THAI JOURNAL OF NURSING COUNCILmis.nurse.cmu.ac.th/mis/download/publication/1248_file.pdf ·...

THAI JOURNAL OF NURSING COUNCILวารสารสภาการพยาบาล

กองบรรณาธการทปรกษา ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.วจตร ศรสพรรณ ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.สมจต หนเจรญกล ศาสตราจารย ดร.ประนอม โอทกานนท ศาสตราจารย ดร.วณา จระแพทย ศาสตราจารย ดร.ศรพร จรวฒนกล ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย ศาสตราจารย ดร.วภาดา คณาวกตกล

บรรณาธการ รองศาสตราจารย ดร.สายพณ เกษมกจวฒนา ผชวยบรรณาธการ ผชวยศาสตราจารย กรองกาญจน ศรภกด

กองบรรณาธการ ผชวยศาสตราจารย ดร.ชมชน สมประเสรฐ รองศาสตราจารย ดร.มณ อาภานนทกล ผชวยศาสตราจารย ดร.วรณยพา รอยกลเจรญ ผชวยศาสตราจารย ดร.อรทพา สองศร ผชวยศาสตราจารย ดร.อาภาพร เผาวฒนา ผชวยศาสตราจารย ดร.อารยวรรณ อวมตาน ผชวยศาสตราจารย ดร.ปรยกมล รชนกล ผชวยศาสตราจารย ดร.วลยา ธรรมพานชวฒน ผชวยศาสตราจารย รอยเอกหญง ดร.ศรพนธ สาสตย พนโทหญง ดร.วาสนา นยพฒน ดร.รชน นามจนทรา เจาของ สภาการพยาบาล

ผพมพ – ผโฆษณา รองศาสตราจารยเพญศร ระเบยบ

พมพท บรษท จดทอง จำกด โทร 0-2931-7095-6 โทรสาร 0-2538-9909

สำนกงาน : สภาการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข ถนนตวานนท อาคารนครนทรศร ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จงหวดนนทบร 11000 โทรศพท (02) 951-0145-51 โทรสาร (02) 589-7121

วตถประสงค

กำหนดออกวารสารสภาการพยาบาล: ราย 3 เดอน (ปละ 4 ฉบบ)

มกราคม-มนาคม

เมษายน-มถนายน

กรกฎาคม-กนยายน

ตลาคม-ธนวาคม

อตราคาสมาชก ในประเทศ 1 ป 220 บาท

3 ป 600 บาท

1. เผยแพรบทความวชาการและผลงานวจย

ทางการพยาบาลและการผดงครรภ

2. เปนแหลงเสนอผลงานวชาการสำหรบ

สมาชกสภาการพยาบาล

3. เปนสอกลางในการแลกเปลยนความร

และประสบการณทางวชาการ

สารบญ

ปท 26 ฉบบพเศษ 2554

ContentVol. 26 Special Issue 2011

Guest editorial

Innovative Telecare System for the Elderly 5 Boorapa Punsawad Sirikarn cherdchoo Atipat Jungate Prattana Punnakitikashem Pongpat Tungkaprasert Tritos Laosirihongthong

Teaching Health Promotion Based on the Empowerment Concept 17 Nit TassniyomResearch reports

Public Policy Process for the Improvement of Children’s 30and Youths’Life’s Assets Naiyana Noonil Saifon Aekwarangkoon

Srinakharinwirot University Faculty of Nursing’s 44Development of Teaching and Learning Methods to Train Students to be Health Promotion Leaders Somsiri Rungamornrat Juntima Rerkluenrit Yuwadee Wittayapun Supapak Phetrasuwan Ubonwanna Keuboonchan

Development of Leader’s Potential in Holistic Health 59Promotion Process of Aging in Community Duangruedee Lasuka Totsaporn Khampolsiri Khanokporn Sucamvang Rojanee Chintanawat

Competency Development of Women Leaders for 70Promoting Health in Women of Reproductive Age Punpilai Sriareporn Mulliga Prommachote

Health Behaviors and Health Care Needs of 81Adolescent Street Children Pawana Bunmuksik Pregamol Rutchanagul Siriporn Kumphalikit

Developing a Health Promotion Model for PregnancyWomen by Using Yoga 95 Yaowares Somsap Sopen Chunuan Tharangrat Hanprasertpong Fonthong Ongplanupat

Model of Continuing Care for Chronically Ill Children 112 Tassanee Attharos Churai Arpaichiratana

Effects of the Encounter Group on Mental Health 126Promotion in Nursing Student Leaders Wanna Kongsuriyanavin Saovaluck Jirathummakoon

Health Promoting Behaviors and Health Risks of the 140Elderly in the Health Promotion Center at Faculty of Nursing, Mahidol University Virapun Wirojratana Venus Leelahakul Patsamon Khumtaveeporn Watthana Punsakd

บทความว าการ

นวตกรรมการดแลผสงอายผานระบบบรการทางไกล 5 บรพา พนธสวสด สรกาญจนเชดช อธปตยจนทรเกษ ปรารถนาปณณกตเกษม พงศพฒนตงคะประเสรฐ ตรทศเหลาศรหงษทอง

การสอนวชาการสงเสรมสขภาพโดยใชฐานคดการสรางพลงอ�านาจ 17 นตยทศนยมรายงานการวจย

กระบวนการนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาตนทนชวต 30เดกและเยาวชน นยนาหนนล สายฝนเอกวรางกร

การพฒนารปแบบการเรยนการสอนเพอผลตนสตเปนผน�า 44ในการสรางเสรมสขภาพของนสตคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สมสรรงอมรรตน จนทมาฤกษเลอนฤทธ ยวดวทยพนธ สภาภคเภตราสวรรณ อบลวนาขวญบญจนทร

การพฒนาศกยภาพผน�าในการสรางเสรมกระบวนการพฒนา 59สขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน ดวงฤดลาศขะ ทศพรค�าผลศร กนกพรสค�าวง โรจนจนตนาวฒน

การพฒนาศกยภาพสตรแกนน�าในการสงเสรมพฤตกรรม 70สขภาพสตรวยเจรญพนธ พรรณพไลศรอาภรณ มลลกาพรหมโชต

พฤตกรรมสขภาพและความตองการการดแลดานสขภาพ 81ของวยรนเรรอน ภาวนาบญมสก ปรยกมลรชนกล ศรพรขมภลขตการพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ 95 เยาวเรศสมทรพย โสเพญชนวล ธารางรตนหาญประเสรฐพงษ ฝนทององคพลานพฒน

รปแบบการดแลตอเนองในเดกทปวยดวยโรคเรอรง 112 ทศนยอรรถารส จไรอภยจรรตน

ผลของกลมจตสมพนธเพอการสงเสรมสขภาพจต 126ของผน�านกศกษาพยาบาล วรรณาคงสรยะนาวน เสาวลกษณจรธรรมคณ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพ 140ของผสงอายโครงการสงเสรมสขภาพผสงอายคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยมหดล วราพรรณวโรจนรตน วนสลฬหกล พสมณฑคมทวพร วฒนาพนธศกด

รศ. ดร. สายพณ เกษมกจวฒนา

บรรณาธการ

สารจากบรรณาธการ

วารสารทอยในมอของทานฉบบนเปนฉบบพเศษ (ฉบบสรางเสรมสขภาพ) จากการทวารสารสภาการ

พยาบาลไดรบการสนบสนนจากแผนงานเครอขายพยาบาลศาสตรเพอการสรางเสรมสขภาพ (พย.สสส.) ในการ

ตพมพและเผยแพรบทความและงานวจยทเกยวของกบนวตกรรมและองคความรดานการสรางเสรมสขภาพ

ของบคลากรในวชาชพและทเกยวของเพอเปนแหลงในการศกษาคนควาสำหรบนกวชาการทางการพยาบาล

พยาบาลวชาชพทปฏบตงานทงในชมชนและในโรงพยาบาลทกระดบ นกศกษาพยาบาลและผทมความสนใจ

และทมความสำคญยง คอ เปนหลกฐานเชงประจกษทแสดงถงความกาวหนาของการวจยทางการพยาบาล

และการพฒนาศาสตรทางการพยาบาลทเกยวของกบนวตกรรมและการสรางเสรมสขภาพของวชาชพการพยาบาล

สสายตาของสาธารณชน

นบตงแตบรรณาธการฯไดประชาสมพนธและเชญชวนใหสมาชกในวชาชพสงบทความและงานวจย

เกยวกบนวตกรรมและการสรางเสรมสขภาพทางการพยาบาลมาตพมพในวารสารสภาการพยาบาล กไดรบ

การตอบรบอยางดยงซงมทงบทความและงานวจยลวนทรงคณคาและนาภาคภมใจในวชาชพของเราทบงบอก

ถงความกาวหนาขององคความรดานการสรางเสรมสขภาพทมความหลากหลายทงดานหลกสตรการจดการเรยน

การสอน การพฒนานวตกรรมและการพยาบาลใหมๆ ในการสรางเสรมสขภาพของประชาชนในกลมตางๆ กน

ทางกองบรรณาธการขอขอบคณทกทานทใหความสนใจสงผลงานเขามามากมายและขอขอบคณผทรงคณวฒ

ทกทานทกรณาสละเวลาในการประเมน ใหขอคดเหนและขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอผเขยนในการปรบปรง

ผลงานของแตละทานใหมความสมบรณมากขน

ขอขอบคณแผนงานพฒนาเครอขายพยาบาลศาสตรเพอการสรางเสรมสขภาพ (พย.สสส.) ทเลงเหน

ความสำคญของการสนบสนนใหผลงานของบคคลในวชาชพไดถายทอดออกมาสสายตาของสาธารณชนซงเปน

หลกฐานเชงประจกษในการประยกตสการจดการศกษาพยาบาล การปฏบตการพยาบาลเพอสขภาพของประชาชน

คนไทยและเปนหลกฐานในการตอยอดองคความรดานการสรางเสรมสขภาพตอไป

บรพา พนธสวสด และคณะ

Thai Journal of Nursing Council Vol. 26 Special Issue January-March 2011 5

นวตกรรมการดแลผสงอายผานระบบบรการทางไกลบรพา พนธสวสด* สรกาญจน เชดช* อธปตย จนทรเกษ* BS

ปรารถนา ปณณกตเกษม** Ph.D

พงศพฒน ตงคะประเสรฐ*** M.Eng

ตรทศ เหลาศรหงษทอง***Ph.D

บทคดยอ : บทความฉบบนมวตถประสงคทจะอธบายเกยวกบ การดแลสขภาพของ

ผสงอายผานระบบบรการทางไกล ซงเปนหนงในนวตกรรมการดแลสขภาพผสงอาย

ทกลมประเทศพฒนาแลวเลอกใช ผลการศกษาบทความตางๆ เกยวกบการดแลสขภาพ

ทางไกล ปรากฏวา ระบบดงกลาวชวยใหคณภาพชวตของผสงอายดขน และชวยลด

คาใชจายในการดแลสขภาพผสงอายได แตในอกมมมองหนงพบวามอปสรรคทเกดจาก

การนำาไปใช ทงในสวนของผใหบรการและผสงอาย ดงนนกอนนำาระบบการดแลสขภาพ

ทางไกลมาประยกตใช ตองคำานงถงผมสวนเกยวของทกฝายเพอลดอปสรรคดงกลาว

วารสารสภาการพยาบาล 2554; 26 (ฉบบพเศษ) 5-16

คำ�สำ�คญ: การดแลสขภาพทางไกล ผสงอาย การดแลสขภาพ นวตกรรม

*วทยาลยนวตกรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตร**วทยาลยการจดการ มหาวทยาลยมหดล***คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

นวตกรรมการดแลผสงอายผานระบบบรการทางไกล

6 ว�รส�รสภ�ก�รพย�บ�ล ปท 26 ฉบบพเศษ มกราคม-มนาคม 2554

บทนำ�

ในขณะทโลกกำาลงเขาสยคดจตอล นวตกรรม

และเทคโนโลยไมไดมสวนเพยงแคเพมความ

สะดวกสบายใหแกชวตมนษยเทานน แตววฒนาการ

ทางการแพทยและเทคโนโลยยงชวยใหมนษยมชวต

ทยนยาวขน เชน การคนพบยาปฏชวนะในการรกษาโรค

ซงเคยคราชวตผคนในอดต แตสงทตามมาคอ ภาครฐ

ตองแบกรบภาระคาใชจายในการดแลสขภาพของ

ผสงอาย ซงมแนวโนมทจะสงขน จากผลกระทบ

ดงกลาวทำาใหเกดการพฒนานวตกรรมการใหบรการ

ดานการดแลสขภาพของผสงอายผานระบบบรการ

ทางไกล (telecare) ซงเปนหนงในนวตกรรมดาน

การดแลสขภาพทกำาลงไดรบความสนใจ นอกเหนอจาก

การรกษาผานทางไกล (telemedicine) และระบบแพทย

ทางไกล (telehealth) อนจะชวยลดคาใชจายทงใน

สวนของผสงอาย เชน คารกษาพยาบาล และในสวน

ของรฐบาล เชน การขยายหรอการสรางโรงพยาบาล

ทสำาคญจะนำาไปสการปองกนหรอสงเสรมสขภาพของ

ผสงอายไดมากขน แตเนองจากการดแลผสงอายผาน

ระบบทางไกลเปนนวตกรรมและยงอยในชวงทดลอง

ใชในหลายประเทศ บทความนจงมงเนนทจะอธบายถง

นวตกรรมดงกลาว และวเคราะหความเปนไปไดใน

การนำาระบบการดแลผสงอายระยะไกลมาประยกตใช

ในประเทศไทย

อ�ยขยของประช�กร

การพฒนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

โดยเฉพาะสาขาการแพทยและสาธารณสข ทำาให

ประชากรมอายยนยาวขน ขณะทอตราการเกดลดลง

สงผลใหสดสวนของผสงอายโดยรวมมากขน โดยในป

ค.ศ. 2009 โลกมประชากรผสงอายรอยละ 7.6

ของจำานวนประชากรทงหมด1 หรอเพมขนรอยละ 60.37 เมอเทยบกบป ค.ศ. 19902 และองคการสหประชาชาตไดคาดการณวาในป ค.ศ. 2020 จะมประชากรผสงอายจำานวน 713,855,000 คน โดยอตราสวนทเพมสงขนถงรอยละ 121.77 เมอเทยบกบป ค.ศ. 19902 (ดงแผนภมท 1) โดยผสงอายสวนใหญจะอยในกลมประเทศทพฒนาแลวมากทสด สวนกลมประเทศทกำาลงพฒนาและกลมประเทศดอยพฒนาจะมสดสวนของประชากรผสงอายนอยลงตามลำาดบ (ดงรปท 2) สำาหรบประเทศไทยนน เรมกาวเขาสสงคม ผสงอาย (aging society: มประชากรอาย 60 ปขนไป เปนสดสวนเกนรอยละ 10 หรออาย 65 ปขนไป เกนรอยละ 7 ของประชากรทงประเทศ3) ในปพ.ศ. 2547 และคาดวาจะเปนสงคมผสงอายโดยสมบรณ (aged society: มประชากรอาย 60 ปขนไป เปนสดสวนเกนรอยละ 20 และอาย 65 ปขนไป เกนรอยละ 14 ของประชากรทงประเทศ3) ในป พ.ศ. 2567 และจะมสดสวนของผสงอายเพมขนเรอยๆ โดยในป พ.ศ. 2573 ประชากรวยสงอาย จะมสดสวนเพมเปนรอยละ 25.124

การเขาสสงคมผสงอายของประเทศไทย เปนสญญาณทหนวยงานภาครฐและสวนตาง ๆ ทเกยวของจำาเปนตองมการวางแผนรองรบสงคมผสงอายอยางเปนระบบ ซงแผนรองรบดงกลาวตองสอดรบกบการดำารงชวตในภาพรวมของผสงอาย อาท ระบบบรการสขภาพ บรการสาธารณะ ความปลอดภย และสวสดการสงคม ซงระบบการดแลสขภาพระยะไกล (telecare system) อาจเปนหนงในเทคโนโลยทางเลอกทชวยใหผสงอายมคณภาพชวตทดตามพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ. 25465 คอ การตอบสนองความตองการของผสงอายทงดานรางกาย จตใจ และ

สงคม6



ค�ใชจ�ยในก�รดแลสขภ�พของผสงอ�ย

จากขอมลขางตนจะเหนไดวา ทวโลกกำาลง

เผชญกบสภาวการณการเพมสงขนของจำานวนประชากร

ผสงอาย สงทตามมาคอ การแบกรบภาระคาใชจาย

ในการดแลและคารกษาพยาบาลทมแนวโนมสงขน

เรอยๆ ของภาครฐ ในประเทศสหรฐอเมรกามการ

คาดการณคาใชจายของผสงอายจะเพมขนถง

2.5 เทาในระหวางป ค.ศ. 2000 ถงป ค.ศ. 2040

แผนภมท 1: จำานวนประชากรโลกทงหมดเปรยบเทยบกบจำานวนประชากรผสงอาย (ป ค.ศ. 1990 -2020)

ทม� : United Nations: Department of Economic and Social Affairs Population Division,

ปรบปรงลาสดเมอ 11 มนาคม 2552 (http://esa.un.org/unpp/)

แผนภมท 2: อตราสวนของจำานวนประชากรผสงวยแบงตามกลมประเทศ (ป ค.ศ. 1990 -2020)

ทม� : United Nations: Department of Economic and Social Affairs Population Division,

ปรบปรงลาสดเมอ 11 มนาคม 2552 (http://esa.un.org/unpp/)

321,888,000718,855,000528,478,000417,242,000



และอาจเพมขนถง 4 เทาในระหวางป ค.ศ. 2000

ถงป ค.ศ. 2050 หรอประมาณ 12.2 ลานลานบาท7

นบเปนภาระคาใชจายสง ซงทำาใหรฐบาลตองหนมา

ใหความสนใจกบคาใชจายเหลาน เชนเดยวกบ

ประเทศออสเตรเลย ทคาดการณการเพมขนของจำานวน

ประชากรทมอายมากกวา 70 ป โดยเปรยบเทยบ

กบประชากรทงหมดวาจะมการเพมขน 3.3 เทาใน

อก 20 ปขางหนาหรอ รอยละ 9 จากจำานวนประชากร

ทงหมดของประเทศ แตกลบพบวามจำานวนผปวยสงอาย

คดเปนรอยละ 42 ของจำานวนผปวยของโรงพยาบาล

ในแตละวน โดยภายใน 10 ปขางหนารฐบาลออสเตรเลย

อาจตองใชเงนมากถง 80.2 พนลานบาทในการดแล

กลมผสงอาย8ดวยภาระคาใชจายทเพมสงขนดงกลาว

ทำาใหหลายประเทศพยายามพฒนา แนวคดและนวตกรรม

การใหบรการสขภาพแกผสงอายเพอสรางการดแล

ทแตกตางและชวยลดภาระคาใชจายในการดแลสขภาพ

ของผสงอาย9 ซงเทคโนโลยและนวตกรรมทนำามาใชนน

มหลายประเภท และมคณสมบตทแตกตางกนไป

ขนกบความเหมาะสมในการใชงานและปจจยทาง

ดานการเงน

ก�รดแลสขภ�พผ�นระบบท�งไกล

การดแลสขภาพผานระบบทางไกล คอการใช

เทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร (information

and communication technology: ICT) เพออำานวย

ความสะดวกในการใหบรการสขภาพและการดแล

ดานสงคม (social care) โดยการตดตงอปกรณท

สามารถสงสญญาณเตอนไวรอบบานของผไดรบการ

ดแล เชน ผสงอาย ผทชวยเหลอตวเองไมไดและผท

อยหางไกลจากผดแล6 ซงอปกรณดงกลาวจะเชอม

ตอกบศนยใหบรการเพอสงขอมลหรอสญญาณเสยง

ไปยงศนยกลาง โดยผไดรบการดแลสามารถดำารงชวต

ไดตามปกต10 ซงอปกรณทตดตงภายในบานมหลาย

รปแบบ เชน อปกรณตรวจวดอณหภม เตยงนอนท

มอปกรณตรวจวดชพจร อปกรณตรวจเลอด อปกรณ

วดความดนโลหต อปกรณสงสญญาณเตอน อปกรณ

ทใชสำาหรบบนทกขอมลประวตผปวยและขอมล

สขภาพ11, 12,13 เปนตน

อยางไรกตาม ยงมความเขาใจวา การรกษา

ผานทางไกล (telemedicine) กบการดแลสขภาพ

ผานระบบทางไกล (telecare) เปนระบบเดยวกน

ความจรงแลว การรกษาผานทางไกล คอการใหบรการ

ทางการแพทยทางไกลผานขอมลภาพและเสยง ซงจะ

มเรองของการตรวจสอบ การวนจฉย และการรกษา

ผปวยทอยทบานไดอยางถกตองและทนทวงท เพอให

การรกษาผปวยทอาศยอยหางไกลจากโรงพยาบาล

รวมถงเนนดานการปองกนการเจบปวย เพอลด

จำานวนผปวยทตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล

ลง14 เชน การตรวจดวยเครองวดคลนไฟฟาหวใจ

(electrocardiographs) หรอ เครองตรวจสมรรถภาพ

ของปอด (spirometry) หรอ ระบบการจดการกอนมา

โรงพยาบาล (pre-hospital management system)

ผทอยในรถพยาบาลจะสงขอมลของผปวย เชน รปจาก

การสแกน หรอ อาการผดปกตตางๆ ใหกบแพทย

เพอวนจฉยและเตรยมการกอนทผปวยจะถงมอแพทย

ในระหวางน แพทยสามารถสนทนากบผปวยหรอ

ผทอยในรถพยาบาลผานระบบออนไลนไดเชนกน15

ในขณะทการดแลสขภาพผานระบบทางไกลเปนเพยง

การเฝาระวงหรอตดตามดแลผปวยทไมตองอย

โรงพยาบาลเทานน6

ประโยชนของก�รดแลสขภ�พผ�นระบบท�งไกล

การดแลสขภาพผานระบบทางไกล เปนนวตกรรม

อยางหนงทมประสทธผลในการดแลสขภาพของ



ผสงอายทบานซงใหประโยชนทงในสวนของผสงอาย

และภาครฐบาล อกทงยงเปนการสงเสรมคณภาพ

ชวตของผสงอายอกดวย

ดานคาใชจายของผสงอาย เมอมการนำาระบบ

การดแลผานทางไกลมาใช จะชวยลดคาใชจายท

เกดจากการจางผดแล การเดนทางไปโรงพยาบาล

และคารกษาพยาบาล ในสวนของภาครฐนน จำานวน

ผสงอายทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลลดลง

โรงพยาบาลจงมจำานวนเตยงเพอรองรบผปวยมากขน

สงผลใหความตองการในการขยายหรอสรางโรงพยาบาล

หรอบานพกคนชราลดนอยลง16, 17

ในดานคณภาพชวตของผสงอายนน ผสงอาย

สามารถบรหารจดการสขภาพของตวเองได ถาเกด

เหตการณไมปกตกสามารถหาทางแกไขกอนทจะ

ไปพบแพทย นอกจากนแพทยยงสามารถตรวจสขภาพ

ของผสงอายไดทกวนผานระบบ ทำาใหแพทยสามารถ

วนจฉยอาการไดทนทวงท อกทงเครองมอบางชนด

สามารถประเมนปญหาสขภาพทอาจนำาไปสโรค

ตางๆ ได ซงจะนำาไปสการปองกนการเจบปวยตางๆ ได

นอกจากน ผสงอายจะรบรสภาวะรางกายของตนเอง

อยตลอด ทำาใหลดความเครยดความกลวถงแมอย

คนเดยวกตาม16, 17

จากประโยชนและศกยภาพในการจดการและ

การดแลสขภาพของผสงอายดงกลาว ทำาใหหลาย

ประเทศใหความสนใจตอนวตกรรมน ดงจะเหนได

จากรฐบาลประเทศองกฤษมเปาหมายทจะเปนผนำา

ทางดานการบรการดานสขภาพภายในป ค.ศ. 2010

โดยใชนวตกรรมการดแลสขภาพผานระบบทางไกล8

อยางไรกตาม มหลายปจจยทเปนอปสรรคและอาจ

ทำาใหการดแลสขภาพผานระบบทางไกลไมเกด

ประสทธภาพสงสดได

อปสรรคทอ�จเกดขนจ�กก�รนำ�นวตกรรม

ก�รดแลสขภ�พผ�นระบบท�งไกลม�ใช

เนองจากการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

เปนการบรณาการนวตกรรมดานเทคโนโลย และ

นวตกรรมดานองคกร ในสภาพแวดลอมทแตกตางกน

รวมถงมหนวยงานทเกยวของหลายดาน ทงดาน

การบรการ ดานสขภาพ และดานบรการสงคม ทำาให

เกดความซบซอนของโครงสรางระบบและการนำาระบบ

ไปใช ซงหากผทมสวนเกยวของในแตละฝายไมเขาใจ

ในกระบวนการทำางานทงหมด หรอมการตกลงดาน

ผลประโยชนไมลงตว อาจมผลใหเกดอปสรรคตอ

การนำาไปใชงานได18 สำาหรบอปสรรคสำาคญทเกดขน

จากการดแลสขภาพผานทางไกลในสวนของผใหบรการ

สขภาพ10 ม 5 ปจจย คอ

1. บ ร บ ท แ ล ะ ว ฒ น ธ ร ร ม ข อ ง อ ง ค ก ร

(Organizational context and cultures) โดยเฉพาะ

ระดบการมสวนรวมในการบรหารของผถอหน

และความเสถยรของระบบการบรหาร รวมถงความ

พรอมของแผนงาน พนกงาน และการนำาเสนอระบบ

บรหารทมการเปลยนแปลงอยเสมอ ซงเปนสงสำาคญ

ในการนำานวตกรรมเทคโนโลยดานการแพทยไปใช

ใหประสบความสำาเรจมากกวาความสามารถทางดาน

เทคนค

2. ความจำาเปนและความตองการของผใช

บรการ (User needs and demand) เปนอปสรรค

ทสำาคญตอการนำาการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

มาใชงานคอ ไมสามารถเขาถงความตองการของ

ผใชบรการได เนองจากผผลตสวนใหญใหความสำาคญ

กบเทคโนโลยมากกวาความตองการของผใชบรการ



ทำาใหเกดชองวางระหวางความตองการระบบการดแล

สขภาพผานทางไกล และการพฒนาระบบการดแล

สขภาพผานระบบทางไกล

3. ความซบซอนของระบบ (Project com-

plexity) มความสมพนธกบความตองการของผใชบรการ

ความซบซอนของระบบจะขนกบความแตกตางของ

กลมผใชบรการหรอภาวะสขภาพและจำานวนของ

ผทมสวนเกยวของ ถาผใชบรการมสวนเกยวของกบ

ระบบมากเทาไหร ระบบตองมการผสมผสานกบการ

ใหบรการมากเทานน เพอใหผใชบรการสามารถใชบรการ

ไดทงระบบ

4. กรอบของทองถนทมสวนชวยในการ

สนบสนน (The local framework for support)

ลกษณะทางสงคมมผลตอการปรบใชการดแลสขภาพ

ผานระบบทางไกล ซงการดแลสขภาพผานระบบ

ทางไกลจำาเปนตองใชขอกำาหนดหรอขอตกลงใน

การสอสารระหวางคอมพวเตอร (protocol) และ

โครงสรางตางๆ ทเกดจากการตกลงรวมกน รวมทง

ตองมกระบวนการทเหมาะสมไมวาจะเปนการเสาะหา

เทคโนโลยและการจดการทางดานสงคม นอกจากน

สงคมยงขาดความรในเรองของการดแลสขภาพ

ผานระบบทางไกล

5. แนวโนมประสทธภาพเชงประจกษ (Evidence

of potential effectiveness) เปนการแสดงใหเหน

ถงผลในเชงบวกทเกดจากการทดลองโครงการ ซงม

สวนสำาคญอยางมากสำาหรบระบบสขภาพ โดยระบบ

สขภาพจะใหความสำาคญกบมาตรฐานทสงและม

ประสทธภาพกอนนำานวตกรรมไปใช แตโดยสวนใหญ

การศกษาระบบการดแลสขภาพระยะไกลจะเนนใน

เรองคาใชจาย สถานท และระดบความพอใจของ

ผใชบรการมากกวาจะแสดงใหเหนถงประสทธภาพ

ของการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

ขนตอนก�รประยกตใชก�รดแลสขภ�พ

ระยะไกล

จากการทนวตกรรมการดแลสขภาพผาน

ระบบทางไกล มบทบาทในการลดคาใชจายระยะยาว

ของผสงอาย ทำาใหประเทศทพฒนาแลวหลายประเทศ

นำานวตกรรมนมาใช แตดวยความทเปนนวตกรรมใหม

ทยงไมเปนทรจกอยางแพรหลายตอบคคลทวไป

ประเทศทจะนำานวตกรรมการดแลสขภาพผานระบบ

ทางไกลไปใช จงตองมการปรบปรงอปกรณหรอระบบ

ใหเหมาะสมสำาหรบผสงอายในประเทศนนๆ ตวอยาง

เชน โครงการ EPIC (European Prototype for Integrated

Care) ไดแบงการนำาการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

ออกเปน 2 สวน สวนแรกคอ การตดตงอปกรณ

สงสญญาณเตอนภย อปกรณและขอมลทางการแพทย

ภายในบานของผสงอาย สวนทสองคอการตดตงอปกรณ

ทศนยกลางของระบบ (Home Telecare Service Center:

HTSC) โดยอปกรณหลกของระบบจะประกอบดวย

การจดการดานการเตอนภย และระบบการตรวจสอบ

ตดตามผไดรบการดแล ซงระบบสามารถบนทกขอมล

สขภาพและสามารถศกษาขอมลเพอเตรยมการจดหา

อปกรณทเหมาะสมแกสถานการณของผสงอาย

และมการตดตงสญญาณเตอนเมอมเหตฉกเฉน

หรอความผดปกตเกดขนภายในบานของผสงอาย

นอกจากนนสญญาณจะถกสงมาทศนยกลางของ

ระบบทนทเมอมเหตฉกเฉนหรอความผดปกตเกดขน

ภายในบาน เชน ไฟไหม มผบกรก ระดบความดนโลหต

สงผดปกต หรอผสงอายหกลม ในกรณทไมมอนตราย

เกดขนกบผสงอาย แตขอมลสขภาพประจำาวนมคา

เปลยนแปลงไปในทางทไมด เชน เมอระดบความดน

โลหตสงกวาปกต คาของนำาตาลในเลอดสงกวาปกต

ศนยจะสงสญญาณกลบไปยงผสงอายในรปแบบของ

ขอความ (SMS) เพอเปนการแจงขอมล19 (ดงรปท 3)



รปท 3: ระบบการดแลสขภาพระยะไกลของโครงการ EPIC

ทม�: Rodriguez et al.19

กรณศกษ�ก�รดแลสขภ�พผ�นระบบท�งไกล

ของประเทศต�ง ๆ

ประเทศโปรตเกส20

ประเทศโปรตเกส แบงการดแลสขภาพผาน

ระบบทางไกลออกเปน 3 สวน สวนแรกเปนการ

ตดตามทบานของผสงอาย (local monitoring)

ประกอบไปดวย เซนเซอรทตดกบตวผสงอาย เพอ

สงขอมลตางๆ ทถกนำาเขารหสเพอความปลอดภย ไปยง

สวนทสองผานเครอขายไรสาย นอกจากนยงประกอบ

ดวย กลอง อปกรณหนาจอสมผส และ ไมโครโฟน

เพอใหผสงอายสามารถตดตอกบสวนทสามได สวน

ทสองเรยกวา ศนยควบคม (control center) ทำาหนาท

รบขอมลจากสวนแรกมาเปรยบเทยบกบฐานขอมลเดม

ของผสงอาย เพอตรวจสอบความผดปกตและแจง

ใหกบครอบครวของผสงอาย และสวนทสามเปนหอง

สนทนาการเสมอนจรง (virtual leisure room) ทใช

สำาหรบสรางความสมพนธระหวางผสงอายดวยกนเอง

โดยมกจกรรมตาง ๆ รวมกน เชน การฟงเพลง เลนเกมส

การเรยน เนองจากผสงอายจะมความรสกโดดเดยว

บรการฉกเฉน

อปกรณวดความดนโลหตโมเดม

โมเดม หนวยบรการ Telecare

ศนยกลางการบรการของระบบ

ศนยควบคมระบบ

การจดการบรการดานการเตอน

ขอมลการเตอน ขอมลผปวย ขอมลควมดนและชพจร

ระบบวงจรการเตอน

โทรศพท

และ

อปกรณเตอน

อปกรณวดชพจร

อปกรณรบสญญาณ

ทางกายภาพ

อปกรณรบสญญาณ

ทางอเลกทรอนกส

- รถฉกเฉน

- แพทย

- พยาบาล

ขอมลความดนและชพจร

(ชวคราว)



และมการเคลอนไหวชา อกทงยงใชเปนชองทางในการสอบถามปญหาทไมตองการเปดเผยของผสงอาย

ไปยงแพทย พยาบาล หรอ บคลากรทางการแพทย

ประเทศองกฤษ21

ประเทศองกฤษ ไดนำาการดแลสขภาพผานระบบทางไกลไปทดลองใชกบผสงอายทเขารบการผาตดและกลบไปพกฟนทบาน โดยอปกรณทตดตงคอ เซนเซอรตรวจกจวตรประจำาวนของผสงอาย พบวาระบบสามารถชวยบนทกและตรวจสอบรปแบบการดำาเนนชวต ระยะเวลาการนอน ชวงเวลาการตนนอน ความถในการใชหองนำาของผสงอาย ทำาใหสามารถวเคราะหความผดปกตและตดตามระดบการฟนตวของสขภาพผสงอายได

ประเทศสงคโปร13

ประเทศสงคโปรไดนำาการดแลสขภาพผานระบบทางไกลมาใชภายในประเทศเปนระยะเวลาหนง จงมการศกษาในกลมวยกลางคนทมโอกาสจะนำาระบบนมาใชในอนาคต เพอสำารวจความตองการของเทคโนโลย ขอมลและการใชอปกรณตางๆ เชน เตยงอจฉรยะ อปกรณตรวจวดความดนโลหต อปกรณตรวจวดสญญาณชพจร และอปกรณทบนทกขอมลทวไป โดยผตอบแบบสอบถามใหการยอมรบอปกรณทเกยวกบสขภาพมากกวาอปกรณบนทกขอมล แตยงมความกงวลในเรองความปลอดภย เชน เตยงนอนทตดอปกรณเซนเซอรและสายไฟตางๆ ไว จะมความปลอดภยมากนอยเพยงใด และจะขดกบ

การดำาเนนชวตประจำาวนหรอไม

ประเทศไตหวน22

ประเทศไตหวนไดศกษาผสงอายทนำาการ

ดแลสขภาพผานระบบทางไกลไปใชทบานพบวา

อปกรณตาง ๆ ไมรบกวนกจวตรประจำาวน อกทง

ผสงอายสามารถเรยนรและมความเขาใจในขอมล

สขภาพของตนเองจากระบบทไดบนทกไว นอกจากน

ยงพบวา มมต 3 ดานทมความสำาคญตอการพฒนา

การดแลสขภาพผานระบบทางไกลใหเกดประสทธภาพ

สงสด คอ

มตดานการบรการ ผสงอายสวนใหญนนม

ความกงวลเกยวกบสขภาพเปนอยางยง ผสงอาย

ตองการบคคลใดบคคลหนงทสามารถตอบคำาถาม

เกยวกบอาการปวยหรอสขภาพของตนเองไดตลอดเวลา

ดงนนอปกรณการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

จงตองสามารถตอบโตและใหความรในเบองตน

เกยวกบการพยาบาลได เพอใหผสงอายมความมนใจ

ในการใชบรการ

มตดานการสงสญญาณ สญญาณทนำาสงขอมล

ตองมความรวดเรว ถกตอง แมนยำา มความปลอดภย

เมอเกดเหตการณฉกเฉน ศนยกลางของระบบหรอ

โรงพยาบาลจะตองไดรบสญญาณและมาถงทเกด

เหตไดทนเวลา

มตดานเนอหาสาระ เปนเรองของการผสมผสาน

ดานการดแลผสงอายทคลายคลงกบการดแล

ของพยาบาล ทสามารถแยกแยะสถานะสขภาพของ

ผสงอายได ผสงอายจงตองการใหการดแลสขภาพ

ผานระบบทางไกลนนมความแมนยำาและมมาตรฐาน

เดยวกนกบอปกรณทใชในโรงพยาบาล

ทศนคตของผใชบรก�รตอก�รก�รดแลสขภ�พ

ผ�นระบบท�งไกล

ความเชอ ทศนคต ความสนใจ และพฤตกรรม

ของผใชบรการ เปนสงทบงบอกถงการยอมรบนวตกรรม

และเทคโนโลยตางๆ ซงทศนคตของผใชบรการท

เปนเปาหมายหลกคอผสงอาย เกยวกบการดแล



สขภาพผานระบบทางไกล สามารถสรปเปนไดเปน

5 กลม14, 16 คอ

1. รปแบบของเทคโนโลย (Technology design)

เนองจากการดแลสขภาพผานทางไกลเปนระบบ

คอมพวเตอร ทำาใหผสงอายเกดความวตกกงวลวา

เทคโนโลยเหลานนสามารถตอบสนองและอำานวย

ความสะดวกตอวถชวตของตนไดอยางไร จะมนใจ

ไดอยางไรวาระบบสามารถปฏบตงานไดจรงเมอเกด

เหตการณฉกเฉน หรอจะรไดอยางไรวาจะตองกด

ปมไหน เนองจากไมมความรดานคอมพวเตอร

2. มมมองดานจรยธรรม (Ethical considerations)

