SCHOLA PRADOLONGO ANNI: 2018 2019 TRIA NOMINA€¦ · Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas...
Transcript of SCHOLA PRADOLONGO ANNI: 2018 2019 TRIA NOMINA€¦ · Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas...
LAURA LAMATA MEANA
SCHOLA PRADOLONGO
ANNI: 2018 – 2019
TRIA NOMINA:
PRIMER TRIMESTRE PÁGINAS
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
Tema 2: Alfabeto latino
Tema 3: Introducción a la lengua latina
Tema 4: Primera y segunda declinaciones
Tema 5: Introducción a la flexión verbal
Tema 6: Tema de presente en voz activa
Tema 7: Tercera declinación
1
6
9
15
32
35
41
SEGUNDO TRIMESTRE
Tema 8: Los complementos circunstanciales de lugar
Tema 9: Cuarta y quinta declinaciones
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
Tema 11: Pronombres
Tema 12: Relativo
53
55
60
67
75
TERCER TRIMESTRE
Tema 13: Infinitivos
Tema 14: Voz pasiva
Tema 15: Modo imperativo
Tema 16: Repaso
Tema 17: Textos
80
87
102
105
109
EVOLUCIÓN FONÉTICA
Reglas principales de evolución fonética 112
98
CULTURA
Tema 1:Historia de Roma
Tema 2: Sociedad romana
Tema 3: Mitología y religión
Tema 4: Arte romano
Tema 5: Obras públicas y urbanismo
118
124
128
132
134
VOCABULARIO Y APÉNDICES
Vocabulario de consulta
Vocabulario
Desinencias y pronombres
Cuadro de verbos
137
143
152
157
ÍNDICE
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
1
���� EL LATÍN Y LAS LENGUAS INDOEUROPEAS
La mayoría de las lenguas europeas y algunas asiáticas parecen remontarse a una lengua madre común llamada indoeuropeo.
Esta lengua hipotética fue hablada por unos pueblos que habitaban entre el Danubio y las
estepas siberianas hacia el año 2500 a.C. Posteriormente (hacia el 2000 a.C.) se dispersaron por toda Europa y parte de Asia y esto provocó la fragmentación del primitivo indoeuropeo en las diferentes lenguas indoeuropeas. Hacia el año 1000 a.C. las diferencias lingüísticas se acentuaron.
Los lingüistas, después de comparar las lenguas de diversos pueblos de Europa y de
Asia y de observar ciertas similitudes, llegaron a la conclusión de que estas lenguas derivaban de una lengua madre, a la que en el año 1813 dieron el nombre de indoeuropeo por el espacio geográfico que ocupaba. Estos lingüistas del siglo XIX aplicaron el método comparativo y así observaron las semejanzas de las lenguas y consiguieron establecer las relaciones entre ellas.
A pesar de que no existen textos escritos ni restos arqueológicos, los lingüistas han podido reconstruir de forma hipotética el indoeuropeo a partir de los rasgos comunes entre las lenguas derivadas, las lenguas indoeuropeas, de las que sí se conservan testimonios escritos.
GRIEGO LATÍN ALEMÁN INGLÉS POLACO INDOEUROPEO
Meter
Mater
Mutter
Mother
Matka ����
*mater
Una familia lingüística está formada por un conjunto de lenguas que proceden de una misma lengua madre. Las lenguas
indoeuropeas forman la familia con mayor número de hablantes en el mundo.
Las lenguas que surgieron del indoeuropeo como consecuencia de la dispersión son las llamadas lenguas indoeuropeas, que se clasifican en las siguientes familias:
TEMA 1: DEL INDOEUROPEO A LAS LENGUAS ROMANCES
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
2
INDOEUROPEO
Lenguas extinguidas
Asia
Europa
FALISCO / LATÍN / OSCO-UMBRO
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
NOTA BENE
NOTA BENE
Hitita: Es la lengua indoeuropea más antigua. En la Antigüedad era la lengua de los hititas, pueblo situado en el norte de Anatolia central (hoy Turquía). Se habló entre el 1600 a.C. y el 1100 a.C. Tocario: Es la lengua indoeuropea más desconocida. Fue la Lengua de un pueblo que habitó hacia el siglo I a.C. en el Turquestán chino.
VIEJO ARMENIO
ILIRIO GRIEGO ANTIGUO
TOCARIO HITITA INDO-IRANIO
ITÁLICO GERMÁNICO CELTA ESLAVO BÁLTICO
1. Armenio
7. Albanés 8. Griego
9. Castellano
10. Catalán
11. Gallego
12. Portugués
13. Provenzal
14. Francés
15. Sardo
16. Rético o
retorromano
o romanche
17. Italiano
18. Rumano
19. Inglés
20. Holandés
21. Alemán
22. Danés
23. Sueco
24. Noruego
25. Islandés
26. Irlandés
27. Escocés
28. Galés
29. Bretón
30. Ruso
31. Ucraniano
32. Polaco
33. Checo
34. Eslovaco
35. Búlgaro
36. Esloveno
37. Servo-croata
38. Bielorruso
39. Macedonio
40. Lituano
41. Letón
Armenio: Lengua oficial de Armenia y Nagorno-Karabaj. También tiene una importante presencia en Rusia, Siria, Irán, Georgia y Turquía. Kurdo: Lengua hablada por el pueblo del mismo nombre diseminado en zonas de Turquía, Irán, Irak y Siria.
El sánscrito es una lengua atestiguada desde el II milenio a. C. en la India. Actualmente se utiliza como lengua de cultura en los ámbitos religioso (hinduismo, el budismo y el jainismo) y literario.
Lenguas de
2. India
3. Pakistán
4. Afganistán
5. Irán
6. Kurdo
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
3
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
4
���� LENGUAS ROMANCES O ROMÁNICAS
Al igual que del indoeuropeo primitivo surgieron multitud de lenguas, del latín se derivaron varias lenguas europeas.
El latín vulgar se impuso en aquellas provincias del Imperio romano en las que la
romanización fue completa. El poder del Imperio romano fue tal que durante un tiempo el latín fue la lengua que unió a
casi toda Europa. Cuando en el s. V d. C. (año 476) se rompe la estructura política del Imperio romano, el latín empezó a transformarse de forma diferente en cada zona. Las lenguas que surgieron entonces, que son variedades dialectales del latín vulgar, fueron llamadas LENGUAS ROMANCES, lenguas neolatinas o románicas.
LENGUAS ROMANCES - Castellano - Francés - Italiano - Rumano - Retorromance - Gallego - Provenzal - Sardo - Portugués - Franco-provenzal - Catalán
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
PENÍNSULA IBÉRICA
FRANCIA ITALIA RUMANÍA VALLES ALPINOS (Suiza, Austria, Italia)
Las lenguas romances o románicas se llamaron así porque se hablaban en la Romania, territorio conquistado por los romanos.
Tema 1: Del indoeuropeo a las lenguas romances
5
1. Ubica en el mapa las distintas lenguas romances.
2. Averigua a qué palabra castellana han evolucionado las siguientes palabras
latinas teniendo en cuenta los resultados en otras lenguas romances.
LATÍN CASTELLANO CATALÁN FRANCÉS ITALIANO RUMANO
Amicus Amic Ami Amico Prieten
Schola Escola École Scuola Şcoală
Pluvia Pluja Pluie Pioggia Ploaie
Bonus Bo Bonne Buono Bun
Pons Pont Pont Ponte Pod
���� ACTIVIDADES
Tema 2: Alfabeto latino
6
���� EL ORIGEN El alfabeto latino, que en la actualidad utilizan una gran parte de las lenguas del mundo, tiene su origen en los fenicios. Los griegos lo habían tomado de ellos y, posteriormente, los romanos se fijaron en los etruscos, que a su vez lo habían cogido de los griegos, para adaptarlo a su lengua. ���� LAS LETRAS El alfabeto latino se componía de veintitrés letras, aunque dos de ellas (y, z) fueron añadidas en época tardía en palabras tomadas del griego:
El alfabeto español tiene cuatro letras más: j, ñ, u, w y los dígrafos ch y ll. Éstos últimos dejaron de considerarse letras del abecedario en el año 2010 con la publicación de la Ortografía de la Lengua Española. Todas ellas son variaciones de letras del alfabeto latino:
- La j es una variante de la i, de ahí que tenga punto encima. - La u es variante de la v. - La ñ es una abreviatura de nn - La w se incorporó en el año 1969 como duplicación de la v.
���� PRONUNCIACIÓN Aunque el alfabeto latino sea también el que nosotros usamos, no todos los signos se pronunciaban igual que en castellano. Observa las diferencias en la pronunciación en la siguiente tabla:
LETRA SONIDO EJEMPLO
C [K] (ante cualquier vocal). Discipulus = /diskipulus/ discípulo Cicero = /Kikero/ Cicerón
G G suave (ga, gue, gui, go, gu) / como la g ante a y o.
Regina = /reguina/ reina Ingenium = /inguenium/ carácter
H H muda cuando va sola o con algunas consonantes – CH, RH, TH-. Sólo afecta a la pronunciación de la p. Así PH se pronuncia F
Hostis = /ostis/ enemigo Hispania = /Ispania/ Hispania Schola = /eskola/ escuela Chorus = /korus/ coro Rhetor = /retor/ orador Theatrum = /teatrum/ teatro Philosophia = /filosofia/ filosofía
TEMA 2: ALFABETO LATINO
El alfabeto latino constaba de 23 letras
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z
a b c d e f g h i k l m n o p q r s t u x y z
Tema 2: Alfabeto latino
7
LETRA SONIDO EJEMPLO
LL [l-l] Son dos consonantes distintas y se pronuncia cada una en una sílaba.
Puella = /puel-la/ niña Ancilla = /an-kil-la/ esclava
QU GU
Detrás de Q y de G la u se pronuncia siempre. Aqua = /agwa/ agua qui = /kwi/ quien Sanguis = /sangwis/ sangre
X Consonante doble [KS] Exercitus = /eksercitus/ ejército Dux = /duks/ general
Z Consonante doble [DS] Aparece sólo en palabras de origen griego.
Zona = /dsona/ zona Zephyrus = /dsefirus/ zéfiro
Semivocales o semiconsonantes: i, u podían funcionar como vocales o como consonantes I Vocal
Consonante
cibus = /cibus/ inferior = /inferior/
iam = /yam/ maior = /mayor/ V, u Vocal
Consonante ultimus = /ultimus/ usus = /usus/
validus = /ualidus/ civis = /ciuis/
���� LA CANTIDAD VOCÁLICA Las vocales latinas, por la duración a la hora de pronunciarlas, pueden ser largas y breves. Por lo tanto, el sistema latino tiene diez vocales, cinco breves y cinco largas. Sin embargo, no se notaba la diferencia entre unas y otras en la escritura. En la actualidad la cantidad larga se indica con el signo (-) sobre la vocal correspondiente, mientras que la cantidad breve, con el signo (˘). Sólo, a la hora de pronunciar, distinguían los latinos las vocales largas de las breves.
���� EL ACENTO
La cantidad de las vocales es importante para saber cuál es la sílaba tónica en latín. Como no hay acento gráfico, resulta más difícil leer correctamente. Sin embargo, si tienes en cuenta las siguientes normas, lo harás bien:
• No existen agudas ni sobreesdrújulas. • Todas son llanas o esdrújulas. • Las bisílabas son siempre llanas. • En las palabras de dos o más sílabas el acento depende de la cantidad de la penúltima
sílaba: o Si la penúltima sílaba es breve, la palabra es esdrújula: do-mĭ-nus. o Si la penúltima sílaba es larga, es llana: a-mī-cus
SÍLABA LARGA SÍLABA BREVE
o Sílaba con vocal larga. a-mī-cus
o Sílaba con diptongo. The-sau- rum
o Sílaba con vocal seguida de dos o más
consonantes. Pu-el-la
o Sílaba con vocal breve. do-mĭ-nus.
o Sílaba con una vocal seguida de otra
vocal (que no forme diptongo). flu-vi-us
Tema 2: Alfabeto latino
8
1. Lee las siguientes palabras latinas. Presta atención a las letras que tienen distinta
pronunciación en latín y en castellano y subráyalas.
Bellum – Genu – Magister – Facies – Lingua – Ille – Civitas – Iuvenis – Puella – Eques – Servus
Celeritas – Pulcher – Iam – Quinque – Vici – Qui – Chaos – Quorum – Iustus – Certus – Legem
2. Lee los siguientes textos. Presta atención a las letras que tienen distinta
pronunciación en latín y en castellano y subráyalas.
� Horacio, Odas, I, 11
Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
temptaris numeros. Ut melius, quicquid erit, pati!
Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,
quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi
spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.
� Catulo, Carmina, V
Vivamus, mea Lesbia, atque amemus,
rumoresque senum severiorum
omnes unius aestimemus assis!
soles occidere et redire possunt:
nobis cum semel occidit brevis lux,
nox est perpetua una dormienda.
da mi basia mille, deinde centum,
dein mille altera, dein secunda centum,
deinde usque altera mille, deinde centum.
dein, cum milia multa fecerimus,
conturbabimus illa, ne sciamus,
aut ne quis malus invidere possit,
cum tantum sciat esse basiorum.
No indagues, Leucónoe, no es lícito saberlo,
qué plazo a ti o a mí nos han otorgado los dioses.
ni consultes los cálculos babilonios.
¡Cuánto mejor es aceptar cualquier cosa que ocurra!
sea que Júpiter te haya reservado muchos inviernos,
ya sea éste el último,
el que ahora amansa, en los opuestos escollos, al mar
Tirreno:
sé prudente, filtra vino;
no pongas gran esperanza en el breve espacio de la
vida.
Mientras hablamos habrá huido, envidioso, el tiempo.
Goza el hoy (carpe diem); mínimamente fiable es el
mañana.
Vivamos, querida Lesbia, y amémonos,
y las habladurías de los viejos puritanos
nos importen todas un bledo.
Los soles pueden salir y ponerse;
nosotros, tan pronto acabe nuestra efímera vida,
tendremos que dormir una noche sin fin.
Dame mil besos, después cien,
luego otros mil, luego otros cien,
después hasta dos mil, después otra vez cien;
luego, cuando lleguemos a muchos miles,
perderemos la cuenta para ignorarla
y para que ningún malvado pueda dañarnos,
cuando se entere del total de nuestros besos.
���� ACTIVIDADES
Tema 3: Introducción a la lengua latina
9
���� EL LATÍN, LENGUA FLEXIVA
El latín es una lengua flexiva, es decir, tiene palabras variables. También tiene invariables.
� Una palabra variable o flexible es aquella que mantiene intacta la raíz o lexema y
ofrece muchas terminaciones y tiene la capacidad de expresar por medio de
morfemas conceptos gramaticales. Es decir, una palabra variable cambia su forma
según la función sintáctica o gramatical.
� Una palabra invariable o no flexiva es aquella que nunca cambia su forma.
Recuerda
���� ¿QUÉ ES LA DECLINACIÓN?
En latín hay CINCO DECLINACIONES.
TEMA 3: INTRODUCCIÓN A LA LENGUA LATINA
El castellano, como lengua romance, también es una lengua flexiva, es decir, tiene palabras variables o flexibles.
VARIABLES O FLEXIVAS
Los cambios de forma que experimentan las palabras
variables se llama flexión.
• Flexión nominal o declinación (género, número y caso) �
Sustantivos
Adjetivos
Pronombres
• Flexión verbal o conjugación (persona, número, tiempo,
modo y voz) � Verbo.
INVARIABLES O NO FLEXIVAS
Adverbios
Preposiciones
Conjunciones
Interjecciones
La DECLINACIÓN es el conjunto de modificaciones (casos) que experimentan los
sustantivos, adjetivos y pronombres en latín según su función sintáctica.
1ª DECLINACIÓN temas en a
. 3ª DECLINACIÓN temas en i
en consonante mixtos
2ª DECLINACIÓN temas en o
.
4ª DECLINACIÓN temas en u
.
5ª DECLINACIÓN temas en e
.
Tema 3: Introducción a la lengua latina
10
���� ELEMENTOS DE LA DECLINACIÓN
La declinación latina presenta tres accidentes gramaticales:
GÉNERO 1 NÚMERO CASO Masculino Singular Nominativo
Femenino Plural Vocativo
Neutro 2 Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo ���� ���� ���� Tres géneros
Dos números Seis casos
Dual (restos) Locativo (restos) 1
El género de los sustantivos en latín no tiene por qué coincidir con el castellano.
Ejemplo: pino (pinus) � latín – femenino / castellano - masculino 2 El género neutro designa objetos inanimados o colectivos.
Cuando se analiza morfológicamente en latín, hay que indicar estos accidentes
gramaticales.
���� LOS CASOS Y SUS FUNCIONES
PRINCIPALES FUNCIONES SINTÁCTICAS
CASOS FUNCIÓN SINTÁCTICA TRADUCCIÓN
Sujeto (Suj.) NOMINATIVO Atributo (At.) Sin preposición
VOCATIVO Vocativo (Voc.)
Separado por comas y sin artículo. Verbo en imperativo.
C. Directo (C.D.) Sin prep. � cosas/ prep. a � personas ACUSATIVO C. C. lugar a donde (C.C.)
(prep. / ∅) prep. a / hacia
GENITIVO C. del nombre (C.N.) prep. de
DATIVO C. Indirecto (C.I.) prep. a/para
ABLATIVO C. Circunst. (C.C.) ( (prep. / ∅) prep. con /en /de /por
NOTA BENE
Estos accidentes se expresan mediante las
desinencias o morfemas.
El CASO es cada una de las modificaciones que sufre una palabra según su función sintáctica. En castellano se conservan restos de los casos latinos en los pronombres
personales (tú, te, ti, vosotros, os).
� Los seis casos aparecen en singular y plural.
� Sólo los casos acusativo y ablativo pueden ir acompañados de preposición en latín.
Tema 3: Introducción a la lengua latina
11
���� FUNCIONES PRINCIPALES DE LOS CASOS
En Latín cada caso puede tener más de una función. En cada oración, por tanto, habrá
que pensar y decidir cuál es la adecuada.
Las principales funciones de los casos latinos son:
• Nominativo:
� Sujeto: Concierta con el verbo en número. Iulius altus est. Julio es alto
� Atributo: Concierta con el sujeto en género, número y caso, si es un adjetivo y
en caso, si es un sustantivo.
Antonia bona est. Antonia es buena.
� C. Predicativo del sujeto: Concierta con el sujeto en género, número y caso si
es un adjetivo y en caso, si es un sustantivo. Va con verbos no copulativos.
Antonia laeta ambulat. Antonia camina feliz.
• Vocativo:
� Vocativo: Sirve para llamar o interpelar a alguien. Suele ir separado del resto de
la oración con una coma.
Puer improbe, tace. Niño malo, calla. • Acusativo:
� CD. Video Marcum. Veo a Marco.
� CC de dirección. Romam ibas. Ibas a Roma.
� C. predicativo del C.D. ���� Concierta con el C.D. en género, número y caso si es
un adjetivo y en caso, si es un sustantivo. Va con verbos transitivos.
Iulius Antonium consulem nominat. Julio nombra cónsul a Antonio.
• Genitivo:
� CN. Domini filius. El hijo del señor.
� C. del adjetivo
� C. del verbo (= genitivo de régimen)
• Dativo:
� CI. Filio flores das. Das flores a tu hijo.
• Ablativo:
� CC. Athenis uiuo. Vivo en Atenas.
Tema 3: Introducción a la lengua latina
12
���� ENUNCIADO Y RAÍZ DE LOS NOMBRES
El enunciado de un sustantivo nos dice a qué declinación pertenece éste.
El genitivo singular nos informa de la declinación y nos permite obtener la raíz del sustantivo.
DECLINACIÓN GENITIVO sing. Exempla Raíz 1ª - ae ���� rosa, rosae ros-
2ª - i ���� dominus, domini domin-
3ª -is ���� consul, consulis consul-
4ª - us ���� manus, manus man-
5ª - ei ���� fides, fidei fid-
Los sustantivos latinos se enuncian nombrando dos de sus casos en singular: NOMINATIVO y GENITIVO.
Tema 3: Introducción a la lengua latina
13
1. Distingue el sujeto y el predicado de las siguientes oraciones. Dentro del
predicado distingue el complemento directo (C.D.) y el complemento indirecto
(C.I.):
a. El concierto les emocionó mucho.
b. Andrés consultó el horario del tren en su teléfono.
c. A muchos estudiantes les preocupan los exámenes globales.
d. Los responsables nos entregarán los documentos.
e. El jurado otorgó a la película sueca el premio principal.
f. El viernes os darán las vacaciones.
2. Subraya los elementos que realizan la función de complemento del nombre
(C.N.) y señala a qué nombre complementan.
a. Iremos a la piscina de Julia.
b. El restaurante de tu amigo no es muy elegante.
c. Siempre lee las novedades de narrativa juvenil.
d. Acompañarás a Claudia hasta la parada de su autobús.
3. Indica en cada oración si contiene un atributo (At.) o un complemento
predicativo (C. Pvo.) y subráyalo.
a. El programa es muy aburrido.
b. Encontró a su tío preocupado.
c. Tu vecina está enfadada.
d. Las puertas permanecerán cerradas todo el día.
���� ACTIVIDADES
� ¿En qué caso se expresa
en latín la función de sujeto?
� ¿Cómo concuerdan el
sujeto y el verbo?
� ¿En qué caso se expresa
en latín la función de C.D.?
¿y la de C.I.?
� ¿En qué caso se expresa
en latín la función de C.N.
cuando va precedido de la
preposición de?
� ¿En qué casos se expresa
en latín la función de
predicativo?
� ¿Y la función de
atributo?
�Cuidado. Quizá en Lengua Castellana analices en un sintagma nominal (SN) el adjetivo como CN. Éste en Latín no va en genitivo, sino en el mismo caso que el sustantivo al que acompañe. La casa de Julio es grande. / La casa nueva es grande.
Nominativo Nominativo Genitivo
DET N CN DET N CN o ady.
Tema 3: Introducción a la lengua latina
14
4. Averigua a qué declinación pertenecen las siguientes palabras latinas y extrae su
raíz.
ENUNCIADO DECLINACIÓN RAÍZ
• Lupus, lupi = lobo � ...... __________________
• Canis, canis = perro � ...... __________________
• Vipera, viperae = serpiente � ...... __________________
• Equus, equi = caballo � ...... __________________
• Leo, leonis = león � ...... __________________
• Aper, apri = jabalí � ...... __________________
• Specus, specus = cueva � ...... __________________
• Aquila, aquilae = águila � ...... __________________
• Bos, bovis = buey � ...... __________________
• Piscis, piscis = pez � . ..... __________________
5. Averigua cómo terminan los genitivos de cada una de las siguientes palabras
teniendo en cuenta de qué declinación son.
ENUNCIADO DECLINACIÓN
• Agricola, agricol_____ = campesino � 1ª
• Dolor, dolor_____ = dolor � 3ª
• Caelum, cael_____ = cielo � 2ª
• Spes, sp_____ = esperanza � 5ª
• Exercitus, exercit_____ = ejército � 4ª
• Nomen, nomin____ = nombre � 3ª
• Miles, milit______ = soldado � 3ª
• Nauta, naut______ = marinero � 1ª
• Res, r_____ = cosa � 5ª
• Liber, libr______ = libro � 2ª
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
15
PRIMERA DECLINACIÓN
Tipos: Pertenecen a la 1ª declinación los sustantivos y adjetivos de tema en -a.
Enunciado de los sustantivos: Nos dice la declinación y nos permite extraer la
raíz.
NOM. GEN. RAÍZ
rosa, rosae ros-
Terminaciones Singular Plural
Nom. - a - ae
Voc. - a - ae
Ac. - am - as
Gen. - ae - arum
Dat. - ae - is
Abl. - a - is
rosa, - ae
Singular Plural
Nom. ros-a la rosa ros-ae las rosas
Voc. ros-a ¡rosa! ros-ae ¡rosas!
Ac. ros-am la rosa ros-as a las rosas
Gen. ros-ae de la rosa ros-arum de las rosas
Dat. ros-ae para la rosa ros-is para las rosas
Abl. ros-a con la rosa ros-is con las rosas
Raíz ros - + Terminaciones
Género
La mayoría de los sustantivos de la 1ª declinación son de género femenino, aunque también hay
unos pocos masculinos:
- Nombres de varón: Catilina, -ae (Catilina), Numa, -ae (Numa), etc.
- Nombres de oficio: nauta, -ae (marinero), agricola, -ae (campesino), poeta, -ae (poeta), etc.
- Nombres de ríos: Garumna, -ae (Garona), Sequana, -ae (Sena), etc.
Los adjetivos femeninos siguen la 1ª declinación.
TEMA 4: PRIMERA Y SEGUNDA DECLINACIONES
En latín no existe el artículo. En la traducción se pone, según convenga, el artículo
determinado, el indeterminado o ninguno.
No olvides
Terminación
Parte variable vocal final del tema + desinencia
- a - m
- a - s
- a - rum
El enunciado nos dice que el
sustantivo rosa, -ae pertenece a
la 1ª declinación y su raíz es ros-
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
16
1. Declina en singular y plural. Pon el nombre de los casos en la columna de la
izquierda:
Nauta, nautae
SINGULAR PLURAL
Filia, filiae
SINGULAR PLURAL
2. Analiza y traduce las siguientes formas nominales:
FORMAS CASO, GÉNERO Y NÚMERO TRADUCCIÓN
Terram
Puellas
Poetarum
Vitae
Sapientiis
Serva
ACTIVIDADES
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
17
PREPOSICIONES
ad + Ac. = a, hacia (dirección)
in + Abl. = en (situación)
cum + Abl. = con
3. Cambia el número de las siguientes formas nominales:
FORMAS CASO, GÉNERO Y NÚMERO Cambio de número
Reginam
Filiarum
Pugnis
Linguae
Amica
4. Relaciona y completa como en el ejemplo
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
filiae al campesino ............................
in terra hacia las escuelas ............................
insula en tierra ............................
cum poeta de las esclavas ............................
ad scholas con el poeta ............................
agricolam la isla ............................
servarum para la hija Dat. sing./ C.I.
5. Analiza y pon en latín los siguientes sintagmas:
ANÁLISIS
SINTAGMAS Función sintáctica Caso, género y número TRADUCCIÓN
del marinero
para unas niñas
a la diosa
en la lucha
unos agricultores
¡esclavas!
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
18
ANÁLISIS Y TRADUCCIÓN
Para traducir y comprender una oración o un texto es necesario conocer la morfología, la
sintaxis, el léxico latino. Para ello debemos seguir los siguientes pasos:
1. LECTURA de la oración o del texto.
2. ANÁLISIS MORFOLÓGICO Y SINTÁCTICO:
A) Morfológico Categorías gramaticales de las palabras. En los sustantivos y
adjetivos hay que indicar el caso y el número; en los verbos, persona, número, tiempo,
modo y voz.
B) Sintáctico Funciones sintácticas de las palabras (suj / At. / CD / CI / CC).
3. VOCABULARIO: Hay que elegir el significado adecuado de cada palabra según el
contexto.
4. TRADUCCIÓN: Es conveniente seguir el siguiente orden:
1º Sujeto.
2º Verbo.
3º Complementos del verbo.
En el análisis es conveniente seguir los siguientes pasos:
1º. Subraya el verbo en forma personal y analízalo indicando la persona, el
número, el tiempo, el modo, el tema, la voz y la conjugación. Debajo escribe N
(núcleo).
3ª pers. sing. 3ª pers. pl.
Verbo copulativo est sunt
Verbos no copulativos -t -nt
2º. Busca el sujeto en caso nominativo que concuerde con el verbo en número y
persona. Debajo debes poner SN-suj. (sujeto).
3º. Para analizar el resto de los elementos hay que ver si el verbo es o no
copulativo.
Si es el verbo copulativo sum, busca otro nominativo, que será el atributo
(AT). Éste puede ser tanto un SN como un S.Adj.
Si el verbo es transitivo, busca un acusativo sin preposición que será el
C.D.
4º. Analiza sintagma a sintagma (adjetivo + sust.; prep. + caso, etc.) mirando en
qué caso están para decidir su función sintáctica. En todos ellos tendrás que
indicar de qué tipo de sintagma se trata según quién sea el núcleo (SN, S.adj,
S.prep., S. adv.).
5º. Si nos encontramos con un genitivo, tendremos que poner debajo C.N. y
pensar a qué nombre complementa. Ambos, el nombre (N) y su CN formarán un
sintagma con la función que indique el núcleo.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
19
6. Analiza y traduce las siguientes oraciones de la 1ª declinación. Para ello debemos
seguir los siguientes pasos:
a. Regina bona est.
b. Claudia et Lucretia seruae sunt.
c. Minerva sapientiae dea est.
d. Hispania et Italia in Europa sunt.
e. Poetae prudentiam Minervae laudant.
7. Traduce al latín.
a. Las niñas son hermosas.
b. Diana es una diosa.
c. Diana y Minerva son diosas.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
20
SEGUNDA DECLINACIÓN
La 2ª declinación también se denomina de temas en -o/-e. Se caracteriza por tener
el genitivo singular en -i. Comprende sustantivos masculinos y neutros principalmente, pero
también algunos femeninos en –us (sobre todo nombres de árboles, - p.e. malus = manzano -, de
ciudades – p.e. Corinthus = Corinto – y de países – p.e. Aegyptus = Egipto -).
Enunciado de los sustantivos: Nos dice la declinación y nos permite extraer la
raíz.
NOM. GEN. RAÍZ
dominus, domini domin-
puer, pueri puer-
ager, agri agr-
vir, viri vir-
templum, templi templ-
Cuadro de terminaciones
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
Singular Plural Singular Plural
Nom. - us
*-e
-er -ir - i - um - a Voc. *-er *-ir - i - um - a Ac. - um - os - um - a Gen. - i - orum - i - orum Dat. - o - is - o - is Abl. - o - is - o - is
NOTA BENE: Los sustantivos como filius o Iulius tienen el vocativo singular en -i.
Tanto –er como –ir no son desinencias, sino terminaciones de la raíz.
