PALAESTRA LATINA - culturaclasica.comDissentire vix audeo a Cicerone; haec sibi formidabat...

24
AN. XVIII.-N. 108 MM. DECEMBRI ET JANUARIO AN. D. MCMLXVII' VIII PALAESTRA LATINA SUMMARIUM iiiiiiiiiiiimiiiiiiitfiriiiiiiiiifriKiiiiiiKiiiiimiiiiiifiimimiiKiiiiiiiiiiii Compositiones vertendae. Exercitationes scholares, SÍMÓN, B onjoch, Tormo, Lasierra. De latini sermonis elegantia, S armiento. De usu et abusu in verborum «nihil» et «mihi» pronuntiatione, M. LUSITO. Roseus imber. Nova et Vetera, Mir Commercium epistulare, Epistolia soluta. Palaestra Exercitatoria, S ierra, Sermonis latini notae, de substantivo his* panico vertendo, Tristanius. B Baptista Mantuanus. Fr. X averius. Bibliographia, G arcía, Mauleón. Curiosa et jocosa. S ala, Mauleón, C orona Ordinarii et Superiorum licentia www.culturaclasica.com

Transcript of PALAESTRA LATINA - culturaclasica.comDissentire vix audeo a Cicerone; haec sibi formidabat...

  • AN. XVIII . - N. 108 MM. DECEMBRI ET JANUARIO AN. D. MCMLXVII'VIII

    PALAESTRALATINA

    S U M M A R I U Mi i i i i i i i i i i i m i i i i i i i t f i r i i i i i i i i i f r i K i i i i i i K i i i i i m i i i i i i f i i m i m i i K i i i i i i i i i i i i

    C o m p o s i t io n e s ver tendae .Exerc i ta t io nes scholares , SÍMÓN, Bonjoch,

    Tormo, Lasierra.De la t ini s e rm o n is elegant ia , Sarmiento. De usu et a b u s u in verbo rum «nihil» et

    «mihi» p ro n u n t i a t i o n e , M. LUSITO. Roseus imber.Nova et Vetera , Mir C o m m e r c i u m epis tu la re ,Epis tol ia soluta .P a la e s t r a Exerc i ta tor ia , S ierra,S e r m o n is l a t i n i no tae , de s u b s t an t iv o his*

    panico ver tendo , Tristanius.B B a p t i s t a M a n t u a n u s . Fr. Xaverius. Bibl iographia , G arcía, Mauleón.Curiosa et jocosa. Sala, Mauleón, Corona

    O rdinarii et Superiorum licentia

    www.culturaclasica.com

  • Exercitationes scholaresDolor de Augusto por la derrota de Varo

    (cfr. P. L. n. 100, p. 239) A u g u s t o suf r ió d o s graves y a f r e n t o

    sa s d e r r o t a s , a m b a s en G e r m a n i a : la p r i m e r a la de Lelio. qu e m á s que p é r d i d a s p r o d u j o d e s h o n o r ; fué la s e g u n d a la de V a r o , cas i fatal , en la cua l p e rec ie ro n t r es leg ion es c o n su g ene ra l y su s jefes. H a b i é n d o s e l e a n u n c i a d o és ta ú l t im a , m a n d ó p o n e r g u a r d i a s p o r la c i u d a d p a r a q u e no se l e v a n t a s e n in gú n t u m u l t o . T a m b i é n p r o m e t i ó a J ú p i t e r ju egos s o l e m n í s i m o s si el E s t a d o volvía a u n a s i t u a c i ó n m e j o r F i n a l m e n t e d icen q u e se e n t r i s t e c i ó t a n t o , q u e d e s c u i d a d o s los c a b e l l o s y la b a r b a , d u r a n t e var ios m e ses g o l p e a b a de vez en c u a n d o su c a b e za c o n t r a las p u e r t a s a la vez que gr i taba :

    ' « Q u i n t o V aro , d e v u é lv e m e mi s leg iones»; y c a d a a ñ o c e le b ró t r i s te ) lú g u b r e m e n t e el d ía de la d e r ro ta .

    Cayo S imón. C. M. P.Barbastro Alumno de V curso

    Mira Caesaris visio ad Rubiconem(Cfr. P. L. n. 103, p 297)

    .

  • DICCIONARIOS

    SPES _ DICCIONARIO ILUSTRADO LATINO-ë S P $- ÑOL ESPAÑOL-LATINO. — 2.a ed. revisada por D.

    ’ Vicente García de Diego Ptas. 30 •SPES. — DICCIONARIO ABREVIADO LATINO-ESPA

    ÑOL ESPAÑOL-LATINO — Reducción del anterior para los primeros cursos del bachillerato Ptas. 1 4 •

    . PA30N-ECHAURI —«DICCIONARIO GRIEGO-ESPAÑOL con lista de formas verbales y apéndice gramatical.— 2.a 'ed., revisada por D. José M.a Pabón. Ptas. 40

    , DICCIONARIO GENERAL ILUSTRADO DE LA • LENGUA ESPAÑOLA. — Prólogo de R. Menén-

    deg Pidal y remisión de S. Gilí Gaya,Encuadernado en tela - Ptas- 125f n ^

    . id. ' en media piel » 150id. - en piel » 2 0 0 ,

    C A R A C TE R IST IC A S PR IN C IPALES DE L A O B R A

    * A honda en los usos y significado esencial de los verbos mediante una sistemática concatenación da .sus acepciones.

    • ' Extrema la claridad en la explicación de preposiciones, conjunciones, adverbios.Recuerda el origen de las palabras, mediante etimologías, prefijos, sufijos, parasintéticos,

    dobles etimologías. * ' . ' .. ,Facilita la rápida y segura consulta de la Gramática, mediante la científica explicación de

    su terminología y los resúmenes de sus normas principales. ¡■ ' •Trata los términos de religión,-filosofía, derecho, etc., con especial rigor científico, dentro

    de la obligada concisión. s '

  • V IN O S DE MISA

    J. DE MULLER, S. A.T A R R À O O N A

    «• - ; , $

    Casa‘fundada en 1851 . ? •

    » •

    » i

    % •

    Medalla de Orb en l̂aExposición Vaticana’ de 1888 (S. S. León XIII)

    Proveedores de Sus Santidades * .# * Pío X, Benedicto XV, Pío XI y Pío XII *

    • '

    G aran tía de a b so lu ta purezaE X Q U I S I T A C A L I D A D

    Certificados del Excmo. Sr. Arzobispo de Tarragona y de muchos otros limos. Prelados '

    Cum emetis, PALAESTRAM LATINAM nuntiantibus referetis

    www.culturaclasica.com

  • AN. XVIII- N. 108 MM. DECEMBRI et JANUARIO AN. D. MCMXLVIII

    P A LA EST R A L AT INAPretium subnotationis annuae, solutione antelata, est 15 pesetarum in Hispania e t Lusitania, i6 pes. in America «t Philippinis insu

    lis, et 17 pes. in reliquis civitatibus - Pretium m ittatur oporte t ad Adm inis tratorem, Lauria , 5 - Barcinone • Apar t. 1043

    De latini sermonis elegantiaProbatum omnibus arbitror illud Ciceronis: «Nulla res tantum ad discendum

    proficit quantum scriptio». Qua, qui po£t hominum memoriam et mente floruerunt et plurimis litteris, usi sunt. Hanc tenere debent qui magna mol iuntur, qui sese praeitare ¿ludent mul torum in scribendo turpitudini.

    . Quo fa&um cil ut paene innumeris voluminibus, quae decursu temporum edita sunt, referta sint bibliothecarum scrinia, plena sapientium vocibus, plena exemplorum vetustate; quae quidem in tenebris jacerent omnia, nisi elegantiae lumen accederet.

    Hac ergo de causa, scribendi genus ne sit inconditum atque inquinatum, sed floribus, qui sunt dicendi lumina, ornata necessum e¿l splendeat oratio. Itaque vitia, quibus ipsa deturpatur, accurate defugiunt scriptores ut nihil inconcinnum, nihil latinae consuetudini absonum appareat.

    Eo mens no¿lra in praesens spe£tat ut hujus commentarii amicos ab his deterreamus vitiis, vehementerque commendemus quam diligentissimam in litteris latinis colendis operam ac contentionem.

    Quos quidem persuasos ab initio volumus, «aliud esse latine, aliud grammatice loqui», quemadmodum c¿t apud Quinti l ianum (Instit. Orat, i , 6, 27).

    Dolendum e¿t enim multos, et eos non admodum indo&os, cum latine scribunt, non latinum, sed sermonem patrium vitiis et mendis deturpatum redolere; integritate enim orationis prorsus negle&a, signum dant inscitiae suae et vulgaris sensus praebent documenta.

