ANTIKE - lerma1896.com

20

Transcript of ANTIKE - lerma1896.com

Page 1: ANTIKE - lerma1896.com
Page 2: ANTIKE - lerma1896.com

MINISTERO PER I BENI E LE ATTIVITÀ CULTURALI COMITATO NAZIONALE PER LE CELEBRAZIONE DEL VI CENTENARIO

DELL'VNIVERSITÀ DEI MARMOBARI DI ROMA

ANTIKE [01j:Iijm1u

di

RICHARD DELBRUECK

«L'ERMA» di BRETSCHNEIDER

Page 3: ANTIKE - lerma1896.com

RISTAMPA DELL'EDIZIONE BERLINO 1932

(Pubbi. Walter de Gruiter & C)

EDIZIONE LIMITATA STAMPATA IN 750 COPIE

COPIAN. 013

Prof. A. ALOLDI BERN, Chutenstrasse 60

Archv-Nr. 3162 32

Druck von Walter de Gruyter & Co., Berlin W 10

Page 4: ANTIKE - lerma1896.com

COMITATO NAZIONALE PER LE CELEBRAZIONE DEL VI CENTENARIO DELL'\ZNI\/ERSITÀ DEI MARMORARI DI ROMA

PRESENTAZIONE

Tra le pietre o marmi colorati, quello di gran lunga più importante, per la bellez-za ed intensitìt della tinta purpurea, per le sue associazioni storiche e simboliche, è il porfido rosso egiziano, marmorpoiphyreticum, proveniente dal "Monte Fumante", Gebel Dokhan. Di porfido, fino a Marciano (450 - 457) sono i grandi sarcofagi impe-riali, di porfido le immense rotae cerimoniali 'di Roma e dellà Nuova Roma, dove si incontravano papi, re ed imperatori; di lastre di porfido erii rivestita, nella Nuova Roma, la stanza dove venivano alla luce i futuri imperatori, detti appunto poijiroge-niti; di grandi tamburi di porfido sovrapposti è formata la colonna onorifica di Costantino nel centro del suo Foro a Costantinopoli; di porfido, ricavate da antiche colonne, sono le tombe dei sovrani siciliani a Palermo.

Lo studio più esauriente sulla storia, l'uso e i manufatti di questa pietra, dai Tolomei fino alla tarda antichità, è appunto questo di Richard Delbrueck, Antike Poipbyrwerke, pubblicato nel 1932 e ora difficilmente reperibile anche nel mercato antiquario.

Non c'era dunque modo più degno per celebrare il secentenario dell'Università dei Marmorari che presentare, in ristampa anastatica, quest'opera dopo tanti anni ancora validissima. In essa, a un elenco delle fonti principali concernenti il porfido, fa seguito un'introduzione storicagenerale ed un catalogo completo degli antichi oggetti in porfido da lui conosciuti.

Roma, Settembre 2007

[7 Presidente RANIERO GN0LI

Page 5: ANTIKE - lerma1896.com

«L'ERMA» di BRETSCHNEIDER

Direzione editoriale / Roberto Marcucci

Redazione Elena Montani

Erik Pender Dario Scianetti

Elaborazione informatica e impaginazione

Rossella Corcione Maurizio Pinto (responsabile)

Direzione tecnica Massimo Banelli

Responsabili di vendita Valentina Barroccu (Libreria) Mariangela Croce (Edizioni)

Responsabile Libreria e sito Web Sergio Lozzi

Responsabile relazioni esterne Michele Kostov

Segreteria dei Premi di Archeologia e Storia dell'Arte

Elena Montani Dario Scianetti

Amininistrazione Francesco Cagliuso

Rita Censi

Magazzino e spedizioni Roberto Pizzonia

© Copyright 2007 L'ERMA» di BRETSCHNEIDER

Via Cassiodoro, 19 - 00193 Roma (Italy) Sito web: www.lerma.it - e-mail: edizioni©lerma.it

Tutti i diritti riservati. E vietata la riproduzione di testi e illustrazioni

senza il permesso scritto dell'editore.

ISBN 978-88-8265-454-2

Page 6: ANTIKE - lerma1896.com

VNIVERSITÀ DEI MARMORARI DI ROMA

Premessa

Potrebbe sembrar curioso celebrare il VI centenario dell'Universitft dei Marmorari di Roma ristampando un volume del 1932 in lingua tedesca e che trattaper di più di un porfido rosso egiziano.

Ma qual è il legame con l'Italia e con il suo patrimonio culturale? In effetti ha uno strettissimo legame artistico e simbolico.

Dalla Roma pagana alla Roma cristiana, da Bisanzio a Venezia, il colore della por-pora ed il porfido rosso si identificano con il potere e la dignità dell'Impero prima e simboleggiano il potere spirituale e la sacralità della Chiesa poi.

In poche parole, il poifido rosso ed il suo colore sono un bene culturale e tutto italiano. Infatti, l'insuperato lavoro di ricerca dell'autore, si è svolto in Italia, su monumen-

ti italiani e quel poco residente all'estero è comunque proveniente dall'Italia. E, dunque, un grande onore per l'Università dei Marmorari di Roma essere pro-

motrice della ristampa di Antike Poiphyrwerke di Richard Delbrueck. Un libro introvabile e ricercatissimo da studiosi, archeologi, collezionisti e antiqua-

ri di mezzo mondo; raro anche perché stampato in unica edizione del 1932 ed in pochi esemplari.

L'originale di questa ristampa, come si nota dall'ex libris è appartenuto al grande studioso e filologo A. Alfoldi di Berna che ha insegnato molti anni negli Stati Uniti ed è lì che lo scrivente lo ha trovato.

Il colore del porfido è intimamente legato alla storia del Cristianesimo ed alla tra-dizione martirologica, non solo per i Santi Quattro Coronati, protettori della nostra corporazione, ma anche al martirio dei tanti confessori cristiani, morti in "damnatio ad metalla" cavando questo marmo sui monti porfiretici della Tebaide, la stessa regione egiziana che dette inizio all'eremitaggio con San Paolo, primo anacoreta.

A Bisanzio, nel X secolo, il libro dell'eparco così descrive la punizione per chi, non appartenendo alla corporazione dei pupurari, osa tingere di quel rosso' le stof-fe: "chi tinge la seta grezza con il sangue (cioè con l'estratto di murice), o con inser-ti dipoipora, o con 213 di co/or poìTpora, subisca il taglio della mano".

Così il "marmo di porpora", marmorpophyreticum, ha ricevuto dal suo creato-re, il sacro colore di quel sangue versato sui campi di battaglia dalle legioni dell'Impero romano per la conquista del mondo conosciuto e, forse, anche simbolo del sangue versato da Cristo per la conquista della compassione del mondo.

L'Universit. dei Marmorari di Roma ha promosso e dato inizio alla traduzione del testo di Antilee Pophyrwerke in italiano, con l'aggiunta di un'appendice che riguar-derì le nuove conoscenze sull'argomento, non solo in campo geografico e geologi-co ma anche le nuove scoperte archeologiche e tutti quegli oggetti d'arte che il Delbrueck non ha avuto tempo o modo di conoscere e pubblicare.

Roma, Settembre 2007 Il Presidente

DARIO DEL BUFALO

Page 7: ANTIKE - lerma1896.com

STUDIEN ZUR SPATANTIKEN KUNSTGESCHICHTE IM AUFTRAGE DES DEUTSCHEN ARCHÀOLOGISCHEN INSTITUTS

HERAUSOEGEBEN VON

HANS LIETZMANN UND GERHART RODENWALDT

6

VON

RICHARD DELBRUECK

MIT 122 TEXTABBILDUNGEN UND 112 TAFELN

E 1.24

VERLAG VON WALTER DE GRUYTER& CO. VORMALS G.J. GOSCHEN'SCH E VERLAGSHANDLUNG - J. GUTTENTAG, VERLAGS- HUCHHANDLIJNG - GEORG REIMER KARL J.TRORNER - VEIT & COMP.

BERLIN 1932 LEIPZIG

Page 8: ANTIKE - lerma1896.com

VORWORT.