- us : dominus, -i (señor)
Masc. y Fem. - us - ius: filius, -i (hijo)
puer, pueri (conserva la e) (niño)
SUSTANTIVOS Masc. - er
( Nom. sing.) ager, agri (pierde la e) (campo)
Masc. - ir : vir, viri (varón, hombre)
Neutros - um: templum, - i (templo)
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
21
Flexión de los siguientes paradigmas:
8. Declina:
Populus, populi
SINGULAR PLURAL
Seruus, serui
SINGULAR PLURAL
Masculinos Neutro
-US -ER -IR -UM
Singular Plural Singular Plural Singular Plural Singular Plural
Nom domin-us domin-ī puer puer-ī vir vir-ī templ-um templ-ă
Voc domin-e domin-ī puer puer-ī vir vir-ī templ-um templ-ă
Acus domin-um domin-ōs puer-um puer-ōs vir-um vir-ōs templ-um templ-ă
Gen domin-ī domin-ōrum puer-ī puer-ōrum vir-ī vir-ōrum templ-ī templ-ōrum
Dat domin-ō domin-īs puer-ō puer-īs vir-ō vir-īs templ-ō templ-īs
Abl domin-ō domin-īs puer-ō puer-īs vir-ō vir-īs templ-ō templ-īs
ACTIVIDADES
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
22
Liber, libri
SINGULAR PLURAL
Bellum, belli
SINGULAR PLURAL
9. Analiza y traduce las siguientes formas nominales:
FORMAS caso, número y género TRADUCCIÓN
Anni
Pericula
Viro
Oculorum
Oppidum
Filii
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
23
10. Cambia el número de las siguientes formas nominales:
FORMAS CASO, GÉNERO Y NÚMERO Cambio de número
Deum
Agris
Initiorum
Verba
Horti
11. Relaciona y completa como en el ejemplo
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
belli a los eslcavos ............................
in horto hacia el templo ............................
deus en el jardín ............................
cum pueris de los hombres ............................
ad templum con los niños ............................
servos el dios ............................
virorum de la guerra Gen. sing./ C.N.
12. Analiza y pon en latín los siguientes sintagmas:
ANÁLISIS
SINTAGMAS Función
sintáctica
Caso, género y número TRADUCCIÓN
¡señor!
a los maestros
unas palabras
para un esclavo
de los pueblos
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
24
ADJETIVOS DE PRIMERA CLASE
Los adjetivos de 1ª clase se declinan como los sustantivos de la 1ª y 2ª declinación.
Se enuncian con tres nominativos, uno para cada género. Por eso, se dice que tienen
tres terminaciones. El masculino y el neutro se declinan como los sustantivos de la 2ª
declinación y el femenino como los de la 1ª declinación.
Flexión de paradigmas:
Masculino
2ª decl.
Femenino
1ª decl.
Neutro
2ª decl.
Tipo –us, -a, -um bon - us bon - a bon - um (bueno)
Tipo –er, -a, -um niger nigr - a nigr - um (negro)
miser miser - a miser - um (desgraciado)
ENUNCIADO Nominativo singular de cada género.
bonus, bona, bonum = bueno
miser, misera, miserum
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nom. bon-us bon-ă bon-um bon-ī bon-ae bon-ă
Voc. bon-e bon-ă bon-um bon-ī bon-ae bon-ă
Acus. bon-um bon-am bon-um bon-ōs bon-ās bon-ă
Gen. bon-ī bon-ae bon-ī bon-ōrum bon-ārum bon-ōrum
Dat. bon-ō bon-ae bon-ō bon-īs bon-īs bon-īs
Abl. bon-ō bon-ā bon-ō bon-īs bon-īs bon-īs
¡No
olvides!
2ª decl. 1ª decl. 2ª decl. 2ª decl. 1ª decl. 2ª decl.
ADJETIVOS DE LA 1ª CLASE (2 – 1 - 2)
ADJETIVOS DE TRES TERMINACIONES
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
25
Miser, misera, miserum = desgraciado
13. Declina:
Magnus ager
SINGULAR PLURAL
Pulchra regina
SINGULAR PLURAL
Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nom. miser miser-ă miser-um miser-ī miser-ae miser-ă
Voc. miser miser-ă mser-um miser-ī miser-ae miser-ă
Acus. miser-um miser-am miser-um miser-ōs miser-ās miser-ă
Gen. miser-ī miser-ae miser-ī miser-ōrum miser-ārum miser-ōrum
Dat. miser-ō miser-ae miser-ō miser-īs miser-īs miser-īs
Abl. miser-ō miser-ā miser-ō miser-īs miser-īs miser-īs
¡No
olvides!
2ª decl. 1ª decl. 2ª decl. 2ª decl. 1ª decl. 2ª decl.
ACTIVIDADES
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
26
Clarum oppidum
SINGULAR PLURAL
Miser nauta
SINGULAR PLURAL
Pulcher hortus
SINGULAR PLURAL
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
27
Magnum periculum
SINGULAR PLURAL
14. Analiza, traduce y cambia el número de las siguientes formas nominales:
FORMAS CASO, GÉNERO,
NÚMERO
TRADUCCIÓN CAMBIO DE NÚMERO
Magnam pugnam
Laetis agricolis
Primum verbum
Miserarum puellarum
Pulchri poetae
15. Analiza y traduce las siguientes oraciones de la 2ª declinación.
a. Iulius uir Romanus est.
b. Marcus puer Romanus non est.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
28
c. Antonius Iulii filius est.
d. Iulius et Antonius serui non sunt.
e. Iulius dominus seruorum est.
f. Antonius Iuliaque sunt liberi Iulii et Aemiliae.
g. In familia Romana magnus numerus seruorum Graecorum est.
h. Iulius filium uidet.
16. Traduce al latín.
a. Marco no está contento.
b. El siervo de Julio es bueno.
c. Julio ve a los siervos.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
29
17. Analiza y traduce el siguiente texto de la 1ª y 2ª declinaciones.
Romani Numae Pompilio regnum dant. Numa Pompilius bellum non facit, magna tamen
beneficia Romae dat. Multa templa aedificat.
Tullus Hostilius bellum facit. Albanos uincit et Romam ampliat.
Post Tullum Hostilium Ancus Marcius imperium capit. Contra Latinos pugnat.
Deinde regnum Tarquinius Priscus capit. Tarquinius Priscus Romae circum aedificat,
ludos Romanos instituit, muros facit et cloacas. Anci filii Tarquinium Priscum occidunt.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
30
Post Tarquinium Priscum imperium capit Servius Tullius, praeclarae feminae filius.
Seruius Tullius Sabinos uincit.
Lucius Tarquinius Superbus Volscos uincit, cum Tuscis pacem1 facit et templum Iovis2
in Capitolio aedificat. Deinde imperium perdit, nam filius Lucretiam, praeclaram feminam,
uiolat atque Brutus populum concitat et Tarquinio imperium rapit.
1 Acusativo singular de pax, pacis = paz
2 Genitivo singular de Iuppiter, Iovis = Júpiter.
Tema 4: 1ª y 2ª declinaciones
31
18. Ejercicios de Repaso
a. Pon el adjetivo en el caso, género y número adecuados. Después analiza,
traduce y cambia el número de los sintagmas.
FORMAS CASO, Gº, Nº TRADUCCIÓN CAMBIO DE NÚMERO
________ (clarus) libri
________ (Romanus) nautae
________ (pulcher) verba
________ (miser) viris
________ (laetus) agricolas
________ (magnus) bellorum
________ (bonus) poeta
________ (magnus) agro
________ (laetus) puellarum
________ (Romanus) oppidum
b. Encuentra el error en los siguientes sintagmas y corrígelo.
- Bona initii
- Pulchrarum dominorum
- Clara poeta
- Romanum pueros
Tema 5: Introducción a la flexión verbal
32
���� CATEGORÍAS VERBALES
Las formas personales del verbo latino presentan cinco accidentes gramaticales:
NÚMERO PERSONAS TIEMPOS MODOS VOCES Singular Primera Presente Indicativo Activa Plural Segunda Pretérito imperfecto Tema de Subjuntivo Pasiva Tercera Futuro imperfecto presente Imperativo Perfecto perfecto Pret. pluscuamperfecto Tema de Futuro perfecto perfecto
���� CONJUGACIONES LATINAS
En latín hay CINCO CONJUGACIONES que se diferencian según el tema de presente.
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª conj. o mixta
temas en ā
temas en ē
temas en consonante
temas en ī
temas en ĭ
���� ENUNCIADO DE LOS VERBOS
El enunciado completo de un verbo latino consta de cinco formas que guardan relación con los temas del verbo.
TEMA de PRESENTE T. de PERFECTO T. de SUPINO
1ª p. s. pres. IND. 2ª p. s. pres. IND. INF. presente 1ª p. s. perf. IND. Supino
1ª c. am - o amā - s amā - re amāu - i amāt - um
2ª c. habe - o habē - s habē - re habu - i habit - um
3ª c. dic - o dic - ĭ - s dic - ĕ - re dix - i dict - um
4ª c. audi - o audī - s audī- re audīu - i audīt - um
5ª o mixta capi - o capĭ - s capĕ - re cep - i capt - um
TEMA 5: INTRODUCCIÓN A LA FLEXIÓN VERBAL
La CONJUGACIÓN es el conjunto de modificaciones que experimentan los verbos.
Los tiempos verbales se clasifican en dos temas: � tiempos del tema de presente (tiempos simples en castellano). � tiempos del tema de perfecto (tiempos compuestos en castellano).
Tema 5: Introducción a la flexión verbal
33
Estas cinco formas nos dan la siguiente información:
1.1.1.1. La conjugación a la que pertenece el verbo: nos lo dicen las tres primeras formas. Podemos utilizar varios procedimientos:
a) Una forma de averiguar la conjugación es aprender las terminaciones de las tres primeras formas.
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª conj. o mixta
-o, - ās, - āre -eo, - ēs, - ēre -o, - ĭs, - ĕre -io, - īs, - īre -io, - ĭs, - ĕre
b) Otra forma consiste en averiguar en qué acaba el tema de presente. Para ello hay que mirar las tres primeras formas. 1) Si al quitar la –o en la primera forma, queda una –e, el verbo es de la segunda
conjugación. 2) Si al quitar la –o en la primera forma, queda una consonante, el verbo puede
ser de la primera o de la tercera. Si en la segunda forma hay una –a, es de la primera conjugación. Si no, es de la tercera.
3) Si al quitar la –o en la primera forma, queda una –i, el verbo puede ser de la cuarta o de la quinta. Si en la tercera forma hay una –i, el verbo es de la cuarta. Si hay una –e, es de la quinta.
2. Extraer el tema para conjugar cada tiempo verbal: tema de presente, tema de
perfecto y tema de supino. ���� Tema de presente: se parte de la 1ª pers. sing. del presente de indicativo y
se quita la desinencia –o. En la 1ª conjugación hay que acordarse de añadir la -a del tema que ha desaparecido en la primera persona del presente de indicativo
���� Tema de perfecto: se toma la 1ª pers. sing. del pretérito perfecto de indicativo y se quita la desinencia –i.
���� Tema de supino: se obtiene quitando al supino la desinencia –um.
1ª conj. amo
2ª conj. habeo
3ª conj. dico
4ª conj. audio
5ª conj. capio
Tema de presente amā- habē- dic- audī- capĭ- Tema de perfecto amāv- habu- dix- audīv- cep- Tema de supino amāt- habĭt- dict- audīt- capt-
���� DESINENCIAS PERSONALES DE LA VOZ ACTIVA Las desinencias indican la persona, el número y la voz. Éstas son las de la voz activa.
Generales Pret. Perfecto de indicativo
SIN
G. 1ª -o / -m
SIN
G. 1ª -i 2ª -s 2ª -isti 3ª -t 3ª -it
PLURA
L 1ª -mus
PLURA
L 1ª -imus 2ª -tis 2ª -istis 3ª -nt 3ª -erunt y -ere
Tema 5: Introducción a la flexión verbal
34
1. Averigua a qué conjugación pertenecen los siguientes verbos.
Conj. TEMA DE PRESENTE TEMA DE PERF. T. DE SUPINO Traducción
amo, amas, amare amaui amatum amar
audio, audis, audire audiui auditum oír
capio, capis, capere cepi captum coger
do, das, dare dedi datum dar
duco, ducis, ducere duxi ductum conducir
facio, facis, facere feci factum hacer
habeo, habes, habere habui habitum tener
laudo, laudas, laudare laudaui laudatum alabar
mitto, mittis, mittere misi missum enviar
rapio, rapis, rapere rapui raptum arrebatar
venio, venis, venire veni ventum venir
video, vides, videre vidi visum ver
vinco, vincis, vincere vici victum vencer
2. Teniendo en cuenta el enunciado de los siguientes verbos indica la conjugación y extrae el tema de presente, el tema de perfecto y el tema de supino.
Conj. Enunciado TEMA DE PRESENTE
TEMA DE PERFECTO
TEMA DE SUPINO
habito, habitas, habitare, habitaui, habitatum
maneo, manes, manere, mansi, mansum
orno, ornas, ornare, ornaui, ornatum
sustineo, sustines, sustinere, sustinui, sustentum
aperio, aperis, aperire, aperui, apertum
ago, agis, agere, egi, actum
defendo, defendis, defendere, defendi, defensum
incipio, incipis, incipere, incepi, inceptum
3. Averigua qué persona y número tienen las siguientes formas verbales y rodea la
desinencia. - Videmus � - Fecerunt � - Audis � - Vici � - Datis � - Mitto �
���� ACTIVIDADES
Tema 6: Tema de presente en voz activa
35
car
PRESENTE DE INDICATIVO
Se forma de dos maneras distintas según la conjugación del verbo:
La estructura del presente de indicativo es:
1ª conj. amo, amās, amāre, amāvi, amātum (amar)
2ª conj. habeo, habēs, habēre, habui, habitum (tener)
3ª conj. dico, dicĭs, dicĕre, dixi, dictum (decir)
4ª conj. audio, audīs, audīre, audīvi, audītum (oír)
5ª conj. capio, capĭs, capĕre, cepi, captum (coger)
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.2 4ª conj. 5ª ó mixta
SIN
G. ego am- o1 yo amo habe- o yo tengo dic- o yo digo audi- o yo oigo capi- o yo cojo
tu ama- s habe- s dic- i - s audi- s capi- s --- ama- t habe- t dic- i - t audi- t capi- t
PL
UR
AL nos ama- mus habe- mus dic- i - mus audi- mus capi- mus
vos ama- tis habe- tis dic- i - tis audi- tis capi- tis --- ama- nt habe- nt dic- u - nt audi- u – nt3 capi- u – nt3
NOTA BENE: En el presente de indicativo se utiliza en la 1ª pers. sing, la desinencia –o. 1 ama- o > amo. La -a del tema y la desinencia -o se contraen. 2 En la 3ª conj. se intercala la vocal de unión -i-, -u- (3ª pers. plural) entre el tema y la desinencia. 3 En la 4ª y 5ª conj. se intercala la vocal de unión -u- entre el tema y la desinencia en la 3ª pers. del plural por analogía con la 3ª conjugación.
PRETÉRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO
Se forma de dos maneras distintas según la conjugación del verbo:
La estructura del pretérito imperfecto de indicativo es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó mixta
SIN
G.
ego ama- ba - m habe- ba - m dic-e- ba - m audi-e- ba - m capi-e- ba - m tu ama- ba - s habe- ba - s dic-e- ba - s audi-e- ba - s capi-e- ba - s --- ama- ba - t habe- ba - t dic-e- ba - t audi-e- ba - t capi-e- ba - t
PLU
RA
L
nos ama- ba - mus habe- ba - mus dic-e- ba - mus audi-e- ba - mus capi-e- ba – mus vos ama- ba - tis habe- ba - tis dic-e- ba - tis audi-e- ba - tis capi-e- ba - tis --- ama- ba - nt habe- ba - nt dic-e- ba - nt audi-e- ba - nt capi-e- ba - nt
yo amaba yo tenía yo decía yo oía yo cogía
NOTA BENE: En este tiempo todas las conjugaciones utilizan la desinencia –m para la 1ª pers. sing.
TEMA 6: TEMA DE PRESENTE EN VOZ ACTIVA
PRESENTE IND. Tema de presente + [vocal de unión 3ª conj. (i, u)] + desinencias
PRETÉRITO IMPERFECTO Tema de presente (+ vocal de unión e en 3ª, 4ª y 5ª) + -ba- + desinencias
Tema 6: Tema de presente en voz activa
36
FUTURO IMPERFECTO O SIMPLE DE INDICATIVO
Se forma de dos maneras distintas según la conjugación del verbo:
La estructura del futuro imperfecto es la siguiente:
FUTURO IMPERFECTO Tema de presente +
1ª y 2ª conj. 3ª, 4ª conj. y 5ª o mixta
SIN
G. ego b - o yo amaré a - m yo diré
tu b - i - s yo tendré e - s yo oiré
--- b - i - t e - t yo cogeré
nos b - i - mus e - mus
vos b - i - tis e - tis
--- b - u - nt e - nt
NOTA BENE: 1 1ª y 2ª conj.: desinencia –o en 1ª pers. singular. 2 3ª, 4ª y 5ª conj.: desinencia –m en 1ª pers. singular.
PRESENTE DE SUBJUNTIVO
Se forma de dos maneras distintas según la conjugación del verbo:
La estructura del presente de subjuntivo es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó mixta
SIN
G.
ego am- e- m1 habe- a - m dic-a - m audi-a - m capi-a - m tu am- e - s habe- a - s dic-a - s audi-a - s capi-a - s --- am- e - t habe- a - t dic-a - t audi-a - t capi-a - t
PLU
RA
L
nos am- e - mus habe- a - mus dic-a - mus audi-a - mus capi-a – mus vos am- e - tis habe- a - tis dic-a - tis audi-a - tis capi-a - tis --- am- e - nt habe- a - nt dic-a - nt audi-a - nt capi-a - nt
yo ame yo tenga yo diga yo oiga yo coja
NOTA BENE: En este tiempo todas las conjugaciones utilizan la desinencia –m para la 1ª pers. sing. 1 ama- e - m > amem. La -a del tema desaparece en todas las personas.
FUTURO IMPERFECTO Se forma de dos maneras distintas según la conjugación a
la que pertenezca el verbo:
1ª y 2ª conj. Tema de presente + -b- + vocal de unión (i, u) + desinencias -i- (resto personas)
-u- (3ª pers. plural)
3ª, 4ª y 5ª conj. Tema de presente + -a- (1ª p. sing.) + desinencias
-e- (resto pers.)
dic -
audi -
capi -
ama -
habe -
--
PRESENTE SUBJUNTIVO Se forma de dos maneras distintas según la
conjugación a la que pertenezca el verbo:
1ª conj. Tema de presente + -e- + desinencias
2ª, 3ª, 4ª y 5ª conj. Tema de presente + -a- + desinencias
Tema 6: Tema de presente en voz activa
37
PRETÉRITO IMPERFECTO DE SUBJUNTIVO
Se forma de dos maneras distintas según la conjugación del verbo:
La estructura del pretérito imperfecto de subjuntivo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.1 4ª conj. 5ª ó mixta2
SIN
G. ego ama- re- m habe- re– m dic- e- re- m audi- re– m cape- re– m
tu ama- re- s habe- re- s dic- e- re- s audi- re– s cape- re– s --- ama- re- t habe- re- t dic- e- re- t audi- re– t cape- re– t
PL
UR
AL nos ama- re- mus habe- re- mus dic-e-re- mus audi- re– mus cape- re– mus
vos ama- re-tis habe- re- tis dic- e- re- tis audi- re– tis cape- re– tis --- ama- re-nt habe- re- nt dic- e- re- nt audi- re– nt cape- re– nt
yo amara o amase yo tuviera o tuviese yo dijera o dijese yo oyera u oyeses yo cogiera o cogiese NOTA BENE: En el pretérito imperfecto de subjuntivo se utiliza en la 1ª pers. sing, la desinencia –m.
1 En la 3ª conj. se intercala la vocal de unión -e- entre el tema y la desinencia. 2 En la 5ª conj. la vocal final del tema se abre ante –r de –i a –e.
VERBO SUM El enunciado del verbo copulativo latino es sum, es, esse, fui y significa ser, estar, haber, existir.
En el tema de presente alterna dos raíces: s- y es- (que ante vocal aparece
como er-).
INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Pret. imperfecto Futuro imperf. Presente Pret. imperfecto
SIN
G. 1ª s-u-m er-a-m er- o s-i- m es-se- m
2ª e-s er-a- s er- i - s s-i- s es-se- s
3ª es- t er-a- t er- i - t s-i- t es-se- t
PL
UR
AL 1ª s-u- mus er-a- mus er- i - mus s-i- mus es-se- mus
2ª es-tis er-a- tis er- i - tis s-i- tis es-se- tis
3ª s-u-nt er-a- nt er- u - nt s-i- nt es-se- nt
yo soy, estoy,
existo
hay
yo era, estaba,
existía había
Yo seré, estaré,
existiré
habrá
Yo sea, esté, exista,
haya
Yo fuera/-se,
estuviera/-se,
existiera/-se,
hubiera/-se
PT.IMPERFECTO SUBJ. Tema de presente + [vocal de unión 3ª conj. (e)] + RE + desin.
Tema 6: Tema de presente en voz activa
38
1. Conjuga los siguientes tiempos:
Presente ind. VINCO Pret. imperfecto ind.
FACIO Futuro imperf. ind. MITTO
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL
1ª
2ª
3ª
Presente ind. DO Pret. imperfecto ind.
VENIO Futuro imperf. ind. LAUDO
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL 1ª
2ª
3ª
2. Analiza, traduce y cambia el número de las siguientes formas verbales:
a. Presente de indicativo
Análisis Traducción Cambio nº
Amamus
Vides
Capiunt
Es
Faciunt
Vincitis
Ducit
Mitto
Laudo
Audis
ACTIVIDADES
Tema 6: Tema de presente en voz activa
39
b. Presente y pretérito imperfecto de indicativo
Análisis Traducción Cambio nº
Videbant
Facitis
Do
Mittebamus
Venis
Vincebatis
Laudat
Rapiunt
c. Presente, pretérito imperfecto y futuro de indicativo
Análisis Traducción Cambio nº
Mittet
Laudabitis
Vincitis
Ducebas
Facies
Vides
Dabunt
Ducit
d. Indicativo y presente de subjuntivo
Análisis Traducción Cambio nº
Vincat
Laudas
Ducam
Simus
Rapiebatis
Faciemus
Des
Vident
Tema 6: Tema de presente en voz activa
40
e. Indicativo y presente y pretérito imperfecto de subjuntivo
Análisis Traducción Cambio nº
Mitteremus
Habetis
Laudent
Veniebas
Videbunt
Vincunt
Esset
Damus
3. Relaciona y completa como el ejemplo.
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
haberemus arrebatabais ......................................................
laudabo enviarán ......................................................
vincas condujeses ......................................................
pugnatis lucháis ......................................................
mittent tiene ......................................................
habet venzas ......................................................
rapiebatis tuviéramos 1ªp. pl. pt. imperf. subj
duceres alabaré ......................................................
4. Pon en latín
- Hagamos
- Dieran
- Arrebatas
- Alababais
- Veas
- Cogiese
- Envíen
- Vencerán
- Conduzco
Tema 7: 3ª declinación
41
dos
INTRODUCCIÓN A LA TERCERA DECLINACIÓN
Tipos de sustantivos
Comprende tres tipos de sustantivos
Gen. sing. -is
Enunciado: Nos dice la declinación y nos permite extraer la raíz o el
tema.
NOM. GEN. RAÍZ
consul, consulis consul- Imparisílabo (tema en
consonante)
hostis, hostis host- Parisílabo (tema –i)
urbs, urbis urb- Tema mixto
Género: En la 3ª declinación hay sustantivos y adjetivos de los tres
géneros.
La mayoría de las veces es difícil saber el género de un sustantivo, por
tanto, hay que consultar el vocabulario para saber si es masculino,
femenino o neutro.
TEMA 7: TERCERA DECLINACIÓN
DE TEMA EN - i DE TEMA EN CONSONANTE DE TEMA MIXTO
PARISÍLABOS
Tienen el mismo número de sílabas
en nom. sing. y gen. sing.
hostis, hostis (enemigo) mare, maris (mar)
Diferencias - Gen. pl. - ium
- Abl. sing. - e (m. y f.)
- i (n.)
- Nom., Voc., Ac. pl. n. - ia
IMPARISÍLABOS
Tienen una sílaba más en el gen. sing. que
en el nom. sing.
El tema acaba en consonante consul, consulis (cónsul)
Diferencias - Gen. pl. - um
- Abl. sing. m., f. y n. - e
- Nom., Voc., Ac. pl. n. - a
- Tienen una sílaba más en el gen.
sing. que en el nom. sing.
- Nom sing. monosílabo.
- La raíz acaba en dos consonantes.
Declinación Como los temas en - i.
mons, montis (monte)
urbs, urbis (ciudad)
Son antiguos temas en -i que han
perdido la “i” del nominativo
singular.
Tema 7: 3ª declinación
42
CUADRO DE TERMINACIONES
Masculinos y Femeninos Neutros
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
Nom. -----1 - es -----1 - a / - ia 5
Voc. -----1 - es -----1 - a / - ia 5 Ac. - em - es -----1 - a / - ia 5 Gen. - is - um / -ium 2 - is - um / ium 2
Dat. - i - ibus - i - ibus Abl. - e/ - i 3 - ibus - e / - i 4 - ibus
Observaciones: 1 Según el enunciado. 2 -um / -ium: -um para los temas en consonante / -ium para los temas en
–i y mixtos. 3 -e / -i: -e para los sustantivos y adjetivos de temas en consonante. –i
para los adjetivos de tema en –i. 4 -e / -i: -e para los adjetivos de temas en consonante. –i para
sustantivos y adjetivos de tema en –i.
5 -a / -ia: -a para los temas en consonante / -ia para los temas en –i y
mixtos.
El nominativo singular de los temas en consonante suele formarse de dos
maneras:
- Sin añadir ninguna desinencia a la consonante del tema (L, R, N, S).
- Añadiendo la desinencia -s a la consonante del tema (P,B, T,D,C,G, M).
El enunciado nos dice si añade –s o no.
Nominativo sin desinencia (Ø) Nominativo con desinencia -s
consul, consul - is princeps, princip - is
flumen, flumin - is rex (g+s), reg – is
pater, patr - is virtus (t+s), virtut - is
PARADIGMAS DE LOS SUSTANTIVOS DE LA 3ª DECLINACIÓN
TEMAS EN CONSONANTE TEMAS EN –I
MASC Y FEM NEUTROS MASC Y FEM NEUTROS
Singular Plural Singular Plural Singular Plural Singular Plural
N consul consules flumen flumina hostis hostes mare maria
V consul consules flumen flumina hostis hostes mare maria
A consulem consules flumen flumina hostem hostes mare maria
G consulis consulum fluminis fluminum hostis hostium maris marium
D consuli consulibus flumini fluminibus hosti hostibus mari maribus
A consule consulibus flumine fluminibus hoste hostibus mari maribus
Tema 7: 3ª declinación
43
TEMAS MIXTOS
MASC Y FEM
Singular Plural
N urbs urbes
V urbs urbes
A urbem urbes
G urbis urbium
D urbi urbibus
A urbe urbibus
FENÓMENOS FONÉTICOS
En la 3ª declinación se producen fenómenos fonéticos, de modo que el tema
o raíz no se puede extraer en muchos casos del nominativo. Observa algunos de
ellos.
Nominativo con desinencia cero (-ø): temas en líquida, en nasal y en -s
Tema Fenómeno fonético Ejemplo
Líquida (-r, -l) Vocal de apoyo (e) Se desarrolla entre –r y
consonante.
mater, matr-is
Nasal (-n)
Apofonía La vocal breve –ĕ del
nominativo se cierra en
sílaba interior.
flumĕn, flumĭn-is
Apócope La –n se apocopa tras –o. leo, leon-is
Silbante (-s) Rotacismo La –s del nominativo
pasa a –r entre vocales.
tempus (<tempos),
tempor-is
Nominativo con desinencia -s: temas en oclusiva
Tema Fenómeno fonético Ejemplo
Labial ----------- ----------- princep-s, princip-is
Dental Pérdida de
dental
La –t ante –s
desaparece.
mile(t)-s, milit-is uirtu(t)-s, uirtut-is
Gutural Contracción La –c y g- en contacto
con –s se contrae en –
x.
rex (<g+s), reg-is dux (<c+s), duc-is
Tema 7: 3ª declinación
44
ADJETIVOS DE SEGUNDA CLASE O DE LA TERCERA
DECLINACIÓN
En la tercera declinación la mayoría de los adjetivos que hay son de tema
en -i, pero también existen algunos de tema en consonante. La diferencia entre
ellos está en el ablativo singular, en el genitivo plural y en el nominativo-vocativo-
acusativo plural de los neutros.
Tipos de adjetivos
Al igual que los sustantivos son de dos tipos:
DE TEMA EN - i DE TEMA EN CONSONANTE
Una terminación Nom. (M.-F.-N.) Gen.
-ens, -entis
-ax, -acis
-ix, -icis
-ox, -ocis
sapiens, sapientis (sabio)
audax, audacis (audaz)
supplex, supplicis (suplicante)
felix, felicis (feliz)
ferox, ferocis (feroz)
Enunciado
Nom. (M., F. y N.) y gen. sing.
Dos terminaciones M-F N
-is, -e
omnis, omne (todo)
Enunciado
Nom. sing. (M.F.), nom. sing (N.)
Tres terminaciones M F N
-er, -is, -e
acer, acris, acre (agudo)
Enunciado
Nom. sing. de cada género
Una terminación
Nom. (M.-F.-N) Gen.
dives, divitis (rico)
pauper, pauperis (pobre)
vetus, veteris (viejo)
Enunciado
Nom. (M., F. y N.) y gen. sing.
Tema 7: 3ª declinación
45
Los adjetivos de tema en consonante son de una sola terminación: vetus,
veteris (viejo), pauper, pauperis (pobre) y dives, divitis (rico).
