540 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDlS. 541

CAPUT II.

De interrogationibus faciendis poenitentibus rudibus a).

l Discorso mistico o morale, n. 26 (edit. Venet.186S). - • Loc, cito - • Consto Etsi minime, § 12, de dio 7 Febr. 1742.

Scopus S.Doctoris.

Rogeturp oeni tens

~isfilett e.

Si ea igno­ret, instrua­tur de abso­iute neces­sariis,

21. - Non speret hic meus lector, mesermonem facturum de omnibus doctrinisad Dei et Ecclesiae praecepta pertìnen­nentibus, quoad ea quae in ipsis permit­tuntur aut prohibentur; de his enim satisactum in opere morali (Lib. IIi). Hictantum annotabimus interrogationes aconfessario plerumque faciendas poeni­tentibus rudibus, qui judicantur non suf­ficienter suam conscientiam perquisivisse;et pauca alia, quae praecipue notari de­bent pro praxi et aliter quam speculativeaestìmantur.

22. - Circa PRIMUM PRAECEPTUM inter­roget poenitentem:

l°. An mysteria fidet' calleat ; nam siquatuor mysteriorum principalium igno­rantia teneatur, nempe Deum esse, ipsumremuneratorem esse boni et mali, mysteriasanctissimae Trinitatis et incarnationis acmortis Jesu Christi, erit absolutionis in­capax, juxta propositionem 64, proscri­ptam ab Innocentio XI. - Item an sciatsymbolum fidei, praecepta decalogi, sacra­menta etc., saltem in substantia.

Sed hic bene advertit celeber ille etdoctus missionarius Pater Leonardus aPortu Mauritio \ teneri confessarium in­struere poenitentes rudes in mysteriis fiodei, saltem in quatuor principalibus. Qua­propter sic subjungit: Bonum non estconsilt'um, dimittere simt'les poent'tentes,ut ab aliis haec doceantur, qtaa nullusalt'us sperabùurfructus, m'si ut sic ignariremaneant usque ad moriem ; ideoque resopportunior haec est: breoaer.: eos do­cere praedicta mysteria principatia, effi­ciendo pariter, ut secum efforment actusfidei, spei, charitatzs et contrittonis, obli-

21. - a)S. Alphonsus hoc totum caputtrans-.tulit in Rom. Apost., tr. ult., n. 18-31, aliquatamen addendo, praetermittendo aut brevitercontrahendo.

22. - a) En verba quae hac de re S.Leo­nardus habet: c Ego studeo i1lis belle insi­nuare, meliorem rationem efficiendi validum

gando tamen eos, ut t'tt posterum perfe­ctius instrut' se faciant a parocho, tamarca haec mysteria quam circa alia sCt'tunecessaria de necessitate praecepti.

Et idem auctor 2, loquens de personisurbanis, salutis propriae negligentibus,quae sibi Magno rubori et contumeliaehabent se de iis interrogari, ait a) decereconfessarium, ut ipsi sic dicat: Eja, eli­cianeus una simul actus chrt'stt'anos. Dzcmecum: Deus meus, quia ' es ueritas in­falltoih's, et qtaa sanctae Ecciesiae tu re­velasti, credo qut'dquùi saneta Ecclesiame docet credere. Credo praecipue, te esseunum Deum et tres personas. Credo Ft­lium, cum Deus esset, se fecisse hominem,mortuum esse in cruce, resurrexisse etad coelos ascendisse, et illt'nc venturumesse omnes judtcaturum, ut bont'paradz'sigloria fruantur, et mali in aeterno tg1zecrudentur.

Praeterea advertendum id quod dicitBenedictus XIV 3, nempe negandam esseabsolutionem poenitenti, qui culpabiliterneglexit addiscere res fidei scitu neces­sarias de necessitate tam medii quampraecepti. Sed circa res praecepti ait,posse absolvi ignorantem, si vere pro­mittat addiscere, his verbis: Eo quando­que casu poenitens aosoh» potest, quo sevincibih's hujus tgnoranttae reum agno­scit et... promttftt, operasn se impense da­turum qua ... discat etiam necessaria ne­cessitate praeceptt,

2°. An superstuiones exercuerit autalios docuerit, et si in ipsis aliorum mi­nisterio usus fuerit, quos ad suo peccatocooperandum induxerit. Quocirca debetrudes admonere, superstitiones nunquam

sacramentum illudque maximo cum fructurecipiendi in eoconsistere ut antea elicianturactus fidei, spei, caritatis et contrìtìonis, acdein subjungo: c Si lubet, eos una simul eli­ciemus. Eia, dic tu corde ea quae ego tibi oresuggeram: Credo, etc. » - S. AIphonsus hicnon refert ad verbum textum S. Leonardi.

Etiamsisit personaconspicua.

Quando­que neganoda absotu­tio.

Interroge­tur de su­perstitioni­bus;

de pecca­tis forsanreticitis.

Quomodoagendum sieepertantursacrilegia.

Haec quae­stio fiat i nì­tic confes­stonìs.

Rogeturde poeniten­tiae imple­tionej

de scanda­lis,

esse licitas, quamvis ex charitate aut innecessitate fiant. - Quae autem actionessint necne superstitiones; vide in OpereLib. III, n. 14 et seqq.

3°. An unquam olim rubore suffectusin confessione alt'quod peccatum reticue­rito Et hac interrogatione ut plurimumcuret sciscitari rudes et mulierculas, quiraro frequentant sacramenta, dicendo eis:Forsan a/iqut's vitae anteactae scrupuluste mordet; cura nunc bene confiteri, dieomnia libenter, noti timere, omnem scru­pulum ab anima tua depone etc. Hac in­terrogatione, ajebat quidam diligens ope­rarius, a se multas animas a confessionibussacrilegis fuisse liberatas.

Si autem reperiat jam hujusmodi sa­crilegia fuisse patrata, ut de numero certusfiat, interroget, quoties intra hoc tempus,a quo peccata reticuerit, confessus sit etcommunicaverit; et si, quotiescumqueconfitebatur vel communicabat, ad sacri­legium advertebat. Contingit enim ali­quibus interdum sacrilege confiteri, prae­cipue in pueritia, et postea horum obliovisci; hi enim non tenentur ad repetendasconfessiones oblivionis tempore factas.Item interroget, utrum sciverint, se ta­libus confessionibus et communionibusetiam praeceptum Paschale transgressosfuisse.

Expedit autem, ut haec interrogatiode sacrilegiis fiat in principio confessionis,ne, si postea fiat, et reperiatur jam com­missum sacrilegium, tempus teratur ìnu­tiliter in repetenda confessione, quae for­san nihil habet dissimile a praeteritis. ­Oportet autem operam dare ut, qui pec-.cata reticuerunt, cognoscant, quam ma­ximum peccatum hoc sit, concu1carenempe pedibus sanguinem Jesu Christi.

4°. Interroget, si poenitentiae satisfe­cerit; et si omiserit, an hoc acciderit pro­pter oblivionem, aut quia noluit eam adiro­plere, aut quia distulit in posterum facien­dam, aut ut sibi commutare faceret; et siea dilatione putabat se peccare.

5.° Circa scandala: si induxerit aliosad peccandum, aut si, ut peccatum exse-

b) Lege: salibus ; italice c burle ».

23. - a) Addit textus italicus: c [Et est for­malis] quia proprie concurritur ad malam vo-

queretur, abusus fuerit ministerio alio­rum; si cooperatus sit peccatis alienis. ­Tabernarios interroget, si ministraverintvinum illis, qui soliti fuerunt inebriari(Lib. II, n. 69). - Mulieres interroget, siverbis parum honestis, jocis, saltibus b),

risu, aut si fixis oculis aliquem inspiciendo,tunica nimis elevata, aut pectore apertoprovocaverint viros ad malas cogitationes;si munera ab illis ad malum finem dataacceptaverint (Lib. II, n. 76).

23. - Circa hanc ipsam materiam scanodati potest interrogare insuper, an poenì­tens cooperatus fuerit peccato alicujus.Sed confessarius in hoc debet esse valdeperitus, ut dignoscat, quando cooperatiosit formalis et quando materialis.

Formalis est, cum cooperatur actualipeccato alterius, ut evenit in fornicatione,aut cooperatur malae voluntati alicujus,ut si in suam tutelam furem reciperet,quod vulgo dicunt guardar le spalle a). ­

Matertalt's autem est, cum operam suamexhibet actui alicujus ex se indifferenti,qui ea abutitur ad malum finem, ut estpraebere vinum volenti se ebriare; ethaec potest esse licita, cum adest justaet cooperationi proportionata causa.

Hoc punctum, quod magni momentiest et multa consideratione indigens, nonmediocris mihi fuit laboris, ut, veluti resexigebat,expenderetur; observenturideo­que rationes et resolutiones in Operecongestas (Lib. II, n. 63, V. Ad dl'stt'n­guendum, et Lib. III, n. 571).

24. - Circa SECUNDUM PRAECEPTUM, in­terroget de perjuriis, de votis transgressis,et de blasphemiis.

Quoad perjuria, interroget poeniten­tem: l°. Si falsum juraverit, et an in ju­dicio vel extra; quia pejerando in judicioetiam justitiam laesit, propter quod ali­quando tenebitur aut se retractare, autdamnum reficere. - 2°. Interroget demodo, quo juravit: si per Deum, per san­ctos, per animam/ si enim juravit per con­scientian» aut per /idem, quin addiderit/idem sanctam aut Christz~ probabilissimepotest excusari a perjurio (Lib. III, n.135).

Iuntatem peccantis, animum ei faciendoexse­quendi peccatum.Haec cooperatioest formalissemperque illicita, cum sit intrinsece mala '.

speclatimt a b e r n a­rius,

aut mulier.

De coope­ratione adpeccata a.liena.

Quid sitf o r m a l ì scooperatio.

Quid J ma­terialis.

Quaestiovalde ar­dua.

Confessa­rius rogetde perjuriis.

542 PRAXIS CONFESSARII. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDIS. 543

27. - a) Intellige: in Deum aut sanctos,uti liquet ex intra dicendis nurn. sequenti, sub SO.

1 Is est Jorw, cap. 5, § Conjessione pratica, v. M'hai detto (edit. Neap. 1740).

Sed multinon peccantgruviter.

Quaeratde naturavoti emissi.

Quomodo.

Postea dedilationeimpletionis.

Vota Pa­pae reser­vara.

Alia com­mutar-i autdispensaripossunt.

Advertatur hic, multos rudes non ap­prehendere ut peccatum grave pejerareper sanctos, cum alterius damnum nonintervenit. Et plerumque, cum in filiosaut famulos irascentes dicunt: per Deum,per sanctos, per Christum te occidam, siiterum hoc faczes, non intelligunt tuncpejerare, etiamsi revera minas exsequinon intendant; saltem non advertunt.

25. - Quoad vota facta, pariter confes­sarius diligenter exquirat a poenitente, siillud quod emisit, sit verum votum, quiavulgus saepe confundit desideria aut pro­posita cum votis. - Ad haec distinguendaparum juvabit eum interrogare, ut non­nulli solent, an unquam habuerit inten­tionem se vnt(} obstringendi sub gravipeccato. Siquiden, rudes sic interrogatifacile negant. Satius erit interrogare, situnc, cum votum emisit, existimabat, segraviter peccaturum fuisse an non, si po­stea non satisfecisset; et ita melius co­gnoscetur, an sub gravi vel levi se votoobligaverit. - Certus factus confessariushoc fuisse verum votum, exquiret utrumob dilationem putaverit peccare morta­liter, an vero judicarit se ab hoc excu­sari, quia sibi erat propositum illud adiro­plendi in posterum.

26. - Hic juvat annota! e aliqua circa vo­torum dispensatzonen« et commutationem.

jarn notum est quinque vota reser­vata, religionis nempe, castitatis perpe­tuae et trium peregrinationum Romam,]erusalem et ad S. Jacobum Gallaeciae,non posse nisi a Papa dispensari, dum­modo sint absoluta, non autem poena­lia, et conditionata (Lz·b. III, n. 261). ­His adde votum perseverantiae in aliquacongregatione vel communitate solitumemitti: prout fìt in congregationibus mis­sionariorum S. Vincentii a Paulo et innostra SS. Redemptoris, quod Benedi­ctus XlVI sibi reservavit(Lib.IIl,n.255).

Alia vota .possunt commutari aut dìs- ....pensari ab episcopis, qui possunt hancfacultatem aliis delegare (Llb.Ill, n.256);aut a confessariis regularibus (n. 257,V. Immoy; aut ab aliis confessariis per fa-

1 Bulla Conuoctuis, § 32, de die 25 Nov. 1749.

cultatem jubilaei aut alterius privilegiisibi concessam. .

Loquendo autem de commutatlone, con­fessarium monitum esse volo, ne sit scru­pulosus circa causam; quia quodlibet ra­tionabile motivum pro causa haberi potest.Sufficiens est ut ex commutatione voti sitminus periculum transgressionis (Lib.IIl,n. 245). Nec circa materzam aequaliter-subrogandam: etenim non requiritur ae­qualitas lance libranda, sed suffìcit ut sitaequalis moraliter. - Interroget poeni­tentem, quae opera soleat exercere prae­ter debita ex praecepto, aut ad quae ma­jorem habeat propensionem, et in ea com­mutet vota. Commutatio autem securiorin omni votorum genere erit frequentiasacramentorum (Lib. III, n. 243). Adver­tar, vota perpetua bene posse commutariin temporalia, dummodo adsit- debita pro­portio; et sic etiam realia possunt com­mutari in personalia; et contra, personalia,in realia (Lt'b. 111, n. 247, v. Notandum).

Loquendo autem de dispensatlone) adhanc requiritur causa gravior, nimirumpericulum grande transgressionis, Magnadifficultas exsecutionis, levitas aut imper­fecta deliberatio, qua votum emissum est(Lz'b. ut, n. 252 et 253). Nihilominussemper laudabile erit adjungere hujus­modi dispensationibus aliquam commuta­tìonem,

Hae autem dispensationes et commu­tationes possunt fieri extra confessionem,modo facultas non sit concessa sub taliconditione, ut injubilaeo (Lib. III, n. 257,v. lmmo); sed consilii est, eas facere inconfessione.

21. - Quoad blasphemias: l°. Interro­get si exsecratus fuerit in sanctos a), etqui bus verbis usus fuerit; an dixerit: malehabeat, vulgo managgla, vel atta, autpotta.