Die Veriffent1ichung der antiken Porphyrwrke wurde ermòglicht durch wiederholte Geldbewilhigungen des Deutschen Archo1ogischen Instituts, dem ich in erster Linie zu danken habe. Ferner bin ich zahlreichen Fachgenossen fflr dau-ernde kollegialische Unterstfltzung aufrichtig verpflichtet. Ich nichte ihre Namen hier nicht vollstdndig aufzThlen, nur betonen, daB ich ftr Italien Albizzati, Gerola, Mingazzini, Orlandini, Rossi besonderen Dank schulde, in Rom ohne die Hilfe Pollaks und Kirschs meine Aufgabe kaum htte durchffihren kòhnen; in Konstanti-nopel ging Halil Edhem ganz besonders liebenswUrdig undedu1dig auf meine Wfinsche ein, in Alexandrien Breccia.

Vo11stndigkeit des wesentlichen Materials ist angestrebt, aber gewiB nicht er-reicht; etwaige wichtigere Nachtrge werde ich im Anzeiger des Archàologischen Jahrbuchs bekanntgeben.

Page 9: ANTIKE - lerma1896.com

INHALTSVERZEICHNIS +

Seite

Vorwort...............................................................................III

lnhaltsverzeichnis .......... . .......................................... . ................ v

Wiclitigste Schriftquellen ...................... . ........ ... ..... ......... . ...... vII—xxIv

Bibliographie ......... . .... . ............... . ................. ................ xxv—xxix

Einleitung.......... . ......................................................... 1-33

DerPorphyrberg .... ....................... ....................... . ............ i f.

Sorten........................................................................2 i

Arbeitsgang. Technik ................................................ . .... . ..... 3-7 Verwaltung. Arheitskr.fte Modelle und Kilastier .......................... . ...... 7—Il

Porphyrregal............ . .......... . ........ . .......... . ....................... i, Ende des Betriebs ......... .. .............. .. ................................... "—'3

Geschichte des Porphyrs .. .... .. ........................... ... ........... ---- 13-33

Vorptolemiiische Zeit .........................................................13 Ptolem8dsche Zeit .... . ......................... . ............................ 13-15

Kaiserzejt...................................................................15-30

Augustus bis Domitianus ..................................................15-19

Traianus bis vor Diocletianus ............................................19 i

Porphyrwerke des 2-3. Jh.s .............................................20-24 Diocletjanus .......... . ............... . ................................... 24-26

Constantinus ......................................... . .................... 26-29

Nach Constantinus .......................................................29 f. Abendlitadisches Mittelalter . ................................................. 30-3 2

Renaissance und Neuzeit ....................................................32 f. F&Ischungen .................................................................33

Ka tal o g der Porphyrwerke .......................................................34-227 Vorptolemitische Zeit ........... . .......................... . ................... ..34

Ptolemàische Zeit ...............................................................34-38

Kaiserzeit und SpS.teres .........................................................39-119

Skulpturen............ . .................... . .......... . ..................... 39-133

Ùbersicht.......................... . ... . ................................. 39-4'

Augustus............................................. . ................ 41±. Traianus...... . ...................................... . .............. ...43-50

Hadrianus bis vor Diocletianus ..........................................50-84 Panzerfiguren ......... . ...... . .................. . .................. ..50-54

Togati................. . ........................................... 54-58 Kopien uad TJnibildungen 9.lterer Werke ..............................58-79

Archaistisch ............. . .......................................... 8of.

Àgyptisierend..................................................... ..8i f.

Drittes Jahrhundert .................................................82-84 Djocjetjanus ..........................................................84-103 Constantinus und Spteres ... ....................... . ................... 103-119 Vergleichsmaterial zu dea Kaiserportrfits diocletianischer und constantinischer Zeit 119-129

Page 10: ANTIKE - lerma1896.com

VI Inhaltsverzeichnis.

Sejtc

Neuzeit (Beispiele) ......... . .......................................... I29I3I

Verschollene Skulpturen .... ................ ............. ..... .......... 131 f.

Faischungen (Beispiele) ................................................. 1 33

Tektonik............................................ ....................... 134-227

Architektur, Inschriften auf Porphyr ................ ... ............. ... 134-151

Mulden . ................................................... .. ........ 151-163

Wannen........................... . .................................. I64169

Becken................. . .............................. . .............. 169-192

Vasen.. .............................................................. 193-211

Sarkophage... ........................................................ 212-227

Indices..... .... ........................... . ............................. 228-242

Verzejchnis der Tafein ................................................... 228

Verzeichnis del Abbildungen .............................................. 2 3 1

Ortsregister ............................................................. 234

Personenregister ......................................................... 238

Sachregister ............................................................. 240

Nachtràge................................................................. 243

Page 11: ANTIKE - lerma1896.com

WICHTIGSTE SCHRIFTQUELLEN. In den Anrnerkungen des Textes ari KUJ?SZVEIJT Druck der Autornamen kenntlich,

Inscbriften bei Corpus, Ostraka und Papyri unter diesen Stichw6rten.

»Chronicon Ms d'Adami à Léon le phi-losophe< (Déthier, études 32). cbtx(h 6ì (Julianus) aù0t9 stk Kwvtcwrtvo67toXtv xcd àcáa nb F'Vaa xcd to '1oPtavoù bi Xdpvxt 7ropyupáq> xuXtvpoatst p.t& EXv 'r Du-

rp coà Kwvrv(voo xcd 'uvctxò czoroii. Nheres konnte ich iiber die Handschrift nicht ermittein.

Agnelius liber pontificalis ed. Holder-Egger. Monumenta Germaniae historica, scriptores rerum langobardicarum. (Die noch nicht abgeschlossene neue Ausgabe von Testi-Rasponi ist nicht besonders zi-tiert.)

C. 23 P. 289, 16 (Ursus 370-396) sepultusque est, ut aserunt quidam, in iam dicta ecciesia Ursiana... ante .altare subtus pirferetichum lapidem, ubi pontifex stat, quando missam canit.

C. 29 p. 293, 35 (Neon Ca. 450-475) sepultus olim in basilica Apostolorum ante altare beati apostoli Petri subtus pirfireti-cum lapidem...

c. 39 p.304, 15 Sarkophag Theoderichs: sed ut michi videtur esse, (Theodericus) sepuicro proiectus est, et ipsa urna, ubi iacuit, ex lapide pirfiretico valde mirabilis, ante ipsius monasterii (S. Mariae) aditum posita est.

c. 41 P. 306, 26 Paviment in S. Croce: et dicunt quidam, quod ipsa Galla Placidia augusta super quatuor rotas rubeas mar-moreas quae sunt ante nominatas regias (Be-deutung unklar), iubebat ponere cereo-statos (Kerzen) cum manualia (Kandelaber) ad mensuram, et iactabat se noctu in medio pavimento, Deo fundere preces et tamdiu pernoctabat in lacrimis orans, quam-du ipsa lumina perdurabant.

c. 113 P. 352, 22 (Maurus 644-673). In der Vorhalle von S. Apollinare in Classe: fuit lapis pirfireticus ante praedictam arcam

(des Erzbischofs Maurus), preciosissimus et valde lucidissimus in moIum vitti. Et aper-tis ianuis, quae respiciunt ad ecclesiam beati Severi, intuisset quis fflum lapidem, sicut in speculum tam homines quamque ani-malia sive volatilia vel qualiscunque res inde transissent enigma quasi in speculum videri potuisset. Sed pène annos 12, tein-pore Petronacis pontificis Lotharius au-gustus tollere iussit, et in capsam ligneam super lanam inclausit et Franciam depor-tavit et super aitarium Sancti Sebastiani, mensam ut esset, posuit. Praeceptum mihi a pontifice fuit, ut ego illuc issem, ne coe-mentarii incaute agerent, frangeretur; sed corde dolore pieno in partem aliam secessi. - Die Platte kam sicher nach Soissons in die Kirche des h. Medarius, fiir die Lothar den Leib des h. Sebastianus erworben hatte (826 in Rom). - Vgl. C. Ricci in Ausonia Bd. 4 (1910) 247 ff.

F. A ib e r tini opusculum de mirabilibus Romae (1510; Buch III hrsg. von A. Schmarsow, Heilbronn 1886, mit Index der Kirchen in Buch I f.).

P. 54 f. In ecclesia et platea lateranensi sunt nonnulla vasa porpiretica. In platea sanctae Mariae Rotundae est vas porphire-ticum cum alio paruo mirae pulchritudinis. In ecclesia sancti Petti et Mariae maioris et sanctorum apostolorum et in plateis ipsarum sunt labra porphiretica maximae pulchritudinis. . . In aedibus Butii est vas porphireticum.

p. 62 In domo Saxea apud Parionem sunt statuae pulcherrimae marmorae et porphiretico lapide sculptae.

p. 84 In ecclesia S. Petri est capella cum choro et pulcherrimis columnis porphireticis (spolia thermarum Domitiani) quae vocatur Syxti capella.

