CASTELLANI BASSIANENSIS

VENETIANAE PAOIS

INTBR

ECCLESIAM ET IMPERATOREM

LIBRI II

PUBBLICATI PER LA PR!Mt\ VOLTA

DA

ATTILIO HORTIS

AVVERTENZA

Per non abusare più a lungo dell' amorevole pa­zienza dell'Archeografo triestino, mi sono pur deliberato di far pubblico il poemetto del Castellano Bassanese ; ma non posso risolvermi di stamparne il proemio e le note, cui dovrò attendere ancora per qualche tempo.

Ora mi ristringo a spiegare le sigle che adopero nello indicare i codici de' quali mi sono giovato , e che descriverò nel proemio minutamente, ragionando della maggiore o minore autorità loro.

Con BR cito i due codici (" e ~) della biblioteca reale di Bruxelles, con MS il codice di Marin Sannio, con OL quello di Fortunato Olmo, con SV quello dello Svaier, tutti e tre nella Marciana di Venezia, con VE i i codici V erci della biblioteca di Bassano. I più auto­revoli sono- certo i brussellesi ed il sanutiano.

Quando ho dovuto scostarmi da' testi a penna, il che feci rarissimamente e proprio costretto, giustificai sempre la nuova lezione. Non dispero dell' aiuto di qualche

VI

altro manoscritto, anzi di alcuno ho già notizia, ancorachè non l' abbia veduto; non credo però che il testo ne van­taggerà di molto, e se non m'inganno pur troppo, quello che dopo molto pensare ho proposto, potrà essere accolto.

Con queste poche parole non intendo di prender commiato dal poemetto del Bassanese ; mà è obbligo mio di attestare fin d' ora pubblicamente che per riscontri di codici ed altre notizie devo molto alla dotta cortesia di Jacopo Ferrazzi bassanese, di Tomaso Luciani istriano, e di Carlo Luigi Ruelens belga.

Trieste, nel giugno del J 889.

A. Ho r tis.

Venetianae pacis inter ecclesiam et imperittm Castellan·i Bassianensis hber primus l feliciter incipit.

Exsurgant V enetae praeconia clara per o.rbem Digna cani et lauto decorari -carmipe gentis Et vigilent sopita diu terrisqne sub omni

Climate distinctis exempla celebria donent: Ecclesiae matri parere patrique favere Pontifici summo, crucis ad vexilla subesse. Area scribendi pateat latissima, qu.amqu1>m Res gestas Venetnm si prosequar ordine, qua 2 sint Parte soli pelago felici sorte profecti

IO Et sua si refcram primordia, bella, triumphos, Quae mundi variis e partibus ante tulernnt, Rebus et immensis mea mens, mea cederei ael,as. Nonnisi nunc lites tractataqu e 3 fo edera pa.cis Per Venetos dicam, rnbrne quas 11omin.e bar1>.ae • Coimnovit princcps adversus princip.is .almarn Naviculam Petri moderatoremque verendum Lintris Alexandrnm, qui tertius ordine patrum Istud 5 Alexandros post binos nomen habeb_at.

1 BR, OL. - l iS: L iber venete paeis .. . , felicit e1' incipit. Hic pri1110 ponitur auctoris intentio.

2 OL: qu~. 3 -OL: tra.eta. a.tque. ' l !MS1 .BR, -OL, VE. - ,SY : rnbra . · . . , ba.t·ba. 5 OL: Istoe .

2

l nvocatw a«ctoris ad det<m patrem et filit<m et spiritt<m sanctmn et ad beatmn Marcum Evangelistam.

Q pater omnipotens, o fili , o spiritus alme, 20 Una. dei paritas personis insita ternis,

Exhilarare 1 animnm vatis, qno metra dicenti' Nostra cheli resonent. Sed tu, clarissime Jìli Christe patris sumrni, cuius specialior hic unne Res agitur, pulsus fuit ille vicarius alma Sede tuus tandemque tua pietate reductus, Annue principìis, medio concede potiri, Fine libi grato vigeat per saecu\a carmen. Et tu .Marce, dei sacer bistoriograpbe 3 nati, Cuius in ecclesia gTatissim a foeclera pacis

so Facta fu ere sacri patris cum principe rubro, Fautor ades lingnamqne tuo largire poetae, Ut quoque per seriem tribuisti clicere quondam Gesta mihi, dum te canerem, vitamque necemque Adventusqne tnos P ellea 4 ex urbe revulsi Teqne sinu Veneto pretiosa sede repostum, Nunc et in hoc pra.esta Venetorum carmine vires.

Hic aiictor narrat suam materiam ponmulo causas discordiae inter irnperium et e:cksiam.5

V ocibus imperii concordi bus inclitns beros Assumpsit sceptrnm Federicus et urbis et orbis,

Cui tribuit rutili praenomina barba coloris. 40 Huic Adrianus 1 erat qui snmmus in urbe sacerdos, 6

1 MS, BR, OL1 VE. - SV : exhilarate. 2 MS, VE, SV. - BR1 OL : decenti. 3 MS, BR, VE, SY. - OL: verax Jiistoricc. 4• BR, OL, - MS, VE, ·sv : palea.

~ BR, OL. - Il cod. VE non ha questa intestatura; bensì uno spazio tra' due versi.

6 Tra il verso 40 e il 41, il cod. BR insorisce : Hic narrat qualittr Adrian-us papa co1·onavit Federicum corona intperiali . .,..- E il cod. OL: .. , • coronavit Fredericuin imperntorem,

Imperii diadema dedit capitiqne coronam Imposnit pedibus, magni piscantis in aula. Quem simulac I sumpsit Federicus· primus ·honorem,· Grandia di versi peragebat partibus orbis, Utpote magnifici cordis, vir clarus et alta Nobilitate virens, dignns diademate tanto. Huius in historii.s vates si scriùat Homerus, Non erit artis iners, operi sed deb ita nostro Expediam nostrisqne canam referenda libellis.

3

Hic nan-at qiwd iste Fed,wicus destruxit multas civitates et M cdiolanum.'

50 c oustrnxit quasdam, quasdam destruxit is 3 nrbes Funditus et turres et moenia maxima vertit

Aequavitque solo, quas ·• inter celsior olim Urbs l\fediolannm sua diruta pergama ri flevit, Flevit et extinctos crudeli Mar te 6 colonos Ipsa suos et damua fide graviora tnlisse, Thesauros et flevit opes sibi milite raptas Teutonico, sed damna magis sunt fleta Magorum, Mnnera qui Betbelem nato tibi, Cbriste, tulerunt: Aurum tus myrrham reg·iqne 7 deoqne viroque. 8

60 Balthasar et Gas par cum Melchior haud · decnisset Urbis in eversae tantos mansisse ruiuis. Hos tane Radulphus, ' quem celsa Colonia vidit Archiepiscopii proprii dicione potitum,

1 BR1 OL, VE, SV. - MS : summus .

1 MS, BR, VE, SV. - OL: Hic nan-at, quoà iste Fretkt·icus Impe-rat<>r multas c<>nstruxit et tlestruxil cit,itates et spetialitef' Mediolanµm.

s BR. - MS : in. - VE, SV : et. 4 BR1 OL. ~ OL : rupta. et, e BR, OL. - MS, VE, SV: morte. 1 BR, OL. - MS, VE, SV: regi. 8 BR, MS, OL, VE. - SV: vivoq'tl0. 9 Parola ommessa dall' OL.

4

A Mediolano, commissae I providus urbi, Transtulit et celebres celebri sub sede lo cavi!, Non !amen ignaro Federico principe facti. Iste fuit sacrae 2 fautor defensor amator Sedis Apostolicae . Federicns, vixit ut ille, Qui sibi. Ramani dederat praelustria regni.

70 Asi Adrianus ubi moriens 3 discessit ab alma Sede Petri et mantum reliquo dimisit habend llln, Sedit Alexander tertius, qui sanguine Tusco Claruit et claris descendit origine Senis,4

Dogmatibus legis divinae plenus et aeqni 'Dilector fideique pugil non territus, acer Defensor veri , constanter ad ardua tendens. Multa• suis gessit memorari cligna diebus Hic sacer antistes, hereses radicitus -omnes Cathcilica virtute fugans, donabat honestos

so Muneribus largis, Simonia despector avari. Isque pater sanctus convicit quatnor inter Cetera scismaticos fìdei fulgore coruscans : Octavìan~s enim 6 primus Huidoque secundus, Tertius al Laudo, quartus fuit ipse Ioannes. Pestiferos omnes diversis urùibus ortos

· Hos pius ad sacrae fid ei penlucere normam Papa putans magnis donis donavi! et auxit: Tres et enim rubri donavit honore galeri, Nec fuit illius quartus sine muner.e, sed quid

90 Contulit in gremio colubres fov isse ferentes 1

Toxica pectoi·ibus ? Papa fugere rèlicto Mox et adhaeserunt Federico : scisma veneni

1' ·MSi '·B·R, ·VE, OL. - SV : ·Ctimmissa. 2 BR, MS, OL. - VE, SV : sane .

3 BR, MS, VE, SV. - OL: moritur. 4 MS, VE, SV. - DR, OL : scenis.

5 OL, VE1 $V. - MS, BR: multo.

~ MS, BR, OL. - VE, SV : erat. 7 BR, OL, VE, SV: ferentes. - MS: serentes.

Spargentes totam rubicnndi p,incipi,s aul.l\1!'

Accusant culpantquc patrem referu~tqu~ mln,accm Imperio et verbis odiosis undique mo.tus

Irarum inveniunt inter <l.uo sidera mum1 i Italiaeque ur~ es magnon!'m mole dolOrum Oppressas turbasse patrem nimiumque g ra.y~~e.

Et sic falsa levi miscebant plurima v~ro, 100 Ne quicquam fictum fictos dixisse putarct.

Ardet ut admoto lcviter dc sulfure taeda

Illita, sic animlls calidas 1 decllvis 2 in ira;s Principis ardcscit minimis dirosque f~wores

Intus agit, sed .caus_a odii fuit ~lte1·~ major: Qu_ippe sacer pastor Federico plura iubebat Ve! fieri ve! non fieri poenalia subdcns

Opportuna, quibus princeps parere negabat. Immo fcrens graviter quicquam sibi patr~ 3 iuberi Prorsus Apostoli co mandataque fol'tia viuctis 4

110 Interfusa minis, 11apa.lia iussa reiecft

fromptior Ì!1 vet.it.um1 nihil 5 pi~1 gramrr.ia ta pendens. Process it contra pater, bune anat1:iemate

1

noda.~s

Rite, gravi ecclesiae glad~o quoque trusit e~ndenl. Rie . anceps gladius bis acuta cuspide caedit,

Ex prima feriens anim:1111 corpusque s~c1~nda. Sic O gravis exemplo Simou ille veneficus olim Per piscatoris iactus 7 sub Tartara clave1n.

Ipse sed nlCiisci cupiens Fedcric:us, a.ce)·bi1m Edic_tum statuit ne tellns ulla yel ull us

120 Sust ineat p~pam princeps, sed cleferat illum Imperio. Ut tali succedere! ultio culpae, Addidit et poenam: deleri aut morte piari.

t MS, VE, SY. - BRa: caladas -- BRb: cadidas (?) - - OL: candidas. 2 BR1 OL. - MS, VE, SY : declivus. 3 I codic i hanno cosl : senza. preposizione. • BR, OL. - MS, VE, SV : victis. 6 BR1 Ml;), VE1 sy. - OL : nihilo. 6 MS, SV. - BR" : Fit. - BRti : Sit. - OL : Si. 1 Tutti i cod. hanno iactus, foorchè il cod, B~ss. _II,. che" . ha:. tactus.

6

Urbibus Italicis dedit haec ducibusque 1 Latinis Causa metus tantos, ut nemo sumere patrem,

Sive sibi tentarit 2 opem conferre, sed una Forte suum tentans urbs Spoletana favorem Pendere pontifici g-rave proh ! tulit ipsa favoris Munus ad exitium sub principe ducta minaci. Sed nec Roma suis confisa est viribus, olim

130 Teutonica memorans 3 quantum sit territa pugna :

Nempe coronari cum venerat ante, Neronis In prato posuit Federicus castra vetusto. Tunc lis orta fuit Romanos inter et ipsos Teutonicos peiusque' tulit Germania primo, Ast postquam virtus dispersa revenit in unum, Romulidas longis invadunt ensibus Arcto 5

Deducti proceres.6 Durissima pugna resurgit, A usonidis animos dant moenia proxima terrae, Germanis tutela sui. 7 Caeduntur utrimque,

140 At male Romanos levis armatura tnetur.

Sed nec turba minor crescentis 8 proelia turbae Sustinet, ad redituro cursu coguntur anhelo : 9

Non fugiunt qui tecla petunt 10 sua. Plurima caedes Urbis ad introitum Romauae est edita gentis Ante quidem portam, cui praebuit ang'elus olim Nomina. Conciderat gladii Romanus in ore Plurimns et plures tunc sunt sin e morte reten ti. Clauduntur portae, repetit tentoria miles Et fortes infrenat equos armisque coruscans

150 Exspectat 11 si qui veniant ad proelia rursus.

1 BR, MS, VE, SV. -- OL : urbibusque. 2 BR, MS. - OL : tentarint. - VE, SV : tentavit. ' OL, VE, SY. - BR, MS.: memoral'is. ' BRb, MS, OL, VE, SV. - BRa : priusque. r; BR, MS. - OL ·: arcto, - YE, SV: arcte. 6 BR, OL. - MS, VE1 SV: deduci proceros. 7 SV: suis. s SV : crescenti. 9 OL - MS, VE, SY: anello. - BRa: hanelo. - BRb : ha.nello. 10 OL, VE, SV. - BR, MS: petuntur. 11 BR, VE, SY. - MS, OL : Expectant.