Tema en consonante: vetus, veteris
Singular Plural
M. - F. N. M. - F. N.
Nom. vetus vetus veter - es veter - a
Voc. vetus vetus veter - es veter - a
Ac. veter - em vetus veter - es veter - a
Gen. veter - is veter - is veter - um veter - um
Dat. veter - i veter - i veter - ibus veter - ibus
Abl. veter - e veter - e veter - ibus veter - ibus
Dentro de los adjetivos de tema en -i hay diferentes tipos según el
número de terminaciones para el nominativo que tenga:
Una terminación: prudens, prudentis
Singular Plural
M. - F. N. M. - F. N.
Nom. prudens prudens prudent- es prudent- ia
Voc. prudens prudens prudent- es prudent- ia
Ac. prudent- em prudens prudent- es prudent- ia
Gen. prudent- is prudent- is prudent- ium prudent- ium
Dat. prudent- i prudent- i prudent- ibus prudent- ibus
Abl. prudent- i prudent- i prudent- ibus prudent- ibus
Dos terminaciones: fortis, forte
Singular Plural
M. - F. N. M. - F. N.
Nom. fort- is fort - e fort - es fort - ia
Voc. fort - is fort - e fort - es fort - ia
Ac. fort - em fort - e fort - es fort - ia
Gen. fort - is fort - is fort - ium fort - ium
Dat. fort - i fort - i fort - ibus fort - ibus
Abl. fort - i fort - i fort - ibus fort - ibus
Tres terminaciones: acer, acris, acre
Singular Plural
M. F. N. M. F. N.
Nom. acer acr- is acr- e acr- es acr- es acr- ia
Voc. acer acr- is acr- e acr- es acr- es acr- ia
Ac. acr- em acr- em acr- e acr- es acr- es acr- ia
Gen. acr- is acr- is acr- is acr- ium acr- ium acr- ium
Dat. acr- i acr- i acr- i acr- ibus acr- ibus acr- ibus
Abl. acr- i acr- i acr- i acr- ibus acr- ibus acr- ibus
Tema 7: 3ª declinación
46
1. Declina:
Clarum carmen
SINGULAR PLURAL
Audax consul
SINGULAR PLURAL
ACTIVIDADES
Tema 7: 3ª declinación
47
Magnus dux
SINGULAR PLURAL
Fortis pater
SINGULAR PLURAL
Tema 7: 3ª declinación
48
Vetus rex
SINGULAR PLURAL
Nigrum animal
SINGULAR PLURAL
Alba ouis
SINGULAR PLURAL
Tema 7: 3ª declinación
49
2. Analiza, traduce y cambia el número de las siguientes formas
nominales:
a. Sustantivos de la 3ª declinación
FORMAS CASO, GÉNERO,
NÚMERO
TRADUCCIÓN CAMBIO DE
NÚMERO
Laetae matri
Bonorum ciuium
Pulchram uxorem
Miseri milites
Magni montis
b. Adjetivos de la 3ª declinación
FORMAS CASO, GÉNERO,
NÚMERO
TRADUCCIÓN CAMBIO DE
NÚMERO
Felici amicae
Prudentis mulieris
Totum tempus
Velocibus seruis
Acer dolor
3. Explica qué fenómenos fonéticos encuentras en las siguientes palabras:
- Pater, patris
- Mons, montis
- Carmen, carminis
- Civitas, civitatis
Tema 7: 3ª declinación
50
4. Relaciona y completa como en el ejemplo
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
capita al ciudadano ............................
in urbe hacia el río ............................
hostis en la ciudad ............................
ad flumen para el jefe ............................
civitatum cabezas Nom. pl./ Suj..
civem del enemigo ............................
duci de las ciudades
5. Analiza y pon en latín los siguientes sintagmas:
ANÁLISIS
SINTAGMAS Función sintáctica Caso, género y número TRADUCCIÓN
de los hombres
para las madres
a la mujer
con el rey
unos soldados
¡cónsules!
6. Analiza y traduce
a. Voluptas est inimica virtutis.
b. Virtutem militum laudamus, nam pedites equitesque strenue pugnant. Milites ad
victoriam ducit.
Tema 7: 3ª declinación
51
c. Celeritas virtusque saepe militibus victoriam dant.
d. Iustitia virtutum regina est.
e. Vox saepe index stultitiae est.
f. Pastores Romani uxores non habebant, sed mulieres vicinarum civitatum rapuerunt1.
g. Sacerdotes taurorum capita floribus ornant.
1 Pretérito perfecto de indicativo del verbo rapio.
Tema 7: 3ª declinación
52
h. Praenomine, nomine et cognomine Romani pueros nominabant: Caesaris
praenomen Caius erat, nomen Iulius, cognomen Caesar.
i. Carmina tua magna delectatione legimus.
j. Ovium color albus est, montium color viridis est.
k. Frangit corda dolor.
l. Nubes montium cacumina saepe occultant.
Tema 8: Complementos circunstanciales de lugar
53
���� CLASIFICACIÓN DE LOS NOMBRES DE LUGAR Los complementos circunstanciales de lugar en latín se pueden expresar con o sin preposición dependiendo del sustantivo. La siguiente clasificación sólo es válida para los tres primeros tipos de circunstanciales (de donde, a donde y en donde).
Sin preposición
Nombres propios de lugar menor (ciudades, regiones e islas pequeñas) Domus, (casa), rus (campo) y humus (suelo)
Con preposición
Nombres propios de lugar mayor (países e islas grandes) Nombres comunes
���� TIPOS DE CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR CCL DE DONDE UNDE?
ablativo
a (ab) e (ex)
Miles ex Hispania uenit. El soldado llega desde Hispania. Uiri Roma ueniunt. Los hombres llegan desde Roma. Puer domo uenit. El niño llega de casa.
e, ex expresa que se procede del interior y a, ab de los alrededores.
CCL A DONDE QUO?
acusativo
ad in
Caesar in urbem uenit. César llega a la ciudad. Consul Romam uenit. El cónsul llega a Roma.
in expresa que se dirige al interior y ad a los alrededores.
CCL EN DONDE UBI?
ablativo locativo
in
Miles in bello est. El soldado está en la guerra. Consul Athenis est. El cónsul está en Atenas. Hodie puer Romae est. El niño hoy está en Roma.
Se utiliza el caso locativo si los nombres de ciudad son de la 1ª ó 2ª declinaciones en singular (desinencia -ae para la 1ª declinación e -i para la 2ª) y con los sustantivos domus , rus y humus .
CCL POR DONDE QUA?
acusativo ablativo
per Per Galliam in Italiam pervenit. Llega por la Galia a Italia. Caesar via Latina Romam uenit. César llega por la vía latina a Roma.
Si el lugar está hecho para pasar por él, se usa el ablativo (por ejemplo: puente, calle).
TEMA 8: COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR
Tema 8: Complementos circunstanciales de lugar
54
1. Analiza y traduce
a. Consul domo in forum peruenit.
b. Hodie Romae sumus.
c. Legati milites per fines Gallorum ducebant.
d. Dux legiones ex Gallia Romam mittet.
e. Magistra in schola manebat.
2. Pon en latín
a. Los niños llegaban a la escuela con el siervo.
b. Los campesinos trabajarán en el campo.
c. Los soldados caminaban desde Roma hasta Hispania.
3. Indica qué tipo de circunstancial forman los siguientes sintagmas y
tradúcelos.
SINTAGMA TIPO DE CC TRADUCCIÓN
In villa
Ab oppido
Ad Italiam
In hortum
Per provinciam
���� ACTIVIDADES
Tema 9: 4ª y 5ª declinaciones
55
���� CUARTA DECLINACIÓN La 4ª declinación o declinación de temas en -u se caracteriza por tener el genitivo singular en -us. Comprende sustantivos de los tres géneros.
� Enunciado de los sustantivos: Nos dice la declinación y nos permite extraer la raíz. NOM. GEN. RAÍZ
Masc.: excercitus, exercitus � exercit- Fem.: manus, manus � man- Neutro: genu, genus � gen-
� Cuadro de terminaciones
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
Singular Plural Singular Plural
Nom. - us - us
- us - u - ua Voc. - us - u - ua Ac. - um - us - u - ua Gen. - us - uum - us - uum Dat. - ui - ibus - ui - ibus Abl. - u - ibus - u - ibus
� Flexión de � manus, manus (f) = mano � exercitus, exercitus (m) = ejército � genu, genus (n) = rodilla MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Singular Plural Singular Plural Singular Plural
Nom. exercit-us exercit-us man-us man-us gen-u gen-ua
Voc. exercit-us exercit-us man-us man-us gen-u gen-ua
Acus. exercit-um exercit-us man-um man-us gen-u gen-ua
Gen. exercit-us exercit-uum man-us man-uum gen-us gen-uum
Dat. exercit-ui exercit-ibus man-ui man-ibus gen-ui gen-ibus
Abl. exercit-u exercit-ibus man-u man-ibus gen-u gen-ibus
TEMA 9: CUARTA Y QUINTA DECLINACIONES
- us : exercitus, -us (ejército)
� Masc. y Fem. ���� - us - us: manus, -us (mano)
� SUSTANTIVOS
( Nom. sing.) � Neutros ���� - u: genu, - us (rodilla)
Tema 9: 4ª y 5ª declinaciones
56
���� QUINTA DECLINACIÓN La 5ª declinación o declinación de temas en -e se caracteriza por tener el genitivo singular en -ei. Comprende muy pocos sustantivos, la mayoría femeninos. Sólo son masculinos los sustantivos dies y meridies. Los sustantivos de esta declinación son generalmente abstractos, por lo que carecen de plural. Únicamente tienen declinación completa dies y res.
� Enunciado de los sustantivos: Nos dice la declinación y nos permite extraer la raíz.
NOM. GEN. RAÍZ
dies, diei � di- (fecha, día)
res, rei � r- (cosa)
� Cuadro de terminaciones
Singular Plural
Nom. - es - es Voc. - es - es Ac. - em - es Gen. - ei - erum Dat. - ei - ebus Abl. - e - ebus
� Género: En la 5ª decl. hay un reducido número de sustantivos, todos ellas de género femenino, excepto dies,diei y meridies, meridiei. Dies es femenino en el sentido de fecha, plazo de tiempo y masculino en el sentido de día; en plural siempre es masculino.
� Flexión de � res, rei (f) = cosa
� dies, diei (m, f) = día
Singular Plural Singular Plural
Nom. r-es r-es di-es di-es
Voc. r-es r-es di-es di-es
Acus. r-em r-es di-es di-es
Gen. r-ei r-erum di-ei di-erum
Dat. r-ei r-ebus di-ei di-ebus
Abl. r-e r-ebus di-e di-ebus
Tema 9: 4ª y 5ª declinaciones
57
1. Completa.
Escribe el caso Función
sintáctica
Traduce Cambia el
número
Genu, -us Ac. pl. �
Senatus, -us Abl. sing. �
Res, rei Gen. pl. �
Facies, faciei Abl. pl. �
Impetus,-us Gen. sing. �
Metus, -us Ac. sing. �
Dies, diei Dat. sing. �
Portus, -us Dat. pl. �
Magistratus, -us Voc. sing. �
Manus, -us Nom. pl. �
2. Pon el sustantivo concertado con el adjetivo y traduce el sintagma.
a. Suavium ______________ (manus) �
b. Ingentes ______________ (portus) �
c. Brevi ______________ (spes) �
d. Multis ______________ (magistratus) �
e. Velocem ______________ (exercitus) �
3. Analiza y traduce
a. Omnes cives magistratibus parebunt. b. Senatus magnum exercitum in hostes mittet.
���� ACTIVIDADES
Tema 9: 4ª y 5ª declinaciones
58
c. Spem magnam in rebus adversis semper adhibemus. d. Naves e portu procedent. e. In agris cantus avium audietis. f. Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt; autumno agricolae fructus percipient; hieme vallem nive opertam videbimus; at vere montes vallesque avium cantu rursus resonabunt. g. Annus est longa series dierum et noctium. h. Olim reges exercitus ducebant; nunc consules exercituum duces sunt.
Tema 9: 4ª y 5ª declinaciones
59
4. Completa con la forma adecuada, analiza y traduce. a. _______ (res) publicam defendamus, milites. b. Senatus magnos _________ (honor) tribuet exercitui post reditum in urbem. c. _________ (spes) et ________ (fides) magnae virtutes semper erunt. d. Postero ________ (dies) exercitus in aciem processerunt1. e. In dextro ________ (cornu) exercitus equitatum collocabis. f. Multos ________ (dies) in armis ille exercitus mansit2.
1 3ª persona del plural del pretérito perfecto de indicativo del verbo procedo.
2 3ª persona del singular del pretérito perfecto de indicativo del verbo maneo.
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
60
���� PRETÉRITO PERFECTO DE INDICATIVO
El pretérito perfecto de indicativo se forma en latín de la misma manera
independientemente de la conjugación a la que pertenezca el verbo.
La estructura del pretérito perfecto de indicativo es:
� 1ª, 2ª,3ª 4ª y 5ª conj.
1ª conj. ���� amo, amās, amāre, amāvi, amātum (amar) 2ª conj. ���� habeo, habēs, habēre, habui, habitum (tener) 3ª conj. ���� dico, dicĭs, dicĕre, dixi, dictum (decir) 4ª conj. ���� audio, audīs, audīre, audīvi, audītum (oír) 5ª conj. ���� capio, capĭs, capĕre, cepi, captum (coger)
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó Mixta
SIN
G. ego amav- i habu- i dix- i audiv- i cep- i
tu amav- isti habu- isti dix- isti audiv- isti cep- isti
--- amav- it habu- it dix- it audiv- it cep- it
PLURAL nos amav- imus habu- imus dix- imus audiv- imus cep- imus
vos amav- istis habu- istis dix- istis audiv- istis cep- istis --- amav- erunt /
amav- ere
habu- erunt /
habu- ere
dix- erunt /
dix- ere
audiv- erunt /
audiv- ere
cep- erunt /
cep- ere
yo amé, he amado yo tuve, he tenido yo dije, he dicho yo oí, he oído yo cogí, he cogido
� Verbo sum, es, esse, fui, --- (ser, estar, haber, existir)
SIN
G. ego fu - i yo fui, he sido, ...
tu fu - isti
--- fu - it
PLURAL nos fu - imus
vos fu - istis
--- fu – erunt /
fu- ere
Traducción del pretérito perfecto de indicativo
Las formas del pretérito perfecto de indicativo del verbo latino sirven para expresar acciones tanto del pasado próximo como del pasado remoto, equivaliendo, por tanto, a nuestros pretérito perfecto simple y pretérito perfecto compuesto, y también al pretérito anterior (poco usado actualmente en español).
Exemplum: amavi = amé, he amado, hube amado
El contexto indica la elección adecuada.
TEMA 10: TEMA DE PERFECTO EN VOZ ACTIVA
PRETÉRITO PERFECTO � Tema de perfecto + desinencias de pret. perfecto de ind.
DESINENCIAS Pret. perf. ind. - i - isti - it - imus - istis
- erunt/- ere
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
61
���� PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO DE INDICATIVO
El pretérito pluscuamperfecto de indicativo se forma en latín de la misma manera independientemente de la conjugación a la que pertenezca el verbo.
La estructura del pretérito pluscuamperfecto de indicativo es:
NOTA BENE:
1El morfema es en realidad -IS-, pero cuando la -s- está entre vocales se
transforma en -r- (rotacismo) y la -ĭ breve se convierte en -e. El morfema se conserva con su
forma primitiva en el pluscuamperfecto de subjuntivo.
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó Mixta
SIN
G. ego amav- era - m habu- era -m dix- era - m audiv- era - m cep- era - m
tu amav- era -s habu- era - s dix- era - s audiv- era - s cep- era - s --- amav- era - t habu- era - t dix- era - t audiv- era - t cep- era - t
PLURAL nos amav-era- mus habu-era- mus dix- era - mus audiv-era- mus cep- era - mus
vos amav-era - tis habu- era - tis dix- era - tis audiv-era - tis cep- era - tis --- amav- era - nt
yo había amado habu- era - nt
yo había tenido dix- era – nt
yo había dicho audiv- era - nt
yo había oído cep- era - nt
yo había cogido � Verbo sum, es, esse, fui, --- (ser, estar, haber, existir)
SIN
G. ego fu - era - m yo había sido,
tu fu - era - s había estado…
--- fu - era - t
PLURAL nos fu - era - mus
vos fu - era - tis
--- fu - era - nt
���� FUTURO PERFECTO DE INDICATIVO
El futuro perfecto de indicativo se forma en latín de la misma manera
independientemente de la conjugación a la que pertenezca el verbo.
La estructura del futuro perfecto de indicativo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó Mixta
SIN
G. ego amav- er – o1 habu- er –o1 dix- er – o1 audiv- er – o1 cep- er – o1
tu amav- eri -s habu- eri - s dix- eri - s audiv- eri - s cep- eri - s --- amav- eri - t habu- eri - t dix- eri - t audiv- eri - t cep- eri - t
PLURAL nos amav-eri- mus habu-eri- mus dix- eri - mus audiv-eri- mus cep- eri - mus
vos amav- eri - tis habu- eri - tis dix- eri - tis audiv-eri - tis cep- eri - tis --- amav- eri - nt
yo habré amado habu- eri - nt
yo habré tenido dix- eri – nt
yo habré dicho audiv- eri - nt
yo habré oído cep- eri - nt
yo habré cogido
NOTA BENE: 1La desinencia de 1ªsg. es –o, por eso no necesita la vocal de unión –i-.
PT PLUSCUAMPERFECTO � Tema de perfecto + morfema ER1 + a + desinencias
FUTURO PERFECTO � Tema de perfecto + morfema ER + vocal de unión i + desinencias
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
62
� Verbo sum, es, esse, fui, --- (ser, estar, haber, existir)
SIN
G. ego fu - er - o yo habré sido,
tu fu - eri - s habré estado…
--- fu - eri - t
PLURAL nos fu - eri - mus
vos fu - eri - tis --- fu - eri - nt
���� PRETÉRITO PERFECTO DE SUBJUNTIVO El pretérito perfecto de subjuntivo se forma en latín de la misma manera
independientemente de la conjugación a la que pertenezca el verbo.
La estructura del pretérito perfecto de subjuntivo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó Mixta
SIN
G. ego amav- eri -m habu- eri –m dix- eri –m audiv- eri –m cep- eri - m
tu amav- eri -s habu- eri - s dix- eri - s audiv- eri - s cep- eri - s --- amav- eri - t habu- eri - t dix- eri - t audiv- eri - t cep- eri - t
PLURAL nos amav-eri- mus habu-eri- mus dix- eri - mus audiv-eri- mus cep- eri - mus
vos amav- eri - tis habu- eri - tis dix- eri - tis audiv-eri - tis cep- eri - tis --- amav- eri - nt
yo haya amado habu- eri - nt
yo haya tenido dix- eri – nt
yo haya dicho audiv- eri - nt
yo haya oído cep- eri - nt
yo haya cogido
NOTA BENE: 1La desinencia de 1ªsg. es –m. Es la única persona en la que se diferencia del futuro perfecto.
� Verbo sum, es, esse, fui, --- (ser, estar, haber, existir)
SIN
G. ego fu - eri - m yo haya sido,
tu fu - eri - s haya estado…
--- fu - eri - t
PLURAL nos fu - eri - mus
vos fu - eri - tis
--- fu - eri - nt
���� PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO DE SUBJUNTIVO El pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo se forma en latín de la misma manera
independientemente de la conjugación a la que pertenezca el verbo.
La estructura del pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo es:
PT PERFECTO SUBJ. � Tema de perfecto + morfema ER + I + desinencias
PT PLUSCUAMPERFECTO SUBJ. � Tema de perfecto + morfema IS + SE + desinencias
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
63
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó Mixta SIN
G. ego amav-isse- m habu- isse -m dix- isse - m audiv- isse - m cep- isse - m
tu amav- isse -s habu- isse - s dix- isse - s audiv- isse - s cep- isse - s --- amav- isse - t habu- isse - t dix- isse - t audiv- isse - t cep- isse - t
PLURAL nos amav-isse-mus habu-isse - mus dix- isse - mus audiv- isse- mus cep- isse - mus
vos amav- isse- tis habu- isse - tis dix- isse - tis audiv- isse - tis cep- isse - tis --- amav- isse - nt
yo hubiera/-se amado habu- isse - nt
yo hubiera/-se tenido dix- isse – nt
yo hubiera/-se dicho audiv- isse - nt
yo hubiera/-se oído cep- isse - nt
yo hubiera/-se cogido � Verbo sum, es, esse, fui, --- (ser, estar, haber, existir)
SIN
G. ego fu - isse - m yo hubiera sido,
tu fu - isse - s hubiera estado…
--- fu - isse - t
PLURAL nos fu - isse - mus
vos fu - isse - tis
--- fu - isse - nt
1. Conjuga todos los tiempos del tema de perfecto de:
DICO
Pt. perf. ind. Pt. plusc. ind. Futuro perf. ind. Pt. perf. subj. Pt. plusc. subj.
SIN
G.
1ª
2ª 3ª
PLURAL 1ª
2ª
3ª
FACIO
Pt. perf. ind. Pt. plusc. ind. Futuro perf. ind. Pt. perf. subj. Pt. plusc. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PLURAL 1ª
2ª 3ª
���� ACTIVIDADES
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
64
SCRIBO
Pt. perf. ind. Pt. plusc. ind. Futuro perf. ind. Pt. perf. subj. Pt. plusc. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PLURAL 1ª
2ª
3ª
2. Analiza, traduce y cambia el número de las siguientes formas verbales:
a. Indicativo
Análisis Traducción Cambio nº
Dedit
Viceramus
Miseritis
Viderunt
Laudaueras
b. Indicativo + subjuntivo
Análisis Traducción Cambio nº
Docuerim
Dixisses
Venisti
Cepero
Fuerint
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
65
3. Pon en latín
a. Indicativo
Análisis Forma latina
Enseñasteis
Habremos
dicho
Habían
llegado
Cogimos
Habías sido
b. Indicativo + subjuntivo
Análisis Forma latina
Hayan dado
Hubiéramos
vencido
Enviaron
Habrán visto
He alabado
4. Relaciona y completa como el ejemplo.
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
dixerat � � vencí � ......................................................
scripserimus � � habían enviado � ......................................................
peruenissem � � hubiese sido � ......................................................
docuistis � � hayas oído � ......................................................
miserant � � enseñasteis � ......................................................
audiueris � � hubiera llegado � ......................................................
vici � � había dicho � 3ªp. sing. pt. pluscuampf. ind
fuisset � � habremos escrito � ......................................................
Tema 10: Tema de perfecto en voz activa
66
5. Repaso de todos los tiempos verbales
a. Analiza y traduce
Análisis Traducción
Dicebat
Fueras
Scripserunt
Audiremus
Docuisset
Legunt
Est
Capiatis
Habebo
Misisti
b. Pon en latín
Análisis Forma latina
Llegó
Alabaréis
Habían guiado
Veías
Haya vencido (yo)
Fuéramos
Habrás hecho
Dieron
Hubieran escrito
Leéis
Tema 11: Pronombres
67
���� PRONOMBRES-DETERMINANTES DEMOSTRATIVOS
En latín hay tres pronombres-adjetivos demostrativos como en castellano: � Hic, haec, hoc = éste / este � Iste, ista, istud = ése / ese � Ille, illa, illud = aquél / aquel
Se declinan como un adjetivo de tres terminaciones del tipo bonus, -a, -um, pero
tienen una peculiaridad que los distingue como pronombres: el genitivo singular es -ius y el dativo singular -i para los tres géneros. Esta característica también la tienen otros pronombres.
� Hic, haec, hoc = éste, ésta, esto. En su declinación hay que prestar atención a la –c que aparece en todo el singular menos en el genitivo y en el nominativo y acusativo plural neutro. En contacto con –m hace que ésta se transforme en –n (acusativo singular).
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo hic haec hoc hi hae haec
Acusativo hunc hanc hoc hos has haec
Genitivo huius horum harum horum
Dativo huic his
Ablativo hoc hac hoc his
� Iste, ista, istud = ése, ésa, eso
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo iste ista istud isti istae ista
Acusativo istum istam istud istos istas ista
Genitivo istius istorum istarum istorum
Dativo isti istis
Ablativo isto ista isto istis
TEMA 11: PRONOMBRES - DETERMINANTES
Tema 11: Pronombres
68
� Ille, illa, illud = aquél, aquélla, aquello
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ille illa illud illi illae illa
Acusativo illum illam illud illos illas illa
Genitivo illius illorum illarum illorum
Dativo illi illis
Ablativo illo illa illo illis
���� PRONOMBRES- DETERMINANTES POSESIVOS Los pronombres-adjetivos posesivos siguen el modelo de los adjetivos de tres terminaciones de la 1ª y 2ª declinaciones (bonus, -a, -um).
PERSONAS UN SOLO POSEEDOR VARIOS POSEEDORES
Primera persona meus, mea, meum (mío, mía, mi)
noster, nostra, nostrum (nuestro, nuestra)
Segunda persona tuus, tua, tuum (tuyo, tuya, tu)
uester, uestra, uestrum (vuestro, vuestra)
Tercera persona suus, sua, suum (suyo, suya, su)
���� PRONOMBRES PERSONALES PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA 3ª
PERSONA Singular Plural Singular Plural Sing. y Pl.
Nominativo ego (yo)
nos (nosotros)
tu (tú)
uos (vosotros)
__
Vocativo __ __ tu (tú)
uos (vosotros)
__
Acusativo me (me, a mí)
nos (nos, a nosotros)
te (te, a ti)
uos (vos, a vosotros)
se (lo, la , a él)
Genitivo mei (de mí)
nostri / nostrum
(de nosotros)
tui (de ti)
uestri uestrum
(de vosotros)
sui (lde él)
Dativo mihi (me, para mí)
nobis (nos, a nosotros)
tibi (te, para ti)
uobis (vos, a vosotros)
sibi (le, para él)
Ablativo me (por mí, en mí,…)
nobis (por nosotros)
te (por ti en ti)
uobis (por vosotros)
se (por él en él)
NOTA: mecum (cum + me) = conmigo; tecum (cum + te) = contigo; secum (cum + se) = consigo
Tema 11: Pronombres
69
���� PRONOMBRES - DETERMINANTES ANAFÓRICOS
En latín hay tres pronombres-determinantes anafóricos:
� Is, ea, id = él, éste � El anafórico se declina por la 1ª y 2ª declinaciones, salvo el genitivo y dativo singular, que tiene desinencias propias de los pronombres. Sirve para referirse a algo ya mencionado antes, por ello se suele traducir por el pronombre personal o el demostrativo. En genitivo tiene valor posesivo (eius = de él, su).
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo is ea id ei / ii / i eae ea
Acusativo eum eam id eos eas ea
Genitivo eius eorum earum eorum
Dativo ei eis / iis / is
Ablativo eo ea eo eis / iis / is
� Ipse, ipsa, ipsum = él precisamente, él en persona � El anafórico enfático se declina por la 1ª y 2ª declinaciones, salvo el genitivo y dativo singular, que tiene desinencias propias de los pronombres. Se usa para enfatizar.
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
Acusativo ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
Genitivo ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
Dativo ipsi ipsis
Ablativo ipso ipsa ipso ipsis
Tema 11: Pronombres
70
� Idem, eadem, idem = el mismo � El anafórico de identidad se declina con el pronombre is, ea, id seguido de la partícula indeclinable –dem (presta atención a algunas pequeñas variaciones en el nominativo masculino y neutro singular, en los acusativos singulares y en los genitivos plurales). Sirve para indicar identidad.
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo idem eadem idem eidem eaedem eadem
Acusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem
Genitivo eiusdem eorundem earundem eorundem
Dativo eidem eisdem
Ablativo eodem eadem eodem eisdem
Variaciones en idem, eadem, idem
S + D > D ISDEM > IDEM nom. sg. masc D + D > D IDDEM > IDEM nom. sg. neutro M + D > ND
EUMDEM > EUNDEM EAMDEM > EANDEM EORUMDEM > EORUNDEM EARUMDEM > EARUNDEM
acus. sg. masc acus. sg. fem gen. pl. masc. y neutro gen. pl. fem
1. Declina en singular y en plural los siguientes sintagmas:
Hic magnus ager SINGULAR PLURAL
���� ACTIVIDADES
Tema 11: Pronombres
71
Ista suauis regina
SINGULAR PLURAL
Illud felix tempus SINGULAR PLURAL
2. Analiza, traduce y cambia el número de las siguientes formas nominales.
FORMAS CASO, GÉNERO,
NÚMERO TRADUCCIÓN CAMBIO DE NÚMERO
Has divites mulieres
Isti veloces exercitus
Hoc breve verbum
Meum fortem filium
Suae paruae nauis
Tema 11: Pronombres
72
3. Completa con el caso adecuado y traduce.
- ________ (ille, -a, -ud) regis �
- __________ (hic, haec, hoc) spem �
- _________ (iste, -a, -ud) nocti �
- ___________ (ille, -a, -ud) maria �
- ___________ (iste, -a, -ud) portum �
4. Analiza las siguientes formas nominales. Si hay varias posibilidades, ponlas todas.
FORMAS ENUNCIADO TIPO DE PRONOMBRE
CASO, GÉNERO, Nº TRADUCCIÓN
Me
Is
Tibi
Suo
Ipsius
5. Relaciona y completa como en el ejemplo.
LATÍN TRADUCCIÓN ANÁLISIS
hos � � en aquélla � ............................
in illa � � hacia su templo � ............................
vos � � con nosotros � ............................
cum eorum virtute � � para ésa � ............................
ad templum suum � � a éstos � Ac. pl./ C.D.
isti � � vosotros/as � ............................
nobiscum � � con el valor de ellos � ............................
Tema 11: Pronombres
73
6. Analiza y pon en latín los siguientes sintagmas:
ANÁLISIS
SINTAGMAS Función sintáctica Caso, género y número TRADUCCIÓN
de este cónsul
para nuestros ciudadanos
a esa mujer
en las mismas ciudades
estos soldados
¡tú!
7. Analiza y traduce a. Hanc ciuitatem ego per multos annos defendi. b. Dux Romanorum secum magnas maritimas copias duxit. c. Nos hieme uicerunt. d. Hoc tibi et rei publicae graue est. 8. Completa con la forma adecuada del pronombre personal. Analiza y traduce. a. Vos ____________ (a nosotros) laudauistis.
Tema 11: Pronombres
74
b. Tu ___________ (me) librum dedisti. c. Magister ____________ (a vosotros) laudabat. d. Ego ____________ (te) defendam gladio. e. _____________ (nosotras) _______________ (te) litteras scribimus. f. Seruus ______________ (a nosotros) salutauit. g. _______________ (os) regnum dabunt. h. Ad ____________ (ti) uenimus.
Tema 12: Relativo
75
PRONOMBRE RELATIVO
El pronombre relativo latino más usado es qui, quae, quod (= que, quien, cual). Se
declina por la primera y segunda declinaciones fundamentalmente, aunque también tiene alguna
forma de la tercera. Como otros pronombres tiene la desinencia de genitivo singular –ius y de
dativo singular –i.
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo Qui Quae Quod Qui Quae Quae
Vocativo
Acusativo Quem Quam Quod Quos Quas Quae
Genitivo Cuius Quorum Quarum Quorum
Dativo Cui Quibus
Ablativo Quo Qua Quo Quibus
PROPOSICIONES SUBORDINADAS ADJETIVAS DE RELATIVO
Definición: Las proposiciones subordinadas adjetivas son aquéllas que están
introducidas por un pronombre relativo.
Funciones:
ADJETIVA: Las subordinadas de relativo equivalen a un adjetivo y por ello se
analizan sintácticamente como adyacentes del sustantivo al que van referidas.
Este sustantivo se denomina antecedente. En latín el relativo y el antecedente
deben concertar en género y número, no en caso, pues pertenecen a dos
oraciones diferentes. El relativo realizará una función dentro de la
subordinada, además de servir de nexo.
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
TEMA 12: RELATIVO. PROPOSICIONES
SUBORDINADAS ADJETIVAS
N CC CC
SV-Predicado SN-Sujeto
ADY-Prop. sub. adj. de relativo
CD
N
N
SV-Predicado SN-Sujeto
3ªsg plusc. ind 3ªsg
perf.. ind
Nom.
sg
Acus.
sg
Nom.
sg Abl sg
Tema 12: Relativo
76
SUSTANTIVADA: Cuando el antecedente está omitido, la subordinada está
sustantivada y, por tanto, se analiza como proposición subordinada adjetiva
sustantivada en función de sujeto o de C.D.
Qui multum habet plus cupit.