U. Aidroandi, tutte le statue antiche,

Page 12: ANTIKE - lerma1896.com

VIII

Wichtigste Schriftquellen.

che in Roma... si veggono, raccolte e descritte; hinter L. Mauro, le antichità della città di Roma. . . (Venedig 1558) P. 115 ff.

122 Casa Cesi: Nel mezzo del cortiglio è git in terra una maschera grande antica di porfido bellissima, per riceuere l'acque, che iui piouono.

143 Palazzo Altoviti: Vi è anco una tauola di porfido con lettere maiuscole in-tagliate.

147 Palazzo Farnese: Si truoua tosto che in questa stanza s'entra, un bellissimo simu-lacro di una Roma trionfante assisa, e mag-giore del naturale; et ha il capo, i piedi, e le mani con un poco delle braccia di bronzo, che ha quasi colore di auricalcho; il resto poi è di porfido, con merauiglioso artificio fatta; Fu ritrouata in Parione, in casa di M. Fabio Sasso.

151 ebd. Poi viene come un trofeo, ò spoglia armata à l'antica, di porfido, e ri-trouata à Frascati.

214 Palazzo Valle: Sopra queste due già dette statue è una bellissima Lupa di Por-fido, con Romolo e Remo a petto.

217 Palazzo Valle-Capranica: In casa di M. Camillo Capranica, che hora si fabrica; ne la strada de la Valle. Prima che si monti su, si veggono nel muro del palagio locate molte statue antiche: Ne l'ordine di basso sono quattro statue senza testa. La prima è armata à l'antica: la seconda è di porfido togata.

220: Nel frontispicio de la loggia sono duo Re cattiui di porfido in pie vestiti con calzoni à l'antica... A la parte opposita di questi duo prigioni del frontispicio, se ne veggono duo altri simili, ma l'uno è di porfido, l'altro è di bianco marmo.

233 Palazzo Savelli: A lato à questa tauola sono due statue di porfido uestite con calze à l'antica sono Re cattiui; ma non hanno il capo.

312 Pantheon: Dinanzi à la Ritonda su la piazza... ui sono anco duo uasi di por-fido; l'un tondo, 1' altro in figura di una arca; credono alcuni che fussero qui questi uasi trasseriti dalle Therme di Agrippa, che erano qui presso.

Ambrosius epistolae ci. I 53 ed. Bal-lerini (Mailand 1881). V P. 535, 4 (a. 392):

Sed fiendi tempora alias non deerunt: nunc de sepultura ejus, quoniam scripsit de-mentia tua ita hic procurandam ... Est hic porphyreticum labrum pulcherrimum, et in usus hujusmodi aptissimum; nam et Maximianus Diocletiani socius ita humatus est. Sunt tabulae porphyreticae pretiosis-simae, quibus vestiatur operculum, quo re-gales exuviae claudantur.

Anna Comnena Alexias (12. Jh.) VII c. 2 P. 190 (I P. 334, 17 Bonn. p. 229 Reiffer-scheid. Richter n. 81o), vgl. VI e. 8 p. 166 (I p. 295 Bonn. p. 202 Reifferscheid). - Porphyra. -- t lE ato (Alexius Comnenus io8i—iii8) gzgyO-r j aav, xdv- raiiEev ppopofv\otoL irpoaops6hv. 6 7topq6p oc t( lattv xccr& t& ivcx-topc lE tj t xtvsw && tstpce'dvoo u Xiìpr6rvov y-

lxstv 6è upcJ.( orXrotv, cpopffv p.v 6 tp? DcDrxttcv itp t?v Xt. p.fv'z orp ol trp(voL f6s xcd ol Xovtr., & ptdpwv 6ì ¶6 tE cpo xattpwto xcd ol totot tEptEtfXXOVtO O) t)V tU6VtwV, o?i6è 'crnv òXXwv 67r6ot Eò1ropt'c6tEpoL rY

tp.Lcotpwv XCwv EiV, cOJ iE Jv riTrb

ol dvxrv tXt 6pvto. irtt Oto 6 X(to, t6 0UOV dirziv, 1topuupo

Xou xcd otov rtvo aòT(Z lx tOUt(OVl TffV

X(fJwv, o!at, 1t0p96pv rò ot'xi.c Ot dvfxDav v6irv. Annales Januenses (1249-1264). Mo-

numenta Germaniae historica Bd. 18. 240 (a. 1258). Inimici (die Venezianer) autem turrem et omnes domos Januensium (in Akkon) fonditus dirruerunt, et ex lapidibus turris cum galeis et hominibus quos cepe-rant Venecias transmiserunt.

Antonius von Novgorod in Itiné-raires russes en Orient, traduits pour la société de l'orient latin I (Genf 1889) 95. Richter n. 69. - Rota in der Sophien-kirche: beim Altar, auf der rechten Seite, ist ein roter Marmorstein, auf welchen man einen goldenen Thron stelit; auf diesem Throne krònt man den Kaiser. Diese Stelle hat eine Einfassung von Kupfer, damit niemand darfiber gehe, aber das Volk kiiilt sie; an derselben Stelle betete die heilige Jungfrau fiir alle Christen; ein Priester sah sie in der Nacht.

Page 13: ANTIKE - lerma1896.com

Wichtigste Schriftquellen. IX

Aristides àgyptische Rede (a. 150/60) ed. Keil li 264 il. 285, S. - Porphyr-berg: arì póTspa xoì v'cpc iccvtb; 00 ct; Zv axdCwv sGpnt, &s'c' i'v 'e 'r 'Apc-(3txj xcd ' irptf6rj to; ti Xt to(c irop- popC; ' c6r'v &rap xcd t&; dXXx; 6rou xczrc&xot. dXX& t06tot; T' ctv, 0ò6aì; CDpOUpst, [oJtw p66pr 36'r5; &ttv 6rc0pO5 6?' OU?C xca axx& Dtv àV ct; 6wv &oi, tvoutv oi Lévovc; rav cctXXwv xcd w; dìv o' xcd ro6Y cdpo6vtat XXov ì j && ircvt; 'to yp6vot xck}av 'rqi 'àp 6vtt to6t' eivt 'cò xYDt C6vtr.t. oC'rw; t& itvcò; 6 XTPO; i6; &tì xcd &4t'.

Bertrandon de la Broquière, voyage d'Outremer (1432) ed. Ch. Schefer (Paris 1892). 161 Cpel, Pantokratorkirche: il y a aussi en ceste eglise les sepultures de saincte Helaine mere de Constantin et de Constantin qui sont elevées de environ VIII piedz de hault, chascune sur un reond pii-lier sur la fachon d'un diamant pointu de 1111 quarrés. . . Et sont iesditz deux sepul-tùres de la couieur de jaspre sur le vermeil comme une brique.

Chr. Buondelmonti Fiorentini liber insularum archipelagi ed. G. R. L. de Sinner (Leipzig 1824) 124 vgl. 251; abgedruckt bei Cinnamus p. 179 Bonn. In ecciesia vero Sanctorum Apostolorum... et ecciesia iam dirutaque amplissima omnia sepuichra Imperatorum porphyrea videntur magni-fica, una cum Constantini immenso, et ibi columna ubi Christus ligatus et fiageilatus est. in monasterio Pantocratoris est lapis ubi Joseph revolvit Christum in syndone.

Die von S. Rèinach veri5ffentlichte grie-chische Ùbersetzung enthiiit an dieser Stelle nicht mehr. "O &v Kir6Xn &XXvtxò; ?t 0 X -(txò; 6XXoo; Bd 2 (1888) pcpnw. 181 if. 186 &v còtq 6à tS vacG (Apostelkirche) xcd oi iroXutXt; tv 3atXwv 'rcpot òyiv x tcLpLopoo 1rOppOpO xcd abY

còt ot; xaì 6 To5 Kwvtvc(vot tt6; &ttv xcd av tj i.ov t&3 flcvro'.cpccopo 6 X(Do; 69' Oú 6 'lw? 'ròv Xpt'ròv tx&ròv r& tv66vo; ivrr6XtEs xt8p;

Johannes Cassianus rec. M. Petschenig. Corpus scriptorum ecclesiasticorum lati-norum.