At probus antistes I proprios ex ordine cives Arguit et pacis pertractat fo edera gratae Captivosque precum multa vix mole redemit.

Ut papa c@fugit' ad regem Franciae metu imperatoris.

H aec sub Adriani lis edita tempora patrem Movit Alexandrnm male :fidere viribus urbis

Inspectisque locis ubi tutus viverei,' altum Francorum regem fide nter cautus adivil. Rex pius et fortis sacrae' per saecula tutor 5

Ecclesiae patrem regaliter usque receptans iso Su~psit et nt papam volnit pap.alibns uti.

Omnis enim clerus patri parebat et omne Regnum ceu 6 Romae papali sede potito. Sensit ut illa ruber 7 Federicus, protinus ira Ferbuit et misit Letis et grammate regi Ut sibi ve! papam reddat vel cardine regni Pellat et, alterutrum si spreverit, arma parentur. Inclitus imperio rnx neutrum velie remittens 8

Adicit ante snos atavos' per saecula reges Ecclesiam fovisse dei totumque per orbem

110 Augrnentasse fid ern sacram se unne quoque iustum V elle pati bellum pro religionis amore Seque dei fisnm regnique potentis honorem Et palmam tanti laturum credere belli Ac pro se pugnare deum fideique rebelles Sternere et aeternam Petri deducere sedem. Haec ubi percepit Federicus, primus amicas

1 BR, OL. - MS, VE1 SV : Anchisee. 2 :MS, VE 1 SV. - BR1 OL: Qualitet· papa ivit .. . 3 BR, MS, OL, SV. - VE : vinceret.

'SV: eacni. 5 BR, OL. - MS, VE, SV : tute. 6 BR, OL. - MS, VE 1 SV: cui. 'f BR, OL. - MS1 VE: et illa. rubor. - SV: et illa ruber.

-s BR, SV. - MB, OL: remittes.

' BR, OL. - MS, VE, SV: lt•lo!.

7

Undique concivit gentes ad bella, Bohemos Evocai et Dacos Gothos superque 1 feroces Teutolliae populos FranCorum invadere l'e'gem.

180 Francigenaeque pio vires dedit Anglia regi Rex quoque pugnaces sec11m tillit ip'Se Britannos, Flandria bellig·eros a pectine misit in arma, Nec longiùqua dedit regi Burgundia robur Et nondum titulo felix Vasconia sacrae Sedis Apostolicae vicinaque Gallia misi!.

Qualiter papa recedens de Francia venit Venetias et stetit in sàrlcta Mària de charitate.

A t pius .ut tantos belli consurgere fluctus Scnsit Alexander solam seseque furoris

Esse videt cmtsam, variae tot milia gentis Noluit in tantae discrimina mittere caedis

190 C!amque sibi socio sumpto per· cuncta fideli Egreditur fidique 2 sinit muuimina regni. More sacerdotis modici per gallica tutus Oppida descendens Italas pervenit in oras Lombardasqne 3 urbes silvcstris imagine capri Transiliens tutam V enetornm contig·it . ui·bem Coenobioque dei genetricis in aede receptus, Clericus ut simplex, divinis usque vacabat Obsequiis durum satagens transcurrere tempus. Hic Augustini monachorum e~ ordine sancti

200 Conventus celeber viget et tunc usque vigebat. Utque capcllanus rcsidebat papa !ocello 4

Sollicitus vitacquc g·crens exempla bcatae. Hanc pater ecclesiam, postquam fuit agnitus ipse, Rite suis mardbus venia 5 testante dicavit,

1 BR. - MS, VE, SV : supel'cstque. - OL : sllperesse. 2 BR, OL. - MS, VE, SV: fideique. 3 B'R, OL. -- MS, VE, SV : Lombardisque. 4 BR, MS, VE, SV. - OL: Prioris 5 BR, MS, VE, SV. -- OL: nehia.1

Marm.or ut ecclesiae residens in fronte fatetur ; · Tunc dedit egloceros annales mille ducei;tos Cbriste tibi tl'ibns et viginti exinde remotis.

Q!<aliler papa fuit cognìtus in Ven,tiis.'

y enerat interea Venetam peregrinus ad nrbem Ex voto nutuque dei, qui noveiat ·ipsum

210 Pontificem, viditque patrem sua sacra gerentem Officia et viso quid agat deliberai ipso.

9

Moxque ducem peregrinus adit narrat quoque summum Se vidisse patrem verum et se nascere papam. Tum 2 V enetae dux urbis erat Sebas que tianus ' Inclitus, egregia gentis' de prole Ziani. Rie per multa sciens papam residere vetusto Argomenta loco mox consiliare vocavit Concilium t.ractantque 5 geri quid convenit et quid Expediat. 'coetus fuit haec sententia docti :

220 Omnia, qua.e sancta expediunt insignia 6 patri, Ocins efficiunt ch lamydem mitramque pedumque Ornamenta, quibus pater insignitur in alta Sede Petri. Et posthac 7 veuit Patriareha gradensis, Cui Castella.nus sociatur episcopus, omnis C!erus, item veniunt meliores urbis 8 et inde Procedunt, iubilant crucis et vexilla levantes Pontifici properant Duce se praebente secundum.

Qualiler ' <lux Ve,ietus ivit ad papa,n ì,isignia sibì papalia tmdens.

[rgo ubi pontificem pervenit ad usque verendum Puxque comesque viae c!erus Venetaeque senatus

1 BR, OL. - MS, VE, SV : Ut Papa fuit cognitus in veneta urbe. 2 BR, MS, VE, SV. ·-- OL : tunc .. 3 OL. - BR, MS1 VE, SV.: Venetae urbis du:i: erat.

• BR, MS, VE, SV. - OL: genitus. ti BR, MS, OL, VE. - SY: tractatque.

11 BR, OL; - MS, VE : expediant insigna. -· SY..: expOdiat. 1 . BR, . OL. - MS, SV: hec. ' Pa1·ola ommessa dal cod. OL .. • BR, OL. ~ .MS, VE, SV : ut.

:!

10

230 \)rbis et nlterius. gentis pars multa minoris Ostensnsqne pater fuil et bene cognilus, ante Sese dnx geuibus ilexis prostravit et almi Dat de, more patris pedibu.s dux oscula di.~ens : Salve papa,' sacer pater et' sanctissime, salve. Ilo.ne metus, no11 tu fragili concluderis urbe Sed Vene\is lutisque locis. Depone pusillos, Indue pllpales habitus animosque resume. Ecce tuus elerus, en gens devota parentis Eccleeia~, fam nunc tibi no1;1 dllhitare necesse est.

240 Non ~eçet hoc humili te iam residere !ocello : llapa, decns mundi Christique vicarie, nostris Jmmo tuis potins succede penatibus, bospes Non er.is, at 3 proprifs veluti potiere tbeatr(s, • Papa, notans se iam cognosci et verba ducalis }Jaieslatis, ait: fili carissime, surge Et bene te venisse libet. i Vos turba fidelis Dextra dei palris benedica! servet agatq11e. Nec mora, iam rndibus proiectis vestibus illas Induitut', quas dextra ducis sibi praebuit, exin '

250 Fr-ogrediitrr textis in pontificalihus. Omnes Ordine proeedunt: primates classe, minores Terrestri venere gradu Marcique verendam Ecelesiam repetnnt iubilantes cantibns almis.

Qu{'lit~•- 7 papa pri1t.1U".1 in sig,iu,µ rlifi (fl'dit ce.-çu•1• t1lb'l"' , ·- ' ' dom.i;io s cluci · V enetiarJmi. · ' ,

Asi uhi yestibulum templi subiere verendi , Papaque du~que potens; sumpsit sibi i~~tile lumen

1 BR, OL. - MS, VE, SV: pater. 2 Pa.rola ommeeaa. dal cod. Ol. 3 BR. - Manca. agli altri codici. ' Queetò verso ehe si legge ne'' eodioi BR, MS, VE, SV ma.ne& inte-

ra.mente nel cod. OL. • MS, O.I,, VE. 5 BR. - MS, VE, SV: exinde. - OL : ducis praebui.t exindt,1. 1 BR, OL. - MS, VE, SV : ul. 8 BR, OL. - Parola ommesea da' eod, MS, SV..

Providus antistes qmrd éandida ee.-a liquavit Idque duci tribuit tunc dicen~, optil!Ìe fili, .-1.ceipe et hac tali, quotiells proé•essio fiet, Utere màteria. Cerae candore notamus

260 Candorem fideique tm1e fideique tuorum, Qualll. gel'is ecclesiae. Sigtmmque perenuls honoris Hinc est quod ducibus, quotiens proceditur, albus Cereus ob memorem praefertur in agmìue 1 causam. Inde pater scandens super alta palatia sanctus, 2

Qua sunt marmoreo Marci eontermina templo, Exsultat Veneta cum nobilitate reeumbens, Quis memorare 3 queat memorantlae gaudia lueis, Qua pater assumptus V enetis mag·natibns et q1fa 3

Se videt egressum Federici ex ungue rubentis ? 270 Alternae cumulos mihi vix conscribere fas ~•l

Laetitiae, dignis causis Jaetantur ntrimque. Interea celsi pater una parte palatii 'Sisìitiir et pro se comites à.ignosque clientes Àccipit, ut propria j:,aterani sede maneret.

Qualiter 5 Papa secundo à~d'it 'lieentiam doniino dilci bulla plumbea litteras sttas 6 bullari{/,i,

cogita! interea Venetorum industria pà!ium Imperio sedare patrèm !une dn!cia scribens

Grammata. Legatos dux pacis honore . peteridae Solemn-es 'iussit 7 Federfoum a·ccèd.0re prllri.uili. Haec ut Alexander prudens pia gramruata vidi!,

280 Praebuit assensum Venetorum nutibns .et mox lussi! ut ex p!U'mbo fund·atnr' bulla snperque

1 BR, OL. - MS, VE, SV: yma-gine. 2 BR, MS, VE, SV. - OL: ecalas. :s BR. - MS, SV: numerare. - OL : niìl'tl:r~.

' BR, MS, VE, SV. - OL : qua ~t. !> BR, OL, - MS, SV: ut.

a BR. - I cod. MS, SV e OL ommettono la. parola .suas. 1 ·'BB; MS, ·OL. ·- VE, SV·: misit. I !!B, OL, SV• - MS : fundanlqf,

11

Effigìem geminam sanctì Marcìque 1 ducisque Una superficies habeat, ducis altera nomen Atque genus refe1•at, sic et sua grammata signet Canapis incusso chordae dux verbere plum bo 2

Pendenti,' semper papalis imagine bullae. Ergo 4 characteribus signatm epistula plum bi Missa Federico, quam summi gratia patris Sic signare duci 5 concessit et omne 6 per aevum

290 Signandas sic esse notas clementia iussit. Hoc auctore duces bullae potiuntur honore Plumbiferae signantque datis epigrammata formis. Moxque ducis Veneti legatio clara volanti Navigio Adriacum mare naviga!. Ille secutus Patris Alexandri rubeus vestigia princeps A puliae planis fam mmc 7 residebat in arvis.

Quaì#er 8 legati Venetorum accesserunt ad dominum imperatorem et narraverunt intentionem suae legationis et ducales litteras

sibi 9 praesentaverunt. 10

ut legatornm ducis attigit ancora portus Imperialis ubi residebat curia, i·umor

Ille · Federici subito pervenit ad aures. 300 Laetatur laetosque ciet, quos ordine cuuctos

Sumpsit honorifico gratosque vocavit amicos. Hi genibus flexis Romano principe coram

1 BR, MS1 VE, SV. - OL : Marci. 2 Questo verSo 'l'hanno i cod. BR e OL; ma 11 OL ha incussa. -

Manca agli altri. 3 BR, MS, OL, BY. - VE : pendent. -t BR1 MS, VE, SV. -· OL : F.cce. 5 BR, OL. - MS, SV: duo. 6 BR. - MS, OL, VE, SV : esse. 7 SV: tulle. s BR, OL. - MS, SV : ut. 9 BR.

10 Il cod. OL: . , • , ad Jmperatorem n.q;rrantes et Ducales litteras present.Jntes.

Exposuere ducis iucundae 1 verba salutis Parte' sùi, posthac sibi scripta du calia tradunt.

Responsi o imperatoris od legatos Venetornm.'