การเฝาสงเกตผสงอายตลอด 24 ชวโมง เปนสงท

ทำาใหมนใจไดวาผสงอายมความปลอดภย แตประเดน

ดานจรยธรรมทตามมาคอ เรองความเปนสวนตว และ

การหาผลประโยชนจากขอมลทเปนกจวตรประจำาวน

ของผสงอาย

3. การรบรของผใชบรการ (User perception)

สวนใหญมความเขาใจวาการดแลสขภาพผานระบบ

ทางไกลถกออกแบบมาเพอใชกบคนทมอายมาก

(ไมใชคนหนมสาว) หรอผสงอายทรกสขภาพ

ซงความเขาใจนเปนอปสรรคอยางมากตอการนำาเอา

ระบบนมาใชงาน เพราะผใชเชอวาจะถกมองวาเปน

คนทมอายมากและมความออนแอ จงคดวาการดแล

สขภาพผานระบบทางไกลเปนตวแทนของความออนแอ

มากกวาทจะเปนสงทชวยในการดแลสขภาพ

4. บทบาทและหนาทของการตลาดและนโยบาย

ของรฐบาล (Role of markets & policy) รฐบาลใน

หลายประเทศไมใหความสำาคญในการสนบสนน

ดานการดแลผสงอายมากนก จงอาจทำาใหมอปสรรค

ในการนำาระบบนไปใช และอปสรรคทสำาคญคอ

การคมครองผใชบรการเพอใหเกดการดแลสขภาพ

ผานระบบทางไกลทมความเทาเทยมกนระหวาง

ผทมรายไดสงและผทมรายไดตำา

5. การตระหนกถงสงทมความสมพนธกบ

การใชบรการของการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

(concern associated with using telecare service

system) ผสงอายมความกงวลถงจำานวนของผให

บรการทางดานสขภาพวาจะมจำานวนไมเพยงพอ

หรอกงวลวาแพทยจะมเวลาไมเพยงพอทจะมา

จดการกบระบบหรอการใหคำาปรกษา อกทงผสงอาย

มความคดเหนวาการทไดพบแพทยโดยตรง จะชวยให

แพทยสามารถวนจฉยปญหาไดงายขน อกประการหนง

ผสงอายมความกงวลวาระบบหรออปกรณมความ

นาเชอถอมากนอยเพยงใด ถาเครองมอทำางานไม

ถกตองผสงอายจะทราบไดอยางไร และในเรองของ

การบำารงรกษาระบบ ผสงอายมองวาระบบหรอเครองมอ

จำาเปนตองไดรบการดแลอยางสมำาเสมอเพอใหเกด

ความแนใจวาระบบนนจะทำางานไดถกตองและสมบรณ

โดยจะเกดคำาถามวาใครควรเปนผรบผดชอบใน

เรองน

คว�มเปนไปไดในก�รนำ�ก�รดแลสขภ�พ

ผ�นระบบท�งไกลม�ใชในประเทศไทย

สำาหรบประเทศไทย การนำานวตกรรมดาน

การดแลสขภาพผานระบบทางไกลมาใชเพอเพม

คณภาพชวตและลดคาใชจายในการดแลสขภาพ

ของผสงอาย พบวาอาจมอปสรรคหลายประการท

ทำาใหยงไมสามารถนำานวตกรรมนมาปรบใชไดใน

ปจจบน เนองดวยโครงสรางพนฐานทยงไมเพยงพอ

เชน การขาดแคลนบคลากรทางดานการแพทยและ

นกวทยาศาสตร ไมมการสนบสนนดานงบประมาณ

จากรฐบาล และการขาดแคลนเทคโนโลยทใชในการ

ดแลสขภาพของผสงอาย อกทงดานนโยบายยงไมม



การตระหนกถงเรองการนำาเทคโนโลยมาประยกตใชกบการดแลผสงอายในระยะยาว (long term care) และการดแลผสงอายทบาน (home health care) ประกอบกบวฒนธรรมของไทยมวถชวตใหลกหลานดแลผสงอายทบาน ซงแตกตางจากประเทศทพฒนาแลวทเปนหนาทของรฐบาลในการดแลผสงอาย จงไมเกดแรงผลกดนทจะทำาใหประเทศไทยใชเทคโนโลยในการดแลสขภาพของผสงอายผานระบบบรการทางไกล

บทสรป

แนวโนมการเพมขนของประชากรผสงอายทวโลก ทำาใหรฐบาลในหลายประเทศตองแบกรบภาระดานคาใชจายในการดแลผสงอายมากขน โดยเฉพาะในกลมประเทศทพฒนาแลว การดแลสขภาพผสงอายผานระบบทางไกล เปนหนงในนวตกรรมการดแลผสงอายทถกคดขนเพอชวยลดคาใชจายทสงขน ทงในสวนของคาใชจายของผสงอาย เชน คารกษาพยาบาลในระยะพกฟน และในสวนของรฐบาล เชน การขยายหรอสรางโรงพยาบาล แตอปสรรคทสำาคญของการนำาการดแลสขภาพผานระบบทางไกล คอ การขาดความเขาใจตวระบบของผทเกยวของทงหมด อกทงทศนคตของผใชบรการตอการดแลสขภาพผานระบบทางไกล ดงนน เพอใหการใชนวตกรรมการดแลสขภาพผานระบบทางไกลเกดประสทธผลมากทสด ดานเทคโนโลย ระบบตองถกออกแบบมาใหเขาใจไดงาย สามารถสรางความไววางใจใหกบผใชบรการและสรางความคนเคยวาเปนสวนหนงในชวตประจำาวน อกทงยงตองสรางความเขาใจในเรองของนวตกรรมการดแลสขภาพผานระบบทางไกลแกผใหบรการใหมากขน และเพอลดอปสรรคของการนำาระบบนมาใช

ในประเทศ ภาครฐควรทจะกำาหนดยทธศาสตรสำาหรบ

การดแลผสงอายระยะยาวทมความสอดคลองกบ

วถชวตของคนในแตละพนท พรอมทงสนบสนนให

มการพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรมทเกยวของ

กบการดแลและการใหบรการสขภาพผานระบบ

ทางไกล ทมตนทนไมสงจนเกนไป

สำาหรบในประเทศไทย นอกจากประเดน

ดงกลาวแลว สงทภาครฐตองพจารณา และดำาเนนการ

ไปพรอมกน ๆ คอ การพฒนาบคลากรทางการแพทย

และบคลากรในสายวทยาศาสตรทเกยวของ ควบคไป

กบการพฒนาโครงสรางพนฐานสำาหรบเทคโนโลย

สอสารและสารสนเทศ เทคโนโลยทางการแพทย

และโครงสรางนโยบายการดแลผสงอายระยะยาว

ซงหากทำาไดการดแลสขภาพผานระบบทางไกล

จะเปนหนงในเทคโนโลยทางเลอกทสามารถตอบสนอง

ความตองการทางดานรางกาย ดานจตใจ และดาน

สงคมของผสงอายในประเทศไทยได6

เอกส�รอ�งอง

1. CIA. US Population. [CENTRAL INTELLIGENCE

AGENCY5] 2009 [cited 2010 10 April]; CENTRAL

INTELLIGENCE AGENCY4:[THE WORLD FACTBOOK2].

Available from: https://www.cia.gov/library/

publications/the-world-factbook/geos/us.html.

2. U.N. World Population Prospects: The 2008

Revision. New York2009 [cited 2010 10 April];

Available from: http://esa.un.org/unpp/.

3. สถาบนเวชศาสตรผสงอาย กรมการแพทย กระทรวง

สาธารณะสข. สสงคมผสงอาย. 2552 [เขาถงเมอ

วนท 20 ตลาคม 2553]; Available from: http://

www.agingthai.org/page/1042.

4. วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ประชากรสงอาย. 2553 [เขาถงเมอวนท 20 ตลาคม

2553]; Available from: http://www.cps.chula.

ac.th/html_th/pop_base/ageing/ageing_113.htm.



5. สำานกสงเสรมและพทกษผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. พระราชบญญต ผสงอาย พ.ศ. 2546. 2547 [เขาถงเมอวนท 21 ตลาคม 2553]; Available from: http://www.bandan.go.th/personel/pi.pdf.

6. Roberts C, Mort M. Reshaping what counts as care: Older people, work and new technologies. Alter-European Journal of Disability Research / Revue Européenne de Recherche sur le Handicap. 2009; 3(2): 138-58.

7. GAO. Longterm - care financing growing demand and cost of services are straining Federal and State Budgets. 2005.

8. Baharin H, M R, hlberger, Loch A. Mutuality: a key gap in the move to telecare. Proceedings of the 10th International Conference NZ Chapter of the ACM’s Special Interest Group on Human-Computer Interaction; Auckland, New Zealand: ACM; 2009.

9. Essén A, Conrick M. New e-service development in the homecare sector: Beyond implementing a radical technology. Inter J of Med Inform. 2008; 77(10): 679-88.

10. Barlow J, Bayer S, Curry R. Implementing complex innovations in fluid multi-stakeholder environments: Experiences of “telecare”. Technovation. 2006; 26(3): 396-406.

11. Basilakis J, Lovell NH, Celler BG, editors. A Decision Support Architecture for Telecare Patient Management of Chronic and Complex Disease. Engineering in Medicine and Biology Society, 2007 EMBS 2007 29th Annual International Conference of the IEEE; 2007 22-26 Aug. 2007.

12. Arcelus A, Jones MH, Goubran R, Knoefel F, editors. Integration of Smart Home Technologies in a Health Monitoring System for the Elderly. Advanced Information Networking and Applications Workshops, 2007, AINAW ‘07 21st International Conference on; 2007.

13. Tan O, Wei Kiat K, Jamie N, Wong A, Tay Z, Helander MG, editors. Are working adults ready to accept e-Health at home? e-Health Networking, Applications and Services, 2009 Healthcom 2009 11th International

Conference on; 2009.

14. Coughlin JF, D’Ambrosio LA, Reimer B, Pratt MR, editors. Older Adult Perceptions of Smart Home Technologies: Implications for Research, Policy & Market Innovations in Healthcare. Engineering in Medicine and Biology Society, 2007 EMBS 2007 29th Annual International Conference of the IEEE; 2007.

15. Young La. A remote data access architecture for home-monitoring health-care applications. Med Eng Phys,. 2007; 29: 199-204.

16. Rahimpour M, Lovell NH, Celler BG, McCormick J. Patients’ perceptions of a home telecare system. International J Med Informatics. 2008; 77(7): 486-98.

17. Doumit J, Nasser R. Quality of life and wellbeing of the elderly in Lebanese nursing homes. International Health Care Quality Assurance. 2010; 23(1): 72 - 93.

18. Edmondson A. Framing for Learning: Lessons in Successful Technology Implementation. 2003; Review 45: 34-54.

19. Rodriguez MJ, Arredondo MT, del Pozo F, Gomez EJ, Martinez A, Dopico A, editors. A home telecare management system. Engineering in Medicine and Biology Society, 1994 Engineering Advances: New Opportunities for Biomedical Engineers Proceedings of the 16th Annual International Conference of the IEEE; 1994 1994.

20. Marcelino I, Barroso J, Cruz JB, Pereira A, editors. Elder Care Architecture. Systems and Networks Communications, 2008 ICSNC 3rd International Conference on; 2008.

21. Tyrer HW, Aud MA, Alexander G, Skubic M, Rantz M, editors. Early Detection of Health Changes In Older Adults. Engineering in Medicine and Biology Society, 2007 EMBS 2007 29th Annual International Conference of the IEEE; 2007.

22. Chen CH, Huang WT, Chen YY, Chang YJ, editors. An Integrated Service Model for Telecare System. Asia-Pacific Services Computing Conference, 2008 APSCC IEEE; 2008.



Innovative Telecare System for the Elderly Boorapa Punsawad* BS. Sirikarn cherdchoo* BS Atipat Jungate* BS.

Prattana Punnakitikashem** Ph.D.

Pongpat Tungkaprasert*** M.Eng

Tritos Laosirihongthong*** Ph.D

Abstract : The objective of this article is to explain the ‘telecare system for the

elderly’, which is one of the preferred innovative systems for elderly people in

many developed countries. According to several telecare-related articles, this

system improves elderly people’s standards of living whilst reducing their health-

care costs. On the contrary, obstacles to the system’s implementation have been

identified as related to both the service providers and the elderly. To minimize

such obstacles, therefore, it is necessary that every aspect relating to all stake-

holders be taken into serious consideration prior to implementing the telecare

system.

Thai Journal of Nursing Council 2011; 26 (special issue) 5-16

Key words: Telecare, Elderly, Health-care, Innovation

*School of Innovation, Thamasat University**School of Management, Mahidol University***Faculty of Engineering, Thamasat University

นตย ทศนยม

17Thai Journal of Nursing Council Vol. 26 Special Issue January-March 2011

การสอนวชาการสงเสรมสขภาพโดยใชฐานคดการสรางพลงอำานาจนตย ทศนยม Ph.D (Nursing)*

บทคดยอ : วชาการสงเสรมสขภาพถอเปนวชาแกนวชาหนงในหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

ทกหลกสตรเปดสอนวชาน ตางกนเพยงวาแตละหลกสตรจะใชแนวคดหรอทฤษฎท

แตกตางกน ทำาใหการจดกจกรรมการเรยนการสอนวชานแตกตางกน บทความนนำาเสนอ

การทบทวนความรเกยวกบการสงเสรมสขภาพแนวใหม ซงมทมาจากกฎบตรออตตาวา

ความเชอพนฐาน สมรรถนะในการทำางานสงเสรมสขภาพ และหลกการจดการเรยนการสอน

โดยนำาเสนอตวอยางการจดการเรยนการสอนวชาการสงเสรมสขภาพในหลกสตรปรญญาตร

ทคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ซงใชแนวคดการสรางพลงอำานาจเปนแนวคด

พนฐาน กจกรรมนมวตถประสงคเพอสอนใหนกศกษาไดเขาใจแนวคดการสรางพลงอำานาจ

ซงเปนหนงในแนวคดหลกของวชาการสงเสรมสขภาพ นกศกษาแบงเปนกลมๆ ละ 20 คน

แตละคนประเมนภาวะสขภาพของตนเอง ระบพฤตกรรมทตองการปรบเปลยน คนควา

ขอมลทางวชาการเพอนำาไปวางแผน ดำาเนนการตามแผน และประเมนผล โดยนกศกษา

จะเขยนเปนพนธะสญญาระบวาถาทำาไดสำาเรจตามแผนจะใหรางวลอะไร และถาทำาไมได

จะใหผลทางลบหรอลงโทษอยางไร ตลอดกระบวนการนกศกษาจะสะทอนคดกบอาจารย

ประจำากลม สงผลใหนกศกษาไดตระหนกถงความสำาคญของการจดการสขภาพตนเอง

รสกวาตองรบผดชอบตวเอง เกดความรสกภาคภมใจ เหนคณคาตนเอง ไดพฒนาทกษะ

ในการแกปญหา ไดวจารณตนเอง ทำาใหไดทราบจดด จดดอยของตนเอง และทำาใหเหน

แนวทางทจะพฒนาตอไปในอนาคต ทงหมดนเปนลกษณะของความรสกมพลงอำานาจ


คำ�สำ�คญ: การสอนวชาการสงเสรมสขภาพ การสรางเสรมสขภาพ การสรางพลงอำานาจ

* รองศาสตราจารย สาขาการพยาบาลชมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

การสอนวชาการสงเสรมสขภาพโดยใชฐานคดการสรางพลงอำานาจ


บทนำ�

แมวาพยาบาลจะถกคาดหวงใหเปนผมบทบาท

หลกในการสงเสรมสขภาพ แตในความเปนจรงกลบ

พบวาพยาบาลยงมความเขาใจแนวคดนไมชดเจน

และทำางานดานสงเสรมสขภาพนอยมาก คาเซ

(Casey)1 ศกษาการรบร ความเขาใจ และการปฏบตงาน

สงเสรมสขภาพของพยาบาลในตกศลยกรรม

ประเทศไอรแลนด โดยใชแนวคดการสงเสรมสขภาพ

แนวใหมตามทระบไวในกฎบตรออตตาวา ผลการศกษา

พบวาพยาบาลไมสามารถอธบายแนวคดการสงเสรม

สขภาพไดชดเจน สวนใหญยงเขาใจแนวคดการสงเสรม

สขภาพในแบบเดม คอมองการสงเสรมสขภาพวา

เปนการปรบพฤตกรรม และมองในระดบปจเจก ดงนน

งานสงเสรมสขภาพทพยาบาลทำาสวนใหญจงเนน

การใหสขศกษา ใหคำาแนะนำาเปนหลก และท

สำาคญทสด พยาบาลกลมนยอมรบวาไมคอยไดทำา

กจกรรมสงเสรมสขภาพบอยนก เพราะคดวาเปน

กจกรรมเสรม เปนงานเพมจากการพยาบาลททำาอย

ตามปกต และจะทำากตอเมอพยาบาลมเวลา นอกจากน

ยงระบวาปญหาอปสรรคทไมสามารถทำางานสงเสรม

สขภาพ ไดแก 1) พยาบาลรสกวาตนเองไมมอำานาจ

ตดสนใจในระบบการใหบรการ 2) ระบบการบรการ

ไมเออใหทำางานสงเสรมสขภาพ 3) ภาระงานทมาก

เกนไป 4) ไมมเวลา และ 5) ขาดความร และขาดทกษะ

ในการทำางานสงเสรมสขภาพ

สภาพการณทกลาวขางตนไมแตกตางจาก

สถานการณในประเทศอนๆนก โดยเฉพาะอยางยง

ในปจจบนแนวคดการสงเสรมสขภาพไดเปลยนไป

จากเดม ทำาใหการทำางานสงเสรมสขภาพตองปรบเปลยน

ไปดวย จงจำาเปนตองมาทำาความเขาใจแนวคดใหม

วาเปนอยางไร และแตกตางจากแนวคดเดมอยางไร

ก�รสงเสรมสขภ�พแนวใหม

จากกฎบตรออตตาวา2 การสงเสรมสขภาพ

ไดถกนยามวาเปนกระบวนก�รพฒน�สมรรถนะ

ของประชาชนในการควบคม และพฒนาสขภาพ

ของตนเอง คำานยามนมนยยะวา 1) สขภาพไมไดเปน

เรองของความเจบปวยเทานน แตหมายถง ศกยภาพ

หรอสมรรถนะของคนในการทจะจดการกบชวตของ

ตนเอง เพอใหดำารงชวตอยอยางมความผาสกตาม

อตภาพ ดงนนการสงเสรมสขภาพจงสามารถทำากบใคร

กได และเมอใดกได 2) ในกฎบตรระบวา องคประกอบ

ทจะสงผลตอสขภาพนนกวางขวางและหลากหลาย

ซงสวนใหญจะเปนองคประกอบทางดานสงคม

(social determinants of health หรอ SDH) นน

หมายถงกระบวนทศนของสขภาพจะเปลยนไปจาก

กระบวนทศนแบบการแพทย (biomedical model)

ทมองวาสขภาพดคอไมเจบปวย ไปเปนกระบวนทศน

ทางสงคม-นเวศวทยา (socio-ecological model)

ทมองวาสขภาพเปนเหตและผลขององคประกอบ

ดานสงคม ซงแปลวา คนจะมสขภาพดไดเพราะม

อาหาร มทอยอาศย มความยตธรรม เปนตน ดงนน

การทำางานสงเสรมสขภาพใหไดผล จะไมจำากดเฉพาะ

ภาคสขภาพ (health sector) เทานน แตตองบรณาการ

กบงานของภาคสวนอนๆ (intersectoral collaboration)

เชน ภาคการเกษตร ภาคการศกษา ภาคการพาณชย

เปนตน และ 3) การทำางานเพอตอบสนองกระบวน

ทศนใหม เปาหมายหลกจะอยทการพฒนาศกยภาพ

ของคนทเปนเจาของสขภาพ ใหมศกยภาพในการคด

การตดสนใจ หรออำานาจในการตดสนใจเลอกทาง

เดนของชวตของตนเอง ดงนนการสงเสรมสขภาพ

แนวใหม จงหมายถง การใหอำานาจในการตดสนใจ

หรอก�รสร�งพลงอำ�น�จ (empowerment) ซงถอ



เปนหวใจของการสงเสรมสขภาพในแนวคดใหม

และแนวคดใหมนกเปนทมาของคำาวา “ก�รสร�งเสรม

สขภ�พ” ซงมนยยะแตกตางกบคำาวา “การสงเสรม

สขภาพ” ในความหมายเดม การทำางานสรางเสรม

สขภาพ (ตามแนวคดใหม) จงใหความสำาคญกบการ

พฒนาศกยภาพ ใหคนคด วเคราะห และสามารถ

ตดสนใจเลอกทางเดนชวตของตนเอง (healthy choice

an easy choice) ซงทำาไดกบทกระยะของชวต ตงแต

ยงไมปวย มโรคหรออยในระยะเจบปวย หรอแมใน

ระยะสดทายของชวตกใหเขามสทธเลอกวาจะตาย

อยางไร ซงจะแตกตางจากแนวคดเดมทมองการสงเสรม

สขภาพวาเปนการปรบเปลยนพฤตกรรม เพอลด

พฤตกรรมเสยงตอการเกดโรคในระดบปจเจก ดงนน

กจกรรมสงเสรมสขภาพจงมกจะทำาในระดบบคคล

ทยงไมปวย เปาหมายเพอไมใหเปนโรคบางโรค

ซงเปนกระบวนทศนแบบการแพทย และถาทำาไมได

กจะถอเปนความผดพลาดของปจเจกทไมเชอฟง และ

ไมสามารถทำาตามคำาแนะนำาได (victim-blaming

ideology)3, 4, 5

การปรบเปลยนกระบวนทศนดงกลาวทาทาย

สถาบนการศกษาพยาบาลวาจะเตรยมรบมออยางไร

ในฐานะเปนผผลตพยาบาลทจะออกไปทำาหนาท

สรางเสรมสขภาพใหกบประชาชน คำาถามทตามมา

กคอ สถาบนการศกษาพยาบาลไดนำาแนวคดใหม

มาใชเปนฐานคด หรอเปนความเชอพนฐาน (ideology)

ของการจดการเรยนการสอนวชาการสงเสรมสขภาพ

หรอไม อยางไร

คว�มเชอพนฐ�นของก�รสงเสรมสขภ�พ

(Health Promotion Ideology)

ความเชอพนฐาน (ideology) เปนชดของ

ความเชอทอธบายวาเรามองโลกอยางไร ความเชอน

จะเชอมโยงสงทเรายดมน การใหคณคาตอสงนน

(value) ซงจะนำาไปสการกำาหนดเปาหมาย ทศทาง

ของการทำากจกรรมและผลลพธทคาดหวง ความเชอ

พนฐานเกยวกบการสงเสรมสขภาพมหลายแบบ เชน

มมมองการสงเสรมสขภาพวาเปนการปรบเปลยน

วถชวต เพอลดความเสยงในการเกดโรค (behavioral

modification, risk reduction ideology) ความเชอ

แบบนกจะใหความสำาคญการทำางานในระดบปจเจก

(individual health) โดยมเปาหมายเพอลดความเสยง

ตอการเกดโรคบางโรค ความเชอแบบนเปนแนวคด

แบบเดม และใชเปนฐานคดหลกของวชาการสงเสรม

สขภาพในหลกสตรสวนใหญ ตวอยาง ไดแก แบบ

จำาลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร เปนตน

ความเชอพนฐานอกแบบหนง ไดแก แนวคด

สขภาพเชงสงคมนเวศ (socio-ecological ideology)

ซงมฐานความเชอวาสขภาพเปนผลของปฏสมพนธ

ระหวางคนกบสภาพแวดลอม (reciprocal causation)

พฤตกรรมของปจเจกบางครงอยนอกเหนอการควบคม

ของเขา แตถกกำาหนดโดยปจจยทางดานการเมอง

สงคม วฒนธรรม และนโยบายในระดบกวาง มมมอง

แบบนกจะชนำาการจดกจกรรมการเรยนการสอน

ใหนกศกษาไดรจกวเคราะหปจจยทเกยวของวาม

ปจจยอะไรบางทสงผลตอพฤตกรรมสขภาพของคน

และสงผลอยางไร รวมทงการเปดโอกาสใหนกศกษา

ไดมโอกาสทำางานในระดบทกวางกวาระดบปจเจก

โดยใหไดมโอกาสสมผสกบชมชน และทำางานรวม

กบชมชน

รช (Rush)6 ใหขอคดวาการสอนวชาการสงเสรม

สขภาพในหลกสตรพยาบาลสวนใหญไมไดระบ

ความเชอพนฐานไวอยางชดเจน ทำาใหทศทางของ

การจดการเรยนการสอนไมชด จงไมสามารถชแนะ

หรอเตรยมนกศกษาใหพรอมสำาหรบการทำางาน



สงเสรมสขภาพแนวใหมได ดงนนรชจงใหขอเสนอแนะ

วาแตละหลกสตรควรจะไดวเคราะหวา ความเชอพนฐาน

เรองการสงเสรมสขภาพของหลกสตรเปนอยางไร

โดยการตงคำาถามวา หลกสตรเชอวาแนวคดอะไรจะ

สงผลตอสขภาพของคนไดอยางแทจรง หรอความ

เชอพนฐานแบบไหนทจะเปนประโยชนตอการ

ทำางานสรางเสรมสขภาพของพยาบาลในบรบท

สงคมวฒนธรรมนนๆ หรออาจารยอาจจะตดตาม

ความกาวหนาทางวชาการจากเอกสารและตำาราทม

อยในปจจบน วามแนวโนมไปในทศทางใด เมอ

ตกลงใจไดแลวกควรประกาศใหชดเจน แตทงนมได

หมายความวาแตละหลกสตรจะมความเชอพนฐาน

เพยงอยางเดยว อาจจะมการปรบหรอผสมผสาน

มากกวาหนงความเชอเพอใหเหมาะสมกบสถานการณ

ปจจบนแนวคดการสรางเสรมสขภาพตาม

กฎบตรออตตาวายงเปนแนวทางทยอมรบอยาง

กวางขวาง โดยมแนวคดการสรางพลงอำานาจเปน

หวใจสำาคญ อยางไรกตามแนวคดการสรางพลงอำานาจ

เปนนามธรรม และมปญหามากในแงของการนำาไป

ปฏบต จำาเปนตองใหคำานยามทชดเจน วาจะอธบาย

แนวคดนอยางไร และจะนำามาเปนฐานคดของการจด

การเรยนการสอนไดอยางไร ยงไปกวานนมนกวชาการ

หลายคนเสนอใหนำาแนวคดการสรางพลงอำานาจ

มาใชเปนแนวทางของหลกสตรพยาบาลศาสตร

บณฑตทงหลกสตร ไมจำากดเฉพาะสำาหรบวชาการ

สงเสรมสขภาพเทานน7, 8 โดยใหเหตผลวาถาทำาได

จะทำาใหเกดการเปลยนแปลงวฒนธรรมการทำางาน

ของพยาบาล ใหพยาบาลมความภมใจ มนใจใน

ตนเอง ถาเชอวาการทจะคาดหวงใหพยาบาลไปสรางพลง

อำานาจใหผอน พยาบาลจำาเปนตองสรางพลงอำานาจ

ในตนเองเสยกอน และจะชวยใหพยาบาลสามารถ

ตดสนใจใหการดแลผปวย และสามารถตอบสนอง

ตอปญหาและความตองการของผรบบรการไดดขน

(humanistic and social critical orientation)9, 4, 10

คำาถามตอมากคอถาใชแนวคดการสราง

พลงอำานาจมาเปนฐานคด เมอเรยนจบแลว ผเรยน

จะตองมสมรรถนะอะไรบาง เพอทจะไปทำางาน

สรางเสรมสขภาพ และสมรรถนะนจะแตกตางจาก

สมรรถนะเดมหรอไม อยางไร

สมรรถนะในก�รทำ�ง�นสงเสรมสขภ�พ

ในประเทศไทยมความพยายามทจะกำาหนด

สมรรถนะในการทำางานสงเสรมสขภาพของพยาบาล

อยางนอยกเพอเปนเปาหมายในการผลตพยาบาล

ของสถาบนการศกษาพยาบาล ทงในระดบปรญญาตร

และปรญญาโท โดยศรพร ขมภลขต และคณะ11

แตปญหาอยทวาแนวคดพนฐานทตางกนทำาให

การกำาหนดสมรรถนะทำาไดไมชดเจน และมขอบเขต

กวางเกนไป

ในป ค.ศ. 2009 IUHPE (International Union

for Health Promotion and Education) ซงเปน

องคการนานาชาตททำางานดานการสงเสรมสขภาพ12

ไดสรปสมรรถนะของบคลากรในการทำางานสราง

เสรมสขภาพ เรยกวา The Galway Consensus

เปาหมายของการจดทำาขอเสนอสมรรถนะน

เพอเปนแนวทางและเปนมาตรฐานสำาหรบการ

ผลตบคลากรทจะไปทำางานดานสรางเสรมสขภาพ

(competency-based professional standards and

approaches to quality assurance) อยางไรกตาม

IUHPE ไมไดคาดหวงวาจะตองยดถอเอาสมรรถนะน

เปนมาตรฐานตายตว เพยงแตกำาหนดไวเปนแนวทาง

กวางๆ เพอใหองคกร หรอหนวยงานทเกยวของสามารถ

นำาไปปรบใชได



กระบวนการจดทำาขอเสนอสมรรถนะเรมเมอป

ค.ศ. 2007 โดยการจดตงคณะทำางาน เพอจดทำาราง

จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ และในป ค.ศ.

2008 ไดเชญผเชยวชาญจากสถาบนตางๆ ททำางาน

ดานนจำานวน 26 คน ใหเขารวมประชมทเมอง Galway

ประเทศไอซแลนด เพอพจารณาราง หลงจากนนไดจด

ทำาเปนรางฉบบทสอง และสงใหแตละคนเพอให

ขอคดเหน แลวสรปออกมาเปนสมรรถนะในการทำางาน

สรางเสรม สขภาพฉบบน

คณะทำางานไดกำาหนดสมรรถนะในการทำางาน

สรางเสรมสขภาพวาประกอบดวยมตกวางๆ (domain)

ทเชอวาจะชวยทำาใหสขภาพประชาชนดขน ผปฏบต

สามารถผนวกสมรรถนะนเขากบการทำางานในวชาชพ

ของตนไดในทกระดบ สรปสมรรถนะทจำาเปนใน

การทำางานสงเสรมสขภาพม 8 ดาน ไดแก

1. การกระตนให เกดการเปลยนแปลง

(Catalyzing change): กระตนใหเกดการเปลยนแปลง

ในผรบบรการ โดยการสรางพลงอำานาจในระดบปจเจก

และในระดบชมชน เพอใหผรบบรการสามารถพฒนา

สขภาพของตนเอง

2. ภาวะผนำา (Leadership): จดหา พฒนา

กลวธ และเปดโอกาสใหเกดการมสวนรวมในการพฒนา

นโยบายสาธารณะทด (healthy public policy)

การใชทรพยากรเพอการสรางเสรมสขภาพ และการ

พฒนาศกยภาพของผมสวนเกยวของ

3. การประเมนปญหา (Assessment): ประเมน

ปญหาความตองการ และประเมนตนทนของชมชน

วางระบบในการประเมนและวเคราะหปญหาดาน

พฤตกรรม ดานสงคมวฒนธรรม ดานสงแวดลอม

และดานองคกรทมผลตอการสรางเสรมสขภาพ

4. การวางแผน (Planning): กำาหนดเปาหมาย

และตวชวด เพอใหสอดคลองกบปญหาความตองการ

และตนทนทมอยของชมชน และระบกลวธในการ

แกปญหาโดยใชความรเปนฐาน อนเกดจากการคนควา

ทางทฤษฎ จากหลกฐานเชงประจกษ และจากผล

การปฏบต

5. การปฏบตการตามแผน (Implementation):

ปฏบตการอยางมประสทธภาพโดยใหสอดคลอง

กบสภาพสงคม วฒนธรรม และจรยธรรม ตลอดจน

หลกการบรหารคนและทรพยากร เพอใหมการดำาเนนงาน

มประสทธภาพและประสทธผลสงสด

6. การประเมนผล (Evaluation): ประเมน

ผลการปฏบตการ ในแงประสทธภาพ ประสทธผล

และผลกระทบ รวมทงผลตอนโยบาย ทงนโดยใช

หลกการดานการวจยและการประเมนผล เพอแสดง

ใหเหนการเปลยนแปลงทเกดจากโครงการ ความ

ตอเนองและความยงยน และการเผยแพรผลการ

ประเมนสสาธารณะ

7. การชแนะสาธารณะ (Advocacy): การ

สนบสนน การใหความสำาคญกบการทำางานรวมกบ

ปจเจกและชมชนเพอการพฒนาสขภาพ และเพอพฒนา

ศกยภาพในการทำากจกรรม เปนการพฒนาตนทน

ดานบคลากรของชมชน

8. การทำางานแบบเปนหนสวน (Partnership):

ประสานการทำางานรวมกบภาคสวนอนๆ และสหวชาชพ

เพอใหเกดผลดในการสรางเสรมสขภาพและการพฒนา

ทยงยน

จะเหนวาสมรรถนะทระบโดย IUHPE เปน

สมรรถนะเชงกระบวนการทสนบสนนแนวคดการ

สรางพลงอำานาจ ซงสามารถนำาไปประยกตสำาหรบ

ทำางานกบผรบบรการทงในระดบปจเจก ครอบครว

และชมชน โดยคาดหวงใหเจาหนาทไปทำางานแบบ

เปนหนสวนกบผรบบรการ เพอแกปญหารวมกน

โดยมเปาหมายเพอพฒนาศกยภาพคน ทำาใหเกด



ความรสกวาตนมพลงอำานาจ สามารถจดการสถานการณ

ได อยางไรกตาม คณะทำางานตระหนกวานเปนเพยง

จดเรมตน และคาดหวงใหรางสมรรถนะนเปนตวกระตน

ใหเกดการพดคย ถกเถยง และกระตนใหเกดการ

ทดลองนำาไปปฏบต เพอใหไดขอสรปทชดเจน สามารถ

นำาไปใชไดจรงในบรบทสงคมวฒนธรรมทหลากหลาย

อนจะเปนประโยชนตอการปฏบตงานสรางเสรม

สขภาพของบคลากรสขภาพ และทสำาคญทสดจะได

เปนแนวทางในการผลตบคลากรเพอทำางานสรางเสรม

สขภาพในอนาคต12

ในประเดนสมรรถนะนมขอถกเถยงวาควรจะ

ผลตพยาบาลเฉพาะทางทจะทำางานสรางเสรมสขภาพ

ในระดบสงกวาปรญญาตรหรอไม เพราะถอวาเปน

ความเชยวชาญเฉพาะทาง และเพอเออใหมการพฒนา

ดานวชาการตอไป คาเซ (Casey) ใหขอคดวาเรองน

ตองระวงผลขางเคยงทจะตามมา เชน 1) อาจทำาให

พยาบาลทวไปคดวางานสรางเสรมสขภาพไมใชหนาท

ของตน เพราะมพยาบาลเฉพาะทางทจะรบผดชอบ

งานนโดยตรง 2) ผลทตามมากคอ พยาบาลทวไป

อาจจะไมทำางานสรางเสรมสขภาพ และทกษะดานน

ของพยาบาลทวไปกจะลดนอยถอยลง และ 3) อาจจะ

มโอกาสทงานสรางเสรมสขภาพจะกลายเปนงาน

พเศษ (marginalized job) มากกวาจะเปนงานหลก

หรองานพนฐานทพยาบาลทกคนตองทำา1

อยางไรกตามสมรรถนะเหลานไมสามารถ

เกดขนไดเองตามธรรมชาต แตตองการการเตรยมการ

การวางแผน และกระบวนการจดการเรยนการสอน

ซงมพนฐานมาจากปรชญา และหลกการดานการศกษา

(educational philosophy and principles) ปญหา

อยทวาจะปรบเปลยนกระบวนการการเรยนการสอน

จากเดมอยางไร จะใชหลกการอะไร แนนอนวาเรองน

สถาบนการศกษาตองเปนผรเรม และผสอนเปนผท

สำาคญทสด เพราะผสอนจะเปนผจดหลกสตร เปน

ผนำาหลกสตรลงไปปฏบตผานกจกรรมการเรยน

การสอน เปนผสรางสภาพแวดลอม บรรยากาศใน

การเรยน และเปนสงแวดลอมของการเรยนรในฐานะ

ทเปนผมปฏสมพนธโดยตรงกบผเรยน

หลกก�รจดก�รศกษ�

จากนโยบายการปฏรประบบสขภาพประกอบ

กบการปรบกระบวนทศนการสรางเสรมสขภาพแนวใหม

ทำาใหมขอเสนอแนะเรองการปรบการจดการเรยน

การสอนพยาบาลเปนอนมาก เชน หลกสตรควรเปลยน

จากกระบวนทศนดานการแพทย ซงเนนการเจบปวย

และการรกษา ไปเปนกระบวนทศนสขภาวะ (wellness

paradigm) ซงจะเนนการสรางเสรมสขภาพ การทำางาน

รวมกบชมชน ทำางานโดยใชชมชนเปนฐาน (community-

based care) เอาปญหาของชมชนเปนตวตง13, 14

ดงนนการฝกปฏบตงานควรเนนการฝกใน

ชมชน เพอใหไดฝกการทำางานในสภาพทตองทำางานจรง

เชน ชมชน และโรงเรยน เปนตน จะชวยใหไดเรยนร

ทงเนอหา และทกษะทจำาเปนในสภาพการทำางานจรง

นอกจากนการฝกปฏบตงานในชมชนยงเปดโอกาส

ใหผเรยนไดตดสนใจอยางอสระ เปนโอกาสทจะปลกฝง

ทศนคตทดในการทำางานกบชมชน และการทำางาน

รวมกบวชาชพอน ผเรยนจะไดพฒนามมมองเกยว

กบชมชนในเชงกวาง มองวาชมชนไมไดเปนเพยง

แคสถานททำางาน แตเปนปจจยสภาพแวดลอมทสงผล

ตอสขภาพของคนในชมชน ไดเขาใจองคประกอบท

มผลตอสขภาพ จะไดเขาใจวาสขภาพไมไดอยโดดๆ

แตมความเชอมโยงกบปจจยดานเศรษฐกจสงคม15, 16

เปาหมายของการจดการเรยนการสอนทสำาคญ

ประการหนงกคอ การใหผเรยนรจกคด คดเปน

คดอยางมวจารณญาณ (critical thinking) ซงหมายถง



ลกษณะการคดทมเปาหมาย มการตความ ประเมน

และหาขอสรป เพอนำาไปสเปาหมายทตองการ

โดยพจารณาสถานการณดวยเหตผล และอางอง

ขอมลตามหลกวชาการ17, 18, 19

เงอนไขทจะทำาใหเกดได ผสอนจะตองสราง

โอกาสใหผเรยนไดพฒนาอยางตอเนอง บรรยากาศ

การเรยนตองเปดกวาง ยดหยน รบฟงความคดเหน

ทหลากหลาย สอนใหมองกวาง แลวนำาขอมลมา

ไตรตรอง พจารณาหาเหตผล และตดสนใจรวมกน

ภายใตบรรยากาศของสมพนธภาพทเทาเทยมกน

เคารพในสทธของแตละคน จะทำาใหเรยนอยางม

ความสข และเกดการเรยนรไดด เปนกระบวนการ

ทจะทำาใหผเรยนไดเรยนวธการเรยนร (learn how

to learn) ซงจะสำาคญกวาการเรยนเนอหา และทสำาคญ

จะเปนการวางรากฐานใหผเรยนไดเขาใจบทบาทการ

เปนผรบฟงคนอน เคารพในสทธและศกดศรของคนอน

ซงเปนจดเรมตนของการทำางานสรางเสรมสขภาพ

ในอนาคต7, 20, 21

ก�รสอนวช�สงเสรมสขภ�พทมห�วทย�ลย

ขอนแกน

วชาสงเสรมสขภาพของคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน เปดสอนในปท 2 ภาคปลาย