Bd. i, 2 conlationes. III c. 5 p. 72, 2 nec enim abbati Moysi, qui habitavit in loco istius heremi qui Caiamus nuncu-patur...

VII c. 26 p. 204, 23. .. in abbate Paulo vei Moyse, qui habitavit locum huius soli-tudinis qui Calamus nuncupatur.

XXIV c. 4 p. 678,11 . .. qui in ilia Caiami seu Porphyrionis heremo commo-rantur ... nam cum longiore solitudinis intervallo ab universis urbibus et habita-culis hominum quam heremus Sciti divi-dantur (septem siquidem vel octo mansio-nibus vastissimae sohtudinis deserta pene-trantes vix ad cellarum suarum secreta per-veniunt), tamen, quia ilhc agriculturae dediti claustris minime cohibentur.

Bd. 17, I institutiones X c. 24 P. 192, 20. Denique abba Paulus, probatissimus pa-trum, cum in heremo vastiore consistens, quae Porphyrio nuncupatur, paimarum fructibus et horto modico securus haberet sufficientem alimoniae suae victusque sub-stantiam nec posset aliquid aliud unde sustentaretur operis exercere, eo quod ab oppidis vel habitabih terra septem mansi-onibus vel eo amplius deserti illius separe-retur habitatio, plusque expeteretur pro mercede vecturae quam valere posset pre» tium operis desudati, coniectis paimarum foliis cotidianum pensum velut exinde sustentandus a semet ipso iugiter exigebat.

Cedrenus. Bonn. I p. 519, 21. Con-stantinus Magnus stirbt Kcd rtD v Xdpvcxt iropcup 'tot 'Pwtcq, dìr; tr xcd

íi p.tip aù'ro5 EXv irpò aw, 8Fxa &tv r; CCUTOG cXut; a7COa«VOGaauvì aùrOU (L)a6ra, 'drp Ì1aEtpavo to EpxoeXéoo,

Il P. 318, 23. Rota: 1Xsxrivo; 6è ròv iòv 6 ctXaì; 'Pwwvò; (Romanus Laca-penus 920-944).. . &iro(i uàv xcd úkQQ s.òrrotC;, &; xcLr&-(stv dic'cu 6 t& ipcs 'r; ir6Xsw; &Tc6 ts irXoo(wv xcd rwv,. . . 6ì p'rat xctcxct6c; v tcj xc& rv XaXxv iropcpup aX(w.

Chronicon paschale a. 416 P. 573 Bonn . . . &x co6 icoppopo x(ovo;, &v èr­ìa -nj Kcov'rvttvo; 6 ik; f3atX6;, chrò to xccrwtpOu ?Cou cirttarv XC8o; • • Kcd aòvo ¶( i"rt o rrdvr;

O96v6uXoL v)5 coito x(ovo;. Manuel Chrysoloras epistula ad Jo-

Page 14: ANTIKE - lerma1896.com

x

Wichtigste Schriftqueilen.

hannem imperatorem (1415). Migne Gr. 156. 21 fi. 46 f. Tì Tàp 6 to xt(co v xcd itoXLo6Xot 'rco, xcd oE tffv

XXov twv 77,SPI wtòv itì co tXw roXu 6 (L6VOY DLct iroXXoì v

x6xXo wCLLvoL irapì -cbv v&.v civ t6Xwv, 7rOXXOÌ 6 xcd chrwXoXt; xc Xt 6è dXXcyo 'r; r6XLw &itl tv irpovcwv;.. l'i '6p ìv Xyottt rEpt tO . . . 34 Og

xt'rov cd'povto t?v aT2Upb 7COP96P00 x(ovo. rcvtc tv dv6p(cvci, 6 vxvt; ht& xcd tffjv 'Xtnr6iv r06tcov p-TWV 7r)fLLV 7roXX ... 6à vwv xcd tv && t06rwv (der Denkmal sulen) r; pc.op(tt6ri X(Tho ItOLp.YWV dV6ptVtWV &V tp6VOt liti tpt6600 xThrp.vwv, o VOJ.c tL xct& To6tO» opcvop.0 xd dp tcEtat.

Claudianus in Rufinum 11 (Ca. 396) ed. Birt v. 135 quid nunc divitiae, quid fulvi

vasta metalli congeries, quid purpureis effulta columnis atria prolataeve iuvant ad sidera moles?

Constantinus Porphyrogenitus de cerimoniis aulae Byzantinae. Bonn.

Rotae, Stufen. Consistorium: I p. 63, 12 O gà pr'€u6i.vo 67t T95 xoouxXL(oo, xcevpyyrt itXitvrov, xcd i'nct'n 6id rb, x?c6xtov

èV r4 ppup4 X(Dp, xcd 6f0vtt aròv lxs- eL 7rctp(XLOt xcd pwcr'oì L$t t t)'(XX)tOO.

Ferner I P. 73, IO. 130, 7. 163, 15. 181, 15.

I P. 97, 21 X21 lEfp/OVt'1t (die Patricii) g tot) LL'(dXOO xovtYt'Cwpt'ou, 1'Vlc( ?r'CVCL

hrcetrjt, x0vtt6ptov xcd o Xitoì 'xXytt-xeì, xcd cCcv'rwv 'r6v 67,oriv s rò xtptOV &ircvw 'rv itopuupTv ''pc6X(wv, ir(ittootv o U'XXTjttXOì 7zvtL r6t itrptxoc,

Ferflerp.232, 16. 235,8 (Richter n. 733). I p. 406,6 (Richter n. 734) Kcì littpoifvoo

ro Xrjo, &otv 6 itpfs3r ro cpou, lvDc rò itrpcpupov p4pL2pov, xcd

itpoxuv, xcd dvsrccrat. xcd U.EH LefX 'còv ircXtv (irtLt &cwròv, xì itpoxuvst

liti -'05 xcd dV6t2rcu. ìWì itrlXtv lv toi pq) t xovttep(oo 6o1w itpot- xuvLt, xcft t6rL k'p'/LtLt tcd ttXt coì 7t6 5 xc't tt LV CW xc'.t LTCtOIÒWGt C&

xcd Xf'Lt tìv ditLv T05 cat-LW UtU.

Magnaura: Ip. 155,5 6 tXì a(ou

dvfpXLtcu lv t? vv6pt., xcd at& dvwDLv tv 7p26rX(wv lv tt itp2.(v X(fhQ 6t&Xt IxItes tÒV X6v.

Heliakon des Chrysotriklinos Justinus' Il: I p. 114, 18 '0 6è itcir(c t2tat L t; cVCOXX&, L 'CÒ itOt)OV LdpJ.ctpov, LL'C& ttrp(wv ciato(Svtwv r& 3ctXtxà, xcd t

soyx?triu 6tEpyo1v 1XLtE, 6(6wv I Ira- M«Z 4vì ixctw civ& paatk.XODI

I p. 290, 15 (Richter n. 873) xcd pt'uu6- gVOq 6 pac;(kabq 6nnò 'CMV ?tpOppfVtO)v dp6v- VWY CO XOU[IOOXXLCOU, IPXLT lv 'ri Xtcxc,

ì tccrt lv ttj itopcpop X(Dtp, xì ircp-twr(x ol' Cs ic&tp&tot xcd cptoì xcd - r6'xXto 7CaCa it(ittot.

Chalke des Justinianus: I P. 276, 6 xcd iCdXtV L(DOUttY ctòc (t?) Às(cvov) l'v60v t XaXx, xcd itotoitv rà l lDo

Triklinos Justinianus' Il: I p. 67,1 (Richter n. 898) xcd (der Kaiser) Iitò itc.vrwv aòtv, lpysrat t rptxX(vo toi 'Io ttvicvo5 xcd irrwrct lv ri itpc6cq) paX(q to to 'rptxÀ(voo.