Ipse salutiferac gratanter verba loquelae Acceptat scriptumque legit. Dum deniqu e ventum est

Ad loca, quae paeis tentabant foedera, torvo Illa legit vultu cordis quoqu e signa dolentis Exprimit et Venetis manifesta voce profatur :

310 Ite, duci vestro nostrum reddatis amorem Ac pro parte salus nostra sibi reddita 4 detur Et licet haec ilostrae referat sibi ' pagina chartae Latius et nostram mentem per scripta videbit, Ùl'e tamen nihilo·minu s haec r~feratis amico V erba du ci vestr9: nostrum non amplius hostem Sustineat, mittat 6 fidis custodibus illum Perque 7 modum talem nostros augebit .amorcs Inque suis fiet 8 sibi gratia nostra gerendis Pronior imperiique· sibi trahet usque cacumen.

320 At si forte neget fugitivum !radere papam, Expulsnm toto velit bune defendere mund.o lllius et sic se fugitivi cladihus' hostis Misceat et nostros tcntet relevare rebelles, Credat amicitiae dissolvi foedera nostrae N orit 10 et imperio se contradicere san et o l sque II rebellis erit pariter. Parei arma virosque

t SV: iocunda. 2. OL : Ex parte.

18

3 BR. - MS, SV: venetis legatis. - OL: aà -legatos domini- D,tcis. " BR1 MS1 OL. - VE : eubdita. ~ I codici : referent.

1 OL: et mittat. 1 OL: quem. 8 B~, OL. - Manca a' cod. MS 1 VE, SV.

· 9 BRb, MS, OL, SV. :._ DR•: ola.seibus. 10 BR, MS, OL. - VE: novit. !I OL: Siqne,

Seeurum sè dux IMiehs, quoti in nequ·o1·a class~s foicia.11!; mili! tempus erit; tantis\j_ue galeis Propulsabo fretum, Venetos quod I remige portus

sso ln'grediar !farei sancii figamque p!Meis Victrices aquilas non ante in saecula fixas, Procedam validaque lnaò\ì pàpamqné dtree\mfile CapHva.bo meis arctans ùtrunìque catenis. N ec sil\l pfofuerit fuèdiis snà tecla jiroc1lÌ1is ImpòsUisSé : fret6 v-eniam, si tèrra Ilegatur. Forsitàn iìnperi·o pofèr'unt' oÌ>sistere i'èg'éln

Francot\lm : ilostras Yfres tiìnuisse coegi, Qui retinéi'é méum fòrmìdans reppulit Ì\'ostém. bixefai. Àt trist'il's tegati mèntis aiiiara'e

340 Célàiités bàbit,\m s!mulàba,H gitudia vuitu Spondeoantqùé duci quaecumqtié i'erer'ré 3 iubebat' Inque q1lil\us Verhls sulÌ'ecit pi·on\ete lingnà. Imperio 'fè'ce·re valé ratibnsque Ji'àl'a'lis ViX maris itspìciu'nt fhICtus fl alus•qàe Mag-isfri, Asceiìdél;è ràtén\ legati velaq\1e remis Adicìùnt deleresqUe vill's fec'ére per aeq'uor.

Qualiter legati Veneti rediert<nt V èneliàs ad àomìnìtm papam et domiiiuni 5 ducem portantes reSponsionetn doriiini 6 iriijièi-.atoris. 1

Nona dìe$ pelagus vexit ~ode:antibffs Austds Orta ratém, qua sun.t Nrnola1 tempia beati

Litòre frugìforo feàsis gratissima nautis. 350 Nec mora, proveniunt qua praepetis ora leonis

Irrequieta vident 8 tluitare per aequora puppes,

t"f}R, -On: ....:. ·MS, VÈ, 'SV: Vènè·tbaqu·e-. 2 BRb, MS, OL, VE. - BRI.: pòterint. • OL: ferra. • BR. - MS, OL, VE: videbat. 6 BR. -- Manca ttl cod. MS. o BR. - Manca. al cdii:. ira:-. 1 OL : Qualiter legati ndiruntes Vtnetiafn Dòlni,iti ,Pàpt' ét Dutt

fec~runl Responsùmem Dllmfni Imperatori,; ; I JIR, MS, VE, - 0{. ; viden,.

Cernitur unile p1:ocul çelsa leo luce columna Per.cuss.o rndians. radiis solaribus auro. Obvia prodier~t plebs no.biliu.mque c~rinis Turba rnvertentum rnmores di~cere. vectos. Tunc J-educes missi pop.ulo super. nlla fernnlur Atria, p.apali thalamo Venetoq11e potiti Culmine pontificis, trilrnerunt oscula plantae, Inde Fil.derici fulgentia grammata b,ull a

860 Legati p.rompsere, pr.obi s.ummamque. de.derunt P9ntific.i Vene.toque duci ~Jìec.tan\!,a priusque. 1. Na\·xave.i·c_ <Juc_i Fe.dei:ici iussa ~, minacis, Yerl>.orUDJ tl/.ndem seriew log9tbela ducat,u~ Sumpsit ~t expos11il guiçl epistul.; p;i,i,te w:iori Narre.t ain\c,itiae, veteres ut firmct amo.xes, Ut ue '· pet;,.t medio. vinci,ri comp.Ìlde snmmuW­Pontinc.em \ru<Uqu.e patrem &11b carçete. mllildct. Ac Ùl, fi,qe I\li11as, si 11.0:11 ea gcssetit, a.d<l;i,t Cbarta d:u.c\ gnwib,us coAcli,dellJ! gril,mmata vùbis.

s10 His p.atcr "w!.\\is, e11pavi:t, 11ullius, uuqqa1n S.u11t a.udit,i, ,-.e( sili.i v;e.cba w9Je~liuij, e.x q_\lQ.

Ecclesiae suscepit onus vitale gerendae • Im,nensosque metus vultus pallore notavi!.

Qualiter dttx confortavi/ dominum papam timentem minas im­perato,is, ~

ut f':9.v\s.a ':\\1,9\i, se11si\ discreti,o, \an\o, Cor\j~ ~.\l:\l'is t~~\1 id,\l:re m~tu frollHsq\l,e ten_o)'e

Signa, llo.t,','.\ wag11~~ 6 for\llidh_ii,~, i1;cg:~pi~ et sip Orsus ait flexo, velut est mos, poplite patri: ,. Sancte pater, depone metum vanosque minarnm

t OL : priusquam. 2 BR, OL, ·vE. - MS, SVY: iura.. • BR, MS, - VE, SV : ulve. t BRb, MS, OL, VE, ~V. -- BR,a : regend,e. 11 OL : ... dominus Dua; confot"tavi,t. Papam_ ... ,

BR, OL . - MS, VE, Sl': mag1g>.

16

Imperii strepitus ne cnres, fidito nobis, 380 Nam nec nostra fides blando sermone movetur

Nec duro quatitur, stabili sed singula nutu Disponens, iusta praeponderat omnia lance. Tu dens in terris Christique vicarius, in te Firma basis fidei, lotus tibi credere 1 mundus Debet · et ecclesiae collum submittere matri. Nos igitur, quos' vera fides regit et quibus est mens

·Hanc augere, sacrae sedis defendere causas Tam volumus quam posse datur. Jubet arma parari, Si te non dabimus manicis et 3 compede nexum :

sso Arma parata quidem pugnae snnt semper apud nos Naviginmque recens et pugnax turba virorum. Sique ruber nobis Federicus bella movebit, Non nos inveniet clausos, sed in aequore lato Obvius ibo sibi Venetis comitantibus armis. Sanctus ad ista pater posito rancore pavoris Reddidit innumeras spondenti talia grates Seque repensurum domini de monere munus Spondei et augmentis Venetornm intendere sempèr.

Qualiter imperato,· paravit exercitum per ma,·e contra Venetos propte,· popam.'

S ensit ut ecclesiae devotio quanta ducalis 400 Quanta sit et papae, Federicus protinus arma

Evocai ac septem decies et quinque galeas Praecipit armari Germanis Apula miscens · Agmina diversae 5 i'itu distantia linguae. •

1 BR1 MS, VE1 SV. - OL: cedere. :a BR, OL. - MS, VE, SV: et quoe. 3 llR, MS, VE. - OL: manibus nec. ' BR. - MS: .... pa,·avit classem ingen.tem contra Vtmetos ob

recep,wm. et defcnsuni pontificem - OL : ... contra papam et Venetos. s BR, OL, ·- MS: diverso.

6 BRb, MS, OL, - BRa: ling~ia .

17

. . Ilic fongit tempus, quo dorìi·inu.s I imp et·ator se paravit ccnfra Vtnetos. 2

Et iam temjius erat, quo Phrixi 3 veclot et Helles Sole recalfieri sJieràbat et aequore Trilo'o ·

)_Jlacatis currebat cquis ventosque minaces Clausei·àt et jilacidis permiserat aéquòra veiitis, Aeolus et Zepbyrus floreotia rura tepebaoi, Quando mari classes princeps Romanus in allo

410 Exposuit fartas 4 variis idiomate tiirnris Praefecitque suuID natum Federicus Othonen1 Classibus et gentem numerosam ducere iussit.5

Q,ualiter dux V'miet&io-n pctravit se aèl defetÌsione'tii éotitra impe­ra"to'Feni.6

N ec mìnus et Venetae gentis dux i~cÌitus armis Intendit, sed non numero concorrere tanto

Ipse galearum voÌuil: . Ìriginta paratas Flore iuventuthl Veoetae iubet esse galeas. Non Hlis prctio ductus, non barbartÌs ullus Intrat, sed veneta quivis ol'iundus a:b urhe. Non opus bis fuerat mandato: sponte subibat

420 Quilibet in belli pronus 7 discrimina iusti. Papa quoque in cunctis conspectus cuique profecto 8

Indulsit veriias poenae culpaeque reatus, Al capnt et 0 princeps Venetae fuit ipse catervae

1 BR. Manca al cod. MS. ' Questa intestatura manca al cod. OL. • Tutti i . codiCl hanno Pht·ixis; ho corretto in Phrix i. 6 MS, VE, SV. - BR, OL: factaa. ' Questo verso manca in tutti. i tre cod. Bass~nesi e nel cod. SV .. 6 BR. - OL : .... defe~i<mmn. - MS, VE : pat·avit se itÙrum in

defen.rionem. Pontifais ccnit'a impe~·at01·em. · . 1 BR", MS1 _OL, VE, SV. - BRa: Quibus ... Pronis.

8 Tutti i cod. hanno profecto. Una variante d~l Valentinelli notata in

margine ad un codice bassanese suonerebbe : peTfecto ; ~a poichè tutto le altre varianti del Valentin@lli ·derivano dal cod. MS, non so Cbe p·ensa.m e ;

questa CQrto contro.sta alla metrica.

'ÈR, 01.

18

Strenuus et bellis I patriae dux gloria terrae. Non magis ad sponsi properant convivia laeti Cognati iuvenes cognatorumque. puellae Quam Veneti properant ad iustae proelia causae.

Allocutio imperatoris ad gentem sttam et ad fìl·ùum suwn, q-ucni praefecit exercitiii suo eunU ad bellu./m.2

lnterea fera mens Federici uescia longas Ferre moras belli portu 3 consistere classes

430 Iussit et interno concentu quemque 4 tubarnru Praesto fore et celeri motu celerique quietum Remigio pulsare fretum. ·Tamen ante maniplos Alloquitur iustamque suam facit undique causam Pontificis reprobans crndelia facta, profanos Excessus, contra quos maiestat_is honores Gesserat imperii, libram 5 ratiouis omittens. 0

Ad 7 genitum posthac sermonem s vertit el inquit : Et tu, nate, .graves offensas excipe nostras, · Immo • tuas gladioqne scelus dissolve pudcndum :

440 De Venetis vindicta quidem 10 facienda, rebelles Qui refovent nostros et se fecere nocentes . Ile igitur vos, qui mecum vicistis, et istos Vincite. De Venetis facilis victoria restat.

Responsio et acceptatio Otlwnis filii imperat01is ad patrem. 11

oixerat. Et patris dictis respondit ephebus : Facta puta genitor, fieri quae praecipis, in me

t BR, OL. - .MS, SV: beJli.

2 BR, OL. - MS : Uontio Federwi ad gentem suam et ad Ottcmem fìlium classis prefectum iturum ad bellum.

J MS, OL, VE, SV. - llR: porte (sic).

" OL : quaeque. ~ OL : librum. e BRb. - BRa: obnutens. - MS, OL, VE, SV: innitens. 7 BR, SV. - MS , At. s OL : sermone, 9 OL : Immoque.

10 BR, MS, OL. - VEi s"V : quidem vendiota, 11 BR, OL. - MS: Responsio Ottonis filij ad Impe1'aiorem pafrem.

Commissum est. Quicquid tibi displicet, iste parabit Vindictam gladius. Capulo manus haeserat ensis. Tunc avidae pugnae I gentes avidaeque rapinae Vocife.-ant dextrasque levant ad bella parntas.

<50 Collauda! natnmque patm· collauda! et ipsos, Quos ad bella videt promptos et pergere mandat. Protinus ingressi solvunt a litore puppes. · Imperiale praeit vexillum, classica terreni Aeq uora, lactanlum clamoribus intona! aether.