    — Vis tibi exempla? — En tibi plura, hinc inde colle&a, quaeque animo obversantur ultro:

    — Post quasi qu i nqu e a n n o s magis pugnae q u a m m a t r im on i i . . .—In cas ibus ex traord inar i i s . . .— M o m en to s i o ra capi ta . . .— Liber je l inqui t se legere, ut a jun t . . .— P aul us confesar ius (sic) junior , n o t a t cum ter rore. . .— Cer t is s ime, re spo nde t Petrus.* et non pauc is e runt mo le s ta e tales reflexiones...— Antonius , vir pius, j am quas i per m ense m ..—Et «duplex vict ima» m a n e t inf irmus, opera t ion is et specula t ion is . . .— Ex t r ibus jam hor is «mor tuu s» (sic) cec iderat . . .

    363

    www.culturaclasica.com

  • — Apfos to la tus o r a t i o n i s , ut R. V bene nov i t , c u l t u i S S . C. Jesu s e m p e r s o c i a vit c u l t u m P . C o r d i s B m a e . Vi rg in i s .

    — P a r t e s n o n c o n v e n i u n t pe r q u a l e m c u m q u e c o n t r a c t u m i n t e r se i n i t u m ex in i t i a t i v o ( sic) u n i u s e a r u m , sed p raec is e p e r a c t i v i t a t e m a l i cu ju s tert i i , qui n o n est t e r t i u s si ab ips i s e x t r e m i s no n est d i s t i n c t u s . .

    — N on est , p u to , u l t e r iu s i n q u i r e n d u m . .

    U t opinor, haec et alia sexcenta quae afferri possunt , satis superque demonst rant segetem esse uberr imam lolii a tque la ppa rum quo falcem acutam immit tamus.

    Dissent ire vix audeo a Cicerone; haec sibi formidabat Quint i l ianus (O. c., 8 , 3, 8).

    Res pu endam omnino esse de rebus parvis religionem censebit quispiam. Meminer it tamen, nos ingrati is eam amplef tendam nunquam contendisse neque conatos fuisse. Suo qu isque abu nd e t sensu, tandem al iquando poenas ipse det ignorant iae suae enixe efflagitamus.

    Ma jorem ab scr ip tor ibus D O C T I S quaer imus in scr ibendo elationem atque in verbis seligendis elegant iam. Q u as qui non percipi t vi rtutes, ab scr ibendo ab¿li- neat. Etenim ( H o r . Ad Pisones, 37 9 381):

    Ludere qui nescit campest ribus abStinet armis,Indo &us que pilae discive tro£hive quiescit ,N e spissae ri sum tol lant impune coronae.

    Q u a e r e t quispiam, quid? si al t i tudinem orationis purae et emendatae cu raverim, certius opinione, quae litteris mandem, ab illis, quibus miserim, h au d quaquam intel le&um iri, c o n j e t u r a ipse assequor.

    In pr om ptu eft responsio; operam dent, p ro u t hominem decet non ignavum, in litteris addiscendis, sicque scr ipta ca llebunt de morum disciplina deque rerum divina rum h u m an a r u m q u e scientia.

    Obj icies: ¿tuitos esse homines, ¿tuite ergo cum iis esse agendum.An vero, libros ipse conficis, et edis, ut solus insipiens aut ¿tuitus perlegat,

    a tqu e evolvat?Equidem, verendum e¿t, ne ignavia par tes tuea tu r suas quan d o c u m q u e talia

    effutire audeat . N u m q u id n a m haec intelle&u difficilia erunt si dicamus potius: «e¿t mihi animi inclinatio ad sacerdot ium capessendum non vero ad agros excolendos», quam incondi tum hujusmodi : «e¿t mihi vocatio sacerdot is et non agricolae?».

    Nihi lominus cum de sapientiae ¿tudio et divina disciplina agi tur , habenda e¿t ra tio sinceritatis in scr ibendo U t cum de Trini tate, de Car i ta te, de Spe, cet. quae s tio fit c a ru m que natura , quam etiam appellabo essentiam, aperiendi cura e¿t, h u jusmodi vocabula vi tari nequeunt , qui ppe quod verba consuetissima s u n t , quae jam diu in usu venerun t et ore ¿hri¿t ianorum cottidie versantur .

    His tamen acceptis et utili tatis et pietatis causa adhibit is, quid tandem p r o hibet qu ominus latinae l inguae lepores et laut it ias usurpet scriptor, sin minus leges, qu od ratio poi lulat , ct praecepta scr ibendi sedulo servet san&eque teneat?

    Quae cum ita sint, operae pre tium e¿t il lud perpetuo ob oculos habere, (Ad Pisones, 268-269) :

    364

    www.culturaclasica.com

  • )

    ...Vos exemplaria graeca N o d u r n a versate manu, versate diurna.

    In latíais exemplaribus et dies et nodes pervolutandis atque legendis illam discet vir bonus elegantiam, quam sapientes mirantur, quae nisi incipientem deterret neminem.

    Duces potissimum sequamur latinitatis scriptores, in primis M ag id ro utamur Cice on?, dissertissimo Romuli nepotum, quot sunt quotque fuerunt, quotque p o d aliis erunt in annis (Cfr. C atul., Carmitfu , XLIX).

    Q uod si rationis consilium neglegendum putemus, jussis fas sit Summorum Pontificum, qui sacrorum administros et Rcclesiae alumnos omni l it terarum cognitione imbutos, cum in graecis tum latinis versatos esse volunt.

    Loquentem audiamus Pium XI: «Clerici latinae linguae cognitione... sedulo imbuantur» (Enéh. Cler., 338). Deinde Benedidum XV disserentem faciamus: «Curent praesertim diligenterque provideant episcopi ut Studium latini sermonis, qui Religionis Catholicae Occidente toto comes eSt et adminiSler, in spem veteris gloriae revirescat. DolenJtim est enim plerumque clericos et Sacerdotes, hujusmodi sermonis haud satis gnaros, poSthabito antiquae sapientiae patrimonio ac negledis no.Strorum operibus... , dodrinam sibi comparare ex libris et ephemeridibus, vernacula lingua conscriptis, unde saepissime abeSt orationis perspicuiias, accuratus disserendi modus, fida dogmatum inte: pretatio» (O. c. n. 1123].

    Tum gravissimis verbis utentem Pium XI in illa de latino sermone epidula inducere licebit: «Cum igitur non tam humani civilisque cultus quam religionis ipsius Fcclcsiaeque Catholicae interesset, latini sermonis plenissimam in clero scientiam provehi ac propagari , eandem non praeceptis et arte circumscriptam, sed etiam ad usum exercitationemque polite ornateque scribendi translatam, nihil mirum si decessores nodri , nunquam, pro rerum temporumque condicione, sibi temperaverint, quin latinitatis rationibus prospicerent; quod eo dudios ius egerunt, quo deteriorem in datum latinae litterae decidissent» (O. c. n. 1201).

    Quibus rebus ut pro viribus consulamus oportet manumque admoveamus cupientibus in litteris elaborare iisque se abdere ambientibus; quod et saepe f adum ed in no dro commentario et in poderum crebrius et accuratius fiet.

    Villae Rosarii R aimundus S armiento, C. M. F.

    D e usu et abusu ¡n verborum " n ib il” et " m ib i” p ron u n tia tion e

    1. Nemo, linguae latinae plus minusve gnarus, reperitur, qui, ad quorumdam verborum pronuntiationem quod attinet, non solum dubia, verum etiam nonnullos in usu es se abusus ignoret. Id vero appiime intellegi nequit, nisi a multis saeculis latinum sermonem, quamvis plut imis in verbis reviviscat apud quasdam gentes, tamen jamJiu publice privatimve non loqui concedamus. Qu a te, nativae pronun-

    365

    www.culturaclasica.com

  • ti a t i o ii is a m i s s a p e r c e p t i o n e , in e j u s l o c u m s e n s i m s i n e s e n s u ip s i a l i a m s u b s t i t u e , e.

    2. I n t e r v e r b a a d u l t e r a t a , u t i t a d i c a m , s u n t nihil et mihi r e f e r e n d a , q u a e t a m e n p l u r i m i , q u i n l e g e s p r o n u n t i a n d i o f f e n d a n t , d i c u n t . M u l t i a u t e m s u o vel a l i e n o i n g e n i o p l u s a e q u o u t e n t e s , i$la v e r b a i t a p r o n u n t i a n t , u t l e g i b u s o b r o g e n t n u p e r i n d i c a t i s , u s u m , h o c i p s o , i n t r o d u c e n t e s , q u i j u r e m e i i t o q u e a b u s u s v o c a t i p o t e f t .