Etenim dicere managgia certum estesse mortale. - Atta in se est veniale,quia tale verbum non continet contume­Iiam ; sed aliqui rudes eumdem concipiunthorrorem, ac curo dicunt managgia; ettunc oportet accipi pro gravi blasphemia,

Circa com­mutatio­nem vìten­tue s cr u­pulì.

Ad dispen­sationemrequiriturcausa gra­vìor,

Regulari­ter comma­tatio autdispensatioextra con­fessionem. .

Confessa­rius quae­rat de blas­phemiis inDeum, autsanctos,

aut in diessacros,

Locutioprobabili·ter non blas­phema,

et slmul instruere poenitentem, tale effa­turo non esse blasphemiam. - Dicerepotta in se esset grave peccatum juxtaidioma hispanicum; sed in nostro blas­phemia non est, cum nihil aliud significetquam inteIjectionemindignantis (Lz'b. llI,n.124) v. Neque jurare). Nihilominus bo­num erit exigere numerum, cum rudeshorrorem notabiliorem ex hoc concipiunt.Sed cum tale verbum sit aequivocum etcum possit accìpì in sensu meliori, benepotest animadverti poenitens, quod illudjuxta nostram loquelam non est blasphe­mia, quandoquidem nostri indigenae nonintelligunt certe proferre illud in sensupejore, id est Hispanorum idiomatis; sedadvertatur simul, ut caveat a scandalo,si unquam adesset.

28. - 2°. Interroget si exsecraverit indies sanctos, nempe Pascham, Natalem,Epiphaniam, Sabbatumsanctum, etc.; quodexcusari non potest a mortali, licet multirudes c1are non apprehendant ut tale;sed quia est dubium, si apprehendant annon, investigetur de numero, et hujus­modi blaspherniae accipiantur, ut suntcoram Deo.

3°. Interroget si, postquam protuleritsupradictas blasphernias in Deum, in san­ctos aut in dies sacros, immediate subjun­xerit: siego [eci; aut: excepto Deo. Etenimillos rudes qui dicunt ita unico actu,bene notat auctor Istrus. per li Confes­sori dt' Terre e Vt'llagi 1) saltem excusaria gravi propter ignorantiam, cum nonintendunt tunc blasphemiam proferre. Etlicet in Opere (Lt'b. ll~ n. 124) v. Sicquoque) dixerim a) tale effatum esse ve­ram blasphemiam, quia ad blaspherniamnon requiritur intentio exsecrandi, sedsufficit quod propositio sit in Deum autin sanctos contumeliosa; nihilominus me­lius mihi rem consideranti videtur esseprobabile, hanc non esse blasphemiam;

28.- a) Nimirumin primaeditione(an.1748),col. 141, et in secunda (tom. 1, 1753), loc, cit.,S. Doctor inc1inabat in opinionem affirman­tem tale effatum esse de se blasphemiam.Suam autem sententiam immutavit in Pra­tica et in tertia edìtione Theologiae mo­ralis (1757).

siquidem verus uniuscujusque propositio­nis sensus ab ultimis verbis designatur.Unde bene dici potest, praefatam propo­sitionem, integre acceptam, non impor­

"tare conturoeliam. - Sed aliter dicen-duro, si ille, postquam vere exsecratusfuerit, ut male jam patrato mederetur,diceret: si ego fecz etc.

29. - 4°. Notandum quod, cum rudesdicunt: Maledz"cta slt fides tua, vulgo : ma­naggia la fede tua, non accipitur ut blas­phemìa, quia non intelligunt fidem chrì­stianam, et nomine ftdez" potest quoqueintelligi fides humana. Aliter autem debetjudicari, si exsecrarentur in fidem san­ctam aut Christi.

lta pariter non est mortale malediceremoruas, nisi nominarentur aut intellige­rentur praecise a proferente animae mor­tuorum. - De hoc puncto a) jam in Opere(Lt'b. III, n. 130 et seqq.) locutus sum:sed quia hoc est punctum ab aliis AA.non discussum, refert illud hic ad truti­nam revocare, ut c1arius patefìat, utquepraesertim alicuianonymo respondeatur,qui in quadam sua epistola mihi contra­dixit, aliqua objiciens.

Dico autem, maledictlonem mortuo­rum) per se loquendo, non esse blasphe­rniam, neque in se) neque ex intentloneillorum, qui eam pronuntiant.

Non est ttt se, quia vox morùa pro­prie est terminusprzvatlvus) qui hominessignificat vita functos, nunc amplius non.exsistentes; et in tali supposito verbummortui nec animam nec corpus importatoQuam ob rem, loquendo in philosophicorigore, qui mortuis maledicit nemini in­juriam irrogat; cum rem maledicit, quaeamplius non exsistit.

Dicet aliquis: sed hic vox mortui ac­cipitur non ut terminus prt"vatz"vus, sedut terminus analogus, qui utrìque, tamanimae quam corpori, referri potest.

29. - a) Quaehic habentur usque ad V. Cae­terum (pauloante finemhujus num.)ampliatafuerunt a S. Alphonso in versione latina. Po­stea (an. 1758) insuper aliam dissertationemconscripsit quam inseruit in quarta editioneTheologiae moralis (1760), et quae habeturiib. 3, post n. 132.

Limitatio.

Maledicerefidei alicu­jus non estb1as p h e­mia.

Exceptio,

Maledi­ctio mortuo­rum,

non estblasphe­mia.

Neque inse.

Objcctio.

544 PRAXIS CONFESSARII. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDIS. 545

Jorio, Istruz., cap. 5, § secondo comandamento, v. È da notarsi.

Non omnesfntenduntmaledicereanimabus.

Maledicerecadaverinonest mor­tale.

Refellitur.

Neque ex.intentione.

Ab adver­sario ali..quid oppo­nìtur.

Respondeo prìmum, quod is qui hocdicit loquitur jam de relatione mentis;sed ego loquor de eo quod verbum mortuiin se importato Sed adhuc illud sumendout terminum analogum, respondeo se­cundo, quod sub voce morti« principaliteret t'n recto, ut dicunt philosophi, solumvenit corpus, quod solum mortuum dicipotest, cum anima immortalis sito Dum­taxat t'n obHquo anima queit intellectavenire, nempe anima mortui, eo quod olimipsa forma fuit corporis illius cui vitampraebuit. At supposito, quod vox mor­tuus principaliter respicit corpus et minusprincipaliter animam, cum aliquis mor­tuos nominat, per se loquendo non deeorum animabus, sed de corporibus intel­ligitur. Ut de animabus intelligatur, opusest ut ille, aut speciatim in sua mente deanimabus loqui intelligat, aut saltem, utalia sermonis verba animas denotent,prout est illud quod scriptum est in II Ma­chabeorum XII, 46. Sancta ... et salubrz"sest cogitatio, pro defunctis exorare. Hicverbum exorare jam denotat de ani­mabus mortuorum fieri sermonem.

Per se igitur loquendo, maledictio morotuorum blasphemia non est. Videamusnunc, an blasphemia sit propter menta­lem relationem eorum qui illam proferunt.

Et dicimus secundo loco, nequaquamex z'ntentt"one blasphemiam esse; quoniamii qui mortuis maledicunt, ordinarie aconsideratione animarum ipsorum prae­scindunt.

Hic autem auctor epistolae mihi imoproperat, quod distinguere nesciam ter­minum abstractum a concreto. Abstractus(me instruit), ille est qui formam signi­ficat a subjecto praecisam, prout est pul­chritudo, albedo, etc.: concretus vero si­gnificat subjectum cum forma conjun­ctum, ut est homo pulcher, charta alba,etc. Hinc dicit, vocem mortuus significarehominem, qui olim anima et corpore con­stabat, sed nunc importat corpus et ani­mam disjunctam. Et ex hoc concludit,quod mortuos persona maledicens, non

Cajetan., in 2&Dl 2'., qu, 76, art.1 (edit, Rom. 1570).- Sotus, de just, et Jure, Iib, 5, qu. 12, art. 3, concl. 2(edit. Veneto ]563). - Molina, de Just, et Jure, tr. 4,disp. 22, n.4 et 5 (edit. Colon. 1733). - Prado, Theol. mor.,tomo 2, cap. 25, qu, 4, n.5 et seqq, (edìt, Complut. 1654).-

solum eorum corpora, sed animas etiammaledicit.

Respondeo. Ego non dico, quod mor­tuos maledicens eos considerat tamquamabstractos, scilicet tamquam formas sinesubjecto; sed dico, quod praescz'ndz't a con­siderandis mortuorum animabus, quaenunc exsistunt. Aliud est abstrahere, quodest considerare aliquam formam sine sub­jecto: aliud praescindere, quod est consi­derare quoddam subjectum praecisum abaliqua circumstantia aut qualitate, quaerespici potest, Certum est, homines vitafunctos nunc eosdem non esse, qui vi­vendo fuerunt. Tunc tot erant personaeanima et corpore conjunctis compositae;nunc vero eorum animae et corpora exsì­stunt quidem, sed disjuncta exsistunt. Qua­propter, cum mortui maledicuntur, nonideo necessario ipsorum animae maledioctae veniunt, nisi cum illae specialiter ex­primuntur vel intelliguntur,

Sed denique auctori epistolae conceda­mus, quod ipse aggressus est sustinere, ni­mirum quod mortuìs maledicere idem sitquam eis maledìcere, ac si viventes es­sento Quaero: ergo, qui hominem vivummaledicit, semperne lethaliter peccat?

Omnes DD. ajunt, Cajetanus, Sotus,Molina, Prado, Azor, Lugo et alii cum Sal­manto l ex D. Thoma 2, tum maledictio­nem in proximum peccatum esse mortale,cum ipsa est formalis, scilicet, ut explicatCajetanus, cum proximo optatur damnum,et damrium grave, quod aliquis i11i ìm­precatur ; non vero cum maledictio esttantum materialis, nempe sine pravo ani­mo prolata. - Et quidem in vivente certecorpus et anima simul exsistunt. Et quarenon est mortale? Quia, qui maledicìt ho­mini viventi, non semper proximi animaeintendit maledicere et contumeliam in­ferre substantiae illi in qua specialiterimago Dei splendet, sed praescìndìt abanima respicìenda ; et ita gravem noncommìttit culpam,

Qui creaturis irrationabilibus maledi­cìt, docent idem D. Thomas 3 et omnes,

Asor, Instit, mora!., part.8, lib.2, cap. 28, quaer, 2 (edit.Lugdun. 1625). - Lugo, de Just. et jure, disp. 14, n.l96(edit. Paris, 1368.) - 1 Cursus theol. mor., tr. 13, de Resti­tutione, cap. 4, n.27 et 28 (edit. Matrit; 1740). -' 2& 2&&,qu. 76, art. 3. ..o- Caje'an.~ loc, cito - • Loc, cit., art. 2.

Quod re­futat s. Do­etor.

Et licet idconcederet,

Nihil indesequeretur.

si eas respicit, in quantum sunt creaturaeDei, mortaliter peccat veramque patratblasphemìam; non vero jam, si praescinditab eis considerandis, ut tales, et tantumeis maledicit secundum se consideratis,et quidem omnes ipsae sunt creaturaeDei. En quod D. Thomas etiam praeei­sionem hanc admittit. Ita pariter, quimortuis maledicit, si maledicit in quan­tum ad animas eorum, graviter peccat;non autem, si prescindit et mortuis ma-ledicìt, quin specialiter animas respiciat.

Dicere autem quod omnes qui ma­ledicunt mortuìs, omnes jam intenduntetiam eorum animabus maledicere, egoet tot alii confessarli, poenitentes interorogando, oppositum comperimus, Tantomagis, quod ordinarie isti, qui mortuismaledicunt, non jam eos laedere ìnten­dunt, sed vivos, quibus ad ìnstar contu­meliarum hujusmodi maledictiones diri­gunt, Verumtamen haec est materia factì,Quisque confessarius in hoc, poenitentemdiligenter interrogando, poterit se a dubioexìmere,

Dieere autem quod, lieet quis solismortuorum corporibus maledicere ìnten­dat, nec etiam a culpa gravi excusaripotest, propter respectum quem Ecclesiahabet corporum mortuorum, eis incensumpraebendo, aqua lustrali aspergendo eteum pompa sepeliendo: nescio, quomodoquis ob hane rationem id suadere sibipossìt,. Nolo in hoc immorari. Paucis me ex­

pediam. Et dico quod praedictae functìo­nes non sunt quidem exhibitiones alicujus

, cultus religiosi erga corpora mortuorum,sed tantum quaedam caeremoniae, quasEcclesia etiam erga viventes adhibet. Siigitur honor, qui fit defunctis, major nonest illo, qui vivis exhibetur, nec contu­Melia major erit.

Ultimae Sed cur (subdit auctor epistolae) leges~:A~~~oni gravius puniunt, qui adversus cadaverà

b) Nempe Jodo, auctor libelli cui titulusIstrue. per li confessori dz' terre e villagi,cap. 5, Secondo comandamento, § Confes­sione pratica, v. Or figlio; Ven. Sarnelli,C. 55. R., Operacontro la bestemmia, lib. 3,parto 2, ragìonam, 3 (edit. Neap, 1740); Maz-

s. ALPBONSI, Opera morali... - Tom. IV.

saeviunt? - Respondeo: Puniunt non ra­tione contumeliae,sed ratione iniqui animi,qui in tali actione manifestatur, et quiadhuc in occidente infidelem aut haere­ticum a lege mulctatur. Alioquin, si hocesset in se gravis cadaverum injuria,ejusdem criminis essent rei, qui ob usumanatomiae ipsa incidunt et laniant.

Caeterum id quod concludo est, male­dictionem in mortuos per se loquendo necblasphemìam nec culpam mortalem esse.

