Andrea Valleri

ΝΕΟΠΑΛΑΙΟ

Andrea Valleri

ΝΕΟΠΑΛΑΙΟ

© 2012 by Andrea Valleri

Traduzione dei testi: Andrea Valleri Fotografie: Giorgio Bacchin e Andrea Valleri

4 5Avvicinare l’artedi Massimo Mazzuco

Avvicinare l’arte di Andrea Valleri costituisce una singolare avventura intellettuale e spirituale: la presenza drammatica e incalzante della tec-nologia nella società odierna, la forza evocativa e simbolica degli antichi miti, idee e scenari del mondo classico, angosce e contraddizioni pro-prie dell’uomo post-moderno, trovano sintesi ed espressione nel linguaggio della Pop Art che ne amplifica la portata e ne ripete, in modo talvolta ossessivo (e sempre emozionante), le domande, le tensioni, la ricerca.

Caratteristico dell’autore è l’approccio propria-mente filosofico all’esperienza creativa (attitudine – questa – scritta del resto nel suo DNA, come te-stimoniano e la sua formazione culturale, e la sua stessa professionalità): da ciò la tendenza alla pro-blematizzazione e alla ricerca intellettuale, aperte entrambe tanto alla risposta della filosofia antica, quanto a quella della teologia giovannea o a quel-la della scuola ermeneutica.

La volontà che affiora nell’arte di Andrea Valleri

Η προσέγγιση της τέχνηςτου Massimo Mazzuco

Η προσέγγιση της τέχνης του Andrea Valleri απο-

τελεί μια πρωτότυπη διανοητική και πνευματική

περιπέτεια. Η δραματική και έντονη παρουσία της

τεχνολογίας στην σύγχρονη κοινωνία, η επικλητική

και συμβολική δύναμη των αρχαίων μύθων, ιδέες και

σκηνικά του κλασσικού κόσμου, αγωνίες και αντιφά-

σεις που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο στην εποχή

του μεταμοντερνισμού, βρίσκουν σύνθεση και έκ-

φραση στην γλώσσα της pop art, ικανή να μεγαλο-

ποιεί την σπουδαιότητά τους και να επαναλαμβάνει,

με τρόπο, πολλές φορές, επίμονο (μα πάντα συγκινη-

τικό), τα ερωτήματα, τις εντάσεις, την έρευνα. Ιδιαί-

τερο χαρακτηριστικό του καλλιτέχνη είναι η φιλοφο-

σοφική προσέγγιση προς την δημιουργική εμπειρία

(ταλέντο αυτό έμφυτο στην ιδιοσυγκρασία του ίδιου,

όπως μαρτυρούν και η πνευματική του διαμόρφωση

και ο ίδιος ο επαγγελματισμός του). Από εκεί πηγά-

ζει η κλίση του καλλιτέχνη προς τον προβληματισμό

και προς την διανοητική έρευνα, που είναι και οι δύο

ανοικτές τόσο στην απάντηση που προσφέρει η αρ-

χαία φιλοσοφία, όσο και σε εκείνη που προσφέρει η

Leone alato

6 7θεολογία του Αγίου Ιωάννη ή και ακόμη και σε αυτή

της ερμηνευτικής Σχολής.

Η βούληση που επιφαίνεται στην τέχνη του

Andrea Valleri (και κυρίως στην γλυπτική) είναι εκεί-

νη της γνώσης σαν σύνθεση της μνήμης, που τεκμη-

ριώνει από τεχνικής πλευράς η ίδια η συνθετική τε-

χνική με την οποία η δημιουργική προσπάθεια οδη-

γεί προς την πραγματοποίηση του έργου. Τα άψυχα

υλικά (πέτρα, ξύλο, σίδηρος) δεν αθροίζονται απλά

μεταξύ τους, ούτε επιστρώνονται το ένα στο άλλο,

μα αλληλοδιεισδύονται και καταλήγουν σε μια τελι-

κή σύνθεση οξεία μεν αλλά και βαθειά ομοιόμορφη,

που συχνά στηρίζεται στην γοητευτική αρμονία ρευ-

στικών κινήσεων που φτάνουν μέχρι τον κυματισμό

(π.χ. Ο Διόνυσος και η Αριάδνη) και άλλες φορές στην

κάθετη ορμή μορφών καθαρών και αιχμηρών (π.χ. Ο

Αρχίλοχος).

Η επιλογή της μορφής δεν παρουσιάζεται ποτέ

σαν τυχαία. Αντίθετα αυτή φαίνεται οτι ακολουθεί

την προσπάθεια όπως αναπτυχθεί μια ανάλυση –

πολλές φορές στυγνή και αποκρυπτική – της σύγ-

χρονης γλωσσικής τάσης που τίνει να εκκενώνει τις

λέξεις (και τις εικόνες που αυτές συνθέτουν), που

οχυρώνεται πίσω από έναν κενό και μή αυθεντικό

νομιναλισμό. Ένα γνωστό και επιτυχημένο μυθυστό-

ρημα του σημειολόγου Umberto Eco (Il nome della

rosa), τελειώνει ακριβώς με τις λέξεις «nomina nuda

tenemus», που της τάσης αυτής προσφέρουν μια ει-

κόνα πολύ αντιπροσωπευτική. Λοιπόν, στην τέχνη

του Andrea Valleri επιχειρείται μια αντίστροφη κα-

(e soprattutto nella scultura) è quella della cono-scenza come sintesi della memoria, testimoniata – sotto il profilo tecnico – dalle stesse procedure compositive attraverso le quali l’impegno creativo conduce alla realizzazione dell’opera: le materie inerti (la pietra, il legno, il ferro) non si sommano semplicemente, né si sovrappongono, ma si pene-trano in una sintesi finale aspra, e tuttavia profon-damente unitaria, sostenuta magari dall’armonia avvolgente di movimenti flessuosi, quasi ad onde (cfr. ad es. Dioniso e Arianna) o dallo slancio vertica-le di forme nette e puntute (come nell’Archiloco).

