11

Per ricominciare:i prerequisiti

In questa breve sezione iniziale proponiamo una serie di esercizi e brani da tradurre per accertare le conoscenze e competenze acquisite nel corso del primo anno del biennio e avere, al tempo stesso, l’occasione per “ripassare” qualche argomento o qualche regola che sembrano sfuggire.

• Lecinquedeclinazioni• Lequattroconiugazioniregolariattiveepassiveeilverbosum• Gliaggettividiprimaesecondaclasse• Igradidell’aggettivo

1. Analizza e traduci le seguenti forme verbali e volgile dall’attivo al passivo e viceversa:

neco, -as – necavi – necatum – necare = ucciderepraebeo, -es – praebui – praebitum – praebēre = offrirediligo,- is – dilexi – dilectum – diligĕre = amare, prediligeremunio,- is – munivi – munitum – munire = fortificare, difendere

Voce verbale Modo, tempo, persona, forma attiva o passiva Traduzione

1a persona indicativo presente

Forma attiva o passiva

munire infinito presente attivo Fortificare,difendere

munio muniri

necabatur imperfetto indic. 3a p.sing. passivo

Era, veniva ucciso neco necabat

necabaris

diligas

munite

munitus sisdiligererisdiligipraebiturusdilectus erisnecabiturnecavistimunitus eratnecer

12

Per ricominciare: i prerequisiti

Voce verbale Modo, tempo, persona, forma attiva o passiva Traduzione

1a persona indicativo presente

Forma attiva o passiva

praebueramusmuniveritispraebensmuniamurpraebebonecati estis

2. Concorda con il sostantivo l’aggettivo che ritieni adatto dal seguente elenco, quindi formane il comparativo e il superlativo e traduci:

dives, divitis = riccoperitus, -a, -um = espertoelegans, -antis = elegantemultus, -a, -um = molto, numerosomagnificus, -a, -um = magnificosimilis, -e = similealtus, -a, -um = altoferox, -ocis = fiero, feroce

1. Templa Athenarum erant ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................). ..............................................................................................................................................

2. Putamus Caesarem ducem ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................) et scriptorem (...................... Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................). ..............................................................................................................................................

3. Romani populos ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................) et ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................) vicerunt. ..............................................................................................................................................

4. De Croeso, rege ..................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................), multa narrantur. ..............................................................................................................................................

5. Fratres erant ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................) facie et moribus. ..............................................................................................................................................

Per ricominciare: i prerequisiti

13

Per ricominciare: i prerequisiti

6. Agricola se relaxabat sub tegmine ...................... (Comparativo: .................................... Superlativo: ...................................................) pini. ..............................................................................................................................................

3. Traduci.

1. Vespasianus Corinthi nuntios accepit de Galbae interitu. 2. Saepe imperatorum sapientia constituta est salus civitatis aut belli aut domi. 3. Marcus Drusus occisus est domi suae. 4. Vilius argentum est auro, aurum virtute. 5. Melior tuta pax est quam sperata victoria. 6. Fuit Sextus Aelius ex Romanis iuris civilis peritissimus. 7. Metellus imperator longe inter alios militum animis acceptissimus fuit.

• Iverbideponenti• Ipronomipersonali,dimostrativi,relativieinterrogativi,indefiniti,numerali

4. Analizza e traduci le seguenti forme di verbi deponenti:

laetor, -aris – laetatus sum – laetari = gioirevereor, -eris – veritus sum – vereri = temeresequor, -eris – secutus sum – sequi = seguirelargior, -iris – largitus sum – largiri = elargire

Forma verbale Modo, tempo, persona1a persona indicativo presente

Traduzione

largiri infinito presente largior elargirelaetabaris

veritus sumsequererislargireveriturussecutus erislaetabiturlaetersequiminisecutus eratvaerenslargiamurvereborlaetati estis

14

Per ricominciare: i prerequisiti

5. Inserisci il pronome relativo nel caso, genere e numero richiesto dalla concordanza e dalla funzione logica, quindi traduci.

1. Rhenus oritur ex finibus Lepontiorum, (.........) Alpes incolunt. ..............................................................................................................................................