    3 . P r i o r i s s e n t e n t i a e a s s e c l a e a f f i r m a n t nihil e t mihi, n o f t r i s q u o q u e t e m p o r i b u s , nihil ve l niil vel nil, e t mihi ve l mii e s s e d i c e n d a . Q u o d d u a b u s d e c a u s i s c o n f i r m a n t :

    I ) j u x t a g r a m m a t i c o s o m n e s , l i t t e r a h a u t n u l l a t e n u s p r o n u n t i a t u r a u t v a l d e d e b i l i s e s s e d e b e t ; e t h o c n o n t a n t u m in o p t i m a ( h i s p a n i c e : clásica}, v e r u m e t i a m in tradita c u j u s l i b e t r e g i o n i s p r o n u n t i a t i o n e ;

    I I ) in p r o s o d i a , l i t t e r a h c u m p o t i u s s i m p l e x s i t a s p i r a t i o n i s s i g n u m , e a d e m n e p a r v i q u i d e m c£l f a c i e n d a ; q u a d e c a u s a , vocalis ante vocalem ve l litteram h brevis eif: v. g . nihil, mihi, traho, e tc . H i n c in l é x i c o a t q u e g r a m m a t i c a v e r b i c o m p l e x i s e u v o c i s c o n t r a & a e , sci i , nil p r a e s e n t i a e x c u s a r i po t e n t ( 1 ) .

    4 . A l t e i i u s a u t e m s e n t e n t i a e a s s e c l a e u l l u m a r g u m e n t u m q u o d g r a m m a t i c a e i n n i t a t u r l e g i b u s , m i h i v i d e n t u r a f f e r . c n o n p o s s e . H i e n i m , nih.il et mtl{i l o c o nihil e t mihi p r o n u n t i a n t , s i q u i d e m f a c i l i u s c o m m o d i u s q u e l i t t e r a e h n a t i v a a s p i r a t i o n e a m i s s a , e i d e m l i t t e r a e /( t r i b u e r e s o n u m . R e v e r a , q u i s n o i t r u m n e g a r e p o t e n t in l i t t e r a e h a s p i r a t i o n e n o s in m a g n a m d e l a b i d i f f i c u l t a t e m ? Q u i n i m m o c a m d e m l i t t e r a m i t a n o s m u t a r e , u t in e j u s l o c u m l i t t e r a e h s o n u m p e d e t e n t i m s u b s t i t u a m u s ?

    3 . N e q u e e n i m a u & o r i t a t e v a l e r e t a l t e r i u s o p i n i o n i s r e f u g i u m , sc i i , a d s u p r a - d i & o r u m p r o b a b i l e m v e r b o r u m c o m p o s i t i o n e m , p . o p t e r e a q u o d n u m q u a m d i c e n d i l e g e s r e a p s e p r a e t e r m i t t e r e l i c e t . I l l u m a u t e m q u i c x i S t i m a t h o c fieri p o s s e , n o n i n t e l l e g o — u t T u l l i i u t a r v e r b i s ( 2 ) — , c u r n o n i d e m p u t e t in v e r b i s e j u s d e m S t r u ó tu - r a e , e. g . v e h e m e n t e r , t r a h e b a n t , c e t . , d i c i d e b e r e vehementer, trahebant, e t c .

    6 . U t i n a m , q u o d b r e v i t e r s c r i p s i , e f f i c i a t , u t h u j u s m o d i d i c e n d i v it iu m s e u abusus e v e l l a t u r ; i t a u t v e r b o r u m nihil e t mihi p r o n u n t i a t i o in p r i s t i n u m r e s t i t u a t u r .

    B a r c i n o n e , a. d . V I I I K a l . D e c . 1 9 4 7 .

    P . N icolaus M . L usito, O . M .P r o f e s s o r L i n g u a e L a t i n a e in L i c e o I t a l i c o B a r c i n o n e n s i

    (1) V erb i m ih i complexio seu c o n t r a d io non a d h ib e tu r , meo judicio, ne ambiguita t ibus ansa p raeb ea tu r . N am , m i, hoc in casu , esset dat. sing. p ron . primae prs. s im ulque voc. sing. a d je â . poss.

    mens, a, um .

    (2 ) De natura deorum , II.

    366

    www.culturaclasica.com

  • ROSEUS IMBERQuinquagesimo transitûs Stae. Ter.esulae anniversario

    recurrente.

    L E M M A T A : «Quas largiter promiseras rosas

    memento spargere» (Brév. Carmel.}

    «Mittam pluviam rosarum in terram»

    (Sta. Teresula).

    Virgo, quam Christus voluit fragrantem Virginem sponsam, gelido ut calorem Saeculo mittas, quibus adprecamur,

    Accipe vota.

    Lilium, parvam violam, rosamque, Arbores, campos, pelagumque magnum Rapta miraturf Supero Datori

    Cantica promens.

    A t sui Jésus metuens tenelli «FI osculi» mundum nisi linquat ustum, IP SE Carmeli riguis in hortis

    Inserit illum.

    «Caritas — clamat— mihi sola stella, Caritas ussit maculas minores’O tuis, Jesu, mihi si liceret

    Ignibus uri!»

    Ambit et fines peragrare terrae Ut queat cunctos revocare Sponso Perditos, quamvis habeat dolores

    M ille paratos. *

    Virginum sacris numerata turmis Explicat coram Domino corollam,Dum simul circum recreat sorores

    Thure fragranti.

    Cumque jam mundum saturavit Ipsa Thure virtu tum, tadiis coruscans Advenit Jésus, rapiturque in auras

    «Flosculus almus».

    Cara ferventis suboles Eliae!Si tibi caeli domus alma ridet,Protegas semper, R O S E U M Q U E mittas

    Gentibus IM B R E M .

    R. P. X . , O. C. D.

    Calagurri, 30, IX , 19^7.

    367

    www.culturaclasica.com

  • N O V A ET VETERA

    PICTURA 17.* (Prosequitur) STATIO - FERRIVIA - NAVES

    12, — N e q u e tamen exeundi intercapedinem fa&uri eramus, nam fornacator 50 e carbonario»49 carbonem subducebat ad excitandum v ap o r i t r a h ae54 ignem, et ma- ¿hinator 51 s ignum subpraefe¿ti , 52 qui in c rep id in e53 erat, tantum exspe£labat.

    13. — Vapor i t r ahae ca ldaria 56 surdum mugiebat sonum; fumarium 35 fumi vort ices cum v a p o r e 60 immixtos evomebat . Str idens sibilum personui t et em b o l i58 impuls i sunt ac gravis madi inae rotae converterunt .

    i q . — Traminis velocitas supra o r b i l i a 04 delabentis acceleravit; crepidines 65 cessarunt ; foricas cum agmine cu r ru um in alia orbita consident ium praeterivimus; [hi erant:] currus dormitori i , 67 cenatorii 68, popales . 69

    15. — Deinde mercium condi torium 71 ante conspcótum praeteriit . Curatores, in receptaculis, m erc es72 minima velocitate expeditas onerabant . AdminiStri, 76 p r o pe aquae caStellum, 73 carrus pecuarios 75 et ¿Iratos 79 administ rabant ut mercium t ramen 80 efficerent.

    368

    www.culturaclasica.com

  • 16. — Extremum transgressi sumus orbitale: 78 juxta flabat orbitarius; pha- rum 86 superavimus et ¿latio e conspe&u recessit.

    17. — Deinde in pontem ferreum 74 — qui fluvium 81 emet i tur— , ingressi sumus. Q u o t ra jeâo, praeter fluvium progressi sumus, ubi potentes remulc i82 graves t rahebant lintres. 83 Ve£torum quoque navem 84 perspeximus cum haec ad pontonium 83 accederet.

    18. — Pluribus ¿lationibus superatis, aliquos cuniculos87 trangrcssi sumus atque plurimas domunculas 88 curatorum vallorum pofl nos reliquimus. Blande agminis succusu ja£latus in gravem somnum incidi.

    19. — Repente e sommo excitatus sum voce cujusdam praefeóli clamantis: «Urbs Irun!, e curru omnes!». Haec illa port itorum inspe£lio et finium [ = e x t r e - mae Hispaniae] molefla officia... O p u s fuit [crumenae] horologium cum ¿lationis 89 [pensili] componere, quod viginti quinque minutis retardabatur ; vix exper redu s minutarium 9° ab ho ra r io 91 difficile discernebam; nebula matut ina vel ipsum orbem 92 obscurum reddebat.

    20. — Dum portitores speculationem perficiebant, l ibe l los93 — qui ¿lationis muros orna bant— oscitans perscrutabar. Jentaculum, ut tempus t raducerem, sumpsi; diartam traminum 94 hispanicorum consului ut spatium, quo a Burgis aberam, cognoscerem; et rursus in currum conscendi spe fretus brevi ad finem itineris perveniendi.

    V O C A BU L A R I U M

    facere exeundi intercapedinem, tardaren salir. 30 -f-fornacator, oris, m., fogonero, chauffeur.49 fca rbona r ium , ii, n., ténder, tender.54 *vaporitraha, ac, f. (machina tra&oria), m áqui

    na, locomotive.51 *maéhinator, oris ( d u â o r , oris), m., m aquinis

    ta, mécanicien.52 subpraefeâus , i, m., subjefe, sous-chef de gare. 36 caldaria, ae, i. (aé'num, i, n.), caldera, chaudière. 33 fumarium, ii, n., ébimenea, chimenée.58 *embôlus, i, m., émbolo, piston.