La scelta formale non appare mai casuale: essa sembra ubbidire piuttosto al tentativo di svolgere un’analisi – per certi versi impietosa e demistifi-cante – dell’attuale tendenza linguistica a svuota-re le parole (e le immagini che esse compongono) attestandosi sulla trincea di un nominalismo vuo-to e inautentico. Un celebre romanzo di successo del semiologo Umberto Eco (Il nome della rosa) termina appunto con le parole «nomina nuda tenemus» che di tale tendenza offrono un’icona altamente rappresentativa; ebbene, nell’arte di Andrea Valleri è intrapresa una direzione di segno opposto, volta a restituire al linguaggio (e marca-tamente al linguaggio delle forme) il massimo di espressività e perciò di spessore semantico.

Il passato, con il suo carico di miti e di immagi-ni archetipiche, si integra con la cultura del nostro presente, impregnata di tecnocrazia, dando luogo

Moire

8 9τεύθυνση, που προσπαθεί να αποδώσει στην γλώσσα

(προπάντων στην γλώσσα των μορφών) το μέγιστο

της εκφραστικότητας, και συνεπώς σημαντικού βά-

θους. Το παρελθόν,με το βάρος του από μύθους και

αρχαίτυπες εικόνες, ολοκληρώνεται με την κουλτού-

ρα του παρόντος μας, μουσκεμένη από τεχνοκρατία,

και προκαλεί μία ενότητα σκέψης, έντονης και δραμ-

ματικής, στην οποία η παράδοση αποτελεί σχεδόν

την εσωτερική μνήμη ενός γεγονότος που αντίθετα

μοιάζει οτι την διαψεύδει ή την βιάζει. Κάτι ανάλο-

γο συμβαίνει αν και με πορείες διαφορετικά προσα-

νατολισμένες, στην ζωγραφική του Andrea Valleri,

όπου ο καλλιτέχνης κινείται από την διάσταση της

καθημερινότητας, που συλλαμβάνεται από την άμε-

σα αντιληπτή άποψη (οι κυκλωπικές μορφές των με-

γαλοπόλεων όπως Πόλις, ή οι σκυθρωπές κατατομές

εργοστάσιων και καμινάδων στο Erat Verbum) για να

επικαλέστει τους δέσμους με την ιστόρια. Παραδειγ-

ματικό αυτής της πορείας είναι l’uomo di Vitruvio,

έργο στο οποίο το στερεότυπο του τέλειου ανθρώ-

που του Leonardo παρεκκλίνει, με εσωτερικοποιη-

μένες μορφές κατά τρόπο θεληματικά επιφανειακό,

τις ίδιες ανησυχητικές ωθήσεις του Χάος/Κόσμος. H

pop art του Αndrea Valleri, παρόλο που ξεκινάει από

ένα αισθητικό επίπεδο ουσιαστικά αντιαισθηματικό

(που γίνεται ολοφάνερο από το επιμεριστικό σχέδιο

της τεχνικής του συνδυασμού), θέλει να προσφέρει

στον θεατή την δυνατότητα μιας σύνθεσης, μιας και-

νούργιας ερμηνευτικής ανάγνωσης ικανής να τον

συνδέσει με την ιστορική παράδοση από την οποία

ad una unità di pensiero, intensa e drammatica, nella quale la tradizione costituisce quasi la me-moria interna di un evento che pure sembra con-traddirla se non violentarla.

Altrettanto avviene, se pur con percorsi diver-samente orientati, nella pittura di Andrea Valleri dove l’autore si muove dalla dimensione del quo-tidiano, colto nel suo aspetto più immediatamen-te percepito (le forme ciclopiche delle megalopoli in Polis, ad esempio; o i profili cupi di fabbriche e ciminiere in Erat Verbum), per evocarne i legami con la Storia. Esemplare di questo percorso è l’uo-mo di Vitruvio nel quale lo stereotipo dell’uomo perfetto di Leonardo declina, nelle forme interio-rizzate in modo volutamente superficiale, gli stes-si spunti inquietanti di Chaos/Kosmos. L’arte Pop di Andrea Valleri, pur muovendo da un terreno este-tico sostanzialmente anti-emotivo (che l’impian-to destrutturante delle tecniche di assemblaggio rende evidente), vuole offrire al fruitore la possi-bilità di una sintesi, di una rilettura ermeneutica capace di ricollegarlo alla tradizione storica dalla quale pure proviene, ricostruendo però parados-salmente proprio quel tessuto di emozioni che l’aspra essenzialità delle tecniche pareva negare.

Avvicinare quest’arte – dicevo all’inizio – può costituire davvero una interessante avventura spi-rituale, a patto di accostarla con animo sgombro da pregiudizi e disponibilità a lasciarsi guidare nei labirinti del pensiero dalla dichiarata volontà delle

Chaos-Kosmos

10 11τελικά προέρχεται. Όμως, όλως παραδόξως αναστη-

λώνει ακριβώς εκείνο το σύμπλεγμα αισθημάτων

που η οξεία ουσιαστικότητα της τεχνικός έμοιαζε οτι

ήθελε να αρνηθεί.