19

Qual iter dux Vcnetfor111n et ipsi Veneti ad pugnam se pamvemnt. 2

Fama volans moti Venelos advenit Othonis De magnis mai ora loquens. N ec letritus est dux,

Nec Venet.i proceres, immo fervore calentes Ecclesiae sanctique patris memoresque priorum 3

Virtutis celeri sumpserunt arma parntu 460 Convenitque suo properantibus undique turbis

Massa duci, Marci qua sunt pulchen-ima sancii Nuoc fora. Fulgebant 4 auratis eminus armis Atria, quae gemino surgunt circumsita campo, Papaque duxque sacri stantes in limine templi In populo mannum fecere silentia 5 signo.

· Allocutio papae ad ducem et Venetos euntes àd p1<gnam contra filium impetatoris. 6

T une pater armatas auro fulgente cohortes Alloquilur natique, refert, o semper amandi

Libertate animi , toto qui ex orbe fugatum

1 BR, OL, VE. -- MS: puge (sic). - SV : pugnare. 2 BR. - MS: Ut veneti ad pugnam se paraverunt Sebastiano duce.

Avvèrti che le. intesbtu ro. e gli undici versi segul3nti mancano o.l cod. OL, 3 BR. - MS, \' E, SV: priora.

• BR. - · MS, SV: fulgebunt. 5 DR. - MS, SV : silentio. 6 BR, _OL. - MS : Contio pape ad Ducem et Venetos p,·ofecturo,

ad pugnam navalem contra Ottunem.

20

Me suscepistis, me restituistis honori, 470 Ecclesiae matris nnnc bella subire paratis 1

Proque sacra pugnare fide pugnare potenter, _Vadite securi: dominus vos 2 diriget ìnque Barbaricas gentes dabitnr victoria vobis. Ipse deus pro se iam IlllilC puguabit, ut olim Unns mille 3 viros, duo milia dena fu g,{bant,' Nec poterant fidis infidi obsistere bello, Sed numerosa bred cedebant agmina turbae. Ille deus nunc est, eadem mmc ca.usa, scd idem Cur non finis erit? Dubio sine finis et idem .

480 Adde quod ignari belli navalis habontur Teut,o.uici 1:11inimoque 5 freti terrore pavescunt, Apul~ sed .merces gens plus quam proelia ·tractant Cultib.\1S

0

intenti .telÌuris et a_equore segnes. Nec se prorsus amant Germanus et Apulus. Alter Alterius nesci_t linguam, vos 1\nio iungit Et fraternus amor. , Sunt aequora cognita vobis Formi.data parum, navalia bella per usum Scitis in externis victÙres undique regnis. Vix opus est verbo vobis nutuque videtis

490 Alterius mentem: _bona vos, ilJos mala t.a.ngunt.

Hic papa dedit r, en-sem duci Venetiarwn et beneclixit ipsum et

ge_1,itern suam eit'(l,tes i ad pt,tgnam.

f gregioque duci post se convertii et ensern Ipse manu sacra nudum retinebat ·acutum.

Dixil: et bune, fili , Venetae dux inclite gcntis Accipe, iustitiac tibi ius _damus ecce gerendac :

1 BR, MS. - OL, VE, SV: pitrati. 2 Manca o.l coà. OL.

3 BR, MS, OL, VE. - SV: milles. 4 BR, OL. - MS1 VE, SV : fugabunt. 5 BR, OL. - MS, VE, SV : minimeqne. 6 BR, OL .•. MS, dat. 1 BR, or~. - MS : et gentem euntem ...

Hoc dissolve nefas sceler~taque facta recidas, Hoc so~tCm ferias , 1·· in's"ontis· iura tµere. .,,

Dux capot iuclinaos patri auscepit et ensem, Ornavit, ten~it ~arum ducibu~q11:e futuris Servavit per totque duces perv~oit ·ad . istum

500 Dandulea de s tirpe ducem, qui sceptra potent~•· Dirigit et iusti cultor et amator houesti. Vive precor, Francisce, diu patriamque quietam Tranquillamque regas,' sub ·te duce flo1'eat µrbs haec 3

Et dure! felix concio velut.i utilis orbi. Haec ait. Inde duci 5 primo populoque secundo Signa O crucis sanctae · benedicens undique fecit. Mox clanx ere tubae, quas nondum argentea fudit Mattiries, lituique 7 sono strepuere loquaci, P lurima cum rauco s stridebat tibia cornu,

510 Nacharae resonant siuuosaque 9 cymbala clamaut, Terribilis motus s imulai symphoni a b~lli , O~~nia tam variis ti~n itibus aethe!·e 1~1ixi~s lnstrumenta Jovis to1~il.rus s imula re vid~ntur. Pr<~cesscre, 10 mari sociat popul~1mquc ~l u~cmque Papa potens verboqne omnes benedici! 11 et jllis Omue scelus citra 12 baptism,im papa rcmitjit.! 3

1 BR, OL, VE, SY. - MS : feraa. 2 BR, OL, VE, SV. - MS: regia. 3 Dopo il verso fi03. il cod. MS ha queet' altro ;

Et duret felix primo populoque secundo eat. Ve~so che non si trova. ne' cod. BR, OL, SV. 4 Tutti i cod ici hanno velut; il Valen tincllì propone valeat. ~ BR, OL, VE, SV. - MS : duo. 6 BR, OL, VE, SV. - .MS: signi. 7 VE : lia~rique. - SV : lisceiq_ue. s VE : ,•acuo. - SV : strideha.t cu~ vacuo. 9 BR1 OL. - MS : st~nnosaque. - .VE, SV; stamnosa.q~e.

10 BR, MS. - OL: Proceseit et. 11 VE, SV: benedixit. 12 BR, OL. - M·S, VE: cum.

1~ nR, OJ.J . - MS, VE; remittat .

22

Conscendere rates. 1 Marci vexilla beati Praecedunt 2 tantumque capnt sua membra sequnntur.8

Qualiter hic adnirn,tiatm· atlventus ho st-iwn domino ditci .4

classis ut Hadriacas Veneti dncis exit in undas, 520 Qua mare per pharos' angusta fauce profundum

Intrat et in latas distcnditur' inde lacunas, Puppis ab Histriacis veniebat; nnntia tel'l'is, Quae festina duci 1iroperantes uuntiat hostes: Iamqne Polam transisse refert, transisse Rubignnm 8

Atque gradu celeri scop ulos superasse Parenti Et iam Salboiae 9 penetrasse per invia linguam 10

Aequora nec Caprulis II longe distare vadosis.

Hic d1<x et Veneti deliberant q!!id sit agendum, 12

H aec ubi dux sensit, primates protinus omnes Convocat armatae classis, quibus omnia narrat

530 Missa sibi et snbito quid agi consult.at oportet. Consilium daut quisqùe suum iuvenesque seuesqne, E quibus in summa sic esse necesse redactum es~: Arma viri capiant, navali bus 13 omnia belli s ~

Opportuna parent, Cererem Bacchumque parumper Assumant, nec bella gerant nisi sole cadente, Ut tergo Venetos oculis sol verberet hostes .

1 VE: va.tes. 2 BR, OL. -- MS, VE, SV: Procedunt. 3 BR, OL, VE, SV. - MS: secantur.

' BR, OL. - MS.: Annuntiatur Adventus Otthonis Duci Veneto appropinquare.

:, BR, MS, SV. -- OL : farnos? 6 B~, OL, VE, SV. - MS: disenditer. 1 Il~, OL, VE, SV. - JHS: veniebant.

' MS, OL, VE . - - BR : rubingnum.

g BR, OL. - MS: salbloi e'. -- VE.; salblore. 10 BR, OL. - MS, VE, SV : lignum. 11 BRa. - BRb: Capruliis. - MS, VE, SV: caprolis. - OL: Caphis (si c). 12 BR, OL. - MS, VE : Dux et Venet i de Ag ndis consullant. n BR, OL, VE. - MS : et navalibus.

Quaeque iaci debent, ut spicula saxa sagittae Et tormenta suos ad iactus prompta parentur. Nec desint latis qui scindant vela sagittis

540 Qnique focum iaciant medicatum sulphure vivo Et vivae pariter iacentes vascula calcia. Sint etiam liquidi qui librent vasa saponis. Quique graves 1 curva praecidant falce' rudentes,' Ut 4 super hostiles discurrant vela catervas. Si locus insidiis esset, ponatur ab undis Nostraque classis eat, nec se tellure coarctet Sitque 5 aries malo· ferrata cuspide vinctus 6

ùicutiatque rates hostiles. Hique 7 parentnr, Qui terebrare sciunt puppes et stare sub nndis.

550 Optimus al modus est, per quem 8 superabitnr hostis, Ut curo noster ~ erit vicinns, protinus hostem Aggrediamur, in bune violento Marte rnamus : Classica tunc 10 reboent trepidas terrentia menles, Ingenti ~trepitu cuncti teudamns in illam, Quae gerit imperii signum praenobile, puppem. Hanc impugnemus, _hanc dirumpamus, ut ipsas Stementes aqnilas Romanaqne signa ruentes Praecipitemus eos. Ego primus, dux ait, ibo Experiarque mihi commissumU caelitus ensem.

560 Has ubi straverimus, labor exiguissim~s inde Restabit : per se lune conculcabitur hostis. Tunc leviter reliquas sternemns, si qua resistei 12

• OL. - BR1 M81 VE, SV : gravis. 2 BR1 OL, VE, SV. - MS: fauce. 3 MS1 OL, VE, SV. -- BR: rudentia. 'BR, MS, OL. - VE_: Et .. 5 BR. - OL : Sique. - MS: Sicque, 6 BR1 MS, VE. - OL : iunctua: (?).

l MS, VE. - BRb, OL: hiique. - · BRa. : hieque. a OL, VE. - BR, MS: que. 9 BR, MS1 OL. -- VE, SV: nobi1:1.

10 BR, MS. -- OL : nunc. tt VE: commiaaam. 12 BR, MS, VE, SV. - OL : resistent.

23

24

Puppis et hanc foi·tì superemus milite · pug·nitm. Consensere omnes ·et coetu quisque soluto Ad proprias redeunt. pnppes et corda suornm Ad provisa parant fii-mani animosque feroces Ad virtutis opus et gliscere bella coaptant. Namque 1 levi Zepliyro Venetas pellente carinas Et sese reficit et bellica praeparat arma

570 Qu,libet ad subiti 2 gradiens discrimina' belli. Parte sed adversa venienteS aequora remis Exsuperant, nec bella sibi tam proxima creduut. Iamque diem medium Phoebus transcurrerat, 4

Ut videre pròcul . Veneti visique fuerunt.

Allocutio Othonis ad suos ad pugnandwn.'

T une Otho inagnanimus iuvenis redolensque paterna Streiiuitate suae maiores ùndiqne classis

Convoca\ lìeroas, quos est alfatus et inquit: Ce'rnitei: nobil_itas, quam sit temèraria Virtus Ista ducis Veneti, modica qui classe suorum

5so Obvius ad pugnam, qui simus nescius, exit. Forsitan ad Graecos iam se pugnare . putabit, Quos solet innumeros minima prosternere gente. Ignora\ vires nostras, qui èedere' duris Nescimus, reliquas gentes qui more leonuin Vinèimns ét non est nolÌis dui'àbilis hostis. Non opus est verbis; sed facto . . Quisque paretur, Exigit ut bello navali pugna patari. Possumus hos nostris includere nempe galeis Et superare brevi momento . . Cèrnite paucòs.

590 Ite viri fortes, gladiis exsolvite pugnam,

t BR, MB, VE, SV. - OL: Jamque. 2 BR, OL, VE, SV. - MS: subditi. 3 BR, OL, VE, SV. - MS: ad discrim~n~. 4 Questo verso che si legge ne' Cod. BR e OL, ,manca a' cod. ~S,

VE, SV. , , . 5 BR, OL. - MS, VE: ad suos pugnaturos contra. Vet1eios.

Exigìte, ul noster I genitor vos laudet et illum Laetificet vestra victoria reddita pugna, Collaudant iuvenem cuncti redeuntque parantque Bella viri et celeri deducnnl remige classes.

25

Hic incip-it bellmn inter ducem et Othonem filium iinperatoris, 2

Ergo ubi vicinas iam se videre galeae · Et poterant iaculis iam se contingere missis,

Classica, quae tonitrus superant, hinc inde per omnes Insonuere rates. Mox primam spicula pugnam Commi_ttunt mittitque truces ballista sagittas

soo More nivis ' densae, sed primis 4 prora ducalis Ocius it rostroque ratem concussit Othonis. Sic aliae properant et conclusere g·aleam Moxque catenatur ferrisque tenetu,· .adnncis Undique, qua summi sieterant insignia pili Celsa ratis, quam clarus Otl,o comitesque regebant. Tane Veneti calcem iacinnl et spicola mixtim, Hostibus obfuscant oculos et vnlnera figunl. At 5 se Germani, quantumvis capta valebat, Defendunt iaculis. Tandem dux primus Othonis

610 Insiliens puppi donalo fulmina! ense Hos hac hos illac sternens, nec sustinet ictus Bractea thoracis, nec texta subucula ferro. Nobilitas Venetum, quorum sine nomine prolis Nullus erat, puppi simul insiliere ligatae Non veriti longis Germanos 5 comminu.s armis. Hos equidem subeunt caedunt superantque necantque Inque brevi morula pnppis tutore relicta est. So!us Otho victae restabat parie galeae Defendens vilam gladio, quem regius orlnm

1 Manca al cod. OL. 2 BR, OL. - MS : Nunc est manus consertum inter classes. - · YE

SV : nunc est manu .... 3 BR, OL, VE, SY. - MS: nimis .

