรวจจำ�แนกชนดต�มระบบอนกรมวธ�น

- เหบ ใชป�กคบมเขยวจบตวเหบแลวคอยๆ ดงขนตรงๆ เพอปองกนไมใหป�กเหบตดอยกบเนอเยอของ

หนจะทำ�ใหจำ�แนกชนดไมได เกบตวอย�งใสขวดแกวทมแอลกอฮอล 70% นำ�ไปตรวจจำ�แนกชนดต�มระบบอนกรมวธ�น

การสลบหน

นำ�หนทดกไดทงกรงใสกลองพล�สตกใสทมสำ�ลชบคลอโรฟอรมอยภ�ยในกลองแลวปดฝ�กลองใหสนท

ทงไวน�น 3 - 5 น�ท (ขนอยกบขน�ดและนำ�หนกของหน) เมอหนสลบแลวนำ�หนออกจ�กกลองพล�สตกเพอเกบ

ตวอย�งตอไป

การเกบตวอยางเลอดจากหน

ใชสำ�ลชบแอลกอฮอลเชดบรเวณหน�อกแลวใชเขมฉดย�เบอร 21 ย�ว 1 นว แทงใหทะลกระบงลมเอยงขว�

เลกนอยตรงตำ�แหนงหวใจ และดดเลอดประม�ณ 1 - 2 มลลลตร (มล.) ใสหลอดเกบเลอด จ�กนนแยกซรมใสหลอด

เกบซรมไวทอณหภม 4 - 8 องศ�เซลเซยส (°ซ) เพอตรวจห�ภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซย

การสงเกตความผดปกตและการเกบตวอยางอวยวะภายใน

เปดชองทองของหนหลงจ�กเกบตวอย�งเลอดเสรจแลว เพอสงเกตคว�มผดปกตและเกบตวอย�งอวยวะ

ภ�ยใน ไดแก

- ม�ม ตรวจดคว�มผดปกต เพอตรวจก�รตดเชอก�ฬโรค

- ไต ขลบปล�ยไตแลวนำ�ม�บดลงในอ�ห�รเลยงเชอชนดกงเหลว : Semi solid EMJH [Ellinghousen

- McCullough - Johnson - Harris (EMJH)] (บรษท Sigma Chemicals, St. Louis, Mo, USA.) เพอ

ตรวจห�เชอเลปโตสไปโรซส



- หวใจและปอด ตดหวใจและปอด เกบในภ�ชนะทปดสนท แลวนำ�ไปเกบรกษ�ทอณหภม 2 - 8°ซ

เพอตรวจห�พย�ธปอดหนตวเตมวย

การตรวจหาเชอกอโรค

ก�รตรวจห�เชอเลปโตสไปร�

นำ�ตวอย�งไตทเกบในอ�ห�รเลยงเชอไปบมเพ�ะในทมด ทอณหภม 28 - 30°ซ เปนเวล� 5 - 7 วน เมอครบ

เวล�สงเกตบรเวณผวหน�ของอ�ห�รเลยงเชอ ห�กเหนวงแหวนสข�วขนบรเวณขอบหลอดทดลอง เกบตวอย�งอ�ห�ร

เลยงเชอประม�ณ 400 - 500 ไมโครลตร หยดลงบนสไลดเพอตรวจห�ตวเชอภ�ยใตกลองจลทรรศนพนมด (Dark

field microscope) แลวบมเพ�ะตออก 5 - 7 วน จงเกบตวอย�งอ�ห�รเลยงเชอเพอตรวจซำ�เชนเดม

ก�รตรวจห�เชอรกเกตเซย

ตรวจห�ภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซยดวยวธ Indirect immunofluorescent assay (IFA) โดยเจอจ�ง

ซรมท 1:50 ดวย Phosphate Buffer Saline (PBS) pH 7.2 แลวนำ�ไปหยดบนสไลดทมแอนตเจนของเชอรกเกตเซย

บมทอณหภม 37°ซ น�น 30 น�ท ล�งดวย PBS Buffer pH 6.8 และนำ�กลน เมอแหงแลวจงหยด Fluorescein

Isothiocyanate (FITC) Conjugated Anti-Rat IgG (บรษท Sigma Chemicals, St. Louis, Mo, USA.)