Η προσέγγιση αυτής της τέχνης - έλεγα στην αρχή

- μπορεί να αποτελέσει πράγματι μια ενδιαφέρου-

σα πνευματική περιπέτεια, με την προϋπόθεση οτι

θα την πλησιάσουμε με πνεύμα ελεύθερο από προ-

καταλήψεις και με την διάθεση να αφήσουμε τους

εαυτούς μας να οδηγηθούν στους λαβυρίνθους της

σκέψης από την βούληση που εκδηλώνουν οι μορ-

φές για να κτίσουμε μετά, στην δική μας εσωτερι-

κή διάσταση, εκείνους τους χώρους έρευνας στους

οποίους το ίδιο το έργο αποσκοπεί να οδηγήσει τις

συνειδήσεις.

forme per costruire poi, nella propria dimensione interiore, quegli spazi di ricerca ai quali è fine stes-so dell’opera condurre le coscienze.

Archimede Uomo di Vitruvio

12 13

A destra, in senso orario:Apollo, Archiloco, Gea, Nike

A sinistra, in senso orario:Persefone, Pizia, Dioniso e Arianna, Elena, Titano, Polifemo.

14 15χρόνος, τόποςτου Irene Sollazzo

Ο χρόνος που ποτέ δεν νικήθηκε, ο τόπος που

ποτέ δεν κατακτήθηκε: η προφανής ύφη των έργων

του Andrea Valleri είναι η ελληνιστική διάσταση που

εκφράζεται τόσο στα έργα ζωγραφικής και στα γλυ-

πτά του από ξύλο και πέτρα.

Η ζωγραφική του χαρακτηρίζεται απο την συνύ-

παρξη αντιθετικών στοιχείων, εμπνευσμένων απο

την Pop Art, όπως οι επηρεασμοί απο την βιομηχανι-

κή καθημερινότητα, με τις καμινάδες στο βάθος της

λιμνοθάλασσας, που επαναλαμβάνονται σε σειρά, με

διάφορα χρώματα, επηρεασμοί που πλέκονται με τους

ιστούς του αργαλείου των Μοιρών, που υφαίνουν τον

χρόνο των ανθρώπων, η με τον διονυσιακό χορό ανά-

μεσα στο ιερό και στο ονειρικό.

Η εμφανής πολιτιστική διπολικότητα ανάμεσα στο

πρωτόγονο προ – λογικό και τον σύγχρονο καπιταλι-

στικό κόσμο, φαίνεται να υποδεικνύει στον καλλιτέχνη

μια ρωγμή στην πραγματικότητα ανύπαρκτη, επειδή

ο αρχαίκος άνθρωπος συνεχίζει να ζεί στην ιδική μας

διάσταση που ζούμε σε πολυσύχναστες πόλεις.

Ελικοειδή σχήματα και αποσαρκωμένες σιλουέ-

Tempo, Spaziodi Irene Sollazzo

Tempo mai sconfitto, spazio mai conquistato: l’evidente cifra stilistica dell’opera di Andrea Valle-ri è la dimensione della grecità che si esprime sia nei suoi quadri che nelle sculture fatte di legno e pietra.

La sua pittura porta con sé istanze contrarie coesistenti, d’ispirazione Pop Art, come le sug-gestioni ispirate al quotidiano industriale, con le ciminiere sullo sfondo della laguna veneziana, ri-prodotte in serie, in diversi colori, suggestioni che si intrecciano ai fili dei telai delle Parche che filano il tempo degli uomini, o con le danze dionisiache tra il sacro e l’ onirico.

Un’apparente bipolarità culturale, tra il primiti-vo, pre-razionale ed il mondo industriale capitali-sta, sembra suggerire all’artista una frattura in re-altà inesistente, perché l’uomo arcaico continua ad abitare in una dimensione dentro di noi che abitiamo metropoli affollate.

Figure sinuose e silhouette scarnificate, scol-pite nel legno, alludono, sia nelle forme che nel

Erat Verbum

16 17τες, σκαλισμένα σε ξύλο, υπονοούν, τόσο ως προς

τη μορφή όσο και ως προς το αρχαίο και ζωντανό

υλικό, μια ιστορία που επίτηδες και σε πρώτη φάση

παρουσιάζεται θάμπη, αλλά παρακίνει τον θεατή να

την διαβάσει καλύτερα. Επιτρέπει να γίνει κατανοη-

τή λίγο-λίγο, για να αφεθεί στην τελική της αποκά-

λυψη, σαν την διαδικασία της πλατωνικής μετατρο-

πής, την στιγμή που αλλάζει η ιδική μας υπαρξιακή

προοπτική. Στη συνάντηση με τα ξύλινα έργα του

Αndrea Valleri το αρχαίτυπο της ψυχής συναρπάζει,

κατακτά: είναι ο αρχαϊκός λαβύρινθος που περιλαμ-

βάνει όλες τις εμπειρίες που έχουν συμβεί από την

αρχή του Κόσμου, στα γλυπτά του οι μυθικές εικόνες

και ο ανθρώπος συμπλέκονται.

Ο Μύθος συνοδεύει τον άνθρωπο από την αρχή,

είναι ο λόγος, είναι η fabula που είναι χρήσιμη για τη

διάδοση της γνώσης, για να περιγράψει μια αλήθεια,

ηθική ή κοινωνική ή ακόμη και θρησκευτική, αλλά,

πάνω απ ‘όλα, σηματοδοτεί μια στιγμή της ανάπτυ-

ξης της ανθρώπινης συνείδησης μέσω μιας μορφής

μη λογικής, αλλά όχι γι’αυτό λιγότερο αληθινής.

Απαριθμώντας τα πολυάριθμα γλυπτά του καλλι-

τέχνη, τον διπρόσωπο Ιανό, τον Οιδίποδα, την Ελένη,

τον Μινώταυρο, τον Κένταυρο, τον πολεμιστή, ένας

δεν μπορεί να μην γοητευτεί από τη μυθική ιστο-

ρία που αναδίδουν, σημείο εκκίνησης προς μια νέα

θεώρηση του κόσμου και, την ίδια στιγμή, ίζημα το

οποίο είναι σταθμευμένο σε βαθιές εσοχές της αν-

θρώπινης ψυχής.