เปนวชาทฤษฎ 2 หนวยกต ซงคำาอธบายรายวชา

ระบขอบเขตเนอหาวชาไววา “แนวคดและทฤษฎ

เกยวกบการสงเสรมสขภาพ การสงเสรมสขภาพกบ

การสรางพลงอำานาจ กลยทธในการสงเสรมสขภาพ

การสงเสรมสขภาพกบการปรบพฤตกรรม โครงการ

สงเสรมสขภาพ”

จากคำาอธบายรายวชา จงตความวาแนวคด

หลกมสองแนวคด คอ แนวคดการสรางพลงอำานาจ

และแนวคดการปรบพฤตกรรม และดเหมอนวาแนวคด

แรกจะเปนปญหามาก เพราะเปนแนวคดใหมทไมคนเคย

ขนแรกจงตองทำาความเขาใจแนวคดกอน และขนตอมา

ตองหาทางตอบคำาถาม วาจะสอนใหนกศกษาเขาใจ

แนวคดการสรางพลงอำานาจไดอยางไร

กรอบแนวคด: ก�รสร�งพลงอำ�น�จ

กลมผสอนใชแนวคดการสรางพลงอำานาจของกบสน (Gibson) ทใหความหมายวาการสรางพลงอำานาจเปนกระบวนการททำาใหคนเกดความตระหนกร (critical awareness) ถงความสำาคญของปญหา ความจำาเปนทปญหาจะตองไดรบการแกไข และสาเหตของปญหา รวมถงกระบวนการสนบสนนใหมการพฒนาศกยภาพในการแกไขปญหาโดยใชทรพยากรทมอย21 จากนยามขางตน พลงอำานาจคอกระบวนการพฒนาศกยภาพในการแกปญหา นนคอถาตองการสรางพลงอำานาจกตองใหโอกาสคนไดลงมอแกปญหาดวยตนเอง หรอรวมกนแกปญหา สวนปญหาจะแกไดสำาเรจหรอไม ไมใชประเดนสำาคญ แตในกระบวนการแกปญหาจะทำาใหคนไดเกดการเรยนร การตระหนกร และจะนำาไปสความรสกมพลงอำานาจในทสด23

หลงจากเปดสอนวชานมาตงแตปการศกษา 2545 ผานการลองผดลองถก และนำาผลการประเมนมาปรบกจกรรมทกป ซงสวนใหญเปนปญหาเรองการจดกจกรรมยงไมเหมาะสม ไมสามารถทำาใหผเรยนเขาใจแนวคดการสรางพลงอำานาจไดอยางแทจรง ในทสดกไดขอสรปจากการทบทวนวรรณกรรมวา การทจะสอนใหนกศกษาพยาบาลไปดแลสขภาพผอน ควรจะสอนใหเขารจกดแลสขภาพของตนเองเสยกอน24,25 จงไดจดกจกรรมใหนกศกษาไดพฒนา

สขภาพของตนเอง

ดวยความเชอวาการสอนเพอใหเกดพลงอำานาจ

ไมสามารถทำาไดโดยการบรรยายลวน แตเปนกระบวนการ



พฒนาทเกดขนในตนเอง ไมมใครไปสรางใหใครได แตคนจะเรยนรจากการมประสบการณตรงภายใตสภาวะแวดลอมทเอออำานวย เปนการเรยนรจากการลงมอปฏบตจรง (learning by doing) ดงนนการเรยนวชานจงแบงนกเรยนเปนกลมยอย กลมละประมาณ 20 คน โดยมอาจารยประจำากลมเปนผรบผดชอบ จดใหกลมไดพบปะกนทกสปดาหๆ ละ 2 ชวโมง ตามเวลาในตารางสอน เพอใหโอกาสนกศกษาไดสะทอนปญหา นำาเสนอความกาวหนา และปญหาอปสรรคทเกดขน โอกาสนเปนชวงทไดสะทอนคด (reflection) แลกเปลยนเรยนร และไดวเคราะหตนเอง หลงจากฟงบรรยายรวมเกยวกบแนวคดการสรางพลงอำานาจแลว ประมาณสปดาหท 3 นกศกษาจะเรมขนตอนการทำาพนธะสญญา26 ซงเรมจากการประเมนภาวะสขภาพ ตามแนวคำาถามทกำาหนด แลวนำามากำาหนดปญหา โดยระบขอมลสนบสนนใหชดเจน หลงจากนนวางแผน โดยตงเปาหมาย และกำาหนดกจกรรมเพอนำาไปสเปาหมายทตงไว ทงนนกศกษาตองคนควาขอมลทางวชาการเพมเตม เพอใหมเอกสารอางองเชงวชาการ ประมาณสปดาหท 4-5 จะเรมวางแผน หลงจากอาจารยประจำากลมตรวจแผนแลว นกศกษากลงมอปฏบตตามแผนทวางไว โดยนกศกษาจะเขยนเปนพนธะสญญากบอาจารย วาจะทำาตามเปาหมายทวางไว ถาทำาไดจะใหรางวลอะไร และถาทำาไมไดตามแผนจะใหผลทางลบกบตวเอง (ทำาโทษ) อยางไร และจะตองปฏบตตอไปจนกวาจะสนสดการเรยนวชาน (สปดาหท 15) ในการทำากจกรรมแตละครง นอกจากจะเขยนวาทำากจกรรมอะไรบางนกศกษาจะตองเขยนบนทก

ความรสก ขอคดเหนทมตอสถานการณนนๆ ดวย

ก�รดำ�เนนง�น:กระบวนก�รทำ�พนธะสญญ�

การทำาพนธะสญญาเปนการใชกระบวนการปรบ

พฤตกรรมสขภาพ มาเปนเครองมอใหนกศกษาได

ฝกคด วเคราะห และแกปญหาของตนเอง ความสำาคญ

ของการทำาพนธะสญญากคอกระบวนการสราง

พลงอำานาจในตวนกศกษา23 โดยจดใหนกศกษาได

สะทอนปญหากบอาจารยประจำากลม การสะทอนปญหา

แตละครงจะชวยใหนกศกษาไดสะทอนตวเอง

และไดแลกเปลยนเรยนรตลอดกระบวนการ เรมตงแต

การกำาหนดปญหาเหมาะสมหรอไม มขอมลสนบสนน

เพยงพอหรอไม เปาหมายหลกของการปรบพฤตกรรม

คออะไร เชนบางคนตองการออกกำาลงกาย เพอให

กลามเนอแขงแรง แตบางคนตองการออกกำาลงกาย

เพอเผาผลาญพลงงาน เพอลดนำาหนก การกำาหนด

เปาหมายทชดเจนจะชวยใหกำาหนดตวชวด และการ

วดผลทำาไดตรงและชดเจนยงขน นอกจากนการได

คนควาเอกสารอางอง เปนการฝกใหนกศกษาไดศกษา

คนควาความรตามความสนใจของตนแลวนำาความร

มาประยกตในสถานการณจรง เชน ถาตงเปาหมาย

จะออกกำาลงกาย ตองระบวาจะออกกำาลงกายโดย

วธอะไร ใชเวลาเทาใด แตละกจกรรมทำาสปดาหละกครง

จะทำาวนไหนบาง จะวางแผนคอยๆ เพมกจกรรมอยางไร

ในระหวางดำาเนนการตามแผน ถามปญหา

อปสรรคทไมสามารถทำาตามแผนทวางไว นกศกษา

จะนำาปญหามาอภปรายในกลม ซงจะชวยใหนกศกษา

ไดคด วเคราะห เชน วางแผนวาจะไปเตนแอโรบค

สปดาหละ 3 วน ครงละ 45 นาท แตในชวงหนง

ตองไปทำากจกรรมนอกสถานท ตองพารนนองไปเดนปา

หรอเปนชวงวนหยดตดกนหลายวน นกศกษากลบ

ไปบาน ตอนอยบานมเวลาไปเลนแบดมนตนกบสมาชก

ในครอบครว นกศกษากประเมนวาไมสามารถออก

กำาลงกายไดตามแผน เมอนำาปญหามาสะทอนใน

ชนเรยนกลมไดชวยชวา กจกรรมตางๆทเปลยนไปถอ

เปนการออกกำาลงกายไดหรอไม และทำาใหไดออก

กำาลงกายตามแผนทวางไวหรอไม ถาใชกจะถอวาได

ทำาตามแผน ยกเวนวาถาตองการออกกำาลงกาย



เฉพาะสวนจรงๆ ดงนนนกศกษาจะตองมความรวา การออกกำาลงกายแตละวธมขอดอยางไร แตละวธเผาผลาญพลงงานไปเทาใด แตละกจกรรมควรจะทำานานเทาใดจงจะทดแทนกนได เปนตน แตสวนใหญมกพบปญหาวานกศกษาไมสามารถปฏบตกจกรรมตามแผนเพราะจดเวลาไมได เนองจากปสองเปนปทเรยนหนกมาก การเรยนบางวชาเปนการทำางานกลม ตองใชเวลานอกตารางเรยน การฝกปฏบตงานในหอผปวยตองวางแผนการพยาบาลซงตองใชเวลามาก และตองใชกำาลงกายกำาลงใจมากจนหมดแรง การสะทอนปญหาจงมกรวมถงประเดนเรองการบรหารเวลาดวย อยางไรกตามนกศกษาสวนใหญมความตงใจ มงมนทจะทำากจกรรมใหไดตามพนธะสญญา การไดพดคยสะทอนปญหาจงเปนการหาทางออก ไดจดการแกปญหาดวยตนเอง ทำาใหนกศกษาเหนวาเขามทางเลอก รจกยดหยน (flexible) รจกคดวเคราะห

และมทศนคตวาทกเรองมทางออก

ก�รประเมนผล

การประเมนผลแบงเปนสองสวน คอ การ

ประเมนการดำาเนนงานของกจกรรมสงเสรมสขภาพ

และการประเมนผลการสรางพลงอำานาจ หรอความ

รสกถงการมพลงอำานาจ

ในการประเมนการดำาเนนกจกรรม นกศกษา

สวนใหญเลอกกจกรรมการออกกำาลงกาย เพราะเหนวา

เรยนหนก ไมมเวลาออกกำาลงกาย ประเดนอนไดแก

เรองอาหาร จดการใหตวเองไดรบประทานอาหารเชา

ควบคมอาหารเพอลดนำาหนก ลดการดมนำาอดลม

หรอการสวมหมวกนรภย เปนตน

การประเมนผลโดยการประชมกลม นกศกษา

สรปประเดนทไดเรยนรดงน

1) ไดความรเพมขนจากการไดไปคนควา

ความรเพมเตม ทำาใหตระหนกวาการจะทำาอะไรตอง

มความร บางคนบอกวาเมอกอนเวลาจะไปวงกวงเลย

ไมเคยไดอบอนรางกาย (warm up) และไมไดให

ชวงเวลาทำาใหรางกายเยนลง (cool down) การมชวง

เวลาอบอนรางกายทำาใหรางกายออกกำาลงกายได

ทนทานขน คนททำาเรองอาหารกไดเรยนรการคำานวณ

ปรมาณพลงงาน การจดเมนทเหมาะสม เปนตน

เปนการกระตนใหไดฝกคนควาหาความร นำาประเดน

ทเลอกศกษามาแลกเปลยนเรยนรกบคนอนๆ ทศกษา

ในเรองเดยวกน

2) การไดมโอกาสสะทอนปญหากบเพอนๆ

และอาจารยประจำากลม ทำาใหไดเรยนรวา ถาไมสามารถ

ปฏบตไดตามแผนกมวธทจะปรบไดหลายอยาง ไดแก

ปรบเปาหมาย ปรบเวลา หรอปรบกจกรรม เชน ถาตง

เปาหมายวาจะเตนแอโรบค หรอการวงแตไมสามารถ

จดเวลาไดกอาจจะทำาโยคะในหองพกแทน หรอปรบเวลา

ปรบวน โดยยดหลกการวาตองไดออกกำาลงกายโดย

ใชพลงงานตามเปาหมายทวางไว ทำาใหไดรจกแก

ปญหา คดวธแกปญหา โดยยงยดหลกการ ทำาใหม

ทศนคตเรองการทำางานแบบยดหยน ไมยดตด

3) ทำาใหรสกวาตวเองทำาได จดการชวตได

ไดมโอกาสวเคราะหตนเองวาสาเหตททำาไมไดตามแผน

เกดจากอะไร เปนเพราะวางแผนไมด หรอเปนเพราะ

ไมแมนในหลกการ หรอเปนเพราะไมเคยคดนอกกรอบ

เมอวางแผนอยางไรกตองเปนไปตามนนเทานน

ฝกความรบผดชอบ มกำาลงใจ ตงใจทจะทำางาน

ใหสำาเรจตามเปาหมายทตงไว ฝกใหซอสตย ตอนเรมตน

คดวาคงจะทำาไมได เพราะไมมเวลา และเรยนหนก

แตถาพยายามกทำาได เมอทำาไดแลวกทำาใหไดเหน

ผลดของการออกกำาลงกาย กมกำาลงใจทจะทำาอก

เปนความรสกทตองรบผดชอบตอพนธะสญญา

และคดวานเปนการสรางพลงอำานาจในตวเอง (self empowerment)



4) สงทไดเรยนรมากทสด คอไดตระหนกวา การทคนจะตดสนใจทำากจกรรม หรอปรบพฤตกรรมนนเปนเรองยาก และการทจะทำากจกรรมใหสมำาเสมอกเปนเรองทยากมาก การทไดมประสบการณดวยตนเองทำาใหเขาใจผรบบรการมากขน สำาหรบการประเมนความเขาใจในแนวคดการสรางพลงอำานาจ ใชวธพดคยในกลม และใหนกศกษาเขยนประเมนผล วามความเขาใจเรองแนวคดการสรางพลงอำานาจอยางไร หลงจากเรยนวชานแลวรสกอยางไร มความรสกวาตนเองมพลงอำานาจหรอไม ผลการประเมนในกลมยอย ปการศกษา 2552 จำานวนนกศกษา 17 คนในกลม ผสอนใหนกศกษาเขยนประเมนวาไดเรยนรเรองการสรางพลงอำานาจอยางไรบาง มนกศกษา 7 คน พยายามเขยนแตตอบไมตรงประเดน เนอหาเปนการประเมนผลกจกรรมมากกวาการประเมนความรสกมพลงอำานาจ และอก 10 คนเขยนประเมนความเขาใจแนวคดการสรางพลงอำานาจ สรปไดดงน นกศกษาประเมนวาเขาใจแนวคดการสรางพลงอำานาจมากขน และรสกวาตนเองมพลงอำานาจ ตวชวดทคดวารสกมพลงอำานาจ ไดแก 1) การตระหนกวา การดแลสขภาพเปนเรองสำาคญ ตระหนกถงความจำาเปน หรอการใหความสำาคญกบการดแลสขภาพ 2) ความรสกเหนคณคาของตนเอง ภมใจในตนเองทสามารถสงเสรมสขภาพไดตามแผน ตลอดจนรถงขอจำากด ขอบกพรองของตนเองทจะตองแกไขตอไป นกศกษา

สวนใหญมความคดเหนในเชงบวกตอการเรยนวชาน

“ตองขอบคณอาจารยประจำารายวชาสงเสรม

สขภาพทไดจดการเรยนการสอนทดมากๆ คอ

ใหเราไดปฏบตจรง ไดสงเสรมสขภาพของ

ตวเราเอง และคนในครอบครวของเรา”

“ดใจมากทไดเรยนวชาน ทำาใหเหนความสำาคญ

กบสขภาพของตนเองมากขน และมกำาลงใจ

ทจะทำาใหสำาเรจ เปนความรบผดชอบของเราเอง

เมอทำาได แมจะเปนจดเลกๆ กทำาใหเหนคณคา

ของตวเอง”

“ทำาใหไดรจกตวเอง รความสามารถของตวเอง

ไดวเคราะหปจจยสงเสรมและอปสรรคตางๆ”

ผลดงกลาวสอดคลองกบผลการวจยประเมนผลการสรางพลงอำานาจในนกศกษาพยาบาล โดยทมประเมนหลกสตร27 เมอผวจยถามวาเขาใจแนวคด empowerment อยางไร มการฝกปฏบตวชาไหนทเกยวของกบแนวคดนบาง นกศกษาคนหนงอธบายวา

สำาหรบคำาวา empowerment รจกคำานครงแรก

กตงแตตอนเรยน health promotion นะคะ...

วชานกเปนเหมอนกบใหเราเขาใจการเสรมสราง

พลงอำานาจวาเปนอยางไร เขามวธการอยางไร

บาง แตวาตอนทเรยนในตอนแรกกไมเขาใจ

นะคะวาทำาไมถงตองเรยนในลกษณะน แตวา

เมอเรยนจะจบ course กไดเขาใจวาการ

เสรมสรางพลงอำานาจทอาจารยตองการให

เราทราบ ตองการใหเรารจกในตวเองกอน

ตระหนกในตวเองกอน วาเราเปนใครมาจากไหน

มความตองการอะไรบาง เพอทเราจะไดเขาใจ

คนอน จะไดชวยเสรมสรางพลงอำานาจใหเขา

ได... (ถอดเทปการสนทนากลมนกศกษาพยาบาล

มหาวทยาลยขอนแกน 18 เมษายน 2548)

บทสรป

กระบวนทศนของการสงเสรมสขภาพแนวใหม

ทำาใหการทำางานสรางเสรมสขภาพตองการสมรรถนะ

ทแตกตางจากเดม สถาบนการศกษาพยาบาลม

บทบาทสำาคญในการเตรยมพยาบาลใหพรอมทจะไป

ทำางานสรางเสรมสขภาพ เพอใหสามารถตอบสนอง

ตอปญหาและความตองการของสงคมในอนาคต



บทความนนำาเสนอตวอยางกจกรรมการสอนเพอให

นกศกษาเขาใจแนวคดการสรางพลงอำานาจ ซงเปน

กจกรรมหนงของการเรยนการสอนวชาการสงเสรม

สขภาพ โดยใหนกศกษาทำาพนธะสญญาในการปรบ

พฤตกรรมสขภาพของตนเอง ไดฝกแกปญหาของตนเอง

ตงแตวเคราะหสถานการณ ระบปญหา วางแผน

ดำาเนนการ และประเมนผล การไดสะทอนคดกบ

อาจารยประจำากลมตลอดกระบวนการ สงผลให

นกศกษาไดตระหนกถงความสำาคญของการจดการ

สขภาพตนเอง รสกวาตองรบผดชอบตวเอง เกด

ความรสกภาคภมใจ เหนคณคาตนเอง ไดพฒนา

ทกษะในการแกปญหา ไดวจารณตนเอง ทำาใหได

ทราบจดด จดดอยของตนเอง และทำาใหเหนแนวทาง

ทจะพฒนาตอไปในอนาคต ทงหมดนเปนลกษณะ

ของความรสกมพลงอำานาจ


1. Casey D. Nurse’s perception, understanding and

experiences of health promotion. Nursing and

Health Sciences, 2007; 16: 1039-49.

2. World Health Organization. The Ottawa Charter for

Health Promotion. Copenhagen: WHO Regional

Office for Europe. 1986.

3. Delaney FG, Nursing and health promotion: Conceptual

concerns. J Adv Nurs, 1994; 20: 828-35.

4. Lindsey E, Hartrick G. Health-promoting nursing

practice: The demise of the nursing process? J

Adv Nurs, 1996; 29: 106-12.

5. Whitehead D. Health promotion and health

education: Advancing the concepts. J Adv Nurs,

2004; 47(3): 311-20.

6. Rush KL. Health promotion ideology and nursing

education. J Adv Nurs, 1997; 25: 1292-8.

7. Greiner PA, Valiga TM. Creative educational strategies

for health promotion. Holistic Nursing Practice,

1998; 12(2): 73-83.

8. Hawks JH. Empowerment in nursing education:

Concept analysis and application to philosophy,

learning and instruction. J Adv Nurs, 1992; 17:

609-18.

9. Benson A, Latter S. Implementing health promoting

nursing: The integration of interpersonal skills and

health promotion. J Adv Nurs, 1998; 27: 100-7.

10. Carmichael M. Med-school makeover: The new

field of ‘narrative medicine’ is reintroducing doctors

to listening. Newsweek, 2006; August 21, 58.

11. ศรพร ขมภลขต และคณะ. ก�รประเมนสมรรถนะ

ด�นก�รสร�งเสรมสขภ�พของนกศกษ�พย�บ�ล

ระดบปรญญ�ตร และปรญญ�โท. คณะพยาบาล

ศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2550.

12. Barry MM, Allegrante JP, Lamarre M, Auld ME, Taub A.

The Galway Consensus Conference: International

collaboration on the development of core competencies

for health promotion and health education. Global Health

Promotion, 2009; 16(2): 5-11.

13. Chally PS. Empowerment through teaching. J Nurs

Edu, 1992; 31(3): 117-20.

14. Chavasse JM. New dimensions of empowerment

in nursing and challenges. J Adv Nurs, 1992; 17:

1-2.

15. Gauthier MA, & Matteson P. The role of empow-

erment in neighborhood-based nursing educa-

tion. J Nurs Edu, 1995; 34(8): 390-5.

16. Kelley BR. Community-based research: A Tool

for community empowerment and student learn-

ing. J Nurs Edu, 2000; 34(8): 384-6.

17. Alfaro-Le Fevre R. Critical thinking in nursing: A

practical approach. Philadelphia: W.B. Saunders, 1995.



18. Vaughan-Wrobel BC, O’Sullivan P, Smith L. Evaluating

critical thinking skills of baccalaureate nursing

students. J Nurs Edu, 1997; 36(10): 485-8.

19. Sedlak CA. Critical thinking of beginning baccalaureate

nursing students during the first clinical nursing

course. J Nurs Edu, 1997; 36(1): 11-8.

20. Liimatainen L, Poskiparta M, Sjögren A. Student

nurse and reflective health promotion learning in hospital,

1999. Retrieved March 15, 2009, from http://www.

leeds.ac.uk/educol/documents/000001151.htm.

21. Mawn B, Reece SM. Reconfiguring a curriculum

for the new millennium: The process of change.

J Nurs Edu, 2000; 39(3), 101-8.

22. Gibson CH. A concept analysis of empowerment.

J Adv Nurs, 1991; 16: 354-61.

23. นตย ทศนยม. การสงเสรมสขภาพ: มตการสราง

พลงอำานาจ. ว�รส�รคณะพย�บ�ลศ�สตร มห�วทย�ลย

ขอนแกน. 2545; 25(2-3): 103-11.

24. Clemmens D, Engler A Chinn PL. Learning and

living health: College students’ experiences with

an introductory health course. J Nurs Edu, 2004;

43(7): 313-8.

25. Stark MA, Manning-Walsh J, Vliem S. Caring for

self while learning to care for others: A challenge

for nursing students. J Nurs Edu, 2005; 44(6):

266-70.

26. ดลววฒน แสนโสม. แนวทางการศกษาและการเขยน

รายงานพนธะสญญา ใน คมอวช� 250 301 ก�ร

สงเสรมสขภ�พ. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

ขอนแกน. 2552.

27. ศรพร ขมภลขต, จฬาลกษณ บารม, ปฤศนา ภวนนท,

พลสข ศรพล, วงเดอน สวรรณคร และกตกร นลมานต.

ก�รวเคร�ะหหลกสตรส�ข�พย�บ�ลศ�สตร ด�น

ก�รสร�งเสรมสขภ�พ. เอกสารอดสำาเนา. 2549.



Teaching Health Promotion Based on the Empowerment Concept Nit Tassniyom Ph.D (Nursing)*

Abstract: Health promotion is one of the core courses in every bachelor of nursing science program, only to vary according to the principal concepts or theories, resulting in different teaching and learning activities. This article presents a review of the principles of modern practices of health promotion, which are based upon the Ottawa Charter, fundamental beliefs, health promotion competency and teaching and learning methodology. This article presents, for the purpose of exemplification, health promotion teaching and learning activities conducted as part of the health promotion course in Khonkaen University’s program in bachelor of nursing science. This course was conducted on the basis of the empowerment concept. The course’s teaching and learning activities aimed at helping the students to understand the empowerment concept as one of the core concepts of health promotion. The students, divided into groups of 20, was assigned a task, which required each student to evaluate his/her own health condition, identify his/her areas of behavioral improvement, research for academic information with which to implement his/her planned task, and finally assess the task. Lastly, each student was to make a pledge of reward if s/he accomplished the task and a pledge of punishment if s/he failed it. Throughout the activity, the students were encouraged to reflect their ideas to the instructor in charge of each group. This process helped the students to realize the importance of self-performed healthcare, necessity of self-responsibility, pride, self-esteem, improvement of problem-solving skills, and self-criticism as a means of reflecting his/her own strengths and weaknesses. Such realizations could enable—or empower—each student to find ways of self-improvement in the future. This is what ‘the sense of empowerment’ means.


Keywords: Health promotion course, Health promotion, Empowerment concept

* Associate Professor, Community nursing Faculty of Nursing Khon Kaen University

กระบวนการนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชน

30 วารสารสภาการพยาบาล ปท 26 ฉบบพเศษ มกราคม-มนาคม 2554

กระบวนการนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชนนยนา หนนล, Ph.D.*

สายฝน เอกวรางกร, Ph.D.*

บทคดยอ : การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมน มวตถประสงคเพอ 1) ศกษาสถานการณพฤตกรรมเสยงและตนทนชวตของเดกและเยาวชนในชมชน และ 2) ศกษารปแบบการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชนในชมชนโดยใชแนวคดกระบวนการนโยบายสาธารณะแบบมสวนรวม กลมเปาหมายเปนเดกและเยาวชนจากองคกรปกครองสวนทองถน 4 พนท ไดแก อบต.ไทยบร อบต. บางจาก อบต.ทาพญา และเทศบาลปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช รวมทงสน 473 คน แบงการดำาเนนงาน 4 ระยะ คอ 1) การ เตรยมตว 2) การกำาหนดนโยบายสาธารณะ 3) การดำาเนนงาน และ 4) การประเมนผล ผลการวจย พบวา เดกและเยาวชนมพฤตกรรมเสยงมากทสด คอ ขาดการออกกำาลงกาย การสบบหร และพฤตกรรมทางเพศ คดเปนรอยละ 7, 6.1, และ 5.9 ตามลำาดบ และมตนทนชวตดานพลงครอบครวมากทสด โดยรสกวาบานเปนทอบอน ปลอดภย สงเสรมการเรยน เอาใจใส และเปนตวอยางทดของลก และพบวามพลงตวตนนอยทสด ไดแก การใหความสำาคญของศกดศรความเปนมนษย กลาคด กลาพด กลาทำาในสงทถกตอง ใชสตแกปญหาความขดแยง พดความจรงและไมใชความรนแรง รปแบบการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชน ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1) การกำาหนดนโยบายสาธารณะ 2) การดำาเนนงานตามนโยบาย 3) การประเมนนโยบาย และ 4) การเผยแพรนโยบายและขยายเครอขาย นโยบายแรกคอ การสงเสรมพฒนาเดกและเยาวชนในชมชน ไดแก การจดตงสภาเดกและเยาวชนตำาบล การพฒนาศกยภาพเดกและเยาวชน การสนบสนนกจกรรมสรางสรรค การใหรางวลเดกททำาความด และการสนบสนนกองทนเดกและเยาวชน นโยบายทสอง คอ การสนบสนนการมสวนรวมพฒนาเดกและเยาวชน ไดแก การจดอบรมการพฒนาเยาวชนเชงบวก และการสงเสรมกจกรรมของครอบครว โรงเรยน และชมชน ผลการประเมนพบวานโยบายดงกลาวทำาใหตนทนชวตของเดกและเยาวชนเพมขน ขอเสนอแนะ องคกรปกครองสวนทองถนควรใหความสำาคญและเปนแกนนำาหลกในการพฒนานโยบายทเกยวของกบการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชนของตำาบล โดยมงเนนใหเกดกระบวนการมสวนรวมของเดกและเยาวชน ครอบครว โรงเรยน และชมชน


คำาสำาคญ: กระบวนการนโยบายสาธารณะ ตนทนชวต เดกและเยาวชน

*ผชวยศาสตราจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ

นยนา หนนล และสายฝน เอกวรา


ความเปนมาและความสำาคญของปญหา เดกในวนนคอ ผใหญในวนหนา แตสถานการณ

ปจจบนกลบพบวาเดกและเยาวชนมพฤตกรรม

เสยงตอสขภาพมากขนและเรวกอนวยอนควร

โดยปญหาสขภาพทพบบอยและเปนปญหาสาธารณสข

ทวโลก คอ การบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหต

โรคตดตอทางเพศสมพนธ โรคเอดส การตงครรภ

ไมพงประสงค และผลกระทบจากการทำาแทง1 ผลการวจย

ทผานมาไดสะทอนถงปญหาสขภาพของเดกและ

เยาวชน ไดแก การสำารวจพฤตกรรมเสยงของเยาวชน

ในกรงเทพมหานครพบวารอยละ 50.1 ไมสวมหมวก

นรภยเมอขบขรถจกรยานยนต รอยละ 18.8 นงรถ

จกรยานยนตหรอรถยนตทผขบขดมแอลกอฮอล และ

รอยละ 12.1 ขบขรถจกรยานยนตหลงดมแอลกอฮอล

รอยละ 10.0 เคยมเพศสมพนธ รอยละ 7.0 ม

เพศสมพนธโดยไมไดสวมถงยางอนามย และรอยละ

2.1 เคยตงครรภไมพงประสงค2 บรษทซนโนเวต

(ประเทศไทย) จำากดไดสำารวจการบรโภคสอของ

นกเรยนและนกศกษาในประเทศไทยและประเทศ

ในภมภาคเอเชย 12 ประเทศ พบวาวยรนไทยใช

อนเทอรเนต 3.1 ชวโมงตอวน ขณะทคาเฉลยของ

วยรนในภมภาคเอเชยอยท 2.8 ชวโมงตอวน และ

วยรนไทยมการเลนเกมออนไลนสงทสดในเอเชย3

ปญหาสขภาพของเดกและเยาวชนดงกลาวนบวนจะ

ทวความรนแรงและซบซอนมากขนเรอยๆ ปจจยเสยง

ทสำาคญ คอ การไมสามารถควบคมระงบอารมณ

ความตองการได การไดรบสงกระตนจากสอตางๆ

ความเชอและคานยมในกลมเพอน การดมเครองดม

และการใชสารเสพตดตางๆ รวมทงปจจยเสยงอนๆ

ไดแก การไดรบความเครยด ความกดดนในชวต

ประจำาวน บคลกภาพ อารมณกาวราว ลกษณะ

ความเปนอยของครอบครว สมพนธภาพในกลมเพอน

สงแวดลอมในชมชนและสถานศกษา4 การแกไข

ปญหาตางๆ ทผานมาใชการมองปญหาเปนตวตง

เมอเกดปญหาแลวจงแกไขทำาใหไมสามารถปองกน

ปญหาทเกดขนได การสรางตนทนชวตของเดกและ

เยาวชนใหเกดการปองกนปจจยเสยงจงนาจะเปน

วธการทมประโยชนและสามารถแกไขปญหาตางๆ

ไดมากกวา รวมทงชวยใหเยาวชน ครอบครว และสงคม

เกดภมคมกนทแขงแรงเพออนาคตของประเทศชาต

ตอไป

กลยทธในการพฒนาตนทนชวตของเดก

และเยาวชนมหลายประเทศใหความสำาคญ โดยเฉพาะ

ประเทศสหรฐอเมรกา เนองจากมอทธพลตอการ

ลดพฤตกรรมเสยงของเยาวชนโดยตรง5,6 นพ.สรยเดว

ทรปาต7 ผอำานวยการสถาบนแหงชาตเพอการพฒนา

เดกและครอบครว ไดนำาแนวคดดงกลาวมาพฒนา

เครองมอประเมนตนทนชวตเดกและเยาวชนไทย

ขน เพอใหสามารถนำาไปประยกตใชในการกำาหนด

กลยทธดานการสรางเสรมตนทนชวตดๆ ใหแก

เดกและเยาวชน ครอบครว ชมชน และสงคมใน

ทกระดบ แมวาทกวนนมหนวยงานตางๆ ใหความ

สนใจในการสรางเสรมกจกรรมใหเยาวชนมทางเลอก

เพมขน แตกไมสามารถหยดยงปญหาความเสยง

ตางๆ ทกำาลงทวความรนแรงเพมขนได อาจเปน

เพราะกจกรรมทมอยมปรมาณไมเพยงพอกบจำานวน

เดกและเยาวชน ประกอบกบครอบครว โรงเรยน

และชมชน ขาดการมสวนรวมในการจดกจกรรม

ดงกลาว

ทามกลางกระแสการสรางเสรมสขภาพแนวใหม

นโยบายสาธารณะมบทบาทและเปนองคประกอบ

หลกทสำาคญยงตอการสรางเสรมสขภาพในยค

ปจจบน8 แนวคดนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

(Healthy Public Policy: HPP) ซงเดมเนนบทบาท



ของรฐในการกำาหนดนโยบายโดยใหความสำาคญกบความเทาเทยมกน และผลกระทบตอสขภาพ9 แตเมอภาคประชาสงคมเตบโตขน ความคดนโยบายสาธารณะแนวใหมจงเกดขน โดยเนนใหภาคประชาชนและผเกยวของทกภาคสวนเขาไปมสวนในการกำาหนดนโยบายสาธารณะตางๆ เพอเปนการแกปญหาของชมชน ดงเชน ชมชนปาชายเลนลมนำาปะเหลยน จงหวดตรง10 ทใชกระบวนการนโยบายสาธารณะในการแกปญหาอนรกษและฟนฟทรพยากรในชมชน นบวาเปนพลงการเคลอนไหวททำาใหชาวบานเขมแขงขนและมพลงในการตอรองมากขน จากเหตผลดงกลาว แสดงใหเหนวาควรนำาแนวคดนโยบายสาธารณะเพอผลกดนใหเกดกระบวนการมสวนรวมของผปกครอง โรงเรยน แกนนำาชมชน และองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในการกำาหนดนโยบายหรอแผนงานเพอพฒนาเดกและเยาวชน เพราะแมแต “พ.ร.บ.สงเสรมการพฒนาเดกและเยาวชนแหงชาต พ.ศ. 2550” มาตรา 8 วรรคหนงไดระบให อปท. มบทบาทในการสนบสนนกจกรรมของเดกและเยาวชนอยางเปนรปธรรมโดยใหคำานงถงหลกการมสวนรวมของประชาชนในทองถน ผวจยไดตระหนกถงสถานการณปญหาของเดกและเยาวชน และคำานงถงความสำาคญของการพฒนาตนทนชวตของเดกและเยาวชนมากกวา การตามแกปญหา ดงนนผวจยจงสนใจศกษาเรอง “กระบวนการนโยบายสาธารณะเพอการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชนในชมชนจงหวดนครศรธรรมราช” ขนเพอนำาไปเปนแนวทางการกำาหนดนโยบายเพอพฒนาสขภาวะเดกและเยาวชนของ อปท. อนๆ ตอไป