.., YE1 SV. - BR, MS: pruris. - OL : · puppis. • BR, YE, SV. - MS, M. 8 BR. - M.S1 OL, VE, SV: germanuS.

620 Esse docebat honos regali sanguine. ~'um I dux Ut pius ad iuvenem sic blanda voce profatur: 2

O iuvenis, miserere 3 tui, miserere parentis, Te quoque conserva vitae mortemque releges, Arma procul iacta, • nobis . te redde: mane bis Nos penes illaesus. Socios in caede iacentes Aspice teque velis diuturnae reddere vitae. Audit ut Otho virum, gemmis auroque notavit Esse ducem, g-ladium posuit, se reddit et armis Exutus caute servandus traditur hostis.

630 Mox aqui)is stratìs et vieta puppe recedunt Perque alios hostes gradiuntur fulminis instar, Quaque sacri Marci veniebant signa repente Hostes aspectu solo vincuntur, ut ipse Pugnare!: certe pugnabat irnmine Marcus. Hosque sui capitis privatos robore tantum Terrnit ipse dolor, ne pugnae tela moverent Nec fugereut. Labor uuus erat 5 concidere victos Alterius partis. Praebebat robora priuceps Ipse suis 6 tingens hostili sanguine ferrum

640 Quosque ferit sternens. Ut stans halietus in alto Aere suppo6itas descendens percutit unam Et reliquas perterret aves, sic inclitus ille Dux Venetnm peragrans inimicas 7 undique puppes. Omiies terrei, al hanc quam coutigit ipse carinam Disicit 8 et validis exterminat ictibus illam. More sui Venetum ducis omnis turba per hostes Irruit et tinctis' caedit mucronibus illos.

1 MS, VE, SV. - BR, OL : tunc. 2 BR. - MS, VE1 SY : locutus. - OL: locutus est. 3 BR, VE. - MS : misere.

" YE, SV. - BR, MS, OL: iacto, 5 OL. - Agli a1tri codici manca e1'at. 6 OL : auum. 7 OL. - BR: in unicas. - MS, VE, SV: munitaa. 8 BR, MS, OL : dissjit ( sic). - VE, SV: destruit. 9 :iR, OL. - MS, VE, SV: cunetta.

.Quid mor.or ? impe.rii paucis .~ercitns hor;is ,Obruitur paucaeqne' fugam .lenuere galeae.

De victoria magnf!, Yenetorum et eor1t1'J red.it1' ad patriam. 2

650 A t pia cura duois Veneti legit und.ique caesos · Immissosque neci -tumulandos misit arenis

Captivosque ·leves iussit dedncer~ classes Compedibus vinctòs et nndis paene lacertis. Praeteriit illa dies et clara nocte la bori · Non cedunt revocantque suas lune signa galeas Hostilesque iubont paucis praecedere ' rcmis. Excubiae vigilant p uppes captasque suasque Observant noctu. Reliqui snmpsere quietem. Aita ducis prob itas vinclis Otho~e solutis •

660 Rune rnisera ta dedit propria res idere galea Primates iuter Venetos custode propinquo. Et jam tempus erat, ,Phoebum quo .mitis hirundo Nnntiat ad celeres cm·sus aptare qnadrigas, Curo reditus castris portendit buccina signum. Incessu remeant docto. Quis credere possit Triginta bis tot eaptivas ducere puppes Imperìi ? :Re!iquas eonsumpserat .unda ve! ignis Ve! fuga .servarat, summum .quod pandit .aperte Pro Venetis pugnasse deun1 typicumque .leonem.

810 Non ingrata fui t Venetorum mune.ris' huius Immo pio .geus .ista deo .pro mun.ere grates Innumeras tribt!Unt tanti quoque O .digna · patroni Munera promittunt templo, qnae postmodo 7 laeti .Solvernnt, sua dona sµae 8 solvere )'.llaritae.

1 OL : pariterqu_e.

27

2 BR. - OL: Vfctoria -Venetot'uni et redditus eorum ad patriam. -MS: Parta Victoria veneti 7'edeunt ad patriam.

> BR. - MS, VE, SV: procedere. " BR, OL1 SV. - MS : aalutis. s .VE, SV : nuncìus. 6 ME, SV : quia. . 1 MS, OL, VE, SV. - HR: postmodum. e BR, MS, VE, SV. - OL : sive.

28

Iamqne propinquabant Nicolai litus ad ampluru, Quando procul Veneti proprias remearc galeas Excelsis videre locis et mare per altum Aera vexillum Marci novere beati, ' Unde tot tot contundant aeqnora classes' Mirantur, donec hostes didicere snbactos.

680 Tunc omnis Venetus venientibus obvius ivit, Tam mulier quam vir, terra pelagoque galeis. Una dies ierat, tamen bi velut :mnus abisset Viserunt sese gaudenti fronte propinqui. Omnibus applaudnnt, domino revercntia maior Adicitur quam bi ve! sanctior unus adesset.

Qualitei· 8 doinim,s' papa dedit annulum' domino O d,ici ad sp011sandum mare.

[rgo ubi telluri iam descendere, verendns Obvius itque pater sacrasque recepii in ulnas

Ipse ducem, referens: salsi 7 bene Yeneris ipse Rite maris doruinus. Cui traditur annulus auri

690 Pontifice a summo, quo dux mare sponset habendum, Ut vir habet sponsam. Tunc primnm dux mare iacto Sponsavit tereti magnis in flnctibus auro Idque duces reliqui fecerunt omnibus annis. Nam mare sic sponsant, dominus qua scandit s ad altos Luce polos. Eadem lux est, qua tradita grandis Ecclesiae· Marci fuit indulgentia summi Munere pontificis, nam si quem poenitet et sic '

1 BR1 OL. - MS, VE, SV: A.era vexillum ·tot tot contundant aequora

clasees. - Qui c' è del gn a.sto nel senso e nel v. 676 che non regge, l'a dj mare sendo breve.

2 OL. - I BR non hanno da: tot fino a: elasses. 1 BR,_ MS: - OL : Q,uatenus, ' BR1 OL. - Manca al cod. MS, 5 BR, MS. - OL : propte·r praedicta annulum dedit. 6 BR, OL. - Manca al co d. MS1 che ha in vece Duei Venetiarmn. 1 OL, VE, SV. - BR, MS: falsi. s :MS, OL, VE, SV. - BR: scandat. t BR, MS, VE, SV. - OL : sit.

Confessus vere Marci quoque 1 limina sancti Visite!, hic poena culpaque resolvitur' omni.

700 Ergo ubi sponsavit mare dux, exercitus omnis Ad proprias rediere domos. Captiva locatur Carceribus variis gens, ut custodia poscit, Duxque patri sancta magni dans 3 munus •i hon?ris Captivum, Federice, tuum concessit Othonem. Ille, velut decuit, conclavi clauditur apto, Non sine custodum r. tamen aut consorte clientum. His ita compositis sunt gaudia magna per urbem, Undique divini iuvat hos' victoria doni. Rumor ut ad versus Federici contudit 7 aures

710 Bellorum, sua gens captiva occisaque fertur Et captivus Otho, proprii pars optima cordis, Non lacrimis oculos, non pugnis pectora vexat, Ast animo forti simulavit gaudia vultu Hortatusque suos fieri solatia mandat Et cordis laeta celari 8 fronte dolorem, Multa minans hostique D necem Venetisque ruinam.

29

Venetianae 10 pacis inter ecclesiam et imperium Castellani Bassia­,iensis u liber primus explicit. Incipit secundus de pace (acta inter

ecclesiam et imperium.

!amque dies ierant 12 quidam, 13 cum spiritus almus, Qui spirans ubi vult sua nmnera dividit inter

Optima terricolas, in cor descendit Othonis

1 YE, SV: quia. 2 VE, SV: sohitur. s VE7 SV : dat. 4 BR, MS, VE, SV. - OL: munera. ~ VE, SV: custode. o BR, MS, VE, SY. - OL: vox.

7 BR. - MS, OL, VEi SV : contulit. 8 BR, OL, VE, SY. - MS: celeri. 9 BR, OL. - MS, VE, SY: hosti.

10 BR, OL. - MS, VE: Venete. 11 Le parole Castellani sino explieit mancano al codi VE. 12 BR, OL. - MS, VE, S V : aderat. u BR, MS, OL. -- VE1 SV: quondam.

30

720 Inspirans pietatis .opus ,papamque patremque Reddere pacificos et amicos neotere caros. ,Colloquium patris atque ducis petit hique benigne Acceptant. Veni! ecce levi sub compede vinctus Mitis ,Otho tantisque viris -haec verba profatnr:

Verba Othçnis ad dominum 1 pap,am et ducet11 Yqietic<ri<m.

Cum 2 reputo mecuIIl, qua~is v:ictm:~~ :vobis ' Contigit et qu~nta _fuerim virtute subactus, Utque meam _vidi stratam per vulnera gentem Vix Veµetis laesis, humanum non reor ~•se Istµd opus : deus, immo deus, nos ipse yrofecto

730 Stravit et ex aequo. Te contra iusque piumque En genitor meus impugna! sanctamque _molestat Ecclesiam, venerande _pater, nilllts in_vius . en:ans. Bune deus errorem punit, numerosa ruinae Agmina dum forti dextra dedit agmine parvo. Ipse ego, qui patri sum filius unicus, arctor C~ptivµs vivoque tuo, dux, munere salvus : Naill(!Ue tuo Jevi\er _poteram succumbere Marti, Cum mibi servasti vitam;3 .quam nunc quoque servas, Gratius ac merear. Si _me permittitis, ibo

740 Atque _patri referam belli .vestrique tenorem Vobiscumque velit pacem tolerare rogabo. Utqne puio, peragam cupiendae 4 foedera pacis Tecum, sancte pater, tecum, clarissime iprinc.ep,s. Quod si forte mihi genitor non ptaebeat acer Assensum pacemque neget, captiva revertar' Tempora Jaturus. De me tunc vestra voluqtas Se satiet, vitam malit ve! .tra,dere mortem,

1 BR1 OL, VE. - Mancn. al cod. MS. 2 BR, MS, VE, SV. ~ OL : Dum. s BR,_OL. -- Manc.& .. a'.cod. MS,<V.E, S.Y. • BR, OL, VE, SV. - - MS: c.upiendo. ~ BR, MS, VE, SV. - QL :. redibo.

Ve!, si quid medium est, sicut placet, omnia fiànl Perque 1 meam sic firmo frdem, sie firmo per iHùid

750 Militiae specimen, quo fulvo munior auro. Hacc adulescentis' tam verba ,. sàlnbria papae Atque duci fecero fidem fisique dederunt Remigium iuveni, quo patrem fultus ad ivit. Nec mora longa maris. Patrem probus Otho dolentem Repperit et gravibus bellorum insistere curis.

31

Àccessus Othonis ail patrem et verba utriusque ad alterutrum.

Hunc pater ut vidit, sedato nubila cordi Expulit et claro signavit gaudia vultu.

Ut1 cum multa dies tenebrosis aera nimbis Clauserit et Phoebutn denso Notus expulit imbre,

760 Si nebulas veniens Aquilonius • incuti! horror Extersitque polum, tunc Phoebus purior cxii Exhilaratque diern, F ederici sic prius atram Laetificat nati félix speciilalio mentem. Acciplt amplexu natum, vix gaùdia verbis Dant aditum, tandem, fili, bene veneris, inquit, Sintque' deo pro te salvo laus 6 gloria grates Proque tuo reditu. Flexa cervice parenti Grata vovet 7 geriitus, tunc patrem poscit ut eias Consilinm veniat, quos sic affatur ephebus :

770 Nam, 8 ut vere, pater, dimissus carcere vèni, Nec fugiens, pepigi sancto palriqne ducique Sponte reversurutn, ruihi ni tua• digna roganti Praestiteris. 16 Pi'oceres, quid poscaìn advertite, magni :

1 BR, OL. - MS : Per quem. ' BR, MS1 VE, SV. - OL: adoleseenS. 3 BR, OL. - MS1 VE, SV: verba tam. 4 Propongo: Aquilonius. - BR, MS, VE, SV: aquil'onis. - OL: a:qttitonus . ~ OL, VE1 SV. - BR : sitque. - MS: Simque, 1 BR1 OL, VE, SV. - MS; lnro (sic). 7 BR, MS, SV. - VE: fovet. - OL: rJiovet. s l3R1 MS. - OL, VE, SV: Non. 9 BR, SV. - OL: ni tu. - Ml:!: in tua, - VE : nì tam.· 10 BR1 OL, VE, SV. - MS! Poeciteris.