    ' 6 4 d-orbïle, is, n., (virga ferrea), riel, rail.66 forica, ae, f., retrete, cabinet d’ai>anccs.

    agmen, inis, n., hilera, file; tren, train.63 orbita, ae. f. (via ferrata), línea fdel tren), voie.67 -|-currus dorm itor ius , coéhe-cama, wagon-lit.68 + c u r r u s cenatorius (cauponius), vagón-reSiau-

    rante, wagon-restaurant.69 “bcurrus poilalis (tabellarius), coéhe de correos.

    wagon-poste.71 + c o n d i to r iu m , ii, n., (í la tio, onis, i.), almacén

    de mercancías, gare de marchandises curator, oris,praefeóius, i ,m .,em pleado,employé.

    + recep tacu lum , almacén, hangar.-fexped ltus 3, expedido, expédié.+ ad m in i í ie r , tri, m., mozo, homme d’équipe.

    *j~aquae cas te llum,depósito de a g u a ,château d’eau. 73 'j 'carrus pecuarius, vagón para ganado, wagon à

    bestiaux.79 'j 'carrus í fratus, vagón plataform a, wagon plate-

    administrare, maniobrar, manoeuvrer. [forme. 78 *orbita le , is, n., aguja (del tren), aiguille.

    *orbitarius, ii, '['declinator, oris, m ., guardagua s ÿ p h a ru s , i, f., disco, disque. [/as, aiguilleur,

    e conspeûu recedere , desaparecer en lon tananza , se perdre dans lointain,

    praeter fluvium progredi , ire, coSlear el río, lon-83 linter, tris , m., ¿halana, chaland, [ger la rivière.84 veétorum navis (n. ve&oria), buque de pasaje

    ros, bateau de voyageurs.87 cuniculum, i, m., túnel, tunnel.88 dom uncula , ae, f , caseta, maisonnette.

    c u ra to r valli (seu vallo), guarda-barreras, garde barrière.

    succusu jaélatus, mecido por el m ovim iento. bercé par le cahotement.

    inspeétio, onis, f., inspección, regiñro, visite, extrema Hispania ( = fines, ium, f.), frontera

    (española), frontière.officia, o rum , n. pl.. form alidades, formalités.

    92 orbis, is, m., esfera, cadran.

    94 ¿harta tram inum , red de ferrocarriles, charte de réseau. Josephus M. M IR , C. M. F.

    369

    www.culturaclasica.com

  • Commercium epistulareJosephus M ,a M ir , C. M . F., Andreae Avenario, S. iü . D . sal. pl.

    Hisce diebus saepe nomen tuum mente repetebam, a tque animum inducebam ad te pauculas conscribere litteras, quibus et noftram significarem memoriam et gratiam referrem ob tua in PALAESTRAM opera praeclara. Qu idni? cum nominale tu um advente t quo tibi taus lum cumulatuinque caelestibus donis adprccamur diem.. . Deus te nobis conservet!

    Pauca, hac data occasione, tibi respondenda propono.Tua de Georgi i Pc 11 c ter i i narrat io quan tum nobis aliisque ledor ibus placuerit

    haud facile conje&ura assequeris. Ut inam qui tunc Palaestram moderabatur meum exaudisset votum ac proposi to annuisset et illius narrationis folia separata, e s ingulis fasciculis excudisset, quibus tandem colligatis, lepidissimam ad manus haberemus hiéioriam pura et hodierna latinitate a te conscriptam.. . Illa igitur tua legens incidi in quasdam novatas voces, ut «t ramviar ius currus*»... ( tranvía), «machina t r aû o r ia » (máquina), «t ramen, tramentum*» (tren), *via ferrea, ferrata» (vía, l ínea), «rotale, ro t abulum» (riel): quas te accepisse video et tuo addidisse vocabulario. fit nobis illac placent; quid tamen dc his, quae in P aLAESTRA prodierunt, sen- sentias a te peto; tuis ordine sic respondent : electriveba ( = t r a m v i a r i u s currus), vaporitraha ( = m a ¿ h i n a tra&oria), trahaculum ( = t r a m e n ) , orbita ( = v i a ferrea), orbile ( = r o t a l e , ro tabulum), ex quo facile eruemus orbitale (aguja) et orbitarias seu declinator («guardagujas»): praesertim cum jam a Varrone nomen usurpa tum videamus ad extremum orbem rotae significandum. Quaenam ex iis opt ima tibi v identur? Ad viam Ost iensem post remos Palaestrae fasciculos misi sicut et hanc epi&ulam. Pcrvcneruntnc ad te? Al iud cujusque numeri exemplar spero te accepisse — et accep tu ru m — a P. Alexandro; itane e$t? Tandem in pagina 2q8 n. i o i P. L. tibi fasciculos 80-81 deesse lego: ut nobis significes ut rum illos habeas necne, rogo. Statim illos tibi mi ttendos curabo.

    Fausta tibi omnia. Plur imum vale.Barba¿lro, V kal. decembres.

    C. C , D. M . B., amico suavissimo, s. p.

    Carissime, Domini, Nativ i ta te adveniente, non possum a mente tui memoriam avertere. Vivas, crescas, flo reas!; beatissimum tibi, et omnibus vobis natale Domini decurra t fe$l um.

    Q u i d i$lac, carissime? Josephum meum mihi salutabis, et annos piosperos, et longa valetudinis vota a me profundi transmittes; me semper sui memoi iam magna cum benevolentia tenere nunt iabis. ,

    \

    «Vivite felices quorum jam moenia surgunt» .' Nos. . . alia ex aliis in fata vocamur».

    «Sis licet felix ubicumque mavis»,et alto corde semper mei memoriam teneas. iVdle.

    370

    www.culturaclasica.com

  • D. M , B., C. C., veteri amico, s. p.

    Scripsî.fti tandem, nec te mea cura reliquit Poélquam fata, puer, te rapuere mihi.

    Quae mihi significas, votis Puer annuat Ille ,Cujus ob adventum nunc ovat omnis homo.

    Ille tibi blandi iundat munuscula risûs,Et vigiles cutas sublevet Ille tibi.

    Ille tibi pacis mittat caele&ia dona.Et tristes lacrimas auferat Ille tibi.

    Nos hic Pierio mentem recreamus in antro:Nunc juvat ausoniâ carmina culta lyra

    Dicere, nunc magni citharam pulsare Leonis. 1 Sic nos, tu vero qua ratione trahis

    Vitam? Cur nocita renuis lu&arc Palaeélrâ?Desunt forte libri? Posce, t ibique libros

    Quo tquo t quosque voles, Mirio indulgente, remittam.Vive, vale, et felix sis ubicumque tu eris.

    I. M., Barbaftri, IX Kal. Jan.

    Epistolia soluta

    G M. N. (Celsonae). — Q u a n t a m ex tu i s l i t ter is perceper im v o lu p ta te m facile intel leges. Te de nuo l i t t e ra rum lati n a ru m a m a t o r e m profi teris eoque a n i m o ut in illis excolendis per fec t ionem di l igente r exqui ras . Q u a m ut ad ip i scar i s et tu et soci i tui g r a m m a t i c a s misi op t im as ; alia o p e ra , occas io ne d a ta , ad v en ie n t vobis Ab sc r ib e n d o ne deficiat is, cum h o ra m suc cess i va m h abe a t i s p rofessori s Gan - d in o t h e m a t a — vel al ia — in la t i n u m conve r t i t e ; Cice ron is sive o ra t i o n es sive d ia logos in te r p r e ta m in i a tq u e s t i l is t icae pr a e c e p ta in illis percipi te; Vergilio q u o qu e a t q u e H o ra t i o o p e r a m da te . Vobis a d j u m e n t o e r u n t no tu la e quae in P A LAESTRA prodie r in t .

    P. N. L , O . M . ( Barcinone). - Q u o d i l l am q u a e s t i o n e m movisi i ga udeo a tq ue s o lu t i o n e m probo . Ipse Ga nd ig l io ( Corso di lingua lai , L. 1. § 5): «nuchi - in- i

    i Fr. Luis de León.

    q u i t — e nichil per mii, mi, e niil nil so no p ronu nz ie o r m a i rare».

    R. P. X., O C. D. — Tuis a n n u e n s vo ti s c a rm e n in C a r m e l i T e re su la m ed i dimus- Q u o s d a m t a m e n ' n a e v u lo s re t r ac ta re o p u s fuit et a lia om i t t e re . Q u a n t i t a t i s vocum salve,, r

  • I Verba plane graeca graeco accen tu , p ro n u n t i an tu r , ut Xifroorptuxoc lithostrotus, xúpie, kyrie

    II Sin latine inflec tuntur, ad lat ino- í ’-m n o r m a m dir igenda sunt , i ta Pénélope, llhAd&pe, Co/liôpe et alia huj usm od i ; an t e p a e n u l t im a m acuun t , quia paenu l t im a brevis est, etsi graece p ae n u l t im am acuant , ut riY¡veXó~r¡.