กรอบแนวคดในการวจย

การวจยครงนใชแนวคดการพฒนาตนทน

ชวตเดกและเยาวชน (Developmental assets of

youth) ประกอบดวย 5 พลง คอ พลงตวตน เปนการรวมตวกนของพลงคณคาในตวเอง สรางศรทธาและความเชอมนในตนเอง พลงเพอนและกจกรรม เปนการทำากจกรรมทเปนประโยชนในหมเพอนๆ และเพอสงคม ชมชน พลงครอบครวเปนพลงความรก ความเอาใจใส ความมวนย และพอแมเปนแบบอยาง พลงชมชนเปนพลงของกลมชนทอาศยการอยรวมกนดวยความเอออาทร ความเขาใจ และความมมตรไมตร และพลงปญญาเปนพลงความมงมนในการเพมพลงปญญาทงในและนอกหองเรยน7 จากการศกษาพบวาหากมตนทนชวตนอยจะทำาใหเดกและเยาวชนมความเสยงตอการใชยาเสพตด การมเพศสมพนธกอนวยอนควร การไมรจกปองกน รวมถงการใชความรนแรง5,6,11,12 โดยพบวาตนทนชวตทมากขนมผลดงน 1) ลดพฤตกรรมเสยงไดมากขน 2) ประวงระยะเวลาการเกดพฤตกรรมเสยงไดนานขน 3) ยบยงพฤตกรรมเสยงมากกวาสถานะทางเศรษฐกจของครอบครวและสภาพครอบครวในบรบทตางๆ 4) พฤตกรรมทดของเยาวชนเพมขน และ 5) มความสำาคญตอการปองกนพฤตกรรมเสยง11 นอกจากนนผวจยยงไดนำาแนวคดนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Healthy Public Policy: HPP)8,9 เพอการสรางเสรมสงแวดลอมทเออตอการพฒนาตนทนชวตของเดกและเยาวชน ซงรฐธรรมนญฯ พ.ศ. 2540 มาตรา 76 ไดระบใหรฐตองสงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในการกำาหนดนโยบาย การตดสนใจ การวางแผนพฒนาเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมทงการตรวจสอบการใชอำานาจรฐทกระดบ การพฒนาตนทนชวตของเดกและเยาวชนโดยกระบวนการนโยบายสาธารณะครงน จงมงเนนทกระบวนการมสวนรวมตงแตการกำาหนดนโยบายสาธารณะ การดำาเนนงานตามนโยบาย และการ

ประเมนผลนโยบาย



วตถประสงคการวจย

1) ศกษาสถานการณพฤตกรรมเสยง และ

ตนทนชวตของเดกและเยาวชนในชมชน

2) ศกษารปแบบการพฒนาตนทนชวตเดก

และเยาวชนในชมชน โดยใชแนวคดกระบวนการ

นโยบายสาธารณะแบบมสวนรวม

วธดำาเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ

แบบมสวนรวม (Participatory Action Research:

PAR) กลมเปาหมายเลอกแบบเจาะจง (purposive

sampling) นกเรยนระดบชนมธยมศกษาจาก 4 อปท. ทยนดเขารวมโครงการ ไดแก 1) โรงเรยนชมชนใหม อบต.ไทยบร 54 คน 2) โรงเรยนตรนมตวทยา อบต.บางจาก 50 คน 3) โรงเรยนวดสระ อบต. ทาพญา 142 คน และ 4) โรงเรยนเทศบาลวดศรสมบรณ เทศบาลปากพนง 227 คน รวม 473 คน รวมทง ผปกครอง ผบรหาร และครในโรงเรยน องคกรปกครองสวนทองถน และแกนนำาชมชน อปท. ละ 10 คน รวม 40 คน รวมทงสน 513 คน

การดำาเนนการวจยอยระหวางเดอนมถนายน

2552 – กรกฎาคม 2553 มงเนนกระบวนการม

สวนรวมของกลมเดกและเยาวชน ผปกครอง ผบรหาร

และครในโรงเรยน องคกรปกครองสวนทองถน และ

แกนนำาชมชน มการดำาเนนงาน 4 ระยะ ดงน

1. ระยะเตรยมการ ประกอบดวย 1) การสรางความเขาใจกบพนท (อปท.) โดยการประชมชแจงวตถประสงคโครงการแกผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน ศกษาเขตพนทเพอกำาหนดโรงเรยน ชมชนและภาคเครอขายทเกยวของกบการพฒนาตนทนชวตของเดกและเยาวชนในชมชน และ 2) การรวบรวมขอมลเดกและเยาวชนดวยการจดประชม

แกนนำากลมเดกและเยาวชน ผปกครอง ผบรหาร ครในโรงเรยน และแกนนำาชมชน เพอกำาหนดกลมเปาหมายและพจารณาแบบสอบถามพฤตกรรมเสยง ตนทนชวตเดกและเยาวชน และดำาเนนการสำารวจกอนดำาเนนโครงการ 2. ระยะกำาหนดนโยบายสาธารณะ ประกอบดวย 1) นำาเสนอขอมลการสำารวจ 2) รวมวเคราะหสาเหตแหงปญหาและกำาหนดเปาหมาย และ 3) กำาหนดนโยบายสาธารณะเพอพฒนาเดกและเยาวชน และตนทนชวตของเดกและเยาวชนในชมชนใหสอดคลองกบบรบทของพนท 3. ระยะดำาเนนงานตามนโยบาย โดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน ไดแก 1) พฒนาพลงตวตนและเพอน โดยการจดตงกลม / สภาเดกและเยาวชนตำาบล และสนบสนนการดำาเนนงานของเดกและเยาวชนในพนท และ 2) พฒนาพลงครอบครว โรงเรยน และชมชน โดยการอบรมผทเกยวของในแตละพนท เรอง “การพฒนาเยาวชนเชงบวก” เพอสรางความเขาใจในการพฒนาเดก และสนบสนนกจกรรมสรางสรรคของเดกในชมชน 4. ระยะตดตามประเมนผล โดยการจดประชมแลกเปลยนเรยนร ทงในระดบพนททง 4 แหง ระดบอำาเภอ และระดบจงหวด เพอรวมถอดบทเรยน การสะทอนคด ปรบปรง และหาแนวทางแกไขเปนระยะ พรอมทงเผยแพรประชาสมพนธเพอหาแนวรวมใน

การขยายผลการดำาเนนงานไปส อปท. อนๆ ทสนใจ

เครองมอทใชในการวจย

1) แบบประเมนพฤตกรรมเสยงของเดกและ

เยาวชน The Youth Health Risk Behavior Survey

(YRBS) สรางโดย Centers for Disease Control &

Prevention (2005)13 ซงจรรยา เศรษฐพงศ14 ได

นำามาแปลเปนภาษาไทยดวยวธการแปลยอนกลบ

(back translation) และพบวาสามารถนำามาใช



ประเมนพฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชนได

อยางมประสทธภาพ ครอบคลมพฤตกรรมเสยง 6

ดาน คอ ความปลอดภยและความรนแรง การสบ

บหร การดมสราและใชสารเสพตด พฤตกรรมทาง

เพศ การบรโภค และการออกกำาลงกาย รวมขอ

คำาถามจำานวน 65 ขอ (ขอละ 1 คะแนน) แตละ

ดานแบงคะแนนออกเปน 4 ระดบ คอ 0% ไมม

พฤตกรรมเสยง, < 50 % มพฤตกรรมเสยงนอย,

51-75 % มพฤตกรรมเสยงปานกลาง และ > 75% ม

พฤตกรรมเสยงมาก

2) แบบประเมนตนทนชวตของเดกและเยาวชน

พฒนาจากแนวคดการพฒนาตนทนชวตของเดก

และเยาวชน (Developmental Youth Assets)12

เปนเครองมอประเมนทชวยใหเดก เยาวชน และ

ครอบครวรจกตนเองดขน ถกปรบใหเหมาะสมกบ

บรบทของสงคมไทยโดย น.พ.สรยเดว ทรปาต7 ใช

สำารวจตนทนชวตทงตนทนภายในและตนทน

ภายนอกของตวเดกไดอยางมประสทธภาพ ประกอบ

ดวย 5 พลง ไดแก พลงภายในตวตนของเดก 15 ขอ

พลงครอบครว 8 ขอ พลงชมชน 8 ขอ พลงโรงเรยน

(ปญญา) 11 ขอ และพลงเพอน 6 ขอ รวมทงสน

48 ขอ เปนแบบวด 4 ระดบ คอ เปนประจำา (3)

บอยครง (2) บางครง (1) และไมเคย(0) มเกณฑ

การแบงตนทนชวตแตละพลง ดงน ≤ 50% คอน

ขางนอย, < 50-60% ปานกลาง, > 60-80% ด และ > 80% ดมาก ดงนนหากคะแนน < 60% ถอวาไมผานเกณฑ

การตรวจสอบคณภาพของเครองมอวจย

ผวจยนำาแบบประเมนทง 2 ชด ไปทดสอบความเชอมนกบเดกและเยาวชนทมคณสมบตคลายกบกลมเปาหมายทศกษา จำานวน 30 คน

และคำานวณหาคา Cronbach’s Coefficient Alpha มคาเทากบ 0.85 และ 0.87 ตามลำาดบ

การพทกษสทธของกลมตวอยาง

การศกษาครงนไดคำานงถงหลกศกดศรความเปนมนษย สทธประโยชน ความยตธรรม และความถกตอง โดยการขออนญาตการทำาวจยในมนษย ผานคณะกรรมการจรยธรรมการทำาวจยในมนษย มหาวทยาลยวลยลกษณ ตามเอกสารรบรองเลขท 047/ป พ.ศ.2552 และผานการขออนญาตทำาการศกษาในพนทจากหนวยงานทเกยวของ รวมทงขอความรวมมอในการเปนผใหขอมล ไดรบการยนยอมเขารวมการวจยของกลมตวอยาง

การเกบรวบรวมขอมล

ผวจยใชวธการเขาถงขอมลหลายวธ ไดแก 1) การสำารวจขอมลพฤตกรรมเสยง และตนทนชวตของเดกและเยาวชน 2) การสงเกตและบนทกภาคสนามขณะและหลงสนสดกจกรรมกลม 3) การสมภาษณเชงลกผทเกยวของตางๆ 4) การพดคยอยางไมเปนทางการกบผเขารวมปฏบตการจรง 5) การสนทนากลมผเกยวของเพอแสดงความคดเหน อภปราย และแลกเปลยนเรยนร การประชมกลมคณะผดำาเนนงานทง 4 อบต. เพออภปรายปญหา และสงทพบจากการดำาเนนกจกรรมเพอรวมหาแนวทางแกไข และ 6) การศกษาเอกสารทเกยวของ ไดแก แผนพฒนา

ตำาบล 3 ป เปนตน

การวเคราะหขอมล

ขอมลเชงปรมาณ ใชสถตเชงพรรณนาหาคา

ความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

เพอวเคราะหขอมลทวไป พฤตกรรมเสยง และตนทน

ชวตของเดกและเยาวชน ขอมลเชงคณภาพทรวบรวม



ไดจากการสงเกต สมภาษณเชงลก การอภปราย

กลม และการบนทกภาคสนาม ถกนำามาสกดกลม

วเคราะห และถายทอดในการพฒนาตนทนชวตเดก

และเยาวชนในชมชน ตรวจสอบความถกตองและ

ความนาเชอถอของขอมลโดยใชวธการเกบขอมล

หลากหลายวธ และการใชนกวจยในพนท รวมทงม

การตรวจสอบความคดกบผใหขอมล

ผลการวจย

สถานการณเดกและเยาวชน (Situation

analysis) กลมตวอยางจำานวน 473 คน มอาย

ระหวาง 12-16 ป ศกษาอยในระดบมธยมศกษา

ตอนตนรอยละ 91.8 และระดบมธยมศกษาตอน

ปลายรอยละ 8.2 เกอบทงหมดนบถอศาสนาพทธ

(ตารางท 1)

ตารางท 1 ขอมลพนฐานของเดกและเยาวชนกลมตวอยาง (N = 473)

ลกษณะทางประชากร จำานวน รอยละ

เพศ ชาย 279 59.0

หญง 194 41.0

อาย (ป) 12-14 (วยรนตอนตน) 379 80.1

15-16 (วยรนตอนกลาง) 94 19.9

ศาสนา พทธ 469 99.2

อสลาม 3 .6

ครสต 1 .2

ระดบการศกษา มธยมศกษาปท 1-3 434 91.8

มธยมศกษาปท 4-6 39 8.2

ประเภทสถานศกษา โรงเรยนขยายโอกาส 377 79.7

โรงเรยนมธยมศกษา 96 20.3

ทตงของสถานศกษา เขตเทศบาล 229 48.4

เขต อบต. 244 51.6



ตารางท 2 พฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชนจงหวดนครศรธรรมราช (N=473)

ไมเสยง%

เสยงนอย%

เสยงปานกลาง%

เสยงมาก%

ความปลอดภยและความรนแรง 5.1 76.3 6.7 1.6

การสบบหร 82.2 7.4 4.3 6.1

การดมเครองดมทมแอลกอฮอลและสารเสพตด 67.7 19.2 1.8 1.0

พฤตกรรมทางเพศ 94.1 0.4 1.8 5.9

การรบประทานอาหาร 10.4 32.9 55.6 1.0

ขาดการออกกำาลงกาย 8.8 54.6 19.4 7.0

พฤตกรรมเสยงทพบมากทสด คอ ขาดการ

ออกกำาลงกาย การสบบหร และพฤตกรรมทางเพศ

คดเปนรอยละ 7, 6.1 และ 5.9 ตามลำาดบ (ตาราง

ท 2) สำาหรบตนทนชวตของเดกและเยาวชน พบวา

ตนทนชวตทมมาก คอ พลงครอบครว ไดแก เดก

รสกวาบานเปนททอบอน ปลอดภย และมความสข

ทสด (81.69%) รสกพอใจกบชวตทเปนอยมาก

(78.03%) มผปกครองคอยสงเสรมดานการเรยน

(77.87%) มผปกครองทเปนแบบอยางทดใหทำา

ตาม (77.34%) และไดรบความรก ความอบอน

เอาใจใสทดจากครอบครว (77.11%)

ตารางท 3 ตนทนชวตทมนอยของเดกและเยาวชนกอนและหลงดำาเนนการ

หมวด ตนทนชวตเดกและเยาวชนรายขอ กอน หลง

พลงตนเอง การใหความสำาคญกบความเทาเทยมในสงคม 51.25 73.88

กลายนหยดในสงทฉนเชอ 52.63 64.44

ควบคมสถานการณทเกดขนกบตนเองได 52.93 61.66

กลาพดความจรงเสมอแมวามนจะทำาไดยาก 53.92 57.77

พยายามแกปญหาขอขดแยงดวยสตปญญา 57.13 75.00

พลงโรงเรยน พดคยเกยวกบสอกบครประจำา 51.33 61.11

ใฝรภมปญญาและวฒนธรรม 57.58 66.66

พลงชมชน การไดรบมอบหมายหนาทเปนประโยชนตอชมชน 52.86 72.77

การทำากจกรรมทเปนประโยชนเปนประจำา 55.91 68.33

พลงครอบครว การพคยเกยวกบสอ เชน วทย ทวในครอบครว 55.07 68.33



จากตารางท 3 พบวาตนทนชวตทมนอย

กอนดำาเนนงาน ไดแก พลงตวตน ซงเกยวกบ การ

ใหความสำาคญกบความเทาเทยมในสงคม (51.25%)

การควบคมสถานการณท เกดขนกบตนเองได

(52.63%) กลาพดความจรงเสมอแมวามนจะทำาไดยาก

(52.93%) กลายนหยดในสงทฉนเชอ (53.91%)

และการพยายามแกปญหาขอขดแยงดวยสตปญญา

(57.12%) ตามลำาดบ รองลงมา คอ พลงโรงเรยน

(ปญญา) ไดแก พดคยเกยวกบสอกบครประจำา

(51.33%) และปญญาและวฒนธรรม (57.58%)

พลงชมชน ไดแก การไดรบมอบหมายหนาทเปน

ประโยชนตอชมชน (52.86%) และการทำากจกรรม

ทเปนประโยชนเปนประจำา (55.91%) และพลง

ครอบครว คอ การพดคยเกยวกบสอ เชน วทย ทว

ในครอบครว (55.07%) ซงหลงจากการดำาเนนงาน

พบวามคะแนนเพมขนทกเรอง

นโยบายทเกยวของกบการพฒนาเดก

และเยาวชน จากการศกษาแผนพฒนาตำาบล 3 ป

และการประชมกลมคณะผดำาเนนงานทง 4 อบต.

เกยวกบนโยบายทเกยวของกบการพฒนาเดกและ

เยาวชนของตำาบล พบวา 1) การวางแผนงานดาน

เดกและเยาวชน สวนใหญไมไดมาจากปญหาและ

ความตองการของชมชน รวมทงไมไดใหเดก ครอบครว

โรงเรยน และชมชนเขามามสวนรวมในการจดทำาแผน

2) แผนการพฒนามงทเดกวยกอนเรยน เชน การ

สรางศนยพฒนาเดกเลกเพมขน โครงการสายใยรก

ครอบครว มงสงเสรมการเลยงลกดวยนมแม โครงการ

อาหารกลางวนและอาหารเสรม (นม) 3) แผนการ

พฒนาเดกวยเรยน เชน การอบรมนกเรยนฝาย

สงเสรมอนามย การสนบสนนอปกรณการเรยน

การสอน การสนบสนนอาหารกลางวน การจดซอ

อปกรณการเลน (กลางแจง) การใหทนการศกษา

และสนบสนนการแขงขนกฬาประจำาป กฬาหมบาน

และ 4) องคกรปกครองสวนทองถนขาดความเขาใจ

เกยวกบนโยบายและกฎหมายทเกยวของกบการ

พฒนาเดกและเยาวชน เชน การจดตงสภาเดกและ

เยาวชนตำาบล การสงเสรมความเขมแขงของสถาบน

ครอบครว การสรางเครอขายเฝาระวงแกไขปญหา

ครอบครว รวมทงหาแนวทางการแกไขโดยมบคคล

ทรบผดชอบในการตดตอประสานงานทชดเจน

รปแบบการพฒนาตนทนชวตเดกและเยาวชน

ในชมชน ม 4 ขนตอน ดงน

1. ขนตอนการกำาหนดนโยบายสาธารณะ

ประกอบดวย

1.1 การสรางความเขาใจกบพนท (อปท.)

1.2 การรวบรวมขอมลเดกและเยาวชน

ในพนท โดยการสำารวจและจดเวทใหเดก เยาวชน

และแกนนำาในชมชน รวมกนเสนอปญหาและความ

ตองการ และมการนำาเสนอขอมลเพอทำาใหทประชม

ไดเขาใจสถานการณเดกและเยาวชนในชมชน

1.3 วเคราะหสาเหตแหงปญหา กำาหนด

เปาหมาย และนโยบายสาธารณะ พรอมทงเสนอ

โครงการและกจกรรมทสามารถนำาไปสการปฏบต

ไดจรง

2. ขนตอนการดำาเนนงานตามนโยบาย

ประกอบดวย 2 นโยบาย ดงน

2.1 นโยบายการสงเสรมและพฒนาเดก

และเยาวชนในชมชน ไดดำาเนนการเกยวกบ 1) จด

ตงกลม/สภาเดกและเยาวชนในตำาบล 2) พฒนา

ศกยภาพเดกและเยาวชนในชมชน เชน การอบรม

“ตนกลาอาชพ” การเขาคายของเยาวชน การจดอบรม

แกนนำาเพอใหรจกการทำางานเปนทมและการเขยน

โครงการโดยมผใหญเปนพเลยง 3) สนบสนนกจกรรม



สรางสรรคในโรงเรยน ไดแก โครงการวยรนวยใส

ใสใจเพศศกษา โครงการสรางจตสำานกเดกและ

เยาวชนทาพญารกสงแวดลอม และในชมชน ไดแก

โครงการเลนดนตรตอตานยาเสพตด โครงการเยาวชน

รกษบานเกด โครงการรกษกลองยาว โครงการสงเสรม

ผลตภณฑปาจาก 4) ใหรางวลเดกททำาความดใน

งานวนสำาคญ เชน วนลอยกระทง งานแขงขนกฬา

ตำาบล งานวนเดก เปนตน ทำาใหเกดความภาค

ภมใจทผใหญในชมชนเหนความตงใจของเดก และ

5) สนบสนนกองทนของเดกและเยาวชน โดยเดก

ไดนำางบประมาณทไดไปเปดบญชในนามของสภา

เดกฯ แตยงไมมรปแบบหรอการดำาเนนงานทชดเจน

และพยายามหาเงนเขากองทน เชน รบเลนดนตร

ในงานตาง ๆและมการเขยนโครงการเพอของบประมาณ

สนบสนนจาก สสส. เพอทำาโครงการตอ

2.2 นโยบายสนบสนนการมสวนรวมพฒนา

เดกและเยาวชน มกจกรรม คอ 1) อบรม “การ

พฒนาเยาวชนเชงบวก” เพอสรางความเขาใจใน

การพฒนาเดก จากการทำากจกรรมทำาใหเดก ผปกครอง

และครเกดความเขาใจความรสกของคนอนมากขน

และ 2) สงเสรมกลไกการมสวนรวมของครอบครว

โรงเรยน และชมชน ไดแก สนบสนนศนยพฒนา

ครอบครวใหเกดความสมพนธและเขาใจระหวาง

เดกและคนในครอบครวมากขน ดงเชน โครงการ

ครอบครวสมผสรก ทำาใหไดครอบครวตนแบบ และ

มแนวทางการดำาเนนงานพฒนาครอบครวรปแบบ

ตาง ๆ อยางตอเนอง สนบสนนกจกรรมเสรมหลกสตร

ของโรงเรยน ทำาใหเดกนกเรยนมโอกาสไดทำากจกรรม

ในโรงเรยนและเกดจตอาสาเชอมสการพฒนา

ชมชน โดยมครเปนทปรกษา และสงเสรมกจกรรม

ในชมชนเพอใหผใหญในชมชนไดอยเคยงขางเดก

และคอยใหคำาปรกษาดานตางๆ เชน การปองกน

พฤตกรรมเสยงของเดกและเยาวชน การรกษาสง

แวดลอม และการอนรกษภมปญญาพนบาน

3. ขนตอนการประเมนผลนโยบาย ประกอบ

ดวย

3.1 การประเมนผลลพธ พบวา หลง

ดำาเนนการ ตนทนชวตของเดกและเยาวชนในทกพลง

ทมนอยกลบเพมขน (ตารางท 4) แสดงถงการม

สวนรวมของครอบครว โรงเรยน และชมชน ในการ

สนบสนนใหเดกและเยาวชนไดมโอกาสทำากจกรรมดๆ

ทสรางสรรคมากขน

3.2 การประเมนกระบวนการ จากเวท

แลกเปลยนเรยนรมขอเสนอแนะเพอการพฒนา

ดงน 1) ควรมการขยายกลมของเดกและผสนบสนน

ในชมชนเพอเปดโอกาสใหเดกทำาสงด ๆ และทำาให

เครอขายเดกในตำาบลเขมแขงขน 2) ควรมการแตงตง

เจาหนาท อบต. รบผดชอบเรองเดกโดยตรงเพอ

มอบหมายใหเปนพเลยงเดกอยางตอเนอง และชมชน

ควรจดใหมผใหญในหมบานเปนทปรกษาแกเดก

เมอมปญหา 3) เผยแพรประชาสมพนธใหผใหญ

เขาใจและเหนความสำาคญของการสนบสนนใหเดก

เยาวชนไดทำากจกรรมทสรางสรรคทงทบาน โรงเรยน

และชมชน 4) ใหโอกาสเดกและเยาวชนทหลงผด

กลบมาเขากลมเพอนเพอทำากจกรรมด ๆ ในชมชน

5) ใหเดกมอสระทางความคดและการทำางาน ไม

ควรตกรอบในการทำางานของเดก และใหเดกได

บรหารการเงนดวยตนเองเพอทำาใหเดกรสกวา

ตนเองเปนผใหญซงมความรบผดชอบมากขน 6)

สนบสนนใหรวมทำากจกรรมและเรยนรกบผใหญ

เชน โครงการสงแวดลอม วฒนธรรม และเปนคณะ

กรรมการชมชน 7) ใหความสำาคญตอการเรยนร

ของเดกและผสนบสนนในชมชนดวยการจดเวท

แลกเปลยนเรยนรของเดกทงในระดบตำาบลและ



จงหวด เปนเวทแหงกลยาณมตร และ 8) สราง

เครอขายกบภายนอกทงในระดบอำาเภอและจงหวด

ทำาใหเครอขายเดกและเยาวชนเขมแขงขนและม

พลงในการตอรองมากขน

3.3 การประเมนผลกระทบ พบวา มบาง

พนท หลงจากการพฒนาศกยภาพทำาใหเดกเกด

ความมนใจ เขยนโครงการของบประมาณเพอทำา

โครงการตอจากหนวยงานอน เชน แผนงานเดก

พลส สสส. ทำาใหเดกไดงบประมาณเพอสานตอ

โครงการดๆ แหงละ 30,000 บาท อกทงทำาให

ครอบครว โรงเรยน และชมชน หนกลบมาใหความ

สนใจและใสใจลกหลานของตนเองมากขน

ผลจากการประเมนการดำาเนนงานของ

นโยบายดงกลาว ทประชมคณะทำางานของทง 4

พนทไดใหขอเสนอวา นโยบายทงสองควรมการ

ดำาเนนงานอยางตอเนอง เนองจากสามารถดำาเนนงาน

ไดจรง โดยความรวมมอของครอบครว โรงเรยน ชมชน และมเจาหนาทจาก อปท. คอยเปนพเลยงหรอทปรกษา จดเวทแลกเปลยนเรยนร และสนบสนนงบประมาณ เพอขบเคลอนกจกรรมสรางสรรคของเดกและเยาวชนในชมชน เปนตน และมความคมคา เนองจากใชงบประมาณนอย ไมเกน 40,000 บาท / ป แตสามารถทำาใหเดกและเยาวชนมโอกาสทำากจกรรมสรางสรรคและเกดประโยชนแกชมชนมากมาย 4. ขนตอนการเผยแพรนโยบายและขยายเครอขาย มทงระดบอำาเภอและจงหวด ไดแก 4.1 ระดบอำาเภอ เครอขายเกลอทาหลา เปนกรณตวอยางของการรวมตวของเครอขายเดกและเยาวชนในอำาเภอทาศาลา และไดจดประชม “เสวนา

ทศทางการพฒนาเดกและเยาวชนในชมชน” เพอ

ใหเดกมเวทในการเสนอโครงการแก อปท. ของ

ตนเอง ทำาให อปท. มองเหนถงศกยภาพของเดก

และเยาวชนและใหการสนบสนนกจกรรมสรางสรรค

เชน การปลกปาชายเลนเนองในวนแมแหงชาต การ

รณรงคใหความรเรองเพศศกษาเนองในวนลอย

กระทง การสงเสรมการออกกำาลงกายในกลมวยรน

การรณรงคปองกนอบตเหต เปนตน

4.2 ระดบจงหวดรวมเปนภาคกบเครอ

ขายสมชชาสขภาพจงหวดเพอรบฟงขอเสนอแนะ

ตางๆ จากทประชม ทำาใหองคกรภาคตางๆ ใน

จงหวดเกดความเขาใจ และเหนความสำาคญของ

การพฒนาเยาวชนเชงบวก มผลทำาใหเดกและเยาวชน

มโอกาสเขารวมแลกเปลยนเรยนร ไดแสดงความ

สามารถในระดบจงหวด และไดรบการเสนอชอให

เขารวมประชมในเวทสมชชาสขภาพแหงชาต ทำาให

สำานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

จงหวดนครศรธรรมราช มแผนการสนบสนนสภา

เดกและเยาวชนในระดบตำาบลและระดบอำาเภอ

โดยการสรางความเขาใจใหกบ อปท. มแผนการ

พฒนาคณะกรรมการศนยพฒนาครอบครว ดวย

การสรางความเขาใจเกยวกบการพฒนาเยาวชน

เชงบวก และทำาให อบต. อนๆ มแนวทางพฒนา

นโยบายสาธารณะเพอดำาเนนการพฒนาสขภาวะ

เดกและเยาวชนตอไป

การอภปรายผล

ผลการศกษาครงน พบวา พฤตกรรมเสยง

ทางเพศของเดกและเยาวชนเรมตงแตอาย 9 ป ใน

เดกผชาย และในเดกผหญงเรมทอาย 10 ป โดย

พบวาเดกทมพฤตกรรมเสยงทางเพศ รอยละ 4.23

มการดมแอลกอฮอลหรอใชยาเสพตดกอนการม

เพศสมพนธ และรอยละ 11.8 ไมใชถงยางอนามย

สอดคลองกบการศกษาของศรพร เคาภไทย15 ทพบวา



เดกเรมมเพศสมพนธอายนอยลง และไมชอบใชถง

ยางอนามยเนองจากคดวาไมเปนธรรมชาต และท

สำาคญทำาใหรสกถงความไมไววางใจซงกนและกน

ประกอบกบสงคมไทยมคานยมวาการมเพศสมพนธ

เปนสงไมด จงไมกลาไปซอยาคมหรอถงยางอนามย

สำาหรบปญหาการสบบหรพบวา รอยละ 20.5 ของ

เดกทสำารวจทงหมดเคยสบบหร เนองจากความ

อยากรอยากลองสงใหม ๆ รวมทงเชอวาการสบบหร

ชวยใหผอนคลายความเครยดและไมมผลกระทบ

ตอการเรยน นอกจากนการมรานสะดวกซอเพมขน

ทำาใหเดกและเยาวชนหาซอบหรไดงายขน มเดก

และเยาวชนมากกวาครงมการดมสราเนองจากม

การรวมกลมทำากจกรรมรวมกนทงในเรองการ

เรยนหรอการพบปะสงสรรค โดยเชอวาการดมสรา

จะชวยใหงานมสสนและสนกสนานมากขน สำาหรบ

ปญหายาเสพตดพบวา เดกรอยละ 4.7 เคยทดลอง

สบกญชา รวมทงยาเสพตดชนดอน เชน ดมกาว

ยาบา เฮโรอน และยาอ ตามลำาดบ โดยใน 12 เดอน

ทผานมาพบวามบคคลภายนอกเคยมาเสนอขาย

สารเสพตดแกเดกในเขตโรงเรยน รอยละ 4.9

สอดคลองกบการศกษาของจรรยา เศรษฐพงศ14 และ

ศรพร เคาภไทย15

ตนทนชวตของเดกและเยาวชนทศกษาพบ

วาพลงครอบครวมมากทสด โดยเดกรสกวาบาน

เปนทอบอน ปลอดภย เอาใจใส และเปนตวอยางท

ดของลก สอดคลองกบการศกษาของฉลองรฐ อนทรย

และพรทพย อนนตกล16 ทพบวาสมาชกในครอบครว

ของเยาวชนสวนใหญมความรกและผกพนตอกน

รอยละ 78.2 สำาหรบตนทนชวตทมนอย คอ พลง

ตวตนของเดก สอดคลองกบการศกษาในระดบ

ประเทศของ นพ.สรยเดว ทรปาต17 ทพบวาตนทน

ชวตทมนอย คอ พลงตวตน ไดแก จตสาธารณะ

ขาดกจกรรมสวนรวม หางเหนศาสนา และขาด

ความซอสตย เปนตน การพฒนาตนทนชวตเดก

และเยาวชนจงเปรยบเสมอนการสรางภมคมกนให

เกดขนกบเดกและเยาวชน การศกษาครงนสะทอน

ใหเหนถงผลของนวตกรรมการใชกระบวนการ

นโยบายสาธารณะเพอการสงเสรมการมส วน

รวมพฒนาเดกและเยาวชน ยนยนใหเหนวานโยบาย

สาธารณะเพอสขภาพ (Healthy Public Policy: HPP)

ไมจำาเปนตองรอใหภาครฐเปนผกำาหนดนโยบาย

แตควรใหความสำาคญกบภาคประชาชนและผเกยวของ

ทกภาคสวนเขามามสวนในการกำาหนดนโยบาย

สาธารณะเพอเป นการแกป ญหาของชมชนท

สอดคลองกบบรบทและความตองการของชมชน

อยางแทจรง อปท. จงควรใหความสำาคญกบนโยบาย

ทเกยวของกบการพฒนาตนทนชวตของเดกและ

เยาวชน ทงนโยบายการสงเสรมและพฒนาเดก

และเยาวชนในชมชน และนโยบายการสนบสนน

การมสวนรวมพฒนาเดกและเยาวชน เพราะถอวา

เปนการลงทนทคมคา เนองจากใชเงนนอยแตทำาให

ผปกครอง ครและชมชนเหนความสำาคญเขามาม

สวนรวมเพมขน สอดคลองกบการศกษาของชมชน

ปาชายเลนลมนำาปะเหลยน จงหวดตรง10 ทใช

กระบวนการนโยบายสาธารณะในการแกปญหาใน

ชมชน และสอดคลองกบการดำาเนนงานของแผนงาน

สขภาวะเดกและเยาวชน โดยคำานงถง 3 ปจจยหลก17

คอ 1) การเหนคณคาและศกยภาพของเดกและเยาวชน

(positive youth model) 2) การมสวนรวมของเดก

เยาวชน ครอบครว โรงเรยน และชมชนในกจกรรม

สาธารณะอยางจรงจง (community and youth

participation) และ 3) การไดรบการเผยแพรและ

แรงเสรมบวกในกจกรรมทดจากสงคมและชมชน

(public motivation) ปญหาเดกและเยาวชนทกำาลง



ทวความรนแรงจงจะไดรบการดแล หาก อปท. เหน

ความสำาคญในการสงเสรมและพฒนาเดกและ

เยาวชนอยางจรงจง โดยการสรางภมคมกนทางสงคม

ทแขงแกรงใหแกเดกและเยาวชนทงในครอบครว

โรงเรยนและชมชน เพออนาคตของชาตตอไป

ขอเสนอแนะ

1. สรางทศนคตเชงบวกแกองคกรปกครอง

สวนทองถนใหมองคณคาของเดกและเยาวชนวา

เปนวยทมพลงความคดสรางสรรคและมศกยภาพ

จงควรสนบสนนใหเกดนโยบายและงบประมาณท

ชดเจนเพอการพฒนาศกยภาพและการรวมตวของ

เดกและเยาวชนในการทำากจกรรมทสรางสรรค

และตรงกบความสนใจในทกพนท โดยมผใหญคอย

ใหการสนบสนน

2. ใหความสำาคญตอการแลกเปลยนเรยนร

ทงในกลมเดกและเยาวชน เพอน ครอบครว โรงเรยน

และชมชน สสขภาวะของเดกและเยาวชนพรอมการ

เผยแพรเพอยกระดบความเขาใจเปนอดมการณ

การเคลอนไหวสนบสนนใหเกดเปนนโยบายและ

นำาสการปฏบตอยางตอเนอง

3. สรางกลไกการมสวนรวมในการพฒนา

เดกและเยาวชนตงแตระดบชมชน อปท. สระดบ

ประเทศเพอเปนพลงการขบเคลอนใหมพลงในการ

ตอรองมากขน จนเกดเปนนโยบายของ อปท. อำาเภอ

จงหวด และของชาตตอไป

กตตกรรมประกาศ

ทมผวจยขอขอบคณเดกและเยาวชนรวมทง

ผปกครอง ผบรหารและครในโรงเรยน องคกรปกครอง

สวนทองถน และแกนนำาชมชนทเขารวมโครงการ

ทกทาน และขอขอบคณ ศาสตราจารย ดร.มงสรรพ

ขาวสอาด แผนงานสรางเสรมการเรยนรกบสถาบน

อดมศกษาไทยเพอการพฒนานโยบายสาธารณะทด

(นสธ.) ทใหคำาชแนะ และสำานกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทสนบสนนงบประมาณ

การทำาวจยครงน

เอกสารอางอง

1. Whalen, L. G., Grunbaum, J. A., Kinchen, S.,

McManus, T., Shanklin, S. L., & Kann, L. The

National college health risk behavior survey. [on

line] 2003 [cited 2008 December 4] Available

from: http://www.cdc.gov/mmwr/preview/

mmwrhtml00049859.html.

2. Ruangkanchanasetr S, Plitponkarnpim A,

Hetrakul P,Kongsakon R. Youth risk behavior

survey: Bangkok,Thailand. J Adolesc Health

2005;36: 227-5.

3. วยรนไทยแชมปตดเกมออนไลน. [อนเตอรเนต]

2551 [สบคนเมอ 16 มกราคม 2553] จาก:

http://www.purelovenet.com/HTML/article/

article16.html.

4. Santelli JS, Kaiser J, Hirsch L, Radosh A, Simkin

L,Middlestadt S. Initiation of sexual intercourse

amongmiddle school adolescents: The influence

of psychosocial factors. J Adolesc Health 2004;

34: 200-8.



5. Leffert, N., Benson, P. L., Scales, P. C., Sharma,A.

R., Drake, D. R., Blyth, D. A. Developmental

Assets: Measurement and Prediction of Risk

Behaviors among Adolescents. Appl Dev Sci

1998; 2 (4): 209-30.

6. Benson, P.L., Leffert, N., Scales, P.C. and Blythe,

D.A. Beyond the village rhetoric: Creating healthy

communities for children and adolescents. Appl

Dev Sci 1998; 2: 138-59.

7. สรยเดว ทรปาต. ตนทนชวตเดกและเยาวชนไทย.

กรงเทพฯ : แผนงานสขภาวะเดกและเยาวชน สถาบน

สขภาพเดกแหงชาตมหาราชน; 2552.

8. อำาพล จดาวฒนะ. ยทธศาสตรการสรางเสรมสขภาพ.

นนทบร: สำานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต; 2548.

9. World Health Organization. Adelaide Recommendations

on Healthy Public Policy, Second International

Conference on Health Promotion, Adelaide,

South Australia, 5-9 April 2001. [cited 2010

April 10] Available from http://www.dk/

AboutWHO/Policy/20010827_2.

10. เลศชาย ศรชย. การเคลอนไหวนโยบายสาธารณะ

เกยวกบทรพยากรธรรมชาต:เขตปาชายเลนและปาสาค

ลมนำาปะเหลยน จงหวดตรง. วารสารสงคมศาสตร

ม.วลยลกษณ 2008; 2(2 ): 61-111.

11. Murphey, D.A., Lamonda, K.H., Carney, J.K., &

Duncan, P. Relationships of a Brief Measure of

Youth Assets to Health-promoting and Risk

Behaviors. J Adolesc Health 2004; 34: 184–91.