32

Non ego nota loquar: bello quae damna maligno Pertulimus quantoque fuit · g·ens nostra vigore Strata ducis Veneti, veluti vel credere dignum est, Plus virtute dei. Veniam, pater inclite, dones : In papam non iusta geris fera bella tot annis, Improba causa tua est, bello censore 1 probamus.

780 Conddimus pauco sub bellatore, pudendnm est Quanta fuit nostrae narrari 2 copia gentis. Et nisi, mi genitor, rcsipiscas, teque tuosque Deteriora manent. 3 Nunc, o pnter, effuge summi Flagra dei : cesses papam infestare sacramque Ecclesiam summoque stude concedere pacem Pontifici Venetumque ducem cupias in amicum Sumere : provenient ex bis libi fama decnsque.

Responsio pa/.ris ad filium quod non v!<lt pacem. 4

T une geni tor nato, mi fili , reddidit, huius Regibus et mundi mos est primatibns acri

190 Vincere nune bello, nunc et ' succumbere : nobis

Si fortuna fuit 6 nunc aspera, postmodo fiet Prospera. Centenas ter vel quater ire 7 galeas Instructasque viris pelago faciemus et armis. Nos quoqne cnm totis veniemus viribus ultra Dalmaticos montes, V enetas populabimur oras, Urbem ipsam ingressi per vim superabimns, ipsi Cnltores 8 morte dabunt ve! carcere poenas,

Hosque • duos, quos ipse petis ·nostraque precaris

' BR, OL, - MS, VE, SV: censere.

2 BR, MS. - OL, VE, SV : narrare.

3 BR, MS, OL. - VE, SV : movent.

• . BR, · OL. - MS, VE, SV , Recusat Impem,to, Otoni fi!io pacem. ::, OL - BR, MS: etiam.

11 Le parole nune -fuit mancano · a.' tre cod. Bassanesi e al cod. SV. 7 ·BR; - OL: ve. - MS, VE, SV: ne. 8 BR. - 01 : Cultores vel. - MS : Cultoresque. - VE, SV: Culto­

rea quoque. 9 - OL : Hos dL1os.

Pace fruì, penitns scelerum mercede Juemns. soo Ambigimus nos laesit uter violentius, ambos

Poena decet, sed, quam nondum . decrevimus, aequa. 1

ss

Responsio filii ad patrem ad ea quo e dicit, quod non vult pacem.'

Rursus Otho loquitur: uon bellum incendere veni, Sed pacem tractare, pater. Nil gratius illa

Mundus habet. Dominus testaus heredibus inquit : Pacem dono meam vobis pacemque relinquo, Thesaurum veluti, quo non pretiosior esset. 3

Hanc peto, care pater, tradas papaeque4 ducique Ut meritis poenaeque reis nullius habendae. Quod si forte neges pacis mihi !radere munus,

810 Ad dominos tantosque viros iam spante revertar Et vitam tristem captivaque tempora dncam.

Hic 5 impera/or dat gratiam filio jaeiendae pacis.

ut pater audivit tam fortia verba Ioquentem Et novit natum non delirare,, cohaesit

Talibus in nati verbis, quid proferat anceps. Marcinicus veluti, molli qui lapsus in aequor Flumine,' dum senti! dominantis tempore lunae Augeri pontum, nequit obvius ire marinis Fluctibus, immo retro violato gurgite cedi! Et variat cursum, sic mens genitoris ad alta

820 V erba sui nati retrusa revertitur aequo Et posito mentis Federicus turbine fatur : O mihi care prius fìli 1 nunc cariar, audi: Gaudeo quod tanto virtutis ductus amore Me superas mentemque meam secedere cogis

t BR, MS, OL, SV. - VE: ~equam. 2 BR, OL. •- MS, VE : Respondet Otho patri pacem 1'ecusantì. 3 BR, MS, VE, SV. - OL : alter.

• BR, MS, VE, SV. - OL: papae ducique. 5 BR. - Questa intestatura si twva nel cod. OL, ti-a. il v:ere0r 821 e

il v. 822. Manca al cod. MS. 6 BR, OL. - MS, VE, SV: Fulmine. 1 BR, OL, VE. - MS, SV : oppoaito.

84

Nequitie iustique 1 facis me credere librae. Ecce tìbi paucis permitto foedera, vade,' Nam quaecumque placent per.agam, tibi nulla negabo, Omnia concedam, quae iure gerenda 3 putabis 4

Pacis ad augmentum solidi quoque robur amoris.

Hic filit1s regratiatur deo et patri de g,·atia, quam sibi facit pater, quod f aciat pacem praedictam. '

830 LJnde 6 deo laudes solvit patrique rcpendit Multifidas grates pro 7 munere 8 pacis adepto.

Ergo ubi !ormandae concessa licentia pacis Plena fuit iuveni1 laetatur curia magna Laetitia festusque dies celebratm· 11b omni. Moxque beatus Otho puppes patrique sibique Ad Venetos portus reparari mandai ituras, Quodque pater venia! 9 ducibus comitantibus ipsum 10

Hortatur pacemque papae Venetisque daturus. Utque placet mox fil. Federicus classe parata

840 Naviga! imperii fastigia clara reportans. Sed procedi! 11 Otho, non his, quas vexerat ante, " Vestibns ac gemmis ostro praesignis et auro Inque habitu , quem ferre decet tam sanguine clarum. Dum ceptum peragebat iter pelagusque secabat Regia classis, Otho celeri currente carina

1 BR, MS, OL, SV. - VE: iustaque. 2 Questo verso suona. così ne' cod. BR1 MS, V.E, SV. - V OL ha.

invece: Ecce tibi pacia proroitto fidem. Vade. - · Pacis invero starebbe meglio che paucis.

3 BR, OL. - MS, VE, SV : agenda.

' BR, MS, VE, SV. - OL : putaris. t> BR. -- Questa intestatura manca al cod. OL. - MS: Ottho gra-

tias agit deo et patri quod valeat tractare pacem. 11 OL: Ille. 1 OL: se. 8 OL: munera. 9 VE: venia.a.

10 BR, MS, OL, VE. - SV: ipsis. 11 OL: praecedlt. 12 BR, OL, VE, SV. - - MS : aut.

Secessit l!q.uitque patrem cursuque peracto In Venetum subito pervenit 1 remige portum. Quem simul ac videre duo sanctus pater et dux Rune habitu vultuque hilari movere 2 ferentem

850 Foedera vivificae 3 pacis, post oscula patria Lata pedi, invenem recipit dux clarus arnie.o Amplexu iuvenisque sibi data fo edera narrai Pacis ab imperio patremque venire pei· aequor Haud · procul, ut fil'met pacem foedusque sigillet. Ascensum domini celebrem lux illa prneibat, Cum tetigit portum fuit et susceptus honeste Clarus Otho Venetis : misit lux altera patrem Visendum. Dux 4 ipse prior Venetusque senatus Occorrere sibi freto diademate sacri

860 Imperii. Dux ipse suum sibi 5 reddit honorem. Impel'Ìo flexere genu gens altera saueto, Inde sed ascendunt, 6 Marci petiere nitentem Eeelesiam, sed papa sacer 7 sublime sedebat Vestibulo templi pastoris imagine summi.

Hic fìt pax et concordia inter pontifìcem et imperatorem. •

lntranti templum Federico et flexa tènenti Colla patri, pater hunc tangens pede protulit illud

Daviticum : perges super aspida 9 seu basiliscum Et conculcabis, superaddidit ipse, leonem, Carminis ut series contexitur, atque draconem.

870 Non tibi,· sed Petro, Federicus reddidit. Immo

1 BR1 OL, VE. - MS1 SV: pretervenit.

85

2 Così tutti i codici ; ma l' o di movere bl'eve è in questo modo fatto

lungò, Forse meglio : bune hilar_i habitu ecc. , BR, MS, VE, SV. - OL: mirifìcae.

' BRb, OL, VE, SV. - BRa., MS: Dum, & BR, MS, VE, SV. - OL: sibi suum. 6 BR. - OL : subascendun t. - MS : abseondit. - VE, SV : abscendit.

7 BR1 MS, VE, SV. - OL : sacri. s BR, OL. - Manca. Al cod. MS. 9 BRb, :MS, VE, SY. - BR•: aspidem.

88

Tam mihi, qnam Petro, sancins pater ip$e resnmpsit. lllic firmatnr pax et concordia felix Partibus I a geminis non infringenda per aevum.

Hic dominus' papa concedit indulgentiam poenae et c,,lpae acce­dentibus ad eccZesiam Sancti Marci 11, vesperis vigilia•rum ascensi.onis

usque 3 ad vesp eras ìpsiu.s ascensionis.4

jpse pater saerae • celebrans solemnia missae Indixit veniam poen·ae culpaeque professis

Crimina1 qui sancti venient ad limina Marci: Ascensus domini primo de vespere totam 6

Per lucem vesperque duret ad usque seeundum, Quique per octa vam solemnis lucis adesset

sso Ecclesiae celebri, pars septima sola trahatur H uie scelerum parili poenae culpaeque tenore. Et lune Romanus praesul princepsque perennes 7

Sanxerunt, qU.os dux Venetus retinebat, honores. lnde pater popolo grato sermone locutus Eos laudai memorans quaecumque recepii ab illis Obsequia et fidei pugiles et matris amicos Ecclesiae propriosqne vocat cognomine natos. Inde refert 8 grates meritas, de muuere spondei

890 Ecclesiae dotare ducem Venelosque fo vere Semper et haec Latiis mandabat scrlbere libris: Postmodo laeta dies semper memoranda per urbem Dicitur, 9 hac Venetis reserataque 10 ianua coeli, Hae quoque 11 pace data terrarum lotus et orbis

1 BR, MS, VE, SV. - OL: Patribus. 2 BR, OL. .... Manca al co.d. M·S. s BR, OL. - Il cod. MS ha in veoe la pa:ola. : Domini. 4 BR. - MS, OL, VE, SV : ipsius Diei inclusi ve. 5 SV: sacra. e OL : totum.

1 BR, OL. - MS, VE, SV : per omnes. s. OL :· fellt. 9 OL: · Ducitur.

10 OL ; reserate. eet. 11 VE: quia.

Exsultavit,' ubi Christi nomenque fidesque oscitur et totus concors fuit undique mundus.

Historia aute,,n 2 reconcilialionis huius depicta erat cum his versibus.s

Reddidit haec V enetos synodi praesentia Iaetos Anno milleno centeno septuageno.

Cessit Alexander venias lune papa beati 900 Ecclesiae Marci/ tertius ille fuit : Si qnis in ascensu 5 Domini convenerit illuc

Oonfessus vere cordeque perpenitens, Vesper utrumque lavat totum, qnod inter utrumqtie

Tempus cum culpa poenaque nulla manet. Additur: et rursus octavae tempore toto

Septima peccati pars relevatur ei.

ST

Tempore autem papae Clementis V. ignis in ecclesia emersit combitrens atque 6 destruens pictitras, quae in ipsa ecclesia 1 erant,

Hic ponuntur 8 verba aitctoris cu1n exclamatione :

Q utinam pax 9 haec ad tempora nostra rediret, Ut foret imperium nostro sub tempore matri

Ecclesiae iunctum nomen partisque 10 sileret 910 Et velut una fides nobis foret una voluntas.

Totius hic igitur multos duo sidera mundi Festivos duxere dies, iere per urbem, Mirantes urbisque Situm gentisque decorem,

1 BR1 OL. - MS, SV : Exulta-JJ.t. · 2 BR. - MS : Historia huius. Il cod. O L non ha nè ll' iutes-tatura

nè i versi dal 897 al 906, sicchè nel cod. OL il verso 907 segue senza in­terruzione al verso 896.

a BR. - MS : reconciliationis scripta est his versibus Rome in eclesia lateranensi Rame 1170.

4 VE: matri. 5 MS1 VE. -- BR : ascensa. - SV : ascensum. 6 BR. - MS : eclesia combusit d·estruens. 1 BR. - M-S: que irn ea enmt. s BR. - Queste due parole mancano àl cod. MS.

9 BR, OL. - MS, S.V; h-0c. - VE: hoc hao; 10 MS. - OL, VE, SV : patrilique.

88

Aurea sanctorum et fulgentia tecta virorum Atque super magno numerosa theatra canali,' Quae deceaut reges ve! marmore compta ve! auro , Et percurrentes centum sexteria 2 rivos, Omnia qui tectis 3 ad vi tam' commoda portaut, Ex universo mirantur et agmina mundo

920 Ad V enetos congesta sinus, mirantur et nude Tantae sint Oereris ve! tanti dona Lyaei.

Reeesws pontificis a Venctiis. 5

[ rgo ubi pax acta est et amor coniunxit in unum Hos dominos, quorum fuerat diversa voluntas,

In sedem remeare snam pater almus ad urbem Destinat inque suos Federicus pe,·gere calles, Quando patrem sanctum sacrae sociaverit 6 urbi. Pro reditu· denas munit dux ipse galeas Seque patri comitem Venetis cum g-randibus addii. Ut iam prompta fuit tantorum turba virorum,

930 Orbis utrumque iubar sanctus pater im que perator _Romanus proceresqne sui comitesque dncesque Grandis Alemaniae cleri Iaicique nitoris Duxque potens Venetum cum nobilitate suorum, Et praesens urbs omnis erat, scandere carinas Purpureis textis tectas stratasque tapetis, Classica mille sonant, exercitus -e"sse videtur: Tot seriès ratium 7 remis a Htore cedunt. Et mox ponticolae lloreae dant vela secundo, Anchonitana petunt directo litora cursu.