Il p. 524, 2 (Richter fl. 899) '0 as Ipouy)d- pto afpysrat cpopv c 6ctrr0 itcdlCov, xcd

XP1 xp.'C( -ró ts s1Xcj3tov xcd Tò -rtx06ptov &ittxs(psvov 'C 6Lt4i a'.òro iSsq. íjùxOC aà Ekan lv -r scq tptxX(vp co 10uttvtcvo, itpoxuvst s v xctov -riv }JL'(WV 6puX(wv trv 'CL t XatctcIYLw; xcd ro? tX5v'Ct2p(00;, Xaì i't5CCat &Yw dito- Xfitwv itp?; tò 61rtxòv ifpo, - 'ouv itpò

tà x6)cL, xcd itpcwt(x XcqIdVLr vLLrJL 6 dx6X0u0 xcd Xf'Lt to !.L'(CGCpot; ,,xeX6-

tL." O J.d'(ttpot X 't itcccp(xtot, itpoe- XOvOVtL' •tV 'CL 6poudptov xaì tòv TìjC

dp a -CV atkZVTLOCPtWV xtd xcDf-ovtct L t& aXóUVa. Sarkophage: Il p. 642 (Richter a. io)

('Hpov to &'(COU xcd is''dXou Kwvtcvrvou). 'Ev 7TPITOL9 ìtctt& cìvacoX& icLrcn 6 Xdpvc to d(ou Kwvcittcvt(voo itoppopo, rj TOUV

PwcThc, lv ( it6XLLtt tÒrò 5L'C& 'EXv) r tzxcp(c tJTtpò òto. 9TEPOq Xdpvc rtopcpupo 'Pwvito, lv dirrxsttt Kwv-

tcvrto 6 uò -co tadXot) Kwvccvt(vou. rpo Xdpva itoppopri 'Pwicto, lv tr6xsttct iIapxtvò .LL'C& -ti 'ovcaxò aòto

[IOUXXLP(c. gtspo Xcpvc itoppupo 'P- lv &1t6xst'C9t 0s0I6t0 6

Il p. 646 ('Hpiov ro3 sdXou 'Iouttvt-zvoi).

sp43pCv to a-to vao3.

Page 15: ANTIKE - lerma1896.com

\Vichtigste Schriftquellen. XI

Ev tc6t rz6xnvtca Xcpvx 'Apx6ou, Oo6o(ou oo3 aòro xcd Eòo(c t

ntp; aòto. x( gavv 6 pèv 'Apx6(ru tco pò tLPp(av, 3è ®o6000 tpò 6pxrov, t; 8à Eoc &vcroXxcirspo;, p6tspot 7roppup6t, touv Ictt.

- tp? dipxtov to3 aùTOG vc(03. 'Ev ta6t t- ro t tp rpxtov

xrcn XcpvcE xuXtvpost6;, &v c xrca rò 6G-nVOV xcd t.L(apov Lc —,oa 1r2p-

crJu 'louXLcvo, tnv pot&v 1trJppopev, 2/rouv

~pp~ wcov. trpo ?.pv iroppopo, -rouv

&v o cir6xncat -rò 'lotcvo ro Lrd( 'lot> Xtavòv

Constantinus Porphyrogenitus in Basilium Macedonem (Theophanes con-tinuatus V) P. 327 Bonn (Richter n. 957). Brunnen im Atrium der Neakirche, 881: itpò rpcv ìèv xI xct' coyr( TOG V«rj5 r& -itpo6Xta ptcXrt 60 ty.rtv, - iv cpò v6rov è irpò jlopp&v, irav ooat cd

tpoXv xcd 6X X tirp6rtri xcd 9LkOTtfLL'OtV roi rff.w 9P7WV Ltoup'(o. iiv irpò v6rov U A&oirtCoo X(Oou, 6v st Pw-

tov Xnv sDcqv, rt t > v 6rtv. 1-,Ept ìj V xcd 9PCíZOTaC --"CY ttv ?.6stv, ofJ XtDo60 r-v-, ptrc 6 L6pwav. c LV XWVOCt6 xcd Tp -rj zo dV9CTTMF rp6-

fi tpt 6 xLov(xot )sCwwì zcd rò éV80V 1r6xvoL X 0pO )}LL (OVr5

arzpriviv LvwDsv tvrz ptìoocv, dr' 67rcoìTMV xpouvov to oowr. xctc -ro

fl6òv xcd -ròv oiva Tìq qtdknq d'vwfìv ppst xcd x2tpflpst Tà (iroxiv. Vgl. Ce-

drenus TI P. 240 Bonn. Corippus ed. Partsch. De laudibus

Justini TI v. 104 ff. iii - Beschreibung der purpurnen Cothurne des Kaisers: Augustis solis hoc cultu competit uti, sub quorum est pedibus regum cruor. omnc

profecto mysterium certa rerum ratione probatur.

INSCHRIFTEN. Corpus inscriptionum Graecarum TI

n. 3148. Cagnat, Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertinentes IV fl. 1431 (123 n. Chr. ?). - Verzeichnis verschicdener Stif-tungen fùr den Neubau der Thermen in Smyrna. Z. 34 xcd 9a2 9r1tX01Ev Irp TOG xup(ou K2(rcpo Aptavo && 'Avrwv(ou [Io IJ.wvo 6s6rspov 86qic oovxX-roo, x& 6 alq vwx6pot u6vci.v,àTffiVOC 'LFP6V, dtXnv,

o?6'ou,6 ,UVO>6o6, uptc &xcvròv 7,rvr- xovr; Cov tò dXrurnptov uvva(ou

[o]fi, No &xob x, ppup(c .

III n. 4713 f. Cagnat I n. 1255. Ditten-berger Orientis graeci inscriptiones selectae 11 n. 678. Weihinschrift des Sarapistempels am Djebel Fatireh (a. 118). --

III 4713. Cagnat fl. 1256. Weihinschrift cles gleichzeitigen Tempels am Porphyr -berg; hier fehlen die eingeklammertenWorte, vgl. Fitzler 97. ii6 und mdcx i56.

<Vrrp wrp( xcd cdwv(ou v(x Airoxpd- ropo Ka(po Tpatavoù 'A6ptvo eflcto xd T05 C56VIraVV); còro ot'xoo (x>xì r riv Cnrò aò-co tcvtwv i'p-(wv &irttu() zd 1IX(wt p.rcD.wt apciztt xcd rot uvvdo Daot ròv vaòv xcd r& rrspi ròv vcòv 7róvToc 'Eitpp6-6nro 60X0 ptavò (pEaawC~ q tv jrdX?swv xarx6cv) bn 'Pc1L(wt \Iap-rtcXt &itdpywt A67troo, 9nrp67r00 ròv p.a-rcXwv Xpr(tou aflcsro raXaopou, 6vto npè zot

roU KXcu6vvo 'Aoo&rou &xtovrdpoo (t(p; pf-r I)Xoou(a Kt- .Cxwv irtx, irou fi' A?roxpdropo Kc(- spo 'I'pcnavo 'Ap2voi ptoit x').

IV n. 8614. Dessau, inscriptiones latinae selectae n. 822. Kaibel, epigrammata graeca ex lapidibus collecta n. 921. Weihepi-gramm der von dem Cpler Stadtpriifekten Simplicius errichteten Porphyrsu1e mit der silbernen Statue der Eudoxia (a. 403):

[Kfo]vc rroppopv xd dpopbv flc(Xatcv pxso, i'vDc t6Xt '9aut6out dvxra

rjyouc ' s irolt, Etc t( dvDxav;

unXCxto, idXwv Cnrdrwv '(6vo, isFXò

P re isi gk e, Sammelbuch griechischer Urkunden aus Àgypten (1915) I n. 4383. A. Reinach in Bulletin de la société archéologique d'Alexandrie Bd 13 (1910)

123 f. (Datierung). - Zuerst bei J. Couyat in Bulletin de l'Institut franais du Caire Bd 7 (1910) 28. Tiirinschrift des Isis-tempels am Porphyrberg 28. i. 116 n. Chr..

(.irèp atroxpdtopo Karcpo N époom Tpatc-vo aflro I'pvtxo zxtxo r6y xcd to3 6(vrrcLvno C CUTOU oi",.00 1& tò it apòv brofu bnl Mdpxou 'PourtX(oo Ao67noo btdpou A?6ittou Mdpxo (pto KXcp

xcdpy si'X Bouxovr(wv ìtou t (?) Tpctavo -ro xup(oo etp rp(rQ.

Page 16: ANTIKE - lerma1896.com

XII

Wichtigste

(Unveròffentlichte griechische In s c hr if t vom Porphyrberg S. XXIIIf.)