12. Duncan, P.M., Garcia, A.C., Frankowski B.L.,

Carey, P.A., Kallock E.A., Dixon R.D., and Shaw J.S.

Inspiring Healthy Adolescent Choices: A Rationale

for and Guide to Strength Promotion in Primary

Care. J Adolesc Health 2007; 41 (6): 519-20.

13. Kolbe, L.J. An epidemiological surveillance system

to monitor the prevalence of youth behaviors that

affect health. J Health Educ 1990; 21: 44-8.

14. จรรยา เศรษฐพงศ. พฤตกรรมเสยงตอสขภาพของ

วยรนในจงหวดนครศรธรรมราช. วทยานพนธ

พยาบาล ศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวช

ปฏบตชมชน. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยวลยลกษณ;

2550.

15. ศรพร เคาภไทย. สถานการณพฤตกรรมสขภาพ

ในเดกและวยรน. สำานกงานพฒนาระบบขอมลขาวสาร

สขภาพ สถาบนวจยระบบสาธารณสข; 2549.

16. ฉลองรฐ อนทรย, พรทพย อนนตกล. ภาวะสขภาพ

การรบรภาวะสขภาพและพฤตกรรมการสรางเสรม

สขภาพของนกศกษาระดบปรญญาตร มหาวทยาลย

ราชธาน วทยาเขตอดรธาน. การประชมวชาการ

ระดบชาต เรอง กำาลงคนดานสขภาพกบการ

บรการดวยหวใจความเปนมนษย, 2-4 มถนายน

2553.

17. สรยเดว ทรปาต. แผนงานสขภาวะเดกและเยาวชน

(สสส.) สบคนเมอ 1 กนยายน 2553 จาก http://

blog.eduzones.com/hotnews2010/46488



Public Policy Process for the Improvement of Children’s and Youths’Life’s AssetsNaiyana Noonil. Ph.D.*

Saifon Aekwarangkoon, Ph.D.* Abstract: This participatory action research had two main objectives: 1) to study risk behaviours and life’s assets of children and youths in the target communities; and 2) to determine possible means of improving the life’s assets of the children and youths in the communities. This research was conducted based on the concept of participatory public policy process. The target subjects, totalling 473, were children and youths from 4 areas governed by 4 local administrative bodies, namely, Thai Buri Subdistrict Administrative Organisations, Bang Jak Subdistrict Administrative Organisations, Tha Phaya Subdistrict Administrative Organisations and Pak Phanang Municipality, all in Nakhon Sri Thamaraj Province. The research was conducted in 4 phases: 1) preparation; 2) determination of public policy; 3) implementation; and 4) assessment. According to the research, important results are as follows. Firstly, the 3 highest-risk behaviours amongst the children and youths studied were lack of exercise (7%), smoking (6.1%) and risky sexual behaviour (5.9%), respectively. Next, most of the subjects’ strongest asset was their family ties; the home was regarded as a source of warmth, security, study support, care and living examples. Conversely, their weakest individual assets were identified in the areas of human dignity recognition; courage of right thoughts, right deeds and right words; sensible settlement of conflicts; truthfulness; and avoidance of violence or aggression. The model of improving life’s assets for the children and youths involved 4 steps: 1) determining public policies; 2) implementing the policies; 3) assessing the implemented policies; and 4) publicising the policies and expanding networks. The first policy, which was to promote improvement of each community’s children and youths, involved the establishment of a Subdistrict Council for Children and Youths, improvement of children’s and youths’ potential, promotion of constructive activities, rewarding for children’s good deeds, and promotion of a children and youth fund. The second policy, which aimed at promoting participation in children and youth development, was implemented through two activities, namely, 1) a positive youth-development training session, and 2) promotion of activities co-performed by families, schools and the community. The assessment results showed that these policies improved the life’s assets of the children and youths studied. A major suggestion is that local administrative organizations not only prioritize but also be leaders for the improvement of life’s assets for children and youths in each subdistrict. Emphasis should be placed on creating a developmental process in which children, youths, families, schools and the community are encouraged to participate.


Key words: Public policy process, Life’s assets, Children and youths

*Assistant Professor, Institute of Nursing, Walailak University

การพฒนารปแบบการเรยนการสอนเพอผลตนสตเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพ

ของนสตคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ


การพฒนารปแบบการเรยนการสอนเพอผลตนสตเปนผนำาในการสรางเสรม

สขภาพของนสตคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สมสร รงอมรรตน Ph.D*

จนทมา ฤกษเลอนฤทธ Ph.D**

ยวด วทยพนธ Dr.PH**

สภาภค เภตราสวรรณ Ph.D**

อบลวนา ขวญบญจนทร กศ.ม.(สขศกษา)**

บทคดยอ: การสรางเสรมสขภาพเปนหนงในบทบาททสำาคญของพยาบาลทกคน ซงกวาพยาบาลแตละคนจะเปนผนำาทางการสรางเสรมสขภาพไดนน พยาบาลจำาเปนตองไดรบความรพนฐาน หลกการ ความสำาคญและการนำาความรของการสรางเสรมสขภาพไปประยกตใชตงแตยงเปนนสตพยาบาล ดงนนการศกษาครงนจงมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการเรยนการสอนเพอผลตบณฑตใหเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพ โดยมวชาทเขารวมโครงการจำานวน 8 รายวชา ซงมการดำาเนนงานแบงออกเปน 3 ระยะ ไดแก 1) ระยะเตรยมความพรอมใหกบอาจารย 2) ระยะดำาเนนงาน คอ การใหแตละรายวชานำาความรทไดจากการอบรมไปพฒนารปแบบการเรยนการสอนทเนนการสรางเสรมสขภาพใหเหมาะสมกบเนอหาวชาของตน และ 3) ระยะสรปผลการดำาเนนงาน ผลการศกษา พบวา ทง 8 รายวชาทเขารวมโครงการมการพฒนารปแบบการเรยนการสอนโดยใชกระบวนการสรางเสรมพลงอำานาจใหแกอาจารยและนสต สรปได 3 ระยะดงน 1) สรางพลงใหกบอาจารยผสอน 2) สรางพนความรใหนสต 3) สรางประสบการณผนำารวมกน โดยในแตละระยะมการวางแผน ทดลองปฏบต ประเมนผล เปนวงจรเพอเสรมพลงอำานาจใหอาจารยและนสตอยเสมอ และเมอประเมนผลโดยภาพรวมพบวา นสตมความพงพอใจในรปแบบการเรยนการสอน มความมนใจในตนเอง และมความรสกเปนผนำา ผลการศกษา พบวา การจะผลตบณฑตใหเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพนน นอกจากผสอนจะใหความรแกผเรยนแลว ผสอนควรใหความสำาคญกบการพฒนาภาวะผนำาแกผเรยน โดยใหผเรยนสามารถตดสนใจดวยความมนใจและใหอสระในการเลอกปฏบตใหกบกลมเปาหมายทตนเองดแล


คำาสำาคญ: การสรางเสรมพลงอำานาจ รปแบบการเรยนการสอน การสรางเสรมสขภาพ นสตพยาบาล

* ผชวยศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ** อาจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

สมสร รงอมรรตน และคณะ


ความเปนมาและความสำาคญของปญหา

ประเทศไทยมการจดการศกษาพยาบาล

และผดงครรภในระบบการศกษาระดบอดมศกษา

ตงแต พ.ศ. 2499 โดยมงจดการเรยนการสอนใหผ

เรยนสำาเรจการศกษาเปนพยาบาลทสามารถ

ปฏบตหนาทปกปองดแลรกษาสขภาพของประชาชน

ไดอยางมคณภาพตามมาตรฐานวชาชพทงในภาวะ

ปกตและผดปกต ครอบคลมทงการรกษาพยาบาล

ฟนฟสภาพ ปองกนโรค และสงเสรมสขภาพ1,2

อยางไรกตามกระแสความตนตวในการ

ดำาเนนงานดานสขภาพตามแนวคด “การสาธารณสข

แนวใหม (new public health)” ทเสนอแนะใหใช

การสรางเสรมสขภาพเปนยทธศาสตรสำาคญ

ดงปรากฏตามประกาศ “กฎบตรออตตาวา (Ottawa

Charter for Health Promotion)” ทกำาลงมความ

เขมขนมากขนในปจจบนนน3,4 นำาไปสคำาถามทวา

การจดการเรยนการสอนทางการพยาบาลในปจจบน

ไดมการปรบปรง พฒนารปแบบ วธการเรยนการ

สอน หรอเนอหาสาระทเนนการสรางเสรมสขภาพ

เพอใหสอดรบกระแสการเปลยนแปลงดงกลาว

หรอไม อยางไร5

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒ เลงเหนความสำาคญดงกลาว จงจดการเรยนการสอนของนสตหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑตใหมวตถประสงคสอดรบกบความตองการของประเทศ6 ซงวตถประสงคหลกของหลกสตรฯขอหนงคอ ภายหลงสำาเรจการศกษานสตพยาบาลสามารถนำาแนวคด หลกการ ทฤษฎทเกยวกบการสรางเสรมสขภาพ ไปใชในการปฏบตการพยาบาลไดอยางถกตอง โดยคณะพยาบาลศาสตร ไดจดการเรยนการสอนใหมเนอหาทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพทง

วชาทเกยวของโดยตรง คอ วชาการสรางเสรมสขภาพ

และการปองกนการเจบปวย วชาการดแลตนเอง

ดานสขภาพ และวชาบหรกบสขภาพ และวชาทางการ

พยาบาลทมเนอหาสรางเสรมสขภาพสอดแทรกทง

วชาภาคทฤษฎและวชาภาคปฏบต โดยเนอหาวชา

สรางเสรมสขภาพทมของแตละวชานน จดการเรยน

การสอนหลากหลาย เชน ในวชาการพยาบาลเดก

และวยรนจดใหเรยนในหนวยท 1 คอ การสรางเสรม

สขภาพสำาหรบเดกและครอบครว หรอในวชาการ

พยาบาลผใหญ ในแตละหนวย เชน การพยาบาลผปวย

ทมปญหาในระบบหวใจและหลอดเลอดจะมเนอหา

เรองของการสรางเสรมสขภาพสอดแทรกอยดวย

เพอใหนสตทราบแนวทางการสรางเสรมสขภาพใน

ผปวยแตละระบบ7

อยางไรกตาม ในสวนของเนอหาวชาทเกยวของ

กบการสรางเสรมสขภาพดงกลาว อาจารยผสอน

ในแตละรายวชาจะเปนผคนควา เตรยมการสอน

ดวยตนเองตามทไดศกษามา ทำาใหแนวคดในเรอง

การสรางเสรมสขภาพของแตละสาขาวชามความ

หลากหลาย ไมเปนแนวคดทไปในทศทางเดยวกน

เนองจากยงไมเคยมการตกลงกนระหวางอาจารยผสอน

ในแตละวชา และแนวคดในเรองการสรางเสรม

สขภาพอาจแปรเปลยนไปตามกาลเวลา ผวจยจง

สนใจทจะทบทวนองคความรเรองการสรางเสรม

สขภาพรวมกนกบอาจารยในคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอการพฒนาการ

เรยนการสอนในรายวชาทมเนอหาสรางเสรม

สขภาพใหดขน

นอกจากนศรพร ขมภลขต, จฬาลกษณ บารม,

ปฤศนา ภวนนท, วงเดอน สวรรณคร, พลสข ศรพล

และกตตกร นลมานต8 ไดวเคราะหหลกสตรสาขา

พยาบาลศาสตรดานการสรางเสรมสขภาพ พบวา

การจดการเรยนการสอนสวนใหญเปนการให




ความรโดยการสอนและใหคำาแนะนำา ทำาใหผเรยน

อาจเกดปญหาในการประยกตใชเมอจบการศกษา

ได ดงนนผวจยและคณะจงเลงเหนถงความสำาคญ

และตองการพฒนารปแบบการเรยนการสอนใน

รายวชาทมเนอหาการสรางเสรมสขภาพของคณะ

พยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

เพอใหนสตสามารถนำาความรทไดไปประยกตใช

สามารถเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพในขณะท

ศกษาในแตละรายวชา และบณฑตทจบมาสามารถ

นำาความรทเรยนมาไปใชในการสรางเสรมสขภาพ

ไดอยางมประสทธภาพสอดคลองการแกปญหา

สขภาพของประชาชนในประเทศ

วตถประสงคของงานวจย

เ พอ พฒนารปแบบการเรยนการสอน

รายวชาทมเนอหาสรางเสรมสขภาพของคณะ

พยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒให

สามารถผลตบณฑตเปนผนำาในการสรางเสรม

สขภาพได

กรอบแนวคดของงานวจย

ในการศกษาครงนผ วจยใชกรอบแนวคด

การสรางเสรมสขภาพตามกฎบตรของออตตาวา

(Ottawa Charter)9 รวมกบการสรางเสรมพลงอำานาจ (empowerment) เปนแนวทางในการใหความรเรองการสรางเสรมสขภาพใหกบอาจารยในคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒและเพอใหอาจารยนำาไปถายทอดแนวคดดงกลาวใหกบนสต

ทำาใหเกดการเรยนการสอนเปนไปในทศทางเดยวกน

กลาวคอ การสรางเสรมสขภาพใหกบประชาชนทวไป

นนควรประสานสองแนวคดเขาดวยกน คอ การ

สรางเสรมสขภาพตามแนวทางของกฎบตรออตตาวา

ซงเปนกระบวนทเพมใหบคคลมความตระหนกใน

ภาวะสขภาพและมความสามารถในการดแลสขภาพ

ใหมความสมบรณทงกาย จต สงคม และปรบตนใหเขา

กบสงแวดลอมได4 โดยกระบวนการหนงทสามารถ

ทำาใหบคคลมความสามารถมากขนในการคด

ตดสนใจในการดำาเนนกจกรรมทมผลตอสขภาพ

ของตนเอง นนคอ การสรางเสรมพลงอำานาจใหกบ

บคคล โดยใหการสนบสนน ใหโอกาส ใหความรวมมอ

และใหความเชอมนวาบคคลนนสามารถทจะปฏบต

กจกรรมตางๆ ไดดวยตนเองตามความขอจำากดของ

ตน10,11,12 โดยอาจารยผรบผดชอบแตละรายวชาจะ

นำาแนวคดดงกลาวสอดแทรกในการเรยนการสอน

ทมเนอหาวชาสรางเสรมสขภาพของคณะพยาบาลศาสตร

วธดำาเนนงานวจย

งานวจยนเปนงานวจยเชงคณภาพ มรปแบบ

การวจยเปนงานวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

(participatory action research) กลมเปาหมาย

ททำาการศกษาคอ อาจารยและนสตพยาบาล คณะ


โดยรวมกนคนหารปแบบการเรยนการสอนใน

รายวชาทมเนอหาการสรางเสรมสขภาพทเหมาะ

สมในแตละรายวชาเพอใหนสตทเรยนมความเปน

ผนำาในการสรางเสรมสขภาพ

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในการศกษาครงนคอ อาจารย

และนสตคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครน

ทรวโรฒ จำานวน 291 คน โดยแบงเปน อาจารย

จำานวน 23 คนและนสตพยาบาลในปการศกษา

2552 จำานวน 268 คน



วธการเกบรวบรวมขอมล

ผ ว จ ยทำ าหน งสอขออนมตคณบดคณะ


เพอขอความรวมมอในการดำาเนนงานวจย เมอได

รบอนมตผวจยไดดำาเนนการเกบรวบรวมขอมล

โดยสามารถแบงออกเปน 3 ระยะดงน

ระยะท 1 ระยะเตรยมการ

1.1 จดประชมและเตรยมความพรอม

อาจารยผสอนเนอหาวชาสรางเสรมสขภาพ และ

อาจารยทเกยวของเพอใหเกดความรความเขาใจแนวทางการทำาวจย 1.2 จดประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวมโดยเชญผเชยวชาญในเรองการสรางเสรมสขภาพมาใหความรแกอาจารยในคณะพยาบาลศาสตร และทประชมรวมกนถกประเดนทนาสนใจและสรป

ประเดนทไดจนนำาไปสการไดกรอบแนวคดในการ

ทำาวจยรวมกน

1.3 ผวจยสนบสนนใหอาจารยทสนใจเขารวม

โครงการ นำาเสนอแนวทางการพฒนารปแบบการเรยน

การสอนในรายวชาทตนเองรบผดชอบตออาจารยใน

คณะฯ และรวมกนเสนอแนะแนวทางทเหมาะสม

ระยะท 2 ระยะดำาเนนงาน

2.1 อาจารยผรบผดชอบรายวชาทเขารวม

โครงการจดการเรยนการสอนตามแนวทางทนำา

เสนอไวในระยะท 1

2.2 ประชมรวมกนระหวางผสอนและผวจย

เปนระยะๆ เพอประเมนปญหา อปสรรค และแนวทาง

การแกไขเพอคนหารปแบบการเรยนการสอนท

เหมาะสมและบรรลเปาหมายทตงไว

ระยะท 3 ระยะสรปผลการดำาเนนงาน

3.1 อาจารยผรบผดชอบแตละรายวชานำาเสนอ

ผลการดำาเนนงานตออาจารยในคณะฯ

3.2 ผวจยและอาจารยผรบผดชอบสอนรวมกน

สงเคราะหความรทไดจากการพฒนารปแบบการ

เรยนการสอนของแตละรายวชา เพอสรปเปนผล

การดำาเนนงานโดยภาพรวม


ผวจยทำาการวเคราะหขอมลทงขอมลพนฐาน

ของอาจารยและนสตโดยใชการแจกแจงความถ

รอยละ และการวเคราะหขอมลจากการสนทนากลม

ในระหวางการประชม การศกษาเอกสารหลกฐานทเกยวของ ผลสรปของแตละโครงการ การสมภาษณเพมเตม การสงเกต เพอจดหมวดหมของขอมลและนำารายละเอยดของสาระทอยในหวขอเดยวกนมารวมกนเปนหมวดหม (content analysis)


1. อาจารยเขารวมโครงการแบงเปนอาจารยผรบผดชอบหลก 7 คน (อาจารย 1 คนรบผดชอบ 2 รายวชา) อาจารยผรวมสอนจำานวน 16 คนรวมเปน 23 คน คดเปนรอยละ 85.18 ของอาจารยทงหมดในคณะฯ 2. นสตพยาบาลทเขารวมโครงการจำานวน 268 คน จำาแนกตามชนปไดดงน นสตพยาบาล ชนปท 2 จำานวน 99 คน นสตพยาบาลชนปท 3 จำานวน 89 คน และนสตพยาบาลชนปท 4 จำานวน 80 คน 3. ผลของการดำาเนนงานของแตละรายวชาสรปไดดงตารางสรปผลการดำาเนนงานของ 8 รายวชา

(ตารางท 1) ดงน




ตารา

งท 1

ตาร

างสร

ปผลก

ารดำา

เนนง

าน 8

ราย

วชา

ชอวช

าชน

ปจำา

นวน

วตถป

ระสง

คราย

วชาท

เกยว

ของก

บการ

สราง

เสรม

สขภา

พรป

แบบก

ารเร

ยนกา

รสอน

ผลลพ

ธ

1. ว

ชากา

รดแ

ลตนเ

องดา

นสขภ

าพ

(ภาค

การ

ศกษา

ตน)

299

จดกา

รเรย

นการ

สอนท

เน

นใหน

สตคณ

ะพยา

บาล

ศาสต

ร ชน

ปท 2

เปน

ผนำาใ

นการ

สราง

เสรม

สข

ภาพ

มคว

ามรใ

นการ

ดแลต

นเอง

ดานส

ขภาพ

แล

ะสาม

ารถจ

ดกจก

รรม

สราง

เสรม

สขภา

พให

กบนส

ตคณ

ะพยา

บาล

ศาสต

ร ชน

ปอนไ

ด

1. ให

ความ

รในก

ารดแ

ลตนเ

องดา

นสขภ

าพ

2. น

สตเส

นอปญ

หาสข

ภาพข

องตน

เองท

พบบอ

ยของ

นสต

3. เส

นอโค

รงกา

รเพอ

ปองก

นหรอ

แกปญ

หาสข

ภาพ

ทพ

บ4.

มอบ

หมาย

อาจา

รยทป

รกษา

โครง

การ

5. จด

โครง

การ:

5 โค

รงกา

ร คอ

ภาวะ

โภชน

าการ

สำาหร

บวยเ

จรญ

พนธ

, รทน

เรอง

เพศ,

การ

จดกา

รสงแ

วดลอ

มและ

แอโร

บคเพ

อสขภ

าพ6.

ประ

เมนผ

ลโคร

งการ

และผ

ลการ

เรยน

ของ

นสต

- กจ

กรรม

ทนสต

จดสอ

ดคลอ

งกบ

เนอห

าวชา

และส

ามาร

ถนำาไ

ปปรบ

ใชใน

การด

แลตน

เองด

านสข

ภาพใ

นชว

ตประ

จำาวน

ได-

นสตม

ความ

มนใจ

ทจะเ

ปนผน

ำาใน

การจ

ดโคร

งการ

- มค

วามร

วมมอ

กนระ

หวาง

อาจา

รยกบ

นสต

- ผร

วมโค

รงกา

ร (น

สตปท

1 แ

ละ

2) ไ

ดรบ

ประโ

ยชน

จากก

ารจด

กจกร

รม

2. ว

ชากา

รพฒ

นาทา

งกา

ยจตแ

ละสง

คมขอ

งมน

ษย (

ภาค

การศ

กษาต

น)

299

จดกา

รเรย

นการ

สอนเ

พอให

นสตม

ความ

รเรอ

งการ

สราง

เสรม

สขภา

พจตแ

กบค

คลปก

ตในแ

ตละว

ยแล

ะสาม

ารถจ

ดกจก

รรม

สราง

เสรม

สขภา

พจตท

เหมา

ะสมก

บทกก

ลมอา

ย

1. ให

ความ

รเรอ

งการ

สราง

เสรม

สขภา

พจต

สำาหร

บบคค

ลปกต

ในแต

ละชว

งวย

2. น

สตเส

นอโค

รงกา

รสงเ

สรมส

ขภาพ

จตใน

แตละ

ชวงว

ยกบอ

าจาร

ยทปร

กษา

อาจา

รยท

ปรกษ

าเสน

อแนะ

และใ

หควา

มมนใ

จในก

ารดำา

เนนก

าร4.

นสต

จดโค

รงกา

รใหก

บบคค

ลแตล

ะชวง

วย

รวม

8 วย

คอ

หญงต

งครร

ภ ทา

รก เด

กวย

กอนเ

รยน

เดกว

ยเรย

น วย

รน ผ

ใหญ

วยกล

างคน

ผส

งอาย

ตามส

ถานท

ทเหม

าะสม

5. ป

ระเม

นผล

โครง

การแ

ละผล

การเ

รยน

ของน

สต

- กจ

กรรม

ทนสต

จดสอ

ดคลอ

งกบ

เนอห

าวชา

และส

ามาร

ถนำาใ

ชในก

ารสง

เสรม

สขภา

พจตข

องบค

คลปก

ตใน

แตละ

ชวงว

ยไดจ

รง-

นสตม

ความ

มนใจ

ทจะเ

ปนผน

ำาใน

การจ

ดโคร

งการ

- มค

วามร

วมมอ

กนระ

หวาง

อาจา

รยกบ

นสต

- ผร

วมโค

รงกา

ร (8

ชวง

วย)

ไดรบ

ประโ

ยชนจ

ากกา

รจดก

จกรร

ม



ชอวช

าชน

ปจำา

นวน

วตถป

ระสง

คราย

วชาท

เกยว

ของก

บการ

สราง

เสรม

สขภา

พรป

แบบก

ารเร

ยนกา

รสอน

ผลลพ

ธ

3. ว

ชากา

รพย

าบาล

ชมชน

113

(ภ

าคกา

รศก

ษาตน

)

299

เพอเ

สรมส

รางส

มรรถ

นะนส

ตใหเ

ปนผน

ำาในก

ารสร

างเส

รมสข

ภาพ

โดยใ

ชกา

รวจย

เปนฐ

าน เพ

อกา

รประ

เมนค

วามต

องกา

รขอ

งชมช

น

1. ให

ความ

รเรอ

งวถช

วตทส

รางเ

สรมส

ขภาพ

ผา

นการ

เรยน

ในชน

เรยน

และ

A-tu

tor ศ

กษา

เพมเ

ตมทฤ

ษฎท

เกยว

ของ

ความ

รพนฐ

านดา

นการ

ทำาวจ

ย แล

ะการ

สราง

เสรม

สขภา

พ

3. ค

นควา

แหลง

ขอมล

และอ

อกแบ

บเคร

องมอ

ทใชใ

นการ

ประเ

มนวถ

ชวตท

สราง

เสรม

สขภา

พ4.

เกบข

อมลเ

พอปร

ะเมน

วถชว

ตทสร

างเส

รมสข

ภาพ

กบปร

ะชาช

นโดย

คำานง

ถงปร

ะเดน

ดานค

ณธร

รมแล

ะจรย

ธรรม

5. ร

ะบปญ

หาดา

นการ

สราง

เสรม

สขภา

พ

นำาเส

นอผล

งาน

6. ป

ระเม

นผลก

ารเร

ยนแล

ะการ

จดโค

รงกา

ร

- นส

ตมคว

ามรแ

ละสา

มารถ

ประย

กตใช

เนอห

าทเร

ยนกบ

กจกร

รมท

จดขน

ได

- นส

ตสาม

ารถร

ะบปญ

หาดา

นการ

สราง

เสรม

สขภา

พขอ

งชมช

น ออ

กแบบ

เครอ

งมอใ

นการ

ศกษ

าวถ

ชวตท

สราง

เสรม

สขภา

พ ว

เครา

ะห

ขอมล

และ

สรปผ

ลโคร

งการ

ได

- นส

ตมคว

ามมน

ใจเพ

มมาก

ขนใน

การศ

กษาช

มชน

ประเ

มนปร

ะเดน

อนๆ

ทเกย

วของ

กบสข

ภาพ

ได

4. ว

ชาสร

างเส

รมสข

ภาพ

และก

ารปอ

งกนก

ารเจ

บปวย

14

(ภาค

การ

ศกษา

ปลาย

)

299

จดกา

รเรย

นการ

สอนใ

หนส

ตไดร

บการ

เสรม

สราง

สมรร

ถนะใ

นการ

ปฏบต

การส

รางเ

สรมส

ขภาพ

โดย

ใชกา

รเปน

วจยเ

ปนฐา

น (ต

อเนอ

งจาก

วชาอ

นามย

ชมชน

1)

1. ให

นสตค

นหาค

วามต

องกา

รดาน

การ

สราง

เสรม

สขภา

พจาก

ประช

าชนท

กกลม

วย2.

ใหคว

ามรเ

รองก

ารสร

างเส

รมสข

ภาพ

การ

ออกแ

บบงา

นวจย

กงทด

ลอง

การส

รปงา

นวจ

ยและ

การใ

ช EB

P3.

นสต

ระบป

ญหา

สขภา

พแล

ะคนค

วางา

นวจ

ยทเก

ยวขอ

งเพอ

หาแน

วทาง

การด

ำาเนน

งาน

4. ช

แจงก

บประ

ชาชน

เพอใ

หรวม

เสนอ

วธ

ทต

องกา

ร เล

อกวธ

ทเหม

าะสม

และ

ดำาเน

นกจ

กรรม

5. ป

ระเม

นผลโ

ครงก

ารแล

ะผลก

ารเร

ยน

- นส

ตมคว

ามรเ

รองก

ารสร

างเส

รมสข

ภาพ

การว

จยเบ

องตน

การ

คดเล

อกงา

นวจย

ทมคณ

ภาพ

- นส

ตสาม

ารถน

ำาควา

มรจา

กงาน

วจยไ

ปใชเ

ปนแน

วทาง

ในกา

รปฏบ

ตกา

รสรา

งเสร

มสขภ

าพได

อยาง

เปน

รปธร

รมทง

สน 8

โครง

การ

- ผเ

ขารว

มโคร

งการ

(ชม

ชน)

เกด

ความ

พงพอ

ใจ

ตารา

งท 1

ตาร

างสร

ปผลก

ารดำา

เนนง

าน 8

ราย

วชา

(ตอ)




ชอวช

าชน

ป

จำาน

วนวต

ถประ

สงคร

ายวช

าท

เกยว

ของก

บกา

รสรา

งเส

รมสข

ภาพ

รปแบ

บกา

รเรย

นกา

รสอน

ผลลพ

ธ

5. ว

ชาปฏ

บตกา

รพยา

บาล

เดกแ

ละวย

รน

(ภาค

การ

ศกษา

ตน)

389

จดกา

รเรย

นการ

สอนเ

พอให

นสตส

ามาร

ถนำาค

วามร

เชงท

ฤษฎเ

กยวก

บการ

สราง

เสรม

สขภา

พของ

เดก

และค

รอบค

รวไป

ประย

กตใช

บนหอ

ผปวย

โดยผ

านกา

รใชก

ระบว

นการ

พยาบ

าลได

และก

ารสอ

นสข

ศกษา

1. ท

บทวน

ความ

รเรอง

กระบ

วนกา

รพยา

บาล

สราง

เสรม

สขภา

พของ

เดกแ

ละคร

อบคร

ว2.

ฝกป

ฏบตจ

รงบน

หอผป

วย โด

ยวาง

แผน

การพ

ยาบา

ลสรา

งเสร

มสขภ

าพทเ

หมาะ

สมแล

ะใหก

ารพย

าบาล

ตามแ

ผน3.

ใหคำา

แนะน

ำาเรอ

งสขภ

าพบน

หอผป

วยเด

กตา

มปญ

หาสข

ภาพท

พบ แ

ลกเป

ลยนค

วามร

ระหว

างผป

กครอ

งกบน

สต4.

ประ

เมนผ

ลโดย

การส

อบขอ

เขยน

คำาถา

มปล

ายเป

ด ค

วามห

มายข

องกา

รสรา

งเสร

ม สข

ภาพข

องเด

กและ

ครอบ

ครว

ประโ

ยชนต

อวช

าชพ

และก

ารวเ

คราะ

หสถา

นการ

ณจำา

ลอง

- นส

ตสาม

ารถว

างแผ

นการ

พยาบ

าลสร

างเส

รมสข

ภาพส

ำาหรบ

ผป

วยเด

กและ

ครอบ

ครวไ

ดอยา

งเห

มาะส

มและ

มควา

มมนใ

จในป

ฏบต

ตามแ

ผนทว

างไว

- ได

วธกา

รใหค

ำาแนะ

นำาทส

อดคล

องกบ

ปญหา

สขภา

พทพบ

ในขณ

ะนนไ

ด -

นสตม

ความ

มงหว

งทจะ

สราง

เสรม

สขภา

พเดก

และค

รอบค

รวให

ดขน

เพอล

ดอตร

าการ

กลบเ

ปนซำา

และ

สามา

รถดแ

ลตนเ

องทบ

าน

6. ว

ชากา

รพย

าบาล

ครอบ

ครว

และก

ารผด

งครร

ภ1 (ภ

าคกา

รศก

ษาตน

)

330

เพอส

ำารวจ

ภาวะ

ผนำาแ

ละวธ

การส

รางเ

สรมส

ขภาพ

ทนส

ตกระ

ทำาอย

ในชว

ตปร

ะจำาว

น

1. จ

ดอบร

มหวข

อเทค

นคกา

รสรา

งเสร

ม สข

ภาพห

ญงต

งครร

ภ2.

คดเล

อกนส

ตทมป

ระสบ

การณ

เปนผ

นำา

เขาร

วมโค

รงกา

ร3.

ใหนส

ตเลา

ประส

บการ

ณกา

รเปน

ผนำาใ

หกล

มฟงเ

พอแล

กเปล

ยนปร

ะสบก

ารณ

3.

ใหนส

ตบนท

กกจก

รรมท

สราง

ความ

เปน

ผนำา

และก

จกรร

มสรา

งเสร

มสขภ

าพทก

ระทำา

อยทก

วนลง

ในสม

ดสงอ

าจาร

ยทก

2 อา

ทตย

4.

อาจ

ารยอ

านแล

ะสรป

สงทน

สตเข

ยนออ

กเป

นสาร

ะสำาค

ญ

- นส

ตไดส

ะทอน

ภาวะ

ผนำาข

องตน

เองก

จกรร

มสรา

งเสร

มสขภ

าพท

ตนเอ

งกระ

ทำาผา

นการ

บนทก

-

ไดสา

ระสำา

คญขอ

งการ

บนทก

แบง

ไดเป

น 3

สาระ

คอ

1) ใจ

กลา

แกปญ

หาดว

ยเหต

ผล 2

) พฒ

นาตน

เพมพ

นวชา

การ

3)ใจ

ใกลธ

รรม

-

นสตเ

กดคว

ามพง

พอใจ

และ

ภมใจ

ทมอา

จารย

รบฟง

เรอง

ทตนเ

องปร

ะสบ

หรอป

ญหา

ทพบเ

จอใน

ชวต

ประจ

ำาวน

ตารา

งท 1

ตาร

างสร

ปผลก

ารดำา

เนนง

าน 8

ราย

วชา

(ตอ)



ชอวช

าชน

ป

จำาน

วนวต

ถประ

สงคร

ายวช

าท

เกยว

ของก

บกา

รสรา

งเส

รมสข

ภาพ

รปแบ

บกา

รเรย

นกา

รสอน

ผลลพ

ธ

7. ว

ชากา

รพย

าบาล

ผสง

อาย

(ภาค

การศ

กษา

ตน)

389

เพอใ

หนสต

มควา

มร แ

ละทก

ษะใน

ดานก

ารสร

างเส

รมสข

ภาพผ

สงอา

ย แล

ะสา

มารถ

ถายท

อดคว

ามร

สผสง

อาย

1. ให

ความ

รทเน

นเรอ

งการ

สราง

เสรม

สขภา

พสำา

หรบผ

สงอา

ย2.