    III N o m in a in -ea, et -ia, graece in -sta, ut Caesarëa, Laodicea, seu I .aodkit a c u u n t p aen u l t im am , quia longa est. Alia in qu ibus p a e n u l t im u m i vel e breve est, ac u en d a essent in an tep a en u l t im a ; v. gr : idëa, philosophia, homilía, cet.; sicut o m n e s d icun t Ecclésïa, comôedïa, Ira- gàedia, cet.; t am en quia in his graeci a c u u n t p ae n u l t im am , hanc r a t ionem p r o n u n t i a n d i lat ine aliqui se quun tu r , cum ea longo usu recep ta est (1). (i)

    ( i ) Cfr . etiam Riccio lum (Prosodia Botio- nensis reform ata, p. 8, cap. 5), qu i sententiam T hom ae C orraeae profer t : «Sic quia A ntiochia , A le xa n d r ia , Laodicea, Seleucia, p lane latinam ha* b e n t fo rm am , acuendam p a enu l t im am i lla rum , q u ia longa eSt d ip h th o n g o -et; efto g raeci a cuan t in casu re&o an tepaenu l t im am ; contra vero acu e n

    dam an tepaenu l t im am in aSlrologia, geometria, philosophia , theologia, quia paenult im a brevis eft, q u a n tu m v is graeci paenult im am in his acuant, nec cuivis consue tud in i c ed e n d u m , sed 'e ru d i to ru m tan tu m m o d o , et qui p ro p iu s accesserit ad latini se rm onis canones p raec la r ius loqui a tuuc a d e p ra vata con su e tu d in e longius recedere , neque Ecclesiam, sed imperitos in Ecclesia barbarism os in v e xisse, quos qu i etiam seq u i tu r , barbare loqui, nec se Ecclesiae a u â o r i ta te tu e r i debere» . — Cfr. A . N avia , L a pronunciación clásica del L a tín , 1939, n. 227-38 29; et G uard ia-W ierzeysk i , G ra m .d e la l. la tine , 1876 , p. i . a, I. x, n. 110: « Ju sq u ’à l ’époque d ’A u g u fle , la flexion des mots grecs latinisés suivit en général les règles de- l’accen tua tion la tine; dans la suite, du tem ps de Q uin t i l ien par exem ple, les mots latinisés selon la forme grecque étaient aussi accentués à la g recque . Mais la p r o nonciation des lettrés, contra ire aux lois de l’accent latin, n ’influai en rien su r le parler popula ire» .

    Voces ergo, quae ex d iph thongis graecis -eta,

    -etoç, -etov p ro m a n a n t , p roduces : sic N icom edia ,

    S a m aría , Laodicéa, Seleucia, Hereclius, B a siliu s ,

    A riu s , Iphigenia, Academ ia, nosocomium, xenodo-

    ¿bíum: quae vero ex - ta ( = ï a ) o r iu n tu r , brevia

    p roferes: theologia, philosóphia , E uéharíília , tra

    goedia, hom ilía .

    PALAESTRA EXERCITATORIA MARIA

    O stipula a u ra ta , quae mundo munera donas, Cum caput exornat spica decora tuum!

    In sacro ornatoque rosis et nectare mense,V a s cordis trado, V irgo Parensque, Tihi.

    Serva, et odore bono Christi et v ir tu tibus imple Hoc dum moerorum pergo v iam per iter.

    O PANIS, SUSCIPEO Panis Superus, mannaque dulcior, Q u i pascens anim um , corpora sustines

    Credentis Gregis in Te Dicentisque Tibi meiosi

    Tu navis mihi eris, Tu mihi navita , Semperque omnia! Tu, mi Deus, hoc meum

    V o tu m suscipe, quod me G ratos ducet ed exitus.

    Xerae Equitum, a. 19^7 — A. S IE R R A , C. M . P. - V. c. A lum.

    372

    www.culturaclasica.com

  • Sermonis Latini notae(l)De substantivo hispánico vertendo

    D) Saepe nos appellativa genérica ordinis, dignitatis, artis [ut h o m b r e , r e y , p o e t a , o r a d o r , h i s t o r i a d o r , cet.| in oratione proferimus pro personis supra laudatis: «Cicerón ., e s t e grande o r a d o r ; Virgilio. . e s t e p o e t a » ; iisque appellativis utimur ut dicendi genus varieta- te distinguamus; romani vero pronomina demostrativa i s , h ic , i l l e usurpant.

    Ejusdem fere temporis fuit C. Titius. Hujus [de este orador] orationes tantum argutiarum habent ut... Apud helvetios longe nobilissimus fuit Orgetor ix; is [este hombre, este jefe, cabecilla] conjurationem fecit. Erat comes ejus Rubrius quidam.. . is [eíle señor] ad eum iilam rem defert (ClC.). De Pompejo ita dicam ut juála laus ei [a este general, a este hombre Je estado] tr ibuta videatur. Ut primum ex pueris excessit ArChias... celeriter antecellere omnibus ingenii gloria coepit. .. I taque hunc [a este poeta, non* hunc poetam] et Tarentini et Locrenses et Regini et Neapolitani civitate ceteiisque praemiis donarunt (Cíe., Pro Aréhia, 4 1))*

    N. B. Illa tamen appellativa adhibenda sunt cum de persona parum nota loquimur aut de viris illustribus quorum aliquam significare volumus qualitatem; tunc vero fere s u b s e q u i t u r appellativum nomini: *

    Ennius poeta, Plato philosophus, Dionysius tyrannus, ArChias poeta, Cor inthus lumen Graeciae, Lucullus summus vir.

    Nisi tamen ordinem, qualitatem, artem imprimis notare volumus:Orna te locutus cit physicus ille Democritus (Cic.) [id innuit: vel ipse Democri

    tus cum physicus esset, ornate dixit, cum physici de genere dicendi parum curent]. Ipse augur T. Gracéhus auspiciorum auctoritatem confessione errati sui comprobavit. An Scythes Ana&arsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, no&rates philosophi facere non potuerunt (Cic. Tuse. 5, 32, 90).

    E) P1 ures locutiones hispanicae, quae causam innuunt vel quandam negationem vel privationem, s u b s t a n t i v o in ablativo casu, a d j e c t a p r a e p o s i t i o n e , [p o r , a, s o b r e , s in , en ) conjunguntur, latine vero in p a r t i c i p i u m c u m s u b s t a n ÿ v o —instar ablativi 'l imitationis— permutantur:

    Spe impulsus [por la esperanza]. Equo insidens [a caballo]. Cur ru veftus [en coébe]. Valetudine impeditus |por enfermedad]. Metu coaCtus [por miedo]. Miseri cordia motus [por compasión]. Captus amore [por amor, por cariño]. Non misericor

    (1) Cfr. fase, 106, p. 351.

    373

    www.culturaclasica.com

  • dia add u&ii ' [por compasión], nec inani spe impulsus [por vana esperanza] ad te veni, sed ultima necessitate coaftus [por una fu erza m ayorj. Jugurtha largit ione usus [por su largueza] multos romanos sibi concilia verat. Civitas legibus carens [sifi letfes], urbs nuda defensoribus [stn defensores]; vita inops ab amicis [sin amigos]. Precibus meis commotus [por mis ruegos] consilio suo de£ïïtit.

    F) Romani ut accuratius sensum substant ivorum perficiant a t que determinent quibusdam u tun tu r genetivis ut r e r u m , a n i m i , h o m i n u m , c o r p o r i s , c o r p o r u m :

    Inclinatio anim i (animorum) ad libertatem ftendencia a la libertad]. In hoc discrimine rerum [en eíie peligro]. Ignorat io rerum [ignoranda]. Timor anim i aur i bus officit [el temor]. H om inum cupidi tas ct scelus |pasión] H om o particeps c£l ra tionis per quam rerum causas et consecutiones videt [las causas y efedos]. H om inum spes successu rerum augeri solet [la esperanza suele crecer con el éxito]. Mercatores ingenti corporum magni tudine germanos esse praedicabant [de elevada estatura].