Αυτά τα γλυπτά προέρχονται από εικόνες που

materiale antico e vivo, ad un racconto che vo-lutamente, ad un primo impatto, si offre sfocato, ma spinge lo spettatore a farsi leggere meglio; si lascia mettere a fuoco un po’ alla volta, per con-cedersi allo svelamento finale, simile per lo spet-tatore all’atto di convertirsi di matrice platonica, al momento in cui cambia la nostra prospettiva esistenziale.

Nell’incontro con le opere lignee di Andrea Valleri l’archetipo dell’anima ti cattura, ti afferra: è il groviglio arcaico che racchiude in sé tutte le esperienze che si sono succedute dal principio dei tempi; nelle sue sculture immagini mitiche e uomo s’incastrano.

Il mito accompagna l’uomo fin dalle origini, è la parola, è la fabula che si adopera per diffondere la conoscenza, per descrivere una verità, morale o sociale o anche religiosa, ma, soprattutto, segna un momento di sviluppo della coscienza umana attraverso una forma non razionale, ma non per questo meno vera.

Elencando visivamente le numerose sculture dell’artista, dal Giano Bifronte a Edipo, a Elena, dal Minotauro al Centauro, al guerriero, non si può non restare affascinati dal racconto mitico che esse sprigionano, punto di partenza verso una nuova visione del mondo e, allo stesso tempo, sedimento che staziona nei profondi recessi della psiche umana.

Queste sculture nascono da immagini che

Talos Ulisse Dioniso

18 19

Parmenide Minotauro Titano

αναδύονται στο εργαστήριο του δημιουργικού μυα-

λού του καλλιτέχνη, που τα χέρια του λοξεύουν και

εξομαλύνουν σε μορφές.

Τα έργα συμμετέχουν σε εκείνη την αιώνια αρχική

μάχη ανάμεσα στο χάος και την οντότητα της τάξης

και της μορφής: Χάος/Κόσμος.

Απόλαυσα την ανάγνωση των γλυπτών από τον

Αndrea Valleri με το κλειδί του μύθου του σπηλαίου

του Πλάτωνα, δημιουργημένο χάριν της περιγραφής

που μπορεί να γίνει της ιδικής μας ανθρώπινης κατά-

στασης, του πώς είμαστε και του πώς μπορεί να αλλά-

ξει το πεπρωμένο μας, εάν μάθουμε να αποτινάζουμε

την αγωνία του να μην πιστεύουμε στην αλλαγή.

« Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώ-πους [514c] σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχί-ου καὶ ἀνδριάντας [515a] καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα,οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους.» (από το έβδομο βιβλίο της Πολιτείας).

Σε αυτό το μικρό απόσπασμα δανεισμένο απο το

έργο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης αναφέρεται σε αντι-

κείμενα του κόσμου των αισθήσεων, σκιές, αντανα-

κλάσεις της γνώσης η οποία μπορεί και πρέπει να κα-

τακτηθεί πέρα απο τον χαμηλό τοίχο, στη διάσταση

του πνεύματος, πέρα απο τους κανόνες του θεαθή-

ναι. Τα γλυπτά έργα τέχνης του Α. Valleri παραδίδο-

νται σε μας καθώς είναι, σαν μορφές από ξύλο και

πέτρα, που ζούν σε αυτά τα μέρη της συνείδησης,

οπου κανείς «συναντά τον μύθο, και γίνονται σύμ-

βολο ενός χρόνου που ποτέ δεν νικήθηκε και ενός

τόπου που ποτέ δεν κατακτήθηκε.

emergono nell’officina creativa della mente dell’autore, che le sue mani scavano e levigano in forme; le opere partecipano di quella eterna, ori-ginaria lotta tra l’indistinto e l’entità ordinatrice e formante: Chaos/Kosmos.

Mi è piaciuto leggere le sculture di Andrea Val-leri attraverso la chiave del mito della caverna di Platone, attualizzato grazie alla descrizione che si può rendere della nostra condizione di uomini, di come siamo e, di come il nostro destino può cam-biare se sappiamo liberarci dalla angoscia di non credere nel cambiamento.

«Immagina di vedere uomini che portano lungo il muricciolo oggetti [514 c] di ogni sorta sporgenti dal margine e, statue ed altre [515 a] figure di pietra e di legno, in qualunque modo lavorate.» (Platone, Re-pubblica, libro VII).

In questo brevissimo passo riportato dall’ope-ra di Platone, Socrate fa riferimento agli oggetti del mondo sensibile, ombre, riflessi di una cono-scenza che deve e può essere esperita al di là del muricciolo, nella dimensione dello spirito, oltre i canoni della apparenza. L’opera d’arte scultorea di Andrea Valleri si consegna così a noi, come fi-gure di legno e pietra che vivono proprio in quei luoghi della coscienza in cui s’ incontra il mito, di-ventando simbolo di un tempo mai sconfitto e di uno spazio mai conquistato.