Corpus inscriptionum Latinarum VI I fl. 222. iDessan, inscriptiones latinae selectae fl. 2161 (a. iii). Ein Centurio der r6mischen Vigiles erneuert eine bauftillige aedicula... adampliavit columnis purpuri-ticis, vaivis aereis, marmore et omni orna-mento...

XVn. 7191 (Nachweise). Hundemarke(?), eingraviert auf ein Bronzemedaillon des Constantinus: tene me ne fugiam et revoca me in foro Traiani in purpuretica ad Pascasium dominum meum.

Demetrius (Pepagomenos, 13. Jh.) hieracosophium, bei Aelianus ed. Hercher (Teubner) lI 335 if. 419. - Die Arz-neien fiir den Schnupfen der kaiserlichen lFalken werden verrieben in einem Porphyr-mòrser (?): Ac41v &'p( 5tp(o x6xxou;

X6XXOO 6J05 x6 &v auta A?pzr(q xzì tp(tc ts? oiiou, gzp V to(}J.p.

Petri D i a c o n i liber de locis sanctis, in S. Hilarii tractatus de mysteriis et hymni et S. Silviae Aquitanae peregrinatio ad loca sancta ed. J. F. Gamurrini (Rom 1887) 137 f. = Migne lat. Bd 38. ii6. Die Gegend bei Clysma (Suez) besteht aus ... campi arenosi, exceptò monte illo uno, qui incum-bit in mari (Djebel Atakah), in cuius montis latere ex adverso colligitur marmor por-phyreticum: nam ex eo dicitur apellari mare rubrum, quia hic mons, qui per spatium grande super mare rosseum iacet, rubrum rosseum lapidem habeat vel porphyreti-cum ... Die Stelle stammt aus dem ver-lorenen Anfang der peregrinatio Aetheriae (383-386); vgl. A. Bludau, Die Pilgerreise der Aetheria (Studien zur Geschichte und Kultur des Altertums Bd. 15, if.) 3 f. 8.

Cassius Dio 53 c. 23. 5 ed. Boissevain Il P. 432 F 6è IJ KopvXto wit 96ptzv (nrò t .. . xcd &p xaì

x6vc gauToú iv srre'v r ozì t& sp -fa 0aa iitritotxzt i

ropL(c prlr. 77 c. 15, 4 III P. 370. Septimius Severus

wird in Britannien verbrannt (a. 211) xcd J2t& to3ro t& òaza i 56p(av1rv)ppop0 X(Doo XiDv, i ìv 'Pvv &xop.(a{h

xcd l rò 'Avtwvtvtov dir€th7. Xutat iè tv 6j(cv òXyov irpò TOG Dcvctou pta1r1-icoDaqr aòr6v, xi Xcvrc r1it9v

àyw, pn-

Documenti inediti per servire alla storia dei Msei d'Italia (lFlorenz 1878-80). Im Katalo ausfiihrlich zitiert.

Du Cange, Constantinopolis christiana IV p. ro8 f. - Kaisersarkophage: i'& lv

UpqSq to N1edXou KwvrcvrCvoo &t-Xw ra. 'Ev tji 'Hpq q to3 (oo p-cXot KwvrovrCvoo lv irprot xcr& àVOC-

Toàq xtt2t í, WpvaC Toù &ou KwvscvtCvou 1rpup&, iv crrtSxrtrca cdirò jr& ri &'' 'EXv xcd irpò òro. T5ra lv ri ro '10ctvtvo

ro& &Fpc TOU aùTOG VrZO IVpÒ 4xr0v, lv xitct Xcipvc, drb XCDo 'Pi.(oo, iv

aà &rto rò r(pov 'louXtvo ri Ilperou. 'E-,ípot Xópvae &ib Xoo PwjcCpo lv rì7t6zsttc 'Iotxv.

A. Du Chesne, historiae Francicae scriptoes (Paris 1636) III 641 BC. Frag-menta chronici Novaliciensis monasteri. - Marmorsarkophag des Maximìanus (?) a. 1054 in Marseille entdeckt: Circa igitur haec tempora apud Maxiliam ciuitatem sepulchrum eiusdem Maximiani Christia-norum ingentis persecutoris inuentum est. Nam scut nobis retulerunt qui inter fue-runt, erat mirabiiter corpus eius intus & extra unctionem balsami, & alia nonnulla genera odoramentorum oppido perfusum. Corpus quoque eius totus integer, tetro pilo, cro caridìda, barba permaxima. Ad caput verò eius pocula erant auro aurizo piena J?alsami. Ipse verò in locello plum-beo quiescebat in quodam labro ex mar-more dandidissimo, cum literis aureis de-super kriptis. Nam consilio Rainbaldi Archieiscopi Arelatensis & ceteris fidelibus actum est, ut in mari magno cum totis Libris iactareur, Nam diebus ac noctibus maris aequora ibi videntur semper ardere, ubi iactatum est corpus eius.

Eusebius de martyribus Palaestinae c. 8, i ed. E. Schwartz. p. 924, 31 Kd ri

irot 9itp.6va rc xcW X' }th' Trpò rovou tò xaXo6pvov

lv Eht& pspwv6uo o -íFVva itoppopCtrn X(Ooo j.rcXXov irXE(rv 3r1v irXbv riv

Page 17: ANTIKE - lerma1896.com

\Viclitigste Schriftquellen. XIII

Tiig F C ()V TpLIV

aìGuat rjv dptp.v gxaTòv vpC rii.c ''uvcn- tY XÌ XOJt VTC(Ot; 7 -,Pòq t?v t flaXct-

rCvi '(06}i2V0V JTtOVtt.

Fichard, Italia (1536): in Frankfurti-sches Archiv fili idtere deutsche Literatur und Geschichte Bd 3 (1815) 3 ff.

57 In area Pantheonis. . . In medio horum leonum est elegans monumentum porphyreticum, a Leone istuc restitutum. Ibidem ingens labrum, in quo hostiae forte lavabantur. Marlianus putat ex proximis Agrippae aut Neronis thermis extitisse.

68 Domus Cardinalis de la Valle. Ibidem etiam lupa cum conditoribus urbis ex Porphyro.

69 f. In eadem platea, sed multo inferius est domus quaedam cuiusdam civis, in atrio inferiori et ipsa egregias multas habens statuas, duas praesertim, alteram ex porphyro in sella sedentem, alteram ex Indiae lapide stantem, utramque elegan-tissimam et ultra humanam staturam, mu-liebres.

F. de'Ficoroni, le vestigia e rarità di Roma antica (Rom 1744).

176 f. Sarkophag der Constantia. 191 f. In S. Maria Maggiore n'è una

(conca) di porfido di forma quadra bis-lunga.. . In Araceli è di bellissimo por-fido la conca ovale, che contiene le Reliquie di S. Elena, prese dalla vasta urna di por-fido, che trovata col coperchio alquanto rotta nel suo mausoleo, si vede ora nel chiostro della Basilica Laterana.

192 In S. Marcello nella seconda cappella a destra è una gran conca di porfido, di forma ovale, con testa di leone scolpitavi nella facciata, ma presentemente resta quasi tutta racchiusa con avere scalpellata la detta testa di leone per appoggiarvi il pali-otto. Una consimile conca di porfido ovale si gode isolata sotto l'altar maggiore di S. Bartolommeo nell' Isola Tiberina, scol-pitevi le teste di leoni nelle facciate.

193 Una conca de bellissimo porfido di forma ovale venne posta sopra al sepolcro dell' Imperadore Ottone Il., che si vedeva nella Chiesa sotterranea Vaticana . . . La più insigne, e stupenda conca di porfido, è quella, che si vede nel cortile di Belvedere nel Vaticano, essendo di circonferenza pal.

6o, ed è di forma circolare, la quale nel Sommo Pontificato di Clemente XI. fu levata dalla villa di Papa Giulio per ereggerla in detto Belvedere sopra a otto colonne di porfido, che erano negli Altari moderni del Panteon d'Agrippa... Ma per non più dilungarmi, tralscio altre conche, e vasi da bagno; fra' quali è quella rotonda di porfido, che serve di fontana nel Giardino Quirinale.

Dahinter: Le singolarità di Roma mo-derna.

48 Palazzo Altemps: e accenno una mag-giore rarità, che consiste:in due colonne di porfido, avanti la porta della sala, da ciascuna delle quali esce, un busto a tutto rilievo, che posa sopra d'un globo, che per la mediocrità della scultura giudico rap-presentare i due Filippi Iinperatori, secondo anche le loro medaglie, ma chiunque siano, singolarissimi sono per certo.