Et invenio quod tres auetores jam inopere citati, qui soli de hoc puncto seri­pserunt, idem pronuntiarunt b). Praetereaego pro majori meae conscientiae pacede hoc pluribus doctis viris Neapolimscripsi, et etìam tribus congregationibuspresbyterorum saecularium missionibusaddictorum, ubi fìos cleri Neapolitani ex­sistit; et uno exemplo fuerunt responsaomnia meae sententiae eonformia. AcPater Sabbatinus (tunc temporìs pius ope­rarius, nunc dignissimus Aquilae prae­latus) mihi respondit, cunetos pios ope­rarios, tam praesentes quam antiquos,idem uniformiter sensisse. Insuper, cumquamdam epistolam de hoc puncto typisdederim C), adversus quam postmodumanonymi epistola prodiìt, de qua supramentionern jam feci, accepi tamquamcertum, utramque seripturam a nuntiotransmissam fuisse ad summum Pontifì­cem Benedictum XIV qui, postquam eu­ram dederit controversiam discutiendiRev. Patri Thomae Sergio, pio operario,S. OfficiiRomae consultori (quinunc suumobiit diem), ipse pariter mecum sensìt,maledictionem mortuorum non esse blas­phemiam. Et ab alio Patre, pio operario,mìhì affirmatum deinde fuit, quod idemetìam Pontifex, cognita Patris Sergii sen­sentia, ostendit se eam approbare d).

SO. - 5°. Dubitatur an malediceremundo sit blasphemia, - Auctor citatusIstruesone, etc. negavit; sed ego contra-

zotta, Theol. mor., tr. 2, dz·sp.l, qu. 3. cap.2,§ 1, quaer. 1 (edit. Neap.1748).

c) Alludit 5. Doctor ad primam brevemdissertationem quam evulgaverat versus an­num 1746.

d) Hic referre juvat quae habet Tannoia,35

Conc1usio,

quae COn..firmatur exauctoritate.

Malediceremundo pro­babiliusb La s p h e­mia.

546 PRAXIS CONFESSARII. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDIS. 547

Malediceredaemoninon morta­le;

quìdem vc­care ipsumsanctumautomnipoten­temo

Blasphe.mus r o g e­tur de éìr­cu m s t a n­tiis,

Maledicerecreaturiscum Tela­tione adDeum, blas­phemia.

n~~:~~rf::profamulis,

,I

quas dele­re debent.

filiis autuxoribus.

Rogeturde cibis ve­tìtìs,

deinjuriisp'arentibusillatis,

Filii quae­rantur deodio in pa­rentes ;

de inobe­dientia;

viter, qui (sine justa causa) sive fraude al;1tvi, sive precibus, promissionibus aut aliomodo, filios a religione distrahunt •.

Nonnulli servi aut famuli aliquandocoacti sunt a dominis ad frequenter la­borandum in festo et etiam ad Sacrumomittendum. Hi tenentur discedere abhujusmodi dominis, dummodo non se obli­garint chirographo servire; aut dummodojusto timore non incutiantur, ne repu­gnando grave incommodum subituri sint.- Et pariter hac sola ratione possuntexcusari filii et uxores ad laborandumin festis, coacti a parentibus aut viris(Lib. III, n. 296).

Interroget etiam, si in vigilìis, Quadra­gesima, feria sexta et sabbato comede­rint cibos vetitos.

34-. - Circa QUARTUM PRARCEPTUM.

Si confitentur .filzi~ interrogentur:l°. Si oderint parentes; quia tunc du­

plex peccatum commiserunt, contra cha­ritatem nempe et contra pietatem.

2°. Si aliquid grave fecerint contraeorum praeceptum expressum et in rejusta: sicuti esset, ne domo de nocte egre­derentur, ne ludis damnosis luderent, necum malis sociis aut cum personis diversisexus et similibus versarentur. - Dixi:in re justa. Quia circa status electionemfiiii non tenentur parentibus obedire.lmmoparentes graviter peccarent, si sine justacausa filios ad statum matrimonialem autad statum ecclesiasticum aut religiosumcogerenti aut modis ìnjustìsw retrahe­rent eos a statu religioso, quem illi eli­gere velint (Lzò. III, n. 335, V. Praete­rea, et Lzò. IV, n. 77).

3°. Interroget, si irreverentiam adver­sus parentes adhibuerint, factis aut ìm­precationibus aut injuriis gravibus coramirrogatis: ut esset, eos appellando ebrios,bestias, fatuos, latrones, veneficos, scele­stos: aut gestus eorum contumeliose ex­primendo aut aliis verbis proferendo, qui­bus gravem molestiam eis exhibuissent. ­Vocare autem eos senes, ignaros, stupi­dos, etc., non debet absolute condemnaride peccato mortali, nisi tunc curo illigraviter offenderentur.

Notetur quod, cum filii parentum de­bitam rationem non habuerint, tenentur

34. - a) Immo S. Doctor, lib. 4, n. 77,dicit «omnino tenendum cum communi do­ctorum sententia, hos parentes peccare gra-

propter necessitatem; ut accidit famulis,qui non possunt gregem derelinquere; autmatribus, quae domi non possunt relin­quere pueros; aut conjunctis, qui nonpossunt relinquere infirmos; aut itineran­tibus, qui non possunt a comitatu disjungisine gravi incommodo, ut esset subirepericulum, quod exspolientur a latroni­bus, aut per viam errent, si soli per­gant, etc. (Lzò. III, n. 326); aut acciditalicui, qui vestes decentes non habeat,quibus in ecclesia decenter compareat(n. 330, v. Bene).

33. - Quoad opera autem seroiùa, quaein die festivo prohibentur, interroget, silaboravit die festo; et si ille affirmat, interorogetur: l°. quantum temporis laboravit etquodnam laboris genus exercuit;nam se­cundum communiorem, doctores (Lzò. III,n. 305) excusant a gravi laborantem duashoras; immo alii admittunt quid amplius,saltem si labor est de se levis, aut adestaliqua causa notabilior. Si autem poeni­tens confitetur, se laborasse aliquandoplus, aliquando minus, interrogetur, qua­ties laboravit judicans laborare in materiagravi; sed opus est ut eum doceat, la­borare per longum tempus, etiam occulteet animi solatio ac gratis, etiam esse pec­catum. - 2°. Interrogetur, quare labo­ravit, an per regionis consuetudinem, anob necessitatem.

Verum est, quod paupertas potest ex­cusare; ut plerumque excusantur paupe­res qui, si non laborant, non possunt seaut famìliam suam sustentare (Lzò. III,n. 297); ut etiam excusantur illi qui diefesto vestes resarciunt, cum non possintdiebus ferialibus (zòiti.). Sed oportet rudesab errore dimovere, qui falso putant, seposse laborare die festo, cum laboraturpro familia sua et sine mercede.

Multi DD. excusant eos qui laborant,ut fugiant otium, ob quod in probabìlìpeccandi periculo essent, Sed haec opinionon àdmissa est, nisi in casu rarissimo, inquo tunc vexarentur tentatione ita mo­lesta, ut superari non possit nisi labo­rando.

Rarissimefuga otii,

Num labo­raverit.

Quare la­boraverit,

Excusatinterdumpaupertas.

Quantumtemporis etquodnamgenus Iabo­riso

Habitusb La s p h e­miae nontollitvolun·tarium.

Et quare.

Poenitensrogeturnum Sa..crum. ami..serit.

enim, praeter blasphemiae peccatum, pec­cavit etiam scandalo.

Demum hic addo cum quodam doctoauctore a), blasphematores non excusaria peccato gravi eo quod, propter vimhabitus mali aut vehementem animi com­motionem ad iram, non adverterint ad idquod dicebant: quia hi male habituati,licet habeant cognitionem minus vivacemquam alii, qui usum blasphemandi noncontraxerunt, tamen semper habent eamactualem cognitionem sufficientem adhoc ut actus sit deliberatus et graviterpeccaminosus. Cum enim ipsi tanti nonfaciunt peccatum, ideo in suo animo nul­lum hujus sceleris sensum experiuntur,sicuti perciperet alius, qui esset conscìen­tiae non tam depravatae; et hinc oriturquod in eorum mente ne signum quidemremaneat actualis cognitionis, quam inpeccato habuerunt: aut si vestigium ali­quod cognitionis relinquitur, est ita leveut interrogati faciliter respondeant, senon animadvertisse. Sed diligens confes­sarius nullam in hoc debet eis praestarefidem; et neque debet ab his sciscitari,an adverterint nec ne, sed accipiendae.sunt omnes ut verae blasphemiae actua­les, semper ac ipsi sciebant tales esse.

32. - Circa TERTlUM PRAECEPTUM.

Quoad obligationem audiendi Sacrumdzebus festis, interroget poenitentem, sialiquoties Sacrum omiserit; et si adver­terit ad omìssìonem; aut de ea dubitaverittempore quo Sacrum audire poterat. Ete­nim multoties poenitens, ad horam tardamSacrum audire difierens, licet casu repe­rerit Sacrum et illi interfuerit, nihilominussine justa causa in periculum illud omit­tendi se injecit; et de hoc rudes non seaccusant.

Item, si poenitens se accuset, se Sa­crum omisisse, interroget de causa: an

seu Jorio, qui revera, cap.5, Secondo comanodamento, v. Quì c'istruz'scono, tenet senten­tiam S. Alphonsi, sed addit: e Dari quidempotest motus primo primus qui excuset a pec­cato gravi, sed, in praxì, hoc non solet eve­nire a , Ceterum ipse S. Doctor, lt'b. 5, de Act.hum. n. XIV, 3°, concedit hoc posse continogere dicens: «Si [quis) adhibitis diligentiis[ad exstirpandum habitum] ìnadvertenterblasphemat ... excusatur a culpa •.

Memorie sulla vita e 1'Istitutodi S. Alfonsolib. 2, cap. 38 (edit. Taurin. 1857): «Tantifaciebat Benedictus XIV doctrinam Alphonsiut , interrogatus circa maledictionem morotuorum a docto missionario ....Josepho Jorio,rem decidere noluerit sed responderit: Vos-habetis vestrum Liguori: illum consulite '.

31. - a) Doctus auctor de quo hic agituret qui aperte citatur in Hom. Apost., tr. ult.,n. 19, est auctor Istrue. per li confessori,etc.

rium ostendi (Lib. III, n. 129, v. Sedhic). Nihilominus dixi quod, si pro mundointelligeretur mundus, qui Deo adversa­tur, certe non esset peccatum. Sed quiaverosimiliter rudes non sic intendunt, sedpotius ut creatum a Deo, et de hoc seaccusant cum magno horrore, dico, pro-babilius accipiendum esse pro culpa gravi.

6°. Maledicere creaturis insensatis, utvento, pluviae, annis, diebus, ìgnì, etc.,non est blasphemia, nisi hujusmodi crea­turae expresse in Deum referrentur, proutsi diceretur: Maledictus sit ignis Dei,panz's Dei, etc. Maledicere autem para­diso aut animae (quia in anima splendetspecialiter potentia et imago divina), nonest dubitandum quin sit gravis blasphemia(Lz'b.III,n.129, v.Si maledicz'turet Sedhic).

7°. Maledicere daemoni non est mor­tale, quia maledici solet ut auctor maliet Dei inimicus: ideoque in se ne venialequidem est, praescindendo ab actu im­patientiae, qui tamen facile comitatur(Lzò. III, n. 129, v. Maledicere).

Dicere autem diabolum sanctum automnipotentem est vera blasphemia acgravis; immo haereticalis, si proferreturcum intellectus errore, qui quidem regu­

n~':,cut~I~~~' lariter loquendo non praesumitur. - Sedphemae. non est blasphemia appellare daemonem

potentem aut sapientem, quia ille naturasua talis est; dummodo hoc non dice­retur, ut ei honor praestaretur; - nequedicere vulgo: santo Dia ...) santo Dianau». III, n. 124).

S". Interroget quoties et qua occasioneblasphemaverit: si in ludo aut in cau­pona aut venatione; et a quanto temporeversetur in hoc vitio; ut cognoscat, si estrecidivus, aut si sit in occasione proxima,quam poenitens teneatur auferre.

fu~Yf~C::: 31. - 9°. Interroget etiam, si blasphe-dalum. maverit coram filiis aut famulis; tunc

548 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDIS. 549

Et quare.

Sed mede­stissime.

Cuinamoptaverit.

Num vereoptaverit.

Speculati­ve, offensuspotest exi­gere p o e­nam,

Salmant. 1 dicunt, offensum teneri qui­dem ad remissionem injuriae, non autempublicae poenae, quia haec in reipublicaebonum redundat.

Speculative loquendo, sententia veraest; sed in praxi nunquam mihi fuit ani­mus absolvendi aliquem istorum qui di­cebant, se parcere inimico, sed vene utjustitia suum locum haberet, ut scelestidigna factis suis reciperent. Nunquamenim mihi suadere potui, quod hujusmodi,qui quandoque peceatis onerati accedunt,tam ament bonum commune et justitiam(non jam in alios delinquentes, sed solumin suos offensores), ut animus eorum sitpenitus ab omni vindictae affectu alienus.Unde in istis facillimum est, ut dicunt Practice

res valdemulti alii DD. (Lz'b. II, n. 29, V. Lù:et), pertculosa.

eorum affectum ad bonum commune essespeciosum praetextum simulandi deside- .rium propriae vindictae.

Attamen puto, posse absolvi injuriis Sed potestvelle resar­affectum: - primo, si vellet jam remìssìo- ciri,

nem facere, sed praetenderet juste satis-fieri in damnis quae passus est; dummodooffensor non ita esset pauper, ut omninosolvendo non esset; - secundo, si remis- fi:rft ~"ffè~"sionem faceret sub conditione, ut offensor sorem.

longe abesset a regione, aut quia [offen-sus] filios aut fratres, aetate proveetos, vi-vidos a) habet, aut quia offensor esset itainsolens et ad rixas proclivis, ut pruden-ter timeret, propter sui animi imbecilli-tatem, illius petulantiam non posse suf-ferre b).

39. - Circa SEXTUM et NONUM PRAECE­

PTUM:

1". Interrogentur de cogt'tationz'bus,numdesideraverint aut morose delectati fue-

remaneret. Item advertit S. Thomas, 2 a 2 ae,qu. 108, art. 1, quod juste potest postu1areoffensoris animadversionem,aut ad cohiben­dam ejus petulantiam, aut ad consu1endumcommuni tranquillitati. • Si vero, ait Sanetus,intentio vindicantis feratur principaliter adaliquod bonum, ad quod pervenitur per poe­nam peceantis, puta, ad emendationem pec­cantis ve1 saltem ad eohibitionem ejuset quie­tem aliorum et ad justitiaeconservationem...potest esse vindicatio lìcita », Sed circa hocpunctum de eonservanda justitia, quod ple­rumque innuunt offensi, magna vigilantia

cit, ut in ilIo actu commissa sit culpa gra­viso Unde confessarius tunc requirat de nu­mero et judicetde eis, sa1tem ut coramDeosunt: et quem recidivum in eo vitio repere­rit, non absolvat, nisi prius resipuerit autextraordinarium doloris signum dederit.