20 21

La positività dei pregiudizi storiciCalcolo di Eratostene

22 23

Minotauro

Αποδομήσειςτου Flavio Andreoli

Τα γλυπτά του Andrea Valleri είναι σύνολα απο

ξύλο και πέτρα, πραγμοποιήσεις απο αρχαίες ιστορί-

ες, μύθους, αρχαίτυπα, αφήγηση. Είναι το ουσιαστικό,

χώρις τα περιστασιακά, σχεδόν πάντα οριακά, συχνά

αιτία απόσπασης της προσοχής. Για πολλούς κριτι-

κούς, ο καλλιτέχνης θα μπορούσε να βρεί την μορφή

μέσα στην ύλη, αλλά αυτό είναι απλοϊκό θέμα, γιατί

θα τον έκανε απλό φανερωτή. O Andrea Valleri αντί-

θετα είναι διαμορφωτής, εφευρέτης, καινοτόμος. Για

τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η σημειολογική εμφά-

νιση επικαλύπτει κάθε μήνυμα που αποστέλλεται,

καθιστώντας το τοσο επίσημο ωστε να είναι μονής

κατεύθυνσης, δηλαδή αποδεκτό δογματικά ως αλη-

θινό. Αντίθετα τα γλυπτά του επιτρέπουν ιδανικά την

ανάλυση των συστατικών και δίνουν μια ένδειξη για

το πως γίνεται η αποσύνθεση της μονοκατεύθυνσης

του καλλιτεχνικού μηνύματος, ώστε να κάνουμε την

ανάλυση, να το καταλαβαίνουμε και, εάν αξίζει, να

το πιστέψουμε σαν αληθινό. Με λίγα λόγια πρόκειται

για μια αποδομηστική διαδικασία.

Ακόμη και τα εικαστικά έργα είναι σύνολα ή κο-

Decostruzionidi Flavio Andreoli

Le sculture di Andrea Valleri sono assemblaggi di legno e pietra, reificazioni di racconti antichi, miti, archetipi narrativi; sono l’essenziale, tolto il contingente, quasi sempre marginale, spesso solo motivo di distrazione.

Per molti critici l’artista troverebbe forma den-tro la materia, ma ciò è riduttivo, perché lo ren-derebbe mero scopritore; Andrea Valleri è invece plasmatore, inventore, innovatore.

Nei mass media l’aspetto semiologico si sovrap-pone a ogni messaggio trasmesso, rendendolo tanto autorevole da essere unidirezionale, cioè ac-cettato acriticamente per vero. Invece le sue scul-ture consentono idealmente la scomposizione nei costituenti e danno l’indicazione di come smon-tare l’unidirezionalità del messaggio artistico, af-finché ne facciamo l’analisi, lo comprendiamo, lo critichiamo ed, eventualmente, lo pensiamo per vero. In sintesi, si tratta di un processo decostru-zionistico.

Anche nella pittura si hanno assemblaggi, o col-

24 25λάζ, επίπεδες επιφάνειες, στις οποίες ο Αndrea Valleri

εμφαρμόζει διαφορετικά στοιχεία: χαρτικά αποκόμ-

ματα, hardware, διαφήμιση, διάφορα αντικείμενα.

Η πιό σημαντική σειρά, για τη βαθειά πνευματικηή

σημασία, είναι τα έργα Erat Verbum, έκφραση και

σύνθεση του Ευαγγελίου του Ιωάννη: η χριστιανι-

κή εμπειρία – λέει ο καλλιτέχνης – σηματοδοτεί την

λογική της πραγματικότητας, και γίνεται κριτική του

παρόντος, γίνεται βιομηχανίες, τεχνολογίες και εργο-

στάσια .Στην σειρά Erat Verbum τα κτίρια είναι τόσα

πολλά, συνεχή, τόσο φυλακισμένα και αποπνικτικά,

που γεμίζουν τον ορίζοντα. Η παράδοξη απουσία

του ανθρώπου, εκεί που όλα σε μετωνυμική σχέση

αιτία/αποτέλεσμα αξιώνουν την ύπαρξη, επιτονίζει

την αίσθηση της μοναξιάς. Στις υπόλοιπες σειρές ο

άνθρωπος παρουσιάζεται κάποτε μόνος, άλλες φο-

ρές όπως στο Πολεμος, συμβολίζεται από μαύρες

μυθολογικές φιγούρες σε φόντο από συνηθισμένη

μαζική διαφήμιση, και απο κοινή ενοχλητική τε-

χνολογία, όπως εκείνο των Κενταύρων χτισμένο με

πλακέτες .Αυτός ο συνδυασμός των παλαιών και των

νέων μπορεί να φαίνεται outré, αλλά διευκολύνει στο

κοινό την διαδικασία κατανόησης και αποσύνθεσης,

ενώ η ετυμολογία αποκαθιστά την ενότητα: η ίδια η

λέξη "ηλεκτρονική" προέρχεται από την ίδια γλώσσα

και το ίδιο γλωσσολόγιο που παρήγαγε τον μύθο του

Κενταύρου.

Ο υπαρξιασμός γεννιέται διότι ο άνθρωπος αντι-

λαμβάνεται το μικρό του μέγεθος μπροστά στο σύ-

μπαν, που στην αρχή αισθάνεται ξένο και μετά ακό-

lage, superfici piane cui Andrea Valleri applica ele-menti diversi: ritagli di carta, hardware, pubblicità, oggetti vari.

Il filone più rilevante, per il notevole spessore culturale, è quello degli Erat verbum espressione e sintesi del Vangelo giovanneo: l’esperienza cristia-na – dice l’artista – segna la razionalità del reale, divenendo critica al presente, industrie, tecnolo-gie e fabbriche.

Nel filone Erat verbum i fabbricati sono tan-to numerosi, continui, imprigionati e soffocanti, da colmare l’orizzonte. La paradossale assenza dell’uomo, laddove tutto in relazione metonimi-ca di causa-effetto postula l’esistenza, accentua il senso di solitudine. Negli altri filoni l’uomo è ri-tratto a volte solo, a volte, come in Polemos, sim-bolicamente rappresentato da figure mitologiche nere su fondo di usuale, massiva pubblicità e di diffusa, molesta, tecnologia, come quello dei cen-tauri costruito con schede elettroniche.