Facile credimus quod uolumus.
Pasos a seguir para analizar y traducir:
1. Localiza los dos verbos y analízalos.
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
2. Localiza el pronombre relativo y analízalo (género, número y caso).
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
3. Encuentra el antecedente (sustantivo o pronombre) de modo que coincida
con el relativo en género y número.
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
4. Pon N (núcleo) debajo del antecedente y ADY-Proposición subordinada
adjetiva de relativo debajo del pronombre relativo y todos los elementos
que vayan con él (como mínimo un verbo). Si hay comas, déjate guiar por
ellas. Todo ello irá metido en la misma caja con la función que indique el
núcleo.
3ªsg presente. ind 3ªsg prest.
ind Nom.
sg
Acus. sg 1ªpl prest. ind 1ªpl prest. ind
CC N
SV-Predicado SN-Sujeto
Sujeto – Prop sub adj
de relativo sustantivada
SV-Predicado
N CC
N CD
CD – Prop sub adj de
relativo sustantivada
N CC
SV-Predicado
3ªsg
perf.. ind 3ªsg plusc. ind
3ªsg
perf.. ind 3ªsg plusc. ind Nom. sg
masc
3ªsg
perf.. ind 3ªsg plusc. ind Nom. sg
masc
sg masc
Tema 12: Relativo
77
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
5. Analiza la oración como si fuera simple, sin mirar ningún elemento de la
subordinada.
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
6. Analiza la subordinada adjetiva de relativo independientemente del resto
de la oración.
Dux laudauit militem qui in proelio fortiter pugnauerat.
7. Al traducir el antecedente y la oración de relativo deben ir juntas.
El general alabó al soldado que había luchado valerosamente en el combate.
8. Si no hay antecedente, estaremos ante una proposición subordinada adjetiva
de relativo sustantivada. La función de dicha subordinada tendrás que
averiguarla mirando el verbo principal y pensando qué necesita y qué le falta.
Nunca podrás fijarte en el caso del relativo, pues no te indicará la función
de la subordinada, sino la función del propio pronombre con respecto al
verbo subordinado. A la hora de traducir sigue el orden lógico (sujeto, verbo,
complementos) mirando el análisis de abajo hacia arriba.
El que tiene mucho más desea.
Fácilmente creemos lo que queremos.
3ªsg
perf.. ind 3ªsg plusc. ind Nom. sg
masc
sg masc
N ADY – Prop sub adj de relativo
3ªsg
perf.. ind Acus sg masc
N ADY – Prop sub adj de relativo
CD N
SV-Predicado SN-Sujeto
Nom.
sg
3ªsg
perf.. ind Abl sg
N ADY – Prop sub adj de relativo
CD N
SV-Predicado SN-Sujeto
Nom.
sg
SN-Sujeto
3ªsg plusc. ind
N CC CC
SV-Predicado
Tema 12: Relativo
78
1. Analiza y traduce
a. Hic puer idem est, de quo tibi dixi.
b. Navis, quae in flumine magna est, in mari parvula est.
c. Puellae istae, quibus dedistis rosas, amabant vos.
d. Caesar, qui Gallos uicerat, postea contra Pompeium pugnauit.
e. Iuppiter, cui Romani in Capitolio templum dedicauerunt, maximus deorum erat.
ACTIVIDADES
Si te surgen dudas de cómo hacer este tipo de oraciones, puedes consultar el siguiente
enlace. Allí verás un vídeo con la resolución de una oración paso a paso:
https://www.youtube.com/watch?v=TtiKiT2WNco
Tema 12: Relativo
79
f. Multi sunt piratae quos interfecimus aut cepimus.
g. In ea nave, in qua semper navigaui et quam in portu videbis, Romam redeo.
h. Diodorus, qui magister severus est, tergum pueri virga verberat.
i. Toga est vestimentum album, quod viri et pueri Romani gerunt.
j. Pater ille, cuius filiae sunt bonae, est beatus.
k. Domus illa, in qua habitatis, ingens est.
Tema 13: Infinitivos
80
���� MORFOLOGÍA
VOZ ACTIVA
Infinitivo de presente
Tema de presente + re 1ª, 2ª, 4ª y 5ª*
conjugaciones
ama-re, habe- re, audi- re, cape- re
* la ĭ de la raíz se transforma en –e delante de –r.
Tema de presente + vocal de unión o temática + re
3ª conjugación duc-e- re
Sum esse
Infinitivo de perfecto
Tema de perfecto + isse amau-isse, habu-isse, dux-isse, audiu-isse, fuisse
Infinitivo de futuro
Tema de supino + -urum, -uram, -urum + esse
amat-urum, -uram, -urum esse habit-urum, -uram, -urum esse duct-urum, -uram, -urum esse audit- urum, -uram, -urum esse capt- urum, -uram, -urum esse
VOZ PASIVA Infinitivo de presente
Tema de presente + ri 1ª, 2ª y 4ª conjugaciones
ama-ri, habe- ri, audi- ri
Tema de presente + i 3ª y 5ª
conjugación
duc-i, capi
Infinitivo de perfecto
Tema de supino + -um, -am, -um + esse
amat-um, -am, -um esse habit-um, -am, -um esse duct-um, -am, -um esse audit- um, -am, -um esse capt- um, -am, -um esse
Infinitivo de futuro
Supino + iri
amat-um iri habit-um iri duct-um iri audit- um iri capt- um iri
TEMA 13: INFINITIVOS. PROPOSICIONES SUBORDINADAS SUSTANTIVAS
Tema 13: Infinitivos
81
���� SINTAXIS DEL INFINITIVO
� El infinitivo es un sustantivo verbal, por lo tanto, puede ser considerado como sustantivo y como verbo.
����
� Construcciones de infinitivo: Para analizar los infinitivos hay que distinguir dos construcciones diferentes:
Para analizar estas oraciones es importante seguir por orden los siguientes pasos:
� AVERIGUA LA FUNCIÓN DEL INFINITIVO � Para saber la función
sintáctica debes fijarte en el verbo en forma personal:
� Si es el verbo copulativo sum o algún verbo impersonal como oportet (= es preciso), el infinitivo hace la función de SUJETO.
Errare humanum est.
.
Sólo cuando el infinitivo funciona como
verbo, estamos ante una oración subordinada sustantiva de infinitivo.
SUSTANTIVO VERBO
Desempeña las funciones propias de un
sustantivo:
Sujeto
Atributo
C.D.
Aposición
� Lleva los complementos propios del
verbo (C.D., C.I., C.C., atributo,
predicativo).
� Tiene accidentes gramaticales propios
del verbo (tiempo y voz).
� Es el núcleo del predicado verbal en las
ors. subs. sustantivas de infinitivo.
INFINITIVO SIN SUJETO PROPIO
INFINITIVO CON SUJETO PROPIO
• El infinitivo se traduce por infinitivo castellano.
• Esta construcción se llama infinitivo concertado.
• El infinitivo latino lleva un sujeto en caso acusativo.
• El infinitivo se traduce por forma personal en castellano.
N Atr.
SN-Sujeto SV-Predicado
Sólo cuando el infinitivo funciona como verbo, estamos ante una oración subordinada sustantiva de infinitivo.
Errar es humano.
Tema 13: Infinitivos
82
� Si es un verbo transitivo y no hay ningún CD en la oración, el infinitivo hace la función de CD.
Hostes pugnare constituerunt.
Los enemigos decidieron luchar
� Menos frecuente es la función de ATRIBUTO. Es necesario que esté el verbo sum y que éste ya tenga sujeto.
Saepe fugere est vincere.
A menudo huir es vencer.
� ANALIZA LOS ELEMENOS DE LA ORACIÓN � Sigue el orden normal de
análisis que has aprendido hasta ahora.
� SI ENCUENTRAS COMPLEMENTOS QUE NO PUEDEN DEPENDER DEL VERBO EN FORMA PERSONAL � Estás ante una oración subordinada sustantiva de infinitivo. Abre una subordinada que incluya al menos el infinitivo y ese complemento. Habitualmente
las palabras que están entre ambos elementos también están dentro de la subordinada. La
subordinada hará la función que hubieras decidido para el infinitivo. Desde ese momento, el infinitivo empezará a actuar como verbo y podrá llevar complementos.
Sabemos con seguridad que un elemento no puede complementar el verbo principal si va en
caso acusativo. Todos los acusativos que tenga esa subordinada podrán ser sujeto, atributo o C.D. (en menores ocasiones C.C.). Deberás razonar para elegir la función
correcta mirando qué tiene, qué necesita y qué le falta al infinitivo.
� TRADUCCIÓN � Sigue el orden lógico sujeto-verbo-complementos. Los
infinitivos se traducen de forma diferente según sea la construcción:
� Si el infinitivo no tiene sujeto propio, traduce el infinitivo latino por infinitivo castellano.
Milites proelium vincere possunt.
Los soldados pueden ganar el combate
Atr. N
SN-Sujeto SV-Predicado
CC
SV-Predicado
N CD
SN-Sujeto SV-Predicado
N CD – Prop. sub. sust
SN-Sujeto SV-Predicado
SV-Predicado
N CDLos soldados pueden
1. ganar
2. el combate
Tema 13: Infinitivos
83
� Si el infinitivo tiene sujeto propio, hay que añadir la conjunción que antes del sujeto del infinitivo y éste se traducirá como una forma personal. La dificultad está en elegir bien el tiempo. Si el infinitivo es de presente indica simultaneidad con el verbo
principal; si es de futuro, posterioridad y si es de perfecto, anterioridad.
Omnes putant Romam esse optimam urbem.
Todos piensan que Roma es la mejor ciudad.
.
Omnes putabant Romam esse optimam urbem.
Todos pensaban que Roma era la mejor ciudad.
Omnes putant Romam fuisse optimam urbem.
Todos piensan que Roma fue la mejor ciudad.
Omnes putabant Romam fuisse optimam urbem.
Todos pensaban que Roma había sido la mejor ciudad.
Te bonum esse oportet.
Conviene que tú seas bueno.
SV-Predicado
N
N
Atr.
SN-Sujeto
Sujeto-Prop sub sust
de infinitivo
SV-Predicado
Si te surgen dudas de cómo hacer este tipo de oraciones, puedes consultar el siguiente
enlace. Allí verás un vídeo con la resolución de una oración paso a paso:
https://www.youtube.com/watch?v=7GWMUAYNylg
N Atr.
SV-Predicado SN-Sujeto
CD-Prop sub sust de
infinitivo N
SV-Predicado SN-Sujeto
Tema 13: Infinitivos
84
1. Analiza y traduce
Análisis Traducción
Misisse
Scripturam
esse
Vulnerari
Datum esse
Pervenire
Ductum iri
Dicere
Faci
Fuisse
Pugnare
2. Analiza y traduce
a. Omnes scimus Deum esse bonum.
b. Veteres Graeci et Romani putabant multos deos esse.
c. Scio te pugnare; sciebam te pugnare.
���� ACTIVIDADES
Tema 13: Infinitivos
85
d. Socrates dicere solebat se hoc unum scire, nihil se scire.
e. Thales dixit aquam esse initium omnium rerum.
f. Clamabat ille miser se civem esse Romanum.
g. Alexander dicebat se esse filium Iovis.
h. Aves uidemus nidos suos mirabili arte aedificare.
i. Difficile est has litteras tenues cernere.
Tema 13: Infinitivos
86
j. Epicurus omnes sensus ueri nuntios esse dixit.
k. Marcus tecum ire non potest. Hodie necesse est te solum ambulare.
l. Ille iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.
m. P. Scipio Hannibalis legatos apud eum uenire iussit.
n. Rex eum pauperem esse putauit.
Tema 14: Voz pasiva
87
���� SIGNIFICADO DE LA VOZ PASIVA
� ¿CÓMO RECONOCEMOS UN VERBO EN PASIVA? � En castellano, como en
latín, un verbo está en pasiva cuando usa el verbo ser como auxiliar seguido del participio.
� ¿CÓMO AVERIGUAMOS EL TIEMPO DE UN VERBO EN PASIVA? � Sólo hay que mirar el tiempo del verbo auxiliar ser.
� ¿QUÉ INDICA UN VERBO EN PASIVA? � La acción no la realiza el sujeto, como en la voz activa, sino que éste es paciente. El verdadero agente es un complemento verbal.
���� FORMACIÓN DE LA VOZ PASIVA
Presenta un doble procedimiento de formación.
TEMA 14: VOZ PASIVA
VOZ PASIVA = auxiliar SER + PARTICIPIO
son comprados, han sido comprados
� son comprados: presente de indicativo
� han sido comprados: pretérito perfecto compuesto de indicativo
� serán comprados: futuro simple de indicativo
Los libros son comprados por los alumnos.
¿Quién realiza la acción de comprar? Los alumnos
SN-Sujeto C. Agente
TIEMPOS DEL TEMA DE PRESENTE
TIEMPOS DEL TEMA DE PERFECTO
Se forma igual que en activa,
pero cambiando las desinencias
personales.
Se forma con el participio del
verbo que se conjuga más la
forma simple de sum.
Tema 14: Voz pasiva
88
���� TIEMPOS DEL TEMA DE PRESENTE
� Presente de indicativo
La estructura del presente de indicativo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.2 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G. ego am- o-r1 habe- o-r le- o-r audi- o-r capi- o-r
tu ama- ris habe- ris leg- e- ris audi- ris cape- ris --- ama- tur habe- tur leg- i - tur audi- tur capi- tur
PL
URAL nos ama- mur habe- mur leg- i – mur audi- mur capi- mur
vos ama- mini habe- mini leg- i – mini audi- mini capi- mini
--- ama- ntur habe- ntur leg- u - ntur audi- u – ntur capi- u – ntur
yo soy amado/a yo soy tenido/a yo soy leído/a yo soy oído/a yo soy cogido/a
NOTA BENE: 1 amo- r . Se mantienen las dos desinencias, la de activa y la de pasiva. 2 En la 3ª conj. la vocal de unión es -e- delante de –r. 3 En la 5ª conj. la vocal final del tema se abre en –e ante –r.
Los tiempos del tema de presente presentan la misma formación que los tiempos de la
voz activa, únicamente hay que cambiar las desinencias personales y utilizar las propias de la voz pasiva.
DESINENCIAS VOZ PASIVA
ego - r tu - ris / - re
--- - tur
nos - mur
vos - mini --- - ntur
NOTA BENE: En la conjugación hay que tener en cuenta dos observaciones: 1. Los tiempos que utilizan la desinencia –o en la 1ª pers. sing. en voz activa, al formar la
pasiva, utilizan –o y –r (-or). Esto sucede en la 1ª pers. sing. del presente de indicativo y del futuro imperfecto de la 1ª y 2ª conj.
am-o � am-or amab-o � amab-or
2. La vocal –ĭ- breve delante de –r pasa a –e. Esto sucede en la 2ª pers. sing. del presente de indicativo de la 3ª y 5ª conj. y del futuro imperfecto de la 1ª y 2ª conj.
dic-ĭ-s � dic-e-ris capĭ-s � cape-re
ama-b-ĭ-s � ama-b-e-ris habe-b-ĭ-s � habe-b-e-re
PRESENTE � Tema de presente + [vocal de unión 3ª conj. (i, u)] + desinencias pasivas
Tema 14: Voz pasiva
89
� Pretérito imperfecto de indicativo
La estructura del pretérito imperfecto es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G.
ego ama- ba - r habe- ba - r leg-e- ba - r audi-e- ba - r capi-e- ba – r tu ama- ba - ris habe- ba – ris leg-e- ba – ris audi-e- ba – ris capi-e- ba – ris --- ama- ba - tur habe- ba – tur leg-e- ba – tur audi-e- ba – tur capi-e- ba – tur
PL
URAL nos ama- ba - mur habe- ba – mur leg-e- ba – mur audi-e- ba – mur capi-e- ba – mur
vos ama- ba - mini habe- ba – mini leg-e- ba – mini audi-e- ba – mini capi-e- ba – mini --- ama- ba - ntur habe- ba - ntur leg-e- ba - ntur audi-e- ba- ntur capi-e- ba- ntur
yo era amado/a yo era tenido/a yo era leído/a yo era oído/a yo era cogido/a
La estructura del futuro imperfecto es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G.
ego ama- b -or habe- b - or leg-a- r audi-a- r capi-a- r tu ama- be - ris habe- be – ris leg-e- ris audi-e- ris capi-e- ris --- ama- bi - tur habe- bi – tur leg-e- tur audi-e- tur capi-e- tur
PL
URAL nos ama- bi - mur habe- bi – mur leg-e- mur audi-e- mur capi-e- mur
vos ama- bi - mini habe- bi – mini leg-e- mini audi-e- mini capi-e- mini --- ama- bu - ntur habe- bu - ntur leg-e- ntur audi-e- ntur capi-e- ntur
yo era amado/a yo era tenido/a yo era leído/a yo era oído/a yo era cogido/a
PRET. IMPERFECTO � Tema de presente (+ vocal de unión e en 3ª, 4ª y 5ª) + -ba- + desin. pasivas
FUTURO IMPERFECTO � Se forma de dos maneras distintas según la conjugación a la que pertenezca el verbo:
1ª y 2ª conj. � Tema de presente + -b- + vocal de unión + desinencias pasivas
-e- (2ª pers. sg.) -i- (resto personas)
-u- (3ª pers. plural)
3ª, 4ª y 5ª conj. � Tema de presente + -a- (1ª p. sing.) + desinencias pasivas -e- (resto pers.)
Tema 14: Voz pasiva
90
� Presente de subjuntivo
La estructura del presente de subjuntivo es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó mixta
SIN
G.
ego am- e- r habe- a - r dic-a – r audi-a - r capi-a - r tu am- e – ris habe- a – ris dic-a – ris audi-a – ris capi-a – ris --- am- e – tur habe- a – tur dic-a – tur audi-a – tur capi-a – tur
PL
URAL nos am- e – mur habe- a – mur dic-a – mur audi-a – mur capi-a – mur
vos am- e – mini habe- a – mini dic-a – mini audi-a – mini capi-a – mini --- am- e - ntur habe- a - ntur dic-a - ntur audi-a - ntur capi-a - ntur
yo sea amado/a yo sea tenido/a yo sea dicho/a yo seaoido/a yo sea cogido/a
� Pretérito imperfecto de subjuntivo
La estructura del pretérito imperfecto de subjuntivo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.1 4ª conj.2 5ª ó mixta
SIN
G.
ego ama- re- r habe- re– r dic- e- re- r audi- re– r cape- re– r
tu ama- re- ris habe- re- ris dic- e- re- ris audi- re– ris cape- re– ris --- ama- re- tur habe- re- tur dic- e- re- tur audi- re– tur cape- re– tur
PL
URAL nos ama- re- mur habe- re- mur dic-e-re- mur audi- re– mur cape- re– mur
vos ama- re-mini habe- re- mini dic- e-re- mini audi- re– mini cape- re– mini --- ama- re-ntur habe- re- ntur dic- e- re-ntur audi- re– ntur cape- re– ntur
yo hubiera/se sido amado yo hubiera/se sido tenido yo hubiera/se sido dicho yo hubiera/se sido oído yo hubiera/se sido cogido
���� TIEMPOS DEL TEMA DE PERFECTO
Los tiempos del tema de perfecto están compuestos por dos elementos:
� El participio de perfecto pasivo es un adjetivo verbal de tres terminaciones formado a partir del tema de supino.
Supino Part. Perf. Pas. amat-um � amatus, -a, -um
amati, -ae, -a
PARTICIPIO PERFECTO PASIVO� + Verbo SUM (tema de presente)
Concierta con el sujeto en género, Tiempo y modo correspondientes número y caso.
PRESENTE SUBJUNTIVO ���� Se forma de dos maneras distintas según la conjugación a la que pertenezca el verbo:
1ª conj. � Tema de presente + -e- + desinencias
2ª, 3ª, 4ª y 5ª conj. � Tema de presente + -a- + desinencias
PRESENTE SUBJ. � Tema de presente + [vocal de unión en 3ª conj. (e)] + desinencias
Tema 14: Voz pasiva
91
� Pretérito perfecto de indicativo
Pretérito perfecto
SIN
G. ego amatus, -a, -um sum
tu amatus, -a, -um es --- amatus, -a, -um est
PLURAL nos amati, -ae, -a sumus
vos amati, -ae, -a estis --- amati, -ae, -a sunt
yo fui / he sido
amado/a
� Pretérito pluscuamperfecto de indicativo
Pt. pluscuamperf.
SIN
G. ego amatus, -a, -um eram
tu amatus, -a, -um eras --- amatus, -a, -um erat
PLURAL nos amati, -ae, -a eramus
vos amati, -ae, -a eratis --- amati, -ae, -a erant
yo había sido amado/a
� Futuro perfecto de indicativo
Futuro perfecto
SIN
G. ego amatus, -a, -um ero
tu amatus, -a, -um eris --- amatus, -a, -um erit
PLURAL nos amati, -ae, -a erimus
vos amati, -ae, -a eritis --- amati, -ae, -a erunt
yo habré sido amado/a
PRET. PERFECTO IND. � Tema de supino + -us, -a, -um + presente de sum
CuidadoCuidadoCuidadoCuidado
No podemos traducir “soy amado”, porque es pretérito perfecto.
PRET.PLUSCUAMPERF.IND. � Tema de supino + -us, -a, -um + pt. imperfecto de sum
FUTURO PERF.IND. � Tema de supino + -us, -a, -um + futuro perfecto de sum
Tema 14: Voz pasiva
92
� Pretérito perfecto de subjuntivo
Pt perfecto subj.
SIN
G. ego amatus, -a, -um sim
tu amatus, -a, -um sis --- amatus, -a, -um sit
PLURAL nos amati, -ae, -a simus
vos amati, -ae, -a sitis --- amati, -ae, -a sint
yo sea amado/a
� Pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo
Pt. pluscuamperf.subj.
SIN
G. ego amatus, -a, -um essem
tu amatus, -a, -um esses --- amatus, -a, -um esset
PLURAL nos amati, -ae, -a essemus
vos amati, -ae, -a essetis --- amati, -ae, -a essent
yo hubiera/se sido amado/a
Según sea el género del sujeto, así se usará una forma u otra del
participio. Fíjate en el ejemplo:
Pater amatus erat � El padre había sido amado.
Mater amata erat � La madre había sido amada.
Lo mismo ocurre con el número:
Pueri amati sunt � Los niños han sido amados.
Puellae amatae sunt � Las niñas han sido amadas.
PRET. PERFECTO SUBJ. � Tema de supino + -us, -a, -um + presente subj. de sum
PRET.PLUSCUAMPF.SUBJ. � Tema de supino + -us, -a, -um + pt.imperf.subj. de sum
Tema 14: Voz pasiva
93
1. Conjuga en voz pasiva todos los tiempos de los siguientes verbos.
SCRIBO
Presente ind. Pret. imperfecto ind. Futuro imperf. ind.
SIN
G. 1ª
2ª 3ª
PL
URAL
1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Presente subj. Pret. imperfecto subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
URAL 1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Pt. perfecto ind. Pt. pluscuamp. ind. Futuro perfecto ind.
SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
URAL
1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Pt. perfecto subj. Pt. pluscuamp. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
URAL 1ª
2ª
3ª
���� ACTIVIDADES
Tema 14: Voz pasiva
94
LAUDO
Presente ind. Pret. imperfecto ind. Futuro imperf. ind. SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
URAL
1ª 2ª
3ª
LAUDO
Presente subj. Pret. imperfecto subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
URAL 1ª
2ª
3ª
LAUDO
Pt. perfecto ind. Pt. pluscuamp. ind. Futuro perfecto ind.
SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
URAL
1ª 2ª
3ª
LAUDO
Pt. perfecto subj. Pt. pluscuamp. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
URAL 1ª
2ª
3ª
Tema 14: Voz pasiva
95
2. Analiza, traduce y cambia el número.
a. Tema de presente
Análisis Traducción Cambio nº
Facietur
Vincebamur
Videbuntur
Dicitur
Doceamini
Scriberentur
Vulnereris
Gerebantur
Duceris
Mittamur
b. Tema de perfecto
Análisis Traducción Cambio nº
Laudati
erant
Rapta
eris
Dictum
est
Lecta
sint
Auditi
essetis
Datae
sunt
Victi
erunt
Missum erat
Raptae
essemus
Docta
erant
Tema 14: Voz pasiva
96
3. Pon en latín
a. Tema de presente
Análisis Forma latina
Serás amado
Seamos alabados
Era enviada (yo)
Sois vencidos
Fuera dado (ello)
b. Tema de perfecto
Análisis Forma latina
Ha sido escrito
Hayáis sido heridas
Habrá sido hecho
Habías sido visto
Hubiéramos sido
enseñadas
4. Completa en voz pasiva.
Conj. Enunciado Análisis Forma
verbal
Traduce
doceo, -es, -ere, docui, doctum 1ª p. pl. pt perf. ind.
orno, -as, -are, -avi, -atum 2ªp.sing. fut. impf. ind.
rapio, -is, -ere, rapui, raptum 3ª p. pl. presente ind.
dico, -is, -ere, dixi, dictum 1ª p. pl. pt. plusc. ind.
facio, -is, -ere, feci, factum 3ªp. sing. presente sub.
scribo, -is, -ere, scripsi, scriptum 2ª p. pl. pt. perf. subj.
laudo, -as, -are, -avi, -atum 1ª p. pl. pt. imperf. ind.
Tema 14: Voz pasiva
97
���� SINTAXIS DE LA VOZ PASIVA
En la voz pasiva el sujeto es paciente y la acción la realiza el complemento agente.
Cualquier oración en voz pasiva se puede transformar en activa, pero no al revés. Para que una oración activa se pueda transformar es necesario que haya un C.D.
El complemento agente en latín se puede formar de dos maneras según sea:
• Una persona o cosa personificada � con la preposición a, ab + ablativo.
Puer amatur a patre
• Algo inanimado � con el caso ablativo sin preposición.
Vento secundo naves aguntur.
No siempre el complemento agente se expresa.
Templum clausum est.
N C. Agente
SN-Sujeto SV-Predicado
Abl. sg. Nom. sg. 3ªsg. prest
ind pas
3ªpl. prest ind pas Nom. pl. Abl. sg.
C. Agente N
SV-Predicado SV-Predicado SN-Sujeto
Nom. sg. 3ªpl. pt perf ind pas
SN-Sujeto
SV-Predicado
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
- Sujeto agente.
- Forma verbal en voz activa. - No tiene restricción de complementos.
- Sujeto paciente.
- Forma verbal en voz pasiva. En castellano siempre lleva como auxiliar
el verbo ser. - No puede haber CD.
- Puede llevar C. Agente.
Voz activa Voz pasiva
Sujeto � C. Agente
Verbo activo � verbo pasivo
CD � Sujeto
El resto de complementos no varía.
El niño es amado por su padre.
Las naves son guiadas por un
viento favorable.
El templo fue cerrado.
Tema 14: Voz pasiva
98
5. Analiza y traduce
a. Pulchrum carmen a magistro legebatur.
b. Servi servaeque a domino vocantur.
c. Lupus ovibus semper timebitur.
d. Fortes viri adversa fortuna probabuntur.
e. Filius a patre ametur; pater a filio ametur.
f. Dolores vetustate mitigantur.
g. A falso amico accusabar.
h. Senes a iuventute honorentur.
i. Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur.
���� ACTIVIDADES
Tema 14: Voz pasiva
99
j. Bellum adversus hostes gerebatur.
6. Analiza, traduce y transforma en pasiva
a. Iulius puero tunicam et togam dat.
b. Marcus uestimenta sua poscit.
c. Illa puellam ad cubiculum ducit.
d. Poeta versus pueris recitabat.
e. Mercator pecuniam ei non reddit.
f. Serui et ancillae cibum in foro emebant.
g. Romani agricolam fortem laudauerunt.
¡Ten cuidado con el número del
verbo, ya que el sujeto ha
cambiado!
Tema 14: Voz pasiva
100
h. Quintus eam ad uillam inuitauit.
i. Leones amicum meum in arena necauerunt.
���� VERBOS DEPONENTES Los verbos deponentes son verbos que se conjugan en voz pasiva, aunque su significado es generalmente activo.
Sabemos que estamos ante un verbo deponente, porque está enunciado en voz pasiva.
Por tanto, su 1ª persona del singular no acaba en –o, sino en –or.
Conj Enunciado Ejemplo Significado 1ª -or, -aris, -ari, -us sum imitor, imitaris, imitari, imitatus sum imitar
2ª -eor, -eris, -eri, -us sum intueor, intueris, intueri, intuitus sum contemplar
3ª -or, -eris, -i, -us sum proficiscor, proficisceris, proficisci, profectus sum salir
Estos verbos pueden llevar acusativos con función de CD, ya que no son pasivos en su significado. Los que sean transitivos llevarán CD (por ejemplo, intueor), pero los que sean
intransitivos, no (por ejemplo, proficiscor).
Conservan algunas formas propias de la voz activa: participio de presente y de futuro,
infinitivo de futuro, gerundio y supino; también conservan una forma con significado pasivo, el
gerundivo.
���� VERBOS SEMIDEPONENTES
Se enuncian mitad en activa y mitad en pasiva. Son deponentes sólo en el sistema de perfecto.
• audeo, -es, -ere, ausus sum = atreverse • soleo, -es, -ere, solitus sum = soler • gaudeo, -es, -ere, gauisus sum = alegrarse • fido, -is, -ere, fisus sum = fiarse
Tema 14: Voz pasiva
101
7. Analiza y traduce las siguientes frases con verbos deponentes.
a. Medus ex Italia proficiscitur cum amica sua.
b. Medus et Lydia in puppim ascendunt, in qua oram Italiae intuentur.
c. Medus laetatur neque iam dominum suum severum veretur.
d. Medus Lydiam complectitur.
e. Paulo post nihil a nave cernitur praeter mare atque caelum.
f. Medus Lydiam complectitur ac sustinere conatur.