9<0 Praecedunt elaves, aquilae Marcusque sequuntur. 8

1 In margine a.i codici MS e VE sì 1egge: De sitit urbis venete. 2 BR, MS, OL. - VE, SV: sextena. 9 BR, MS, OL, VE. - SV : terris. 4 OL: vitae .

. :; 'MS. - OL :. Hic ponitur recessus Papae et Impe:ratori, et Du,ci wmitante R<1marn,. - Nel eod. BR manoa ogni iuteatatura.

t: MS, OL. - - BR, VE, SV: soeie.verat. 7 BR, MS, VE, SV. - OL : ratium serios. s BR, MS, VE, SV. - OL : secutus.

Dum fluit Illyricnm multa cum classe per aeqnor Utraque maiestas mundi, volat undique velox Fama novae pacis, reges Christumque 1 colentes Laetiferat 2 populos, at falsi regna Machonis Territat haec, quibus est sanctae custodia terrae Credita praecipue, quorum possessio nobis Dedecus est, sola qui Jesum 3 voce 4 fatemnr, Ast opere abnuimuS. Proh, quanta iniuria., quantus Debeat esse dolor nobis heredibus inde,

950 Quando canum manibus patrimonia nostra tenentm·, Ut Christi natalis humus ' Christiqne sepulcrum, 6

Quaque 7 suis pedibus lnstravit ut incola terrae. Heu mihi, cur secum tam frustratoria nostri Bella gerunt reges tam iustaque bella relinquunt? Forsan sponte dei sic est, vel nostra merentnr Crimina ne 8 patris bona possideamus 9 et 10 alter Carpat, quae nobis debent, extraneus heres. Quo se cumque modo vertat res, te, pie Jesn, Ante meos obitus, oro, da posse redemptam 11

960 'l'u mihi Ierusalem, ve! sic da cernere saltem.

Hic pontifex dedit " uml>rellam domino 13 duei Venetiamm."

jamque appropinquabant terris duo maxima mundi Lumina, qua celso de colle recluditur Anchon,

1 Bl:t, MS, VE, SV. - OL: Christique. 2 BR, MS, VE1 SV. - OL : Laetificat . 3 VE, SV; Jesus. 4 BR, MS, VE, SV. - OL: soli. r-_ BR, OL. - YE, SV: natale solum. - MS: nata.li sumus. 0 SV : eepulcrum est. 7 OL : Quamque. 8 BR, OL. ~ MS, SV : nec. 9 HRa, OL, VE. - BRu: po$sidemus. - MS! poi&idamus.

!O OL, VE, SV. - BR, MS: nec. 11 BR, OL. - MS, VE, SV: redemptum. 12 BR, MS: dat. 13 BR. - Manca. al cod. !,. S.

39

14• BR. - MS: Duci veneto in Anchona. - OL: Quando· in Ancona data est umbella Duci Venetorum.

40

Depositisque solum tetigerunt remige vehs. Auchonitanorum venit gens praescia tantis Ohvia principibus mag·uo spectanda paratu Umbrellasque duas vexerunt primaque summo Pontifici, imperio sed traditur altera sancto. Papaque tunc inquit primatibus Anchonitanis : Vadite et iustauter referatur tertia nostro

970 Umbra duci, umbrellae quem iam diguamur houore. Tunc Federicus ait : tua sit reverentia salva, Sancte pater, terrae tantum duo rebar in orbe Esse potentatus umbrellae nomine dignos, Tu modo sed ternum 1 sic condere velle videris. Papa refert: sic . est, V enetum sed dicimus unum Esse ducem membrum nostri membrumque parentis Ecclesiae nostraque frui sibi tradimus umbra. Amodo quique sibi succedent sede fruantur Umbrella memoresque 2 sciant nos esse recepti

980 Obsequii gratisque sibi nos esse paratos. Tunc UlUbrella duci mox est allata 3 tribusque Umbrellis dominum 4 praecedunt 5 ordine terni. Bic modicas duxere moras, dum cuncta parantu_r Ornamenta viae. Terra gradientibus apta Mox Anchon terrestre sacro patrique suisque Struxit iter, munivit equis heroas honestis., Sed patrem niveo de consuetudine manno. 6

Iam proticiscuntur pater et coi:nitiva celebris Mundi primatum Germanica 7 iuncta Latinae.

990 Festinarè vias solito de more coegit Pontificem Germanus eques 8 longasque dietas Transcurrere brevi iuga per salebrosa meatu.

I BR, MS, VE, SV. - OL : tertiam. 2 BR, O¼ .. .,.. MS, VE, SV : moresque.

3 OL: oblata. 4 BRb, MS. - BRa : deu,m. 5 SV : procedunt .. 6 BR. - M8: niano (sic}, - OL: manto. - VE: m~e.

7 ~R,. M.S, OL. - VE, SV : germania. 11 OL. - BR, MS, VE, SV: equos.

Hic dicit, quid Romani fecerunt quum app,·opinquaverunt Romam. 1

cumque 2 appropiuquarent urbi, quam Romulus olim Condidit et laterum circumdedit undique muro,

Quos tamen Angustus mutavi\ marmore Caesar, Rumor abit totam patris venientis in m·bem Tantorumque ducum. Gaudens Romana cucurrit Obvia nobilitas sua pignora cara videre. Cardinei venere patres clerique priores

1000 Imperioque sali proceres et regibus olim Atqne minor populus, maior sed massa virorum. Gratius baud ' matri redeunti turba revident 4

Pnllorum nido residentum, quando reversa Sera 5 parens pieno saturandos visitat ore, Quam sancto plausere ' patri Romana propago Imperiique sui Federico frena regenti Atque duci Veneto. 7

.41

Hic dominus papa dedit VII] vexilla domino duci et Vlll tubas argenti. 8

Sed amoris piena tulerunt 9

Dona patri sancto pulcherrima : sindonis octo Exhibuere quidem va.rii vexilla coloris

1 BR, OL. - .MS; Quid ege-rint Romani in accessu pontificis ad urbem.

2 MS, VE, SV. - BR, OL: Dumque. a OL. - BR, MS, VE, Sv: aut.

' BR, MS, VE1 SV. - Proporrei nmident, l' i di •l'evident sendo breve,

risponde anche meglio al dativo tna.bri. OL : revidet. ~ SV: Vera.. lì "MS, OL. - BR: plausore. 1 OL : Atque duci veneto qui pacifiea.vit utrosque. 8 BR, M.S. 9 BR. - MS: Ponti/ex Duci donavit octo vexilla sirici et octo

tubas argenteas. - OL: octo tubas argenteas et Thronum donata. sibi a Romanis.

1010 Argentique tubas totidem tribuere. Sed illa 1

Iussit Alexander Venetorum cuncta beato Dona duci tribui, cui dux pro munere tanto Rettulit immensas grates cervice reflexa. Haec sunt ergo tubae, qnas haec in tempora magni Serva vere duces: bodierna luce profecturn Ante ducem reboant, 2 cum grandia festa geruntur Et vexilla patris bene conservata decorant Ascensum domini Marci distensa plateis Et quas solemnes celebrant per tempora luces.

1020 Postmodo procedunt pater imperator et altus Dux Venetum, multis iubilis sncceditur urbi: Non plus Arsacidmn 3 remeans tum 4 victor ab oris Augustus populo tulit applaudente 5 triumpbi.

Hic dominus papa privìlegio om.nes praedictas honorificentias datas domino duci, comwn,i Venetiaritm 6 con{irmat.1

Ergo ubi papalem Laterani venit in aulam 8 Clarus Alexander propriaque in sede resedit,

Ipse duci V enetum concessos rursus honores Tradidit affirmans et scripti robore sanxit.

1 BR, OL. - MS, VE, SV : illas. - Tra il verso 1010 e il 1011 il

cod. OL inserisce i seguenti: Et duo rite throni : qui dantur rite duobus Principibus summis : voluit quoque participare

Hoc summi patris clem.entia eum duce digno Praecipitque Duci quod tertius addijceretur.

Quem, tamquam solium, sederat quod solus eundo Dux, praebere facit, memor huius semper honoris.

11 cod. Olmo è il solo che abbia questa interpolazione. 1 BR. - MS1 OL, VE ~ roboant.

' BR, OL, VE. - MS : arsadidum. 4 Propongo twm in luogo del cum de' codici ; Io scambio delle due

lettere essendo tanto facile nella grafia del medio evo. s BR, OL. - MS: plaudente. - VE, SV: tali plaudente 6 MS: Papa p1•2·vilegi.o confirmat honorificentias Duci ve,neto con~

ces,as et Comuni venetiarum. 1 BR, OL. 8 OL: Papa.

Qualiter dominus papa duxit imperatorem et ducem V enetiarum 1

per sancta laca Romàe et primo 2 ad sanctam Mariam • in ara caeli.

Hinc' festiva pater protraxit tempora ducens Primates tantos loca sacra videre per nrbem.

1030 Transeo sacratas Petro Pauloque basilcas Et Lateranensis sanctorum sancta Ioannis Atque dei sanctae genitricis pantheon 5 el quae De nivis inditio strnxermit tempia Mariae, Ne foret heredis substantia divitis expers : Quae visere pater prineeps praesesque 6 ducalis Et reliqui proceres. Qua sunt Capitolia celso Strncta iugo, veui unt tandem, qua Caesaris aula Perstitit Augusti, sed postmodo fabrica tanti Prìncipis ecclesiae formam de nomìne sumpsit

104.0 Virginis et matds, quae caeli dicitur ara. Nominis et 0au sam sc itanti papa rependit Haec Veneto grandi: fi li mi care, potestas Imperii , quam nnnc Federicus possidet iste, Venit in Augustum, qui mundi regna subegit Totius et poterat dign e mon archa 7 vocari. Curo foret in tanto dicionis culmine Caesar, Bune voluit populus Romanus dicere numen Et velut bune orare deum. Respondit honeste Augustus petii tque moras 8 respousa referre

,oso Et sibi prndentem ' iussit properare Sibyllam Pendere consilium. Cui prudentissima vates Inspirata deo dixit: differto parumper

1 BR. - OL: venetiae. - MS : venetuin. 2 SV : primum. ' OL : ad Ecclesimn Sanctae Mariae. 4 BRb, MS, VE. - BRa : Hic: ~ BRb, MS, VE, SV. - OL: atqne. - BRA: et eque.

6 OL. - llR, MS, SV : preseps que. 7 OL. -~ BR1 MS, VE, SV: monàrchta. 8 SV: mora. ~ VE, SV: prudenti.

44

Ostendamque tibi quod gentes numen adorent. 1

Virgineo iam nunc aderat clarissima partu Sancta dies. Intrant thalamum cum Caesare vates, Quo poterat solis discerni purior ortus, Aspiciuntque rotam Phoebi nascentis et ecce Intus erat virgo puerumque tenebat in ulnis. Mox ait Augusto veneranda Sibylla: videsne

1060 Hunc puerum, quem virgo tenet? Deus ille deorum est. Hunc et adorari decet, hoc non 2 dig·nus honore Alter adest. Prohibe ne quis te prorsus adoret : Tu mortalis enim, pner hic aeternus et idem Filius ipse dei, deus hic est trinus et unus. Tresne vides 3 soles? Hos iam coniunget in unum. Meridies factum est, ut vates praescia dixit. Utque deum vidit caelesti in sidere Caesar, Obstupuit visu tanto, ciel inde senatum Et sibi visa 4 refert, orari se vetat, illum

1070 Dixit adorandum, qui solus' in orbe refulsit. Hac et in ecclesia iussit monstrare ministros Mirificum pictoris opus pater, ut puta sacrae Virginis effigiem, quam Lucae dextera sancti Pinxerat inque suae doctricis 6 imagine totum Et hausit 7 sensum totius et artis acumen Quantaque virgo fuit tabulae designa! imago Pluraque diverso miracula tempore gessit, E quibus ipse pater narrat 8 de pluribus istud : Tempore Gregorii, qui nos praecessit in alma

1080 Sede, diu mortis fuerat taeterrima clades Aeris infecti totam communis in urbem

1 Or, : adorant. 2 OL; Hic dignus. s O L : vi disti. 4 HR, OL. - MS, VE: iussa. - SV: iusta. 5 OL : solis; che risconti-erebbe meglio con la leggfmda dell'apparizione.