ทเจอจ�งดวย PBS buffer 1:50 บมทอณหภม 37°ซ น�น 30 น�ท ล�งดวย PBS pH 7.2 และนำ�กลน

แลวนำ�ไปดดวยกลองจลทรรศนฟลออเรสเซนต โดยใชซรมของหนทใหผลบวกและลบตอเชอ Scrub typhus, Murine

typhus และ Tick typhus ทเตรยมโดยหองปฏบตก�รตรวจวนจฉยโรคตดเชอรกเกตเซย กองวจย สถ�บนวจย

วทย�ศ�สตรก�รแพทยทห�ร เปน positive control และ negative control ต�มลำ�ดบ

ก�รตรวจห�พย�ธปอดหนตวเตมวย (Angiostrongylus sp.)

นำ�ปอดและหวใจหนใสในจ�นเพ�ะเชอ เตมนำ�กลน จ�กนนฉกหวใจและปอดหนใหมขน�ดเลกและเขย

ใหพย�ธหลดออกจ�กเซลล แลวนำ�ไปสองกลองจลทรรศนเพอแยกชนดของพย�ธ โดยเปรยบเทยบกบรปถ�ยตนแบบ

การวเคราะหขอมล

ก�รวเคร�ะหขอมลใชค�สถตเชงพรรณน� ไดแก ค�รอยละ อตร�ก�รตดเชอโรค (Infection rate) รอยละ

ของก�รมปรสตอยบนตว (Infestation rate) รอยละคว�มสำ�เรจในก�รว�งกรงดกสตว (Percent trap success)

ค�ดชนหมดหน (Flea index) ค�สวนเบยงเบนม�ตรฐ�น

ผล

การจำาแนกและชนดของหน

กรงดกหนจำ�นวน 130 กรง ดกหนไดทงหมดจำ�นวน 37 ตว คดเปน Percent trap success เท�กบ

28.46 (จำ�นวนกรงทดกหนได/จำ�นวนกรงทว�งทงหมด × 100 = × 100) และพบว�หนจำ�นวน 13 ตว ทมหมดอย

บนตว นบรวมจำ�นวนหมดหนได 37 ตว เจ�ะเลอดหนเพอตรวจท�งหองปฏบตก�รได 35 ตว (เจ�ะเลอดไมได 2 ตว)

จำ�แนกชนดของหนต�มหลกอนกรมวธ�นโดยใชขน�ดทวดได พบว�มหน 2 ชนด ไดแก หนทองข�ว (Rattus

rattus) จำ�นวน 30 ตว คดเปนรอยละ 81.08 และหนจด (Rattus exulans) จำ�นวน 7 ตว คดเปนรอยละ 18.92

ต�มลำ�ดบ จำ�นวนหนทพบเปนเพศเมย 23 ตว คดเปนรอยละ 62.16 เพศผ 14 ตว คดเปนรอยละ 37.84 สดสวน

ของหนเพศผตอเพศเมยเท�กบ 1:1.64 ในก�รดกหนครงนพบหนทองข�วตงทอง 5 ตว นบลกในทองได 34 ตว (ต�ร�งท 1)



อตราการตดเชอโรคสตวสคน

จ�กก�รดำ�เนนก�รดงกล�ว พบว�

ค�ดชนหมดหน Flea index(8) = = = 1.00

รอยละของก�รมปรสตอยบนตว (Infestation rate)(8)

= × 100 = = 35.14

อตร�ก�รตดเชอโรค (Infection rate)(8) = × 100 = = 42.86

ผลการตรวจตวอยางหนทางหองปฏบตการและความผดปกตอนๆ

ผลก�รตรวจห�ภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซยดวยวธ Indirect immunofluorescent assay พบว�ม

ตวอย�งทใหผลบวกตอเชอ Murine typhus, Scrub typhus และ Tick typhus คดเปนรอยละ 60.00, 40.00

และ 26.67 ต�มลำ�ดบ และมตวอย�งทใหผลบวกตอเชอ 2 ชนด จำ�นวน 4 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 26.67 เปน

ตวอย�งเลอดทใหผลบวกและมหมดหนจำ�นวน 7 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 20.00 ของจำ�นวนตวอย�งทสงตรวจ

ทงหมด ตวอย�งเลอดทใหผลลบแตมหมดหนจำ�นวน 6 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 17.14 ของจำ�นวนตวอย�งทงหมด