37. - 2°. Interroget si in proximumintulerit injurias graves et an coram aliis ;quia tunc tenetur coram ipsismet restitue­re illi honorem ablatum, veniam ab eo pe­tendo, aut aliis reverentiae signis (Lzo. III,n. 984); dummodo prudenter non praesu­matur injuriis affectus totum remisisse, autillam publieam satìsfactionern recusare,ne apud se rubor et apud alios memoriainjuriae acceptae renovarentur; aut nisitimeretur, ne ilIo satisfactionis actu ite­rum odio excitaretur (n. 988).

Si autem injuria fuit secreta, etiamsecrete tenetur veniam postulare, secun­duro veram sententiam (Lz·b. III, n. 985).Attamen advertendum est, injurias, qui­bus ad invicem se onerant rudes, licet inse essent graves, nihilominus non essesemper graves inter hujus generis per­sonas, ut cum se appellant latrones, ve­neficas, meretrices; quia ipsaemet nonmulti haec faciunt, nec qui eas audit, fì­dem praestat; excipe, si nominarent resparticulares et complices.

Interroget item, si discordias excìtas­set, zizania disseminando et referendo uni,quae ab alio audivit.

38. - Denique interroget si odio ali­quem habuerit et ei signa communia amì­citiae negaverit.

Et hic expedit, illius Dubii, quod interDD. movetur, meminisse: Utrum offensusoffensorz' teneatu« remissionem facere?

38. - a) Seu « pronos ad vindictam » utindicat italicus textus.

b) Quae in hoc num, habet S. Alphonsusde remissione injuriae, ab ipso postea tran­scripta fuerunt fere ad verbum in Rom. Ap.,tr. 4, n. 17 (Cfr. hune textum in Theo1ogiamorali, lib. 2. n. 29, not, b). Sed in tr. ult.,n. 23, eamdem traetans quaestionem,1eeto­rem remittit ad tr, 4, n. 17, addens tamen:«Advertendumhie quoddicit Tourne1y[Dee.,cap. 1) art. 3, seet. 3, eonel. 3, qu. 4], nempequod offensus recte potest veìle injuriae sa­tisfaetionem, si secus famìlia infamia notata

1 Te. 21, cap. 6, n. 18.

Limitatìo,

Rogeturde injurfis.

Si publi­cae, regata­riter publi­ce saeìsfa­ciat,

Si occul­tae, occulte.

Rogeturde susurra­tione.

Ux:oresplerumquede d e b ì t oconjugalì,

Rogeturpoenitensde gravidamno aHisoptato.

Falsa poe­nitentis ex­cusatìo.

Interroget etiam oiros, si familiae ali- Viri de'alita fami­menta ministraverint; uxores, si viros ad lia.

blasphemias provocaverint, et si eos de-bito matrimoniali defraudaverint. Plerum-que de hoc interrogentur uxores; quiamultoties propter hoc solum damnantur,et in causa sunt cur etiam viri damnen­tur, qui, cum observent sibi denegariquod debétur, ad mille scelera effrenatidecidunt. Nihilominus in hac interroga­tione verbìs modestioribus, quantum fieripoterit, utetur, v. gr.: Esne obediens tuoviro etiam z'n rebus ad matyz'monir-:m spe-ctantibus ; aut: Habes forsan alz'q1«tmscrupulum quz' te mordet circa matrimo-nz'um? - Sed haec interrogatio, ut plu-rimum, omìttatur cum uxoribus quae vi-tam spiritualem profitentur.

36. - Circa QUINTUM PRAECEPTUM, inter-roget poenitentem: l°. Si aliquod gravedamnum proximo appetiverit, aut de il­lius damno se oblectaverit. - Et hic no­tetur quod, si aliquis suo inimico diversamala exoptaverit, ex. gr. mortem, ìnfa-miam, paupertatem, etc., tenetur omniadeclarare; et sunt diversa peccata numerodistincta, cum ea voluit efficaciter illi ìn-ferre; aut si speciatim et in particularioptavit ut haec illi acciderent. Aliterautem, ut dicunt probabiliter multi DD.(bo. V, num. 50, Qu. 5), si optaveritmala illa sub uno genere mali, nempe utmedia ad ruinam appetitam inimico.

Et hìc est confusio confessariorum indiscernendo, an imprecationes quae 11,1­

dibus esse solent usuales, fuerint peccatamortalìa an venialia.

In hoc oportet interrogare in primispoenitentem, an in illo actu desideraveritdeliberate ut illae succederent. Sed hocnon suffìcìt ad certumjudicium faciendum.Qua de re opus est ut postea ìnterroget,si imprecatus fuerìt in extraneos an inpropinquos, quia in hos (praecipue in filios,conjuges aut parentes) raro animus pravusadest. Postremo oportet interrogare decausa, cur eas imprecationes protulerit ;dum si causa gravis aut fervens ira interocesserint, facile est, tunc etiam pravumdesiderium interfuisse. -- Caeterum nonsuffìcìt poenìtentì, ad excusandas impre-

.cationes, dicere quod tantum in illo actu,ut evenìrent cupiebat; quìa hoc jam suffi-

laesum honorem eis restituere, veniam abeis postulando, etìam coram iis, in quo­rum aspectu filii peccarunt.

Nonnulliautem confessarii parum cautiin eo casu pro satisfactione imponunt fioliis, ut, cum domum .pervenerint, pedesparentum deosculentur, et absolutos di­mittunt; sed illi postea hoc adimplerenon curant, et novum peccatum admit­tunt. - Satius est curare, ut ante abso­lutionem hanc veniam poscant, sed quineis imponantur, ut pedes aut manum deos­culentur; quia illi fiUi, quibus hoc fa­ciendi consuetudo nunquam fuit, difficil­lime hoc exsequuntur. Siautem non possitcommode hic actusab illis exigi, ut ve­niam postulent ante absolutionem, nonimponatur hoc sub gravi obligatione, sedpotius ut consilium insinuetur; dum certepraesumuntur, saltem ut plurimum, pa­rentes remittere filiis hanc obligationem,ne filii iterum in Dei offensam mcurrant.

35. - Si contra confitentur parentes,primum ìnterrogentur, si negligentes fue­rint in filiis educandis, non curando utdoctrinam christianam illi docerentur, utSacro interessent, sacramenta frequenta­rent, pravos socios et personas 'alteriussexus vitarent. - Item, eos interroget, siscandalo fuerint illis, in eorum praesentiablasphemando, etc.; si de excessibus eosnon corripuerint, et praecipue, quando ali­quid furati sint; si permiserint, ut sponsisuarum filiarum domum accederent; et po­tissìmum, si fìlios secum in eodem leetoretìnuerìnt ; aut permìserint pueros etpuellas simul dormire; item, si omiserintalimenta necessaria fìliis ministrare; simodis injustis eoegerint filios ad statummatrimonialem suscipiendum, vel ut sa­cris initiarentur, aut aliquam religioneminviti ingrederentur; nam hoc agentesgraviter peccant. Sed de hoc parentesplures nullum sibì scrupulum faciunt; ethinc filiis pernicies et Ecclesiae maximumdetrimentum evenire solet.

Interroget etìam dominos, si famulossuos corripuerint, cum blasphemabant autpraeeeptum paschalenonimplebant,autSa­ero non intererant, autinhoneste loqueban­tur, praecipue messis et vinderniae tempo­rìbus, Domini enìm, cum possunt, tenenturimpedirescandalaquaetunccommittuntur.

de scanda­lis datis,

Parentesrogentur dereligiosaeducatione,

Sed aequaimponatursatisfactio.

de corre­ptionis o­missione,

de coactìo­ne circa vo­cationem.

Domini decorrectionefamulorum.

550 PRAXIS CONFESSARII. CAP. II. - DE INTERROGATIONIBUS FACIENDIS. 551

Rogeturpoenitensde J?r~vi.s

-cogttauom­bus volun-tariis.

Quomodoexquircn­dus earumnumerus.

De mediisad e x s e­quenda dc­siderta.

Circa tur­piloquia:

rogetur descandalo,

de vcrbisprolatis,

de motivoturpiloquii,

rint de rebus inhonestis; et an plene adeas adverterint et consenserint. Deinde,num concupierint puellas aut viduas autnuptas, et quid mali cum illis se facturosintenderint. - In quo advertendum quodrustici, communiter loquendo, existimantmajus peccatum stuprum quam simplicemfornicationem. E contrario nesciunt mali­tiam adulterii; ideo cum iis qui hujusvitii consuetudinem habent, non expediteos monere de adulterii malitia, cum prae­videtur monitio parum profutura, sed tan­tum effectura ut poenitens duplici pec­cato peccet, si carnis concupiscentiis nonresistet.

De his autem cogitatìonìbus, quibusassentiti sunt poenitentes, sumendus estnumerus certus, si haberi potesti sinautem, exquiratur quoties in die vel he­bdomada ve! in mense cogitationibus con­senserit. Sed si nec etiam id explicarepossint, interrogentur, num concupierintsingulas mulieres quae sibi occurreruntve! in mentem venerunt; aut num habi­tualiter turpiter de aliqua in particularicogitarint, nunquam pravis consensibusresistendo; et an semper illam concupie­rint, vel an tantum quando ipsàm aspi­ciebant.

Demum interrogentur etiam, num me­dia apposuerint ad malas cogitationesexsequendas; nam, ut diximus in Libro(Lib: V, n. 32), tunc illa media, etsi in­differentia, a malitia interna informantur,et ideo explicanda ut peccata externa siveopera incoepta a).

40. - Il", Circa verba obscoena interorogentur:

1°. Coram quibus et quoties Ha locutisint, ratione scandali: an coram viris autfeminis, uxoratis aut non, pueris vel adul­tis. Facilius enim scandalizantur puellaeet pueri quam adulti, praesertim qui inhoc vitio sunt habituati.

2°. 'Quae dixerint verba: an, V. gr. no­minarint pudenda sexus a suo diversi.Hoc enim difficulter excusatur a mortali.

3°. Num verba protulerint ex ira veljoco ; nam ex ira difficilius aderit compla-

utendum est confessario, quia, in praxi, ut10e. cito diximus, faciliter in eo desiderio justi­tiae latet propria vindicta e ,

centia et scandalum. Caveat con!essariusab absolvendis hujusmodi recidivis in col­loquiis turpibus, quamvis dieant, se eaprotulisse ex joco, nisi prius emendenturvel signum extraordinarium doloris af-

.ferant.4°. Num jactaverint se de aliquo pec­

cato. Tunc enim tria peccata frequenterconcurrunt, scilicet magnum scandalumaudientium, jactantia de male commisso,et complacentia de peccato narrato: ideo­que interrogandi sunt, de quo peccato inspecie se jactarint (Lib. V, n. 26).

Interrogentur etiam an delectati sintaudire alios inhoneste loquentes, et antunc adverterint ad correctionis praece­ptum, putantes eam profuturam.

41. - IlIo. Circa opera interrogenturquacum rem habuerint; num alias cumeadem peccarint; ubi peccatum fueritpatratum (ad occasìones removendas);quoties peccatum consummatum, et quotactus interrupti adfuerint seorsim a pec­cato; num peccato multum ante consen­serit: nam tunc actus interni interrum­puntur, juxta dieta Lso. V, num. 36 etseqq.,· et tunc expedit formare judicium,toties multiplicata fuisse peccata, quotmorulae somni, distractionis, etc. adfue­rint, prout sunt coram Deo, tantum in­terrogando de temporis duratione in pec­cato. Secus, si malum propositum fueritconceptum per duos vel tres 'dies anteconsumationem peccati, et intra illud tem­pus non fuit retractatum, quia tunc su­mitur pro uno numero peccato; vide di­eta zUd.

Se polluentes interrogentur etiam detactibus impudicis separatis a pollutioni­bus et moneantur, eos esse mortalia. Item,interrogentur an concupierint vel an de­lectati fuerint de copula cogitata cumaliqua vel pluribus mulieribus aut pueris;tunc enim tot peccata distincta commit­tunt.

Item, adverte quod, si quis coiret intercrura aut brachia mulieris, praeter pec­catum contra naturam committeret for­nicationem inchoatam sìve affectivam, ut

39. - a) Si, nimirum, postea peccatum nonconsummetur, ut explicat S. Doctor, lib. 5,n.42.

de sui ja­ctantia,

de turpi­loquiis au­ditte.

Circa ope­ra, quaera­tur de spe­cie, numeroet occasione.

Moneaturde tactibusseparatis,

Quid, decoitu interc ru r a autbrachiamu­lìerìs.

Quid, cir­ca peccataconjugum.

Rogeturpoeni t e n sde furto.

Furtulacoalescerepossunr.

Gravitasin fl1.rtismi­nutis.

dieunt communiter Filliuccius a), Tambu­rinius 1, Holzmann 2, Sporer 3, etc. ii». III,n. 466, v. Infertur 3). Unde hie duo pa­traret peccata diversae speciei, unum con­tra naturam in effectu, alterum fornica­tionis in affectu.

Circa autem peccata conjugum respe­ctu ad debitum maritale, ordinarie 10­quendo, confessarius non tenetur necdecet interrogare nisi uxores, an illudreddiderint, modestiori modo quo possit,puta: an fuerint obedientes virz's in omni­bus. De aliis taceat, nisi interrogatusfuerit. - Quae autem liceant, et quaevetentur inter conjuges circa idem debì­tum, vide quae fuse dieta sunt in Opere,Lto. VI, ex n. 900.

42. - Circa SEPTIMUM PRAECEPTUM, inter­roget si aliquid ab alio surripuerit; et aquo, et an ab uno aut pluribus; an solus,.an cum aliis, et an semel anpluries: quiasì qualibet vice materiam gravem sum­pserit, qualibet vice peccavit mortaliter.

Si vero materiam parvam sumpseritsingulis vicibus, tunc non peccavit gra­viter, nisi cum ad gravem materiam ad­venerit; dummodo a principio animumnon habuerit perveniendi ad materiamgravem. Sed cum materia jam facta estgravis, licet ille graviter non peecavit,tamen sub gravi tenetur ad restitutionem(Lib. III, n. 553), saltern illius ultimaequantitatis, quae materiam gravem con­stituit (ibÙJ. z'n fine).