Tema 15: Modo imperativo
102
� DESINENCIAS
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
PRESENTE FUTURO PRESENTE FUTURO
SINGULAR
1ª persona __ __ __ __
2ª persona -∅∅∅∅ -to -re -tor
3ª persona __ -to __ -tor
PLURAL
1ª persona __ __ __ __
2ª persona -te -tŏte -mĭni __
3ª persona __ -nto __ -ntor
NOTA: El futuro prácticamente sólo se utiliza en textos jurídicos. ���� FORMACIÓN ���� Voz activa
� Presente � Se forma añadiendo al tema de presente las desinencias correspondientes. En la tercera conjugación es necesario poner una vocal de unión (ĭ) en la 2ª persona del plural. Esta vocal se extiende, pero transformada en –e a la 2ª persona del singular. Esto ocurre porque en latín toda vocal ĭ final de palabra se convierte en –e. Por lo tanto, en los verbos de la 5ª conjugación la ĭ final del tema se transforma también en –e. Los verbos DICO, DUCO y FACIO son una excepción, ya que no tienen en la 2ª persona del singular del imperativo presente la vocal temática –e (dic, duc, fac). 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª 2ª p. singular Ama Habe Leg-e Audi Cape 2ª p. plural Ama-te Habe-te Leg-i-te Audi-te Capi-te
� Futuro � Se forma añadiendo al tema de presente las desinencias correspondientes. En la tercera conjugación es necesario poner una vocal de unión (ĭ, u) entre el tema y las desinencias. En la 4ª y 5ª conjugaciones se extiende la u de la 3ª persona del plural por analogía con la 3ª conjugación. 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª SINGULAR 2ª Ama-to Habe-to Leg-i-to Audi-to Capi-to
3ª Ama-to Habe-to Leg-i-to Audi-to Capi-to PLURAL 2ª Ama-tote Habe-tote Leg-i-tote Audi-tote Capi-tote
3ª Ama-nto Habe-nto Leg-u-nto Audi-u-nto Capi-u-nto
TEMA 15: MODO IMPERATIVO
Tema 15: Modo imperativo
103
���� Voz pasiva
� Presente � Se forma añadiendo al tema de presente las desinencias correspondientes. En la 3ª conjugación es necesaria la vocal de unión –e/ ĭ - entre la raíz y la desinencia. Además, en la 5ª conjugación la ĭ final del tema, al entrar en contacto con –r, se transforma en –e. 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª 2ª p. singular Ama-re Habe-re Leg-e-re Audi-re Cape-re 2ª p. plural Ama-mini Habe-mini Leg-i-mini Audi-mini Capi-mini
� Futuro � Se forma añadiendo al tema de presente las desinencias correspondientes. Éstas son las mismas que en la voz activa, pero añadiendo una –r. En la 3ª conjugación es necesaria la vocal de unión –ĭ / u - entre la raíz y la desinencia. En la 4ª y 5ª conjugaciones se extiende la u de la 3ª persona del plural por analogía con la 3ª conjugación. 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª SINGULAR 2ª Ama-tor Habe-tor Leg-i-tor Audi-tor Capi-tor
3ª Ama-tor Habe-tor Leg-i-tor Audi-tor Capi-tor PLURAL 3ª Ama-ntor Habe-ntor Leg-u-ntor Audi-u-ntor Capi-u-ntor
� Para las órdenes negativas el latín usa la expresión noli (sg.) / nolite (pl.) + infinitivo. Ejemplo: Noli venire = no vengas: nolite clamare = no gritéis. ���� SUM
PRESENTE FUTURO SINGULAR 2ª Es Es-to
3ª PLURAL 2ª Es-te Es-tote
3ª Su-nto
Tema 15: Modo imperativo
104
1. Traduce las siguientes expresiones.
� Vale / valete
� Ave / avete
� Salve
� Carpe diem.
� Cave canem.
� Cave errores.
� Nota bene.
� Collige, virgo, rosas.
� Vade mecum.
� Vade retro.
� Adeste fideles.
� Si vis pacem, para bellum.
� Si vis pacem, cole iustitiam.
� Si vis amari, ama.
2. Traduce el siguiente texto del capítulo V de Familia Romana.
Quintus: “Carpe rosas, Iulia!
Iulia: “Vide, mater! Videte, pueri! Videte rosas meas!”
Marcus: “Rosae pulchrae sunt; puella sine rosis pulchra non est” Verba Marci Iuliam non
delectant!
Aemilia (irata): “Tace, puer improbe! Iulia puella pulchra est – cum rosis et sine rosis.”
Iulia: “Audite, Marce et Quinte!”
Marcus: “Mater non videt nasum tuum foedum!”
Iulia: “Audi, mamma: pueri etiam me rident!”
Aemilia: “Tacete, pueri improbi! Nasus Iuliae foedus non est. Discedite ex peristilo! Sumite
ceteras rosas easque in aqua ponite!
���� ACTIVIDADES
Tema 16: Repaso
105
1. Elige de cada serie la palabra que no esté en el mismo caso y en el mismo
número que las demás. Es obligatorio indicar el caso y el número de todas ellas.
Después modifica la que no coincida de modo que esté igual que las otras.
- Metus - pueros - tempora - annus
- Oppidi - dominis - fidei - patris
- Verbum - regum - hostium - dierum
- Agricola - muliere - mare - facie
- Pauperem - vetus - pulchrum - manus
- Haec - prudens - fortis - verba
- Suavi - divite - itinere - forte
- Nomina - puella - spes - copia
- Senatu - legio - libro - tauro
- Hostis - omnis - noctis - nautis
2. Declina:
Iste ingens hortus
SINGULAR PLURAL
TEMA 16: REPASO
Tema 16: Repaso
106
Haec suavis facies
SINGULAR PLURAL
Noster audax magister
SINGULAR PLURAL
Hoc difficile proelium
SINGULAR PLURAL
Tema 16: Repaso
107
Vester fortis exercitus
SINGULAR PLURAL
Hic illustris iuvenis
SINGULAR PLURAL
Ille felix poeta
SINGULAR PLURAL
Tema 16: Repaso
108
3. Analiza las siguientes formas nominales, traduce y cambia el número.
FORMAS CASO, GÉNERO,
NÚMERO TRADUCCIÓN CAMBIO DE NÚMERO
Huius prudentis senis
Istud breve iter
Isti illustres magistratus
His miseris hominibus
Illud ingens mare
4. Analiza las siguientes formas verbales, traduce y cambia el número.
Análisis Traducción Cambio nº
Audite
Victi essetis
Faciatur
Iusserunt
Scripsero
Fugeramus
Relicta sunt
Dicebas
Mitteremur
Ducimini
Tema 17: Textos
109
1 La Guerra de Troya
Graeci adversus Troiam bellaverunt propter Helenae raptum. Helenam, uxorem
Menelai, Spartanorum regis, rapuit Paris, filius Priami, Troianorum regis. Graecorum duces
Menelaum adiuverunt in ultione iniuriae.
Omni exercitui imperabat Agamemnon, Menelai frater, rex Mycenensium. Sed classem
venti adversi in portu retinuerunt.
Sed Patroclum, Achillis amicum, trucidavit Hector et Achilles furens Hectorem ad
pugnam provocavit et necavit. Paris tamen Achillem sagitta mortifere vulneravit.
Postremo Graeci dolum felicem excogitaverunt. Aedificaverunt equum ligneum, et, in
eius alveo fortes duces intra moenia penetraverunt. Sic Graeci urbem expugnaverunt.
TEMA 17: TEXTOS
Tema 17: Textos
110
2 La batalla de Maratón
Darius, Persarum rex, qui imperio maximo imperabat, Graeciam ipsam domare tentavit.
Dedit ei occasionem bellandi Milesiorum seditio. Ii enim adversus Persas rebellaverunt et
Athenienses ad auxilium devocaverunt.
Sed tandem Persae reportaverunt victoriam. Tunc Darius, ultionis cupidus, magnam
expeditionem parat. Congregat ducenta peditum milia et decem milia equitum et in Attica
prope Marathonem copias exponit.
Atheniensibus decem tantum milia militum erant, quibus praeerant decem duces. Unus
ex iis ducibus, Miltiades, incertos comites ad discrimen pugnae adduxit. Audaciam eius
fortuna adiuvit nam Athenienses Persas fuderunt et ad mare reppulerunt.
Tema 17: Textos
111
3 Teseo y el Minotauro
Minotaurus in corpore humano tauri caput gerebat; in labyrintho Cretae, qui a Daedalo
aedificatus erat, inclusus erat; quotannis septem puellas septemque pueros devorabat. Sed
Theseus, Athenarum regis filius, hoc monstrum vicit necavitque; deinde e labyrintho exiit
atque in patriam rediit. Ibi rex factus est legesque iustas dedit.
Evolución fonética
112
���� ACENTUACIÓN
La cantidad de las vocales es importante para saber cuál es la sílaba tónica en latín. Como no hay acento gráfico, resulta más difícil leer correctamente. Sin embargo, si tienes en cuenta las siguientes normas, lo harás bien:
• No existen agudas ni sobreesdrújulas. • Todas son llanas o esdrújulas. • Las bisílabas son siempre llanas. • En las palabras de dos o más sílabas el acento depende de la cantidad de la penúltima
sílaba: o Si la penúltima sílaba es breve, la palabra es esdrújula: do-mĭ-nus. o Si la penúltima sílaba es larga, es llana: a-mī-cus
SÍLABA LARGA SÍLABA BREVE
o Sílaba con vocal larga. a-mī-cus
o Sílaba con diptongo. The-sau-
rum
o Sílaba con vocal seguida de dos o
más consonantes. Pu-el-la
o Sílaba con vocal breve. do-mĭ-nus. o Sílaba con una vocal seguida de otra
vocal ( que no forme diptongo) . flu-
vi-us
���� LAS VOCALES
En el paso del latín a las lenguas romances el sistema vocálico se simplificó.
• Las vocales largas se mantienen en castellano con el mismo timbre. ā > a ē > e ī > i ō > o ū > u
• Las vocales breves evolucionan de forma diferente dependiendo de si son tónicas o no.
VOCAL LATINA EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
ĕ Tónica ĕ > ie Diptongación de la vocal ĕ, ŏ breve tónica.
TĔRRAM > tierra
ŏ Tónica
ŏ > ue DŎRMĬT > duerme
ĭ Tónica Átona
ĭ > e Apertura de la vocal ĭ, ŭ breve.
CĬBŬM > cebo
ŭ Tónica Átona
ŭ > o
SCŪTŬM > escudo
ĕ ĭ ŏ ŭ
Átona
ĕ > Ø ĭ > Ø ŏ > Ø ŭ > Ø
Síncopa (pérdida) de la breve postónica.
HĔDĔRAM> hiedra ASĬNŬM > asno FABŬLAM > habla
ĕ Final ĕ > Ø Apócope de la vocal breve final. VENIRĔ > venir
REGLAS DE EVOLUCIÓN FONÉTICA
Evolución fonética
113
• Los diptongos monoptongan
DIPTONGO LATINO
EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
AU AU > o Monoptongación de los diptongos latinos.
TAURŬM > toro AE AE > e
ae > ie (a veces)
PRAEMIŬM > premio CAELUM > cielo
OE OE > e POENAM > pena
En palabras de origen griego –oe- se mantiene.
POETAM > poeta
���� LAS CONSONANTES
• Las consonantes finales.
• Las consonantes interiores.
• Las consonantes iniciales.
CONSONANTE LATINA
EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
-M -m > Ø Apócope de la consonante final -m. SERVAM > sierva
-T -t > Ø Apócope de la consonante final -t. AMAT > ama
CONSONANTE LATINA
EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
-P- -p > b
LŬPŬM > lobo
-T- -t > d Sonorización de la consonante oclusiva sorda entre vocales y en contacto con r
SALUTAT > saluda
-/k/- (grafia C, Q)
-/k/- > g AQUAM > agua AMICŬM > amigo
-B- -b- > Ø
TIBI > ti
-D- -d- > Ø Síncopa de las consonantes oclusivas sonoras intervocálicas.
CADĔRE > caer
-G- -g- > Ø
REGĪNAM > reina
Consonantes geminadas o dobles. Simplificación de las consonantes dobles. CŬPPAM > copa
CONSONANTE
LATINA
EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
F- f- > Ø Pérdida de la consonante inicial f- seguida de vocal, excepto ante diptongo procedente de vocal. En un inicio la consonante latina se aspira y posteriormente se pierde y queda solo la grafía.
FABŬLAM > habla FORTEM > fuerte
I- i- > j, y Consonantización de la semivocal i- en posición inicial seguida de vocal
IUSTUM > justo IAM > ya
Evolución fonética
114
• Los grupos consonánticos iniciales.
• Los grupos consonánticos interiores / grupos interiores
Indica a qué palabra castellana han evolucionado las siguientes palabras latinas. Explica
todos los cambios producidos.
• PŎRCŬM
• BĔNĔ
CONSONANTE
LATINA
EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
PL- Pl- > ll PLANOS > llanos
FL- fl- > ll- Palatalización del grupo inicial latino. FLAMMAM > llama
CL- cl- > ll- CLAMABAS > llamabas
S líquida s+cons > es+cons
Desarrollo de una vocal de apoyo o protética delante de la s líquida
SCUTŬM > escudo
GRUPO LATINO EVOLUCIÓN FENÓMENO FONÉTICO EJEMPLO
-CT- -ct- > -ch- Palatalización del grupo -ct- /-lt- intervocálico.
NOCTEM > noche
-LT- -lt- > -ch- MULTUM > mucho
-TI + vocal -ti + vocal > -ci-, -z-
Palatalización del grupo –ti- seguido de vocal.
PATIENTIAM > paciencia RATIONEM > razón
-LI- + vocal -li- > j, ll Palatalización del grupo –li- seguido de vocal.
MULIEREM > mujer HUMILIARE > humillar
-NN- -nn- > ñ Palatalización de los grupos interiores latinos entre vocales.
PINNAM > piña
-MN- -mn- > ñ STAMNŬM > estaño
-GN- -gn- > ñ PŪGNŬM > puño
-NG- -ng- > ñ TANGERE > tañer
���� ACTIVIDADES
Evolución fonética
115
• CAPĬLLŬM
• FĔRRŬM
• NĔBŬLAM
• MAGĬSTRŬM
• IUSTITIAM
• FIDELITATĔM
• FORMICAM
• DŎMĬNŬM
• CRUDELĔM
Evolución fonética
116
• SŎCRAM
• DURĬTĬAM
• PŎPŬLŬM
• TECTŬM
• SĬGNAM
• SAGĬTTAM
• AUTŬMNŬM
• SŎLŬTŬM
• STUDIŬM
Evolución fonética
117
• AEDIFICARE
• SECURŬM
• SCISSIONĔM
• RESOLUBĬLEM
• VENABŬLŬM
• POTIONĔM
• TRADITORĔM
• SĬTĔM
• VĔNTREM
CULTURA Historia de Roma
118
PERÍODOS DE LA HISTORIA DE ROMA
Un poco de mitologíaUn poco de mitologíaUn poco de mitologíaUn poco de mitología
Un poco de mitologíaUn poco de mitologíaUn poco de mitologíaUn poco de mitología
1. MONARQUÍA (753 – 509 a. C.)
Rómulo fue el primer rey de Roma. Tras él siguieron seis reyes. El último de ellos fue expulsado, ya que su hijo intentó violar a una matrona romana llamada Lucrecia.
� Numa Pompilio
� Tulio Hostilio
� Anco Marcio
� Tarquinio Prisco
� Servio Tulio
� Tarquinio el Soberbio
TEMA 1: HISTORIA DE ROMA
La historia de Roma se divide en tres períodos
que se diferencian en la forma de gobierno:
1. MONARQUÍA � 753 a.C. – 509 a.C.
2. REPÚBLICA � 509 a.C. – 27 a.C.
3. IMPERIO � 27 a.C. – 476 d.C.
Rómulo y Remo
El origen de Roma, según la mitología, está en un hijo del dios Marte
llamado RRóómmuulloo. El dios de la guerra se unió a la sacerdotisa vestal RReeaa SSiillvviiaa. Su tío Amulio, una vez arrebatado el trono a su hermano y padre de la chica, Numitor, había intentado evitar que ella tuviera
descendencia. Sin embargo, de esa unión nacieron dos niños, Rómulo y
Remo.
A pesar de que los niños fueron abandonados, consiguieron sobrevivir y reponer tiempo
después en el trono a su padre.
Rómulo y Remo decidieron fundar su propia ciudad. Eligieron cada uno un monte y
desde allí se dispusieron a ver buitres en el cielo. Rómulo vio doce desde el Palatino; en
cambio, Remo, sólo seis desde el Aventino. Así Rómulo se dispuso a hacer los límites de la
ciudad. Remo los cruzó y su hermano lo mató.
LA
TIN
O-
SAB
INO
E
TR
USC
OS
Numa Pompilio
CULTURA Historia de Roma
119
2. REPÚBLICA (509 – 27 A.C.)
Al caer el sistema monárquico (509 a.C.) se instaura en Roma una república oligárquica controlada por los patricios, que se prolonga hasta el año 27 a.C., cuando el Senado
otorga a Octavio el título de Augusto.
Se intentó crear una forma de gobierno que repartiera todos los poderes que el rey
había concentrado antes en su persona. A pesar del cambio, los patricios (los nobles) seguían
conservando los poderes del rey. La historia de la República es también la historia del
enfrentamiento entre patricios y plebeyos por el poder político, en un intento de los primeros por conservar sus privilegios y de los segundos por alcanzar una mayor justicia y una
menor opresión.
Durante la República el poder está repartido en:
- Magistrados: son cargos públicos que desempeñan su labor durante un año. Cada magistratura solía estar integrada por dos miembros, para evitar que alguno se
comportara de forma tiránica. Además, no cobraban por desempeñar sus cargos,
pues pertenecían a las clases altas. Los magistrados supremos eran los cónsules con poder civil y militar. Eran elegidos en los comicios o asambleas del pueblo.
Según la leyenda los dos primeros cónsules fueron Tarquinio Colatino y Lucio
Junio Bruto.
- Senado: era el órgano de gobierno más importante en Roma. Estaba formado por trescientos miembros con carácter vitalicio.
- Asambleas populares o comicios: era el medio por el que el pueblo romano participaba en política.
� Expansión territorial : Tras expulsar al último rey Roma comienza su expansión territorial.
- Guerras defensivas: Lacio (509 – 338): sometiendo a los pueblos vecinos (etruscos, sabinos, volscos,...).
- Guerras de conquista: o Península Itálica (343 - 274 a.C.). o Mediterráneo central y occidental: esto le lleva a enfrentarse con Cartago, gran
potencia mediterránea, en las llamadas Guerras Púnicas (264-146 a.C.). o Mediterráneo oriental: El Mediterráneo se convierte en un lago en medio de los
territorios conquistados, de ahí los nombres de Mare Nostrum y Mare Internum. o Conquista de las Galias
CULTURA Historia de Roma
120
� Guerras púnicas: Son las guerras que enfrentaron a romanos con cartagineses por el dominio del Mediterráneo.
� Conflictos internos: A pesar de sus victorias, Roma tenía problemas internos. Algunos de ellos son:
- Reforma agraria de los Graco (131 – 121 a.C.): Tiberio, primero, y Cayo Sempronio después pretenden un reparto más justo de la tierra. El primero fue asesinado y el segundo se suicidó antes de que lo capturaran.
- Rebelión de esclavos (73 – 71 a.C.): Espartaco los lideró hasta que Marco Licinio Craso y Cneo Pompeyo acabaron con la sublevación.
� Primer triunvirato: Estos problemas provocaron que el Senado cediera parte de sus poderes a tres gobernantes que formaron el primer triunvirato (60 a.C.): Julio César, Pompeyo y Craso. Esto no era más que un acuerdo privado entre los tres para gobernar según sus intereses y en oposición a la facción más conservadora del Senado, los optimates.
- Conquista de las Galias: Julio César desarrolló una exitosa campaña en las Galias durante ocho años. Sin embargo, su poder era cada vez mayor y Pompeyo prefirió ponerse del lado de los optimates. César debía licenciar a sus legiones y renunciar a ser gobernador de la Galia.
- Guerra civil: En el año 49 a.C. el Senado pide a Pompeyo que se encargue de la defensa de Roma frente a César. Esto supone el inicio de una guerra civil entre Pompeyo y César que terminará en la derrota del primero en Farsalia (48 a.C.).
- Poder absoluto y muerte de Julio César: César se hace con el poder de Roma (político, militar y religioso) y acumula cargos, entre otros de Dictator perpetuus, Imperator y Pontifex
Maximus. La República estaba en claro peligro en sus manos. Ante este abuso, hubo una conspiración liderada por los senadores Cayo Junio Bruto y Cayo Casio Longino. El 15 de marzo del año 44 a.C. (idus de marzo) Julio César fue asesinado cuando iba a comenzar una sesión en el Senado. Recibió 23 puñaladas.
� Segundo triunvirato y fin de la República: - Sucesor de Julio César: El testamento de César sorprendió a todos, ya que dejó
como sucesor a un jovencísimo Octavio. César no tenía ningún hijo varón y se vio obligado a adoptar al hijo de su sobrina. Sin embargo, a pesar de su juventud, Octavio mostró su gran inteligencia al hacerse con todo el poder. Los senadores de la facción de los optimates pensaron que podrían manejarlo. Sin embargo, él dirigió Roma con mano firme.
- Segundo triunvirato: Octavio tuvo que enfrentarse a un gran enemigo, Marco Antonio. Él había sido un gran lugarteniente de César y consideraba que debía sucederle. No obstante, ambos trabajan juntos para eliminar a los asesinos de César. Tiempo después, tras un intento de repartirse el poder, el segundo triunvirato entre Octavio, Marco Antonio y Lépido fracasa.
- Enfrentamiento con Cleopatra y Marco Antonio: Marco Antonio, aliado y amante de Cleopatra, fue derrotado por Octavio en la batalla de Accio (Grecia) en el año 31 a.C. A partir de entonces, comenzará el gobierno personal de Octavio.
Cayo Julio César
CULTURA Historia de Roma
121
Cayo Octavio
3. IMPERIO (27 – 476 D.C.) En la batalla de Accio (31 a.C.) Octavio vence a Marco Antonio y se hace con el poder
absoluto. Se considera a Octavio el primer emperador de Roma. El Imperio se prolongará durante cuatro siglos.
ALTO IMPERIO O PRINCIPADO Octavio Augusto
De forma muy astuta, Octavio eliminó en la práctica el reparto de poder entre el Senado, los magistrados y el pueblo y lo acumuló él solo. No
obstante, siempre mantuvo la apariencia de que Roma era una república con
sus magistraturas. Era consciente de que, después de la dictadura de César,
el pueblo no consentiría tener un déspota en el poder.
Entre los muchos títulos y poderes que acumula Octavio, hay que
destacar los títulos recibidos del Senado en el año 27 a.C. de Augustus (= sagrado o venerable) y de Princeps (= primer ciudadano).
Muy destacado fue el largo período de paz que proporcionó a Roma
que lleva su nombre, PPaazz ddee AAuugguussttoo (Pax Augusta) o Paz romana.
Imperatores romanos
ALTO IMPERIO o PRINCIPADO � Octavio Augusto (27 a.C.-14 d.C.) � Dinastías:
- Julio-Claudios (14-68): Tiberio, Calígula, Claudio y Nerón. - Anarquía militar (68-69): Galba, Otón y Vitelio. - Flavios (69- 96): Vespasiano, Tito y Domiciano. - Antoninos (96-193): Nerva, Trajano, Adriano, Antonino Pío, Marco Aurelio y
Cómodo. - Severos (193-235): Septimio Severo, Caracalla, Macrino, Heliogábalo y Alejandro
Severo. - Anarquía militar (235- 284): Maximino el Tracio, Pupieno (Gordiano I) y Balbino
(Gordiano II), Gordiano III, Filipo el Árabe, Decio, Treboniano, Valeriano, Galieno, Claudio II el Gótico, Aureliano, Tácito, Floriano, Probo, Caro, Carino y Numeriano.
BAJO IMPERIO o DOMINADO � Diocleciano y la Tetrarquía (284-305): Diocleciano, Maximiano, Galerio y
Constancio. � Constantino (306-337) � Emperadores (337-379): Constancio II, Constante, Juliano el Apóstata, Flavio Joviano,
Valentiniano I, Valente y Graciano. � Teodosio (379-395). � División del Imperio (395): Honorio (Occidente) y Arcadio (Oriente).
CULTURA Historia de Roma
122
Dinastías
Durante el Alto Imperio romano se sucedieron varias dinastías de emperadores.
Bajo Imperio o Dominado
Durante el Bajo Imperio la concepción del emperador cambió bastante y se inició la
llamada época del Dominado. Anteriormente se hablaba de Principado, ya que el emperador era el Princeps ( = el primero entre iguales). Con el Dominado se convierte en Dominus ( =señor).
� Dinastía Julio-Claudia: Es la primera dinastía del Imperio. Los emperadores que la formaron fueron Tiberio, Calígula, Claudio y Nerón. Unos (Tiberio y Claudio) gobiernan con eficacia y aseguran el régimen imperial, otros (Calígula y Nerón) se muestran poco aptos y sanguinarios. Todos mueren de una forma violenta. � Dinastía Flavia: La formaron un padre, Vespasiano, y sus dos hijos, Tito y Domiciano. A ellos se debe la construcción del Anfiteatro Flavio o Coliseo. � Dinastía Antoninos: La sucesión por primera vez se hace por adopción, por ello se les conoce como “emperadores adoptivos”. Al emperador no lo sucede su hijo, sino que elige la persona idónea para el cargo. En esta dinastía destacaron dos emperadores de origen hispano, Trajano y Adriano.
� Dinastía de los Severos: El emperador que la inició, Septimio Severo, procedía de África. Fue el primero de este continente. Los emperadores son apoyados por el ejército.
� Dominado: En el año 284 sube al poder el emperador dálmata (croata) Diocleciano (284 – 305). Consideraba que era el señor o dominus de su pueblo, y que los ciudadanos eran sus súbditos. El imperio era difícil de gobernar y primero lo dividió en dos (diarquía) y luego en cuatro (tetrarquía). Ejerció una autoridad sin límites y, a partir de Diocleciano, el emperador es la encarnación personal de la divinidad. Además se crearon más provincias para mejorar la administración de las mismas y se organizaron en doce diócesis (distritos territoriales que abarcaban varias provincias). Durante este período el cristianismo fue duramente perseguido.
� Constantino: Durante su mandato se promulgó el Edicto de Milán (313) que estableció la libertad de culto. Él mismo se convirtió al cristianismo, religión que había sido duramente perseguida. Destacada fue la fundación de la ciudad de Constantinopla – Bizancio – (330), la nueva Roma, como capital cristiana del Imperio. Antes de morir, Constantino recibió el bautismo cristiano.
Adriano
Una de las diócesis del Imperio
Romano fue Hispania, que a su vez
constaba de seis provincias: Bética,
Lusitania, Cartaginense, Gallaecia,
Tarraconense y Mauretania Tingitana.
Constantino
CULTURA Historia de Roma
123
El año 1453 es la fecha que
marca el tránsito de la Edad
Media a la Edad Moderna.
� Teodosio (379 – 395): Era hispano (Coca – Segovia). Conseguirá unificar el imperio de nuevo. A partir de sus hijos, Honorio y Arcadio, el imperio queda dividido en la parte occidental y la oriental. En el año 380, mediante el Edicto de Tesalónica, el cristianismo es declarado religión oficial del estado. En el año 391 se prohíben todos los cultos paganos. � Fin del Imperio: El Imperio romano de Occidente acabó en el año 476 tras la deposición del considerado último emperador, Rómulo Augústulo. El Imperio romano de Oriente, con el nombre de Imperio Bizantino, tendría más años de vida, hasta el año 1453.
División del Imperio Romano
Tema 14: Voz pasiva
87
SIGNIFICADO DE LA VOZ PASIVA
⧫ ¿CÓMO RECONOCEMOS UN VERBO EN PASIVA? → En castellano, como en
latín, un verbo está en pasiva cuando usa el verbo ser como auxiliar seguido del
participio.
⧫ ¿CÓMO AVERIGUAMOS EL TIEMPO DE UN VERBO EN PASIVA? → Sólo
hay que mirar el tiempo del verbo auxiliar ser.
⧫ ¿QUÉ INDICA UN VERBO EN PASIVA? → La acción no la realiza el sujeto,
como en la voz activa, sino que éste es paciente. El verdadero agente es un
complemento verbal.
FORMACIÓN DE LA VOZ PASIVA
Presenta un doble procedimiento de formación.
TEMA 14: VOZ PASIVA
VOZ PASIVA = auxiliar SER + PARTICIPIO
son comprados, han sido comprados
son comprados: presente de indicativo
han sido comprados: pretérito perfecto compuesto de indicativo
serán comprados: futuro simple de indicativo
Los libros son comprados por los alumnos.
¿Quién realiza la acción de comprar? Los alumnos
SN-Sujeto C. Agente
TIEMPOS DEL TEMA DE PRESENTE
TIEMPOS DEL TEMA DE PERFECTO
Se forma igual que en activa,
pero cambiando las desinencias
personales.
Se forma con el participio del
verbo que se conjuga más la
forma simple de sum.
Tema 14: Voz pasiva
88
TIEMPOS DEL TEMA DE PRESENTE
⧫ Presente de indicativo
La estructura del presente de indicativo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.2 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G. ego am- o-r1 habe- o-r le- o-r audi- o-r capi- o-r
tu ama- ris habe- ris leg- e- ris audi- ris cape- ris --- ama- tur habe- tur leg- i - tur audi- tur capi- tur
PL
UR
AL nos ama- mur habe- mur leg- i – mur audi- mur capi- mur
vos ama- mini habe- mini leg- i – mini audi- mini capi- mini
--- ama- ntur habe- ntur leg- u - ntur audi- u – ntur capi- u – ntur
yo soy amado/a yo soy tenido/a yo soy leído/a yo soy oído/a yo soy cogido/a
NOTA BENE: 1 amo- r . Se mantienen las dos desinencias, la de activa y la de pasiva. 2 En la 3ª conj. la vocal de unión es -e- delante de –r. 3 En la 5ª conj. la vocal final del tema se abre en –e ante –r.
Los tiempos del tema de presente presentan la misma formación que los tiempos de la
voz activa, únicamente hay que cambiar las desinencias personales y utilizar las
propias de la voz pasiva.
DESINENCIAS
VOZ PASIVA
ego - r
tu - ris / - re
--- - tur
nos - mur
vos - mini
--- - ntur
NOTA BENE: En la conjugación hay que tener en cuenta dos observaciones:
1. Los tiempos que utilizan la desinencia –o en la 1ª pers. sing. en voz activa, al formar la
pasiva, utilizan –o y –r (-or). Esto sucede en la 1ª pers. sing. del presente de
indicativo y del futuro imperfecto de la 1ª y 2ª conj.
am-o am-or amab-o amab-or
2. La vocal –ĭ- breve delante de –r pasa a –e. Esto sucede en la 2ª pers. sing. del
presente de indicativo de la 3ª y 5ª conj. y del futuro imperfecto de la 1ª y 2ª conj.
dic-ĭ-s dic-e-ris capĭ-s cape-re
ama-b-ĭ-s ama-b-e-ris habe-b-ĭ-s habe-b-e-re
PRESENTE Tema de presente + [vocal de unión 3ª conj. (i, u)] + desinencias pasivas
Tema 14: Voz pasiva
89
⧫ Pretérito imperfecto de indicativo
La estructura del pretérito imperfecto es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G.
ego ama- ba - r habe- ba - r leg-e- ba - r audi-e- ba - r capi-e- ba – r tu ama- ba - ris habe- ba – ris leg-e- ba – ris audi-e- ba – ris capi-e- ba – ris --- ama- ba - tur habe- ba – tur leg-e- ba – tur audi-e- ba – tur capi-e- ba – tur
PLU
RA
L nos ama- ba - mur habe- ba – mur leg-e- ba – mur audi-e- ba – mur capi-e- ba – mur
vos ama- ba - mini habe- ba – mini leg-e- ba – mini audi-e- ba – mini capi-e- ba – mini
--- ama- ba - ntur habe- ba - ntur leg-e- ba - ntur audi-e- ba- ntur capi-e- ba- ntur
yo era amado/a yo era tenido/a yo era leído/a yo era oído/a yo era cogido/a
⧫ Futuro imperfecto de indicativo
La estructura del futuro imperfecto es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª o mixta
SIN
G.
ego ama- b -or habe- b - or leg-a- r audi-a- r capi-a- r tu ama- be – ris1 habe- be – ris1 leg-e- ris audi-e- ris capi-e- ris --- ama- bi - tur habe- bi – tur leg-e- tur audi-e- tur capi-e- tur
PLU
RA
L nos ama- bi - mur habe- bi – mur leg-e- mur audi-e- mur capi-e- mur
vos ama- bi - mini habe- bi – mini leg-e- mini audi-e- mini capi-e- mini
--- ama- bu - ntur habe- bu - ntur leg-e- ntur audi-e- ntur capi-e- ntur
yo seré amado/a yo seré tenido/a yo seré leído/a yo seré oído/a yo seré cogido/a
NOTA BENE: 1 En la 1ª y 2ª conj. la vocal de unión es -e- delante de –r.