2. Pons, (..........) tempestas interrupuerat, refectus est. ..............................................................................................................................................

3. Legati procedunt ad naves, (.........) D. Brutus praeerat. ..............................................................................................................................................

4. Laudant virtutem etiam ii (........) ea non colitur. ..............................................................................................................................................

5. (........) te diligat a nobis amabitur. ..............................................................................................................................................

6. Traduci.

1. Mala quam bona exempla saepius imitantur homines. 2. Ego neminem callidiorem vidi Phormione. 3. Ex duabus tuis epistulis prior mihi legi coepta est. 4. Opinione ego omnium maiorem passus sum dolorem. 5. Milites imperatori victoriam gratulantur. 6. Venit obviam tuus servus, qui mihi litteras a te reddidit. 7. Darius ad eum locum, quem Pylas vocant, pervenit. 8. Censores binos Verres in singulas civitates describebat. 9. Inter omnes in omni eloquentiae genere unus Demosthenes eminet. 10. Salutem tibi dare poterunt iidem qui mihi reddiderunt. 11. Fortuna multis dat nimis, satis nullis. 12. Quae corona Cannis merita est?

VerSioni1. Prometeo

■ Pronomi personali, dimostrativi, relativiHomines antea ab immortalibus ignem petebant neque in perpetuum servare sciebant; quem postea Prometheus in ferula exportavit in terras, hominibusque monstravit quomodo servarent. Ob hanc rem Mercurius Iovis iussu deligavit eum in monte Caucaso ad saxum clavis ferreis et aquilam apposuit, quae cor eius morderet; quantum die eroserat, tantum nocte crescebat. Hanc aquilam post xxx annos Hercules interfecit eumque liberavit.

2. la contesa per le armi di achille e la pazzia di aiace■ Verbi attivi e deponenti; pronomi

Achilles mortuus erat et magna contentio inter Aiacem et Ulixem orta est, qui vindicabant ambo arma eius. Principes ea Ulixi tribuerunt, ob quam rem ira Aiax exarsit et insanivit et per dies noctesque erravit. Post aliquot dies in ovium gregem incidit et eas gladio cecidit. Tandem Minerva

15

Per ricominciare: i prerequisiti

eum ad sanitatem perduxit, sed ille, ubi intellexit amentiam suam, eam ignominiam nullo modo sustinuit et ipse se interemit. Eum Graeci in litore sepeliverunt et Ulixes arma, quae tantae calamitatis causa fuerant, in mare proiecit.

• Ilcum narrativoel’utfinaleeconsecutivo• Laproposizioneinfinitiva• Ilparticipiocongiuntoel’ablativoassoluto• Ilgerundio,ilgerundivoelaperifrasticapassiva

7. Traduci e riscrivi la frase, sostituendo l’ablativo assoluto con il cum e il congiuntivo.

1. Nemine obstante, Galli Romam ingressi sunt. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

2. Solon et Pisistratus Romulo regnante viguerunt. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

3. Carthagine deleta, suas in se vires Roma convertit. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

4. Deo iuvante, res bene succedet. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

5. Quae potest esse iucunditas vitae, amotis amicitiis? .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

8. Traduci e riscrivi la frase, sostituendo il cum e il congiuntivo con il participio congiunto o l’ablativo assoluto.

1. Cum bellum perfectum esset, dux victor triumphavit. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................

2. Pyrrhus, cum Argos oppugnaret, lapide ictus mortuus est. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

3. Hannibal, cum Saguntum oppugnavisset, iter fecit ad Italiam. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

16

Per ricominciare: i prerequisiti

4. Cum Augustus proficisci pararet, continuae tempestates eum inhibuerunt. ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