ทสงตรวจ ตวอย�งเลอดทใหผลบวกแตไมมหมดหนจำ�นวน 8 ตวอย�ง คดเปนรอยละ 22.86 ของตวอย�งทสงตรวจ

ทงหมด ในจำ�นวนตวอย�งเลอดทใหผลบวกตอเชอ Rickettsia typhi (Murine typhus) จำ�นวน 9 ตวอย�ง

เปนตวอย�งเลอดทมหมดหนถง 6 ตวอย�งคดเปนรอยละ 66.67

ผลก�รตรวจคว�มผดปกตของตอมนำ�เหลองทข�หนบ ตบ และม�มของหนทดกไดไมพบคว�มผดปกต

ใด ๆ แสดงว�ไมมก�รตดเชอก�ฬโรคในหนทดกได และจ�กก�รเพ�ะเชอตวอย�งจ�กไต ตรวจไมพบเชอเลปโตสไปร�

ผลก�รตรวจห�ปรสตภ�ยในโดยตรวจห�ตวเตมวยของพย�ธปอดหน (Angiostrongylus sp.) ในตวอย�ง

หวใจและปอดของหนทดกได ไมพบตวเตมวยพย�ธปอดหนในตวอย�งทสงตรวจ

ก�รเกบตวอย�งปรสตภ�ยนอกจ�กหน เพอจำ�แนกชนดของปรสต พบว�เปนหมดหนชนด Xenopsylla

cheopis ทกตว จำ�นวน 37 ตว (ต�ร�งท 2)

ตารางท 1 ชนด จำ�นวน เพศ และขน�ดคว�มย�วของหนทดกไดภ�ยในชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ

ท ชนดของหน จำานวน (%)

เพศ ความยาว

(ซม.)

หว + ตว ± SD

ความยาว

(ซม.)

หาง ± SD


(ซม.)

เทาหลง ± SD


(ซม.)

ห ± SDผ เมย

(ลก)

1. R. rattus 30 (81.08) 12 18 17.2 ± 1.3 19.5 ± 1.9 3.4 ± 0.2 2.2 ± 0.2

2. R. exulans 7 (18.92) 2 5 (34) 11.2 ± 1.8 13.2 ± 0.3 2.5 ± 0.3 1.6 ± 0.2



วจารณ

ค� Percent trap success มค�เท�กบ 28.46 ค�ทสำ�รวจไดใกลเคยงกบผลก�รสำ�รวจระหว�ง พ.ศ. 2544

- 2545(9) (เท�กบ 26.67 และ 20.00 ต�มลำ�ดบ) อ�จเนองจ�กสำ�นกแพทยและอน�มย ก�รท�เรอแหงประเทศไทย

มก�รดำ�เนนก�รกำ�จดหนอย�งสมำ�เสมอ โดยวธก�รว�งกรงดก ก�รว�งก�ว และว�งเหยอพษ ซงมผลทำ�ใหปรม�ณ

หนไมสงขนจ�กก�รสำ�รวจในครงทผ�นม�

หมดหนทตรวจพบเปนชนด Xenopsylla cheopis ซงเปนชนดเดยวกบก�รสำ�รวจ พ.ศ. 2544 และ

พ.ศ. 2545(9) และก�รสำ�รวจทด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ ท�อ�ก�ศย�นดอนเมอง พ.ศ. 2557(10) ค�ดชน

ตารางท 2 ผลก�รตรวจห�ระดบภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซยและชนดของ Ectoparasite ของหนจำ�แนก

