26.04.13 | 20:00 | CONCERTZAAL

L'ARpEggiATAmonteverdi

de de

de

puur muziek

bistro

de

jong

de

Muziekcentrum Gent

de

manufactuur

LIEDTEKSTEN afzonderlijk te koop aan de vestiaire

€ 2

2

pROgRAmmA uiTvOERdERs

selva morale (1641)Claudio monteverdi (1567 - 1643)

Dixit Dominus Secondoa 8 voci concertato con gli istromenti del primo et nel medesimo modoConfitebor Secondoa 3 voci concertato con due violiniBeatus Vir Primoa 6 voci concertato con due violini et 3 viole da brazzo overo 3 tromboni quali anco si ponno lasciareVenite, venitea 2Iste confessorAria con violiniLaudate Dominum Omnes Gentesa 5 voci concertato con due violini et un choro a quattro voci qual potrasi e cantare e sonare con quattro viole o tromboni et anco lasciare se acadesse il bisognoSalve Reginaa 2 voci, due tenori o due SopraniGloriaa 7 voci concertata con due violini et quattro viole da brazzo overo 4 tromboni quali anco si ponno lasciare se occoresce l'acidenteLaetania della Beata Vergine a 6 vociLaudate Dominum a voce solaMagnificat Primo a 8 voci et due violini et Quattro viole overo Quattro tromboni quali in acidente si ponno lasciare

l'Arpeggiata

Christina Pluhar | theorbe, artistieke directie

raquel Andueza | SopraanHannah morrison | SopraanLuciana mancini | mezzo-Sopraanreinoud van mechelen | tenorCyril Auvity | tenoremiliano Gonzalez toro | tenorFulvio Bettini | Baritonvlad Crosman | Bariton

eero Palviainen | Luit en barokgitaarSarah ridy | Barokharpveronika Skuplik | Barokvioolmatthieu Camilleri | BarokvioolChristine Plubeau | viola da Gambarodney Prada | viola da Gamba, LironeJosetxu obregon | BarokcelloBruce dickey | Cornettodoron Sherwin | CornettoStefan Legée | tromboneFranck Poitrineau | tromboneAdam Woolf | tromboneSimen van mechelen | tromboneHaru Kitamika | orgel

dit concert wordt opgenomen door Klaraen uitgezonden op donderdag 6 juni 2013in het programma 'in de loge' (19-22 uur).

3

Claudio Monteverdi (1567  -  1643) is één van de grote muzikale figuren die de overgang tussen renaissance en barok-muziek mee vorm gaf. Hij stond mee aan de wieg van de opera en was één van de eerste componisten die de vroegbarokke ideeën over een nieuwe expressieve esthe-tiek geloofwaardig omzette in klinkende muziek. Ook zijn 'negen madrigalenbun-dels' staan vandaag nog steeds overeind als echte mijlpalen in de muziekgeschiedenis. Monteverdi begon zijn carrière als compo-nist in Mantua aan het hof van de Gon-zaga-familie en eindigde ze in Venetië als Maestro di Cappella van de beroemde San Marco basiliek. Helemaal op het einde van zijn leven, twee jaar voor zijn dood, publi-ceerde hij nog de 'Selva Morale', een over-donderende collectie geestelijke muziek. Deze collectie klinkt als Monteverdi's muzikale testament, een bont overzicht van alle mogelijke stijlen en expressieve mogelijkheden – als de kleuren op een rijk schilderspalet.