    G) Item pro simplici personae nomine illud s u b s t a n t i v u m adhibent ad quod actio verbi praecipue refertur, cui p e r s o n a e g e n e t i v u m adjungunt ( j u d i c u m s e n t e n t i a s pro j u d i c e s ) . V ocan tu r ab aliquibus subs tant iva s i g n i f i c a n t i a , praecipua sunt a n i m u s ( m e n s , i n g e n i u m ) , c o r p u s ; alia etiam simili ratione efferuntur. Ratio autem in hac adhibenda construct ione in eo —quod romani res concretas subti lius exponunt et am ant quam abstrac tas —, invenitur;

    Sententias juulicum cor rumpere (Cíe. Pro Cluent, qq., 125) [corromper a los jueces]. Dicendo tenere hominum coetus (Cic. De orat. 1, 8, 30) [la muéhedumbre]. Volun ta ti alicujus morem gerere (Cic. Pro M u r . 23. q6) [complacer a uno]. Tanta superst i t io mentes omnium Siculorum [de todos los sicilianos] occupavi t (Cic. In 'Verr. q, 31 , 113)- Defat igare legentium animos [a los ledores]. Nemo breviter ar- gu tëqu e i l luso adversar io laxaret judicum animos [a los jueces] (Cic. Brut. 93, 322) . Cum animo meo conSlitui [me determiné] munere me abdicare. Considera te cum animis vestris [considerad vosotros mismos ]. Mil ites fatigati et saucii passim ad omnes rivos poSlraverant corpora [se eóharon] ut praetereuntem aquam hiant ibus or ibus captarent . Animo cogitare [pensar], Jud icum sententiis absolvi [por los jueces]. Corpora adulescentium [a los jóvenes] assidue exercere. Corpus applicare ad arborem [recostarse]. Alicujus animnrn offendere [ofender a uno ]. Vol uptas plur im orum animos [a muéhos] a vi r tute detorque t . Tam submisse loqueris ut verba tua non intellegam [que no te entiendo]. Corpus , cutem curare [cuidarse]. ^Vestro benificio salvus sum [por vosotros , gracias a vosotrosf. Senes corpora a frigore diligentius defendere solent quam juvenes fse suelen defender]. Nisi mores tuos correxeris fs i no te corriges] omnium amicorum animos [a todos tus amigos] alienabis.

    T ristanius, C. M. F.

    0

    374

    www.culturaclasica.com

  • B. Baptista Mantuanus

    II ScriptaIn praesens quidem mantuanorum operum notitiam, quamiumvis brevem, re

    ferre oportebat, quod vero cum sine brevitatis offensione effici non valeat, cum tot hujus Carmelitae scripta habeantur, consultius id esse duxi ut praecipuorum inscriptiones praebeam.

    Baptiftae elucubrationes, jam passim in lucem editae, typis tandem sub uno eodemque opere, in quattuor volumina dispertito, Euterpiae anno M D L X X V I , recognoscente fr. Laurentio Cupero, Carmelita, mandatae sunt. Qua quidem editione, utpote principe, modo nos utimur.

    Prae ceteris digna scitu opera sequentia videntur:A) In primo volumine:

    1) De eorum temporum calamitatibus libri tres, ad R. D. Ol ivei rum Cara- sam, Car. Neapol itanum dicati.

    2) Bucolica seu adulescentia in decem Eglogas divisa; ex his o£to priores Mantuanus antequam Religiosam vitam ample&eretur, sciipsit, id quod in earum leâione prae oculis habendum.

    3) Exhortatio ad Insubres et Ligures, D. Carolo Jafredo, Vicccancellario et Delphinatus optimo Praesidi oblata.B) Iu secundo volumine:

    1) De vita Bti. Diontjsii Areopagitae libri tres, quos quidem nos pro nostro exiguo modulo olim in hispanicum vertebamus.

    2) In D. Albertum Carmelitam Siculum hymnus , ex quo non paucae ftro- phae pro Ecc. Officio ejusdem San&i sunt depromptae.

    3) Ad Ju lium I I Pontificem M axim um praecinium.C) In tertio volumine:

    1) Alphonsus; pro Rege Hispaniae de ‘Vidoria ad Granatam lib. VI.2) Trophaeum Gonzagae , pro Gallorum ex Italia expulsione.3) De Villa Joannis Refrigerii lib. V.

    D) In volumine quaito:1) Ad Tolomaeum Fratrem contra Calumniatores Epistula.2) De Lauretani Sacelli mirabili Historia , quo ex opere, si fidem faftorum

    conscriptoribus praebeamus, almae Virginis domus fama totum in orbem terrarum percrebuit.

    3) Contra eos qui detrahunt Ordinem Carmelitarum Apologiae.

    Multa etiam inedita opera exeant , de quibus ne mentionem quidem facio. Hoc tamen unum a memoria minime excidat, Mantuanum LXX opera eaque, criticis teftantibus, immortalitate haud indigna, Ordinis moderatione irretitum, sacerdotii occupatum muniis, disciplinaeque, quae e4l de Deo, omnino dedi tum addi&um- que, conscripsisse.

    375

    www.culturaclasica.com

  • III JudiciumO m n es ferme l i tterarum cultores, ut nullo negotio ex h ido r i a l iquet, cum

    jamjam scriptis famam adipiscerentur , quamvis mul torum laudibus ad nubes usque extol lerentur , non paucorum etiam dent ibus invidis mordebantu r . Nec vero aliter No i t ra t i evenit. Nunc igitur, verba pr incipum ct censorum et laudatoium Vatis Carmel it ici carpt im desumpta referemus.

    A) C enso ru m d ida :1) Paulus Jovius haec habet: «Bapt iza Carmel i tani Ord in is Princeps. . . ,

    na turam ad carmen attulit , verum insatiabili Hebraicorum ¿ludiorum cupidi tate ita occupatam: ut cum magnus et admirabil is in omnibus videri contenderet , in ex co lendis Musis curam ac dil igentiam remittere cogeretur, quibus unis non dubius ad aeterni tatem gradus patebatu r , si certa laude contentus, in reliquis inane nomen tcmpeii ive contempsisset . . . Oc togenar io major Man tuae decessit, non plane felix, cum in extremo vitae aCtu defensionem contra criticos scribere cogeretur, qui ejus poemata obeliscis non inanibus misere confodissent. . . Sacro poetae mortuo cucullati ejus Fratres prol ixe parentarunt . Fridericus autem Princeps marmoream effigiem cum laurea posuit , quae in arcu lapideo juxta Vergilii Maronis simulacium, pia hercle, si non ridenda comparatione conspicitur» ( i ) .

    2) Lilius Gregor ios Gyraldu»: « Fxilant, inqui t, illius (Bapt idac) versus paene innumerabiles , ex quibus apud vulgus ct barbaros quosdam laudem tantam e4l adeptus , ut unus prope poeta, et alter paene M aro habere tur. At bone Deus! quam dispar ingenium! nam ubique Maro perferius, ita hic immodica et paene temeraria ubique usus ed liccmtia, quam et magis a tque magis in dies auxit» (2).

    3) Julius Scaliger scribit: «Baptista M an tu an u s Carmel ita, mollis, languidus , fluxus, incomposi tus , sine numeris, plebejus: non sine ingenio, sed sine arte» (3).

    Ad haec ipsemet Bapti&a respondeat : «. ..moneo didunt ab A ri do te le in l ibro Poli ticorum o davo : Impossibile esse, vel certe admodum difficile, ut qui ipsa opera non tra ï ïa t , perite va lea t judicare... V iden tu r enim invidi non videre, et intra aliena bona pati dorasiam (sicj; dum in ea solum confingunt oculos, possunt vel v identur posse taxari; et valde aegre ferentes, quod non offendant vitia graviora, notant veruculas, signant naevos, damnant pilos, nil non fadidiunt . . . » (q).

    B) Lauda to rum d ida :1) Helias Capreo lus sequentia profert: «Nisi vana sit Pythagorae Pal inge

    nesia, Maronem nobis al terum haec aetas redivivum produxi t , Bapt idam hunc M an tu an u m , qui vi rtute poetica Syndironos omnes, ex ant iquis etiam complures a se longe reliquit» (5).

    2) Jafredus Carolus dicere audet: «Cujus A u d o r i s (M an tuani) laus jam apud

    ( i ) Elog. 6 1(2) Dialo. I de Poetis sui saeculi.(3) Poetice, lib. V I , c ap . 4.

    Ad T o lo m aeu m Fra trem contra calum nia to res E p i iu l a ,

    (5) Fpiflu la Joanni Taberio .

    376

    www.culturaclasica.com

  • omnes tanta eíl, ut necjue mea, nec[ue alterius laudatione incrementum aliquod sit acceptura. Illud tamen ingenue et audadter pronuntiare ausim, varium esse opus, et in ipsa varietate sibi semper constans, ingeniosum, accuratum, et in Christiana Historia tantum gentilis eloquentiae expressum, quantum iSto aevo, non dico sperare, sed ne optare quidem possimus» (i ).

    3) Desiderius Erasinus haec scribit: «Mallim hemiftiéhium Mantuani, quam tres Marullicas Myriadas» (2).

    q) S. Petrus Canisius ita sentit: «Is BaptiSta Mantuanus cSt in hunc modum non minus vere, quam eleganter canens...» (3).

    Quid ergo his in oppositis nos sentiamus? Fgo, qui semel et iterum nonnulla Mantuani opera libentius perlegi, meo quidem judicio, mediam viam censores inter et laudatores tenendam puto. Equidem verum e.41 aliquotiens sermonis latini puritas aliquatenus desiderari et aliquot errores irrepere in pagellis poetae Carmelitae. At quid mirum? Nonne quandoque etiam bonus dormitat Homerus? Magnum, igitur, Baptistam, quo nemo elegantior vates atque jucundior in Carmelo fuit, parvis ejus mendis poSthabitis, ego plane laudarim atque celebrarim. Quem jam olim poeta praedicarat humi mandatum:

    Clauditur hoc saxo Vir nulli laude secu nd us,M axima Cumel i spesqiie decusque soli;

    Contulit huic laurum triplicis facundia linguae;Excultis tantum praestitit ingenio!