6 BR. - MS, VE, SV, OL : doctrinis. 7 BR, MS, VE, SV. - OL: Exhausit. s OL: recitat

Magnaque para popnli cecidit, 1 quod et ultio fecit Digna dei, meritis qui dat sua praemia cunctis. Ipse' deo pestem noscens ob crimina missam Gregorius precibus placari iussit eundem, Ordine procedi septeno fecit et urbem Cirnuiens 3 almam iussit praeferre figuram Scilicet hanc laudesque deo gradiendo canebant. Quaque ferebatur Christi genetricis imago,

1000 Protinus ante illam fugiebat pestifer aer, Ut caligo solet solis fulgore fugari. Utque fuit totam processio facta per urbem, Pervenit sacra populus '1 praeeunte figura, Angelic·o qua onne de nomine porta vocatur, Ecclesiae doctor celeber Gregorius alto Marmoreae turris prospexit. Vertice stabat Angelus et tergeus gladium quasi caede cruentum Imposuit forulo. '.l'une hic sanctus pater inquit : E'inis adest pesti. Pesti' fuit hic quoqne O finis.

1100 Haec 7 ut Alexancler dixit, flexere figura.e folla duces, icou celebri de more locatur. Nondum cordifer i pater ordinis ille verendus Franciscus vitae declerat m.onimenta. beatae, Nec dum natus erat nec post modo 8 tempore grandi. Hanc sua Francisci sacrosanctam nunc tenet aedem Posteritas nutnque dei per saecla tenebit. Iude pater, visu n postquam pavere beato Lumina, secessit tanta com itante caterva.

1 OL, VE, SV. - BR, MS: occidit. 1 VE: ipsa. i BH.1 MS. - VE1 SV : circwniens. -- OL: circuens.

4 OL: populos sacra. :; Bit. - MS : pestis. 6 VE, SV : hic quoque fuit. 1 VE, SV: Hoc, 8 OL, VE, SV. - BR, MS : postmodum. ; BR, OL. - MS, VE, SV : iussu .

45

Qualiter dominus papa 1 duxit imperatorem et ducem Venetum ad vide-ndum ubi sanctus Petrus et Paulus stantes in carcere 2

converternnt omnes carce.-atos et fon s exivit ad preces beati Petri in àfoto carcen,

postmodo sed reliqnae lncis sub tempore patrum 1110 Ipse pater visum comites mirabile duxit,

Carcere qua 3 Petrus Paulusque fuere profondo. Tarpeio sub colle quidem specus altior infra Porrigitnr saxum, gemiois quasi passibus itur Hnc gradibus spatiique brevis iacet area plano . Ex hac 4 areola rursns descenditur et bis Hinc tantum spatii descendit scala, sed illam Ve! natura dedit ve! scalpris illa' recisa est, Parvula sub solido latet illic mansio saxo. Iste lacus siccns quondam simjlatur abysso·,

1120 Nec recipit radios , nisi, si qnos attulit ignis. Hic sanctos diri iussu posuere Neronis Et plures aliquo mulctandos crimine, quorum Auribus infudit Petri Paulique salubris Lingua fidem Christi et regni caelestis amorem Conversique viri sanctorum voee duorum Respondent: nobis cupidis, ut simns et ipsi Christicolae, quodcumque opus est facitote, rogamus. Sumere si Christi cupitis de nomine nomen, Petrus ait vestrasque u animas super astra 1evari ,

1130 Vosq ue deum patrem credatis in omnipotentem, Qui caelu m et terram verbo qui cuncta creavit, lnque sunm 7 genitum pariter vos credile Chrislum, Qui patris est verbum· patris et sapientia virtus Baptismique sacro de fonte lavaminornm.8 Aiunl

• BR, OL. ~ MS: Qua/iter Pontifex. 2 OL : in carce1·e stante.s. 3 BR, MS, OL. - VE, SV: quo. 4 BR, OL. - 1\1S, VE, SV : Ex areola. 5 OL: ipaa. G BRa.1 M8. - BRti : nostra.eque. 1 OL: euì. a BR, MS. - OL, VE, SV : lavaminor. - Vereo corrotto.

Captivi: quaocumque, patres, credenda refertis Credimus et 1 to to veracia corde fatemur Et sancto petimus baptismi fonte lavari. Utque volun tatem comitum Petrns aspicit et nil Praeter aquam pleui~ votis uh·iusque deesse,

1140 Ipse genl)fl ectens dominum prece supplice poscit Ut sibi mìttat ' aquas. Solido dulcissima saxo Mox aqua prosiluit," modìcum dedit undula fontem

47

Et manet usque bodie: quantumvis demc, nec uuqu am Deficiet quantumquc sinis, 4 non creverit ultra. His cathecnminos tunc Javit apostolus omnes lfaptizans limphis fidei quoque recit amicos. Hunc el fo ntìculum dncibns pater ipse sacratam Ostendit visµ que duces g11stuque probaruut. Quique per id tcmpas carcer fuìt horridns, idem

1150 Nunc locus ecclesiae celebrem super accipit aram.

Qualiter dominus 11apa 5 du.xit imperatorem et ducetn Venetiar-umG ad fontes beati Paitli , itùi fuit tn mcatus capite, 1

Hinc s alios fontes divino munere roissos Prìncipib us monstrare pater, qua' Paulus ab alma

Dimisit cervice caput, post tempore venit. Tres etenin1 fontes Pa uli mors lactea 10 fecit, Quaque 11 fuit primo caput a cervice l'ecisum, Prosiluit 12 fons vivus aquae saltusque gemelli " Truncati capitis fontes fecere g·emc)los.

1 OL: ex.

2 OL, VE, SV. - HR) MS: mutat. 3 MS, OL, VE, 8V. - BR; proailiit. 4 MS, OL, VE, SV. - BR : finis.

' BR. - OL, MS: Pontifex. 6 BR, OL. - MS : venetum.

7 OL - BR: t runcatus caput. - MS : {ld- quos ft1iit dec.ollatus.

e OL: Hunc. 9 OL: guam.

rn B1:, OL. - MS, VE : Jacte. 11 OL : Cumque. 12 MS, OL, VE. - BR: PL·os iliit. 13 MS : mege.lli (sic) ,

48

Qualiter dominus 1 papa duxit iinperatorem et ducem Venetia­rum 2 ad fontem, qui cttrrit die nativitatis 3 domini de oleo

p-wrissfrno 4 itsque in Tiberim. 5

Hand alium fontern pater ille" beatns omisit, Qui natalitio Christi defluxit in amnem1

1160 Fons olei veri splendente liqnamine, Tibrim.

Qualiter dominits papa reseravit 7 arcani foecleris et ostendit

imperatori et domino duci s mirabilia, 9 quae sunt in ea.

Tunc reserasse patrem referunt et foederis arcam Idque, quod intus habet, ducibus moustrasse duobus,

Ut òfoysis tabnlas, eremique, quod urceus auri Servat adhuc, mannaro et virgam, quae floruit Aaron.

Qualiter doniinus papa dernonstrctv-it pretiosissimas reliq_i-t,ias, quae sunt in sancta sanctorum, domino impera.tori et duc,i Venetiarum. 11

s anctaque sanctorum duci bus patefecit eisdem, Sic fama est, dominique breves de corpore sumptas

Pai·ticulas : tanti thesauri dona videri Permisit geminis. 12 Quae circnmcisa remansit Hebraico de more caro monstrata refertur,

1170 Ex umbilico decisa caruncula Christi Sanctorumque pedum sandalia quicquid et illic Clauditur archanum reseratum ac ordine visum est.

1 BR, OL. 2 BR, OL. - MS : venet-um. 3 BR. - MS, OL ; Natalis. 4 BR, OL. - MS : puro. ' BR. - MS, OL : Tybrim. 6 Manca al cod. OL. 7 OL, SV. - BR1 MS : reservavit. 8 BR. - MS : et duci veneto. 9 BR, MS. - OL : mirabiles res.

10 BR, OL. - Questa intei,tatura manca agli altri codici. 11 BR, OL. - Manca a' cod. MS, VE.

49

Qualite,· dominus papa ostendit sudarium domino imperatori et duci Veneto multasque ' alias reliquias prntiosas.

TUJ)C Christi vultum, quem sancta Veronica pandit Et cunas tunicamque suam videre verenter 2:

Et pater et patri libuit quos cernere sancto.

Qualiter impera tor et dux recedentes dc Roma redierunt. •

Ergo ubi thesauros, quos urbs Romana reservat, Ostendit, Federice, libi, clarissime princeps,

Et tibi , dux Venetnm, magnis par regibus ipse, Dignus Alexander papali sede, repleti 4

11so M uneribus largis a sancta ma tre 5 receptis, o Ad proprium rediistis iter diversa petentes. 7

Utque patri fecere vale de more beato Et sacra lotus discessit coetus ab urbe, Pro commissorurn venia Federicus habenda, Ut sanctam redimat terram, proficiscitur. At nunc Historiae alterius, cui cedimus) inchoat ordo Deque suis gestis non ulteriora canemus.

Quomndo dominus diix alacriter receptus est a Venetis. 8

Ipse quoque ad Venetam remeans dux inclitus urbem Scriptaque grata ferens, sumptornm pignus honorum,

1 BR, M~ : aliasque rnultas. - OL : et 11mltas alias pretiosas reliquias.

1 OL. - BR, MS, VE, SV: verentur. Poiohè la metrica richiede l' i di videre lungo, e necessario il perfetto che non potrebbe stare con verentur".

3 BR. - OL : ... et dux Venetiarum Hc.esseruut de R oma. - MS: Recessus imperat,wis et duc-is ab w·be R oma. - VE, SV: Recessio , .. •

' OL: repleti. - BR, MS, VE, SV : repleri. ~ DR, 1\1S1 VE1 SV. - OL: sede. ~ BR•, OL. - BRll, MS, VE, SV : receptus. 7 OL, VE . - BR, MS1 SV: parentes. 8 BR, OL. - MS: Adventus Domini Dueis in utbe Venetiarum ex

Roma.

50

11 90 A populo et primis est laeta fronte receptus. Hnnc quoque tunc 1 donis laetatur terra recepus Dumque fluet circum pontus, laetabitur olim. Fine dato nostris digne libi sumpto' libellis, O pater et fili curo sancto flamine, grates Et libi, quem nostro bis sensimus esse favori, Marce sacer, sumpto pro munere dentur honores.

Venetianae pacis inter ecclesiam et imperatorem Castellani bassia­

nensis liber secundus feliciter explicit. Deo gratias. Amen. '

B ecommendatio operis per auctorem st1·enuo viro domino Francisco

Dandulo inclito duci Venetiarum.

Accipe, Dandulea Venetum dux inclite prole, Quem fecere ducem genus et sapientia, mores,

Eloqnium, virtus, multa experientia recti,

1200 Hoc, Francisce, mei munus non grande libelli Exterius, tarn en intus babens praegrandia sceptro A dominis mundi merito data dona ducali. Hoc, ego, Bassani, quod do tibi, natus amoena In patria et toto cum munere suscipe vatem, Quippe tuo patriaeque tuae felicis bonori Castellanus amans felieia carmina dono.

1 BR, MS, VE, SV. - OL : tot. Avverti che tunc lega con 1·eceptis.

' Nonostante i codici leggerei volentieri sunto.

s BR. - I cod. MS, SV e i tre bassanesi hanno fine col verso 1196. I segÙenti capitoli stanno ne' BR e nell' OL.

Il cod. MS ha.:

Pinis. Compilatum fuit anno 1343. - l1 cod. OL non 11a la eoUo­eerizione de] cod. BR.1 nè que1la del cod. MS, ma continua d'accordo coi

BR; e siccome nel cod. OL i .singoli capitoli sono numerati, continua anche la numerazione de' due seguenti capitoli che sono XLIX e L.

51

Bic ponit auctor locmn et tempus, quo pracdi,:tam' historiam scripsit, quam con(irmat 2 per epitaphu,m domini Sebastiani Ziani>

incliti cuiusdam ' ducis Venetiarmn.

H anc ego veridicam dum scripsi carmine s pacem lu Venetum tutis laribus,6 centesimua annus

Quattuor adiunctis et quinquaginta flnebat 1210 Praescriptae post gesta rei, velut infera clari

llfetra ducis tumulo, qui post obit inde per annum, Coenobio magni testantur sculpta Georg·ii. 7

Epitaphium domini Sebastiani Ziani cuiusdam incliti ducis Venetiarum. s

Hic dux egregius sapiens dives cinerescit, Vivit curo Christo, mundo sua fama nitescit,

Sebastianus vocitatus in orbe Zianus. Curo papa princeps clerus plebs bune recolebat, Instus pums castus mitis cuique placebat, Cons ilio pollens, bona plantans et mala tollens, Robur amicornm, patriae lux, spes miserorum

1220 Et flos cunctorum dux electus Venetorum. Binos coniunxit gladios et in ore refulsit Elvquium sensus bonitas clementia, census Isti parebat, nulla virtute carebat. Anno milleno centeno septuageuo Octavo Aprilis situs est hic morte ferali Huncque dies plenus lacrimis rapuit duodenus.

Gloria sit Christo de cuius munere sisto.

t BR - OL: dictam. 2 BR. - O L : confirmat et eam approbat. 1 BR. - OL : Seb~·tìani tunc. 'BR. 6 BR. - OL : comune. 6 BR. - OL: In tutis Venetum laribua. 7 BR, -- OL: aancti. 8 Riferisco qui l' epitaffio come sta ne' cod. BR.