Notandum tamen plus materiae adconstituendam gravitatem in furtis mi­nutis, et majorem requiri, si a diversissumantur; unde dicitur, quod in furtisminutis, quae pluribus vicibus diversisfacta sunt, duplum requiritur (Lzo. III,n. 530). Et si inter ea notabile intercessittempus, duorum nempe mensium, tuncfurta probabiliter non coalescunt in ma­teriam gravem (zoziJ.).

, Method. confess., lib. 2, cap. 7, § lO, num. 64 (edit.Veneto 1726). - • Dc Praecept, decal., n. 720 ad 4 (edit.

41.- a) Fillìuccìus, Morales Quaest., tr.30,n.135 (Lugdun. 1633) speciatim hunc casumnon habet. Dicit solum «omnes mollities esseejusdem speciei; sive enìm sint procuratae...proprio, sive alieno adminiculo extrinseco,nulla est specifica diversitas... Semper est

Probabiliter autem, qui fructus ederentin aliorum vìneìs, dummodo non sint rariet magni pretii, possunt excusari, saltema peccato gravi a), si foras non exportantin magna quantitate iLsb, III, n. 529,Qu. 2). In hoc enirn rerum genere quaevalde sunt expositae, major quantitas adgravem materiam constituendam requiri­tur (loe. cù., v. Plus requiritur).

Et hac ratione faciliter possunt excu­sari famuli et famulae, qua e sibi a dominissumunt res comestibiles; modo non sintin magna quantitate et extraordinariaeu». III, n. 545).

Neque condemn~ri debent de peccatogravi, qui ligna incidunt aut pecora adpastum ducunt in agros communitatis,licet prohibitum sit; quia tales prohibitio­nes censentur esse pure poenales (Lib.III,n. 529, Qu. 1 et n. 614) v. Qui in Iaea).

Gravitas autem materiae commensu­ratur a qualitate personae, cui illatumest damnum; sed hoc fusius discussumest in Opere, Lzo. III, n. 527. - Cumautem furta fiunt a filiis aut ab uxoribus,requiritur multo major quantitas, ut sintgrave peccatum; et raro hi tenentursub gravi obligatione ad restitutionem(Lzo. III, n. 539 et 543).

43. - Certus factus de gravi poeniten­tis obligatione, confessarius inspiciat sipoenitens valeat restituere, licet cum ali­quo incommodo: et eum non absolvat,nisi prius restituat, licet ille signa extra­ordinaria emendatìonìs exhibeat (Lib. III,n. 682, Qu. 1). Bona enim sunt quidamsanguis, qui a venis non eruitur nisi cummagna vi et dolore. Unde, si restitutionon fit ante absolutionem, cum difficul­tate maxima fìet postea, ut experientiaadmodum docemur. Potest excipi tantumaliquis poenitens, qui ita metieulosae con­scientiae esset, ut de eo non sit dubitandilocus.

Campodun. 1787). - 8 Theol. mcr., parto 4, cap. 3, n.686(edit. Veneto 1731).

una ratio voluntariae seminationis procurataeabsque concubìtu ».

42. - a) Haec restrictio «saltem a peccatogravi» invenitur posita nec in Theologiamorali, loc. cit., nec in Hom, Apost., tr. IO}n.24.

Interdumexcusantur:edentes fru­ctus in alie­na vinea,

famuliedulia su­rnentes,

ii qui bo­nis commu­nita ti s u­tuntur.

Mensuragravitatisfurti.

Si poeni­tens restf­tue re de­beat et va­leat, nonabsolvaturante resti­tutionem.

Exceptio.

552 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. U. - DE INTERROGATIONIElUS FACIENDIS. 553

Donans,immemordebiti, Iibe­ratur,

In dubio,melior esteonditiopossidentis.

Interdumomittaturmonitio de

.--Testitutio­ne.

Monitumpro praxi.

Rogeturpoenitensde d e t r a­ctionibus etcaìumnìfs.

Circa con­t r a c t u s,consule r e ,studere etdecidere.

Calumnia­tar se retra­ctare tene..turo

Detractorfamam re­stituat, me­liori qu opossit mo­do.

Interim,si possibile,differaturabsolutio.

sulere, libris studere, et postea decidere.Reliquum est ut hic advertatur quod,si reperiantur aliqui contractus usu perlongum tempus recepti in aliqua regione,ubi praecipue missiones factae sunt, con­fessarius non debet eos condemnare, nisiprius omnibus inspectis circumstantiis:siquidem primo aspectu multi contractusapparent usurarii aut injusti, sed posteamelius rebus perpensis tales non sunthabendi. - Circa autem bonorum prae­scriptionem observa Ltò. III, ex n. 504.

45. - Circa OCTAVUM PRAECEPTUM:

Primo interrogetur poenitens, si ali­quem infamaverit; et si id effecerit fal­sum delictum ei imponendo aut verumpatefaciendo; et, cum delictum est verum,si illud erat occultum aut publicum inaliquo loco, fama aut judicis sententia. ­Item interroget, si infamaverit coram unoan pluribus; et coram quoti item, si dì­vulgaverit factum, ut a se cognitum anab aliis auditum.

Circa autem famae restt'tuttonem, sidelictum quod est patefactum, erat fal­sum, qui infamiam intulit, tenetur se re­tractare. Si vero delictum est verum,debet infamiae illatae prospicere meliorimodo quo potest, sine mendacio: dicatex. gr.: halludnatus sum, me (efellt: er­ra'1)t·. Alii etiam admittunt, posse dici:Mentt"tus sum, aequivocando, dum omnepeccatum est mendacium, ut dicitur inScrìpturis, Ego soleo dare consilium, utdicant: E capite meo hoc erut' (vulgo: mel'ho cacciato di capo), etiam aequivocando,quia omnia verba e mente (pro qua acci­pitur caput) procedunt. - Quod si unquamfamae restitutio probabiliter judicareturmajus damnum quam utilitatem infamatoallatura, quia praesumitur res ab homi­num memoria effìuxisse (ut praesumitur,cum famae obtrectatio multo abhinc tem­pore accidisset et inde de hac nulla am­plius facta est mentio), tunc satius estoccasionem captare infamia notatum lau­dandi in aliqua ejus virtute, et eum inbonam aliorum opinionem ponere, quamin memoriam revocare res praeteritashac famae restitutione.

Confessarius procuret ut hujusmodifamae compensationes, cum commodefieri possunt, ante absolutionem fiant, quia

fendi teneri ad restituendum ipsismet ci­vibus (aut pretium minuendo autpondusvel mensuram augendo), et non jam pau­peribus loci, ut alii permittunt; licet, ut

Limitatio. jam supra dm, si pauperibus daret, nonpeccaret graviter, et ne venialiter quidem,sì justa causa accederet (Ltò. III, n. 595).

4°. Notandum quod, si quìs rem alie­nam sumpserit aut retineret cum prae­sumptione, quod, si a domino eam pete­ret, libenti animo eam ipsi donaret, is nondebet obligari ad restitutionem (Ltò. III,n. 700) v. Quaert'tltr htC 1).

5°.Neque debet obligari ad restitutio­nem, qui immemor debiti suo creditoridonum mere gratuitum praebuit (Ltò. III,n. 700, Qu.2).

6°. Advertendum quod, ut poenitensteneatur ad restitutionem sub culpa gravi,cum res ablata jam consumpta est, etille difior non est factus, opus est primo,ut ìntercesserìt culpa gravis interna con­tra justitiam commutativam (Ltò. III)n. 550). Praeterea requiritur ex sua parte,ut actio extema, sive influxus, sit damnicausa efficax (n. 584); et insuper, ut hìcinfiuxus sit complete sive graviter inju­stus (n. 551); et ut habeatur moralis cerotitudo, quod ille talis fuerit (n. 562 et658). Hoc est id quod ad acceptionempertinet.

Circa autem retentionem rei, cum poe­nitens pro se habet probabilem opinionemcum legitimapossessione, non potest a con­fessarlo obligari ad restitutionem (Ltò. I,n. 83, v. Nescio autem). Immo qui incoe­pit possidere in bona fide aliquam rem,post diligentiam factam ad veritatem in­veniendam non tenetur ad aliquid resti­tuendum, nisi certus fìat de jure, quodproximo competit, ut pluribus locis pro-bavi (Ltò. III, n. 547, v. Et hoc et n. 669).

Quod si restitutionis obligatio essetcerta, sed poenitens maneret in bona fidesi confessarius certe praevideret corre­ptionem non profuturam, tunc debet eamomittere, ne per ipsum fiat ut, quod estpeccatum materiale, evadat formale cumpernicie illius animae, ut dicunt DD.(Ltò. VI, n. 614, v. Infertur 2). - Videdicta supra, cap. 1) n. 8 et 9.

Denique quoad obligationem restitu­tionis rattone contractus, oportet alios con-

Alienumlicite reti..n etu r exconsensupraesumptodomini.

Requisitaut qUIS de­beat subgravi dam­num resti­tuere.

Requisitaut qnis te­neatur addamnumresarcien­dum.

Si domi­nus sìtigno­tus, cuinamrestituen­dum,

Modo ex­cipiunturfUitnla di·versisfaeta.

Venditorciv es de..fraudans,ipsis resti·tuat,

Propterea confessarius ei scire faciat, seteneri ad restitutionem, quin explicet quan­titatem, restituere faciens quantum suaillius conscientia dictat (Ltò. III) n. 579,v. Advertendum; et auctor Istrue.per liconfessori dt' terre e vt"llaggi l).

2°, Advertendum, neminem teneri addamnum illatum restituendum, si nihilsibi utilitatis evenit, si illud damnum sal­tem in confuso non praevidit (uò. III,n. 613, in fine), aut nisi per judicis senotentiam addamnum reficiendum mulcta­tus fuerit (Ltò. I, n. 100, v. Quaero etLib, III, n. 554, in fine).

3°. Si furtum est incertum, nempe siincerta est persona, cui illatum est da­mnum, obligandus est poenitens ad resti­tuendum, aut Missas celebrare faciendo,aut eleemosynas pauperìbus aut piis lociselargiendo (Lib. III) n. 589, t'n fine); etsi ipse pauper est, potest sibi aut suaefamiliae applicare (Ltò. III, n. 672).

Sed si persona est certa, debet buicfieri restitutio. Quare mirum quidem est,tot reperiri confessarios tam imperitos,qui, cum sciatur quis sit creditor, poenì­tentibus imponunt, ut de re restituendaeleemosynas erogent aut Missas celebrarefaciant. In eo casu ego hanc defendi sen­tentiam (Ltò. II~ n. 704, v. Quid St):poenitentem iterum teneri ad restituen­dum, quia fur in omnibus casibus etiamfortuitis, debet reddere dominum ìnde­mnem, nec acquiescere potui opinioni dì­versae. Dm dumtaxat (Ltò. III, n. 534)Qu. 2) quod, si furta essent minuta, licetsìmul unita ad magnam summam adve­nerìnt, et etiamsi domini essent certi, seddiversi, tunc excusarem a peccato gravieum qui vellet restituere pauperibus,propter rationem ibi allatam; et etiam aveniali, si rationabilis causa adesset, proutsi restitutio fieri non posset dominis sinenotabili Incommodo, aut si aliqui pau­peres in ea essent necessitate, ut praesu­merentur domini consentire, ut illis fieretrestitutio (Ltò. II~ n. 595) t'n fine).

Si quis fraudem multis civibus, sedincertis, fecerit per furta minuta, ex. gr.vendendo vinum, oleum, etc., mensuradetracta aut pondere imminuto, ego de"

'1s est JlJrio, cap. 8 v. Ma per dare.

Dixi: cum aliquo incommodo,. quia,si ille restituendo non esset, quin in gra­vem necessitatem se conjiceret, id est,quin a statu suo, quem juste acquisivit,decidat, tunc ille potest differre restitu­tionem, dummodo creditor non sit ingravi necessitate. Immo, licet creditor sitin gravi necessitate,probabiliter nec etiamtenetur debitor ad restitutionem, cumipse pariter in gravi necessitate reperitur,et per restitutionem constituendus essetin necessitate quasi extrema. Hoc tamenintel1igitur, modo res ablata non exstet inspecie, et modo creditor praecipue nonredactus fuerit ob illud furtum in eamgravem necessitatem" (Ltò. III, n. 703,Dub.1).

Curetur saltem tunc, nempe cum potestdifferri restitutio, suadere poenitenti, utidentidem paulatim restituat, aut aliquemlaborem faciat, aut aliquod donum ali­quando creditori offerat.

44. ..., Possibile hic non est, omnes do.ctrinas scitu circa hanc materiam resti­tutionis necessarias, quae est ita latepatens et implicita, iterum repetere. Ob.servetur propterea, quod fusius in Opereactum est. Solummodo hìc lubet 'paucaannotare, quae frequenter accidunt, etquae magis ad praxim pertinent,

Et i-, Cum aliquis in comitatu aliorumfuratum ivit, ad judicium formandum, siipse ad totum damnum teneatur an non,distinguendum est: Si ille mere a sociisinductus fuit, et sine ipso jam furtum ac­cidisset eodem modo quo accidit, nontenebitur ad aliud restituendum, quamquod ille surripuit. Si autem concorditer(alternis sibi animos incitantibus) ad furanodum iverint, tunc quisque tenetur in so­lidum ad restitutionem (Ltò. III, n. 579,v. Quaert"tur).

Ita in theoria. Sed in praxi rudes, prae­sertim illi qui parum sunt meticulosaeconscientiae, difficulter suaderi possunt,se teneri ad restituendum quod àb allisacceptum est; et contra, domini ipsi con­tenti sunt de portione ìllorum, ob idipsumquod, si obligantur ad totum, faciliter re­stituere omittent, non solum quod alii ac­ceperunt, sed etiam quod acceperunt ipsi,

Quld inte­rim facien­dum.

Interdumdifferendarestitutio.

Panca derestitutionedc1ibaotur.

Modo fu­res tenen­tur in soli ..dum,

sed in praxi.de hoc nonmoneantur.

554 PRAXIS CONFESSARII.

Quid sitproprie de­tracrlo,

Monitumde judiciisremerarfìs.

Quoad je­junium:

postea difficulter adimpletur; licet haeminus difficultatis habeant quam pecuniaerestitutio.