ต�มชนดของหน

ท ชนดของหนระดบภมตานทานตอเชอรกเกตเซย

ชนดของ EctoparasiteScrub typhus Murine typhus Tick typhus

1. R. rattus Neg. Neg. 1:100 -

2. R. rattus Neg. Neg. Neg. Xenopsylla cheopis

3. R. rattus Neg. Neg. 1:200 -

4. R. rattus 1:50 Neg. Neg. -




8. R. rattus 1:50 1:200 Neg. Xenopsylla cheopis

9. R. rattus Neg. 1:800 Neg. -


11. R. rattus Neg. 1:800 Neg. Xenopsylla cheopis

12. R. rattus Neg. 1:1,600 Neg. -

13. R. rattus Neg. 1:100 Neg. Xenopsylla cheopis

14. R. rattus Neg. 1:800 1:50 Xenopsylla cheopis

15. R. exulans 1:100 Neg. Neg. Xenopsylla cheopis

16. R. rattus Neg. 1:200 Neg. -


18. R. rattus Neg. 1:100 1:50 Xenopsylla cheopis


20. R. rattus 1:100 1:200 Neg. Xenopsylla cheopis

21. R. exulans Neg. Neg. Neg. Xenopsylla cheopis



หมดหน (Flea index) ในก�รศกษ�นพบว�เท�กบ 1.0 เปนไปต�มทองคก�รอน�มยโลกกำ�หนด คอ ค�ดชนหมดหน

ไมเกน 1 และมค�นอยกว�ก�รสำ�รวจ พ.ศ. 2544 และ พ.ศ. 2545(9) ทสำ�รวจในพนทเดยวกน

หนทดกไดครงนเปนหนทองข�ว (R. rattus) รอยละ 81.08 ของจำ�นวนหนทดกไดทงหมด เมอเทยบกบ

ผลก�รดำ�เนนง�นเมอป 2544 พบหนทอ (Rattus norvegicus) ในพนทชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ

รอยละ 35.71 ส�เหตทไมพบหนทอ (Rattus norvegicus) ในก�รสำ�รวจครงนอ�จเนองม�จ�กในชวงสำ�รวจ

เปนชวงฤดรอนจำ�นวนอ�ห�รของหนมจำ�กด จงทำ�ใหหนอพยพไปอยในชมชนหรอตล�ดในบรเวณใกลเคยง และ

ไมพบหนต�งส�ยพนธและไมพบหนปวยเปนก�ฬโรคในพนททสำ�รวจครงน ซงแสดงใหเหนว�ยงไมมหนส�ยพนธอนๆ

ตดม�กบสนค�ทขนสงม�ท�งเรอทเดนท�งม�จ�กประเทศเขตตดโรคก�ฬโรค และโรคตดตอทมหนเปนพ�หะนำ�โรค(6)

ผลก�รตรวจห�ภมต�นท�นตอเชอรกเกตเซยพบว�ตวอย�งเลอดใหผลบวกตอเชอ Rickettsia typhi

ซงเปนเชอกอโรค Murine typhus รอยละ 60.00 ของจำ�นวนตวอย�งทสงตรวจ และพบเชอทงหมดซงเปนไปต�ม

ก�รค�ดหม�ย เพร�ะเปนโรคในเขตเมองซงมหมดหนเปนพ�หะนำ�โรค และในก�รสำ�รวจครงนพบหมดหนชนด

Xenopsylla cheopis จำ�นวน 37 ตว จ�กค�ดชนหมดหนแสดงว�ไมมคว�มเสยงก�รเกดก�รแพรกระจ�ยของ

โรคก�ฬโรค แตมโอก�สเสยงตอก�รแพรกระจ�ยของเชอรกเกตเซยตอโรค Murine typhus, Scrub typhus และ

Tick typhus และยงพบหมดหนอ�ศยอยบนตวหนทใหผลบวกสงถงรอยละ 66.67 ของตวอย�งทใหผลบวกตอเชอ

กอโรค Murine typhus ซงมโอก�สเสยงสงในก�รแพรกระจ�ยของโรค Murine typhus โดยมหมดหนชนด

Xenopsylla cheopis เปนพ�หะนำ�โรคซงส�ม�รถถ�ยทอดเชอไดทงหมดหนตวผและตวเมยเพร�ะหมดหนกนเลอด

ไดทงตวผและตวเมย นอกจ�กนยงกนไดทงเลอดสตวและคน(11) จงควรใหดำ�เนนก�รควบคม กำ�จดหนและหมดหน

ในบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ เพอลดอตร�เสยงในก�รแพรกระจ�ยโรคนรวมถงก�รตดตง

Rat guard อย�งสมำ�เสมอ เพอปองกนหนขนหรอลงจ�กเรอทเข�ม�จอดเทยบท�

ผลก�รตรวจไมพบตวเตมวยของพย�ธปอดหน อ�จเปนไปไดว�พนทโดยรอบบรเวณท�เรอกรงเทพไมพบ

โฮสตกงกล�งของพย�ธชนดนซง ไดแก หอยโขง หอยท�กแอฟรกน หอยเชอร เปนตน(12)