55 Palazzo Colonna: Avanti d'entrare in sala del primo piano, si noti... la rotonda lapide di porfido scolpita, dov'è a basso-rilievo la testa di Medusa.

71 Villa Borghese: A piè del palazzo son due statue più grandi dél naturale di por -fido... essendovene due altre (colonne) di porfido scannellate uniche in tutta l'an-tichità, essendo alte palmi undici... Sono inapprezzabili senza que'di porfido gli antichi vasi d'alabastro Orientale... Delle statue una delle principali è la Giunone di porfido con vestimento scolpito a mara-viglia, e d'una prodigiosa sottigliezza, ed è più grande del naturale, con testa, mano, e piedi antichi di marmo Pario.

75 Villa Panfili: una gran tazza baccel-lata di porfido.

Genesius I p. 6, 22 Bonn (Richter n. qII) Leo V. (813-820) betritt die Chalke xcd & atbv xì tp tv Xrwv 97rWT&C iwXiiv, è7dt !i rj xctr' &rtv.tco'

zuxXtx 'CC XZì 7tCpL7ropp60) vpp.cpq), C?'Y

XPtT7P10Y Odft)V T(IS &xia XpLto. 'COfl

0505 CiXI)Y(.LWrt, . .

Magister Gregorius (12. Jahrh.). G. Mcn Rushforth, Magister Gregorius de mirabilibus Urbis... in journal of Roman studies Bd 9 (1919) 14 ff.

53 n. 21 Mulde u. a. vor dem Pantheon: ante quam (porticum) conche et uasa alia

Page 18: ANTIKE - lerma1896.com

XIV

Wichtigste Schriftquellen.

miranda de marmore porfirico et leones et cetera signa de eodem marmore usque in hodiernum diem perdurant.

G. Grimaldi, Barber. lat. 2733 (1619). f. i29v f. Saulen im Oratorium Sixtus' IV an S. Peter: E. Mtintz, recherches sur l'oeuvre de J. Grimaldi; Bibliothèque des écoles franaises I (1877) 225 if. 261 if, - Alpharanus ed. Cerrati78, 3 (Nachweise). - Arcum apsidis sustinebant duae integrae et magnae columnae porphyreticae, in quibus ex eodem durissimo lapide sculpti sunt in summo columnarum duo imperatores in qualibet columna se mutuo amplectan-tes, induti paludamento et giobum manu gerentes. Inde amotae translatae sunt in ornatum altaris cappellae Paulinae in pa-latio apostolico Vaticano (aiebat Pompeius Ugonius hos esse Honorium et Archadium).

f. 107 (,J. P. Kirsch, Beitrage zur Ge-schichte der alten Peterskirche in Rom; in Ri3mische Quartalschrift Bd 2 (1888) 113 ff. 125 f.) Pavimentum (der Basilica) totum ex fragmentis marmorum. Ver-schiedene rotae aus Granit und Marmor. Ante altare SSmi Sacramenti rota porphy-retica magna et pulcherrima integra prae-terquam in ora parum fracta; in antiquis Caeraemoniarum libris ad ea (?) nominata dum agitur de coronatione imperatoris.

f. 249 b (Kirsch 128 f.) Platz vOr der Confessio: Ante sacrosanctum hunc locum extabat pavimentum stratum lapidibus marmoreis albis et cinericiis, hinc inde aliquot gradus porphyreti ascendentes ad altare et hemicyclurn apsidae sedemque papalem. Anno 1615 amoto dicto pavimento immediate sub eo erat aliud pavimentum antiquius totum fere illum ambitum occu-pans, quem SS. D. N. ornavit, stratumque erat ex magnis laminis porphyreticis,

f. ii f. (Hiilsen in RSmische Mittei-lungen Bd 19 (1904) 94 f.) Saepiebant pineam octo nobilissimae columnae por-phyreticae; in una ex bis sculptus erat imperator unus, in altera olim sublatus fuit.

i. 237 V. f. (Grisar in Civiltà cattolica Bd 55 (1904) I 466 f. - Alpharanus ed. Cerrati iii, 3). Bericht uber die Offnung und den Abbruch des Grabmals Otto's Il. 16io: Fuit amotum sepulchrum Ottonis

secundi imperatoris angusti, in modum arcuatae arcae magnifice factum laminis quadris e viridi lapide ornatum cum nobi-lissimo tegmine porphyretico, quod olim Hadriani Imperatoris monumento inservisse Onuphrius Panvinius scribit, hodie injuria temporum et hominum ignorantia fractum cernitur, situm in area in terris Vaticanae Basilicae laeva statim ingrediendo.

f. 241 (ebd.) Skizzen des neuen Grabmals in den Grotten und des inneren Marmor-sarkophags.

Vat. lat. 2961 bei f. 22 (Grisar a. a. O.). Skizzenblatt mit Ansicht des urspriinglichen Grabmals Otto's TI. und kurzer Notiz, vgl. S. 214, Abb. 112 nach Grisar 468, etwas um-gezeichnet.

Ristoria Augusta. Antoninus Pius c. li, 8 ed. Hohl I p.

45, 4. inter alia etiam hoc civilitatis eius praecipuum argumentum est, quod, cum domum Homulli visens miransque colum-nas porphyreticas requisisset, unde eas haberet, atque Homullus ei dixisset »cum in domum alienam veneris, et mutus et surdus esto<t patienter tulit.

Heliogabalus C. 24, 6 f. ed. Hohl Ip. 241,6. stravit et saxis Lacedaemoniis ac porphy-reticis plateas in Palatio, quas Antoninianas vocavit. quae saxa usque ad nostram memoriam manserunt, sed nuper eruta et exsecta sunt. constituerat et columnam unam collocare ingentem, ad quam as-cerideretur intrinsecus, ita ut in summo Heliogabalum deum collocaret, sed tantum saxum non invenit, cum id de Thebaide adferre cogitaret.

Alexander Severus c. 25, 7 ed. Hohl I p. 269, 26. Alexandrinum opus marmoris de duobus marmoribus, hoc est porfyretico et Lacedaemonio, primus instituit in Palatio (plateis?) exornatis hoc genere marmorandi.

Probus c. 2 ed. Hohl TI P. 203, 4. Vopis-cus erwahnt als Quelle die regesta scribarum porticus porphyreticae.

J ohannes Euchaitenus ed. Lagarde p. io n. ig v. 8 f. Sarkophag des heiligen Constantinus, nicht des Kaisers:

'rspitvòv iXi xì tf',VT 7&Y tr)(xt?OV

Xal 'rp1tou rob; wvou, Isidorus etymologiae ed. Lindsay XVI

c. 5, Porphyrites in Aegypto est rubens,

Page 19: ANTIKE - lerma1896.com

Wichtigste Schriftquellen. xv

candidis intervenientibus punctis. Nominis eius causa quod rubeat [ut] purpura.

Liber pontificalis ed. Duchesne. Silvester (3 14- 335).

I 174, 9 Taufbrunnefl im Lateranischen Baptisterium vgl. 192, 44 if.: Fontem sanc-tum, ubi baptizatus est Augustus Con-stantinus, ex lapide porfyretico et ex omni parte coopertum intrinsecus et foris et desuper et quantum aquam continet ex argento purissimo lib. III VIII. In medio fontis columna porfyretica qui portat fiala aurea ubi candela est, pens. auro purissimo lib. LII, uN ardet in diebus Paschae bal-samum lib. CC, nixum vero ex stippa amianti. In labio fontis baptisterii agnum aureum fundentem aquam, pens. lib. XXX; ad dexteram agni, Saivatorem ex argento purissimo, in pedibus V, pens. lib. CLXX; in leva agni, beatum Iohannem Baptistam ex argento, in pedibus V, tenentem titulum scriptum qui hoc habet: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi, pens. lib. CXXV; cervos argenteos VII fundentes aquam, pens. sing. lib. LXXX.

176, 4 Su1en ilber dem Hochaltar von S. Peter vgl. 194, 63: sic inclusit corpus beati Petri apostoli et recondit. Et exor-navit supra columnis purphyreticis et alias columnas vitineas quas de Grecias perduxit.

6 Porphyrverkleidung der Apsis von S. Lorenzo: In quo loco construxit absidam et exornavit marmoribus purphyreticis.

19 Constantinus weiht einen sii-bernen Aitar ante sepulcrum beatae Helene Auguste, qui sepulchrum est ex metallo porphyriticus exduiptus sigillis.