Het ensemble l'Arpeggiata geraakte jaren geleden al bij het grote publiek bekend met prachtige opnames zoals 'Homo fugit velut Umbra' met muziek van Stefano Landi. De vroegbarokke muziek uit Italië is één van hun stokpaardjes. Ze namen al eerder de 'Mariavespers' van Monteverdi op en ook 'Teatro d'Amore' was helemaal gewijd aan muziek van Monteverdi. De 'Selva Morale' voerden ze echter nooit eerder uit. Speci-

aal voor Muziekcentrum De Bijloke maak-ten ze een selectie uit deze sprankelende bundel muziek.

vENETiëMonteverdi erfde in 1614 het prestigieuze ambt Maestro di Capella van de San Marco basiliek van illustere voorgangers als Adri-aen Willaert en Giovanni Gabrieli. Op het moment dat Monteverdi het ambt over-nam, had de capella wat van haar muzikale glorie verloren door toedoen van enkele mindere tussentijdse Maestri di Cappelli. Monteverdi wierf meteen na aankomst nieuwe muzikanten aan en liet de biblio-theek vullen met de beste muziek van zijn tijd. Monteverdi was er verantwoordelijk voor het organiseren, uitvoeren en vaak ook componeren van de muziek voor alle belangrijke kerkelijke feesten. Veel van de muziek die hij schreef voor de San Marco ging waarschijnlijk verloren, maar we kunnen ook veronderstellen dat een groot deel van de stukken die in de 'Selva Morale' belandden oorspronkelijk bedoeld waren voor gebruik in de San Marco.

In  1641, het publicatiejaar van de 'Selva Morale e Spirituale', was Monteverdi meer dan zeventig jaar oud. Sinds  1630 trok Monteverdi zich meer en meer terug uit het dagelijkse muzikale leven van de drukke stad, misschien gevolg gevend aan een gebruik uit die tijd dat stelde dat mannen vanaf zestig zich stilaan moesten voorbe-

L'ARpEggiATAmonteverdi

4

reiden op de dood. Hij liet zich in die jaren ook tot priester wijden. Hij publiceerde in die periode nauwelijks nog en zijn taken als Maestro di Cappella liet hij over aan jongere leden van de cappella. Vanaf 1638 leek Monteverdi echter in de ban van een nieuwe, laatste golf van creativiteit. Hij voltooide zijn 'achtste madrigaalboek', bijna twintig jaar na de publicatie van het 'zevende', en schreef in één beweging ook drie grote opera's voor de nieuwe com-merciële opera in Venetië. Met de 'Selva Morale' presenteerde hij zijn tijdgenoten een nieuwe collectie geestelijke muziek die zijn gelijke niet kende, toch niet sinds de publicatie van Monteverdi's andere grote geestelijke collectie, de 'Vespro della Beata Vergine' (Mariavespers) in 1610.

BOs vAN mOgELijkhEdENDe bundel bestaat uit spirituele madri-galen, solomotetten, psalmzettingen en misdelen. Letterlijk betekent 'selva': een bos of een woud aan muzikale mogelijk-heden, zowel op vlak van stijl en vorm als op het vlak van expressie. Alle muzi-kale verworvenheden die Monteverdi tij-dens zijn leven ontwikkelde komen aan bod. De 'Stile Antico', de oude stijl van de renaissance, is in heel dit palet, nog meer dan dat in de 'Mariavespers' het geval was, één kleur te midden van de andere kleu-ren. De uitgebalanceerde polyfonie van het renaissancemodel is slechts een klein element te midden van composities in de nieuwe wervende seconda prattica-stijl die Monteverdi mee hielp ontwikkelen in zijn opera's en madrigalen. Deze verschui-ving gaat samen met een verschuiving in

de religieuze beleving die tijdens Monte-verdi's leven plaatsgreep. Niet langer de contemplatie van tijdloze, abstracte waar-heden vormde de kern van het geloof, maar de voorbeeldkracht van menselijke woorden en daden. Religieuze muziek kreeg op die manier een nieuwe functie: het ging niet langer om het tonen van een goddelijke orde, maar om het overtuigen van de gelovige en om het opwekken van persoonlijke, emotioneel geladen devo-tie. Monteverdi beantwoordde aan die nieuwe nood door gebruik te maken van exact dezelfde technieken waarvan hij zich in zijn wereldse muziek bediende. Tech-nieken die tot doel hadden emotionele " affetti" op te roepen in het gemoed van de luisteraar. De wereldse en de spirituele passie lopen op die manier parallel en krij-gen een verrassend gelijkend gezicht.