จ�กร�ยง�นผลก�รปฏบตง�นของด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ ท�เรอกรงเทพ พบว�มก�รสำ�รวจ

และแยกชนดของหน ห�ค�ดชนหมดหนม�ตงแต พ.ศ. 2544 โดยดำ�เนนก�รชวงเดอนมน�คม ถง มถน�ยน ของ

ทกป และค�ดชนหมดหน (Flea index) ทสำ�รวจไดระหว�ง พ.ศ. 2555 - 2558 มค� 0.23, 0.55, 0.44 และ

0.93 ต�มลำ�ดบ จ�กก�รศกษ�ครงนพบค�ดชนหมดหนเท�กบ 1.00 ซงไมเกนเกณฑทองคก�รอน�มยโลกกำ�หนด

สวนผลก�รจำ�แนกชนดของหนตงแต พ.ศ. 2555 เปนตนม� พบหน Rattus norvergicus, Rattus rattus และ

Rattus exulans ซงเปนหนชนดเดยวกนกบหนทสำ�รวจไดในครงนเชนกน เปนตน(13)

ก�รศกษ�นมผลตอก�รควบคมโรคตดตอระหว�งสตวสคนในชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ

ก�รจำ�แนกชนดของหน และอตร�ก�รตดเชอกอโรค จะเปนขอมลพนฐ�นของชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ

สำ�หรบก�รศกษ�ครงตอไป กล�วคอห�กพบหนชนดทไมเคยพบม�กอนในพนททศกษ� หรอพบว�มอตร�ก�รตดเชอ

ทเปลยนแปลงไป อ�จสนนษฐ�นไดว�น�จะมหนจ�กพนททไดรบผลกระทบจ�กโรคทมหนเปนพ�หะ (Affected

area) แฝงม�กบสนค�ทขนสงม�ท�งเรอเข�ม�ในบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ซงเปนสญญ�ณ

เตอนใหเรงรดม�ตรก�รส�ธ�รณสข เรองก�รกำ�จดหนเพอลดคว�มเสยงของโรค ไดแก ก�รปรบปรงสข�ภบ�ล

ก�รตด Rat Guard ในเรอทกลำ�เพอปองกนหนต�มทองคก�รอน�มยโลกกำ�หนดไว โดยเฉพ�ะอย�งยงชองท�ง

เข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ เปนท�เรอทตงอยในกรงเทพมห�นคร เมองหลวงของประเทศไทย ซงมประช�ชน

อ�ศยอย�งหน�แนน และยงเปนศนยกล�งก�รคมน�คมขนสงของประเทศ ห�กเกดปญห�ดงกล�วจะสงผลกระทบ

ตอเศรษฐกจ และคว�มเชอมนของต�งช�ตทมตอระบบสขภ�พของประเทศไทย จงควรพฒน�ก�รดำ�เนนง�น



โดยใชเปนระบบก�รเฝ�ระวงโรคท�งระบ�ดวทย� เพอใหส�ม�รถอธบ�ยแนวโนมก�รเกดโรค ตรวจจบคว�มเสยง

ท�งด�นส�ธ�รณสขไดอย�งเปนระบบ และส�ม�รถกำ�หนดม�ตรก�รปองกนโรคในพนททพบคว�มเสยงไดทนทวงท

สรป

ผลก�รสำ�รวจทบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ระหว�งเดอนเมษ�ยน ถง มถน�ยน 2559

เปนหนทองข�ว (Rattus rattus) จำ�นวน 30 ตว คดเปนรอยละ 81.08 และเปนหนจด (Rattus exulans) จำ�นวน

7 ตว คดเปนรอยละ 18.92 สดสวนของหนเพศผตอเพศเมยเท�กบ 1:1.64 เปนหนตงทอง 5 ตว นบลกในทองได

จำ�นวน 34 ตว และพบหมดหนชนด Xenopsylla cheopis เปนปรสตภ�ยนอก จ�กผลก�รศกษ�ส�ม�รถนำ�ม�

ประเมนคว�มเสยงของชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ไดดงน 1) ชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ

ไมเสยงตอก�รเกดโรคก�ฬโรค เนองจ�กหนทดกไดไมมอ�ก�รแสดงก�รปวยดวยโรคก�ฬโรค และมค�ดชนหมด

หนเปนค�คว�มเสยงตอก�รเกดโรคก�ฬโรคทสำ�รวจไดนนอยในค�กำ�หนดขององคก�รอน�มยโลก คอ ค�ไมเกน 1

หม�ยถงไมมคว�มเสยงตอก�รเกดโรคก�ฬโรคในพนทสำ�รวจ 2) ไมพบคว�มเสยงตอก�รเกดโรคเลปโตสไปโรซส

เนองจ�กผลก�รตรวจท�งหองปฏบตก�รตรวจไมพบเชอเลปโตสไปร�ในตวอย�งหนทสงตรวจ และ 3) ชองท�ง

เข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ มโอก�สเสยงในก�รแพรกระจ�ยของเชอรกเกตเซยตอโรค Murine typhus, Scrub

typhus และ Tick typhus โดยมหมดหนชนด Xenopsylla cheopis เปนพ�หะนำ�โรค เนองจ�กผลตรวจท�ง

หองปฏบตก�รพบเชอรกเกตเซยซงเปนเชอกอโรคทส�ม�รถแพรกระจ�ยโดยมหมดหน (Xenopsylla cheopis)

เปนพ�หะนำ�โรคในพนททศกษ�ครงน โดยพบว�มตวอย�งทใหผลบวกตอเชอ Murine typhus, Scrub typhus

และ Tick typhus คดเปนรอยละ 60.00, 40.00 และ 26.67 ต�มลำ�ดบ ดงนนผบรห�รชองท�งเข�ออกประเทศ

ท�เรอกรงเทพ และผรบผดชอบง�นควบคมพ�หะนำ�โรคของท�เรอกรงเทพ ควรเรงรดดำ�เนนก�รควบคมกำ�จดหน

และหมดหนในบรเวณชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ เพอลดคว�มเสยงในก�รแพรกระจ�ยโรค

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณเจ�หน�ทของชองท�งเข�ออกประเทศ ท�เรอกรงเทพ ทอำ�นวยคว�มสะดวกในก�รว�งกรงดกหน

คณเบญจ� เทพศร หวหน�ด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ ท�เรอกรงเทพ คณอญชน� ประศ�สนวทย

แพทยหญงวร�ลกษณ ตงคณะกล ทใหขอเสนอแนะในก�รดำ�เนนง�น และขอขอบคณน�ยแพทยรงเรอง กจผ�ต

ผ อำ�นวยก�รสำ�นกโรคตดตอทวไป ทสนบสนนงบประม�ณสำ�หรบดำ�เนนก�รศกษ�จนสำ�เรจลลวงไปไดดวยด

หองปฏบตก�รภ�ควช�ปรสตวทย� คณะแพทยศ�สตรศรร�ชพย�บ�ล มห�วทย�ลยมหดล และหองปฏบตก�รสถ�บน

วจยวทย�ศ�สตรก�รแพทยทห�ร ทสนบสนนก�รตรวจท�งหองปฏบตก�ร

เอกสารอางอง

1. กรมควบคมโรค กระทรวงส�ธ�รณสข. กฎอน�มยระหว�งประเทศ พ.ศ. 2548. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพองคก�รสงเคร�ะหทห�รผ�นศกในพระบรมร�ชปถมภ; 2553.

2. ศนยกฎหม�ย กรมควบคมโรค. พระร�ชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2558. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย; 2558.

3. อญชน� ประศ�สนวทย. แนวท�งม�ตรฐ�นก�รปฏบตง�นด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศพรมแดน. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทย; 2554.



4. อญชน� ประศ�สนวทย, เสวก นชจ�ย. สตวรงโรคและแนวท�งก�รสำ�รวจ. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทย; 2546.

5. World Health Organization. Handbook for inspection of ships and issuance of ship sanitation certicificates. France: WHO/HSE/IHR/LYO/2011.3; 2011.

6. กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงส�ธ�รณสข. ก�ฬโรค : โรคตดตอทเปนปญห�ใหม. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทย; 2539.