PT. IMPERFECTO Tema de presente (+ vocal de unión e en 3ª, 4ª y 5ª) + -ba- + desin. pasivas
FUTURO IMPERFECTO Se forma de dos maneras distintas según la conjugación a la
que pertenezca el verbo:
1ª y 2ª conj. Tema de presente + -b- + vocal de unión + desinencias pasivas
-e- (2ª pers. sg.)
-i- (resto personas)
-u- (3ª pers. plural)
3ª, 4ª y 5ª conj. Tema de presente + -a- (1ª p. sing.) + desinencias pasivas
-e- (resto pers.)
Tema 14: Voz pasiva
90
⧫ Presente de subjuntivo
La estructura del presente de subjuntivo es la siguiente:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj. 4ª conj. 5ª ó mixta
SIN
G.
ego am- e- r habe- a – r dic-a – r audi-a - r capi-a - r
tu am- e – ris habe- a – ris dic-a – ris audi-a – ris capi-a – ris
--- am- e – tur habe- a – tur dic-a – tur audi-a – tur capi-a – tur
PLU
RA
L nos am- e – mur habe- a – mur dic-a – mur audi-a – mur capi-a – mur
vos am- e – mini habe- a – mini dic-a – mini audi-a – mini capi-a – mini
--- am- e - ntur habe- a – ntur dic-a - ntur audi-a - ntur capi-a - ntur
yo sea amado/a yo sea tenido/a yo sea dicho/a yo sea oido/a yo sea cogido/a
⧫ Pretérito imperfecto de subjuntivo
La estructura del pretérito imperfecto de subjuntivo es:
1ª conj. 2ª conj. 3ª conj.1 4ª conj.2 5ª ó mixta
SIN
G.
ego ama- re- r habe- re– r dic- e- re- r audi- re– r cape- re– r
tu ama- re- ris habe- re- ris dic- e- re- ris audi- re– ris cape- re– ris
--- ama- re- tur habe- re- tur dic- e- re- tur audi- re– tur cape- re– tur
PL
UR
AL nos ama- re- mur habe- re- mur dic-e-re- mur audi- re– mur cape- re– mur
vos ama- re-mini habe- re- mini dic- e-re- mini audi- re– mini cape- re– mini
--- ama- re-ntur habe- re- ntur dic- e- re-ntur audi- re– ntur cape- re– ntur
yo fuera/ fuese amado yo fuera/ fuese tenido yo fuera/ fuese dicho yo fuera/ fuese oído yo fuera/ fuese cogido
TIEMPOS DEL TEMA DE PERFECTO
Los tiempos del tema de perfecto están compuestos por dos elementos:
El participio de perfecto pasivo es un adjetivo verbal de tres terminaciones
formado a partir del tema de supino.
Supino Part. Perf. Pas.
amat-um amatus, -a, -um
amati, -ae, -a
PARTICIPIO PERFECTO PASIVO + Verbo SUM (tema de presente)
Concierta con el sujeto en género, Tiempo y modo correspondientes
número y caso.
PRESENTE SUBJUNTIVO Se forma de dos maneras distintas según la
conjugación a la que pertenezca el verbo:
1ª conj. Tema de presente + -e- + desinencias
2ª, 3ª, 4ª y 5ª conj. Tema de presente + -a- + desinencias
PT.IMPF. SUBJ. Tema de presente + [vocal de unión en 3ª conj. (e)] + desinencias
Tema 14: Voz pasiva
91
⧫ Pretérito perfecto de indicativo
Pretérito perfecto
SIN
G. ego amatus, -a, -um sum
tu amatus, -a, -um es --- amatus, -a, -um est
PLU
RA
L nos amati, -ae, -a sumus
vos amati, -ae, -a estis --- amati, -ae, -a sunt
yo fui / he sido
amado/a
⧫ Pretérito pluscuamperfecto de indicativo
Pt. pluscuamperf.
SIN
G. ego amatus, -a, -um eram
tu amatus, -a, -um eras --- amatus, -a, -um erat
PLU
RA
L nos amati, -ae, -a eramus
vos amati, -ae, -a eratis --- amati, -ae, -a erant
yo había sido amado/a
⧫ Futuro perfecto de indicativo
Futuro perfecto
SIN
G. ego amatus, -a, -um ero
tu amatus, -a, -um eris --- amatus, -a, -um erit
PLU
RA
L nos amati, -ae, -a erimus
vos amati, -ae, -a eritis --- amati, -ae, -a erunt
yo habré sido amado/a
PRET. PERFECTO IND. Tema de supino + -us, -a, -um + presente de sum
Cuidado
No podemos traducir “soy amado”, porque es pretérito perfecto.
PRET.PLUSCUAMPERF.IND. Tema de supino + -us, -a, -um + pt. imperfecto de sum
FUTURO PERF.IND. Tema de supino + -us, -a, -um + futuro imperfecto de sum
Tema 14: Voz pasiva
92
⧫ Pretérito perfecto de subjuntivo
Pt perfecto subj.
SIN
G. ego amatus, -a, -um sim
tu amatus, -a, -um sis --- amatus, -a, -um sit
PLU
RA
L nos amati, -ae, -a simus
vos amati, -ae, -a sitis --- amati, -ae, -a sint
yo haya sido amado/a
⧫ Pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo
Pt. pluscuamperf.subj.
SIN
G. ego amatus, -a, -um essem
tu amatus, -a, -um esses --- amatus, -a, -um esset
PLU
RA
L nos amati, -ae, -a essemus
vos amati, -ae, -a essetis --- amati, -ae, -a essent
yo hubiera/se sido amado/a
Según sea el género del sujeto, así se usará una forma u otra del
participio. Fíjate en el ejemplo:
Pater amatus erat El padre había sido amado.
Mater amata erat La madre había sido amada.
Lo mismo ocurre con el número:
Pueri amati sunt Los niños han sido amados.
Puellae amatae sunt Las niñas han sido amadas.
PRET. PERFECTO SUBJ. Tema de supino + -us, -a, -um + presente subj. de sum
PRET.PLUSCUAMPF.SUBJ. Tema de supino + -us, -a, -um + pt.imperf.subj. de sum
Tema 14: Voz pasiva
93
1. Conjuga en voz pasiva todos los tiempos de los siguientes verbos.
SCRIBO
Presente ind. Pret. imperfecto ind. Futuro imperf. ind.
SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL
1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Presente subj. Pret. imperfecto subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL 1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Pt. perfecto ind. Pt. pluscuamp. ind. Futuro perfecto ind.
SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL
1ª
2ª
3ª
SCRIBO
Pt. perfecto subj. Pt. pluscuamp. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL 1ª
2ª
3ª
ACTIVIDADES
Tema 14: Voz pasiva
94
LAUDO
Presente ind. Pret. imperfecto ind. Futuro imperf. ind. S
IN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL
1ª
2ª
3ª
LAUDO
Presente subj. Pret. imperfecto subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL 1ª
2ª
3ª
LAUDO
Pt. perfecto ind. Pt. pluscuamp. ind. Futuro perfecto ind.
SIN
G. 1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL
1ª
2ª
3ª
LAUDO
Pt. perfecto subj. Pt. pluscuamp. subj.
SIN
G.
1ª
2ª
3ª
PL
UR
AL 1ª
2ª
3ª
Tema 14: Voz pasiva
95
2. Analiza, traduce y cambia el número.
a. Tema de presente
Análisis Traducción Cambio nº
Facietur
Vincebamur
Videbuntur
Dicitur
Doceamini
Scriberentur
Vulnereris
Gerebantur
Duceris
Mittamur
b. Tema de perfecto
Análisis Traducción Cambio nº
Laudati
erant
Rapta
eris
Dictum
est
Lecta
sint
Auditi
essetis
Datae
sunt
Victi
erunt
Missum
erat
Raptae
essemus
Docta
erant
Tema 14: Voz pasiva
96
3. Pon en latín
a. Tema de presente
Análisis Forma latina
Serás amado
Seamos alabados
Era enviada (yo)
Sois vencidos
Fuera dado (ello)
b. Tema de perfecto
Análisis Forma latina
Ha sido escrito
Hayáis sido heridas
Habrá sido hecho
Habías sido visto
Hubiéramos sido
enseñadas
4. Completa en voz pasiva.
Conj. Enunciado Análisis Forma
verbal
Traduce
doceo, -es, -ere, docui, doctum 1ª p. pl. pt perf. ind.
orno, -as, -are, -avi, -atum 2ªp.sing. fut. impf. ind.
rapio, -is, -ere, rapui, raptum 3ª p. pl. presente ind.
dico, -is, -ere, dixi, dictum 1ª p. pl. pt. plusc. ind.
facio, -is, -ere, feci, factum 3ªp. sing. presente sub.
scribo, -is, -ere, scripsi, scriptum 2ª p. pl. pt. perf. subj.
laudo, -as, -are, -avi, -atum 1ª p. pl. pt. imperf. ind.
Tema 14: Voz pasiva
97
SINTAXIS DE LA VOZ PASIVA
En la voz pasiva el sujeto es paciente y la acción la realiza el complemento agente.
Cualquier oración en voz pasiva se puede transformar en activa, pero no al revés. Para que una
oración activa se pueda transformar es necesario que haya un C.D.
El complemento agente en latín se puede formar de dos maneras según sea:
• Una persona o cosa personificada → con la preposición a, ab + ablativo.
Puer amatur a patre
• Algo inanimado → con el caso ablativo sin preposición.
Vento secundo naves aguntur.
No siempre el complemento agente se expresa.
Templum clausum est.
N C. Agente
SN-Sujeto SV-Predicado
Abl. sg. Nom. sg. 3ªsg. prest
ind pas
3ªpl. prest ind pas Nom. pl. Abl. sg.
C. Agente N
SV-Predicado SV-Predicado SN-Sujeto
o
Nom. sg. 3ªpl. pt perf ind pas
SN-Sujeto
o
SV-Predicado
VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
- Sujeto agente.
- Forma verbal en voz activa.
- No tiene restricción de complementos.
- Sujeto paciente.
- Forma verbal en voz pasiva. En
castellano siempre lleva como auxiliar
el verbo ser.
- No puede haber CD.
- Puede llevar C. Agente.
Voz activa Voz pasiva
Sujeto C. Agente
Verbo activo verbo pasivo
CD Sujeto
El resto de complementos no varía.
El niño es amado por su padre.
Las naves son guiadas por un
viento favorable.
El templo fue cerrado.
Tema 14: Voz pasiva
98
5. Analiza y traduce
a. Pulchrum carmen a magistro legebatur.
b. Servi servaeque a domino vocantur.
c. Lupus ovibus semper timebitur.
d. Fortes viri adversa fortuna probabuntur.
e. Filius a patre ametur; pater a filio ametur.
f. Dolores vetustate mitigantur.
g. A falso amico accusabar.
h. Senes a iuventute honorentur.
i. Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur.
ACTIVIDADES
Tema 14: Voz pasiva
99
j. Bellum adversus hostes gerebatur.
6. Analiza, traduce y transforma en pasiva
a. Iulius puero tunicam et togam dat.
b. Marcus uestimenta sua poscit.
c. Illa puellam ad cubiculum ducit.
d. Poeta versus pueris recitabat.
e. Mercator pecuniam ei non reddit.
f. Serui et ancillae cibum in foro emebant.
g. Romani agricolam fortem laudauerunt.
¡Ten cuidado con el número del
verbo, ya que el sujeto ha
cambiado!
Tema 14: Voz pasiva
100
h. Quintus eam ad uillam inuitauit.
i. Leones amicum meum in arena necauerunt.
VERBOS DEPONENTES Los verbos deponentes son verbos que se conjugan en voz pasiva, aunque su significado
es generalmente activo.
Sabemos que estamos ante un verbo deponente, porque está enunciado en voz pasiva.
Por tanto, su 1ª persona del singular no acaba en –o, sino en –or.
Conj Enunciado Ejemplo Significado 1ª -or, -aris, -ari, -us sum imitor, imitaris, imitari, imitatus sum imitar
2ª -eor, -eris, -eri, -us sum intueor, intueris, intueri, intuitus sum contemplar
3ª -or, -eris, -i, -us sum proficiscor, proficisceris, proficisci, profectus sum salir
Estos verbos pueden llevar acusativos con función de CD, ya que no son pasivos en su
significado. Los que sean transitivos llevarán CD (por ejemplo, intueor), pero los que sean
intransitivos, no (por ejemplo, proficiscor).
Conservan algunas formas propias de la voz activa: participio de presente y de futuro,
infinitivo de futuro, gerundio y supino; también conservan una forma con significado pasivo, el
gerundivo.
VERBOS SEMIDEPONENTES
Se enuncian mitad en activa y mitad en pasiva. Son deponentes sólo en el sistema de
perfecto.
• audeo, -es, -ere, ausus sum = atreverse
• soleo, -es, -ere, solitus sum = soler
• gaudeo, -es, -ere, gauisus sum = alegrarse
• fido, -is, -ere, fisus sum = fiarse
Tema 14: Voz pasiva
101
7. Analiza y traduce las siguientes frases con verbos deponentes.
a. Medus ex Italia proficiscitur cum amica sua.
b. Medus et Lydia in puppim ascendunt, in qua oram Italiae intuentur.
c. Medus laetatur neque iam dominum suum severum veretur.
e. Paulo post nihil a nave cernitur praeter mare atque caelum.
f. Medus Lydiam complectitur ac sustinere conatur.
CULTURA Mitología y religión
128
Lar
���� CARACTERÍSTICAS DE LA RELIGIÓN ROMANA ���� Centro de la vida � La religión es parte esencial de la vida política, institucional y social en Roma. ���� Ritos establecidos � Los ritos se conservan desde antiguo. Se espera del ciudadano que continúe tanto en la esfera privada como en la pública las tradiciones. ���� Panteón � Los dioses que forman parte del panteón romano son compartidos con otros pueblos. La primera influencia que se detecta es la etrusca. Posteriormente se aprecia la similitud con el panteón griego. También recibe influencia de oriente (Cibeles, Mitra, Isis). El nacimiento del cristianismo hará que con el tiempo el imperio romano se cristianice (Edicto de Milán 313 d.C.). ���� RELIGIÓN PRIVADA
En ámbito familiar los romanos tenían una serie de dioses que los protegían y a los que veneraban. Eran habituales las ofrendas en el altar familiar. El pater familias era el encargado de que se cumplieran los ritos precisos.
���� Lares � Eran los dioses que protegían el hogar. Era habitual que en la casa hubiera un pequeño altar en el que estaba la figura del Lar familiaris. Éste solía ser una figura joven con un cuerno de la abundancia. ���� Penates � Eran los dioses de cada familia que cuidaban de las provisiones (del latín penus = despensa). También el Estado romano tenía sus propios Penates que Eneas trasladó a Roma desde Troya. ���� Manes � Eran las almas de los muertos de la familia. Se los veneraba para que no atormentaran a los vivos.
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
���� RELIGIÓN OFICIAL La religión oficial se centra en un panteón que es el resultado de la asimilación de los dioses griegos con los romanos.
TEMA 3: MITOLOGÍA Y RELIGIÓN
Las parentalia eran unas fiestas que se celebraban en febrero en honor de los manes o difuntos familiares (parentes). Se visitaban los cementerios y se dejaban en las tumbas flores, leche y vino, para que los muertos no tuvieran hambre y no persiguieran a los vivos. Estas fiestas tenían un carácter funesto, por lo que durante su celebración se suspendían los matrimonios y se cerraban los templos.
CULTURA Mitología y religión
129
En la monarquía se veneraba a la llamada Tríada Capitolina (Júpiter, Juno y Minerva). Posteriormente, con el contacto con el mundo griego, se forma un panteón con paralelismo entre las divinidades griegas y las romanas. ���� Panteón romano
NOMBRE ÁREA DE INFLUENCIA ATRIBUTOS GRIEGO ROMANO
Crono Saturno Dios del cielo. Soberano de los Titanes. Reloj de arena y hoz. Dios del tiempo. Rea Cibeles Esposa de Cronos. Diosa madre. Granada, espiga, Diosa de la agricultura. corona y llaves. Zeus Júpiter Poder supremo sobre dioses y hombres. Rayo, águila, cetro Dios del cielo y los fenómenos atmosféricos. y roble. Hera Juno Esposa de Zeus. Pavo real, granada Diosa del matrimonio y de la fertilidad. y diadema. Poseidón Neptuno Dios del mar, de las aguas y de los Tridente, caballo y terremotos. pino. Hades Plutón Dios del mundo subterráneo, de los muertos Can Cerbero, trono, y de la vida de ultratumba. casco invisible y cuerno de la abundancia
Deméter Ceres Diosa de la agricultura (cereales), de la Espigas de trigo y fecundidad y del amor maternal. hoz. Hestia Vesta Diosa del fuego del hogar. Antorcha y asno.
Afrodita Venus Nacida de la espuma del mar. Concha, paloma, Diosa del amor y de la belleza femenina. manzana, mirto y delfín. Hefesto Vulcano Esposo de Afrodita. Herrero de los dioses. Fragua, martillo, Dios del fuego y de los metales. tenazas y yunque. Apolo Apolo Hermano gemelo de Ártemis. Lira, arco y flechas, Dios de la belleza masculina, la música y la poesía, laurel y sol. la luz y el sol, los oráculos y la medicina. Ártemis Diana Diosa de la caza, de la naturaleza salvaje, Arco, carcaj, ciervo de la castidad y de la luna. perro, luna creciente y nogal. Atenea Minerva Nacida de la cabeza de Zeus. Lechuza, casco, Diosa de sabiduría y astucia, de las artes y lanza, escudo, olivo y oficios y de la guerra. Protectora de la ciudad. égida. Ares Marte Amante de Afrodita. Casco, armas, Dios de la guerra. escudo y gallo. Hermes Mercurio Mensajero de los dioses. Sombrero, sandalias Dios de los viajeros, de los ladrones, del y caduceo alados. comercio y de la elocuencia. Dioniso Baco Nacido del muslo de Zeus. Viñas, hiedra, tirso Líber Pater Dios del vino y del desenfreno. y pantera. Perséfone
Proserpina
Hija de Deméter y esposa de Hades. Plantas, granada y
Muerte y renovación. antorcha.
Junto a éstos, se mantienen algunos dioses exclusivamente romanos como Jano.
También se añaden divinidades alegóricas como Fortuna o Fama.
CULTURA Mitología y religión
130
���� Sacerdocio Los sacerdotes tenían un lugar privilegiado en la sociedad romana. Eran funcionarios civiles y formaban distintos colegios:
• Pontífices � Pontifex Maximus presidía este colegio. Es un cargo religioso de suma importancia política. Además de presidir las ceremonias religiosas públicas, era el que vigilaba la correcta realización de los ritos y establecía las fiestas variables del calendario. Además este colegio recopila en unos Annales los designios de los dioses. Ellos interpretaban qué querían los dioses y realizaban los ritos necesarios para mantener la Pax deorum. Julio César tuvo este cargo al inicio de su carrera.
• Flamines � Se ocupan del culto de una divinidad. Los flamines maiores son tres (Dialis, Martialis y Quirinalis) y se dedican a las tres divinidades principales (Júpiter, Marte y Quirino). Los flamines minores son doce y se encargan del resto del panteón. Para poder ser flamen maior hay que ser patricio.
• Augures � Son los encargados de la adivinación. Antes de una acción grave del
gobierno indagaban qué les parecía a los dioses.
• Vestales � Son sacerdotisas que velan por el fuego de Roma y veneran a Vesta. De ellas se encarga el Pontifex Maximus.
���� MITOLOGÍA ROMANA Las leyendas y fábulas de dioses y héroes se transmiten en el mundo romano a través de las obras de escritores insignes. Algunos recogen los mitos griegos, como los poetas Virgilio u Ovidio. El primero es el que relata la historia de Eneas desde que parte de Troya hasta que funda una nueva ciudad en Italia en su obra la Eneida. Por su parte, Ovidio nos presenta una concatenación de mitos y leyendas en las Metamorfosis. Por otro lado, también hay escritores que cuentan los orígenes de Roma, mezclando hechos históricos con leyendas arcaicas (Tito Livo en Ab urbe condita o Desde la fundación de la ciudad). ���� SISTEMAS FILOSÓFICOS GRIEGOS Junto a la religión tradicional, hubo algunos sistemas filosóficos griegos que influyeron en la concepción de la vida de los romanos. Destacamos: ���� Epicúreos � Es una doctrina filosófica de época helenística que promueve la búsqueda de la felicidad personal y el placer entendido como ausencia de dolor. No debe entenderse como una entrega a los placeres físicos, sino como un intento de llevar una vida moderada y prudente. Para llegar a la felicidad hay que perder miedo a los dioses y a la muerte. ���� Estoicos � Es una doctrina filosófica de época helenística que promueve el control de las emociones y de las pasiones. Busca la serenidad y aspira a la virtud, que identifica con el conocimiento. Séneca y Marco Aurelio son los representantes más destacados en Roma del estoicismo.
CULTURA Mitología y religión
131
Dios Mitra
���� CULTOS MISTÉRICOS ORIENTALES
La expansión del Imperio facilitó la introducción de otras creencias en el mundo romano. Éstas forman lo que llamamos cultos mistéricos, ya que no sabemos exactamente en qué consistían sus ritos, pues se guardaban en secreto.
���� Cibeles � Entra desde Asia Menor en el siglo II a.C. Es una diosa de la naturaleza que los romanos veneran como Tellus y Magna mater. ���� Mitra � Proviene de Persia y se introduce en el siglo I a.C. Es el dios de la luz y del sol. Suele ir acompañado de un toro. ���� Isis� Llega a Roma desde Egipto en el siglo I d.C. También es una diosa de la naturaleza y de la maternidad.
���� CRISTIANISMO
La llegada del cristianismo a Roma causó gran rechazo al principio. De hecho son conocidas las persecuciones de los cristianos durante los mandatos de emperadores como Nerón o Domiciano. Sin embargo, Constantino dio un giro a la historia al convertirse él mismo al cristianismo. Fue él quien promulgó la libertad de culto en el año 313 d.C. en el Edicto de Milán. Fue finalmente Teodosio el que prohibió los cultos paganos e impuso el cristianismo como religión del Imperio en el año 392 en el Edicto de Constantinopla.
CULTURA Arte romano
132
Marco Aurelio
Foro romano
Templo de Vesta
Relieve del Ara Pacis
El arte romano tiene la característica de adoptar el modelo griego y a partir de
él presentar novedades e innovaciones propiamente romanas.
���� ARQUITECTURA ROMANA
Presenta grandes innovaciones sobre la arquitectura griega, como son el uso
extendido de la bóveda, el arco y la cúpula. Se pone al servicio del Estado para
construir muchos edificios urbanos. Algunos de éstos serán de uso lúdico de los
ciudadanos y otros, políticos.
���� Ciudad � La construcción de la ciudad romana se hacía a partir de dos calles
perpendiculares, el cardo (de norte a sur) y el decumanus (de este a oeste). El cruce entre
ambas era el lugar donde se situaba la plaza o foro.
���� Foro � El foro, como el ágora griego, es el centro
económico, político y social de la ciudad romana. En él
encontramos numerosos edificios:
- Curia: sede de las reuniones del Senado.
- Basílicas: tribunales de justicia y centros de intercambio
comercial.
- Templos.
���� Templo � El templo romano toma como punto de partida el
templo griego. La innovación más destacada es la introducción del
podium, que lo elevaba, y la planta circular en algunos de ellos,
como el templo de Vesta en Roma.
���� ESCULTURA
���� Retrato
En Roma se realizaron muchos retratos: bustos, estatuas sedentes, a
caballo o de cuerpo entero. Se usó tanto el mármol como el bronce. A través
de ellos podemos conocer los gustos estéticos de la época: los peinados que
habitualmente las emperatrices ponían de moda y la barba, por ejemplo.
���� Relieve
En muchos monumentos se observa el uso del relieve como
adorno. En muchas ocasiones el relieve narra una historia. Así, por
ejemplo, en la columna de Trajano se explican la guerra contra los
dacios.
TEMA 4: ARTE ROMANO
CULTURA Arte romano
133
Villa de los Misterios.
Pompeya
���� PINTURA
���� Al fresco
No se conservan muchos restos de pintura al fresco. La mayoría
proceden de las domus de Pompeya o Herculano. A partir de ellas se
establecieron cuatro estilos pictóricos.
���� Sobre tabla
De la pintura sobre tabla tampoco quedan muchos ejemplos. Los
más destacados son los conocidos como retratos del Fayum.
���� Mosaico
Los romanos usaron mucho el mosaico para cubrir y decorar los suelos. Estaban
compuestos de pequeñas teselas de distintos colores.
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
Era frecuente encontrar
mosaicos en la entrada de
las casas con el aviso
CAVE CANEM “cuidado
con el perro".
Pompeya
Mosaico de Piazza Armerina. Sicilia
CULTURA Obras públicas y urbanismo
134
Acueducto de Segovia
Puente romano de Mérida
Muralla de Lugo
���� OBRA DE SERVICIO PÚBLICO
���� Calzadas � Las calzadas romanas muestran la gran técnica de construcción de los
romanos. En su desarrollo y expansión fue esencial la construcción de vías para facilitar la
comunicación. La calzada tenía cuatro fases:
- Statumen: grandes
cantos rodados.
- Rudus: cantos rodados
de tamaño medio.
- Nucleus: grava
mezclada con cantos
rodados pequeños.
- Pavimentum: grandes
losas planas
���� Puertos y faros � Esencial en el desarrollo marítimo del Imperio es la
construcción de puertos y faros. En España destaca el faro de la Coruña o Torre de
Hércules.
���� Puentes �.La ingeniería romana da
muestras de su gran desarrollo con la
construcción de puentes. Con ellos
facilitaban las comunicaciones. Uno de
los aspectos más relevantes es la
cimentación en el agua. Los arcos se
construían sobre estructuras de madera.
���� Acueductos � Los romanos construyeron
muchos acueductos para poder llevar el agua a todas
sus ciudades. La construcción en arquerías varía poco
a poco la inclinación para que el agua fluya y no
quede estancada. La parte superior, por donde
discurría el agua, estaba cubierta para evitar que ésta
se contaminara. En la época imperial se garantizaba que el agua llegaba a los edificios
públicos y a las casas particulares de familias
adineradas.
���� Murallas � Muchas ciudades romanas contaban
con murallas para protegerse de posibles enemigos.
Además los romanos también construyeron muros para
delimitar las fronteras de su imperio.
TEMA 5: OBRAS PÚBLICAS Y URBANISMO
CULTURA Obras públicas y urbanismo
135
Anfiteatro de Mérida
Teatro de Mérida
Circo de Mérida
Maqueta de insula
���� OBRA LÚDICA
���� Anfiteatro � Tiene forma de elipse y cuenta con galerías
subterráneas bajo la arena. Los espectadores se situaban en el
graderío o cavea. Se usaba para los espectáculos de
gladiadores, de caza de animales (venationes) y incluso de
batallas navales (naumaquias). Esta construcción típicamente
romana tiene su continuación en el mundo actual en los
estadios deportivos o en las plazas de toros.
���� Teatro � Los teatros romanos proceden de los griegos pero
presentan una diferencia sustancial. Los griegos se levantan
sobre una ladera, mientras que los romanos no. En Roma el
género más destacado fue la comedia.
���� Circo � Es el lugar donde se desarrollaban las populares
carreras de carros. Era un edificio alargado con los extremos
curvados. En medio había una spina que separaba el espacio.
Los competidores en sus cuadrigas o bigas daban siete vueltas
al recinto y se organizaban en torno a cuatro equipos.
���� Termas � Los baños públicos tuvieron gran éxito en
época romana. Los ciudadanos no asistían sólo para tomar los
baños, sino también para relacionarse. Era un lugar de ocio muy popular. Junto con las
estancias con agua de diferente temperatura (caldarium, tepidarium, frigidarium), las
termas tenían con frecuencia bibliotecas, palestra y solarium.
���� EDIFICACIÓN PRIVADA
���� Insula � Era un edificio con apartamentos. Podía tener
una altura de hasta 20 metros, unos siete pisos, divididas en
apartamentos de alquiler (caenacula) y ocupaban una
manzana. Las habitaban personas de escasos recursos
económicos. Aunque también vivían familias con mayor
poder adquisitivo. En general, carecían de comodidades:
- Sin agua corriente
- Sin chimeneas. Resultaban frías. Se cocinaba sobre
hornillos o braseros.
- Solían tener letrinas comunitarias; o bien en el patio
había un recipiente donde los vecinos tiraban las
basuras y residuos, o bien los lanzaban por la noche a la calle.
- El bloque podía pertenecer a un solo propietario o a varios, que lo usaban para sí
mismos o lo alquilaban.
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
���� Villa � Era una casa similar a la domus pero en el campo, con espacio para la
explotación agrícola y ganadera.
La palabra insula significa “isla”, y se dio este nombre a la vivienda plurifamiliar
porque en origen era una vivienda aislada y rodeada por todas partes de un jardín o
una calle, es decir, lo que actualmente llamamos manzana.
CULTURA Obras públicas y urbanismo
136
���� Domus � Era la casa unifamiliar de las familias adineradas.Debido al contacto con
los griegos (a partir del siglo II a.C.), la domus, vivienda tradicional romana, se amplía
con elementos de la casa griega, que se incorporan entre el tablinum y el hortus. Estas
dos partes quedan unidas por un corredor (andron). Las estancias de influencia griega
son: triclinium, peristylum, exedra y oecus.
¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?¿Sabías que ...?
� La entrada estaba elevada por una o dos gradas del nivel de la acera y
enmarcada por dos pilastras que terminaban en capitel.