Denique hic advertatur, quod proximidelictum patefacere tunc proprie detra­etio dicitur et est peccatum, cum inten­ditur, ut ait S. Thomas l, famam alteriusdenigrare; non autem, cum intendituraliquod damnum vìtare; ut esset parentes,dominum, praelatum, certiores facere, utreus emendetur aut aliorum damno con­sulatur: modo horum damnum esset ma­goni momenti aut non longe minus damnoinfamia notati. Observetur id quod habe­tur in Opere, Lib. III, n. 968.

46. - Circa debitum restituendi alicuihonorem ablatum, propter contumeliamei irrogatam, jam actum est in praeceptoquinto n. 37.

In hoc praecepto octavo DD. etiamagunt de judicùs temerariis. Multi rudesse accusant, se male de aliquo sensisse.In hoc opus est advertere: l° quod, cummotiva sufficientia adsunt sic judicandide aliquo facto, judicium non est teme­rarium, sed justum, et propterea culpacaret; - 2° quod plerumque haec nonsunt judicìa, sed suspiciones, in quas do­mini et patresfamilias aliquando tenenturinduci, ut aIiquod peccatum impediant,ex. gr. ne servi furentur, ne fìliae peccentcum viris versando, etc. - Tantummodoeos de hoc moneat, ne hujusmodi suspicio­nes sine necessitate cum aliis conferant a).

47. - Reliquum esset sermonem facereDE PRAECEPTIS ECCLESIAE jsed de iis, nempede obligatione audiendi Missam et de nonlaborando die festo, jam satis supra di­ximus n. 32 et 33.

Circa jejunz'um autem, tria in confes­sarii memoriam revocamus:

1 2'" z«, qu, 73, art. 2.

46. - Il) Unde S. Doctor, Hom. Apost.,tr. ult., n. 29, ait: < Circa hoc octavum prae­ceptum non est necesse, ut interrogetur poe­nitens, an temere judicaverit s ,

47. - a) Loquens de illis operariis, S. AI­phonsus, lib. 3, n. 1044, dicit: < Ii qui unovel altero die non laborant non tenentur

l° Non omnes labores excusare a je­junio, sed eos dumtaxat, qui multam cor­poris agitationem causant (LtD. III,n.1041).

2° Operarios iis solis diebus excusaria jejunio, in quibus actu laborant, autcum sperant crastina die a) se Iaboraturos,et non posse, nisi die praecedenti come­dant (LtD. III, n.1044).

3° Non sufficere ad jejunium satisfa­ciendum extra prandium et coenam noncomedere, aut vespere minus solito cee­nare, ut falso multi credunt. ]ejuniumenim importat unica m comestionem fa­cere in dieb)j et vespere aliud non permit­titur quam simplex collatiuncula octounciarum juxta communem consuetudi­nem, aut ad plus decem unciae possuntconcedi illi qui ob majorem exigentiamusus fuisset majori quantitate ordinariamexcedente ii». 111, n. 1025).

Pauperes vero, quibus mane non fuis­set cibus sufficiens, et non possunt sus­tentari sola collatiuncula serotina, hi ex­cusantur (Lz'b. III, n. 1033, 2). Quod sivespere hi haberent sufficientem cibum,dicunt DD., hos teneri ad jejunium ante­vertendo coenulam ad meridiem j sedmulti alii hoc negant c), quia hujusmodijejunium incommodo extraordinario essetiIlis. Observentur quae in Opere haben­tur (LzD.IIl, n. 1034, v. An autem).

Postquam tale examen a rudibus exe­gerit, quomodo postea confessarius segerere debeat, ut disponat poenitentemad dolorem et adjungat poenitentiam,jam supra actum est, 1z.10 et 11. - Sedante omnia advertat, tale examen nonnegligendum, ubi cognoscitur opus esse;quia invenitur confessariorum major parsin hoc puncto deesse.

jejunare ... [nisi] manifeste ipsi grave incom­modum ex jejunio non sustinerent a ,

b) Sed vide lib. 3, n. 1024, noto a, ubi,de collatiuncula matutina, datur responsumS. Poenit. diei 21 Nov. 1843.

c) Et quidem < valde probabiliter », aitS. Doctor in Theologia morali, loe. cit.

Non om­nis l a b o rexcusat,

Cessansab opereuno die ex­cusatur,

In quonamccnsistat je­junium.

Pauperesquando ex­cusantur.

Conclusiocapì tis.

556 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. III. - DE OBLIGATIONmUS DIVERSORUM STATUUM. 557

Bened, XIV, decreto S.Off. In generali Congregati<Jne, diei 5Aug. 1745; inBullar. Prat.l845, tomo 1, append., n.8.

Confessa­rìus rogeturde studiotheolog'iae ;

de absolu­tione ceca­s i o n a r ì o­rum aut re­cldfvorum.

Parcchusrogetur decorreptioncsubdi t o­rum,

titulo suae imbecillitatis. Ista (ait Sanctus)malitiosa est humilitas et inventus amo­ris proprii, qui sub hoc specioso praete­xtu propriam quaerit tegere secordiam.- Subdit quod Deus, cum aliquod nobistalentum donaverit, juste petit a nobisut illud exerceamus. Quapropter, qui eoutitur et paret, ille magis humilem seostendit. Superbi quidem causam habent,ut nullum suscipiant opus, quia tales inseipsis fidunt. Humiles contra magnanimisunt, quia non proprias perpendunt vires,sed in Deo confidunt, cui piacet in no­stra infirmitate suam omnipotentiam ex­tol1ere; unde conc1udit, quod humilesomnia aggredi possunt.

51. - no. Si accedit ad confitendumaliquis confessarius, de cujus idoneitateprudenter dubitatur, interrogetur : an stu­dio suffìcientern operam dederit, et anstudere pergat; nam, ut diximus, n. 18,in fine, ad bene exercendum officium ex­cipiendi confessiones non satis est ali­quando studuisse. - Item, an absolveriteos qui manebant in occasione proximapeccati, aut erant recidivi, nec extraor­dinaria signa suae dispositionis affere-bant. .

Si unquam talis confessarius aliquampoenitentem sollicitasset ad turpia, inter­rogetur an sciat, se non posse Sacrumfacere; quia a Summo Pontifice Benedi­cto XIV sollicitantibus imposita est in­habilitas perpetua et Papae reservata,quae, ut ostendimus in Opere (Ltò. VI,n. 705), ante omnem sententiam incurrì­tur a). - An autem haec incurratur etiamab ignorantibus? Observa, quae dicunturin eodem Opere, loco citato b).

52. - IlIO. Si accedit parochus, inter­rogetur:

l°. An attendat ad debitas correptio­nes erga subditos, praecise erga eos quialiquo tenentur odio, aut cum aliqua tur-

51. - a) Sed a sexta editione Operis (1767)S. Doctor contrarium tenuit; cfr. Elench. 2quaest. reform., qu. 21.

b) In textu italico S. Alphonsus absoluteaffirmabat hane inhabilitatem incurri etiamab ignorantibus; et haec sententia coneordabat

piter conversantur, aut domos sponsarumfrequentant. Et de hac materia loquendo,hujusmodi parochus valde advertatur adnon accipiendas promissiones mutuas ma­trimonii, nisi parum ante quam nuptiaesint contrahendae, ut prudentes parochiagunt; alioquin omne tempus illud usquead matrimonium peccatorum tempus erit.

2". An invìgìlet, ut sui subditi absqueexceptione personarum paschale impleantpraeceptum. Quot personas in missioni­bus invenimus, praesertim majoris exìstì­mationis, quae per mu1tos annos praece­ptum implere omiserunt, quin parochuseas admonuerit et opportuna adhibueritmedia ad ipsarum resipiscentiam.

3°. An sacramenta ministraverit (prae­cipue Poenitentiae) in periculo mortis,aut cum requisitus fuerit, per seipsum(Ltò. VI, n. 623, v. Resp. 2 et resp. 3). Dico:per seipsum, quia, cum ipse potest, non sa­tisfacit, illa per alios ministrando (Ltò. IV,n. 127, Dub. 3, v. Ht1tc).

4° An moribundis debitam praestiteritassistentiam.

5°. An in dominicis conciones habue­rito Etenim parochus, cum non est legì­time impeditus, omittendo concionari permensem continuum, aut per tres mensesdiscontinuos intra annum, a DD. non ex­cusatur a gravi culpa (Lib. II~ n. 269,V. Hic obiter).

6°. An debitas largitus sit eleemosy­nas, habens beneficium pingue, congruamexcedens.

7°. An attenderit ad instruendos in do­ctrina christiana pueros et rusticos circamysteria fidei et media ad salutem; prae­sertim, an instruxerit rudes circa dolorempeccatorum necessarium ad obtinendamabsolutionem; necnon pueros circa com­munionem, aetate qua jam ad eam suntidonei, nimirum ordinarie loquendo ab an­no decimo usque ad duodecimum a), vel ad

cum dictis in secunda editione Theologiaemoralis, lib. 6, n. 705. Sed jam in tertia edi­tione declaravit, esse satis probabile hanc in­habilitatem non incurri ab ignorantibus.

52. - a) Quae hic dieuntur reformandasunt juxta decretum, oninibus notum, S. Con-

speciatimquoad prae­ceptum pa­schale ;

de admini­strationesacramen­torum;

de curamori b u n­dorum ;

de praedi­catione;

de eleemo­synis ;

de traditadoctr!nachristiana i

de datisaetesta rìo­nibus,

Episcopusineer ro g e­tur:

de ordì­nandorumexamine;

- ---'------~de-confes..sariorumapprobatio­ne ;

summum ad decimum quartum (Ltò. V~

n. 301, v. Sed hz'c). Sciendum enim, S. Ca­rolum Borromaeum suis parochis prae­cìpìsse, ut ad communionem idoneos red­derent pueros, statim ac ad decimumannum pervenissent (tòùi.). At quidam pa­rochi renuunt etiam pueris, qui ad annumpervenerint duodecimum, Eucharistiamministrare. Et cur? Ut incommodum effu­giant illos instruendi.

8°. Interroget sedulo an facile et obhumanos respectus attestationes in seri­ptis dederint initiandis necessarias, ut illipossint ordines suscipere.

In hoc enim oportet ut parochi nonsola notitia negativa sint contenti, cumdebeant habere positivam de ipsorumpro~itat~ et sacramentorum frequentia;et ìdeo' tenentur particulariter de hisomnibus certiorari. Quandoque inveniun­tur ordinandi mille culpis onerati, quivix semei in anno communionem acce­perint, immo qui etiam praeceptum pa­schale omiserint; et deinde audacter atte­stationes parochi praesentant de morumhonestate et sacramentorum frequentia.Isti jam postea ordines suscipiunt et scan­dalum fiunt populo; et de omnibus ipso­rum flagitiis parochus equidem rationemDeo reddere debet i nam episcopi in hocparochis credunt. Sed episcopi sedulioresfidem non praestant parochis in hac ma­teria tam gravi, a qua salus pendet popu­lorum.

53. - IVo. Si accedit episcopus negììgen­tis conscientiae, confessarius interroget:

1(l. An debitam adhibeat diligentiam(praeter scientiae examen) in se certio­rando de positiva probitate ordinando­rum, prout sacri canones, Tridentinumet Apostolus [I Tim. v, 22J imponunt, mi­nime acquiescendo parochorum attesta­tionibus quae, ut diximus, ut plurimumaut falsae sunt aut suspectae.

2°.An approbet ad confessiones sacer­dotes sat in moribus et doctrina exper-

S. Carolus Borrom., Acta EccIes. Mediolan., synod.dioec, XI, tit, 3, Monita quoad Sacram. (edit. Mediolan.,1599). - Jus can., can, NuUus, disto 24.- Trident., sesso 23,

greg. de Saeramentis, sub die 8 Aug. 1910,de prima puerorum communione. Sic pariterimmutandus est /io. 6, n. 301.

tos: aliter iUi plus damni quam utilitatisafferent.

3°. Quomodo reditus mensae expendat de rediti­et applicet. Ut enim probavimus (Ltò. III, ~i~~ expen­

n.490, IV et seqq.), episcopi, dempta ho-nesta sua sustentatione, reliqua tenenturpauperibus elargìri,

o 40. Quomodo residentiae obligationi de reaì-dentia ;

~atisfaciat. Etenim nec etiam per tresmenses a Tridentino concessos ipse asua dioecesi potest abscedere, ut Ponti-fex Benedictus XIV dec1aravit, si ex fu-tili causa sive ob meram oblectationemabesset.

5°. Quomodo invigilet ad inquirenda de scanda-.. lorum in-

suarum oVIUm scandala, ut ipsa reparet quisitione;meliori modo quo poterit, implorandoetiam subsidium brachii saecularis, sioportet.

6°. Interroget quomodo se gerat in de bonobono exemplo exhibendo. Certe enim prae- exemplo.latus speciali modo tenetur exemplaremse praebere: alìoquin quomodo poteritsuos ecclesiasticos corripere, puta, ne cummulieribus versentur, neque ludos veti-tos a) frequentent, si de his malum ipsetribueret exemplum?

54. - VO. Si confitetur mont'alts, interorogetur:

l°. An aliquem defectum commiserit Monialiscirca vota, praesertim paupertatis, acci- ~~1i:~r de

piendo vel elargiendo sine licentia.2". An satisfecerit Horis canonicis. Opi- de Horis

nio enim quod moniales in privato non canonicìs;

teneantur officium recitare, non est satisprobabilis, ut ostendimus, Ltò. IV, n.142,v. Ante omnia a).

3°. An erga aliquem mutuam nutrierit de amici-

b 1.. .. tia perìcu-

enevo entìam penculosam, puta si adfue- losa;rint sa1tem verba aut litterae amatoriae.Et eo casu, si monialis familiaritatemillam nollet relinquere, constans sit con-fessarius in neganda ei absolutione. Inhujusmodi enim familiaritatibus, licet fionis positive pravus absit, semper tamenpericulum urget: saltem adest scandalum

dereform., cap. 7et 12. - Trident., 1oc. cit., cap. 1. ­Bened. XIV, bulla Ad universael § ,Quoniam vero, diei3 Sept. 1746 et encycl. Grave, § 1, diei 15 Aug. 1741.

53. - a) Textus italicus habet «Iudoschar­tarum '.

54. - a) Sed vide noto f ad lib. 4, n. 142.