    Quicquid enim laudis Latium vel Graecia doóta,Quicquid et Hebraeus possidet, hic habuit (q).

    LJtinam hocce, qualiscumque eSi, labore, Beati Baptistae gloiia in dies augeretur; hodie enim, pro dolor! nimis neglectus videtur qui quondam forsan nimium fueiit laudatus. Utinam clarissimum poetae nomen ad omnes latinitatis Studiosos nostra scriptiunculâ, pervenerit. Tunc denique, quod in animo habebam, consecutus essem atque adeptus.

    Scribebam Villaefrancae in Navarra a. d. XIII Kalendas j ulias anni M C M X L V I I Fr. Franciscus X averius a V. C., O . C. D. * 2 3 4

    Sociis ac lectoribus nostris faustissimum in omnibus optamus annum; et pax Christi in omnibus propage

    tur ac renovetur gentibus.

    ( t ) Litterae ad Steplianum Ponihierum, Parisiensem Episcopum.(2) Epiftula ad Jacobum W inphelingium.(3) Marianum, lib. I. cap. II.

    (4) Epitaphium a Sebastiano M urrho , Colmariensi Canonico.

    377

    www.culturaclasica.com

  • Bibliographia

    Fr . C apEU.O. — Historia de la literatura griega, t. I. U n i v e r s i d a d de B u e n o s Ai res , S e c c ió n de Le t ras . 1941.

    J u c u n d u m s a n e p o p u l o r u m n a t u r a m et i n d o l e m in v e s t ig a re a t q u e o p e r a e x c e l l e n t i u m s c r i p t o r u m perlegere : q u o d q u i d e m in g ra ec is s c r i p t o r i b u s faci le t ib i er i t , l e c to r h u m a n i s s i m e , si h u n c l ib ru m , l i t t e r a r u m g r a e c a r u m h i s t o r i a m e n a r r a n t e m , i n t e n t o a n i m o p e r s c r u t a v e r i s . D r F e u s . C a p e l l o . —vir g r a e c a r u m r e r u m e r u d i t i s s i m u s a t q u e in I n s t i t u t o L i t t e r a r u m C l a s s i c a r u m diu B o n i s Aur i s p r o f e s s o r — , i n v e s t i g a t i o n u m s u a r u m c o m p e n d i u m vir is l i t t e r a t i s t r a d i t . S i n g u l o s ve ter i s H e l l a d o s s c r ip to r e s p i o f e r t e o s q u e a p p r i m e i n t e r p r e t a t u r ; e o r u m s y n t h e s i m p r a e b e t a t q u e v i tae p r a e c i p u a fac ta c o m m e m o r a t , p r o l a t i s h i n c i n d e s c r i p t o r u m verb is , q u i b u s t o t u m o p u s i l l u s t r a t u r .

    G e n u s d i c e n d i b rev i ta te o r n a t u m a t q u e p e r s p i c u i t a t e , s e n t e n t i a r u m q u o q u e p o n d e r e l o c u p l e t a t u r . P r i m a pars , q u a m in m a n i b u s h a b e m u s , s e x a g i n t a s c r i p t o res reco l i t a t q u e 364 p a g i n a s c o m p l e c t i t u r . L iber , ob n a t u r a m o p e r i s s y s t e m a - t ici ac ge ne ra l i s , e r i t d e i n c e p s — ut rec te m o n e t p r a e f a t i o n i s a u c t o r —, la b o r i s i n s t r u m e n t u m , q u o d a l i t t e r a r u m s t u d io s i s m a x i m e a e s t i m a b i t u r .

    H eli.adius G arcía, C. M. F.

    P . G iibert et M. Renard — Un Virgile de poche. C o l l e c t i o n Lebègue . Office de P u b l i c i t é . B ru x e l l e s , 1947.

    V erg i l ius n o b i s c o n j u n c t i s s i m u s est . H e r e s H o m e r i a l i o r u m q u e a n t i q u o r u m p o ë t a r u m , q u o s in g e n io su o p u l c h e r r i m o n o v a v i t , V e rg i l i us m o r e s n o s t r o s l i t t e r a r u m a m a j o r i b u s t r a d i t o s regit ac m o d e r a tu r .

    Mediae , q u a e d ic i tu r , a e t a t i s h o m i nes , qu i —j u x t a D a n t e p o ë t a m o m n e s -

    q u e i n g e n u a r u m l i t t e r a r u m c u l t o r e s — c h r i s t i a n is s im i o m n i u m h a b e n t u r , ar- d e n t i s s i m o a m o r e V erg i l i um s u n t p r o secut i .

    P o p u l i E u r o p a e ad O c e a n u m v e r g e n tes h a u d p a r u m s e n t i e n d i r a t i o n i s a Verg i l io c o n f i t e n t u r accep is se .

    Ille n o s t r u m o m n i u m i n s t i t u t o r exs t a t et d o c t o r

    In eo le g en d o ii, qu i n u m q u a m e jus f a m i l i a r i t a t e u t e b a n t u r , vel qu i se i l l ius o b l i to s esse c r e d i d e r a n t , i t a a ff ic ientur , ut n o v o s q u a s i l ares inveni r e v i d e a n t u r

    D o c t i s s i m i G i l b e r t et R e n a r d , m a x i m a c u m s c ie n t i a et ingenio , i t er ad V e r g i l ium m o n s t r a v e r e h o c e l e g a n t i s s i m o l ibel lo. Q u e m si t e c u m , o t i o se lec tor , in via a u t d e a m b u l a t i o n e po r ta v e r i s , j u c u n d i s s i m u m i l lum et in de fa t ig ab i le m a m i c u m a g n o s c e s

    A. ERNOUT. — Lucrèce. C o l le c t i o n Lebègue Office de P u b l i c i t é . B ruxe l le s , 1947.

    Lucre t i i p o ë m a , q u a m v i s n o n s i t t o t ius la t i n i t a t i s p u l c h e r r i m u m o p u s , i l lud t a m e n et p r o f u n d i s s i m u m e t i n g e n i o s i s s i m u m h a b e t u r .

    C l a r i s s i m u s P r o f e s s o r A. E r n o u t , vir m a x i m e s t u d i i s l i t t e r a r u m d e d i t u s , s i ne m a g n o e r u d i t i o n i s a p p a r a t u , n i t i d â q u â so le t , r e r u m e x p o s i t i o n e , L u c re t i u m n o bis a b o m n i p a r te ex h ib e re c o n a t u s est .

    I m p r i m i s q u e h o m i n e m in duc i t ; d e i n de o p u s exponi t , et m u l t a d o c te , m u l t a d i se r te de E p ic u r i d o c t i i n a , q u a L u c re t ius m a d e t , p r o l a t a , h u j u s a r t e m desc r i bi t , et q u o d s ibi e l e g a n t i s s i m u m v id e tu r lu c r e t i a n i p o ë m a t i s a c c u r a t i s s i m e ex ce rp i t .

    En t ibi , l ec tor , l ibe l lus qu i et h o m i n e m pe r sp ic e re faci t et a r t e m .

    I. MAULEÓN, C. M. F.

    378

    www.culturaclasica.com

  • G R A F I C A S C L A R E T .• *%• TEXTOS . PALAESTRA

    • ' - • •Preparados por PP. Misioneros del Corazón de María

    . • EDITORIAL . ■

    i.° y 2,° Curios:*

    Historiae Sacrae Compendium t -(2.a edición) 4*oo ptas.

    Epitome Historiae Graecae(3 .a edición) 5*oo » >

    C. Nepotis Vitae Excellentium loiperatorum (en prensa} .•

    Primer Curso de Lengua Latina■ • * ' 3*oo ptas. *

    Segundo Curso de Lengua Latina' > 5

    „ ( en cartoné i a ' c o ptas.Kepetitorium I 0 r

    J en tela 15*00 - » 3

    3.0 y 4.0 Cursos:

    Ciceronis Epistulae Sele&ae 3*00 pts. Caesaris de Bello Civili (agotado) Ciceronis in Catilinam (1.a) 3*00 pts. ̂Ciceronis pro Aróhia poeta 3*00 pts.