� La puerta (fores) estaba formada por dos hojas (valvae) que se abrían
hacia el interior.
1 Vestibulum (vestíbulo): Espacio comprendido entre la entrada y las
puertas. Esta estancia estaba decorada y en ella había bancos para que
se sentaran las visitas en espera de ser recibidas por el señor.
2 Domus ostiarii (casa del portero): Había casas que tenían un portero
(ianitor u ostiarius), cuya habitación estaba junto a la entrada.
3-4 Tabernae: A ambos lados de la entrada había locales con acceso
propio que solían estar ocupados por tiendas, talleres, etc. El dueño de
la casa los alquilaba o los utilizaba para negocios propios.
5 Atrium (atrio): Patio central rodeado por un pórtico, alrededor del
cual se distribuían las habitaciones:
- En el atrio estaban el compluvium, el impluvium, el lararium y
las imagines maiorum.
- Deja de ser el centro de la vida familiar y se convierte en una
estancia donde el señor recibía las visitas.
- Alrededor del atrio se encuentran los cubicula, la bibliotheca, el
tablinum, el andron y el triclinium.
6-12 Cubicula (dormitorios): Situados en torno al atrium y el peristylum.
Reciben la luz y el aire a través del atrio y del peristilo.
7 Bibliotheca (biblioteca) 8 Tablinum (habitación privada del pater familias): Situado frente al
vestíbulo. También se utilizaba como archivo, comedor diario y lugar
donde los niños recibían las clases. 9 Andron: Corredor que unía el atrium con el peristylum. No solía tener
puerta, sino una simple cortina. 10 Triclinium (triclinio): Comedor de lujo, decorado con mosaicos. 11 Peristylum (peristilo): Patio al estilo griego rodeado de columnas,
con jardín, estanque (piscina), esculturas, etc., al que se abren otras
habitaciones. Estaba situado en la parte posterior de la casa romana.
13 Culina (cocina): Pequeña y poco cuidada, generalmente estaba cerca
del baño para trasladar con facilidad el agua caliente. No tenía
chimenea y el humo salía por la ventana o por un agujero.
14 Exedra (salón): Sala amplia y bien adornada. Su situación en el
peristilo corresponde a la del tablinum con respecto al atrio.
15 Latrina (retrete) y balneum (baño): Solían estar en las estancias
más interiores. Algunas casas señoriales llegaron a tener termas
particulares.
16 Hortus: Jardín romano situado en la parte posterior de la casa. Muy
cuidado y con objetos de ornamentación.
� Oecus: Salón o comedor más amplio (en casas lujosas). � Cella (despensa): Siempre orientada al norte. Las bodegas eran
subterráneas. � Las habitaciones de los esclavos no tenían un sitio fijo, se situaban
donde había espacio.
Abrir las puertas hacia
fuera era un privilegio
del que podían disfrutar
sólo los ciudadanos que
habían prestado
servicios muy
importantes a la patria.
Latrina
Vocabulario de consulta
137
A
A, ab (prep. +abl.) = de, desde
Ac (conj.) = y
Acer, acris, acre = agudo
Accuso, -as, -are, -aui, -atum = acusar
Achilles, -is (m) = Aquiles
Acies, -ei (f) = línea de batalla
Ad (prep. +acus.) = a, hacia
Adduco, -is, -ere, -duxi, -ductum = conducir
Adhibeo, -es, -ere, -bui, -bitum = mostrar
Adiuvo, -as, -are, adiuvi, adiutum = ayudar
Adversus, -a, -um = contrario, adverso
Adversus (prep. de acus.) = contra
Aedifico, -as, -are, -aui, -atum = construir
Aestas, aestatis (f) = verano
Agamemnon, -onis (m) = Agamenón
Ager, agri (m) = campo Ago, -is, -ere, egi, actum = conducir, llevar, hacer
Agricola, -ae (m) = agricultor, campesino
Albani, -orum (m) = habitantes de Alba
Longa, albanos
Albus, -a, -um = blanco
Alveus, -i (m) = cavidad, vientre
Ambulo, -as, -are, -aui, -atum = caminar
Amica, -ae (f) = amiga
Amicus, -i (m) = amigo
Amo, -as, -are, -aui, -atum = amar
Amplio, -as, -are, -aui, -atum = ampliar
Ancilla, -ae (f) = esclava
Ancus (-i) Marcius (-ii) = Anco Marcio
Animal, -is (n) = animal
Annus, -i (m) = año
Apud (prep. + acus.) = junto a
Aqua, -ae (f) = agua
Arena, -ae (f) = arena
Arma, -orum (n, pl) = armas
Ars, artis (f) = arte, habilidad
Ascendo, -is, -ere, -ndi, -ensum = subir
At (conj.) = pero
Athenae, -arum (f) = Atenas
Atheniensis, -e = ateniense
Attica, -ae (f) = Ática, región griega
Atque (conj.) = y
Audacia, -ae (f) = audacia, atrevimiento
Audax, audacis = audaz, atrevido
Audio, -is. –ire, -iui, -itum = oír
Aut (conj.) = o
Autumnus, -i (m) = otoño
Auxilium, -ii (n) = ayuda
Aveo, -es, -ere, --, -- = alegrarse, recibir el
saludo, gozar de buena salud
Avis, -is (f) = ave, pájaro
B
Beatus, -a, -um = feliz
Bellandi = de luchar (gen. sg.)
Bello, -as, -are, -avi, -atum = guerrear,
hacer la guerra
Bellum, -i (n) = guerra
Beneficium, -ii (n) = beneficio
Bibo, -is, -ere, bibi, -- = beber
Brevis, -e = breve
Bonus, -a, -um = bueno
C
Cacumen, -inis (n) = cima, cumbre
Caelum, -i (n) = cielo
Caesar, -is (m) = César
Caius, -ii (m) = Cayo
Cantus, -us (m) = canto
Capio, -is, -ere, cepi, captum = coger,
apoderarse Capitolium, -ii (n) = Capitolio, colina de Roma
Caput, capitis (n) = cabeza
Carmen, carminis (n) = poema
Celeritas, -atis (f) = rapidez
Cerno, -is, -ere, crevi, cretum = distinguir
Cibus, -i (m) = comida
Circus, -i (m) = circo
Civis, civis (m, f) = ciudadano
Civitas, -atis (f) = ciudad Clamo, -as, -are, -aui, -atum = llamar, gritar
Clarus, -a, -um = famoso, claro, brillante
Classis, -is (f) = flota
Cloaca, -ae (f) = cloaca Cognomen, -inis (n) = cognomen, sobrenombre
Colloco, -as, -are, -aui, -atum = colocar
Color, -is (m) = color
Comes,-itis (m) = aliado Complector, -eris, -i, complexus sum = abrazar
VOCABULARIO DE CONSULTA
Vocabulario de consulta
138
Concito, -as, -are, -aui, -atum = excitar, levantar
Congrego, –as-, -are, -aui, -atum = reunir
Conor, -aris, -ari, conatus sum = intentar
Consilium, -ii (n) = consejo Constituo, -is, -ere, -ui, -utum = decidir, construir
Consul, -is (m) = cónsul
Contra (prep. + acus.) = contra
Copia, -ae (f) = abundancia; (pl.) tropas
Cor, -ordis (n) = corazón
Cornu, -us = ala
Corpus, corporis (n) = cuerpo
Creta, -ae (m) = Creta
Cubiculum, -i (n) = habitación
Cum (prep. + abl.) = con
Cupidus, -a, -um = deseoso
Cura, -ae (f) = cuidado, preocupación
D
Darius, -ii (m) = Darío
De (prep. + ablat.) = de, desde
Dea, deae (f) = diosa
Decem = diez
Daedalus, -i (m) = Dédalo
Debeo, -es, -ere, debui, debitum = deber
Dedico, -as, -are, -aui, -atum = dedicar Defendo, -is, -ere, defendi, -fensum = defender
Deinde (adv.) = luego, después
Delectatio, -onis (f) = deleite, placer
Deus, -i (m) = dios
Devoco, -as, -are, -aui, -atum = llamar
Devoro, -as, -are, -aui, -atum = devorar
Dexter, -tra, -trum = derecho
Dico, -is, -ere, dixi, dictum = decir
Dies, diei (m/f) = día, fecha
Difficilis, -e = difícil
Diodorus, -i (m) = Diodoro
Discrimen, -minis (n) = línea divisoria
Dies, -ei (m, f) = día
Dives, divitis = rico
Do, das, dare, dedi, datum = dar
Doceo, -es, -ere, docui, doctum = enseñar
Dolor, doloris (m) = dolor
Dolus, -i (m) = engaño
Dominus, -i (m) = señor, dueño
Domo, -as, -are, -aui, -atum = domar
Domus, -us (f) = casa
Ducenti, -ae, -a = doscientos
Duco, -is, -ere, duxi, ductum = guiar,
conducir
Dux, ducis (m) = guía, jefe
E
E, ex (prep. +abl.) = de, desde
Edisco, -is, -ere, edidici, -- = aprender
Ego = yo
Emo, -is, -ere, emi, emptum = comprar
Enim (conj.) = en efecto
Eo, is, ire, iui, itum = ir
Epicurus, -i (m) = Epicuro Eques, -itis (m) = jinete, soldado de caballería
Equitatus, -us (m) = caballería
Equus, -i (m) = caballo
Et (conj.) = y
Etiam (adv.) = también Excogito, -as, -are, -aui, -atum = encontrar, imaginar
Exemplar, -is (n) = ejemplo
Exeo, exis, exire, exii, exitum = salir
Exercitus, -us (m) = ejército
Expeditio, -ionis (f) = campaña, expedición
Expono, -is, -ere, exposui, expositum =
desembarcar
Expugno, -as, -are, -aui, -atum =
apoderarse, tomar por asalto
F
Facies, faciei (f) = cara
Facio, -is, -ere, feci, factum = hacer
Falsus, a, um = falso
Familia, -ae (f) = familia
Felix, felicis = feliz
Femina, -ae (f) = mujer
Fenestra, -ae (f) = ventana
Fides, -ei (f) = lealtad, fidelidad
Filia, -ae (f) = hija
Filius, filii (m) = hijo
Finis, -is (m, f) = límite, frontera
Flos, floris (m) = flor
Flumen, fluminis (n) = río
Fortis, forte = fuerte, valiente
Fortuna, -ae (f) = fortuna
Forum, -i (n) = foro, plaza pública
Frango, -is, -ere, fregi, fractum = romper
Frater, fratris (m) = hermano
Fraus, fraudis (f) = engaño
Fructus, -us (m) = fruto
Vocabulario de consulta
139
Fugio, -is, -ere, fugi, fugiturus = huir Fundo, -is, -ere, fudi, fusum = echar fuera, derrotar
Furens, -ntis = furioso, fuera de sí
G
Gallia, -ae (f) = Galia
Galli, -orum (m) = galos
Genu, -us (n) = rodilla
Gero, -is, -ere, gessi, gestum = llevar
Gladius, -ii (m) = espada
Graecia, -ae (f) = Grecia
Graecus, -a, -um = griego
Gravis, -e = grave, serio
H Habeo, -es, -ere, habui, habitum = tener Habito, -as, -are, -aui, -atum = habitar, vivir
Hannibal, -is (m) = Aníbal
Hector, -oris (m) = Héctor
Helena, -ae (f) = Helena
Hic, haec, hoc = éste, ésta, esto
Hiems, hiemis (f) = invierno
Hodie (adv.) = hoy
Homo, hominis (m) = hombre, ser humano
Honor, honoris (m) = honor
Honoro, -as, -are, -aui, -atum = honrar
Hortus, -i (m) = jardín
Hostis, -is (m, f) = enemigo
Humanus, -a, -um = humano
Humus, -i (m) = suelo, tierra
I
Iam (adv.) = ya
Ibi (adv.) = allí
Idem, eadem, idem = el / la mismo/a
Ille, illa, illud = aquél, aquélla, aquello
Illustris, -e = ilustre, importante
Imperium, -ii (n) = imperio
Impero, -as, -are, -aui, -atum = mandar
Impetus, -us (m) = ataque
In (prep. + abl.) = en
In (prep. + acus.) = a, hacia
Incertus, -a, -um = inseguro, débil
Includo, -is, -ere, inclusi, inclusum =
encerrar
Index, -icis (m, f) = delator, indicador
Ingens, ingentis = enorme, grande
Inimicus, -a, -um = enemigo
Initium, -ii (n) = inicio
Iniuria, -ae (f) = injusticia, afrenta
Instituo, -is, -ere, -ui, -utum = establecer
Interficio, -is, -ere, -feci, -fectum = matar
Intra (prep. + acus.) = entre
Intueor, -eri, -eri, intuitus sum = mirar
Invito, -as, -are, -aui, -atum = invitar
Iovis = genitivo de Iuppiter Ipse, ipsa, ipsum = él / ella en persona, precisamente
Ire = infinitivo del verbo eo
Is, ea, id = él / ella /ello; éste, ésta, esto
Iste, ista, istud = ése, ésa, eso
Italia, -ae (f) = Italia
Iter, itineris (n) = camino, viaje
Iubeo, -es, -ere, iussi, iussum = mandar
Iulius, -ii (m) = Julio
Iuppiter, Iovis (m) = Júpiter
Iustitia, -ae (f) = justicia
Iustus, -a, -um = justo
Iuvenis, -is (m, f) = hombre o mujer joven
Iuventus, iuventutis (f) = juventud
L
Labyrinthus, -i (m) = laberinto
Labor, laboris (m) = esfuerzo, trabajo
Laboro, -as, -are, -aui, -atum = trabajar
Laetor, -aris, -ari, laetatus sum = alegrarse
Laetus, -a, -um = contento
Latini, orum (m) = latinos
Laudo, -as, -are, -aui, -atum = alabar
Legatus, -i (m) = legado, embajador
Legio, legionis (f) = legión
Lego, -is, -ere, legi, lectum = leer
Leo, leonis (m) = león
Lex, legis (f) = ley
Liber, -i (m) = libro
Liberi, liberorum (m) = hijos
Ligneus, -a, -um = de madera
Lingua, -ae (f) = lengua
Littera, -ae (f) = letra; (pl.) carta
Locus, -i (m) = lugar
Longus, -a, -um = largo
Lucius (-ii) Tarquinius (-ii) Superbus = Lucio
Tarquinio el Soberbio
Ludus, -i (m) = juego, escuela
Lupus, -i (m) = lobo
Lydia, -ae (f) = Lidia
Vocabulario de consulta
140
M
Magister, -i (m) = maestro
Magistra, -ae (f) = maestra
Magistratus, -us (m) = magistrado
Magnus, -a, -um = grande Maneo, -es, -ere, mansi, mansum = permanecer
Manus, -us (f) = mano
Marathon, -onis (f) = Maratón
Marcus, -i (m) = Marco
Mare, maris (n) = mar
Maritimus, -a, -um = marítimo
Mater, matris (f) = madre
Maximus, -a, -um = mayor, el más grande
Medus, -i (m) = Medo
Menelaus, -i (m) = Menelao Mercator, -oris (m) = mercader, comerciante
Metus, -us (m) = miedo
Meus, mea, meum = mi, mío
Miles, militis (m) = soldado
Milesius, -a, -um = milesios, de Mileto
Milia, milium (n) = miles Miltiades, -is (m) = Milcíades, general ateniense
Minerva, -ae (f) = Minerva, diosa romana de
la guerra y la sabiduría
Minotaurus, -i (m) = Minotauro
Mirabilis, -e = admirable
Miser, misera, -um = desgraciado, infeliz
Mitigo, -as, -are, -aui, -atum = calmar,
apaciguar
Mitto, -is, -ere, misi, missum = enviar
Moenia, -ium (n) = murallas, fortificaciones
Mons, montis (m) = monte
Monstrum, -i (n) = Monstruo
Mortifere (adv.) = mortalmente
Moveo, -es, -ere, moui, motum = mover
Mulier, -is (f) = mujer
Multus, -a, -um = mucho
Murus, -i (m) = muro
Mycenensis, -is = micénico, de Micenas
N Nam (conj.) = pues
Nascor, -eris, -i, natus sum = nacer
Nauta, -ae (m) = marinero
Navigo, -as, -are, -aui, -atum = navegar
Navis, -is (f) = nave
Necesse = necesario
Neco, -as, -are, -aui, -atum = matar
Nemo, neminis = nadie
Neque (conj.) = y no, ni
Nidus, -i (m) = nido
Niger, nigra, -um = negro
Nihil = nada
Nix, nivis (f) = nieve
Nomen, -inis (n) = nombre (gentilicio) Nomino, -as, -are, -aui, -atum = llamar, nombrar
Non (adv.) = no
Nos = nosotros
Noster, nostra, nostrum = nuestro, a
Nox, noctis (f) = noche
Nubes, -is (f) = nube
Numa (-ae) Pompilius (-ii) = Numa Pompilio
Numerus, -i (m) = número
Nunc (adv.) = ahora
Nuntius, -ii (m) = mensajero
O
Occasio, -onis (f) = ocasión
Occasus, -us (m) = ocaso
Occido, -is, -ere, occidi, occisum = matar
Occulto, -as, -are, -aui, -atum = cubrir,
ocultar, proteger
Oculus, -i (m) = ojo
Olim (adv.) = antiguamente
Omnis, omne = todo
Opertus, -a, -um = cubierto
Oportet, -uit, --- (impersonal) = conviene
Oppidum, -i (n) = ciudad fortificada
Optimus, -a, -um = óptimo, muy bueno
Ora, -ae (f) = orilla, costa
Orno, -as, -are, -aui, -atum = adornar
Ortus, -us (m) = salida
Ovis, -is (f) = oveja
P
P. (Publius) Scipio, Scipionis (m) = Publio
Escipión
Parvulus, -a, -um = muy pequeño
Pareo, -es, -ere, -ui, -itum = obedecer
Paris, -idis (m) = Paris
Paro, -as, -are, -aui, -atum = preparar
Parvus, -a, -um = pequeño
Pastor, -is (m) = pastor
Pater, patris (m) = padre
Patria, -ae (f) = patria
Patroclus, i (m) = Patroclo
Vocabulario de consulta
141
Paulo (adv) = poco
Pauper, pauperis = pobre
Pax, pacis (f) = paz
Pecunia, -ae (f) = dinero Pedes, -itis (m) = infante, soldado de infantería
Penetro, -as, -are, -aui, -atum = entrar
Per (prep. +acus) = por Percipio, -is, -ere, percepi, -ceptum = recoger
Perdo, -is, -ere, perdidi, perditum = arruinar
Periculum, -i (n) = peligro
Persae, -arum (m) = Persas
Peruenio, -is, -ire, -ueni, -uentum = llegar
Pirata, -ae (m) = pirata
Piscis, -is (m) = pez
Plenus, -a, -um = lleno
Poeta, -ae (m) = poeta
Pompeius, -ii (m) = Pompeyo
Populus, -i (m) = pueblo
Porto, -as, -are, -aui, -atum = llevar
Portus, -us (m) = puerto
Posco, -is, -ere, poposci, --- = pedir
Possum, potest, posse, potui, -- = poder
Post (adv) = después
Post (prep. + acus.) = después de
Postea (adv.) = después
Posterus, -a, -um = siguiente
Postremo (adv.) = finalmente Praeclarus, -a, -um = muy claro, ilustre, famoso
Praenomen, -inis (n) = prenomen, nombre propio
Praesum, -es, -esse, -fui = estar al frente
Praeter (prep. + acus.) = excepto
Priamus, -i (m) = Príamo
Primus, -a, -um = primero
Priscus (-i) Tarquinius (-ii) = Tarquinio
Prisco o el Antiguo Probo, -as, -are, -aui, -atum = poner a prueba
Procedo, -is, -ere, -cessi, -cessum = salir
Proelium, -ii (n) = combate Proficiscor, -eris, -i, profectus sum = salir, partir
Prope (prep. + acus.) = cerca
Propter (prep. de acus.) = a causa de
Provoco, -as, -are, -aui, -atum = retar
Prudens, prudentis = prudente
Prudentia, -ae (f) = prudencia
Publica = cf. res publica
Puella, -ae (f) = niña
Puer, -i (m) = niño
Pugna, -ae (f) = lucha
Pugno, -as, -are, -aui, -atum = luchar
Pulcher, pulchra, -um = hermoso
Puppis, -is (f) = popa [acus. sg. puppim]
Puto, -as, -are, -aui, -atum = pensar
Q -Que (conj.) = y
Qui, quae, quod = que, quien, cual Quintus, -i (m) = Quinto
Quotannis (adv.) = todos los años
R
Rapio, -is, -ere, rapui, raptum = arrebatar
Raptus, -us (m) = rapto
Rebello, -as, -are, -aui, -atum = rebelarse
Recito, -as, -are, -aui, -atum = recitar
Reddo, -is, -ere, redidi, reditum = devolver
Redeo, -is, -ire, -ii, -itum = volver, regresar
Reditus, -us (m) = vuelta
Regina, -ae (f) = reina
Regnum, -i (n) = reino
Relinquo, -is, -ere, reliqui, relictum =
abandonar, dejar Repello, -is, -ere, - ppuli, -pulsum = rechazar
Reporto, -as, -are, -aui, -atum = anunciar
Res, rei (f) = cosa
Res adversae (f, pl.) = adversidad
Res publica = república, patria
Resono, -as, -are, -aui, -atum = resonar Retineo, -es, -ere, retinui, retentum = retener
Rex, regis (m) = rey
Roma, -ae (f) = Roma
Romanus, -a, -um = romano
Rosa, -ae (f) = rosa
Rursus (adv.) = de nuevo
Rus, ruris (n) = campo
S
Sabini, -orum (m) = sabinos
Sacerdos, sacerdotis (m) = sacerdote
Saepe (adv.) = a menudo
Sagitta, -ae (f) = flecha
Saluto, -as, -are, -aui, -atum = saludar
Salve, -es, -ere, --, -- = saludar, seguir bien
Sapientia, -ae (f) = sabiduría
Schola, -ae (f) = escuela
Scio, -is, -ire, sciui, scitum = saber
Scipio = cf. P. Scribo, -is, -ere, scripsi, scriptum = escribir
Sed (conj.) = pero, sino
Vocabulario de consulta
142
Seditio, -ionis (f) = sublevación
Semper (adv.) = siempre
Senatus, -us (m) = senado
Senex, senis (m, f) = hombre o mujer viejo
Sensus, -us (m) = sentido
Septem = siete
Series, -ei (f) = serie
Serva, -ae (f) = sierva, esclava
Servius (-ii) Tullius (-ii) = Servio Tulio
Servus, -i (m) = siervo
Severus, -a, -um = severo
Sic (adv.) = así
Sol, solis (m) = sol
Soleo, -es, -ere, solitus sum = soler,
acostumbrar
Solus, -a, -um = solo
Spartanus, -a, -um = espartano
Spes, -ei (f) = esperanza
Strenue (adv.) = diligentemente
Stultitia, -ae (f) = necedad
Suavis, -e = dulce, suave, agradable Sum, es, esse, fui = ser, estar, haber, existir Sustineo, -es, -ere, sustinui, sustentum = sostener
Suus, sua, suum = su, suyo (de él, de ella, de
ellos, de ellas)
T
Tamen (adv.) = sin embargo
Tantum (adv.) = sólo
Tarquinius Priscus = cf. Priscus
Taurus, -i (m) = toro
Templum, -i (n) = templo
Tempus, temporis (n) = tiempo
Tento, -as, -are, -aui, -atum = intentar
Tenuis, -e = fino, claro, tenue
Tergum, -i (n) = espalda
Terra, -ae (f) = tierra
Thales, -is (m) = Tales
Theseus, -i (m) = Teseo
Timeo, -es, -ere, timui, -- = temer
Toga, -ae (f) = toga
Totus, -a, -um = todo (indefinido) Tribuo, -is, -ere, tribui, tributum = conceder
Troia, -ae (f) = Troya
Troianus, -a, -um = troyano
Trucido, -as, -are, -aui, -atum = matar
Tu = tú
Tullus (-i) Hostilius (-ii) = Tulo Hostilio
Tunc (adv.) = entonces
Tunica, -ae (f) = túnica
Tusci, -orum (m) = toscanos, etruscos
Tuus, tua, tuum = tu, tuyo
U / V
Ultio, -ionis (f) = venganza
Unde = en donde
Unus, -a, -um = uno
Urbs, urbis (f) = ciudad
Usque ad (prep. + acus.) = hasta
Uxor, -is (f) = esposa
Vallis, -is (f) = valle
Velox, velocis = veloz
Venio, -is, -ire, ueni, uentum = venir, llegar
Ventus, -i (m) = viento
Ver, veris (n) = primavera Verbero, -as, -are, -aui, -atum = golpear, azotar
Verbum, -i (n) = palabra Vereor, -eris, -eri, veritus sum = temer, respetar
Verum, -i (n) = verdad
Vester, vestra, vestrum = vuestro, a
Vestimentum, -i (n) = vestido
Versus, -us (m) = verso
Vetus, veteris = viejo
Vetustas, -atis (f) = vejez
Via, -ae (f) = camino, vía
Vicinus, -a, -um = vecino
Victoria, -ae (f) = victoria
Video, -es, -ere, vidi, visum = ver
Villa, -ae (f) = casa de campo
Vinco, -is, -ere, vici, victum = vencer
Vinum, -i (n) = vino Violo, -as, -are, -aui, -atum = maltratar, violar
Vir, uiri (m) = hombre, varón
Virga, -ae (f) = bastón, vara
Viridis, -e = verde
Virtus, uirtutis (f) = virtud, valor
Vita, -ae (f) = vida
Voco, -as, -are, -aui, -atum = llamar
Volsci, -orum (m) = volscos
Voluptas, -atis (f) = placer
Vos = vosotros
Vox, vocis (f) = voz
Vulnero, -as, -are, -aui, -atum = herir
Vocabulario
143
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA PRIMERA EVALUACIÓN (I) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Ager, agri (m) = campo Agricola, -ae (m) = campesino, agricultor Amica, -ae (f) = amiga Annus, -i (m) = año Bellum, -i (n) = guerra Deus, -i (m) = dios Dea, -ae (f) = diosa Dominus, -i (m) = señor, dueño Filius, filii (m) = hijo Filia, -ae (f) = hija Hortus, -i (m) = jardín Initium, -ii (n) = inicio Magister, magistri (m) = maestro Liber, libri (m) = libro Lingua, -ae (f) = lengua Nauta, -ae (m) = marinero Oculus, -i (m) = ojo Oppidum, -i (n) = ciudad fortificada ---------------- Periculum, -i (n) = peligro ---------------- Poeta, -ae (m) = poeta Populus, -i (m) = pueblo Puella, -ae (f) = niña ---------------- Puer, -i (m) = niño Pugna, -ae (f) = lucha Regina, -ae (f) = reina ---------------- Roma, -ae (f) = Roma Sapientia, -ae (f) = sabiduría ---------------- Serva, -ae (f) = sierva, esclava Servus, -i (m) = siervo, esclavo Templum, -i (n) = templo Terra, -ae (f) = tierra Verbum, -i (n) = palabra Vir, viri (m) = hombre, varón Vita, -ae (f) = vida
VOCABULARIO
Vocabulario
144
� Adjetivos
ENUNCIADO DERIVADOS CASTELLANOS Bonus, -a, -um = bueno Clarus, -a, -um = famoso, claro, brillante Laetus, -a, -um = contento ---------------- Magnus, -a, -um = grande Miser, misera, -um = desgraciado, infeliz Pulcher, pulchra, -um = hermoso Romanus, -a, -um = romano � Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Amo, -as, -are, -aui, -atum = amar Audio, -is. –ire, -iui, -itum = oír Capio, -is, -ere, cepi, captum = coger ---------------- Do, das, dare, dedi, datum = dar Duco, -is, -ere, duxi, ductum = guiar, conducir Facio, -is, -ere, feci, factum = hacer Habeo, -es, -ere, habui, habitum = tener ---------------- Laudo, -as, -are, -aui, -atum = alabar ---------------- Mitto, -is, -ere, misi, missum = enviar Rapio, -is, -ere, rapui, raptum = arrebatar Sum, es, esse, fui = ser, estar, haber, existir Venio, -is, -ire, ueni, uentum = venir, llegar Video, -es, -ere, vidi, visum = ver Vinco, -is, -ere, vici, victum = vencer
- .
¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ... � Adverbio Non = no � Conjunciones Et = y -que = y � Preposiciones Ad (+acus.) = a, hacia In (+abl.) = en
La palabra peregrino procede de per + ager y significa que camina por tierras extrañas. La palabra mentecato proviene de mens + captus y significa privado del uso mental, falto de juicio, privado de razón. La palabra participar procede de pars, partis + capere y significa tomar parte.
Vocabulario
145
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA PRIMERA EVALUACIÓN (II) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Animal, animalis (n) = animal Caput, capitis (n) = cabeza Carmen, carminis (n) = poema ---------------- Civis, civis (m, f) = ciudadano Civitas, civitatis (f) = ciudad Consul, consulis (m) = cónsul Cubiculum, -i (n) = habitación ---------------- Dolor, doloris (m) = dolor Dux, ducis (m) = guía, jefe Exemplar, exemplaris (n) = ejemplo
Fenestra, -ae (f) = ventana ---------------- Flumen, fluminis (n) = río ---------------- Homo, hominis (m) = hombre, ser humano
Hostis, hostis (m, f) = enemigo Iustitia, -ae (f) = justicia ---------------- Mare, maris (n) = mar Mater, matris (f) = madre Miles, militis (m) = soldado Mons, montis (m) = monte Mulier, mulieris (f) = mujer ---------------- Ovis, ovis (f) = oveja Pastor, pastoris (m) = pastor Pater, patris (m) = padre Piscis, piscis (m) = pez Rex, regis (m) = rey ---------------- Taurus, -i (m) = toro Tempus, temporis (n) = tiempo Urbs, urbis (f) = ciudad Uxor, uxoris (f) = esposa ---------------- Virtus, uirtutis (f) = virtud, valor
¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...
La palabra precipitar procede de prae = delante de + caput y que príncipe proviene de primus + caput.
Vocabulario
146
� Adjetivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Acer, acris, acre = agudo acritud Albus, -a, -um = blanco Audax, audacis = audaz, atrevido ---------------- Dives, divitis = rico ---------------- Felix, felicis = feliz Fortis, forte = fuerte, valiente Niger, nigra, -um = negro ---------------- Pauper, pauperis = pobre Plenus, -a, -um = lleno Prudens, prudentis = prudente ---------------- Totus, -a, -um = todo (indefinido) Vetus, veteris = viejo Velox, uelocis = veloz � Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Dico, -is, -ere, dixi, dictum = decir Doceo, -es, -ere, docui, doctum = enseñar Lego, -is, -ere, legi, lectum = leer Peruenio, -is, -ire, -ueni, -uentum = llegar ---------------- � Conjunción Sed = pero, sino � Preposición Cum (+abl.) = con
¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...