558 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. In. - DE OBLIGATIONmUS DIVERSORUM STATUUM. 559

Gregorlus XIII, consto Cum ojJicio pastorali, § 13, de die 1 ]ul. 1575; bulla 29 in Bullario Cherubini.

58. - a) Haec constitutio lata fuit solum pro Urbe.

de odio;

d\. of:liciisparticulari­bus.

]udex In­terrogeturde suis offì­ciis.

Item, ta ..bellio.

Medicusrogetur..desua pentlaj

de Iìcen­tiis imper..rìtìs ;

de reme­diis datìs ;

et malum exemplum respectu aliorum. ­Diana h).

4°. An aliquo teneatur odio in suassorores.

5°.Si monialis aliquod exercet officium,interroget de illo particulari; puta rota­riam, an afferat litteras aut nuntia demalo suspecta ; portinariam, an oscitan­ter januam reseratam teneat, cum perì­culo scandali monialium aut aliorum;abbatissas} an debitam adhibeant dìlìgen­tiam, cum viri in monasterium ingrediun­tur aut morantur, aut an novis abusibusconniveant: advertendo quod, licet par­ticulares moniales peccent leviter levemregulam transgrediendo, superiores ta­men quae non curant impedire, cumpossint, observantiae relaxationem, pec­cant in re gravi (Lib. IV, n. 13).

55. - VIo. Si accedit quis judù:is offi­do fungens, interrogetur: l° An fueritpersonarum acceptor; - 2° ancausasexpediverit; - 3° an in judicando conve­niens studium praemiserit, omiserit, velex aliqua animi affectione motus ergaalteram ex partibus sententias dixerit.

56. - Si autem accedit tabellio, ìnter­rogetur: l° Quomodo se gerat in capìen­dis informationibus. - 2°an intermiseritinterrogationes suggestivas; - 3° an te­stium depositiones diminuerit vel au­xerit.

51. - VIIo. Si accedit medicus, ìnterro­getur:

l°. An satis fuerit versatus in studiomedicinae et in praxi medendi; necnonan studium adhibeat (ut tenetur) in casi­bus difficilioribus qui occurrunt.

20. An alicui impertierit licentiamedendì carnes ob merum humanum re·spectum sìne justa Causa a).

3°. An aliquod periculosum remediumapplicaverit ìnfìrmo, non adhuc de vitadesperato (Ltò. I, n. 46 et Ltò. IV, n. 291).

l Opus morale, tomo 1, Iib, 4, cap. 1, dub, 11, num.6(edit. Barcinonen. 1701). - Innoc. III, cap. Cum Infìrmì-

h) Diana id non habet.Ioco citato a S. Al­phonso, videlìcet,Resolutiones rnoral., tr.7,resol.21 et 22, neque in toto tr. 7, saltem inedito Lugdun. 1650.

57. - a) Italicus textus: «Utrum alicuiimpertierit licentiam edendi carnes aut prae-

4°. An fuerit causa ut remedia acci­perentur ab aliquo pharmacopola suoamico, quem tamen noverit parum essefidelem vel peritum, aut ineptas venderemedicinas.

5°. An attenderit ad curandos paupe­res, si stipendium alìunde jam accipit h);

vel sine stipendio, si pauperes fuerint ingravi necessitate. - Trullench 1.

6°.An curaverit suos monere infirmos,ut tempore debito confiterentur, juxtapraecepta Pontificia.

De hoc puncto in pluribus Operis locissermonem fecimus (Ltò. III) n. 182} etmelius, Lib. VI} n. 664)} ubi dictum estquod Innocentius III medicis praecepit,ne alicujus infirmi curam susciperent,nisi prius ille confessus fuerit; et S. Pius V,confirmans tale praeceptum, insuper jus­sit ut medicus post tertium diem relin­quat infirmum, nisi sciat ipsum fuisseconfessum. Item mandavit utomnes me­dici, antequam gradum doctoratusassu­mant, dent juramentum observandi hocpraeceptum; idque mandatum est omni­bus collegiis.

Sed Dubium fit: Quomodo hujusmodipraeceptum etjuramentum intelligantur?

Plures DD. tenuerunt ea procedere,cum infirmitas est periculosa, vel saltemcum dubitatur an sit periculosa; et in hocsensu dixerunt bullam S. Pii receptamfuisse. - Sed communior sententia vultquod praefatum praeceptum, quamvis nonobliget in quocumque morbo levi, tamennon intelligendum tantum urgere in mor­bis actualiter periculosis, sed etiam inillis qui prudenter judicantur posse inposterum fieri periculosi. Et ratio est,quia Innocentius praecipit ut medicusimponat infirmo confessionem, antequamejus curationis onus medicus suscipiat,ad hoc ne infirmus (sic Ioquitur Ponti­fex) de confessione monitus, de salute de-

tas 13, de poenit, et remiss. - So Pius V, brev. Supragregem, § S, 6 et 7, diei 8 Mart.1566; in BullarioMainardi.

termittendi Officium vel Missam, ob merumrespectum humanum, sine necessitate, autsaltem sine dubìo quod satisfactio praeceptigrave damnum vel notabile incommodumafferret •.

h) Sic vertendus est textus ìtalicus.

CO::ie~:ti~cum phar­macopola;

de curapauperum;

de monitio­ne ìnfìrmo­rum quoadconfessio­nem,

Praece­ptum istudcommuniusintelligen­dum demorbo gra­vi.

Sed oblì­gat solumjuxta con­s n e t u d ì­nem,

Certo ta­men peccarmedicus simorbus pe­rìculosus,

Fortitermoneaturmedicus.

Pharma­copola roge­tur de ven...ditis reme­diis.

sperans, facilius mortis periculum ìncur­rat, Igitur intendit effici ut infirmus con­fiteatur, antequam morbus fiat mortalis.Haec sententia mihi videtur vera.

Hoc tamen non obstante, in contrariumest praxis medicorum, etiam timorataeconscientiae, qui non solent monere infir­mos ad confìtendnm, nisi cum infirmitasprobabiliter jam periculosa effecta est.Neque in hoc putant peccare adversusjuramentum praestitum juxta bullamS. Pii, innixi doctrinae plurium auctorum(Ltò. VI, n. 664) V. Circa autem) sentien­tium quod praefatum juramentum nonobligat nisi pro illa parte, pro qua a con-suetudine receptum est. ' I

Caeterum non dubitandum, quin mor­taliter peccent saltem medici illi qui omit­tunt monere infirmum de confessione.cuminfirmitas est jam periculosa. - Oh quammiserum est videre tot infirmos (et prae­sertim eos qui spectatae sunt dignitatis)ad incitas mortis reduci, ut rationes vitaeDeo mox reddendas parent, tempore quosunt quasi exanimes, cum vix possintverba tunc modulare, vix alios audire,vix statum concipere propriae conscìen­tiae, suorumque peccatorum dolorem IEt totum hoc evenit culpa istorum me­dicorum qui, ne displiceant infirmis auteorum propinquis, illos certiores non fa­ciunt de periculo j immo eis blanditi per­gunt, usquedum omnino ipsi de vita de­sperantur.

Cum igitur accedit medicus negligen­tis conscientiae, curet confessarius prae­cipue eum interrogare et monere, nonobitersed cum calore, de hac obligationeintimandi confessionem infirmis, saltemquando advertit, morbum jam esse gra­vem, aut dubitat an sit jam gravis, utcommuniter dicunt DD., qui in hoc nondiscrepant. Dico: cum calore; nam exhoc puncto pendet salus spiritualis, nontantum medici poenitentis, sed omniumetiam infirmorum, qui sub ejus cura erunt,

58. - VIIIo. Si accedit pharmacopola,interrogetur: lO An praestiterit remediapraegnantibusad abortum procurandum;

- 2° an vendiderit unum pharmacumpro alio I et carius quam res valebat(Lto. III) n. 281).

Hic adde, Gregorium XIII, in consti­tutione 29 Cum offido pastoralia), omnemvetnisse societatem pharmacopolas interet medicos aut chirurgos.

59. - IXo. Si accedit mercator, ìnter­rogetur: l° An deceperit in pondere etmensura; - 20 an res vendiderit ultrapretium supremum; praesertim dandomerces ad creditum, cum emptores essentsecuri, et nihil damni ipse esset passu­rus,

An autem pretium augeri possit, ven­dendo ad ereditum, eo quod tale est pre­tium currens in venditionibus ad credi­tum juxta communem aestimationem j etan res quae venduntur minutatim, cariuspossint vendi: observa doctrinas in Libroannotatas, Lz'b. III} n. 809.

60. - XO. Si accedit sartor, interro­. getur:

l° An in diebus festivis per notabiletempus laboraverit sine extraordinariacausa, ut vestes compleret et dominis af­ferret (Ltò. II~ n. 303, v. Sartortòus).

2" An jejunia impleverit ab Ecc1esiapraecepta; nam sartores ob sarciendilaborem minime a jejuniis excusantur(Lto. III, n. 1041, v. Item Palaus).

3" An, si alli commiserint ei pannosemere, ipse pretium majus exegerit, subcolore quod mercator ob peculiarem ami­citiam pretio minori pannos ei dederit.Si revera pars illa pretii fuisset ipsi do­nata, tunc :poterit eam retinere, modomoralem praemiserit diligentiam apudalios mercatores, aut certo sciat quodalii communiter mercem illam minorinon vendunt pretio (Ltò. III, num. 826,v. Caute). Hoc tamen debet esse omninocertum, alioqnin .nìhil amplius potest exi­gere, quam solvit.

4° Ansibiretinuerit frustula sive re­segmina vestium; quae injuste retinet, nisiadsit consensus dominorum, aut nisi illialiquid injuste detraherent ex pretio de­bito, adhuc infimo communiter aestimato.

Mercatordeinjustitlain venditio­ne. .

Sartor delabore diefestivo;

de jejunio;

de emptio­ne pannipro allo;

de reten-

~~:~es~~:stium;

558 PRAXIS CONFESSARlI. CAP. III. - DE OBLIGATIONmUS DIVERSORT!lM STATOUM. 559

Gregorlus XIII, consto Cum ojficio pastorali, § 13, de die 1 Jul. 1575; bulla 29 in Bollario Cherubini.

58. - a) Haec constitutio lata fuit solum pro Urbe.

de odio;

dL officiisparticulari­bus.

lude:< In­terrogeturde suis offì­ciis.

Item, ta ...bellio.

Medicusrogetur desua peritia j

de Iicen­tiis Imper­rìtìs ;

de reme­diìs datìs ;

et malum exemplum respectu aliorum. ­Diana ò) .

4°. An aliquo teneatur odio in suassorores.

5°.Si monialis aliquod exercet officium,interroget de ìllo partieulari j puta rota­riam, an afferat litteras aut nuntia demale suspecta ; portinariae«, an oscitan­ter januam reseratam teneat, cum perì­culo scandali monialium aut alìorum j

aòbatissas} an debitam adhibeant diligen­tiam, cum viri in monasterium ingrediun­tur aut morantur, aut an novis abusibusconniveant: advertendo quod, licet par­tieulares moniales peccent leviter levemregulam transgrediendo, superiores ta­men quae non curant impedire, cumpossint, observantiae relaxationem, pec­cant in re gravi (Lzò. IV, n. 13).

55. - VIo. Si accedit quis judù:zs offi­do fungens, interrogetur: l° An fueritpersonarum acceptor ; - 2° ancausasexpediverit; - So an in judicando conve­niens studium praemiserit, omiserit, velex aliqua animi affectione motus ergaalteram ex partibus sententias dixerit.

56. - Si autem accedit tabellio, ìnter­rogetur: l° Quomodo se gerat in capien­dis informationibus. - 2°an intermiseritinterrogationes suggestivas j - So an te­stium depositiones diminuerit vel au­xerit.

57.- VIIo. Si accedit medicus, interro­getur:

l°. An satis fuerit versatus in studiomedicinae et in praxi medendi; necnonan studium adhibeat (ut tenetur) in casi­bus difficilioribus qui occurrunt.

20, An alieui impertierit licentiamedendì carnes ob merumhumanum re·spectum sìne justa causa a).

So. An aliquod periculosum remediumapplicaverit infirmo, non adhuc de vitadesperato (Ltò. I, n. 46 et Ltò. IV, n. 291).

1 Opus morale, tomo 1, Hb, 4, cap. 1, dub, 11, num.6(edit. Barcinonen. 1701). - Innoc, III, cap. Cum infirmi·

ò) Diana id non habet,-Ioco citato a S. Al­phonso, videlìcet, Resolutiones morai., tr.7,resol.21 et 22, neque in toto tr. 7, saltem inedito Lugdun. 1650.

57. - a) Italicus textus: «Utrum alicuiimpertierit licentiam edendi carnes aut prae-

4°. An fuerit causa ut remedia acci­perentur ab aliquo pharmacopola suoamico, quem tamen noverit parum essefidelem vel peritum, aut ineptas venderemedicinas.

5°. An attenderit ad curandos paupe­res, si stipendium aliunde jam accipit ò);

vel sine stipendio, si pauperes fuerint ingravi necessitate. - Trullench 1.

6°.An curaverit suos monere infirmos,ut tempore debito confiterentur, juxtapraecepta Pontificia.

De hoc puncto in pluribus Operis locissermonem fecimus (Ltò. III) n. 182} etmelius, Lzò. VI} n. 664)} ubi dictum estquod Innocentius III medicis praecepit,ne alicujus infirmi curam susciperent,nisi prius ille confessus fuerit; et S. Pius V,confirmans tale praeceptum, insuper jus­sìt ut medicus post tertium diem relin­quat infirmum, nisi sciat ipsum fuisseconfessum. Item mandavit utomnes me­dici, antequam gradum doctoratus assu­mant, dent juramentum observandi hocpraeceptum; idque mandatum est omni­bus collegiis.

Sed Dubium fit: Quomodo hujusmodipraeceptum etjuramentum z"ntellz"gantur?