Het openingsstuk van dit concert, het 'dixiT dOmiNus sECONdO', is meteen een mooi voorbeeld van het muzikale eclec-tisme dat de hele bundel doorstroomt. De zangstemmen zijn in dit stuk verdeeld in een dubbelkorige opstelling. Adri-aen Willaert was destijds de eerste die de techniek van de meerkorigheid introdu-ceerde in de religieuze muziek van de San Marco en Giovanni Gabrieli maakte van de praktijk zijn handelsmerk. Meerdere over de ruimte verspreide "koren", groe-pen van instrumenten en stemmen, wis-selen elkaar af, becommentariëren elkaar en vullen soms met vereende kracht de ruimte in een daverende tutti. Monte-verdi nam deze ruimtelijke techniek over en liet hem evolueren naar wat men later

5

de concertato-stijl is gaan noemen: een manier van componeren waarbij steeds wisselende groepen het tegen elkaar opne-men. Massieve, plechtstatige tutti's met de beide koren worden afgewisseld met meer beweeglijke solistische passages.

Klankuitbeelding was dan weer een tech-niek die Monteverdi in zijn madrigalen vaak gebruikte, waarbij de muziek de bete-kenis van de tekst, of alleszins een beteke-nis die buiten de muziek zelf ligt, evoceert. In de eerste maten lijken de snel na elkaar herhaalde motieven tussen de stemmen en de koren het geluid van klokken te evoce-ren. Wie goed luistert, hoort op de woor-den "donec ponam inimicos tuos" oorlogs-achtig gedaver, gelijkend op de geluiden uit Monteverdi's 'achtste madrigaalboek' ('Madrigali guerrieri et amorosi').

In het 'LAudATE dOmiNum OmNEs gENTEs' zien we de concertato-stijl weer op een heel andere manier aan het werk. Het stuk is geschreven voor vijf solo-stemmen, twee violen en een extra "koor" dat naar keuze gezongen kan worden of vertolkt door trombones. In het begin van de com-positie horen we de solo-stemmen, heel licht en zorgeloos bewegend boven een basso continuo. Dit wordt afgewisseld met momenten waarop het extra koor invalt met plechtige passages of extreem expres-sieve passages zoals bijvoorbeeld bij de dalende chromatische lijnen op de woor-den "miseracordia eius".

Montverdi goochelt in de hele bundel van de 'Selva Morale' met bezettingen

en klankkleuren. Het 'LAudATE dOmiNum iN sANCTis Eius' is dan weer geschreven voor één solo-stem en continuo. Een dan-send lichte melodie die de verschillende instrumenten uit de psalmtekst tot leven laat komen. Op het einde van het stuk laat Monteverdi de bas overschakelen op de bekende ciaconna-bas, een zorgeloze opeenvolging van akkoorden die telkens opnieuw herhaald wordt. Monteverdi paste dit procedé op net dezelfde manier toe in verschillende van zijn wereldse werken, zoals bijvoorbeeld het solomadri-gaal 'Quel Sguardo' uit de bundel 'Scherzi Musicali'.

Dat de muzikale emoties in wereldse en geestelijke muziek dicht bij elkaar aanleu-nen, is ook meer dan duidelijk te horen in het BEATus viR pRimO. Het muzikale materiaal is immers rechtstreeks ont-leend aan het madrigaal 'Chiome d'Oro' uit het 'zevende madrigaalboek'. Ook hier beweegt de bas in een ritmisch stuwende ostinato-figuur, met daar bovenop sen-suele melodielijnen, telkens onderbroken door korte, vinnige instrumentale ritor-nelli.