Tale connubio di antico e moderno può sem-brare outré, ma facilita nel pubblico il processo di scomposizione e comprensione, mentre l’etimolo-gia ridà unità: la parola stessa "elettronico" deriva da quella stessa lingua e da quello stesso linguag-gio che ha prodotto il mito del centauro.

L’esistenzialismo nasce perché l’uomo percepi-sce la propria parvità di fronte al cosmo, che prima sente estraneo e poi anche ostile; lo stesso può avvertire nei confronti della società, di cui è parte

Deus ex machina

26 27

Centauro

μα και σαν εχθρό. Το ίδιο μπορεί να αντιλαμβάνεται

μπροστά στην κοινωνία, της οποίας είναι μέρος τόσο

πολύ ασήμαντο που δεν μπορεί να αλλάζει ουτε μια

παραμικρή λεπτομέρια. Η κοινωνία, παρ’ολο που θα

ήταν απαραίτητη προκειμένου να ξεπεράσει τη μο-

ναχικότητα, αντίθετα οδηγεί όχι μόνο σε ό, τι ο άν-

θρωπος θα ήθηλε να νικήσει, αλλά και στην ρύπαν-

ση, στον πόλεμο και στις άλλες ασθένειες.

Σε νέα σχέση με τον κόσμο ο άνθρωπος ψάχνει

την ταυτότητα του, ερευνά τις Γραφές, επανεξετάζει

το παρελθόν, σαν μοναχικός κένταυρος μεταξύ πλα-

κέτων ή κρυμμένος από τις αυταπάτες της διαφήμι-

σης, δεν μπορεί να αποφύγει τον πόνο, αλλά με την

πίστη, τον κάνει υποφερτό. Ποτέ δεν παραλείπεται

στον προβληματισμό η ουσία των γεγονότων, όσο

και απόμακρα να είναι, και με την σκέψη της επικαι-

ρότητας του Οδυσσέα, ή των άλλων αρχαίων μύθων,

η ίδια η διαχρονική ικανότητα επιτρέπει να εξερευ-

νηθεί το μέλλον. Γι ‘αυτό τα έργα του Andrea Valleri,

τόσο γεμάτα σημαινόμενα και αρχαίτυπα, είναι ράμ-

ματα επικοινωνιακής ένωσης, είναι συνγχρονικά

στην αποσπασμένη τους ενότητα και διαχρονικά για

την ανάκτηση της ιστορικής μνήμης. Αιχμηρά εναύ-

σματα για το κοινό, που γίνεται συνειδητός συμμέτο-

χος. ‘Eργα μοναδικά.

ma così insignificante da non poterla nemmeno minimamente cambiare, società che pure sareb-be necessaria per poter vincere la solitudine, so-cietà che, invece, porta non solo a ciò che l’uomo vorrebbe sconfiggere, ma anche a inquinamento, guerra e altri mali.

In rapporto nuovo con il mondo l’uomo ricer-ca l’identità, indaga le Scritture, rivisita il passato, centauro solingo tra schede elettroniche o celato dalle gibigianne della reclamistica luminosa, non riesce a evitare la sofferenza, ma, con la fede, la rende sopportabile.

Non manca mai nel riflesso il presente dei fatti, per quanto lontani, e, pensata l’attualità di Ulisse, o di altri miti antichi, la stessa capacità diacroni-ca consente di esplorare il futuro. Ecco perché le opere di Andrea Valleri, così dense di significanti e di archetipi, anelli di sutura comunicativa sono sincroniche nella smontabile modularità e diacro-niche nel recupero della memoria storica. Acuti spunti critici per lo spettatore, reso consapevole e partecipe, sono davvero uniche.

28 29

CentauroLeone alato

30 31L’artista veneziano Andrea Valleri parla al “Patris”di Gianni Zorakis

La sua realizzazione artistica trae impulso dalla filosofia, essa la stimola, la problematizza, la rea-lizza.

Questo esattamente avviene nella mostra dell’artista veneziano Andrea Valleri, aperta in questi giorni nella Basilica di San Marco.

Sono opere d’arte Pop realizzate ricavando mo-tivi dalla tradizione, dalla mitologia e dallo stile cretese. Il collegamento del modernità e tradizio-ne costituisce un intervento sostanziale nella con-solidata cultura Pop, che in alcuni casi può anche sbalordire.

L’unione della tradizione con la modernità nella mostra dell’artista italiano, tuttavia, diviene unità, transustanzia in un’unità altamente figurativa e provoca ammirazione.

«Io sono un veneziano. Quindi è normale per me connettermi direttamente alla tradizione», dice al «Patris», l’artista, non nega affatto l’influen-za dei suoi studi filosofici nelle sue opere. Una filo-

Ο Βενετσιάνος καλλιτέχνης, Αντρέα Βαλλέρι, μιλά στην “Π”του Γιάννη Ζωράκη

Από την φιλοσοφία ξεπηδά η καλλιτεχνική δημι-

ουργία που εξιτάρει, προβληματίζει, ενεργοποιεί.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην έκθεση του Βενε-

τσιάνου καλλιτέχνη Αντρέα Βαλλέρι, που φιλοξενεί-

ται αυτές τις ημέρες στην Βασιλική του Αγίου Μάρ-

κου.

Έργα ποπ αρτ συνδέονται δημιουργικά με μοτί-

βα παρμένα από την παράδοση, την μυθολογία και

την κρητική τεχνοτροπία. Οι συνδέσεις του μοντέρ-

νου με το παραδοσιακό αποτελούν μια ουσιαστική

παρέμβαση στη συνηθισμένη ποπ κουλτούρα, που

σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί και να σοκάρει. Η

σύνδεση παράδοσης και μοντέρνου στην έκθεση

του Ιταλού καλλιτέχνη ωστόσο, γίνονται ένα, μετου-

σιώνονται σε άρτια εικαστική ενότητα και προκα-

λούν τον θαυμασμό.