Plures DD. tenuerunt ea procedere,cum infirmitas est periculosa, vel saltemcum dubitatur an sit perìculosa; et in hocsensu dixerunt bullam S. Pii receptamfuisse. - Sed communior sententia vultquod praefatum praeceptum, quamvis nonobliget in quocumque morbo levi, tamennon intelligendum tantum urgere in mor­bis actualiter periculosis, sed etiam inìllis qui prudenter judicantur posse inposterum fieri periculosi. Et ratio est,quia Innocentius praecipit ut medicusimponat infirmo confessionem, antequamejus curationis onus medicus suscipiat,ad hoc ne infirmus (sic loquìtur Ponti­fex) de confessione monitus, de salute de-

tas 13, de pcerrit. et remiss. - S. Pius V, brev. Supragregem, § S, 6 et 7, diei 8 Mart. 1566; in BullarioMainardi.

termittendi Officium vel Missam, ob merumrespectum humanum, sine necessitate, autsaltem sìne dubio quod satisfactio praeceptigrave damnum vel notabile incommodumafferret •.

ò) Sic vertendus est textus italicus.

Co::i~::ti:cum phar­macopola;

de curapauperum;

de monitìo­ne Infìrmo­rum quoadconfessio­nem.

Praece­ptum istudcommuniusintelligen­dum demorbo gra­vi.

Sed obliogat solumjuxta con­s n e t u d ì­nem.

Certo ta­men peccatmedicus simorbus pe­rfculosus,

Fortitermoneaturmedicus.

Pharma­copola roge­tur de ven­ditis reme­diis.

sperans, facilius mortis periculum incur­rat, Igitur intendit effici ut infirmus con­fiteatur, antequam morbus fiat mortalis.Haec sententia mihi videtur vera.

Hoc tamen non obstante,in contrariumest praxis medicorum, etiam timorataeconscientiae, qui non solent monere infir­mos ad confitendum, nisi cum infirmitasprobabiliter jam periculosa effecta est.Neque in hoc putant peccare adversusjuramentum praestitum juxta bullamS. Pii, innixi doctrinae plurium auctorum(Lzò. VI, n. 664, V. Circa autem) sentien­tium quod praefatum juramentum nonobligat nisi pro illa parte, pro qua a con-suetudine receptum est. ' /

Caeterum non dubitandum, quìn mor­taliter peccent saltem medici illi qui omit­tunt monere infìrmum de confessione.cuminfirmitas est jam periculosa, - Oh quammiserum est videre tot infirmos (et prae­sertim eos qui spectatae sunt dignitatis)ad incitas mortis reduci, ut rationes vitaeDeo mox reddendas parent, tempore quosunt quasi exanimes, cum vix possintverba tunc modulare, vix alios audire,vix statum concipere propriae conscìen­tiae, suorumque peccatorum dolorem IEt totum hoc evenit culpa istorum me­dicorum qui, ne displiceant infirmis auteorum propinquis, illos certiores non fa­ciunt de periculo j immo eis blandiri per­gunt, usquedum omnino ipsi de vita de­sperantur.

Cum igitur accedit medicus negligen­tis conscientiae, curet confessarius prae­cipue eum interrogare et monere, nonobitersed cum calore, de hac obligationeintimandi confessionem infirmis, saltemquando advertit, morbum jam esse gra­vem, aut dubitat an sit jam gravis, utcommuniter dicunt DD., qui in hoc nondiscrepant. Dico: cum calore; nam exhoc puncto pendet salus spiritualis, nontantum medici poenitentis, sed omnium­etiam infirmorum, qui sub ejus cura erunt,

58. - VIIIo. Si accedit pharmacopola,interrogetur: lO An praestiterit remediapraegnantìbus ad abortum procurandum;

- 2° an vendiderit unum pharmacumpro alio I et carius quam res valebat(Lz'b. III) n. 281).

Hic adde, Gregorium XIII, in consti­tutione 29 Cum olficiopastoraii»), omnemvetuisse societatem pharmacopolas interet medicos aut chirurgos.

59. - IXo. Si accedit mercator, ìnter­rogetur: lO An deceperit in pondere etmensura ; - 20 an res vendiderit ultrapretium supremum; praesertim dandomerces ad creditum, cum emptores essentsecuri, et nihil damni ipse esset passu­rus,

An autem pretium augeri possit, ven­dendo ad creditum, eo quod tale est pre­tium currens in venditionibus ad credi­tum juxta communem aestìmationem j etan res quae venduntur minutatim, cariuspossint vendi: observa doctrinas in Libroannotatas, Lz'b. III, n. 809.

60. - XO. Si accedit sartor, ìnterro­. getur:

l° An in diebus festivis per notabiletempus Iaboraverit sine extraordinariacausa, ut vestes compleret et dominis af­ferret (Lzò. II~ n. 303, V. Sartorzòus).

20 An jejunia impleverit ab Ecc1esiapraecepta; nam sartores ob sarciendiIaborem minime a jejuniis excusantur(Ltò. III, n. 1041, V. Item Palaus).

3" An, si alli commiserint ei pannosemere, ipse pretium majus exegerit, subcolore quod mercator ob peculiarem ami­citiam pretio minori pannos ei dederit.Si revera pars illa pretii fuisset ipsi do­nata, tunc :poterit eam retinere, modomoralem praemiserit diligentiam apudalios mercatores, aut certo sciat quodalii communiterm:ercem illam minorinon vendunt pretio (Ltò. III, num. 826,V. Caute). Hoc tamen debet esse omninocertum, alioquin.nìhìl amplius potest exi­gere, quam solvit.

4° An-sìbìretìnuerìt frustula sive re­segmina vestìum; quae injuste retinet, nisiadsit consensus dominorum, aut nìsi illialiquid injuste detraherent ex pretio de­bito, adhuc infimo communiter aestimato.

Mercatorde injustitiain venditio­ne.

Sartor delabore diefestivo;

dejejunioj

de emptio­ne pannipro aliOj

560 PRAXIS CONFESSARlI.CAP. IV. - DE OCCASIONARIIS. 561

Fuga occa­sìonum vl­t a t I o pec­cati.

Exewplaoccastcn ìsproximae

Occasiop r o x ì m asaepe pen­det a sub·jecto.

Quid deabsolutione

~e~c~~~:=pro"lma.

docet, occasionem proximam esse ìllam,in qua frequenter quis peccavi t (Lt"b. VI)n. 452} v. Occasionem vero).

Verumtamen advertendum quod, sicutaliquando occasio quae respectu ad alioscornmuniter est proxima, respectu veroad aliquem valde pium et cautum potestesse remota (zòid.): ita contra, quaedamoccasiones quae respectu ad alios com­muniter per se essent remotae, forte eruntproximae respectu ad aliquem, qui pro­pter experimentum relapsuum et propterpravam inclinationem in quoddam vitium(praesertim si est turpe) factus est valdedebilis et facilis ad Iabendum; et tunc istetenebitur ad removendas non tantum oc­casiones proximas, sed etiam illas remo­tas, quae respectu sui proximae evadunt.

64. - Caeterum est quidem in occa­sione proxìma: l° IIle qui retinet in pro­pria domo aliquam feminam, quacumsaepe rem habuit; - 2"ille qui frequenterin ludo prorupit in bIasphemias aut frau­des; - 3° ille qui in aliqua caupona autdomo saepe se inebriaverit aut cecideritin rixas vei actus, verba aut cogitationesobscoenas.

Porro omnes isti absolvi nequeunt,nisi postquam occasionem abstulerint, autsaltem nisi auferre promittant, juxta dis­tinctionem, quae fiet in numero subse­quenti. - Et ita pariter non potest ab­solvi, qui aliquam domum adeundo, quam­vis semel in anno, semper ibi peccavìt,Talis enim aditus jam ipsi proxima estoccasio. - Nec etiam absolvi possunt,qui tametsi in occasione positi non la­buntur, afferunt tamen aliis grave scan­dalum (bo. VI, n. 452) v. Ex praemissis).- Addunt aliqui DD. (zOÙJ.), negandamquoque absolutionem illi qui occasionemexternam non removet, si cum occasione

/\

CAPUT IV.

Quomodo se gerere debeat confessarius cum iisqui sunt in proxìma occasione peccandi a).

63. - Maxima confessarii cura debetesse se bene gerendi cum iis qui sunt inproxima occasione peccandi, aut in vitiisconsuetudinarfi sunt aut recidivi. Hi suntduo magni scopuli, in quos major confes­sarìorum pars impetunt et deficiunt. - Incapituio sequenti sermonem faciemus dehabituatis et reeidivis; hic de occasio­nariis.

Certum est quod, si homines satage­rent occasiones fugere, major peccatorumpars evitaretur. Satan, remotis occasio­nibus, parum lucratur; sed cum homoultro in occasionemproximam se ìmmìt­tit, ut plurimum et fere semper hostis vi­ctoriam canit. Occasio, praesertim in ma­teria turpium delectationum, est quasirete quod ad peccatum trahit et simulmentem obcaecat: ita ut homo peccet,quin videat quod agat, - Sed deveniamusad praxim.

Occasio dividitur l° in voluntariam etnecessariam. - Voluntart"a est illa, quaefacile vitari potest; necessaria quae amo­veri nequit sine gravi damno aut scan­dalo.

Dividitur 20- in proximam et remotarn,Remota est illa in qua homo raro pec­

cat, vei illa quae ubique reperitur., Proxima, per se Ioquendo, est ilIa inqua homines communiter ut plurimumdeficiunt. - Proxima autem per accùiensseu respectiva, est ea quae, licet respectualiorum non sit proxima, tamen respectualicujus proxima est, vel quia hic in talioccasione frequenter est lapsus, vei quiaprudenter timeri potest·' quod labatur,propter experientiam cognitam suae fra­gilitatis. Quidam auctores volunt, non esseoccasìonem proximam nisi eam, in quahomo fere semper vei ut plurimum ceci­derit. Sed communior et verior sententia

Remota.

Duo sco­puli proc o n fe s s a­riis.

Quid sitoccasio vo­tuntarta.Necessaria.

Proximaper se.

Proximaper acei­dens,

Barbiton­sor rogeturde laboredie festivo,

et de suaopera mu­heri buspraestfta,

dam pretio designato, et tu minoris emìs­ses; tunc enim nihil amplius exigere potes,nisi extraordinarium laborem adhibuis­ses, ut impensae parceres; aut si rem tuonomine emisses, periculum in te assu­mendo. Hoc tamen intelligitur, si jampraemisisses moralem diligentìam, necinvenisses a quo rem minoris emere po­tuisses (zOÙJ.).

62. - XIIo. Si accedit barbitonsor, in­rogetur an alios tondeat in diebus festi­vis, ubi hujusmodi consuetudo non adsit.Quia contra, id ei non est vetitum, ubiconsuetudo jam introducta est; aut si ibinequeunt viri tonderi nisi in festis, eo quodin aliis diebus labori operam navare de­bent, ut se suosque sustentare possint.

Praeterea interrogetur an comam mu­lieribus componat, juxta improbum usumhoc tempore a Satana inventum. - Or­dinarie loquendo, puto id esse viris a)

proximam occasionem peccandi lethaliterturpibus delectationibus aut saltem desi­deriis; unde dico, minime permittendumid alicui qui in se contrariam non ha­buisset experientiam. Quod si unquamquis per notabile tempus expertus fuìs­set in hujusmodi actione se immunem apeccato, hic revera damnari nequit demortali. Sed hoc non obstante, non omìt­tat confessarius eum removere, quantum .potest, ab hujusmodi officio, quod certein se periculum continet.

Hinc nolo dubium aliud discutere, anfeminae possint nec ne tuta conscientiaviros accersere, ut illi suas componantcomas, Audio, quod ipsae pluribus in loeishoc faeiunt; et confitentur et communi­canto Videant ipsae et ipsarum confes­sarii. Saltem confessarius eis imponat b),

ne utantur viro aliquo juniori, ex cujusactionibus perceperint, eum malitiose segerere. - Caeterum censeo quod mu­lieres purioris conseientiae non quidemutentur viris, sed contentae erunt feminis,a quibus coma componatur, meliori modoquo potest.

gentiam .adhìbeant in quaerenda aliqua fe­mina quae hocfacere possit; quamsi non ìnve­niant, saltem ne utantur, etc. »,

50 An sibi occasìo proxima peccandiesset ex aceipiendis regulis bene formandivestes mulierum per ipsarum corporumcommensurationem (vulgo, ut dieitur, z"npiglt"ar la mz"sura), aut esset ex aptandisvestibus feminis, quod nequit fieri nisicum ipsarum mulierum attrectatione, id­que esset sartori occasio proxima inci­dendi in pravas delectationes aut desì­deria, prout non raro aceidit improbaeconscientiae viris.

.61. - XIo. Si accedit proxeneta autvendt'trix (intellige de his quibus tra­duntur a dominis res vendendae licitan­tibus), interrogetur an aliquid retinueritpretii ab emptoribus exacti. Tenuimusenim (bo. III) n. 825} v. Quaerz"tur) ,quod nequit illud superans sibi retinere,etiamsi traderet domino pretium ab eodeterminatum; quia talis determinatiofit, ut res non vendatur minoris, nonautem ut proxeneta illud quod superestsibi retineat. Idque procedit, etiamsi adomino fuerit Iocus designatus ubi resvenderetur, et proxeneta, adhibita ibi de­bita diligentia, in alio Ioco multum di­stanti piuris deinde vendidisset. Etenimtunc etiam dieimus quod ipse 'nequìtomne superfluum retinere, sed tantum idquod ipsi spectare potest ob illum extra­ordinarìum Iaborem; nam res semperdomino fructificat.

Excipimus (Lib. III) n. 826} v. Beneautem): IO si proxeneta rem meliorem red­didit, et ideo pluris vendidisset quam resprius valebat; - 2°si proxeneta cum do­mino convenerit, amplius ei non traderenisi pretium ab eo determinatum; et hocsive expresse sive tacite, prout esset si do­minus nullum pro ejus labore stipendiumassignasset; - 3° si quod superest essetparvi momenti, ita ut praesumeretur do­minus condonare; - 4°si proxeneta, factaordinaria diligentia, ipse sibimet emeretrem pretio ab aliis oblato, et postea eampluris venderet. - Idem dicendum, siquis tìbì' commiserit aliquam rem emen-

62. - a) Italicus textus habet c id essejuvenibus proximam, etc. e ,

b) Textus italicus fert: « Imponat ut dili-

Regulari·ter e n i mnon !icet.

de qua­dam occa..sione pec­candi.

Proxenetarogetur deretento ex-~1~SU pre..

Casus inquibus hocest Iìcìtum.

63. - a) Hoc caput a S. Doctore postea assumptum est in Horn. Apost., tr. ult., n. 1·8.s. A~PHON", Opera moratìa. - Tom, IV. 36