Xystus (432-440). 19 Silulen der Confessio von S.

Lorenzo: Item fecit Xystus episcopus con-fessionem beati Laurenti martyris cum columnis porphyreticis.

18 Siulen in einem Baptisterium vgl. 236 A 14; ebd. Su1en im Lateranischen Baptisterium: fecit et fontem baptisterii ad sanctam Mariam et columnis porphyreticis exornavit. Hic constituit columnas in baptisterium basilicae Constantinianae, quas a tempore Constantini Augusti fuerant congregatas, ex metallo purphyretico nu-mero VIII.

Hilarus (461-468). 242, 20 vgl. 246, 5.

Die in Klammern beigefiigten Lesarten schienen mir vorzuziehen. Porticus und Nymphaeum vor dem Oratorium S. Crucis am Lateran, mit Sliulen und Becken: Hilarus fecit ... nympheum et triporticum ante oratorium sanctae Crucis, ubi sunt columnae mirae magnitudinis quae dicun-tur exatonpentaicas (d. h. hecatonpylai-cas = thebaicas), et concas striatas duas cum columnas purphyreticas raiatas (fora-tas) aqua fundentes; et in medio lacum purphyreticum cum conca raiata (ansata) in medio aquam fundentem, circumdatam (-tum) a dextris vel sinistris in medio can-cellis aereis et columnis cum fastigiis et epistuliis, undique ornatum ex musibo et columnis aquitanicis et tripolitis et pur-phyreticis.

Leo III (795-816). Il 15, 22 In S. Paolo fuori (fecit) Verum (birrus = Chia-mys? Suidas s. v.) etiam et policandilum porfiriticum pendentem in pergulam ante confessionem, in catenulis aureis, quae (die Ketten) pens. lib. I.

lI 340 Kaiserkrànung Heinrichs' V. in S. Peter. Kaiser und Papst . . . . post ingressum basilicae, cum in rotam porfireti-cam pervenisset, positis utrimque sedibus, consederunt.

Il 392 Friedrich Barbarossa. Relicto autem ibidem (in der Vorhalie) rege, pon-tifex ad beati Petri altare conscendit. Cuius vestigia rex cum processione subse-quens, ante portas argenteas orationem primam ab uno episcoporum nostrorum suscepit, et secundam orationem infra ecclesiam in rota super eundem regem alius ex episcopis nostris dedit, orationem vero tertiam et unctionem tertius episcopus ante confessionem beati Petri eidem regi nichilominus contulit. Missa itaque in-cepta et gradali post epistolam decantato, rex ad pontificem coronandus accessit, et presentatis imperialibus signis, giadium et sceptrum atque imperii coronam de manibus eiusdem pape suscepit.

P. Ligorio Cod. Paris. itai. n. 1129 P. 328 f. (Hilisen in Ròmische Mitteilungen Bd i' (1902) 35 mit Kommentar). havante al portico (der Curia) era stato posto un gran vaso di porfido, che serviva per fonte dilubrale del Tempio, il quale era molto

Page 20: ANTIKE - lerma1896.com

xv' Wichtigste Schriftquellen.

rotto, fu prima portato il corpo della tazza da papa Giulio secondo nel Giardino di Santi Apostoli che hanno hereditato i signori Colonnesi, e poscia da papa Giulio terzo è stato il medesimo vaso portato nella sua vigna fuor della porta Flaminia: ma non ha il suo proprio piede, il quale haven-dolo trovato il suddetto Giovanni Bellaio nel spiantare li fondamenti del portico del tempio, lo imbasca con l'altre belle cose che haveva spogliate, et per giuditio d'iddio sono annegate, per haverle portate fuor della città ancor che vi fossero sopra di ciò molte scomuniche de beatissimi ponti-fici.

Daraus Panvinius Cod. Vat. lat. 3439 f. 146, vgl. R. Lanciani, l'aula e gli uffizi del Senato. Memorie.. . Lincei Ser. 3 Bd ii (1883) 31.

Liutprand Antapodosis ed. J. Becker I c. 7 = III c. 31 (Richter n. 8o9) Con-stantinus imperator augustus, ex cuius no-mine Constantinopolis est sortita vocabulum civitas, tòv oixov ttov, ton icon touton, domum istam, aedificare iussit, cui Por-phyra nomen imposuit; voluitque succes-suram nobilitatis suae subolem istic in lucem prodire, quatinus, qui suo ex stemate nascerentur, luculenta hac apellatione Por-phyrogeniti dicerentur.

Lucanus de bello civili (Pharsalia) ed. Hosius X v. iii ff. - Bankettsaal der Cleopatra ipse locus templi, quod vix corruptior aetas extruat, instar erat; laqucataque tecta

ferebant divitias, crassumque trabes absconderat

aurum; nec summis crustata domus, sectisque

nitebat marmoribus, stabatque sibi non segnis (?)

achates purpureusque lapis, totaque effusus in aula calcabatur onyx, hebenus Moreotica vastos non operit postes, sed stat pro robore vili auxilium, non forma domus. ebur atria

vestit et suffecta manu foribus testudinis Indae terga sedent, crebro maculas distincta

zmaragdo. Malalas. Bonn. - p. i61, 18 Herakles

(vielleicht ist Maximianus Herculeus ge-

meint?) beherrscht den Westen gúsv xcii

a'T(5 ypU&. Xcii pup ciV.0TT3cZV

OL 'Frci)oì xcii tXt, rot p. 265, ii Sàule des Debborios in

Antiochia: 'Ev , itrpt&pyaDat ròv citòv AirXXvtov rV iucivci xcii taTOPPTV TìV ci)tìV 'Avct6tciv p.r& tffw xtt6pwv Ti,; r6Xw ttoO(civ, aiv &v fitp t aòt irrXw xtrvci 5t(otci 1copcpupriv xcii p3 ercivw rC icot, dXX& xcii arbv rv x(ovci £& TO-

qw=5 pX LcS}vta. xcii 9pwt1sci rpì ciòto, rC &tt toi3ro, ip.aOs Ircip' ciòtv tt rò ircd}o 'r 7r6Xw rò giri Fatou

Kci(cipo /f336pt6 tt Xocc Xr i(s rò rX ci toro (o a0V00P9VnV rnv r6Xv (irò astauoù i.ìj rr&rtstv, tnaa ròv x(DvcC xcii (irpcvw aUTO5 GT7ì0dptV icip-

pLOY Xcii lY 'r 'r 1 DEt ciòto iypcpzv, 'Aatzci, iirtwtci. xcii TUOMM05 1rUpòq Cirò r &tpcir VDLVOU Xc00àV tò &ircvw toi3 XLOVOQ aTnbdptV 97rEaS, xcii so(xciItn irr,XLv irca) f r6X LuiV. XX& {hTCL xcii ro(ov ab wtò tici, iv irD- i't?. tap OLYYl íj 7t6XL.

G. Marangoni, delle cose gentilesche e profane trasportate ad uso e adornamento delle chiese (Roma 1744).

303 Nella Basilica Diaconale de' Santi Cosmo, e Damiano, situata nel Foro Roma-no, era collocato nel semicircolo dell' antica Tribuna un antico vaso di porfido, non a forma di conca, ma di Calice, alto palmi quattro in circa, e tre di diametro nel suo orificio, ripieno di Sacre Reliquie di molti Santi, e nella parte esteriore tutto scan-nellato con artificioso lavoro. Essendosi poscia nel Pontificato di Urbano VIII. divisa l'antica Chiesa in due, col gettito di una gran volta nel mezzo, nella superiore furono trasportati l'Immagine della Bdia Vergine, sopra l'Altar Maggiore, ed il vaso predetto colle Reliquie, il quale fu collocato sotto quello del Crocifisso, servendo di piedestallo alla sacra mensa. Questo bellis-simo vaso, che servir non potea ad uso de' Bagni, si persuadiamo, che più tosto fosse Urna Ossuaria, e Cineraria di qualche per-sonaggio Gentile; posciache, a'nostri tempi, come rapporta il nostro Boldetti pag. 66.

Michael Attaliates historia P. 310, 7 Bonn (ca. 1079) Kpauvò 97rMoaq ìV rc iscp x(ovt Toù Kwvrcivrtvtcixo pòpot .