จดป

ระชม

ความ

คด โด

ยใหน

สตเส

นอโค

รงกา

รสร

างเส

รมสข

ภาพแ

กผสง

อายต

ามคว

ามสน

ใจขอ

งนสต

มอา

จารย

ทปรก

ษาคอ

ยใหข

อเส

นอแน

ะและ

ความ

เปนไ

ปไดข

องกา

รจด

3. จด

โครง

การส

ำาหรบ

ผสงอ

ายทศ

นยพฒ

นากา

รจด

สวสด

การส

งคม

วาสน

เวศน

ซงป

ระกอ

บดวย

โค

รงกา

รออก

กำาลง

กายแ

บบไท

ช รก

ษธญ

พช

รกษส

ขภาพ

หวเ

ราะบ

ำาบด

และน

นทนา

การ

และ

ประเ

มนผล

จากโ

ครงก

ารแล

ะผลก

ารเรย

น

- กจ

กรรม

ทนสต

จดสอ

ดคลอ

งกบเ

นอหา

วชาแ

ละสา

มารถ

นำาใช

ในกา

รสงเส

รม

สขภา

พผสง

อายไ

ดจรง

- นส

ตมคว

ามมน

ใจทจ

ะเปน

ผนำาใ

นกา

รจดโ

ครงก

ารโด

ยใชก

ระบว

นการ

กลม

- มค

วามร

วมมอ

กนระ

หวาง

อาจา

รยกบ

นสต

- ผร

วมโค

รงกา

ร (ผ

สงอา

ย) ได

รบปร

ะโยช

นจาก

การจ

ดกจก

รรม

8. ว

ชาสข

ภาพจ

ตแล

ะการ

พยาบ

าลจต

เวช

(ภาค

การศ

กษา

ตน)

480

เพอส

รางก

จกรร

มและ

รปแบ

บการ

เรยน

การส

อนวช

าสขภ

าพจต

และก

ารพย

าบาล

จตเว

ชศาส

ตรท

ใหนส

ตมแน

วคด

เจตค

ตแล

ะมทก

ษะใน

การเ

สรม

สราง

สขภา

พจตโ

ดยผา

นกร

ะบวน

การว

จยแบ

บมสว

นรวม

1. ส

มภาษ

ณนส

ต พย

าบาล

จตเว

ช พย

าบาล

ฝายก

าย ป

ระชา

ชนถง

ความ

คาดห

วงตอ

นสต

พยาบ

าลดา

นการ

สราง

เสรม

สขภา

พจต

2. จ

ดการ

เรยน

การส

อนเพ

อใหน

สตเก

ดคว

ามร

ความ

เขาใ

จ มแ

นวคด

เจตค

ตทด

และม

ทกษะ

ในกา

รสรา

งเสร

มสขภ

าพจต

3. เป

ดโอก

าสให

นสตป

ระเม

นรปแ

บบกา

รเร

ยนกา

รสอน

เมอเ

รยนจ

บแตล

ะหนว

ย โด

ยจด

gro

up d

iscus

sion

4. ส

รางส

ถานก

ารณ

จำาลอ

ง (P

BL)

เพอฝ

กให

นสตว

เครา

ะหแน

วทาง

การส

รางเ

สรม

สขภา

พจต

ใหกบ

ผปวย

5. ป

ระเม

นผลจ

ากผล

การเ

รยนข

องนส

ต

- นส

ตไดร

บควา

มรใน

เรอง

การส

ราง

เสรม

สขภา

พจตส

ำาหรบ

ผปวย

- นส

ตมคว

ามมน

ใจ ก

ลาแส

ดงคว

ามคด

เหนเ

พอให

เกดร

ปแบบ

การเ

รยน

การส

อนทด

ขน-

นสตส

ามาร

ถคดว

เครา

ะหแน

วทาง

การส

รางเ

สรมส

ขภาพ

จตให

กบผป

วยใน

สถาน

การณ

จำาลอ

งได

- ได

รปแบ

บการ

เรยน

การส

อนท

ทำาให

นสตเ

กดคว

ามเข

าใจใ

นเนอ

หา

ตารา

งท 1

ตาร

างสร

ปผลก

ารดำา

เนนง

าน 8

ราย

วชา

(ตอ)




กระตอรอรน ตองการเขารวมโครงการ และมงมน

ตงใจทจะพฒนารปแบบการเรยนการสอนทมเนอหา

วชาสรางเสรมสขภาพใหดขน โดยพบวาอาจารย

เขารวมโครงการโดยความสมครใจทกคน สนใจซกถาม

เพอใหเกดความเขาใจกอนเขารวมโครงการ

อยางไรกตามการเรยนการสอนวชาทมเนอหา

การสรางเสรมสขภาพทผานมาของคณะฯจะสอน

โดยอาจารยทรบผดชอบแตละรายวชา โดยคนควา

ความรทตนเองเรยนมานำามาสอนใหกบนสต

ทำาใหเกดความหลากหลายระหวางผสอน ผวจย

เลงเหนถงปญหาดงกลาว ผวจยจงเชญผเชยวชาญ

ดานการเรยนการสอนสรางเสรมสขภาพมาให

ความรกบอาจารยในคณะฯ เปดประเดนใหซกถาม

และรวมกนสรป ทำาใหมกรอบแนวคดเรอง “การ

สรางเสรมสขภาพ” ของคณะชดเจนขนและเปนขอ

ตกลงรวมกนระหวางอาจารยในคณะฯ

หลงจากนนเมออาจารยไดรบความรจาก

การอบรมและมความเขาใจทตรงกน อาจารยผเขา

รวมโครงการจะนำาเสนอรปแบบการเรยนการสอน

ทมแนวโนมทจะทำาใหเกดการสรางเสรมสขภาพใน

วชาทตนเองรบผดชอบตอผเชยวชาญและอาจารย

ในคณะ เพอใหผเชยวชาญใหขอคดเหน ทประชม

จงชวยกนสรปเพอใหอาจารยผรบผดชอบเกดความ

มนใจและมแนวทางการจดการเรยนการสอน ตอจาก

นนผวจยเสนอใหอาจารยปรบปรงประมวลรายวชา

และนำาเสนอใหทมอาจารยผรบผดชอบรบทราบ

ระยะท 2 สรางพนความรใหกบนสต

จากผลการวจย พบวา อาจารยผรบผดชอบ

สอนในทกรายวชาทม เนอหาดานสรางเสรม

สขภาพจะเรมตนการเรยนการสอนโดยเนนการให

ความรเรองของการสรางเสรมสขภาพตามกรอบ

จากตารางท 1 เมอวเคราะหผลการวจยโดย

การสรปสาระสำาคญพบวา 8 รายวชาทเขารวมโครงการ

มการพฒนารปแบบการเรยนการสอนเนอหาวชา

สรางเสรมสขภาพเพอใหนสตเปนผนำาในการสราง

เสรมสขภาพ โดยใชกระบวนการสรางเสรมพลงอำานาจ

กลาวคอ การสรางเสรมพลงอำานาจเปนไดทงผลลพธ

และกระบวนการททำาใหบคคลสามารถปฏบตกจกรรม

ใดๆ ดวยความมนใจและมผลลพธทดเกดขน โดย

สามารถใชรปแบบไดหลากหลาย เชน การสรางแรง

จงใจ การใหโอกาส การมสวนรวมรวมถงการสราง

ภาวะผนำาใหเกดขน10,11,12 อยางไรกตามการทจะทำาให

เกดการสรางเสรมพลงอำานาจนน ควรเรมตนดวย

การเคารพในความสามารถของบคคลและเชอใจวา

บคคลนนสามารถปฏบตได ดงนนกระบวนการ

สรางเสรมพลงอำานาจสามารถแสดงใหเหนผาน

ตวอยางของการจดการเรยนการสอนในเนอหา

วชาสรางเสรมสขภาพของคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒดงน

ระยะท 1 สรางพลงใหกบผสอน

จากการทคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒประกาศเปนคณะพยาบาล

ศาสตรสรางเสรมสขภาพเมอวนท 12 มถนายน

2551 และมนโยบายสนบสนนใหจดการเรยนการ

สอนททำาใหนสตเกดการสรางเสรมสขภาพ จงทำาให

อาจารยในคณะฯเกดความตนตวและกระตอรอรน

ในการมสวนรวมในกจกรรมสรางเสรมสขภาพตางๆ

ดงนน เมอผวจยเสนอใหจดทำาโครงการพฒนาการ

เรยนการสอนทมเนอหาวชาสรางเสรมสขภาพให

นสตเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพแกทประชม

กรรมการคณะฯ พบวา อาจารยผรบผดชอบสอน

ในรายวชาทมเนอหาดานสรางเสรมสขภาพมความ



แนวคดทมการตกลงรวมกนใหกบนสต เพอใหนสต

เกดความร ความเขาใจในมโนทศนหลกของการ

สรางเสรมสขภาพตามวตถประสงคของแตละ

รายวชา ในบางวชาอาจารยผสอนจะเพมเตมความ

รในเรองทนสตสามารถนำาไปใชในการสรางเสรม

สขภาพได เชน ความรเรองวจยเบองตน ความร

เรองเทคนคการสงเสรมสขภาพ ความรเรองของ

กระบวนการพยาบาล และเมอนสตไดรบความร

แลวในบางวชาอาจารยจะประเมนความรทนสตได

รบหลงจากเรยนภาคทฤษฎเสรจโดยการจดสอบ

สวนบางวชาอาจารยจะเปดโอกาสใหนสตประเมน

รปแบบการเรยนการสอนวาสามารถจดการเรยน

การสอนใหบรรลตามเปาหมายหรอไม โดยทำาเปน

กลมอภปราย ใหนสตแสดงความคดเหน และให

ขอมลยอนกลบกบอาจารยทสอน นอกจากนบางวชา

ไดจดทำาการเรยนการสอนออนไลน A-tutor ควบค

ไปดวย เพอใหนสตมโอกาสศกษาเพมเตมนอกเวลา

ระยะท 3 สรางประสบการณรวมกน

จากผลการวจยพบวา อาจารยผรบผดชอบ

สอนสวนใหญจดรปแบบการเรยนการสอนเพอให

นสตเกดความเปนผนำาผานการจดโครงการหรอ

กจกรรม ซงอาจารยจะเปนผกระตนใหนสตรเรมคด

ดวยตนเอง โดยใหนสตนำาความรทเรยนมาประกอบ

กบการศกษาจากขอมลตางๆ เพมเตม เชน ปญหา

สขภาพทพบบอยของนสตแตละชนป การสงเสรม

สขภาพจตใหเหมาะสมกบบคคลในแตละชวงวย

การคนหาปญหาสขภาพของชมชน การใชกระบวนการ

พยาบาลใหเกดการสรางเสรมสขภาพ การคนหา

งานวจยทเกยวของกบปญหาสขภาพนำามาคดรปแบบ

ทเหมาะสมกบการสรางเสรมสขภาพ โดยในระยะ

นอาจารยผรบผดชอบสอนจะเปรยบเสมอนเพอนท

คอยใหคำาปรกษา ใหขอเสนอแนะ เสรมความมนใจ

เพอใหนสตกลาคดและกลาตดสนใจ รวมหาแนวทาง

ความเปนไปไดและในวนจดกจกรรมเอง นสตจะม

ความพรอมสามารถเปนผนำาในการปฏบตไดเปน

อยางด มความมนใจ สามารถแกปญหาเฉพาะหนาได

สวนในรายวชาทไมไดมการจดโครงการ/กจกรรมนน

อาจารยจะกระตนใหนสตสำารวจตนเองโดยผาน

การบนทกการดำาเนนชวตในแตละวน เพอใหนสต

ไดมเวลาในการทบทวนตนเองและเลอกปฏบตใน

สงทสามารถทำาใหตนเองมการสรางเสรมสขภาพ

ทดขน

ในระยะท 2 และ 3 นนทมผวจยและอาจารย

ผรบผดชอบจะมการประชมเพอตดตามความ

กาวหนาของการจดการเรยนการสอนเปนระยะๆ

เพอใหเกดการแลกเปลยนเรยนรในผลการดำาเนนงาน

เปดโอกาสใหอาจารยผรบผดชอบซกถาม ระบาย

ความรสก สนบสนนใหกำาลงใจในการดำาเนนงานตอ

โดยพบวา อาจารยมความมนใจในการดำาเนนงาน

สามารถถายทอดความรตามแนวคดทไดตกลงรวม

กนใหกบนสตไดเปนอยางด นสตเกดความรความ

เขาใจ และนอกจากนเมออาจารยและนสตเรมดำาเนน

กจกรรมสรางเสรมสขภาพตามวตถประสงคของ

แตละรายวชา พบวา อาจารยและนสตสามารถ

ดำาเนนกจกรรมไดบรรลตามเปาหมายทกำาหนด

ถงแมบางรายวชาจะมอาจารยทรวมสอนนอยและ

มนสตทตองดแลจำานวนมาก แตพบวาผลการประเมน

ความพงพอใจของการเขารวมโครงการสวนใหญ

อยในระดบด




- ผบรหารใหความสำาคญ

- อาจารยเหนความสำาคญ

- เสรมความร แลกเปลยนประสบการณ

ระหวางอาจารย

- สรางความเชอมน

สรางพนความรผสอน

- ใหความรเรองสรางเสรมสขภาพ

- ใหความรทจะนำาไปตอยอดได

- กระตนใหคด

- นำาความรทเรยนมาไปใช

- ใหกำาลงใจ ความมนใจ

- เปนเพอนคคด เปนทปรกษา

สรางพลงใหผสอน

สรางประสบการณรวมกน

รปภาพท 1 แสดงวงจรของการสรางเสรมพลงอำานาจเพอจดการเรยนการสอนใหบณฑตเปนผนำาในการ

สรางเสรมสขภาพ

เมอวเคราะหผลลพธของทง 8 รายวชา

ผลการวจยพบวา โครงการ/กจกรรมสวนใหญทจด

ขนไดรบการประเมนความพงพอใจจากผเขารวม

โครงการ โดยผเขารวมโครงการสวนใหญไดรบความร

รวมทงแนวปฏบตทด ทสามารถนำาไปปฏบตไดจรง

และทำาใหเกดการสรางเสรมสขภาพในดานตางๆ ได

นอกจากน เมอเสรจสนโครงการนสตประเมน

ตนเองหลงจดโครงการ/กจกรรมพบวา นสตสวนใหญ

มความพงพอใจและเกดความมนใจทจะทำากจกรรม

ในรปแบบตางๆ รสกถงความเปนผนำา เนองจาก

ตองดำาเนนกจกรรมตางๆ ดวยตนเองโดยมอาจารย

เปนทปรกษา และนอกจากนเมอสอบถามอาจารย

ผเขารวมโครงการพบวา อาจารยสวนใหญเกดความ

พงพอใจในการจดการเรยนการสอนเนองจาก

กจกรรมตางๆ ทนสตดำาเนนงานสำาเรจลลวงไปดวย

ด รสกถงความเปนผนำาของนสต เลาเรองของนสตให

อาจารยทานอนฟงดวยความชนชมและเกดความ

ภาคภมใจในตวนสต และอาจารยผรวมสอนยงรสก

มผสนบสนน ใหกำาลงใจ ตลอดจนใหคำาปรกษา

ตลอดการดำาเนนงาน ทำาใหการดำาเนนงานลลวง

ตามเปาหมาย


จากผลการศกษาพบวา ในการจดการเรยน

การสอนในรายวชาทมเนอหาการสรางเสรมสขภาพ

ของนสตพยาบาล มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ใหเกดความเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพได

นน มการดำาเนนงานโดยใชกระบวนการมสวนรวม

เพอใหเกดการสรางเสรมพลงอำานาจ ดงน 1) สราง

พลงใหกบผสอน 2) สรางพนความรใหกบนสต

3) สรางประสบการณรวมกน โดยกระบวนการ

ดงกลาวสามารถสงผลใหนสตมความเปนผนำาใน

การสรางเสรมสขภาพได จากการวเคราะหหลกสตร

สาขาพยาบาลดานการสรางเสรมสขภาพ8 นนพบ

วา การจดการเรยนการสอนสรางเสรมสขภาพของ

คณะพยาบาลศาสตรสวนใหญเนนการใหความ

สำาคญกบการใหความรกบผเรยนเพอใหผเรยนม

ความรเรองการสรางเสรมสขภาพในแนวกวาง ทกษะทจดใหกบนกศกษาสวนใหญเปนการใหความร คำาแนะนำาแกผใชบรการ สวนการใชกลวธในการสรางเสรมพลงอำานาจเพอสขภาพยงขาดความชดเจน ซงจากผลการวจยครงนทำาใหเหนวา

นสตไดใชกระบวนการสรางเสรมพลงอำานาจใน



การสรางเสรมสขภาพ เนองจากโครงการ/กจกรรม

ทนสตจดเปนกจกรรมซงทำาใหผใชบรการไดลงมอ

ปฏบตจรงรวมกบนสต ทำาใหผใชบรการมความมนใจ

และเมอมขอสงสยไดซกถามกอนนำากลบไปปฏบตใน

ชวตประจำาวน (วชาการดแลตนเองดานการสรางเสรม

สขภาพ วชาการสรางเสรมสขภาพและการปองกน

การเจบปวย วชาอนามยชมชน 1 วชา การพฒนา

กายจตและสงคมของมนษย วชาปฏบตการพยาบาล

เดกและวยรน วชาการพยาบาลผใหญ 1)

นอกจากน Chang, Liu และ Yen15 กลาวไววา

ในกระบวนการสรางพลงอำานาจนนไมใชเพยงแตให

อำานาจในการคดหรอตดสนใจเอง แตอาจเสนอทาง

เลอกเพอใหผรบมแนวทางในการตดสนใจเลอก

ปฏบต สอดคลองกบผลการศกษาครงน กลาวคอ

ทมผวจยรวมกบอาจารยผรบผดชอบสอนไดรวม

กนคนหารปแบบการเรยนการสอนทเหมาะสมกบ

แตละรายวชา โดยมผเชยวชาญเรองการสรางเสรม

สขภาพมารวมบรรยายเพอใหอาจารยไดรบความร

เพมมากขน มแนวคดเพอนำาไปเลอกปฏบตได และให

อาจารยผรบผดชอบมอำานาจในการตดสนใจเลอก

ขณะเดยวกนระหวางอาจารยผสอนกบนสต อาจารย

ผสอนจะใหความรเรองการสรางเสรมสขภาพตาม

วตถประสงครายวชา และใหนสตตดสนใจเลอกปฏบต

ตามแนวคดทไดเรยนมา รวมกบการคนควาขอมล

เพมเตมเพอใหมความรเพมมากขน และสามารถ

เลอกโครงการ/ กจกรรมใหเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

ได โดยใหนสตมอำานาจในการเลอกกจกรรมเอง ใหม

ความรสกถงความเปนผนำา มอำานาจตดสนใจ เมอม

ขอสงสยหรอตองการขอมลเพมเตมสามารถซกถาม

อาจารยผสอนได กระบวนการดงกลาวสามารถฝก

ความเปนผนำาไดเปนอยางด สอดคลองกบสมรรถนะ

ของบณฑตพยาบาลทพงประสงค16

และถงแมจะไมไดมการประเมนสมรรถนะ

ของพยาบาลดานการสรางเสรมสขภาพของบณฑต

ระดบปรญญาตรโดยใชแบบสอบถาม แตจากผล

การวจย พบวา เมอเสรจสนการเรยนการสอนนสต

พยาบาล มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มสมรรถนะ

ดานการสรางเสรมสขภาพครอบคลมทง 5 ดาน17

คอ ดานท 1 ความรความสามารถสวนบคคลใน

การสรางเสรมสขภาพ จากการทอาจารยและนสต

ไดรบความรจากการคนควาในตำาราและจาก

ประสบการณทไดรบ ดานท 2 การปฏบตกจกรรม

สรางเสรมสขภาพ ซงอาจารยและนสตไดปฏบตใน

หลากหลายรปแบบ เชน การสรางความตระหนก

เรองสขภาพใหตนเอง เพอน ผปวยและประชาชน

ทวไป ดานท 3 การบรหารจดการในการสรางเสรม

สขภาพ ดานท 4 การวจยและการจดการความร

จะเหนไดจากม 2 รายวชาทสงเสรมใหนสตนำา

ความรทไดจากงานวจยไปประยกตใชกบประชาชน

ในชมชน และดานท 5 การตดตอสอสารในการ

สรางเสรมสขภาพ โดยประเมนจากวตถประสงค

ของการจดการเรยนการสอนในแตละรายวชาและ

ผลลพธทนสตได

ขอเสนอแนะในการนำาผลการวจยไปใช

1. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครน

ทรวโรฒ ควรนำาผลการศกษาทไดในครงนเปนแนวทาง

ในการดำาเนนงานปรบปรงรปแบบการเรยนการสอน

ในรายวชาทมเนอหาการสรางเสรมสขภาพใหครอบคลม

ทกรายวชาทางการพยาบาลทงวชาในภาคทฤษฎ

และภาคปฏบต

2. สถาบนการศกษาพยาบาลทวประเทศ

สามารถนำารปแบบการเรยนการสอนของคณะ

พยาบาลศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒไป




ใชเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอนเพอให

นสต/นกศกษามความเปนผนำาในการสรางเสรม

สขภาพได

ขอเสนอแนะในการทำาวจยครงตอไป

ควรมการพฒนาเครองมอประเมนสมรรถนะ

ดานการสรางเสรมสขภาพทเนนการสรางเสรม

พลงอำานาจเพอใชเปนเกณฑทเปนมาตรฐานและ

สามารถใชรวมกนทกสถาบนได


ผวจยขอขอบคณแผนงานพฒนาเครอขาย

พยาบาลศาสตรเพอการสรางเสรมสขภาพ (พย.สสส.)

ระยะท 2 (พ.ศ. 2551-2554) ไดรบทนสนบสนน

จากสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

(สสส.) ทไดใหการสนบสนนทนใหเกดการพฒนา

การเรยนการสอน และขอขอบพระคณอาจารยผรบ

ผดชอบสอนในรายวชาทมเนอหาสรางเสรมสข

ภาพทกทานและนสตพยาบาลทกคนททำาใหเกด

การพฒนาในคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ


1. สภาการพยาบาล. (2552). แผนพฒนาการ

พยาบาลและผดงครรภแหงชาต (ฉบบท 2) พ.ศ.

2550-2559. นนทบร: สภาการพยาบาล. from

h t t p : / / w w w . t n c . o r . t h / f i l e _ a t t a c h /

02Sep200924-AttachFile1251883584.pdf

2. สภาการพยาบาล. (2544). มาตรฐานการพยาบาล

และการผดงครรภ. from http://www.tnc.or.th/

law/PDF_file/81.pdf

3. World Health Organization. The Ottawa charter for

Health Promotion [1986]. Available at http://

www.who.int/healthpromotion/conferences/pre-

vious/ottawa/en/index.html, accessed

4. สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

(2552). แผนงานพฒนาเครอขายพยาบาลศาสตร

เพอการสรางเสรมสขภาพ(พย.สสส.) ระยะท 2.2

(2552-2554). สำานกงานกองทนสนบสนนการ

สรางเสรมสขภาพ. from http://home.kku.ac.th/

hpnn/images/stories/about/plan2552-2554.

ppt#5

5. สรเกยรต อาชานานภาพ. การสาธารณสขมลฐาน

และการสรางเสรมสขภาพ: จากสากลสไทย. ใน อำาพล

จนดาวฒนะ, สรเกยรต อาชานานภาพ และสรณ

พพฒนโรจนกมล (บรรณาธการ). การสราง

เสรมสขภาพ: แนวคด หลกการ และบทเรยน

ของไทย. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน, 2550: น. 25-6.

6. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต (หลกสตรปรบปรง

2548). 2548. เอกสารอดสำาเนา

7. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ประมวลรายวชา ปการศกษา2551. 2551. เอกสาร

อดสำาเนา.

8. ศรพร ขมภลขต, จฬาลกษณ บารม, ปฤศนา ภวนนท,

วงเดอน สวรรณคร, พลสข ศรพล และกตตกร นลมานต.

การวเคราะหหลกสตรสาขาพยาบาลศาสตรดาน

การสรางเสรมสขภาพ. 2549. ไดรบการสนบสนน

จากสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสข

ภาพ.Ottawa Charter for Health Promotion. 1986.

Available from URL: http://www.wpro.who.int/

internet/resources.ashx/HPR/ottawa_charter.pdf

9. World Health Organization (WHO). Health Promotion

Glossary. Available from URL: http://whqlibdoc.

who.int/hq/1998/WHO_HPR_HEP_98.1.pdf



10. Houston A M, Cowley S. An empowerment

approach to needs assessment in health visiting

practice. J Clin Nurs 2002; 11: 640-50.

11. Gibson C H. A concept analysis of empowerment.

J Adv Nurs 1996; 16(3): 354-61.

13. ยวด วทยพนธ. นวตกรรมการเรยนการสอนโดยใช

การวจยเปนฐานสรางเสรมสขภาพชมชน: การประเมน

ความจำาเปนดานการสรางเสรมสขภาพ. วารสาร

พยาบาลสาธารณสข 2552; 23(3): 78-94

14. ยวด วทยพนธ. นวตกรรมการเรยนการสอนโดยใช

การวจยเปนฐานสรางเสรมสขภาพชมชน: ปฏบต

การสรางเสรมสขภาพโดยใชการวจยเปนฐาน.

วารสารพยาบาลสาธารณสข 2553; 24(1): 1-16.

15. Chang L, Liu C, Yen EH. Effect of an empowerment-

based education program for public health nurses

in Taiwan. J Clin Nurs 2008; 17: 2782-90.

16. สภาการพยาบาล. สมรรถนะของพยาบาลวชาชพ.

Available from URL: http://www.tnc.or.th/file_

a t t a c h / 1 0 S e p 2 0 0 9 2 8 - A t t a c h -

File1252569748.pdf.

17. ยวด ฦาชา, สนย ละกำาปน, อารวรรณ กลนกลน,

ดรณ รจกรกานต, ศศธร วรรณพงษ, กนกวรรณ

สวรรณ ปฎกรณและคณะ. สมรรถนะของพยาบาล

ดานการสรางเสรมสขภาพ. 2549. เอกสารอดสำาเนา.

ไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ.




Srinakharinwirot University Faculty of Nursing’s Development of Teaching

and Learning Methods to Train Students to be Health Promotion LeadersSomsiri Rungamornrat Ph.D.*

Juntima Rerkluenrit Ph.D**Yuwadee Wittayapun Dr.PH**Supapak Phetrasuwan Ph.D**

Ubonwanna Keuboonchan M.Ed. (Health Education)**

Abstract : Health promotion is one of the very important roles for nurses. In order for each nurse to become a health promotion leader, s/he needs to be trained to put the basic foundations, principles and significance of health promotion knowledge into practice. Such training begins during each nurse’s studentship. This research had a primary purpose of developing teaching and learning methods as a means of training students to be health promotion leaders. Involving a total of 8 participating courses, this research progressed in 3 stages: 1) the instructor preparation stage; 2) the implementation stage, during which the instructors of each course applied the knowledge acquired from the training to develop teaching and learning activities according to the course contents; and 3) the research conclusion stage. The research showed the following results. All of the 8 participating courses developed their teaching and learning activities by means of empowering both the instructors and students. The empowerment had 3 major stages: 1) empowering the instructors; 2) creating health promotion foundations for students; and 3) creating leadership experience together. During each stage, both the instructors and students took part in planning, experimenting with the activities, and assessing, creating an empowerment cycle for both the instructors and students. The overall assessment results showed that the majority of students were satisfied with the experimented teaching and learning activities, became more self-confident and possessed an increased sense of leadership. The research also found that in the process of creating graduates with health promotion leadership skills, not only were the instructors responsible for knowledge impartation, but they also need to concentrate on improving the stu-dents’ leadership skills by giving them opportunities to make confident decisions and freedom to treat the target groups under their care.


Key words: Empowerment, Teaching and learning methods, Health promotion, Nursing students

*Assistant Professor, Faculty of Nursing, Srinakharinwirot University **Lecturer, Faculty of Nursing, Srinakharinwirot University

ดวงฤด ลาศขะ และคณะ


การพฒนาศกยภาพผนำาในการสรางเสรมกระบวนการพฒนาสขภาวะ

แบบองครวมของผสงอายในชมชนดวงฤด ลาศขะ DN.*

ทศพร คำาผลศร PhD.(Nursing)**

กนกพร สคำาวง PhD.(Nursing)*** โรจน จนตนาวฒน PhD.(Nursing)***

บทคดยอ : การศกษาเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory action research) นมวตถประสงค เพอพฒนาศกยภาพของนกศกษาพยาบาลใหเปนผนำาในการสรางเสรมกระบวนการพฒนาสขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน และพฒนากระบวนการเรยนรของผทมสวนไดสวนเสยในการสรางสขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน ประชากรทใชในการศกษา ประกอบดวย นกศกษาพยาบาล ระดบบณฑตศกษาสาขาวชาการพยาบาลผสงอาย เจาหนาทในองคการบรหารสวนตำาบล เจาหนาทสาธารณสข อาสาสมคร แกนนำาผสงอาย และผสงอายทอาศยในชมชนทงสน 26 แหง การเกบรวบรวมขอมล ใชวธการเกบขอมลโดยการประชมกลม ระดมสมอง การสะทอนคด และสมภาษณ วเคราะหขอมลเชงปรมาณโดยใชคาเฉลย สวนขอมลเชงคณภาพใชการวเคราะหเนอหาและสรางขอสรป ผลการศกษา พบวา หลงจากเขารวมกจกรรม นกศกษาพยาบาลมศกยภาพของการเปนผนำาในการปฏบตการพยาบาลขนสงในการดแลผสงอายในชมชนรวม 9 สมรรถนะ ไดแก 1) การจดการการดแล 2) ใหการดแลผสงอายหรอผปวยสงอายทมปญหาสขภาพซบซอน 3) ประสานงานกบผมสวนไดสวนเสย ในชมชน 4) เสรมสรางพลงอำานาจและสอนแกผทมสวนไดสวนเสย 5) ใหคำาปรกษาดานสขภาพแกชมชนและผสงอาย 6) เปนผนำาการเปลยนแปลง 7) สามารถตดสนใจเชงจรยธรรม 8) ใชหลกฐานเชงประจกษ และ 9 ) ประเมนผลลพธ สวนกระบวนการเรยนรของผทมสวนไดสวนเสยในการสรางสขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน ประกอบดวย การวเคราะหสถานการณจรงดวยตนเอง การคนพบการแกไขปญหารวมกนการเตรยมการ และการรวมคด รวมทำาดวยความเตมใจ ผลการศกษาครงนยงไดรปแบบการจดการเรยนการสอนทสงเสรมสมรรถนะ

การปฏบตการพยาบาลขนสงของพยาบาลทดแลผสงอายในชมชน


คำ�สำ�คญ : ผนำา สขภาวะแบบองครวม ผสงอาย

*รองศาสตราจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม** อาจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม***ผชวยศาสตราจารย สำานกวชาพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

การพฒนาศกยภาพผนำาในการสรางเสรมกระบวนการพฒนาสขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน


ความเปนมาและความสำาคญของปญหา

ปจจบนจำ�นวนผสงอ�ยทวโลกเพมม�กขน

ประเทศไทยมประช�กรทมอ�ยตงแต 60 ปขนไป

เปนจำ�นวนม�ก และเปนกลมประช�กรทเพมม�ก

ขนอย�งรวดเรวและตอเนองเรอยม� โดยเพม

จ�ก 2.8 ล�นคน หรอรอยละ 5.6 ในป พ.ศ. 2528

ไปเปนรอยละ 6.1, 9.0, และ 9.8 ของประช�กร

ทงหมด ในป พ.ศ. 2533, 2543 และ 2548 ต�ม

ลำ�ดบ และค�ดว�ในป พ.ศ. 2568 ประเทศไทยจะ

มผสงอ�ยม�กเปนลำ�ดบท 5 ในทวปเอเซย ซงม

จำ�นวนประม�ณ 13.9 ล�นคน คดเปนรอยละ 14

ของประช�กร1 สวนผสงอ�ยทอ�ยม�กกว� 70 ป

ค�ดว�ในป 2553 จะเพมจ�กรอยละ 32.2 เปน

รอยละ 40.32 และก�รเพมจำ�นวนของผสงอ�ยใน

เขตภ�คเหนอกมลกษณะเชนเดยวกนกบสถ�นก�รณ

ของประเทศ จำ�นวนผสงอ�ยทเพมขนนสงผลกระทบ

ตอภ�วะเศรษฐกจ สงคมของประเทศ ทงนเพร�ะ

ผสงอ�ยสวนใหญโดยเฉพ�ะกลมทอ�ยม�ก มกเปน

โรคเรอรง (chronic illness) จ�กก�รศกษ� Disability

Adjusted Life Years (DALYs) ของสำ�นกง�นสถตแหงช�ต เมอป พ.ศ. 2549 ยนยนว�โรคทเปนปญห�ของกลมประช�กรผสงอ�ยไทย ไดแก โรคเรอรง (chronic diseases) ซงมลกษณะทไมแตกต�งไปจ�กประเทศทเจรญแลว โรคเรอรงทพบใน ผสงอ�ยไทย ประกอบดวย โรคคว�มดนโลหตสง เบ�หว�น หวใจ อมพฤกต หลอดเลอดสมองตบ โรคมะเรง และโรคซมเศร� เปนตน3 อบตก�รณ ดงกล�วมแนวโนมทจะเพมม�กขนในอน�คต อนจะสงผลตอสขภ�วะโดยรวมของ ผสงอ�ย และนำ�ไปสภ�วะพงพ�รวมทงภ�วะทพพลภ�พม�กยงขน ปจจยสำ�คญทมผลใหผสงอ�ยเกดโรคเรอรงและสงเสรมใหเกดภ�วะแทรกซอน

ม�กขน โดยเฉพ�ะในร�ยทเปนโรคเหล�น ไดแก

ก�รปฏบตพฤตกรรมสขภ�พทไมถกตอง จ�กผล

ก�รศกษ�พฤตกรรมสงเสรมสขภ�พของผสงอ�ย

โรคเรอรงในเขตภ�คเหนอ ประเทศไทย จำ�นวน

4,536 คน พบว� พฤตกรรมสร�งเสรมสขภ�พของ

ผสงอ�ยโดยภ�พรวมอยในระดบป�นกล�ง และ

พฤตกรรมด�นก�รออกกำ�ลงก�ยยงอยในระดบตำ�4

แมว�จะมโครงก�รต�งๆ ทเกยวของกบก�รสร�งเสรม

สขภ�พเข�ไปสชมชนกยงไมส�ม�รถแกไขหรอปองกน

ผลกระทบทเกดขนกบผสงอ�ยอย�งเตมท ขอมล

ดงกล�วสะทอนใหเหนว� น�จะมก�รปรบปรงกลยทธ

หรอก�รจดก�รใหมทแตกต�งจ�กเดม เพอใหพฤตกรรม

สขภ�พซงเปนดชนชวดถงสขภ�วะของผสงอ�ยม

คว�มเหม�ะสม

สขภ�พแบบองครวม (Holistic health) เปน

เป�หม�ยสำ�คญของก�รมสขภ�พทดของประช�ชน

ทกวย วอลเตอร ประธ�นสม�คมก�รดแลสขภ�พ

องครวม สหรฐอเมรก� กล�วว� สขภ�พแบบองค

รวม (holistic health) เปนเรองเกยวของกบชวต

ทงหมดม�กกว�ก�รเนนแตคว�มจบปวยหรอก�ร

จดก�รกบสวนใดสวนหนงของร�งก�ย โดยพจ�รณ�ท

“ตวคนทงคน” คว�มเกยวเนองของร�งก�ยจตใจ และ

จตวญญ�ณ รวมถงปจจยแวดลอมต�งๆ ทมปฏสมพนธ

กบบคคลนน5 แนวคดดงกล�วถกนำ�ไปประยกตใช

ในกลมประช�กรทกวยโดยเฉพ�ะในกลมผสงอ�ย

ทอ�ยในบนปล�ยจะประสบกบปญห�สขภ�พ

เปนสวนใหญ จ�กผลศกษ�เชงวเคร�ะหก�รทำ�ง�น

ของโครงก�รสร�งเสรมสขภ�พผสงอ�ยจำ�นวน 30

โครงก�รทวประเทศ เมอป พ.ศ. 2550 โดยแบง

เปน 4 ภ�ค ภ�คเหนอ 9 โครงก�ร ภ�คอส�น 7

โครงก�ร ภ�คกล�ง และภ�คตะวนตก 7 โครงก�ร

และภ�คใต 7 โครงก�ร พบว� โครงก�รทประสบ

ผลสำ�เรจ สวนใหญชมชนเปนผมสวนรวมในก�ร



ดำาเนนงาน รวมทงผสงอายในชมชนใหความรวมมอ

อยางเตมท และกลยทธทใชสำาหรบขบเคลอนในทก

โครงการ ไดแก ก�รสร�งเสรมสขภ�พ (health

promotion) ซงเปนกระบวนการทจะชวยใหผคนสามารถ

ควบคมและเพมพนสขภาพใหกบตนเองได โดย

กระบวนการทงหมดจะเนนทการมสวนรวมของ

ชมชน ซงเรมตงแต การวเคราะหปจจยทสมพนธ

กบพฤตกรรมทมปญหา ซงอาจเกยวของกบวฒนธรรม

และสงคม การจดการเพอลดปจจยเสยงทกมต ดวย

วธการตางๆ ทไดจากประสบการณและความรเชง

ทฤษฎ ตลอดจนการประเมนผลลพทอยางเปนระบบ6

คณะผศกษา ซงประกอบดวยคณาจารย ในหลกสตร

บณฑตศกษาสาขาวชาการพยาบาลผสงอาย คณะ

พยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เชอวาการ

พฒนาสมรรถนะนกศกษาใหเปนผนำาในการสราง

เสรมสขภาวะแบบองครวมแกผสงอาย โดยการ

ปรบเปลยนวธการสรางเสรมสขภาพใหม โดยเนน

ทกระบวนการสรางเสรมสขภาพอยางเปนระบบ

รวมทงสงเสรมการมสวนรวมของชมชน จะสามารถ

ชวยใหผสงอายมพฤตกรรมสขภาพทด นำาไปสสข

ภาวะแบบองครวมทเหมาะสมสอดคลองกบนโยบาย

และแผน ผสงอายแหงชาต ฉบบท 2

กรอบแนวคดก�รวจย

การวจยนใชแนวคดเชงระบบ ประกอบดวย

ตวปอน (input) ไดแก ผสงอาย นกศกษาพยาบาล

สวนกระบวนการ (process) เปนขนตอนปฏบตท

เนนการมสวนรวมของผมสวนได สวนเสยในชมชน

นนๆ และผลผลต (output) ไดแก พฤตกรรมสขภาพ

ทเหมาะสมของผสงอาย ศกยภาพของนกศกษาพยาบาล

ระดบบณฑตศกษาในการสรางเสรมสขภาพผสงอาย

แบบองครวม

Input

-นกศกษา

-ผมสวนได

สวนเสยในชมชน

Process

Participatory

approach

Output

- นกศกษาพยาบาล

ทมสมรรถนะในการ

สรางเสรมสขภาพ

ผสงอาย

- รปแบบกระบวนการ

เ ร ยนร ร ว มก บผ ม

สวนไดสวนเสย

Outcomes

- ผสงอายมพฤตกรรม

การสรางเสรมสขภาพ

ด ว ย ต น เ อ ง อ ย า ง

เหมาะสม

- รปแบบการเรยน

การสอนทเหมาะสม



วตถประสงคของก�รวจย

การวจยครงนมวตถประสงคดงตอไปน

1. พฒนาศกยภาพของนกศกษาพยาบาล

ใหเปนผนำาในการสรางเสรมกระบวนการพฒนา

สขภาวะแบบองครวมของผสงอายในชมชน

2. พฒนากระบวนการเรยนรของผทม

สวนไดสวนเสยในการสรางสขภาวะแบบองครวม

ของผสงอายในชมชน

วธดำ�เนนก�รวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ

แบบมสวนรวม (Participatory action research)

ประกอบดวย 3 ระยะ โดยมผรวมวจย (research

participants) ประกอบดวย กลมเปาหมายหลก

ไดแก นกศกษาพยาบาลระดบบณฑตศกษาสาขา

วชาการพยาบาลผสงอาย แผน ข.ททำางานในพนท

รบผดชอบในงานประจำาของตนเอง 26 คน กลม

เปาหมายรอง ไดแก เจาหนาทในองคการบรหาร

สวนทองถน แหงละ 1 คน รวม 26 คน เจาหนาท

สาธารณสขในพนท แหงละ 1 คน จำานวน 26 คน

อาสาสมคร ในแตละชมชน จำานวน 3-5 คน แกน

นำาผสงอาย ไดแก ประธานชมรมผสงอายแตละ

ชมชน รวม 26 คน และผสงอายในแตละชมชนๆ ละ

ประมาณ 30-50 คน ซงยนดเขารวมการวจย

ระหวางเดอนพฤศจกายน 2551 ถงเดอนพฤษภาคม

2552

เครองมอทใชในก�รวจย ประกอบดวย

1) แบบประเมนปญหาสขภาพผสงอายแบบองครวม

ซงแปลยอนกลบ และปรบปรงโดยคณาจารยบณฑตศกษา

สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม (2548) 2) แบบสมภาษณ

พฤตกรรมสขภาพผสงอายของ ศรมา แหลมทอง

(2542) มคาดชนความตรงเชงเนอหา เทากบ 0.90

และคาความเชอมนของเครองมอเทากบ 0.85 3)