In de 'Selva Morale' vinden we ook een sobere 'Messa  a  4', helemaal getoonzet in een stijl die rechtsreeks naar de 'Stile Antico' verwijst. Het Gloria dat we van-avond horen is als een los misdeel opge-nomen in de 'Selva Morale' en tapt uit een heel ander compositorisch vaatje. Het is ongetwijfeld één van de meest beklijvende composities uit de bundel die alle verwor-venheden van de jonge baroktaal in de

6

BiO

verf zet. Op ingenieuze wijze loodst het de luisteraar van het ene contrast naar het andere, als telkens nieuwe kleurige sjaals die uit een hoed getoverd worden. Zoals bijvoorbeeld het contrast tussen het tri-omferende openingsvers, getoonzet met exuberante versieringen en het direct daaropvolgende 'Et in terra pax hominibus bonæ voluntatis' dat bijna onaards donker klinkt. Om dan weer verder te gaan met een jubelend 'Laudamus te'.

Het ensemble L'ARpEggiATA ontleent zijn naam aan een toccata voor luit van Giro-lamo Kapsberger. Christina Pluhar richtte dit vocaal instrumentaal ensemble op in  2000. Het ensemble verenigt artiesten met zeer diverse muzikale horizonten, binnen en buiten Europa, rond telkens specifieke projecten van de hand van Christina Pluhar. Musicologisch onder-zoek, bijzondere ontmoetingen, Christina Pluhars aangeboren nieuwsgierigheid en haar muzikale talent liggen aan de basis van elk project. Het ensemble heeft een heel eigen, herkenbare klank, opgebouwd rond tokkelinstrumenten.

L'Arpeggiata stelt zich tot doel om het vaak minder bekende repertoire van Romeinse, Napolitaanse en Spaanse com-ponisten uit de vroege barok tot leven te brengen. Improvisatie, onderzoek naar het juiste instrumentarium en het op scene brengen van echte 'evenementen'

zijn hierbij l'Arpeggiata's belangrijkste richtsnoeren. L'Arpeggiata gaat hierbij de ontmoeting aan met andere kunstvormen uit de barok – zoals dans of theater – maar ook met andere muzikale genres zoals jazz of traditionele muziek. Op die manier sluit l'Arpeggiata aan bij wat barok in wezen is: een onregelmatige parel (16de eeuw) of een element van verwondering (18de eeuw).

L'Arpeggiata werkt regelmatig samen met solisten van het hoogste kaliber, zowel uit de wereld van de barokmuziek (Philippe Jaroussky, Nuria Rial, Raquel Andueza, Luciana Mancini, Véronique Gens, Stép-hanie d'Oustrac, Cyril Auvity, Emiliano Gonzales-Toro, Dominique Visse, João Fernandes…) als uit de wereld van de tra-ditionele muziek (Lucilla Galeazzi, Vin-cenzo Capezzuto, Ensemble Barbara Fur-tuna, Misia…), of met sterren uit andere genres zoals jazz of flamenco (Gianluigi Trovesi, Pepe Habichuela). L'Arpeggiata stond op het podium van de meest pres-tigieuze festivals, concert- of theater-zalen binnen Europa (Concertgebouw d'Amsterdam, Wigmore Hall London, Tonhalle Zürich, Alte Oper Frankfurt, Festival de Saint-Denis, Festival de Sablé sur Sarthe, Utrecht Oude Muziek, Festival d'Ambronay, Festival de Musique Baro-que de Pontoise, Musikfestspiele Potsdam Sanssouci, Ruhrtriennale  …) en buiten Europa (Carnegie Hall New York, Sydney City Recital Hall, Brisbane Festival, Festi-val International Cervantino de Guanaju-ato, Tokyo Metropolitan Art Space, Karura Hall…). L'Arpeggiata is tijdens  2012 en  2013 in residentie in Carnegie Hall

7

New York, Wigmore Hall Londen en in het Théâtre de Poissy, Frankrijk.

De vele cd's die l'Arpeggiata uitbracht werden door de pers steeds op groot enthousiasme onthaald. De eerste vijf albums kwamen uit bij Alpha ('La Vil-lanella', 'Homo fugit velut umbra', 'La Tarantella', 'All'Improvviso', 'Rappre-sentatione di Anima, et di Corpo'). 'Los Impossibles' kwam uit bij Naïve. Sindsdien werkt l'Arpeggiata samen met Emi/Virgin classics ('Teatro d'Amore', 'Via Crucis', 'Monteverdi Vespro della Beata Vergine'). In  2012 bracht l'Arpeggiata 'Los Pájaros perdidos' uit, gewijd aan de traditionele muziek van Zuid-Amerika. In maart 2013 kwam hun laatste CD uit bij Virgin Clas-sic: 'Mediterraneo', opgenomen samen met de fadoster Misia.