«Είμαι Βενετσιάνος. Οπότε είναι φυσιολογικό να

συνδέομαι άμεσα με την παράδοση», αναφέρει στην

«Π» ο καλλιτέχνης, που δεν έχει απαρνηθεί ούτε καν

στα έργα του τις σπουδές του στην Φιλοσοφία. Μια

32 33φιλοσοφία που αγαπά, σέβεται, διδάσκει σε ιταλικό

Πανεπιστήμιο και χρησιμοποιεί ως εφόδιο στην κα-

θημερινή του ζωή, προκειμένου να εκφραστεί με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο.

«Η έκθεση είναι μια διαφήμιση της παράδοσης»

υποστηρίζει ο καλλιτέχνης και προσθέτει: «Υπάρ-

χουν μέσα στα έργα μου συνδέσεις τόσο από την πα-

ράδοση, όσο και από την αρχαία ελληνική κεραμική

τέχνη. Κάτι ανάλογο κάνω και με τα γλυπτά μου. Όλα

τα θέματα μου είναι βασισμένα στο μύθο. Όλα μου

τα έργα στηρίζονται στην Ιστορία και την παράδοση.

Είτε στην Ιστορία της Βενετίας, είτε στην Ιστορία της

αρχαίας Ελλάδας».

Η συνάντηση με τον καλλιτέχνη εμπειρία μοναδική.

Που αν ήταν μάθημα σε αίθουσα πανεπιστημίου θα

είχε μάλλον έναν τίτλο κοντινό στο "Καλλιτεχνική φι-

λοσοφία και η τέχνη της υπέρβασης". Για όλα αυτά και

για πολλά περισσότερα, ο καλλιτέχνης μιλά στην «Π»

παραδίδοντας ταυτόχρονα ένα σύντομο αλλά ουσια-

στικό μάθημα φιλοσοφίας.

Ερ.: Στην έκθεσή σας παρουσιάζετε έργα ποπ αρτ, τα οποία

όμως συνδέονται με την Ιστορία, την παράδοση και τη μυθολογία

τόσο την ιταλική όσο και την κρητική. Πώς μπορεί κι επιτυγχάνε-

ται αυτή η σύνδεση;

Απ.: Και η ποπ αρτ και η μυθολογία μιλούν απλά

στον άνθρωπο. Θέλουν να πουν κάτι πάρα πολύ βαθύ,

αρχίζοντας από την καθημερινή ζωή. Η απλότητα

είναι πάρα πολύ δύσκολη. Είναι πιο εύκολο να χρη-

σιμοποιήσεις έναν επιτηδευμένο λόγο για να εντυ-

sofia che ama, rispetta, insegna presso un Istituto Italiano e usa come una risorsa nella vita quotidia-na, con l’obiettivo di esprimerla nel migliore modo possibile.

«La mostra è una sorta di pubblicità della tra-dizione», dice l’artista e aggiunge: «Ci sono nelle opere mie connessioni sia con la tradizione sia con l’antica arte della ceramica greca. Faccio qualcosa di simile nelle mie sculture. Tutti i miei temi sono basati sul mito. Tutte le mie opere sono fondate sulla storia e sulla tradizione, sia sulla storia di Venezia, sia su quella dell’antica Grecia».

L’incontro con l’artista è un’esperienza unica. Se si trattasse di una lezione in un’aula universi-taria avrebbe probabilmente come titolo “Filo-sofia dell’arte e l’arte dell’eccesso”. Di tutti questi argomenti e di molti altri l’artista parla al «Patris» offrendo allo stesso tempo una breve ma efficace lezione di filosofia.

D: Nella sua mostra presenta opere d’arte Pop, le quali però si legano con la storia, la tradizione e la mitologia, sia a quelle dell’Italia, sia a quelle di Creta. Come può essere rag-giunta tale connessione?

R: Sia l’arte Pop sia la mitologia parlano in ma-niera semplice all’uomo. Vogliono dire qualcosa di molto profondo, a partire dalla vita quotidiana. La semplicità è molto difficile. È più facile usare un linguaggio pretenzioso per impressionare,

Polemos

34 35πωσιάσεις, ο οποίος όμως μπορεί και να μη σου λέει

απολύτως τίποτα. Αν σκεφτούμε όμως πως ακόμα

και η Αγία Γραφή ρησιμοποιεί λόγο απλό, μπορούμε

να διαπιστώσουμε το πόσο σημαντική τελικά είναι η

απλότητα στον κόσμο […].

Ερ.: Η έκθεση σας έχει τίτλο “Επιστροφή στην Κρήτη”. Για

ποια επιστροφή μιλάτε ακριβώς; Ποια έννοια έχει ο όρος επι-

στροφή για την έκθεση;

Απ.: Η έννοια της επιστροφής δεν σηματοδοτεί

κάτι το κυριολεκτικό. Χρησιμοποιείται ως μεταφο-

ρά. Η επιστροφή είναι πνευματική. Ουσιαστικά πρό-

κειται για μια επιστροφή στην ιστορία που έχει έναρ-

ξη της την Κρήτη. Τόσο η ελληνική μυθολογία, όσο

και ο ελληνικός πολιτισμός γεννήθηκαν στην Κρήτη

και στη συνέχεια ταξίδεψαν σε όλη την υπόλοιπη

Ελλάδα. Τα πάντα αρχίζουν στην Κρήτη… και μετά

ήρθαν οι Έλληνες. Η κουλτούρα των Ελλήνων ήταν

μινωική […].