5. Cum Tarquinius Roma expulsus esset, consules duo creati sunt. ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

9. Traduci.

■ Cum narrativo; ut finale e consecutivo; proposizione infinitiva; participio.1. Virum totius Greciae facile doctissimum Platonem in maximis periculis insidiisque versatum esse accepimus. 2. Alexander tanta fuit praeditus fortitudine, ut par nemini fuerit. 3. Te oro, ne in quibus rebus mei tui indigebunt desis. 4. Puto te non repudiaturum esse in honore quem in periculo recepisti. 5. Quae causa erat, ut is in insula Lemno relinqueretur? 6. Senectutem ut adipiscantur omnes optant, eandem aspernantur adeptam. 7. Labienus, hostes equitatu consecutus, paucis post diebus civitatem recepit. 8. Non defui amicis, arbitratus id esse amicitiae officium. 9. Aequabilitatem tuam non servabis, si aliorum naturam imitans tuam omittes. 10. Caesar, aggressus Pompeianos, eos e vallo deturbavit. 11. Lachetem audivi percussisse Demeam. 12. Iniuriam tibi factam esse dixisti. 13. Spero nobis hanc coniunctionem felicem fore. 14. Mater tua meas litteras maximum pondus apud te habituras esse putat. 15. Natura dedit usuram vitae nulla praestituta die.

10. Traduci.

■ Gerundio e gerundivo; perifrastica passiva; supino.1. Tempus est obliviscendi iniurias, ignoscendi inimicis, coercendi cupiditates, abstinendi maledictis. 2. Gloria non ulciscendo, sed parcendo comparatur. 3. Equidem capior studio patres vestros, quos semper colui et dilexi, videndi. 4. Veni te videndi causa. 5. Quis est tam in scribendo impiger quam ego? 6. Animum tuum promptum et alacrem ad rempublicam defendendam perspexi. 7. Alia arma Latinis petenda sunt aut pax cum rege Troiano. 8. Hic vobis vincendum, milites, aut moriendum est. 9. Vivendum est nobis rectius. 10. Vigilandum est ei qui vincere cupit. 11. Omnes fere stoici prudentissimi in disserendo sunt. 12. Quod optimum factu putas fac. 13. Multitudo advenarum spectatum ludos veniebant.

VerSioni3. Medea

■ Cum narrativo; infinitiva; participioAeetae Medea et Idyiae filia cum ex Iasone iam filios Mermerum et Pheretem procreavisset summaque concordia cum eo viveret, huic Creon Menoeci filius rex Corinthius filiam suam minorem Creusam dedit uxorem. Medea cum videret se erga Iasonem bene merentem tanta

17

Per ricominciare: i prerequisiti

contumelia esse affectam, coronam ex venenis fecit auream eamque muneri filios suos iussit novercae dare. Creusa munere accepto cum Iasone et Creonte conflagravit. Medea, ubi regiam ardere vidit, natos suos ex Iasone Mermerum et Pheretem interfecit et profugit a Corintho.

4. Virtù e vizi di alcibiade■ Gradi dell’aggettivo; cum narrativo; ut consecutivo; infinitiva

Alcibiades, Cliniae filius, Atheniensis fuit. Constat inter omnes, qui de eo memoriae prodiderunt, nihil illo fuisse excellentius vel in vitiis vel in virtutibus.Natus in amplissima civitate summo genere, omnium aetatis suae multo formosissimus, ad omnes res aptus consiliique plenus, imperator fuit summus et mari et terra, et tam disertus, ut in primis dicendo valeret; cum tempus posceret, laboriosus, patiens; liberalis, splendidus non minus in vita quam victu; affabilis, blandus, temporibus callidissime serviens: idem, simul ac se remiserat neque causa suberat, luxuriosus, dissolutus, libidinosus, intemperans reperiebatur, ut omnes admirarentur in uno homine tantam esse dissimilitudinem tamque diversam naturam.

5. eroica impresa di orazio coclite■ Pronomi dimostrativi e relativi; cum narrativo; infinitive; ablativo assoluto

Cum omnes in urbem ex agris demigrarent, hostes ponte Sublicio ingredi in Urbem conabantur. Sed Horatium Coclitem munimentum illo die fortuna urbis Romanae habuit. Qui positus forte in statione pontis cum captum esse repentino impetu Ianiculum atque inde citatos decurrere hostes vidisset, sed pontem Sublicium antum iter eis praebere animadvertisset, unus illic stetit et aciem hostium in ponte sustinuit. Cum diu in eum unum hostes omnia tela converterent sed ex illo loco non amoverent, ille denique vulneribus plenus ponte secato armatus in Tiberim desiluit multisque superincidentibus telis incolumis ad suos tranavit.