    Las MvFácima

    5.0 y 6.° Cursos:

    Sallufti de Catilinae Conjurat ioñe• 4 ‘do pts

    Vergilii Aeneidos liber II «4*00 ** Horatii Carmina Selecta (en prensa) T. Livii Historiae Sele&ae 6 00 » . De Orthographia Latina 3*°° »

    7.0 Curso:

    Prudentii Carmina Selecta (agotado} Homeri Odyssea (canto i . ° ) 5*00 pts

    Edición de sólo texto latino:

    Ciceronis Epiftulae i ‘oo ptaCiceronis in Catilinam ( i . a) i ‘co »Ciceronis pro Aróhia i ‘oo »Sa lu t i de Catilinae Couju-

    ’ « • • ratfone a 'oo pts

    Vergilii Aeneidos Uber II 2*00 »T. Livii Hiátoriae Sele&ac 3*00 >*

    Otras obras de la Editorialaravillas de Fátima Fonseca, S.

  • | ¿Desea, un Diccionario LATINO-ESPAÑOL || EXACTO, CORRECTO, ELEGANTE, para la versión españolS? |= t n. - Lo encontrará en el D iccion ario è • |

    , | , - del catedrático D. E ustaquio Echauri » ■ *1jg Contiene una lista muy cohipleta de PRETERITOS y * i .| SU PIN O S, otra de nombres propios y un Diccionario Español* | *| Latino. Señala^ además, la cant idad de la VOCAL, que es lo * |

    , I . que tiene verdadera importantia* - 1 '' i Forma un tom o de 850 páginas en 8 : ° —P ta s 30— 5>a-edición |

    = * O b r a s d e l m i s m o a u t o r : =— ■ MI C restom atía Latina, para ios siete cursos. - ' Ii G ram ática Latina, en dos tomos (obra premiada) 11 L iteratura Latina, (premiada) en prenáa la^segunda edición |§¡ ■ < • = i Todo en: ’ |I EDICIONES ATLAS, Ibíza, 29 - Madrid |

    * .

    ' s

    ,* 9 , INTERIOR • TELEFONO, 30255 . . |

    = e1 . , . ' - =

    Cum emetis, PALAESTRAM LATINAM nuntian-tibus referetis

    www.culturaclasica.com

  • Compositiones vertendaeP L A U T O (Vi l )

    Entonces, para poder vivir de algún modo (32), tuvo que entrar en un molino (33), y dedicarse, cual si fuese un jumento, a dar vueltas a aquellas máquinas que los latinos llamaban trusatiles o manuariae (34)- Sin embargo, efta (la cual) desgracia (33) no anubló su espíritu (36), ni secó la vena del buen humor (37) en nucátro poeta (38), pues en las horas que le dejaba libres aquella despiadada máquina se dedicaba a escribir comedias (39); de las cuales se dice que tres las escribió entre aquellos hierros (40), entre éstas (41) el Addi&us, en la cual (42) es verosímil que quiso representar su propio citado (43)- No se sabe cuanto t iempo estuvo en aquel molino; pero sí (44) que recobró la libertad (43) y volvió a brillar con nuevo esplendor en el teatro (46).

    Notas: 32 ob quaerendum victum. — 33. se locare (pistorem). — 34. ad circumagendas molas quae trusatiles appellabantur.— 35- quae res. — 36. alicufus animo tenebras offundere. TlJSC 3, 34, 82. — 37. jocandi facultatem retardare. — 38*. en vez de noster póngase sólo is. — 39 quod sibi dabatur otii in fabalis scribendis consume- re solebat — 40- in pistrino. — 41. in his.— 42. en la cual (ablat. sin prepos.). — 43. condicio. — 44 añádase tamen: constat tamen.— 45. servitute liberari. —46 iterum florere in scaena.

    38*. En latín clásico no se usa el adjetivo noster sino para indicarla persona de quien se habla, el autor a quien se juzga, etc.; en latín el adjetivo noster dicho de un poeta, filósofo, escritor cualquiera, indica que ese tal es de nuestra nación o partido, etc.: Plautus noster, De off. 1, 29, 104.; Varro noster. Brut. 15, 60; Polybius noster, De rep. 2. 14. 37, etc. Aquí por consiguiente no debe decirse poeta noster, sino basta el pronombre is.

    EL TIEMPO

    No ha dado al hombre la naturaleza nada más precioso que el t iempo; el cual, aun siendo el único bien que verdaderamente nos pertenezca (1), se nos escapa (2) con más celeridad que todos. La mano que nos lo entrega, nos lo arrebata en el mismo inflante, como si con eáta rapidez quisiera (3) advertirnos que nos apresurásemos a disfrutarlo. ¿Quién dudará en efeéto que, dócil a e£ta voz de la naturaleza, el hombre no (4) se apresure a coger las horas que vuelan y a apropiarse los momentos (3) que pasan sin esperanza de retorno? Pero así es por el contrario el error del espíritu humano: precisamente porque (6) el t iempo pasa (7) con tanta rapidez, el hombre se lisonjea (8) de no verse nunca falto de él. Disipador (9) del presente, lleno de confianza en el porvenir, tal vez se aflige de no perderlo (10) aún con mayor rapidez; y mientras (11) cantiga a quienes le roban las riquezas, premia a los culpables más afortunados que le roban el tiempo.

    Notas: 1. el cual, aun siendo el único bien que verdaderamente nos pertenezca, «el cual, mientras (úsese el cum concesivo, con sujuntivo) es el único bien verdaderamente nuestro» • — 2. se nos escapa. elabitur — 3. como si... quisiera, en las proposiciones comparativas resueltas con quasi, velut si, utsi, tamquam

    si, proinde quasi, etc., el latín es escrupuloso en la correspondencia de los t iempos — 4 que... no.,., quin. — 5. momentos, tempus. — 6. precisamente porque, eo ipso quod. — 7. pasa, praeterit. — 8. se lisonjea, sperat. — 9- disipador, prodigus. — 10 perder, terere. — 11. mientras, cum (con sujuntivo).

    379

    www.culturaclasica.com

  • C U R IO SA ET J O C O S A

    199. - C R U C i G R A M M A

    1 2 3 4 5 6 7 8 9

    In Transversum — A. — Ardeo . I te rum.— B Cas u . Viscera. Con junc t io . — C Conjunct io . Praepos i t io — D P r o n o men (dat ) N u m m u s . — E P ro n o m en (Voc-) Tyrannus . Inter ject io. — F Num. P rae po s i t io . — G Adverbium. C o n ju n c tio. — H P r o n o m e n . S u b s ta n t i a odor i fera. P r o n o m e n (abi ) — I Sidus . I m p e ra tor .

    In perpendiculum — 1 Colo. Rixa. — 2 P r o n o m e n (ac.) Interject io. Concedo .— 3 V ir tu te . Q u i d e m . — 4 Negot io . C o n

    j u n c t i o —5 P r a e p o s i t i o . Mos . C o n j u n c t io fin — 6 N a v ig a . R od is . — 7 P r a e s ta . P ro f ic i s c i t u r — 8 P r o n o m e n . C o n j u n c t io P r o n o m e n . — 9 A d v e r b i u m . N u m e ral is . L. Sala y Sacristán

    EPIGRAMMATA200. - I N T E R P U E L L U L A S

    —Luce frui l i cui t n a t a l i ? —P l u r i m a c a rp s i G a u d i a . —C u r ergo t u n d i s in a e g r a vias?

    201. — NIMIA F I D E L I T A S Q u a n t i , Rufe, c a n e m ? —Par vi , T i te , e u m q u e f idelem.

    V e n d i d i e u m j a m ter , t e rq u e red iv i t o v a n s .202. — M IR A G A R R U L I T A S ’ '

    —Q u i n q u e d a t â de re c o n j u x m e a d ice t in h o r a s .— At m e a pe r b i d u u m , re s ine , verba t r ahe t .

    203. — T o n d e n t i b a r b a m F u s c o , m ir a b i l e visui r iD e n s i o r in malis a l t e r a b a r b a n igret .

    -----------204. — C u r t ibi n o n d o n e m q u a e r i s m e a c a r m i n a . Rufe?

    Res in p r o m p t u est: ne d o n e r et ipse tu i s .

    205, — Q u o s fert A n d r e a s j u r a t p e r s a e p e c a p i l l o s iEs se s uos . Q u i d n i ? N o n n e c o e m i t eos?

    206. — Fu lv as . Marce , c o m a s u n a m bis i n u n g is in h o r a m .T a n t u s a m o r fictis est t ibi , Marce , c o m i s ?

    207. — D o c t o s a f f irmas te sc r ibe re p o ss e l ibe l los ,Nec facis H a u d sc r iba s , t e q u e p u t a b o v i rum .

    I. Mauleón, C. M. F.

    C U R I O S A P E R Q U I R E N T E S . (Ad l a b y r i n t h u m P al L a t , n, 105, p 840. n. 175): U n a sa lu s victi* n u l l a m s p e r a r e s a l u t e m . — ( Inveni t : A, Ferrer.C, A/. P.)

    A p p a r e n t rar i n a n t e s in gurg i te va s t o . P a l a e s t r a La t ina .. ( Invenit : F. Corona, C. M. P.)

    Typograph ia — F. Camps Calmet . — Tcleph. 54. — Trrrcgae in Prov. Ilerdcnsi

    www.culturaclasica.com