De Oostenrijkse ChRisTiNA pLuhAR ont-dekte na haar gitaarstudies in haar geboor-testad Graz, haar liefde voor en affiniteit met de muziek uit de renaissance en de barok. Ze legt zich toe op de luit, de the-orbe en de barokgitaar en volgde hiervoor lessen aan het conservatorium van Den Haag en de Schola Cantorum in Basel bij Hopkinson Smith. Daarna volgde ze ook lessen barokharp bij Mara Galassi aan de Schuola Civica in Milaan.

Sinds 1992 verblijft ze in Parijs. Ze bouwde een boeiende concertpraktijk uit als con-tinuospeelster en als soliste. Ze werkte samen met gerenommeerde ensembles zoals La Fenice, Hesperion  XXI, Il  Giar-dino Armonico, Concerto Soave, Accor-

done, Elyma, Les Musiciens du Louvre, Ricercar Consort, La Grande Ecurie et la Chambre du Roi, Cantus Cölln.

Sinds 2001 is ze de vaste directie-assistent van Ivor Bolton in de Staatsopera van München. Ze was ook gastdirigent van onder andere het Australian Branden-burg Orchestra, van European Baroque Orchestra (EUBO), en van Divino Sospiro (Portugal).

Naast al deze activiteiten is Christina Pluhar ook verbonden als docent barok-harp aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Ze geeft eveneens masterclas-ses aan de Universiteit van Graz (Oosten-rijk).

BiNNENkORT

de de

de

puur muziek

bistro

de

jong

de

Muziekcentrum Gent

de

manufactuur

Bespreekbureau muziekcentrum de Bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 Gentdi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

Colofontekst programmaboekje | Annemarie Peeters v.u. | daan Bauwens© muziekcentrum de Bijloke Gent

muziekcentrum de Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent motors (www.gentmotors.be)

ZA | 27.04.13 | 20:00symfonieorkest vlaanderen, jonas Alber (dirigent)Strauss, Britten, mozart, Schönberg

do | 02.05.13 | 20:00 | miryzaal (Hoogpoort 64)goeyvaerts strijktrio, solisten van vox Luminusmoody, Pärt

di | 14.05.13 | 14:00 | Kraakhuisdavid kadouchChopin, moessorgski

Wo | 15.05.13 | 20:00 | Kraakhuis | UitverKoCHtAccademia del piacere, Fahmi Alqhai (artistieke leiding)Spaanse instrumentale muziek uit de 16de en 17de eeuw

do | 16.05.13 | 20:00Trio mediaevalA Worcester Ladymass

vr | 17.05.13 | 20:00philip CatherineJazz op gitaar

ZA | 18.05.13 | 20:00Brussels philharmonic, michel Tabachnik (dirigent)Liszt, mahler

Wo | 22.05.13 | 20:00 | KraakhuisElisa medinilla, Anastasia kozhushko, Ralph van Raatnuyts, Bartok

do | 23.05.13 | 20:00Ricercar Consort & LinxueWeijing-kwartet, philippe pierlot (artistieke leiding)Barok met Chinese inslag

Zo | 26.05.13 | 11:00Côté jardin: gratis muzikale picknick voor groot en klein in de prachtige BijloketuinenProgramma is te vinden op www.debijloke.be

Wo | 29.05.13 | 20:00do | 30.05.13 | 20:00muziektheater TransparantSongs of War

di | 04.06.13 | 20:00 | Kraakhuiskevin skelton, Thomas smetryns, Nadar EnsembleBijloke-manufactuur

do | 20.06.13 | 20:00deFilharmonieLaureaten piano Koningin elisabethwedstrijd