Ερ: Σε πολλά από τα έργα σας επαναλαμβάνετε το μοντέλο

εργοστασίων. Για ποιο λόγο επιλέγετε να χρησιμοποιείτε το συ-

γκεκριμένο μοντέλο σε αυτό το βαθμό;

Απ.: Τα εργοστάσια υπάρχουν στην Βενετία, όπως

υπάρχει στη ζωή μας η τεχνική εξέλιξη. Το σημα-

ντικό όμως για εμένα είναι πως η βιομηχανική επα-

νάσταση κι η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν σβήνουν

τις ρίζες μας, απλά τις καλύπτουν λίγο. Όμως εμείς

είμαστε πίσω από τις επαναστάσεις κι εμείς είμαστε

αυτοί που έχουμε χρέος μέσα από την τεχνολογική

spesso però esso non è in grado di dire assolu-tamente nulla. Se pensiamo che anche le Sacre Scritture fanno ricorso ad un linguaggio sempli-ce, ci possiamo allora rendere conto di quanto sia importante in ultima analisi, la semplicità nel mondo […].

D. La sua mostra ha come titolo "Ritorno a Creta". Di quale ritorno parlate esattamente? Che senso ha il termine ritorno per una mostra?

R: Il concetto di ritorno non significa qualcosa letterale. È usato in senso quasi metaforico. Il ri-torno è spirituale. Sostanzialmente si tratta di un ritorno alla storia che affonda le sue radici a Creta. Sia la mitologia greca e la cultura greca sono nate a Creta e nel corso del tempo sono transitate in tutto il resto della Grecia. Tutto inizia a Creta… e poi sono arrivati i Greci. La cultura dei Greci era in origine minoica […].

D: In molte sue opere ripete il modello delle fabbriche. Per quale ragione ha scelto di utilizzare questo modello con questa frequenza?

R: Le fabbriche esistono a Venezia, come esiste nella nostra vita lo sviluppo della tecnica. Per me è significativo il fatto che la rivoluzione industria-le e l’evoluzione della tecnologia non rispettano le nostre radici, ma le coprono. Però dietro le ri-voluzioni ci siamo proprio noi e abbiamo perciò il dovere all’interno dello sviluppo tecnologico di

Erat Verbum

36 37πρόοδο να συντηρήσουμε και να αναδείξουμε στον

μέγιστο βαθμό τις ρίζες μας.

Ερ: Τα υλικά που χρησιμοποιείτε βλέπουμε πως είναι από

κατεστραμμένα CD μέχρι χαλκός, αποκόμματα εφημερίδων ή

φυλλαδίων. Ποιος είναι ο λόγος που έχετε επιλέξει να χρησιμο-

ποιείτε τα συγκεκριμένα υλικά;

Απ.: Μα γιατί αυτά τα υλικά για τους υπόλοιπους

ανθρώπους αποτελούν απορρίμματα. Είτε βιομη-

χανικά απορρίμματα, είτε σύγχρονα τεχνολογικά

απορρίμματα. Από την καθημερινή ζωή ωστόσο κι

από αυτά τα απορρίμματα ήθελα να δείξω την σχέση

που υπάρχει ανάμεσα στον σύγχρονο τρόπο ζωής

και τον λόγο, τη λογική δηλαδή που μπορεί να εκ-

φραστεί μέσα από την τέχνη […].

Ερ.: Πώς έγινε η μετάβαση σας από την φιλοσοφία στην ζω-

γραφική, την ποπ αρτ και την γλυπτική;

Απ.: Δεν υπήρξε κάποια μετάβαση. Θεωρώ πως

κάνω πάντα το ίδιο πράγμα, απλά από διαφορετι-

κή οπτική. Όπως και στον λόγο… μπορείς να λες τα

ίδια ακριβώς πράγματα με πολύ διαφορετικό τρόπο.

Άλλωστε εγώ έχω σχέση με την ερμηνευτική σχολή.

Πιστεύω πως η ερμηνευτική σχολή της Φιλοσοφίας,

στην οποία και ανήκω, έχει άμεση σύνδεση με την

ποπ αρτ κι αποτελεί ένα "πηγάδι" μέσα από το οποίο

αντλώ τις ιδέες που εκφράζω.

Κρητη, 24.07.2010

conservare e valorizzare nella più ampia misura le nostre radici.

D: I materiali che usa si vede che sono CD danneggiati, persino rame, ritagli di giornale e opuscoli. Qual è il motivo per cui ha scelto di utilizzare proprio questi materiali?

R: Ma perché questi materiali per gli altri sono spazzatura. Sia rifiuti industriali, sia rifiuti della attuale tecnologia. Per mezzo della vita quotidia-na, ma anche per mezzo di tali rifiuti vorrei ren-dere evidente la relazione che esiste tra l’attuale modo di vivere e il linguaggio, cioè vorrei far ve-dere che la logica può essere espressa attraverso l’arte […].

D: Come è avvenuto il passaggio dalla filosofia alla pittu-ra, alla Pop Art e alla scultura?

R: Non c’è stata nessuna transizione. Credo di fare sempre fare la stessa cosa, solo da una pro-spettiva diversa. Quanto al perché… il motivo è che si può dire le stesse cose in modo molto diver-so. Parto infatti da un punto di vista ermeneutico. Penso che l’ermeneutica filosofica a cui mi riferi-sco abbia una immediata possibilità di relazione con la Pop Art e costituisce una fonte da cui ricavo le idee che esprimo.

Creta, 24.07.2010

Minotauro

38 39

Talos Centauro

40 41

Uomo di Vitruvio Centauro

42 43

Uomo di Vitruvio Centauro

44 45

Moire Rito dionisiaco

46 47

Fusione degli orizzontiFusione degli orizzonti