7. Gage KL. Chapter 6 plague surveillance. In: World Health Organization. Plague manual epidemiology, distribution, surveillance and control. [Online]. 1999 [cited 2019 Oct 5]; [35 screens]. Available from: URL: http://www.who.int/csr/resources/publications/plague/whocdscsredc992c.pdf

8. อญชน� ประศ�สนวทย, ผเรยบเรยง. ประกรณกก�ฬโรค. กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณก�รเกษตรแหงประเทศไทย; 2553.

9. ด�นควบคมโรคตดตอระหว�งประเทศ ท�เรอกรงเทพ. โครงก�รเฝ�ระวงก�ฬโรคในบรเวณท�เรอกรงเทพ ประจำ�ป 2544 – 2546. นนทบร : กรมควบคมโรค กระทรวงส�ธ�รณสข; 2546.

10. จร� แกวดำ�, ปรช�พล ปงผลพล, อญชน� ประศ�สนวทย, ภทร กอมณ. ก�รศกษ�พ�หะนำ�โรคและอตร�ก�รตดเชอโรคสตวสคนทมหนเปนรงโรค บรเวณพนทท�อ�ก�ศย�นน�น�ช�ตดอนเมอง. ว�รส�รวช�ก�รส�ธ�รณสข 2558; 24(1): 132-8.

11. สำ�นกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค กระทรวงส�ธ�รณสข. พ�หะนำ�โรคทสำ�คญและโครงก�รควบคมพ�หะนำ�โรค ในชองท�งเข�ออกประเทศ. กรงเทพฯ : โรงพมพองคก�รสงเคร�ะหทห�รผ�นศกในพระบรมร�ชปถมภ; 2555.

12. อญชน� ประศ�สนวทย, ดอกรก ฤทธจน, ส�ธต ศรธรรม�นส�ร, สมหม�ย สงขจะโปะ. ก�รสำ�รวจท�งระบ�ดวทย�ของโรคพย�ธปอดหน (Angiostrongyliasis) ในจงหวดชยภมและจงหวดมห�ส�รค�ม. นนทบร : สำ�นกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค กระทรวงส�ธ�รณสข; 2541.



Vectors and The Infection Rates of Zoonotic

Diseases Caused by Rats at Bangkok Port

Pornchai KerdsiriDepartment of Disease Control. Bureau of General Communicable Disease, Bankok Port Health Office,

Tha-reua Road, Klongtoey, Bangkok 10110, Thailand

ABSTRACT A cross-sectional survey study was performed to determine types and numbers of rats and vectors carrying zoonotic diseases at point of entry, Bangkok Port. The survey was conducted by placing rat cage traps at various points around the areas of the Bangkok Port. After classification, samples of blood, kidney, spleen, heart and lungs were collected for laboratory tests as well as identification of ectoparasites. The study results showed that among 130 laying cage traps, a total of 37 rats were trapped. The trap success rate was 28.46%. The majority of trapped rats were Rattus rattus (81.08%) while the minority of them were Rattus exulans (18.92%). The ectoparasite infestation rate was 35.14%. The flea index was 1.00. Adult rat lung parasite (Angiostrongylus sp.) was not found. The detection of antibodies to rickettsia infection by Indirect immunofluorescent assay of 35 blood specimens collected from hearts was demonstrated that 42.86%, 40% and 26.67% were positive for Murine typhus, Scrub typhus and Tick typhus, respectively. It was also found that 4 specimens (26.67%) were positive for both Murine typhus and Scrub typhus. Furthermore, 7 blood samples (20%) positive for rickettsia infections were found with rat fleas. Nevertheless, Leptospira infection was not found in any specimens. The index of the rat fleas suggested no possibility of a spread of plague at the port. In addition, the finding of rats with Murine typhus infection and living fleas at a high percentage of 66.67 indicated a high risk of Murine typhus spreading by fleas, particularly via Xenopsylla cheopis carrying Murine typhus. Based on the results, it is suggested that authorities at the Bangkok Port should expedite rat and rat flea control as control measures and further monitoring should be conducted to evaluate performance efficiency as determined by the rat flea index. In addition, surveillance of vectors at the port should be conducted every year to obtain information for risk assessment.

Keywords: flea index, plague, scrub typhus, murine typhus, leptospirosis, Bangkok Port

พาหะนำาโรคและอัตราการติด...

Documents

Transcript of พาหะนำาโรคและอัตราการติด...