La palabra vinagre procede de vinum = vino + acer y significa vino agrio.
Vocabulario
147
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA SEGUNDA EVALUACIÓN (I) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Dies, diei (m/f) = día, fecha Domus, -us1 (f) = casa Exercitus, -us (m) = ejército ------------------- Facies, faciei (f) = cara Fides, fidei (f) = fidelidad, lealtad Genu, -us (n) = rodilla Humus, -i (m) = suelo, tierra Impetus, -us (m) = ataque Magistratus, -us (m) = magistrado Manus, -us (f) = mano Metus, -us (m) = miedo Nox, noctis (f) = noche Portus, -us (m) = puerto Res, rei (f) = cosa real, irreal, reivindicar Rus, ruris (n) = campo Senatus, -us (m) = senado Spes, spei (f) = esperanza desesperar, prosperar � Adjetivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Brevis, -e = breve Ingens, ingentis = enorme, grande Multus, -a, -um = mucho Omnis, omne = todo Suauis, -e = dulce, suave, agradable � Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Scribo, -is, -ere, scripsi, scriptum = escribir
¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...
1 Aunque es de la 4ª declinación, hay casos en los que utiliza desinencias de la 2ª: abl. sg. domo; acus. pl. domos; gen. pl. domorum.
La palabra humilde procede de humus y significa que se baja hasta el suelo, que se arrastra. La palabra mayordomo procede de maior + domus y significa criado principal de la casa.
Vocabulario
148
� Pronombres
ENUNCIADO TIPO DE PRONOMBRE Ego = yo Hic, haec, hoc = éste, ésta, esto Idem, eadem, idem = el / la mismo/a Ille, illa, illud = aquél, aquélla, aquello Ipse, ipsa, ipsum = él / ella en persona, precisamente Is, ea, id = él / ella /ello; éste, ésta, esto Iste, ista, istud = ése, ésa, eso Meus, mea, meum = mi, mío Nos = nosotros Noster, nostra, nostrum = nuestro, a Vester, vestra, vestrum = vuestro, a Vos = vosotros Tu = tú Tuus, tua, tuum = tu, tuyo Suus, sua, suum = su, suyo (de él, de ella, de ellos, de ellas)
� Adverbios Saepe = a menudo Semper = siempre � Conjunción Atque = y � Preposiciones A, ab (+abl.) = de, desde Ad (+acus.) = a, hacia E, ex (+abl.) = de, desde In (+acus.) = a, hacia (+abl.) = en Per (+acus.) = por
Vocabulario
149
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA SEGUNDA EVALUACIÓN (II) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS
Copia, -ae (f) = abundancia; (pl.) tropas Iter, itineris (n) = camino, viaje Iuvenis, -is (m, f) = hombre o mujer joven 3ª decl. / tema en cons. Legio, legionis (f) = legión Littera, -ae (f) = letra; (pl.) carta Navis, navis (f) = nave, barco Nomen, nominis (n) = nombre Proelium, -ii (n) = combate ------------------- Senex, senis (m, f) = hombre o mujer viejo 3ª decl. / tema en cons. � Adjetivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Difficilis, -e = difícil Illustris, -e = ilustre, importante � Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Maneo, -es, -ere, mansi, mansum = permanecer ------------------- Scio, -is, -ire, sciui, scitum = saber � Pronombres
ENUNCIADO TIPO DE PRONOMBRE Qui, quae, quod = que, quien, cual
¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ...¿Sabías que ... � Conjunción Aut (disyuntiva) = o � Preposición Post (+acus.) = después de
La palabra plebiscito procede de plebs y scitum y significa consulta que los poderes públicos someten al voto popular directo para que apruebe o rechace una determinada propuesta sobre soberanía, ciudadanía, poderes excepcionales, etc.. La palabra naufragio procede de navis y frango = romper y significa pérdida de la embarcación.
Vocabulario
150
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA TERCERA EVALUACIÓN (I) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Arma, armorum (n) = armas Auxilium, -ii (n) = ayuda Castra, castrorum (n) = campamento Consulatus, -us (m) = consulado ------------------- Cura, -ae (f) = cuidado, preocupación Imperium, -ii (n) = imperio Legatus, -i (m) = legado, embajador � Adjetivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Necesse = necesario ---------- Paucus, -a, -um = poco ------------------- � Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Gero, -is, -ere, gessi, gestum = llevar a cabo, realizar
Iubeo, -es, -ere, iussi, iussum = mandar ------------------- Oportet, -uit, --- (impersonal) = conviene ---------- ------------------- Puto, -as, -are, -aui, -atum = pensar ------------------- Vulnero, -as, -are, -aui, -atum = herir � Adverbios Etiam = también Tamen = sin embargo � Preposición Adversus (+acus.) = contra � Conjunción Nam (coordinada explicativa) = pues
Vocabulario
151
VOCABULARIO DE LATÍN DE LA TERCERA EVALUACIÓN (II) � Sustantivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Eques, equitis (m) = soldado de caballería Locus, -i (m) = lugar Pedes, peditis (m) = soldado de infantería Tergum, -i (n) = espalda � Pronombre indefinido Nemo, neminis = nadie Nihil (indeclinable) = nada � Adjetivos
ENUNCIADO DECLINACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Graecus, -a, -um = griego Praeclarus, -a, -um = muy claro, ilustre, famoso
_____________
� Verbos
ENUNCIADO CONJUGACIÓN DERIVADOS CASTELLANOS Ago, -is, -ere, egi, actum = conducir, llevar, hacer Conor, -aris, -ari, conatus sum = intentar Debeo, -es, -ere, debui, debitum = deber Fugio, -is, -ere, fugi, fugiturus = huir Moveo, -es, -ere, moui, motum = mover Nascor, -eris, -i, natus sum = nacer Proficiscor, -eris, -i, profectus sum = salir, partir ----------------------- Relinquo, -is, -ere, reliqui, relictum = abandonar, dejar
Sustineo, -es, -ere, sustinui, sustentum = sostener, retener, resistir
� Adverbios Iam = ya Tunc = entonces � Conjunción Neque = y no, ni
Apéndices
152
���� SUSTANTIVOS
� 1ª declinación
Singular Plural
Nom. - a - ae Voc. - a - ae
Ac. - am - as Gen. - ae - arum Dat. - ae - is
Abl. - a - is
� 2ª declinación
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
Singular Plural Singular Plural
Nom. - us *-e
-er -ir - i - um - a Voc. *-er *-ir - i - um - a Ac. - um - os - um - a Gen. - i - orum - i - orum Dat. - o - is - o - is Abl. - o - is - o - is
� 3ª declinación
Masculinos y Femeninos Neutros
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
Nom. -----1 - es -----1 - a / - ia 5
Voc. -----1 - es -----1 - a / - ia 5 Ac. - em - es -----1 - a / - ia 5 Gen. - is - um / -ium 2 - is - um / ium 2
Dat. - i - ibus - i - ibus Abl. - e/ - i 3 - ibus - e / - i 4 - ibus
Observaciones: 1 Según el enunciado. 2 -um / -ium: -um para los temas en consonante / -ium para los temas en –i y mixtos. 3 -e / -i: -e para los sustantivos y adjetivos de temas en consonante. –i para los adjetivos de tema en –i. 4 -e / -i: -e para los adjetivos de temas en consonante. –i para sustantivos y adjetivos de tema en –i.
5 -a / -ia: -a para los temas en consonante / -ia para los temas en –i y mixtos.
APÉNDICES
Apéndices
153
� 4ª declinación
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
Singular Plural Singular Plural
Nom. - us
- us - us - u - ua
Voc. - us - u - ua Ac. - um - us - u - ua Gen. - us - uum - us - uum Dat. - ui - ibus - ui - ibus Abl. - u - ibus - u - ibus
� 5ª declinación
Singular Plural
Nom. - es - es Voc. - es - es Ac. - em - es Gen. - ei - erum Dat. - ei - ebus Abl. - e - ebus
���� PRONOMBRES - DETERMINANTES � Demostrativos
� Hic, haec, hoc = éste, -a, o
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo hic haec hoc hi hae haec
Acusativo hunc hanc hoc hos has haec
Genitivo huius horum harum horum
Dativo huic his
Ablativo hoc hac hoc his
Apéndices
154
�Iste, ista, istud = ése, -a, -o
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo iste ista istud isti istae ista
Acusativo istum istam istud istos istas ista
Genitivo istius istorum istarum istorum
Dativo isti istis
Ablativo isto ista isto istis
� Ille, illa, illud = aquél, -a, -o
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ille illa illud illi illae illa
Acusativo illum illam illud illos illas illa
Genitivo illius illorum illarum illorum
Dativo illi illis
Ablativo illo illa illo illis
� Personales
PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA 3ª
PERSONA
Singular Plural Singular Plural Sing. y Pl.
Nominativo ego (yo)
nos (nosotros)
tu (tú)
uos (vosotros)
__
Vocativo __ __ tu (tú)
uos (vosotros)
__
Acusativo me (me, a mí)
nos (nos, a nosotros)
te (te, a ti)
uos (vos, a vosotros)
se (lo, la , a él)
Genitivo mei (de mí)
nostri / nostrum
(de nosotros)
tui (de ti)
uestri uestrum
(de vosotros)
sui (lde él)
Dativo mihi (me, para mí)
nobis (nos, a nosotros)
tibi (te, para ti)
uobis (vos, a vosotros)
sibi (le, para él)
Ablativo me (por mí, en mí,…)
nobis (por nosotros)
te (por ti en ti)
uobis (por vosotros)
se (por él en él)
NOTA: mecum (cum + me) = conmigo; tecum (cum + te) = contigo; secum (cum + se) = consigo
Apéndices
155
� Posesivos
PERSONAS UN SOLO POSEEDOR VARIOS POSEEDORES
Primera persona meus, mea, meum (mío, mía, mi)
noster, nostra, nostrum (nuestro, nuestra)
Segunda persona tuus, tua, tuum (tuyo, tuya, tu)
uester, uestra, uestrum (vuestro, vuestra)
Tercera persona suus, sua, suum (suyo, suya, su)
� Anafóricos � Anafórico Is, ea, id = él, ella, ello / éste, -a, o
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo is ea id ei / ii / i eae ea
Acusativo eum eam id eos eas ea
Genitivo eius eorum earum eorum
Dativo ei eis / iis / is
Ablativo eo ea eo eis / iis / is
� Anafórico enfático Ipse, ipsa, ipsum = él, ella, ello precisamente / en persona
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
Acusativo ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
Genitivo ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
Dativo ipsi ipsis
Ablativo ipso ipsa ipso ipsis
� Anafórico de identidad Idem, eadem, idem = el, la, lo mismo
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo idem eadem idem eidem eaedem eadem
Acusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem
Genitivo eiusdem eorundem earundem eorundem
Dativo eidem eisdem
Ablativo eodem eadem eodem eisdem
Apéndices
156
� Relativo Qui, quae, quod = que, cual, quien
SINGULAR PLURAL
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo Qui Quae Quod Qui Quae Quae Vocativo Acusativo Quem Quam Quod Quos Quas Quae Genitivo Cuius Quorum Quarum Quorum Dativo Cui Quibus Ablativo Quo Qua Quo Quibus
Apéndices
157
���� 1ª CONJUGACIÓN
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Am-o
Ama-s
Ama-t Ama-mus
Ama-tis
Ama-nt
Am-e-m
Am-e-s
Am-e-t Am-e-mus
Am-e-tis
Am-e-nt
Ama
Ama-te
PT. IMPERFECTO
Ama-ba-m Ama-ba-s
Ama-ba-t
Ama-ba-mus
Ama-ba-tis Ama-ba-nt
Ama-re-m Ama-re-s
Ama-re-t
Ama-re-mus
Ama-re-tis Ama-re-nt
FUTURO IMPERFECTO
Ama-b-o
Ama-b-i-s
Ama-b-i-t
Ama-b-i-mus Ama-b-i-tis
Ama-b-u-nt
Ama-to
Ama-to
Ama-to-te
Ama-nto PT. PERFECTO Amau-i
Amau-isti Amau-it
Amau-imus
Amau-istis
Amau-erunt /-ere
Amau-er-i-m
Amau-er-i-s Amau-er-i-t
Amau-er-i-mus
Amau-er-i-tis
Amau-er-i-nt
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Amau-era-m Amau-era-s
Amau-era-t
Amau-era-mus
Amau-era-tis Amau-era-nt
Amau-is-se-m Amau-is-se-s
Amau-is-se-t
Amau-is-se-mus
Amau-is-se-tis Amau-is-se-nt
FUTURO
PERFECTO Amau-er-o
Amau-eri-s
Amau-eri-t Amau-eri-mus
Amau-eri-tis
Amau-eri-nt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO
Ama-re Amau-is-se Amaturum, -am, -um esse
PARTICIPIO Ama-ns, ama-ntis Amaturus, -a, -um
Apéndices
158
� VOZ PASIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Am-o-r
Ama-ris / -re
Ama-tur
Ama-mur Ama-mini
Ama-ntur
Am-e-r
Am-e-ris /-re
Am-e-tur
Am-e-mur Am-e-mini
Am-e-ntur
Ama-re
Ama-mini
PT. IMPERFECTO
Ama-ba-r
Ama-ba-ris /-re Ama-ba-tur
Ama-ba-mur
Ama-ba-mini
Ama-ba-ntur
Ama-re-r
Ama-re-ris / -re Ama-re-tur
Ama-re-mur
Ama-re-mini
Ama-re-ntur
FUTURO IMPERFECTO
Ama-b-o-r Ama-b-e-ris /-re
Ama-b-i-tur
Ama-b-i-mur
Ama-b-i-mini Ama-b-u-ntur
Ama-tor
Ama-tor
Ama-ntor
PT. PERFECTO Amatus, -a, -um sum
Amatus, -a, -um es
Amatus, -a, -um est Amati, -ae, -a sumus
Amati, -ae, -a estis
Amati, -ae, -a sunt
Amatus, -a, -um sim
Amatus, -a, -um sis
Amatus, -a, -um sit Amati, -ae, -a simus
Amati, -ae, -a sitis
Amati, -ae, -a sint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Amatus, -a, -um eram
Amatus, -a, -um eras Amatus, -a, -um erat
Amati, -ae, -a eramus
Amati, -ae, -a eratis
Amati, -ae, -a erant
Amatus, -a, -um essem
Amatus, -a, -um esses Amatus, -a, -um esset
Amati, -ae, -a essemus
Amati, -ae, -a essetis
Amati, -ae, -a essent
FUTURO
PERFECTO Amatus, -a, -um ero
Amatus, -a, -um eris
Amatus, -a, -um erit
Amati, -ae, -a erimus Amati, -ae, -a eritis
Amati, -ae, -a erunt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Ama-ri Amatum, -am, -um esse Amatum iri PARTICIPIO Amatus, -a, -um
Apéndices
159
���� 2ª CONJUGACIÓN
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Habe-o Habe-s
Habe-t
Habe-mus
Habe-tis Habe-nt
Habe-a-m Habe-a-s
Habe-a-t
Habe-a-mus
Habe-a-tis Habe-a-nt
Habe
Habe-te
PT. IMPERFECTO
Habe-ba-m
Habe-ba-s
Habe-ba-t
Habe-ba-mus Habe-ba-tis
Habe-ba-nt
Habe-re-m
Habe-re-s
Habe-re-t
Habe-re-mus Habe-re-tis
Habe-re-nt
FUTURO IMPERFECTO
Habe-b-o
Habe-b-i-s Habe-b-i-t
Habe-b-i-mus
Habe-b-i-tis
Habe-b-u-nt
Habe-to Habe-to
Habe-to-te
Habe-nto PT. PERFECTO Habu-i
Habu-isti
Habu-it
Habu-imus
Habu-istis Habu-erunt /-ere
Habu-er-i-m Habu-er-i-s
Habu-er-i-t
Habu-er-i-mus
Habu-er-i-tis Habu-er-i-nt
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Habu-era-m
Habu-era-s
Habu-era-t Habu-era-mus
Habu-era-tis
Habu-era-nt
Habu-is-se-m
Habu-is-se-s
Habu-is-se-t Habu-is-se-mus
Habu-is-se-tis
Habu-is-se-nt
FUTURO
PERFECTO Habu-er-o
Habu-eri-s Habu-eri-t
Habu-eri-mus
Habu-eri-tis
Habu-eri-nt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO
Habe-re Habu-is-se Habiturum, -am, -um esse
PARTICIPIO Habe-ns, habe-ntis Habiturus, -a, -um
Apéndices
160
� VOZ PASIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Habe-o-r
Habe-ris / -re
Habe-tur Habe-mur
Habe-mini
Habe-ntur
Habe-a-r
Habe-a-ris /-re
Habe-a-tur Habe-a-mur
Habe-a-mini
Habe-a-ntur
Habe-re
Habe-mini
PT. IMPERFECTO
Habe-ba-r Habe-ba-ris /-re
Habe-ba-tur
Habe-ba-mur
Habe-ba-mini Habe-ba-ntur
Habe-re-r Habe-re-ris / -re
Habe-re-tur
Habe-re-mur
Habe-re-mini Habe-re-ntur
FUTURO IMPERFECTO
Habe-b-o-r
Habe-b-e-ris /-re
Habe-b-i-tur
Habe-b-i-mur Habe-b-i-mini
Habe-b-u-ntur
Habe-tor
Habe-tor
Habe-ntor PT. PERFECTO Habitus, -a, -um sum
Habitus, -a, -um es Habitus, -a, -um est
Habiti, -ae, -a sumus
Habiti, -ae, -a estis
Habiti, -ae, -a sunt
Habitus, -a, -um sim
Habitus, -a, -um sis Habitus, -a, -um sit
Habiti, -ae, -a simus
Habiti, -ae, -a sitis
Habiti, -ae, -a sint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Habitus, -a, -um eram Habitus, -a, -um eras
Habitus, -a, -um erat
Habiti, -ae, -a eramus
Habiti, -ae, -a eratis Habiti, -ae, -a erant
Habitus, -a, -um essem Habitus, -a, -um esses
Habitus, -a, -um esset
Habiti, -ae, -a essemus
Habiti, -ae, -a essetis Habiti, -ae, -a essent
FUTURO
PERFECTO Habitus, -a, -um ero
Habitus, -a, -um eris
Habitus, -a, -um erit Habiti, -ae, -a erimus
Habiti, -ae, -a eritis
Habiti, -ae, -a erunt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Habe-ri Habitum, -am, -um esse Habitum iri PARTICIPIO Habitus, -a, -um
Apéndices
161
���� 3ª CONJUGACIÓN
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Duc-o Duc-i-s
Duc-i-t
Duc-i-mus
Duc-i-tis Duc-u-nt
Duc -a-m Duc -a-s
Duc -a-t
Duc -a-mus
Duc -a-tis Duc -a-nt
Duc
Duc-i-te
PT. IMPERFECTO
Duc-e-ba-m
Duc-e-ba-s
Duc-e-ba-t
Duc-e-ba-mus Duc-e-ba-tis
Duc-e-ba-nt
Duc-e-re-m
Duc-e-re-s
Duc-e-re-t
Duc-e-re-mus Duc-e-re-tis
Duc-e-re-nt
FUTURO IMPERFECTO
Duc-a-m
Duc-e-s Duc-e-t
Duc-e-mus
Duc-e-tis
Duc-e-nt
Duc-i-to Duc-i-to
Duc-i-to-te
Duc-u-nto PT. PERFECTO Dux-i
Dux-isti
Dux-it
Dux-imus
Dux-istis Dux-erunt /-ere
Dux-er-i-m Dux-er-i-s
Dux-er-i-t
Dux-er-i-mus
Dux-er-i-tis Dux-er-i-nt
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Dux-era-m
Dux-era-s
Dux-era-t Dux-era-mus
Dux-era-tis
Dux-era-nt
Dux-is-se-m
Dux-is-se-s
Dux-is-se-t Dux-is-se-mus
Dux-is-se-tis
Dux-is-se-nt
FUTURO
PERFECTO Dux-er-o
Dux-eri-s Dux-eri-t
Dux-eri-mus
Dux-eri-tis
Dux-eri-nt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO
Duc-e-re Dux-is-se Ducturum, -am, -um esse
PARTICIPIO Duc-e-ns, duc-e-ntis Ducturus, -a, -um
Apéndices
162
� VOZ PASIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Duc-o-r
Duc-e-ris / -re
Duc-i-tur
Duc-i-mur Duc-i-mini
Duc-u-ntur
Duc-a-r
Duc-a-ris /-re
Duc a-tur
Duc-a-mur Duc-a-mini
Duc-a-ntur
Duc-e-re
Duc-i-mini
PT. IMPERFECTO
Duc-e-ba-r
Duc-e-ba-ris /-re Duc-e-ba-tur
Duc-e-ba-mur
Duc-e-ba-mini
Duc-e-ba-ntur
Duc-e-re-r
Duc-e-re-ris / -re Duc-e-re-tur
Duc-e-re-mur
Duc-e-re-mini
Duc-e-re-ntur
FUTURO IMPERFECTO
Duc-a-r Duc-e-ris / -re
Duc-e-tur
Duc-e-mur
Duc-e-mini Duc-e-ntur
Duc-i-tor
Duc-i-tor
Duc-u-ntor
PT. PERFECTO Ductus, -a, -um sum
Ductus, -a, -um es
Ductus, -a, -um est Ducti, -ae, -a sumus
Ducti, -ae, -a estis
Ducti, -ae, -a sunt
Ductus, -a, -um sim
Ductus, -a, -um sis
Ductus, -a, -um sit Ducti, -ae, -a simus
Ducti, -ae, -a sitis
Ducti, -ae, -a sint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Ductus, -a, -um eram
Ductus, -a, -um eras Ductus, -a, -um erat
Ducti, -ae, -a eramus
Ducti, -ae, -a eratis
Ducti, -ae, -a erant
Ductus, -a, -um essem
Ductus, -a, -um esses Ductus, -a, -um esset
Ducti, -ae, -a essemus
Ducti, -ae, -a essetis
Ducti, -ae, -a essent
FUTURO
PERFECTO Ductus, -a, -um ero
Ductus, -a, -um eris
Ductus, -a, -um erit
Ducti, -ae, -a erimus Ducti, -ae, -a eritis
Ducti, -ae, -a erunt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Duc-i Ductum, -am, -um esse Ductum iri PARTICIPIO Ductus, -a, -um
Apéndices
163
���� 4ª CONJUGACIÓN
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Audi-o Audi-s
Audi-t
Audi-mus
Audi-tis Audi-u-nt
Audi-a-m Audi-a-s
Audi-a-t
Audi-a-mus
Audi-a-tis Audi-a-nt
Audi
Audi-te
PT. IMPERFECTO
Audi-e-ba-m
Audi-e-ba-s
Audi-e-ba-t
Audi-e-ba-mus Audi-e-ba-tis
Audi-e-ba-nt
Audi-re-m
Audi-re-s
Audi-re-t
Audi-re-mus Audi-re-tis
Audi-re-nt
FUTURO IMPERFECTO
Audi-a-m
Audi-e-s Audi-e-t
Audi-e-mus
Audi-e-tis
Audi-e-nt
Audi-to Audi-to
Audi-to-te
Audi-u-nto PT. PERFECTO Audiu-i
Audiu-isti
Audiu-it
Audiu-imus
Audiu-istis Audiu-erunt /-ere
Audiu-er-i-m Audiu-er-i-s
Audiu-er-i-t
Audiu-er-i-mus
Audiu-er-i-tis Audiu-er-i-nt
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Audiu-era-m
Audiu-era-s
Audiu-era-t Audiu-era-mus
Audiu-era-tis
Audiu-era-nt
Audiu-is-se-m
Audiu-is-se-s
Audiu-is-se-t Audiu-is-se-mus
Audiu-is-se-tis
Audiu-is-se-nt
FUTURO
PERFECTO Audiu-er-o
Audiu-eri-s Audiu-eri-t
Audiu-eri-mus
Audiu-eri-tis
Audiu-eri-nt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO
Audi-re Audiu-is-se Auditurum, -am, -um esse
PARTICIPIO Audi-e-ns, audi-e-ntis Auditurus, -a, -um
Apéndices
164
� VOZ PASIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Audi-o-r
Audi-ris / -re
Audi-tur
Audi-mur Audi-mini
Audi-u-ntur
Audi-a-r
Audi-a-ris /-re
Audi-a-tur
Audi-a-mur Audi-a-mini
Audi-a-ntur
Audi-re
Audi-mini
PT. IMPERFECTO
Audi-e-ba-r
Audi-e-ba-ris /-re Audi-e-ba-tur
Audi-e-ba-mur
Audi-e-ba-mini
Audi-e-ba-ntur
Audi-re-r
Audi-re-ris / -re Audi-re-tur
Audi-re-mur
Audi-re-mini
Audi-re-ntur
FUTURO IMPERFECTO
Audi-a-r Audi-e-ris / -re
Audi-e-tur
Audi-e-mur
Audi-e-mini Audi-e-ntur
Audi-tor
Audi-tor
Audi-u-ntor
PT. PERFECTO Auditus, -a, -um sum
Auditus, -a, -um es
Auditus, -a, -um est Auditi, -ae, -a sumus
Auditi, -ae, -a estis
Auditi, -ae, -a sunt
Auditus, -a, -um sim
Auditus, -a, -um sis
Auditus, -a, -um sit Auditi, -ae, -a simus
Auditi, -ae, -a sitis
Auditi, -ae, -a sint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Auditus, -a, -um eram
Auditus, -a, -um eras Auditus, -a, -um erat
Auditi, -ae, -a eramus
Auditi, -ae, -a eratis
Auditi, -ae, -a erant
Auditus, -a, -um essem
Auditus, -a, -um esses Auditus, -a, -um esset
Auditi, -ae, -a essemus
Auditi, -ae, -a essetis
Auditi, -ae, -a essent
FUTURO
PERFECTO Auditus, -a, -um ero
Auditus, -a, -um eris
Auditus, -a, -um erit
Auditi, -ae, -a erimus Auditi, -ae, -a eritis
Auditi, -ae, -a erunt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Audi-ri Auditum, -am, -um esse Auditum iri PARTICIPIO Auditus, -a, -um
Apéndices
165
���� 5ª CONJUGACIÓN
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Capi-o Capi-s
Capi-t
Capi- mus
Capi-tis Capi-u-nt
Capi-a-m Capi-a-s
Capi-a-t
Capi-a-mus
Capi-a-tis Capi-a-nt
Cape
Capi-te
PT. IMPERFECTO
Capi-e-ba-m
Capi-e-ba-s
Capi-e-ba-t
Capi-e-ba-mus Capi-e-ba-tis
Capi-e-ba-nt
Cape-re-m
Cape-re-s
Cape-re-t
Cape-re-mus Cape-re-tis
Cape-re-nt
FUTURO IMPERFECTO
Capi-a-m
Capi-e-s Capi-e-t
Capi-e-mus
Capi-e-tis
Capi-e-nt
Capi-to Capi-to
Capi-to-te
Capi-u-nto PT. PERFECTO Cep-i
Cep-isti
Cep-it
Cep-imus
Cep-istis Cep-erunt /-ere
Cep-er-i-m Cep-er-i-s
Cep-er-i-t
Cep-er-i-mus
Cep-er-i-tis Cep-er-i-nt
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Cep-era-m
Cep-era-s
Cep-era-t Cep-era-mus
Cep-era-tis
Cep-era-nt
Cep-is-se-m
Cep-is-se-s
Cep-is-se-t Cep-is-se-mus
Cep-is-se-tis
Cep-is-se-nt
FUTURO
PERFECTO Cep-er-o
Cep-eri-s Cep-eri-t
Cep-eri-mus
Cep-eri-tis
Cep-eri-nt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO
Cape-re Cep-is-se Capturum, -am, -um esse
PARTICIPIO Capi-e-ns, capi-e-ntis Capturus, -a, -um
Apéndices
166
� VOZ PASIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Capi-o-r
Cape-ris / -re
Capi-tur
Capi-mur Capi-mini
Capi-u-ntur
Capi-a-r
Capi-a-ris /-re
Capi-a-tur
Capi-a-mur Capi-a-mini
Capi-a-ntur
Cape-re
Capi-mini
PT. IMPERFECTO
Capi-e-ba-r
Capi-e-ba-ris /-re Capi-e-ba-tur
Capi-e-ba-mur
Capi-e-ba-mini
Capi-e-ba-ntur
Cape-re-r
Cape-re-ris / -re Cape-re-tur
Cape-re-mur
Cape-re-mini
Cape-re-ntur
FUTURO IMPERFECTO
Capi-a-r Capi-e-ris / -re
Capi-e-tur
Capi-e-mur
Capi-e-mini Capi-e-ntur
Capi-tor
Capi-tor
Capi-u-ntor
PT. PERFECTO Captus, -a, -um sum
Captus, -a, -um es
Captus, -a, -um est Capti, -ae, -a sumus
Capti, -ae, -a estis
Capti, -ae, -a sunt
Captus, -a, -um sim
Captus, -a, -um sis
Captus, -a, -um sit Capti, -ae, -a simus
Capti, -ae, -a sitis
Capti, -ae, -a sint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Captus, -a, -um eram
Captus, -a, -um eras Captus, -a, -um erat
Capti, -ae, -a eramus
Capti, -ae, -a eratis
Capti, -ae, -a erant
Captus, -a, -um essem
Captus, -a, -um esses Captus, -a, -um esset
Capti, -ae, -a essemus
Capti, -ae, -a essetis
Capti, -ae, -a essent
FUTURO
PERFECTO Captus, -a, -um ero
Captus, -a, -um eris
Captus, -a, -um erit
Capti, -ae, -a erimus Capti, -ae, -a eritis
Capti, -ae, -a erunt
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Capi Captum, -am, -um esse Captum iri PARTICIPIO Captus, -a, -um
Apéndices
167
���� SUM
� VOZ ACTIVA
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
PRESENTE
Sum Es
Est
Sumus
Estis Sunt
Sim Sis
Sit
Simus
Sitis Sint
Es
Este
PT. IMPERFECTO
Eram
Eras
Erat
Eramus Eratis
Erant
Essem
Esses
Esset
Essemus Essetis
Essent
FUTURO IMPERFECTO
Ero
Eris Erit
Erimus
Eritis
Erunt
Esto
Estote
Sunto PT. PERFECTO Fui
Fuisti
Fuit
Fuimus
Fuistis Fuerunt / -ere
Fuerim Fueris
Fuerit
Fuerimus
Fueritis Fuerint
PT.
PLUSCUAMPERFECTO Fueram
Fueras
Fuerat Fueramus
Fueratis
Fuerant
Fuissem
Fuisses
Fuisset Fuissemus
Fuissetis
Fuissent
FUTURO
PERFECTO Fuero
Fueris Fuerit
Fuerimus
Fueritis
Fuerint
PRESENTE PASADO O PERFECTO FUTURO
INFINITIVO Esse Fuisse Futurum, -am, -um esse
PARTICIPIO Futurus, -a, -um