แนวคำาถามสำาหรบประเมนศกยภาพผนำาในการ

สรางเสรมสขภาพ ซงประกอบดวยสมรรถนะ 9

สมรรถนะ 4) แบบบนทกขอมลตางๆ ระหวางดำาเนน

กระบวนการ และ 5) เทปบนทกเสยง

วธก�รเกบขอมล ผวจยดำาเนนการเกบ

รวบรวมขอมลหลงจากไดรบอนญาตจากชมชนตาง ๆ

แลวดำาเนนการโดยแบงเปน 3 ระยะ

1. ระยะท 1 เตรยมความพรอมในการเปน

ผนำาในการสรางเสรมสขภาพผสงอาย ดำาเนนการ

ดงน

1.1 ทบทวนความรรวมกบนกศกษาโดย

ครอบคลมหวขอ การพฒนาบทบาทผนำาในการสราง

เสรมสขภาพผสงอายและบทบาทผนำา กลยทธในการ

สรางเสรมสขภาพในบรบทสงคมไทย และรวบรวม

เปนเอกสารเพอเปนแนวปฏบตสำาหรบการสรางเสรม

สขภาพผสงอาย

1.2 จดอบรมเชงปฏบตการเรอง การเตรยม

ความพรอมความเปนผนำาของนกศกษาพยาบาล

2. ระยะท 2 ระยะปฏบตกจกรรมในโครงการ

โดยนกศกษาพยาบาลเปนผมบทบาทตาง ๆ ไดแก

2.1 จดเวทระดมสมองครงท 1 ระหวาง

แกนนำาในชมชน ผสงอายจากพนทแตละแหง และ

ผศกษา เพอสะทอนคดและสรปบทเรยนเกยวกบ

บทบาท ภารกจของชมชน และกระบวนการในการ

สรางเสรมสขภาพผสงอายในพนท

2.2 วเคราะหสถานการณภาวะสขภาพ

และพฤตกรรมสขภาพผสงอายรวมกบเจาหนาทใน

ทมสขภาพแตละชมชน เพอนำามาเปนขอมลพนฐาน

ในการจดวางแผนสรางเสรมสขภาพแกผสงอาย



2.3 จดประชมผมสวนไดสวนเสยในแตละ

พนทและนำาเสนอปญหาสขภาพผสงอายพรอมกบ

เสนอวธการแกไขปญหาโดยใชหลกฐานเชง

ประจกษแกทประชม เพอหาขอสรปเกยวกบแนวทาง

การแกไขปญหาทมความเหมาะสม และมความเปน

ไปไดในชมชนแตละแหง

2.4 กำาหนดทมงานรวมทงคดเลอกแกนนำา

แตละชมชน เพอเปนผประสานงานกจกรรมการ

สรางเสรมสขภาพสำาหรบผสงอายในแตละชมชน

2.5 กำาหนดผลลพทและกำาหนดกจกรรม

สรางเสรมสขภาพสำาหรบผสงอายรวมกบทมงาน

ในแตละชมชน

2.6 จดโครงการเพมศกยภาพในการ

สรางเสรมสขภาพแกแกนนำา และผสงอายแตละ

ชมชนโดยครอบคลม การออกกำาลงกายดวยฟอน

เจง การเลอกรบประทานอาหารพนบาน การดแล

สขภาพตนเอง การจดการความเครยด เปนตน

2.7 นกศกษาพยาบาลและแกนนำาใน

พนทรวมกนตดตามเยยมผสงอายทบานเปนระยะๆ

ตามแผนการเยยมทจดทำาขนรวมกน

2.8 จดเวทเรยนรครงท 2 โดยนกศกษา

พยาบาลจดเวทเพอสะทอนคดรวมกบผมสวนได

สวนเสยในชมชนและผวจยเพอนำาเสนอขอสรป

ระยะแรกตลอดจนอปสรรค และหาแนวทางรวมกน

ปรบปรงแกไข หรอพฒนาตอไป

3. ระยะท 3 เปนระยะประเมนผลและสรป

บทเรยน ประกอบ ดวยกจกรรมดงน

3.1 ประเมนกระบวนการทเกดขนจาก

ความรวมมอของกลม โดยผวจยประเมนเมอสนสด

การวจย โดยประเมนจากการมสวนรวมในการวางแผน

การกำาหนดกลยทธตาง ๆ ของกลม ความสอดคลอง

ของแผนกบปญหาและความตองการของผมสวนได

สวนเสยและผสงอาย รวมทงปญหาทกลมตองการ

ใหแกไข ไดรบการแกไขหรอไม

3.2 ประเมนผลลพททเกดกบกลมเปาหมาย

3.3 จดเวทเรยนรครงท 3 โดยการประชม

ถอดบทเรยนรวมกนระหวางผวจย นกศกษาพยาบาล

และแกนนำาในพนทของแตละชมชน 1 ครง เพอหา

ขอสรปและประเมนความพงพอใจ

ก�รวเคร�ะหขอมล

วเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยการวเคราะห

เนอหาและสรางขอสรป สวนขอมลเชงปรมาณ เชน

คะแนนพฤตกรรมสขภาพผสงอายกอนและหลง

เขารวมโครงการ วเคราะหโดยใชคาเฉลย

ผลก�รวจย

1. ขอมลสวนบคคลของประช�กรและ

กลมตวอย�ง

ประกอบดวย แกนนำาในชมชน ซงประกอบดวย

เจาหนาทจากองคการบรหารสวนบคคล สวนใหญ

เปนผชาย รอยละ 80.76 สวนแกนนำาอนๆ เชน

พยาบาลและอาสาสมคร สวนใหญเปนผหญง เชน

เดยวกบผสงอาย สวนใหญเปนผหญง รอยละ 76.93

สวนความรในการสรางเสรมสขภาพผสงอาย พบวา

ทกฝายมความรนอย โดย อบต. ไมมความรคดเปน

รอยละ 84.61 อสม. ไมมความรถงรอยละ 88 ผสงอาย

ไมมความรถงรอยละ 42.30 สวนพยาบาลทกคนม

ความรในการสรางเสรมสขภาพ

คะแนนเฉลยโดยรวมของพฤตกรรมสขภาพ

ผสงอายกอนเขารวมโครงการสรางเสรมสขภาพอย

ในระดบพอใช หลงจากเขารวมโครงการคะแนนเฉลย

พฤตกรรมสขภาพของผสงอายดขน สวนพฤตกรรม

สขภาพรายดาน พบวา ดานกจกรรมทางกายกอน

เขาโครงการมคะแนนเฉลยอยในระดบตำา และมคะแนน



เฉลยอยในระดบด สวนคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ

ดานความรบผดชอบตอสขภาพ โภชนาการ การม

สมพนธภาพระหวางบคคล การเจรญทางจตวญญาณ

และการจดการกบความเครยดหลงเข าร วม

โครงการสงกวากอนเขารวมโครงการ

2. ศกยภ�พของนกศกษ�พย�บ�ลในก�ร

เปนผนำ�ในก�รสร�งเสรมกระบวนก�รพฒน�

สขภ�วะแบบองครวมของผสงอ�ยในชมชน

ผานกระบวนการเรยนร 3 ระยะ ไดแก ระยะท 1

การเตรยมความพรอมในการเปนผนำาในการสราง

เสรมสขภาพผสงอาย ระยะท 2 ปฏบตกจกรรม

สรางเสรมสขภาพผสงอาย และระยะท 3 การประเมน

ผลและสรปบทเรยน ในแตละระยะมรายละเอยด ดงน

2.1 ระยะท 1 จากการไดเขารวมประชม

ระดมสมอง และจดอบรมเชงปฏบตการแกนกศกษา

จากการประชมสมมนาระหวางผศกษาและนกศกษา

เพอวเคราะหวาบทบาททนกศกษาไดพฒนาใน

ระยะน สรปไดดงน สามารถประเมนภาวะสขภาพ

ผสงอาย หรอผปวยสงอายตอความเจบปวยทซบซอน

ครอบคลมทงสขภาพกาย จต สงคม จตวญญาณ

และความสามารถในการทำาหนาท โดยใชเครองมอ

ประเมนสขภาพแบบองครวม ประสานความรวมมอ

กบชมชนในแตละพนท เพอการวางแผนการจดกจกรรม

สรางเสรมสขภาพในชมชน วเคราะหสถานการณปญหา

ของผสงอาย เพอพฒนาระบบการดแลขณะระดมสมอง

พรอมกบสรางทมการดแลผสงอาย และวางแผนจด

ระบบการสรางเสรมสขภาพผสงอาย

2.2 ระยะท 2 หลงจากทไดมการจดกจกรรม

สรางเสรมสขภาพผสงอายในชมชนทเลอกขนมา

ทงหมด 26 ชมชน ตามความตองการของชมชน

แตละพนท นกศกษามารถพฒนาศกยภาพในการ

จดกจกรรมสรางเสรมสขภาพโดยใชหลกฐานเชง

ประจกษ ตวอยางเชน การสรางเสรมใหผสงอายม

ความรบผดชอบตอสขภาพ การออกกำาลงกายโดย

การเดนบนแผนหน การใชยางยด การออกกำาลงกาย

โดยการใชวฒนรรมลานนา ไดแก ฟอนเจง เปนตน

นอกจากนนยงมการเสรมสรางสมรรถนะในการ

สอนเรองโภชนาการ เชน การลดการใชเกลอใน

อาหารทองถนท ตำาบลบอเกลอ จงหวดนาน และ

การจดการกบความเครยด การสนบสนนใหผสงอาย

ยอมรบการเปลยนแปลง การใชศาสนาเปนเครอง

ยดเหนยว และการสรางสมพนธภาพทดในครอบครว

เปนตน นอกจากนนยงไดมการฝกทกษะการดแล

รายกรณ และใหคำาปรกษาแกทมสรางเสรมสขภาพ

ขณะทมการเยยมบานผสงอายเฉพาะราย

2.3 ระยะท 3 จากการประชมระดมสมอง

เพอสรปบทเรยนโดยผวจย เพอประเมนผลลพทท

เกดขนหลงจากไดมการดำาเนนการสรางเสรมสขภาพ

ดงทไดกลาวมาในระยะท 2 พบวา ในการประเมน

โดยการใชแนวคำาถามสำาหรบประเมนศกยภาพผนำา

ในการสรางเสรมสขภาพ ซงประกอบดวยสมรรถนะ

9 สมรรถนะ นกศกษาพยาบาลสามารถปฏบตสมรรถนะ

ตาง ๆ เพอการสรางเสรมกระบวนการพฒนาสขภาวะ

แบบองครวม ไดแก ทกษะในการพฒนา จดการ

และกำากบระบบการดแลผสงอาย ทกษะในการดแล

ผสงอาย หรอผปวยสงอายทมปญหาสขภาพทซบซอน

ทกษะในการประสานงานกบชมชน นกศกษาพยาบาล

ไดฝกปฏบตในทกขนตอน ซงแมวาจะเปนระยะเวลา

ทสน กถอไดวาประสบผลสำาเรจในระดบหนง นอกจาก

นนยงพบวา นกศกษายงไดพฒนาทกษะในการ

เสรมสรางพลงอำานาจ การสอน การฝก และการ

เปนพเลยงในการปฏบต ทงในรปแบบเปนทางการ

และไมเปนทางการรวมทงทำาหนาทในการเปนผให

คำาปรกษาเกยวกบกจกรรมทใชงานวจยเปนฐานใน



การจดโครงการใหแก อาสาสมคร และผสงอายทง

26 ชมชน

3. กระบวนก�รเรยนรของผทมสวนไดสวนเสย

ในก�รสร�งสขภ�วะแบบองครวมของ ผสงอ�ย

ในชมชน จากผลการศกษาพบวา ทมสรางเสรม

สขภาวะ เกดการเรยนรดงน

3.1 การวเคราะหสถานการณจรงดวยตนเอง

ในขนนเมอนกศกษาไดจดกจกรรมระดมสมองเพอ

ใหกลมไดสะทอนถงปญหาสขภาพผสงอาย สาเหต

และการจดกจกรรมทผานมา สวนใหญจะใหขอมล

ทสอดคลองกน เชน เจาหนาทสาธารณสข จะให

ขอมลวา “ปญหาสขภาพของผสงอายสวนใหญ เปน

ความดนโลหตสง นำาตาลในเลอดสง และโรคขอ”

ในขณะทผสงอายมขอสงสยวา “ทำาไมไปรบยาทกครง

ความดนกยงไมลง” ในประเดนดงกลาว กลมได

ชวยกนวเคราะหถงปจจยตางๆ ซงแตละกลมมความ

เหนทคลายกนวา “การปฏบตทไมถกตอง เปน

สงททำาใหมปญหาสขภาพมากขน” นอกจากนน

ในบางพนท เหนวาสงแวดลอมทเปนอยมผลตอสขภาพ

เชน ทชมชนบานบอหลวง ต.บอเกลอใต อ.บอเกลอ

จ.นาน เปนแหลงในการผลตเกลอสนเธาว ขนาด

ใหญของจงหวดนาน ประชาชนในชมชนแหงนรวมถง

ผสงอาย บรโภคเกลอเปนประจำาอยแลว เมออาย

มากขนตอมนำาลายทรบรสเคมจะมจำานวนลดลง

ทำาใหเสยงทจะบรโภคเกลอในปรมาณทมากขน จง

พบวา ในชมชนบอเกลอนมอบตการณของการเกด

โรคความดนโลหตสงเพมขนทกป นอกจากนน ผสง

อายในกลมยงไดมการชมเชยการจดกจกรรมของ

ชมชนหลายชมชน แตกไดเสนอแนะใหเจาหนาท

สาธารณสข เพมการสนบสนนชมรมผสงอายให

มากขน และตดตามดแลผสงอายทชวยเหลอตนเอง

ไมไดใหบอยขน พรอมกบเสนอตววา “หากจะให

ชมรมผสงอายใหการชวยเหลอ กสามารถใหการชวยเหลอไดตามความสามารถทมอย” 3.2 การคนพบการแกไขปญหารวมกน หลงจากทมการระดมสมอง และพดคย วเคราะหถงปญหาและสาเหตซงหลายคนในกลมไดเสนอวา “ควรมการจดทำาแผนหรอโครงการเพอใหผสงอายไดเกดความตระหนกกอน แลวจงมการแยกมาอบรมหรอสอนรายคน” อยางไรกตามนกศกษา ไดเสนอวา “จะขอไปศกษาคนควา กลยทธ และเขยนโครงการมาใหกลมชวยพจารณา ในการประชมครงตอไป โดยกลยทธนจะใชผลการศกษาวจย เพอใหเกดประโยชนสงสดตอผสงอาย..” หลงจากทไดขอสรปเกยวกบโครงการสรางเสรมสขภาพผสงอายในแตละชมชน ซงประกอบดวยการจดโครงการสรางเสรม สขภาพทเหมาะสมกบบรบท การจดอบรม การเยยมบานผสงอาย กลมกมการหารอแบงหนาทกนวา ใครจะทำาหนาทใดดวยบรรยากาศทสรางสรรคและเปนกนเอง 3.3 การเตรยมการ ในขนตอนน เปนขนตอนทนกศกษาพยาบาลซงทำาหนาทเปนหวหนาโครงการ ไดนำาเสนอแผนการจดกจกรรมสรางเสรม สขภาพผสงอาย รวมถงแผนการจดอบรมใหแกสมาชกกลมทมความรดานการสรางเสรมสขภาพผสงอายนอย เชน อาสาสมคร และผแทนชมรมผสงอาย สมาชกกลมไดแลกเปลยนความคดเหนเกยวกบเนอหาทตนเองตองการ เพอสามารถนำาไปใชกบการสรางเสรมสขภาพผสงอายในพนทได อยางเหมาะสม หลงจากนน นกศกษาพยาบาลมการนดหมายใหสมาชกกลมมาอบรมใหความร กอนการปฏบตจรง จะเหนวา กจกรรมดงกลาวเกดจากความตองการของชมชนเองเปนสวนใหญ ซงลกษณะดงกลาวจะ

นำาไปสการปฏบตทมประสทธภาพ



3.4 การรวมคด รวมทำาดวยความเตมใจ

จากการสงเกตพฤตกรรมการปฏบตและสมภาษณ

รายบคคล พบวา ผมสวนไดสวนเสยทกคนในทม

รวมมอกนจดโครงการสรางเสรมสขภาพในชมชน

แตละพนท โดยเฉพาะผสงอายจะใหความสนใจ

เปนพเศษตอกจกรรมทตนเองมสวนรวม เชน การ

รวมทำาลานหนสำาหรบเดนออกกำาลงกายทชมชน

รพ. วงเหนอ จ.ลำาปาง มผสงอาย มารวมจดทำาเปน

จำานวนมาก ผสงอายรายหนงบอกวา “ตองมาชวย

ทำาซ มนเปนของเรา เราตองชวยกน” เมอทำาเสรจ

แลวผสงอาย ยงมมารวมออกกำาลงกายดวยกนทกเชา

อกดวย นอกจากนนยงรวมมอรวมใจกนกระจาย

ขอมลทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพผสงอายใหแกกลมอนๆ ในชมชน สวนการแสดงบทบาทใหมของทมทเกยวของกบการประเมนปญหาสขภาพผสงอายอยางงาย ซงเกดขนหลงจากไดรบการอบรมความร และรวมมอกนจดโครงการสรางเสรมสขภาพ ตลอดจนตดตามเยยมบานแลวนน อาสาสมครสามารถปฏบตกจกรรมเพอการสรางเสรมสขภาพได ดงคำาพดของอาสาสมคร ทไดจากการประชมเพอสะทอนคด

“ทกครงทไปเยยมบาน จะถามคณตา คณยาย

เสมอวา เมอคนนนอนหลบไหม ปวดตรงไหนหรอ

เปลา ซงเมอกอนนจะถามแควา กนขาวหรอยง”

สวนประธานชมรมผสงอายในแตละพนทกจะทำา

หนาทใหขอมลเกยวกบกจกรรมสรางเสรมสขภาพ

ผสงอายในชมรมของตนเอง และหารอกรรมการ

และสมาชกเพอปรบปรงกจกรรมใหดขนตอไป

และจากการปฏบตทมแนวคดรวมกนทำาใหสงผล

ตอผลลพท ดงจะเหนไดจากการเปลยนแปลงคะแนน

เฉลยของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย

โดยมพฤตกรรมหลายดานมการเปลยนแปลงดขน

อยางเหนไดชดในระยะเวลา 4 เดอน ไดแก ความ

รบผดชอบตอสขภาพ กจกรรมทางกาย หรอการ

ออกกำาลงกาย และพฤตกรรมดานโภชนาการ

อภปร�ยผล

ขอมลสวนบคคลของประชากรนบตงแตผท

ทำางานดานสขภาพ เจาหนาทในแตละชมชน รวม

ทงและกลมตวอยางผสงอาย แสดงถงการขาดความ

รในการสรางเสรมสขภาพผสงอาย สอดคลองกบ

ขอสรปจากการประชมของผเชยวชาญดานสขภาพ

ทวโลก ทเขารวมประชมทเมองไนโรบ ประเทศเคนยา

เมอป ค.ศ. 2009 วาชองวางททำาใหการสรางเสรม

สขภาพไมเปนไปตามเปาหมายทตงไว ประการหนง

ไดแก การทบคคลทเกยวของกบสขภาพทกระดบของ

การสรางเสรมสขภาพยงขาดความรและศกยภาพ

ในการสรางเสรมสขภาพ7 หากไมมการปรบเปลยน

กลยทธทเหมาะสม จะทำาใหเกดผลเสย โดยเฉพาะ

ในกลมผสงอาย

สวนคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพของ

ผสงอายทงโดยรวมและรายดานหลงเขารวมกจกรรม

การสรางเสรมสขภาพ ทพบวาเพมขนจากเดมไม

มากนก โดยดานการเจรญทางจตวญญาณ และการ

จดการกบความเครยด พบวาอยในระดบดเชนเดม

แสดงวา กระบวนการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ

ผสงอาย อาจตองใชระยะมากกวา การดำาเนนการ

ในโครงการซงใชเวลา 8 สปดาห สอดคลองกบผล

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบเรองโปรแกรม

การสอนเพอปรบเปลยนผลลพททางสขภาพในผ

สงอายโรคเรอรงของ เฟลซต และเค อ (Felicity &

K.E) ทสรปวาในการสอนเพอใหมการเปลยนแปลง

พฤตกรรมนน ครงหนงๆ ควรใชเวลาในการสอน

มากกวา 12 สปดาห8



ในกระบวนการเสรมสรางศกยภาพของ

นกศกษาพยาบาลในการเปนผนำาในการสราง

เสรมสขภาพผสงอาย ผวจยไดใชรปแบบการศกษา

เปนชนดทใหชมชนมสวนรวมทกระยะ ซงวธการ

ดงกลาวเปนทยอมรบวา เปนวธการทจะชวยเสรม

พลงอำานาจใหผทมสวนรวมเกดความตระหนกและ

ทำาความเขาใจกบปรากฏการณทเกดขน นอกจาก

นนยงทำาใหเกดความรสกเปนเจาของและมความ

สามารถทจะตดสนใจแกไขปญหาพนฐาน9 วธการ

ดงกลาวจะนำาไปสการยอมรบในความสามารถของ

ผอน ความสามารถในการจดการกบปญหาตาง ๆ

อยางมวจารณาณ ซงลกษณะเหลานเปนลกษณะท

พงประสงคของคนทจะเปนผนำาในการสรางเสรม

สขภาพของผสงอายในชมชน นอกจากนน ผวจย

ไดใชกลยทธตางๆ นบตงแตการเตรยมความพรอม

เกยวกบทกษะการปฏบตกจกรรมสรางเสรมสขภาพ

การสนบสนนใหนกศกษาทำากจกรรมดวยตนเอง

การเปนตวแบบ (model) ในการจงใจใหผมสวนได

สวนเสยมารวมมอกนทำากจกรรมสำาหรบสราง

เสรมสขภาพแกผสงอายในแตละพนท การใชเทคนค

สะทอนคด ผสมผสานกบการใหกำาลงใจแกนกศกษา

ตลอดชวงเวลาของการดำาเนนการวจย กลยทธเหลา

นถอเปนกลยทธทมความสอดคลองกบแนวคดของ

การสรางความเปนผนำาในการสรางเสรมสขภาพ

ประชาชนโดยองคการอนามยโลก ทเนนวาหลกการ

ของการทจะสรางความเปนผนำา ควรประกอบดวย

การเสรมความร การเสรมพลงในการปฏบต และ

การใหความไววางใจซงกนและกน10 อยางไรกตาม

สงสำาคญทผวจยเหนวามความสำาคญอยางมากใน

การดำาเนนการวจยในชวงน ไดแก การทผสอนทำาตว

อยางใหแกนกศกษาพยาบาลในการโนมนาวผมสวนได

สวนเสยมารวมมอในการจดกจกรรมสรางเสรม

สขภาพแกผสงอายในชมชนแตละพนท เปนวธการทจะใหนกศกษามตวแบบทจะเสรมสรางความเชอมน เกดพลงทเขมแขงในการปฏบตทถกตอง

สวนกระบวนการเรยนรของผทมสวนไดสวนเสย

ในการสรางสขภาวะแบบองครวมของผสงอายใน

ชมชนนน แสดงใหเหนวา ในการใชกระบวนการทเปน

ระบบ และมการใชเทคนคทหลากหลายของการ

วจย เชน การสนบสนนใหทกคนทเกยวของมสวน

รวมในการเสนอความคดเหน การสะทอนคดขณะ

ทำากลม ทำาใหผมสวนไดสวนเสยเกดความตระหนก

ถงความสำาคญของการสรางเสรมสขภาพผสงอาย

ในชมชนของแตละพนท จงนำาไปสการรวมมอ รวมใจ

ปฏบตกจกรรมตางดวยความเตมใจ ซงการใหทก

ภาคสวนมสวนรวมนน ถอวาเปนกญแจสำาคญของ

การสรางเสรมสขภาพตามกฏบตรไนโรบ7 ทเนน

ถงการมสวนรวมของชมชน จะทำาใหกจกรรมสราง

เสรมสขภาพประสบความสำาเรจและมความยงยน

นอกจากนนสงทเกดขนจากการการเรยนรของผท

มสวนไดสวนเสยในชมชน สามารถสนบสนนการ

เรยนรในการสรางเสรมสขภาวะแบบองครวมใน

ผสงอาย โดยกจกรรมทเกดขนในแตละชวงจะทำาให

นกศกษาเกดการสะทอนคด โดยเฉพาะการประสาน

ความรวมมอรวมใจของชมชน กจกรรมของผนำาใน

ชมชนหลายแหงสะทอนใหเหนถงการเปนแบบ

อยางของการเปนผนำาทดวธการทจะทำาใหชมชนม

ความรสกเปนเจาของ อนจะนำาไปสการเสรมสราง

ความรวมมอของทกฝาย

ขอเสนอแนะในก�รนำ�ผลก�รวจยไปใช

1. ควรมการประยกตกระบวนการพฒนาศกยภาพผนำาโดยใชวธการมสวนรวมของชมชน ไป

ใชในการจดการเรยนการสอนในทกหลกสตร



2. ลกษณะการจดการเรยนการสอนทได

จากผลการวจย ถอเปนรปแบบการบรณาการการ

เรยนการสอนการวจย และการบรการวชาการเขา

ดวยกนแบบหนง ซงเปนดชนชวดถงคณภาพของ

การจดการเรยนการสอน หนวยงานดานการเรยน

การสอน จงควรสนบสนนงบประมาณใหจดการ

เรยนการสอนในลกษณะดงกลาวใหมากขน

3. การปฏบตโดยใชหลกฐานเชงประจกษ

(evidence-based practice) ทำาใหคณภาพของ

การบรการสขภาพมคณภาพ แตยงขาดการรวบรวม

องคความรสำาหรบใหเจาหนาทโดยเฉพาะในชมชน

นำาไปปฏบตเพอการสรางเสรมสขภาพผสงอาย ดงนน

อาจารยพยาบาลจงควรมบทบาทในการสงเคราะห

หรอทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ แลวสราง

เปนแนวปฏบตทเปนเลศสำาหรบการสรางเสรมสขภาพ

ผสงอาย

4. นกวชาการควรรวมมอกบชมชนในการ

ประยกตผลการศกษาวจยทเกยวของกบภมปญญา

ทองถนมาใชบำาบดอาการทเปนปญหาสขภาพ

อยางถกตอง เชน ปลกสมนไพรทชวยลดระดบ

นำาตาลในเลอด เปนตน

กตกรรมประก�ศ

ขอขอบพระคณ คณะกรรมการแผนงานพฒนา

เครอขายพยาบาลศาสตรเพอการสรางเสรมสขภาพ

(พย.สสส.) ทใหทนสนบสนนการศกษาในครงน

และขอขอบพระคณผเกยวของทกชมชน ทไดใหขอ

เสนอแนะทเปนประโยชนในการดำาเนนการวจย


1. ปราโมทย ประสาทกล. ก�รฉ�ยภ�พประช�กร

ของประเทศไทย พ.ศ. 2548 – 2568. กรงเทพมหานคร :

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล;

2549.

2. Jitapunkul, S. & Bunnag, S. Ageing in Thailand

1997. Bangkok: Thai Society of Gerontology and

Geriatric Medicine; 1998.

3. มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย. ร�ยง�น

สถ�นก�รณผสงอ�ยไทย 2551. กรงเทพมหานคร:

บรษท ทควพ จำากด; 2551.

4. ศรรตน ปานอทย ดวงฤด ลาศขะ และ กนกพร สคำาวง.

รายงานการวจยเรอง พฤตกรรมสงเสรมสขภาพใน

ผสงอายโรคเรอรงในเขตภาคเหนอของประเทศไทย.

สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต; 2548.

5. Walter S. Holistic Health. Retrieved October 14,

2008, from http://ahha.org/articles.asp?Id=85;

2008.

6. สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

พระร�ชบญญตกองทนสนบสนนก�รสร�งเสรม

สขภ�พ 2544. เขาถง 22 พฤศจกายน, 2550,

จาก http://www.thaihealth.or.th /files/1.pdf ; 2550.

7. World Health Organization. A Primer for Mainstreaming

Health Promotion. Nairobi ; 2009.

8. Felicity & K.E. Webster. Disease-specific health

education for COPD: a systematic review of

changes in health outcomes. Health education

research 2009; 22 (5): 703-17.

9. Stringer, E. Action Research a Handbook for

Practitioners. Thousand Oaks, CA:Sage; 1996.

10. Republic of Kenya and World Health Organization.

Nairobi Call to Action. Nairobi ; 2009.



Development of Leader’s Potential in Holistic Health Promotion Process of Aging in the Community

Duangruedee Lasuka DN.* Totsaporn Khampolsiri PhD.(Nursing)**

Khanokporn Sucamvang PhD. (Nursing)***Rojanee Chintanawat PhD.(Nursing)***

Abstract : The main objective of this participatory action research was to develop the potential of nursing students to be leaders in holistic health the formation of the process of holistic health development for the elderly in the community and to improve the learning process of the stakeholders of the holistic health development for the elderly in the community. The research subjects included graduate nursing students majoring in elderly care, subdistrict administrative organization officials, public health officials, volunteers, elderly mainstays and elderly people, all from a total of 26 communities. The data were collected by means of group meetings, brainstorming, reflective thinking and interviews. The quantitative data were analyzed in terms of mean values, whilst the qualitative data were analyzed using content analysis and inductive methods. The research shows the following results. Firstly, after participating in the activity, the nursing students developed 9 areas of advanced community elderly care, namely, 1) health care management; 2) health care for elderly people with complications; 3) coordination with the communities’ stakeholders; 4) empowering and teaching the stakeholders; 5) provision of health-related counsel for the communities and elderly people; 6) change inducement leadership; 7) ethics-oriented decision-making power; 8) application of empirical evidence; and 9) outcome assessment. Secondly, the bodies of knowledge formed by the stakeholders of holistic health development for the elderly in the community included 1) independent analysis of real situations; 2) discovery of mutually developed solutions to problems; 3) preparation; and 4) willingness to cooperate in the brainstorming and operating processes. Most importantly, the outcome of this research served as a basis for the development of teaching and learning methods conducive to the improvement of advanced nursing competence in community elderly care.

Thai Journal of Nursing Council 2011; 26 (special issue) 59-69Key words: Leaders, Holistic health, Elderly

*Associate Professor, Faculty of Nursing Chiang Mai University**Instructor, Faculty of Nursing Chiang Mai University***Assistant Professor, Faculty of Nursing Chiang Mai University

การพฒนาศกยภาพสตรแกนนำในการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ

วารสารสภาการพยาบาล ปท 26 ฉบบพเศษ มกราคม-มนาคม 2554 70

การพฒนาศกยภาพสตรแกนนำในการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ พรรณพไล ศรอาภรณ พย.ด.*

มลลกา พรหมโชต พย.ม.**

บทคดยอ: สตรแกนนำมบทบาทสำคญในการใหคำแนะนำแกสตรวยเจรญพนธเกยวกบสขภาพของสตร การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ เพอใหสตรวยเจรญพนธตระหนกถงความสำคญของการมพฤตกรรมสขภาพทด และสามารถเปนเครอขายทางสขภาพกบบคลากรทมสขภาพในชมชน การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาผลของการพฒนาศกยภาพสตรแกนนำใหมความร ความสามารถในการสอนและการแนะนำ และสงเสรมพฤตกรรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ ผรวมวจยคอสตรวยเจรญพนธ 26 คน จาก 8 หมบาน ในตำบลหนองผง อำเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ดำเนนการระหวางเดอนธนวาคม 2552 ถง สงหาคม 2553 วธวจยแบงออกเปน 4 ระยะคอ 1) การศกษาปญหาสขภาพของสตรวยเจรญพนธ 2) วางแผนพฒนาแผนการสอนและแผนการปฏบตงาน 3) ดำเนนการปฏบตตามแผนทกำหนด และ 4) การวเคราะหและสรปผล วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนาและการวเคราะหเนอหา ผลการศกษา พบวา สามารถพฒนาศกยภาพของสตรแกนนำใหมความร ทกษะในการดแลสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ เกดการเรยนรและความตระหนกในบทบาทหนาทของตนเองในฐานะสตรแกนนำ และสามารถทำงานประสานกบบคลากรทมสขภาพในชมชน เพอชวยใหสตรวยเจรญพนธมความเขมแขง ในการดแลตนเองและมพฤตกรรมสขภาพทดตอไป

วารสารสภาการพยาบาล 2554; 26(ฉบบพเศษ) 70-80

คำสำคญ: สตรแกนนำ การพฒนาศกยภาพ การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ สตรวยเจรญพนธ

* รองศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ** สถานอนามยหนองผง อำเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

71

พรรณพไล ศรอาภรณ และมลลกา พรหมโชต

ThaiJournalofNursingCouncil Vol. 26 Special Issue January-March 2011

ความเปนมาและความสำคญของปญหา

สตรวยเจรญพนธ คอ สตรกลมอาย 15-44 ป

เปนชวงวยทสามารถมบตรไดหรออยในชวงวย

เจรญพนธ สภาวะสขภาพของสตรวยเจรญพนธ

เกยวของกบสขอนามยทจะสงผลถงการเจรญพนธ1

ความแขงแรงของรางกายและจตใจทจะสามารถ

ทำหนาทของการเจรญพนธทสมบรณ สตรวยเจรญพนธ

นอกจากจะเปนผใหกำเนดบตรแลว ยงมบทบาทท

สำคญทมผลตอสขภาพของบตรและบคคลอนใน

ครอบครว สตรทผานเขาสวยผใหญและวยกลางคน

จะมการเปลยนแปลงของระบบตางๆ ในรางกายตาม

วยทอาจกอใหเกดปญหาทางสขภาพตามมา การรบ

ภาระในครอบครวตามบทบาทตางๆ เชน ภรรยา

และมารดา อาจสงผลใหการดแลสขภาพของตนเอง

ลดนอยลงสงผลไปถงภาวะสขภาพทเสอมลงไปใน

อนาคต ดงนนสตรวยเจรญพนธจงเปนชวง วยหนง

ของชวตทมความสำคญทควรไดรบการดแลและ

สงเสรมสขภาพ เพอใหมสขภาพทดตอเนองไปจนถง

วยสงอาย

จากการสำรวจสถานการณปญหาสขภาพ

สตรไทยพบวา ปญหาสขภาพทสำคญคอ การม

ดชนมวลกายสง ความผดปกตของประจำเดอน

โรคตดตอทางเพศสมพนธ ภาวะกระดกพรน ความดน

โลหตสง ไขมนในเสนเลอดสง และมะเรง ซงมะเรง

ปากมดลกและมะเรงเตานมเปนปญหาสขภาพทม

แนวโนมสงขน โดยอตราการเปนมะเรงปากมดลก

พบสงสดทจงหวดเชยงใหม2 ปญหาสขภาพเหลาน

อาจทำใหเกดความเจบปวยเรอรงสงผลตอคณภาพชวต

ของสตร ซงปญหาสขภาพเหลานสามารถปองกน

ไดโดยการมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม การรบ

ประทานอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ การออก

กำลงกาย การพกผอนหยอนใจเพอคลายเครยด

การมเพศสมพนธทปลอดภย และการตรวจคด

กรองโรค เชน การตรวจมะเรงปากมดลก การตรวจ

เตานมดวยตนเอง เปนตน

การสง เสรมพฤตกรรมสขภาพจดเปน

กระบวนการเพอใหบคคลเพมขดความสามารถใน

การควบคมและพฒนาพฤตกรรมทเหมาะสม เพอให

มสขภาพทด อกทงเปนการพฒนาทกษะสวนบคคล

ใหเกดความรและทกษะการดำเนนชวตทถกตอง3

โดยการใหความสำคญในการสงเสรมสขภาพเรม

ตงแตสตรเขาสวยเจรญพนธคอเรมตงแตวยรน

จนถงสตรวยเจรญพนธทอยในวยผใหญตอนตน

เปนวยทเรมสรางครอบครว สตรวยเจรญพนธใน

วยนตองการการสนบสนน ใหความร ใหแรงจงใจ

โดยบคลากรทมสขภาพและสตรในวยใกลเคยงกน

ทอยในชมชนทสามารถเขาถงความตองการของ

สตรวยเจรญพนธไดอยางแทจรง แตปญหาทพบคอ

สตรขาดความร ความเขาใจทถกตองในการสงเสรม

สขภาพ ขาดแรงจงใจ และแรงสนบสนน หรอละเลย

ตอสขภาพตนเอง การมสตรทเปนทรจก คนเคย

หรอเปนทยอมรบในชมชน สามารถใหคำแนะนำ

เกยวกบการดแลสขภาพ เผยแพรขอมลขาวสาร

การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ และสตรสามารถเขาถง

ไดงายเมอตองการคำแนะนำการดแลสงเสรม

สขภาพหรอเมอมปญหาสขภาพเบองตน จะชวยให

สตรวยเจรญพนธมองเหนความสำคญและประโยชน

ของการมพฤตกรรมสขภาพทด ดงนนการพฒนา

ศกยภาพสตรทอาสาเปนแกนนำในการสงเสรม

พฤตกรรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ เปนการพฒนา

สตรใหมความรเกยวกบสขภาพของสตรวยเจรญพนธ

การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ มความสามารถ และ

ทกษะในการใหคำแนะนำ การตรวจคดกรองเบองตน

ดวยตนเอง ทกษะและความสามารถในการถายทอด



ความร การใหคำแนะนำเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ

ความสามารถในการเปนผนำดานสขภาพ การจด

โครงการสงเสรมสขภาพ สงเสรมใหสตรวยเจรญพนธ

ในวยใกลเคยงกนมความตระหนกถงภาวะสขภาพ

มองเหนความสำคญของการมพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพ มการปฏบตกจกรรมเพอดแลสขภาพตนเอง

และมพฤตกรรมสขภาพทดตอไป นอกจากนยงเปน

การสรางพลงภาคเครอขายการสงเสรมสขภาพ

โดยเปนความรวมมอระหวางคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหมกบบคลากรจากสถานอนามย

หนองผง และสตรในหมบานหนองผง จงนบเปน

ตวเชอมโยงการมสวนรวมของประชาชน ชมชน กบ

บรการสาธารณสขของรฐอยางแทจรง รวมทงเปน

การสรางเครอขายทางสขภาพของสตรในการชวยเหลอ

บคคลากรทมสขภาพในชมชนไดเปนอยางด

ดงนนผวจยในฐานะอาจารยคณะพยาบาล

ศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมและพยาบาลวชาชพ

ททำงานรวมกนในการสงเสรมสขภาพใหแกสตร

วยเจรญพนธ จงสนใจทจะศกษาการพฒนาสตรใน

ตำบลหนองผง อำเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เพอให

มศกยภาพมความร ความสามารถในการเผยแพร

ขอมลขาวสารใหเกดความรความเขาใจในวงกวาง

และเปนแกนนำในการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ

แกสตรวยเจรญพนธไดสอดคลองกบความตองการ

ของทองถนอยางแทจรง เนองจากสตรทเปนแกนนำ

เปนตวแทนของภาคประชาชนทมความใกลชดกบสตร

กลมดงกลาว การสงเสรมศกยภาพใหสตรสามารถ

เปนแกนนำในการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ

ได ยอมชวยใหสตรวยเจรญพนธในตำบลหนองผง

อำเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มสขภาพทแขงแรง

สตรมความเขมแขงสามารถดแลสขภาพไดอยาง

เหมาะสมกบบรบทของแตละชมชน รวมทงเปนการ

พฒนาชมชนเพอเปนตนแบบสำหรบนกศกษา

พยาบาลระดบปรญญาโทในการฝกปฏบตกระบวน

วชาฝกปฏบตการผดงครรภขนสง 1 หลกสตรพยาบาล

ศาสตรมหาบณฑต สาขาการผดงครรภขนสง คณะ

พยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ในการสงเสรม

สขภาพแกสตรวยเจรญพนธในชมชนตอไป

วตถประสงคของการวจย

เพอศกษาผลของการพฒนาสตรแกนนำประจำ

หมบาน ใหมความรความสามารถในการสอนแนะนำ

และสงเสรมพฤตกรรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ

กรอบแนวคดของการวจย

การพฒนาสตรแกนนำเปนการพฒนาสตร

ใหมความรเกยวกบสขภาพของสตรวยเจรญพนธ

การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ มความสามารถ และ

ทกษะในการใหคำแนะนำ สงเสรมใหสตรวยเจรญพนธ

มองเหนความสำคญของการมพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพ โดยใชหลกการวจยปฏบตการทมงเนนให

ผรวมวจยไดมโอกาสรวมกนวเคราะห กำหนดปญหา

วางแผน นำแผนไปสการปฏบต และรวมกนประเมนผล

โดยมอาสาสมครทเปนสตรในหมบานเขารวมใน

การพฒนาความร ทกษะเกยวกบการ สงเสรมพฤตกรรม

สขภาพของสตรวยเจรญพนธ เมอสตรแกนนำไดรบ

การพฒนาศกยภาพใหมความร ความเขาใจในการ

สงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ และพฒนาทกษะ

และความสามารถในการถายทอดความร การให

คำแนะนำ การจดโครงการสงเสรมสขภาพ จะสามารถ

เปนเครอขายของบคลากรทมสขภาพในการสงเสรม

พฤตกรรมสขภาพแกสตรวยเจรญพนธ ใหมความ

ตระหนกถงภาวะสขภาพและมพฤตกรรมสขภาพทด

ตอไป

73



วธการดำเนนการวจย

ผรวมวจย เปนสตรวยเจรญพนธอายระหวาง

15 -44 ป มภมลำเนาอยในตำบลหนองผง อำเภอ

สารภ จงหวดเชยงใหม ไดสตรแกนนำจากการรบ

สมครสตรทมความสนใจในการเปนแกนนำจาก 8

หมบานๆ ละ 4 คน รวม 32 คน เมอดำเนนการ

วจยจนสนสดกระบวนการมสตรแกนนำเหลอ 26 คน

โดยทกลมตวอยาง 6 คนไมสามารถเขารวมการอบรม

ความรและรวมดำเนนการจดโครงการในหมบาน

ไดครบตามกำหนด

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการ

วจยครงน มทงหมด 6 ชด ดงน 1) แบบสมภาษณ

แบบมโครงสราง ใชในการเกบรวบรวมขอมลในขน

การสำรวจ สถานการณสขภาพของสตรวยเจรญพนธ

และปญหาสขภาพทพบในชมชน ความตองการของ

สตรวยเจรญพนธในชมชน 2) แบบวดและประเมนผล

กอนและหลงการอบรมของสตรแกนนำ 3) แผนการ

อบรมสตรแกนนำ เปนแผนการอบรมใชในการสอน

สตรแกนนำใหมความรเกยวกบการสงเสรมสขภาพ

สตรวยเจรญพนธและการจดดำเนนโครงการสงเสรม

สขภาพ 4) แบบสอบถามความพงพอใจในการจดการ

อบรมใหความรแกสตรแกนนำ 5) แบบสอบถาม

ความพงพอใจในการเขารวมโครงการของสตรแกนนำ

6) ประเดนการสนทนากลม (focus group) เปนการ

ประเมนผลการจดโครงการเมอสนสดกระบวนการ

วจยทกขนตอนแลว

การเกบรวบรวมขอมล ในการรวบรวมขอมล

ผวจยไดดำเนนการดงนโดยแบงเปน 4 ระยะดงน

1. ระยะท1 การศกษาปญหา วเคราะหสถานการณ

จากการสำรวจปญหาสขภาพและความตองการ

ของสตรวยเจรญพนธ เพอกำหนดแนวทางปฏบต

รวมกนในการวางแผนการพฒนาศกยภาพสตร

แกนนำในการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ

2. ระยะท 2 พฒนาแผนการสอนและแผนการ

ปฏบตงาน โดยการนำผลการวเคราะหสถานการณ

จากการสำรวจปญหาสขภาพและความตองการ

ของสตรวยเจรญพนธมากำหนดวตถประสงค วธการ

แนวทางการดำเนนงาน ตลอดจนกำหนดทรพยากร

และแหลงทรพยากรทจะใชในการอบรมพฒนาความร

และทกษะของสตรแกนนำ

3. ระยะท 3 ดำเนนการปฏบตตามแผนท

กำหนด

3.1 ดำเนนการพฒนาศกยภาพสตร

แกนนำ การประเมนความรกอนเขารบการอบรม

จดการอบรมความรแกสตรแกนนำ แบงการอบรม

เปน 4 ครงๆละ 4 ชวโมง วธการอบรมประกอบดวย

การบรรยาย การอภปราย การสาธต การสาธต

ยอนกลบ และการฝกปฏบต และประชมกลมเพอ

วางแผนการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพ โดยการจด

ทำโครงการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธใน

หมบาน การประเมนความรหลงการอบรม และการ

นำเสนอโครงการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ

จำนวน 8 โครงการ

3.2 การจดโครงการสงเสรมสขภาพ

สตรวยเจรญพนธ โดยสตรแกนนำรวมกนพฒนา

โครงการจากปญหาสขภาพของสตรในหมบาน

สตรแกนนำแตละหมบานดำเนนโครงการตามแผน

โดยมผวจย ผบรหารเทศบาลตำบลหนองผง บคลากร

สถานอนามยหนองผง และสตรแกนนำ เขารวม

โครงการเพอใหขอเสนอแนะในการจดทำโครงการ

ตดตามประเมนผลระหวางการดำเนนโครงการ



4. ระยะท 4 การวเคราะหและสรปผล เมอ

เสรจสนการจดโครงการฯ โดยสตรแกนนำของ ทง 8

หมบานแลว ผวจยจดใหมการประชมสมมนาสตร

แกนนำ ผวจย ผบรหารเทศบาลตำบลหนองผง

บคลากรสถานอนามยหนองผง และผทมสวนเกยวของ

โดยใชวธการสนทนากลมเพอรวมกนประเมนผล

การดำเนนงานตงแตเรมจนกระทงสนสดกระบวนการ

วจย สรปขอคดเหน แนวทางการพฒนาและปรบปรง

และรวมกนหาแนวทางในการตดตามการดำเนนงาน

ของสตรแกนนำเพอใหมการปฏบตหนาทอยาง

สมำเสมอและตอเนอง ขนสรปประเมนผลการจด

โครงการผวจยไดกำหนดประเดนในการสนทนาไว

6 ประเดน ไดแก 1) การวางแผนและการพฒนา

ศกยภาพสตรแกนนำ 2) แผนการใหความรแกสตร

แกนนำ 3) การจดการเรยนการสอนแกสตรแกนนำ

4) การจดโครงการสงเสรมสขภาพโดยสตรแกนนำ

แตละหมบาน 5) ประโยชนทไดรบจากการพฒนา

ศกยภาพ 6) ปญหาและอปสรรคในการดำเนนงาน

ตลอดกระบวนการวจย และ 7) ขอคดเหนและขอ

เสนอแนะอนๆ

การวเคราะหขอมล ผวจยวเคราะหขอมล

ทงเชงปรมาณและเชงคณภาพดงน

1. เชงปรมาณ ขอมลทไดจากการสมภาษณ

แบบมโครงสรางของอาสาสมครหมบานในการสำรวจ

ปญหาสขภาพและความตองการของสตรวยเจรญ

พนธในชมชนในการสงเสรมสขภาพ วเคราะหขอมล

ดวยการแจกแจงความถ คาเฉลย และรอยละ ในสวน

การประเมนผลความรกอนและหลงการอบรมของ

สตรแกนนำ แบบสอบถามความพงพอใจในการจดการ

อบรมใหความรแกสตรแกนนำ และแบบสอบถาม

ความพงพอใจในการเขารวมโครงการของสตรแกนนำ

วเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา

2. เชงคณภาพ ขอมลทไดจากการแบบประเมน

ในสวนทเปนความเรยง ผวจยไดนำขอมลมาวเคราะห

เชงเนอหา เรยบเรยง และบรรยายสรปเปนภาพรวม


1. ลกษณะของกลมตวอยางพบวา กลมตวอยาง

มอายเฉลย 33.65 ป (S.D. = 9.53 ) สวนใหญม

สถานภาพสมรส ค รอยละ 57.68 การศกษาระดบ

มธยมศกษาตอนตน รอยละ 30.76 และปรญญาตร

รอยละ 19.23 อาชพ รบจางรอยละ 42.30

2. ผลการพฒนาศกยภาพสตรแกนนำเพอ

ใหมความร ความสามารถในการสงเสรมสขภาพ

สตรวยเจรญพนธ มดงน

2.1ผลการศกษาปญหา วเคราะหสถานการณ

สขภาพของสตรวยเจรญพนธทพบในชมชน ความ

ตองการของสตรวยเจรญพนธในชมชน แนวทางในการ

สงเสรมสขภาพในสตรวยเจรญพนธ การดำเนนงาน

ในขนตอนนผวจยไดประสานงานกบสาธารณสขอำเภอ

หวหนาสถานอนามย พยาบาลวชาชพ อสม.ประจำ

หมบาน และสตรวยเจรญพนธทสนใจ โดยจดใหม

การอภปรายรวมกนถงสถานการณสขภาพของสตรวย

เจรญพนธ และปญหาสขภาพทพบ สรปไดวา ปญหา

สขภาพของสตรวยเจรญพนธ 8 หมบานในตำบล

หนองผง 5 อนดบแรกมดงน 1) ปญหาของระบบ

ทางเดนหายใจทกอใหเกดโรคภมแพ หอบหด และ

มะเรงปอด 2) โรคมะเรงเตานมจากการทสตรใน

ชมชนขาดความรความเขาใจในการตรวจคดกรอง

มะเรงเตานมดวยตนเอง 3) ปญหาจากความเครยด

ซงมสาเหตจากปญหาครอบครว วถชวตทเปลยนแปลง

จากสงคมชนบทสสงคมเมอง สถาบนครอบครวไมมนคง

ครอบครวแตกแยก ความเครยดในการทำงาน ฐานะ

เศรษฐกจ ปญหาเหลานกอใหเกดการฆาตวตาย

75



4) ภาวะโภชนาการพบวามทงภาวะโภชนาการเกน ภาวะพรองโภชนาการ และพฤตกรรมการรบประทานอาหารทเสยงตอการเกดโรคมะเรง 5) การใชสารเสพตด การดมสรา ทนำไปสปญหาสงคม พฤตกรรมเสยงทางเพศ การพนน 2.2. การกำหนดแนวทางในการพฒนาศกยภาพสตรแกนนำเพอนำไปสแผนการปฏบตงานและการวางแผนพฒนาแผนการสอนเพอใหความรแกสตรแกนนำ ผวจยไดนำผลสรปทไดจากการศกษาสถานการณสขภาพของสตรวยเจรญพนธในหมบานไปเปนแนวทางในการวางแผนการใหความรแกสตรแกนนำ ซงไดแผนการสอนทงหมด 9 หวขอดงน 1) สขภาพของสตรวยเจรญพนธ หลกการสงเสรมสขภาพและบทบาทของสตรแกนนำ 2) มะเรงเตานมและการตรวจเตานมเพอคดกรองมะเรงเตานมดวยตนเอง 3) การออกกำลงกายสำหรบสตรวยเจรญพนธ 4) อารมณด...ชวมสข 5) โภชนาการทเหมาะสมสำหรบสตรวยเจรญพนธ 6) พฤตกรรมเสยงทางเพศและพษภยของสารเสพตด 7) การปองกนตนเองจากโรคระบบทางเดนหายใจ 8) เทคนคการสอนสขศกษาและการพดในทชมชน และ 9) เทคนคการจดโครงการ 2.3 ผลการมสวนรวมขนดำเนนการปฏบตตามแผนทกำหนดในการพฒนาศกยภาพดานความรแกสตรแกนนำ ใชเวลาในการอบรมทงหมด 4 ครง ทกวนอาทตย เวลา 09.00 น. -12.00 น. โดยมผวจย อาจารยจากคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 1 คน และนกศกษาปรญญาโทชนปท 2 สาขาวชาการผดงครรภขนสง คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมจำนวน 10 คน รวมเปนวทยากร ผลการอบรมความรของสตรแกนนำพบวาคะแนนเฉลยความรกอนและหลงการอบรมมความแตกตางกน

ในทกหวขออยางมนยสำคญทางสถตทระดบ 0.05

2.4 ขนประเมนผลการอบรมการใหความรสตรแกนนำเพอเตรยมตวในการจดโครงการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธในแตละหมบาน 2.4.1 ระหวางการอบรม เปนการประเมนผลระหวางการอบรมความรแกสตรแกนนำ เพอรวมหาแนวทางในการแกไขปญหาอปสรรคทเกดขนระหวางการอบรม 2.4.2 เมอสนสดการอบรมในขนตอนนสตรแกนนำไดรวมสรปผลการเขารวมอบรมความรเปนเวลา 4 ครง โดยพบวาผลการประเมนอยในระดบมากเปนสวนใหญ (X = 4.45, S.D. = 0.67) 2.5 ผลการดำเนนการจดโครงการสงเสรม สขภาพสตรวยเจรญพนธโดยสตรแกนนำแตละหมบาน ระหวางการอบรมความรผวจยไดมอบหมายใหสตรแกนนำแตละหมบานศกษาปญหาของสตรวยเจรญพนธในหมบาน เรยงลำดบความสำคญของปญหาสขภาพ 3 อนดบ และนำเสนอในการอบรม เมอไดปญหาและพฒนาโครงการตามแนวทางทไดอบรมแลว สตรแกนนำแตละหมบานมการประชมวางแผนการจดทำโครงการและนำเสนอ โครงการทง 8 หมบานและกำหนดการดำเนนโครงการ ดงน หมท 1: รเขาใจปลอดภยจากมะเรงเตานม หมท 2: ออกกำลงกายสรางเสรม สขภาพ หมท 3: รเขาใจปลอดภยจากมะเรงเตานม หมท 4: โภชนาการทเหมาะสมสำหรบสตรวยเจรญพนธเพอปองกนโรคเบาหวาน หมท 5: การใหความรเรองโรคมะเรงเตานมในสตรวยเจรญพนธ หมท 6: สรางสขภาพกบการออกกำลงกาย หมท 7: บรโภคถกสขอนามยหางไกลจากโรค และหมท 8: การใหความรเรองโรคมะเรงเตานมในสตรวยเจรญพนธ ในการดำเนนโครงการแตละหมบานสตรแกนนำทกคนเขารวมโครงการหมนเวยนไปทกโครงการ



เมอเสรจสนโครงการผวจยไดรวมประเมน

ผลโครงการกบสตรแกนนำเพอรบทราบผลการ

ดำเนนโครงการ ใหขอคดเหนรวมกนถงสงทได

ดำเนนการอยางมประสทธภาพและสงทตอง

ปรบปรงแกไขเพอใหสตรแกนนำ เกดการเรยนร

และนำไปปรบปรงแกไขในการจดโครงการสปดาห

ตอไป

2.6 ผลการสรปประเมนผลการจดโครงการ

เปนการสรปผลการวจย ตงแตเรมดำเนนการ

จนถงสนสดการวจย ตลอดจนการวเคราะหปญหา

อปสรรคทเกดขน จากการกำหนดประเดนในการ

สนทนาไว 6 ประเดน สรปผลการสนทนากลมได

ดงน 1) การวางแผนและการพฒนาศกยภาพสตร

แกนนำ สวนใหญใหความเหนวาการวางแผนใน

การพฒนาศกยภาพสตรแกนนำมความเหมาะสม

มการวางแผนการพฒนาความรและทกษะอยาง

เปนแบบแผน มเปาหมายทชดเจน และนำไปส

ความตองการในการสงเสรมสขภาพของสตรวย

เจรญพนธในหมบานไดอยางเหมาะสมและตรง

ตามความตองการ 2) แผนการใหความรแกสตร

แกนนำ สตรแกนนำทงหมดใหความเหนวาไดรบ

ความร และขอมลทเปนประโยชนทางดานสขภาพ

อยางมาก มความเขาใจ ในการดแลสขภาพทด

และการดำเนนชวตทถกตอง ความรทไดรบสามารถ

นำไปใชในชวตประจำวน และนำไปใชในการพฒนา

สตรวยเจรญพนธภายในหมบานใหมสขภาพทด

3) การจดการเรยนการสอนแกสตรแกนนำมความ

เหมาะสมและเปนทพงพอใจ แมวาจะมสตรแกนนำ

บางสวนไมสามารถเขารวมไดอยางตอเนองจาก

การทมภาระงานบานในวนหยด แตสวนใหญเขา

รบการอบรมครบตามกำหนด และประเมนวาวทยากร

ทกคนมคณภาพ มประสทธภาพในการสงเสรมความร

และทมเทในการใหความรเปนอยางด 4) การจด

โครงการสงเสรมสขภาพโดยสตรแกนนำแตละ

หมบาน สตรแกนนำใหความเหนวาการจดโครงการ

ทำใหมความกลาทจะคดและกลาแสดงออกถงสงท

ตองการจะทำใหแกพนองเพอนบานทกคน มความ

พรอมทจะใหความรเรองโรคมะเรงเตานม การตรวจ

มะเรงเตานมดวยตนเอง และการรบประทานอาหาร

ใหถกตองตามหลกโภชนาการ 5) ประโยชนทได

รบจากการพฒนาศกยภาพ สตรแกนนำสวนใหญ

ใหความเหนวา ไดรบความรทเปนประโยชนอยาง

มากมายสามารถบอกเลาใหผอนฟง และไดเรยนร

การทำงานเปนกลม ไดมโอกาสพดตอหนาชมชน

ทำใหมความกลาพด กลาแนะนำ กลาแสดงออก

ในเรองความรทไดรบการอบรมตามโครงการ และ

เมอใหสตรแกนนำสรปบทบาทของตนเองสวนใหญ

สรปวา สตรแกนนำตองมความรสามารถอธบาย

ขยายความหรอตอบขอซกถามของผอนได และ

สามารถแนะนำสตรวยเจรญพนธใหมสขภาพดม

รางกายแขงแรงตอตานโรคภย และสามารถเปน

ตวอยางทดไดดวย 6) ปญหาและอปสรรคในการ

ดำเนนงานตลอดกระบวนการวจย สตรแกนนำให

ความเหนวา เกดจากการมภาระงานประจำและ

งานบานทำใหสตรแกนนำบางสวนไมสามารถเขา

รวมการอบรมไดครบทง 4 ครง ปญหาอปสรรคใน

การดำเนนโครงการแตละหมบาน เกดจากการ

ประชาสมพนธใหสตรเหนความสำคญของการเขา

รวมโครงการและความสนใจในสขภาพของตนเอง

เนองจากสตรวยเจรญพนธในหมบานมภาระงาน

บานในวนหยดจงไมสามารถเขารวมโครงการได

ตามเปาหมาย การประชาสมพนธควรจดทำใน

77



รปแบบทนาสนใจเชน มการออกเชญชวนชาวบาน

อยางทวถงดวยตนเองเพอทำใหเกดความสนใจ 7)

ขอคดเหนและขอเสนอแนะอนๆ สตรแกนนำไดให

ขอคดเหนเพมเตมวาการจะทำใหชมชนมองเหน

ความสำคญของการดแลใสใจตนเอง ทงนตองขน

อยกบการประชาสมพนธและความรวมมอของผนำ

อสม. และชาวบานดวย การจดโครงการโดยสตร

แกนนำครงนชมชนไดรบความรในการปฏบตและ

ดแลสขภาพไดอยางถกตองและมแรงจงใจในการ

เขารวมโครงการครงตอไป โครงการนจดขนไดดมาก

เปนการกระจายความรใหสตรในชมชนไดนำไป

ปรบใชในชวตประจำวนและมความเขาใจในเรอง

การดแลสงเสรมสขภาพมากขน สตรแกนนำรายหนง

ทเปนนกจดรายการวทยชมชนเสนอวา จะนำความร

ทไดรบไปเผยแพรตอสตรในชมชน โดยอาจสอดแทรก

ไปกบการกระจายขาวสารจากเสยงตามสาย การให

คำปรกษาในสตรทตองการความชวยเหลอ ซงสามารถ

ทำไปพรอมกนกบการเยยมบานรวมกบ อสม.


การพฒนาศกยภาพสตรแกนนำในการ

สงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธ สามารถพฒนา

ความรและความสามารถของสตรแกนนำในการให

คำแนะนำแกสตรวยเจรญพนธ โดยดานความรของ

สตรแกนนำพบวาในระหวางการอบรมสตรแกนนำ

ทกคนใหความรวมมอเปนอยางด มความกระตอรอรน

ในการรวมกจกรรม วทยากรในการอบรมทกคนม

ความรและเทคนควธการสอนและสาธตทเขาใจงาย

มการอธบายอยางชดเจนจนกระทงสตรแกนนำ

เขาใจเปนอยางด ใหโอกาสในการซกถามและแสดง

ความคดเหนอยางอสระใหโอกาสในการสาธตยอนกลบ

จนสตรแกนนำสามารถปฏบตไดอยางถกตอง หรอ

อาจอธบายไดวาการจดอบรมความรแกสตรแกนนำ

เปนไปตามแนวคดการจดการเรยนการสอนทยด

ผเรยนเปนตวตง คำนงถงความเหมาะสมของผเรยน

และประโยชนสงสดทผเรยนควรจะไดรบ ผเรยน

ไดมสวนรวมในกจกรรมการเรยนรอยางตนตวและ

ไดใชกระบวนการเรยนรตางๆอนจะนำผเรยนไปส

การเกดการเรยนรทแทจรง4 ดงนนเมอทำการประเมนผล

ความรภายหลงการอบรมพบวา สตรแกนนำทกคน

ผานการประเมนความรในทกหวขอและสามารถ

บรรลวตถประสงคการเรยนรตามแผนการสอนคอ

มความร ความเขาใจปญหาสขภาพของสตรวย

เจรญพนธในชมชน การสงเสรมสขภาพและการ

ปองกนโรคในสตรวย เจรญพนธ สามารถนำความร

ทไดรบไปใชใหเกดประโยชนตอตนเองและเผยแพร

ความรใหผอนได

ในการพฒนาโครงการสงเสรมสขภาพและ

ดำเนนโครงการของสตรแกนนำ พบวา สตรแกนนำ

สามารถพฒนาความรและทกษะตงแตการศกษา

ปญหาและความตองการของสตรในหมบานตนเอง

มการประสานงานรวมกบ อสม. และสมาชกสภา

เทศบาลตำบลในการจดดำเนนงานอยางเขมแขง

และรบผดชอบเปนอยางด นบเปนการประสานความ

รวมมอกบบคลากรทองถนไดอยางเหมาะสม

เนองจากตำบลหนองผงเปนชมชนทอยในชนบทท

มความผกพน ชวยเหลอเกอกลกนเมอมกจกรรมท

ทำเพอสาธารณประโยชน หลายฝายทเกยวของจะ

มาชวยกนในการดำเนนงานเพอใหสำเรจลลวงไป

ดวยด นบเปนการรวมใจในการดำเนนงานของสตร

แกนนำและประชาชนในหมบาน ในการจดโครงการ

สงเสรมสขภาพแตละหมบาน สตรแกนนำไดนำความร

และทกษะทไดจากการอบรมความรไปประยกตใช

ในการใหสขศกษา รวมทงเปนแบบอยางในการม



พฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม ผมสวนเกยวของไดแก

สมาชกเทศบาลตำบล อสม. มองเหนความสามารถ

ของสตรแกนนำทเปนเยาวชนในหมบาน ในการ

เปนวทยากรใหความร มความกลาแสดงออกอยาง

เหมาะสม จากการดำเนนโครงการสงเสรมสขภาพ

ทง 8 หมบาน สตรแกนนำใหความเหนวา กอให

เกดประโยชนทงตอตนเองและสตรวยเจรญพนธใน

หมบานคอ ทำใหไดรบความรในการดแลสขภาพและ

ความสำคญของการมพฤตกรรมสขภาพทด ทงน

อาจอธบายไดวาผลจากการศกษาครงน กอใหเกด

กระบวนการเรยนรทเกดจากการกระทำนำไปส

การเรยนรและความตระหนกในบทบาทหนาทของ

ตนเองในฐานะสตรแกนนำ และสามารถทำงาน

ประสานกบบคลากรทมสขภาพในชมชนเพอพฒนา

ความเขมแขงในชมชนของตนเองได สอดคลองกบ

การศกษาการสงเสรมสขภาพสตรผวดำชนบทใน

ประเทศแคนาดา ทพบวากระบวนการวจยสงผลให

สตรเหลานไดมสวนรวมในการกำหนดกจกรรมใน

การดแลสขภาพและไดรบโอกาสในการดแลสขภาพ

อยางทวถงครอบคลมถงครอบครวและชมชน5

สรปไดวาการศกษาครงนสามารถพฒนาศกยภาพ

ของสตรแกนนำใหมความร ความสามารถในการ

ถายทอดความรและคำแนะนำ ในการสงเสรมพฤตกรรม

สขภาพของสตรวยเจรญพนธ เปนแบบอยางของการม

พฤตกรรมสขภาพทดแกสตรวยเจรญพนธ รวมทง

ประสานความรวมมอกบบคลากรทมสขภาพใน

ตำบลหนองผงไดอยางมประสทธภาพ

ขอเสนอแนะในการนำผลการวจยไปใช

1. ผลจากการวจยครงนทำใหไดสตรแกนนำ

ทมศกยภาพในการเผยแพรความร การสงเสรมสขภาพ

สตรวยเจรญพนธ หนวยงานในตำบลหนองผง อำเภอ

สารภ จงหวดเชยงใหม สามารถทำหนาทในการเปน

ผประสานความรวมมอกบหนวยงานสาธารณสข

ในการเผยแพรความรทไดรบไปสชมชน ชวยเหลอ

แนะนำใหสตรในชมชนมความใสใจในสขภาพ มการ

รกษาสขภาพอนามยทด

2. หนวยงานสาธารณสขในชมชนควรจด

โครงการสงเสรมสขภาพสตรวยเจรญพนธเปน

ระยะ ทก 3–6 เดอน เพอใหสตรแกนนำไดมโอกาส

รวมโครงการและพฒนาความร ทกษะอยางตอเนอง

และยงยน

3. ผลการวจยครงนสามารถเปนตวอยางแก

นกศกษาระดบบณฑตศกษาในการจดโครงการ

เพอตอบสนองความตองการของกลมเปาหมาย

โดยเนนการมสวนรวมของชมชนอยางแทจรง

ขอเสนอแนะในการทำวจยตอไป

1. ควรมการศกษากระบวนการวจยแบบม

สวนรวมเพอพฒนาศกยภาพในกลมบคคลอนๆ

เชน วยรนในชมชน หรอบคคลวยทำงาน ใหม

ศกยภาพในการพฒนาชมชนใหมความเขมแขงทง

ดานสขภาพรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม

2. ควรมการศกษาวจยเพอตดตามความตอ

เนองและยงยนในการดำเนนงานของสตรแกนนำ

ในการนำความรไปใชในการจดโครงการสงเสรม

สขภาพประจำหมบาน


1. กองวางแผนครอบครวและประชากร กรมอนามย

กระทรวงสาธารณสข. อนามยการเจรญพนธในประเทศไทย.

เอกสารประกอบการสมมนาระดบชาตเรอง อนามย

เจรญพนธ ณ โรงแรมนก โกมหานคร ถนนรชดาภเษก

10 กรกฎาคม 2540 กรงเทพมหานคร; 2540.

79



2. จตพล ศรสมบรณ. มะเรงปากมดลก:การวนจฉย

และการรกษา. กรงเทพฯ : พ.บ.ฟอเรน บคส เซนเตอร;

2547.

3. รวมพร คงกำเนด. การสงเสรมสขภาพวยทำงาน. ใน:

สมจต หนเจรญกล, วลลา ตนตโยทย, และ รวมพร

คงกำเนด, บรรณาธการ. การสงเสรมสขภาพแนวคด

ทฤษฏและการปฏบตการพยาบาล. นครศรธรรมราช:

มหาวทยาลยวลยลกษณ; 2543. หนา 86-95.

4. ทศนา แขมมณ. ศาสตรการสอน องคความรเพอ

การจดกระบวนการเรยนรทมประสทธภาพ. พมพครงท

6. กรงเทพ: สำนกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย;

2550.

5. Etowa J B, Bernard WT, Oylnsan B, & Clow B.

Participatory action research (PAR): An approach

for improving black women’s health in rural and

remote communities. J.TranculturalNursing 2009;

18: 349-57.



Competency Development of Women Leaders for Promoting Health in Women of Reproductive Age

Punpilai Sriareporn* Mulliga Prommachote**

Abstract: Women leaders have important roles in providing information to

reproductive age women on women’s health, health promotion in order to enhance

them about to aware the significant of having healthy behaviors, and they can

also create a network with health personnel in the community. The purpose of

this research was to study the results of developing the competence of women

leaders about knowledge and the capability in teaching, advising, and promoting

healthy behaviors to women of reproductive age. The participators in this research

were 26 women leaders from 8 villages in Nongphung subdistrict, Sarapee

district, Chiang Mai province. The data were collected from December, 2009 to

August, 2010. The research was conducted in 4 phases including; 1) the study

of women’s health problems, 2) the plan of the development of a teaching and

activities plan, 3) the implementation based on the plan, and 4) the analysis and

evaluation. Data were analyzed using descriptive statistics and content analysis.

The findings of this study showed that the development of competency of

women leaders could enhance their knowledge and skills in promoting women’s

health. They have also learned and aware their role as women leaders and they

are able to collaborate with health personnel in the community. This is to help

strengthen women in the community on self care to gain better healthy behaviors.

Thai Journal of Nursing Council 2011; 26(special issue) 70-80

Keywords: Women leaders, Competency development, Health promotion,

Women of reproductive age

* Associate Professor, Faculty of Nursing, Chiang Mai University

** Nongpueng Health Promoting Hospital, Amphur Sarapee, Chiang Mai

ภาวนา บญมสก และคณะ

81ThaiJournalofNursingCouncil Vol. 26 Special Issue January-March 2011

พฤตกรรมสขภาพและความตองการการดแลดานสขภาพของวยรนเรรอน* ภาวนา บญมสก พยม.**

ปรยกมล รชนกล ปร.ด.(พยาบาลศาสตร)***

ศรพร ขมภลขต ปร.ด (การพยาบาลเดก)****

บทคดยอ: การวจยเชงบรรยายครงน มวตถประสงคเพอเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพและความตองการการดแลสขภาพระหวางวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธและทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ กลมตวอยางเปนวยรนเรรอนอาย 13 - 18 ป กลมละ 45 คน เลอกแบบเจาะจงตามเกณฑและวธบอกตอ เกบขอมลดวยแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพและแบบสอบถามความตองการการดแลสขภาพ ไดคาดชนความตรงของเนอหา 0.88 และไดคาความเทยงโดยใชสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’ Alpha) เทากบ 0.93 และ 0.73 ตามลำดบ วเคราะหโดยแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และ Mann-Whitney’s U Test ผลการวจยพบวา คะแนนพฤตกรรมสขภาพโดยรวมของกลมตวอยางทง 2 กลมอยในระดบปานกลาง โดยวยรนในมลนธมพฤตกรรมสขภาพระดบปานกลางไปทางระดบด ขณะทวยรนทพำนกในทสาธารณะมพฤตกรรมสขภาพระดบปานกลางไปทางระดบตำ คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพโดยรวม พฤตกรรมสขภาพรายดาน และพฤตกรรมสงเสรม สขภาพรายดาน ของทง 2 กลมแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถต (p < .05) สำหรบความตองการการดแลสขภาพโดยรวมมระดบทแตกตางกน โดยเดกในมลนธมความตองการอยในระดบมากทสด ขณะทเดกตามทสาธารณะมความตองการอยในระดบมาก และพบวาคะแนนเฉลยความตองการการดแลดานสขภาพโดยรวมและจำแนกรายดานของกลมตวอยางทง 2 กลมไมแตกตางกน อยางมนยสำคญทางสถต (p > .05) ขอเสนอแนะจากผลการวจยครงนคอ บคลากรทมสขภาพ หนวยงานทมสวนเกยวของในการดแลดานสขภาพของ เดกเรรอน ควรใหความสำคญกบเดกเรรอนเชนเดยวกบเดกกลมอน ๆทอยในวยเดยวกน ควรมการสงเสรมและปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพและตอบสนองความตองการการดแลสขภาพเพอชวยใหเดกกลมนมคณภาพชวตทดตอไป


คำสำคญ: พฤตกรรมสขภาพ ความตองการการดแลสขภาพ วยรนเรรอน

*วทยานพนธ **อาจารย วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สราษฎรธาน ***ผชวยศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ****รองศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

82

พฤตกรรมสขภาพและความตองการการดแลดานสขภาพของวยรนเรรอน

วารสารสภาการพยาบาล ปท 26 ฉบบพเศษ มกราคม-มนาคม 2554


“เดก” เปนทรพยากรบคคลทมความสำคญ

สำหรบการพฒนาประเทศมาตงแตอดตจนถง

ปจจบน แตในความเปนจรงเดกทกคนไมไดเปน

เชนนน ปจจบนยงมเดกทถกละเลย และถกจดให

เปนเดกเรรอน ในป ค.ศ.1993 องคการอนามยโลก

ไดใหความหมายของเดกเรรอนไววา เปนเดกทไมม

บดามารดาหรอผปกครอง หรอมแตไมเลยงดหรอ

ไมสามารถเลยงดได จนเปนเหตใหเดกตองเรรอน

ไปในทตางๆ และรวมไปถงเดกถกทอดทง เดกออน

ในสลม เดกกอสราง แรงงานเดก โสเภณเดก เดก

ขอทาน เดกกองขยะ เดกเถอน เดกลกซาเลง เดก

ผดเพศ เดกตดยา เดกถกขมขน เดกถกทารณ และ

เดกพการ ปจจบนยงไมมขอมลตวเลขจำนวนเดก

เรรอนในประเทศไทยทชดเจน เนองจากยงไมม

การเกบขอมลอยางเปนระบบ ประกอบกบลกษณะ

เฉพาะของเดกเรรอน คอจะมทอยอาศยและแหลง

ประกอบอาชพไมมนคงแนนอนจงยากแกการ

ตดตาม1 จากรายงานการจดทำแผนยทธศาสตร

การแกไขปญหาเดกยากจนและเดกดอยโอกาส 3 ป

(2549 – 2551) คณะครศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย พบวาปจจบนมจำนวนไมตำกวา

20,000 คน และมแนวโนมเพมสงขน2

สาเหตททำใหเดกออกมาเรรอนอาจมเพยง

สาเหตเดยวหรอมากกวาหนงสาเหต โดยสาเหตหลก

ททำใหเดกกลายมาเปนเดกเรรอน คอ สาเหตจาก

ครอบครว รองลงมาคอสาเหตจากโรงเรยน สาเหต

จากสงคมวฒนธรรมและเศรษฐกจ และสาเหตจาก

ตวเดกเอง จนกระทงตองออกจากบานมาและกลาย

ไปเปนเดกเรรอนในทสด2,3,4 เดกเรรอนทงทพำนก

อาศยชวคราวตามทสาธารณะตางๆ และเดกเรรอน

ทพำนกอาศยชวคราวในมลนธ ตางเกดปญหาและ

ผลกระทบหลายดานทงในดานการศกษา สงผลให

ขาดโอกาสในการเรยนรเชนเดยวกบเดกวยเดยวกน

ดานสงคมและกฎหมายเปนผลสบเนองมาจากการ

ทเดกออกมาเรรอนตามทสาธารณะตางๆ ทำใหเดก

เหลานเขาสกระบวนการการลกเลกขโมยนอย

เสพและขายยาเสพตด ขายบรการทางเพศ3,5,6 และ

ผลกระทบทสำคญอกประการหนงคอดานสขภาพ

จากการทบทวนวรรณกรรมงานวจยทเกยวของ

และจากการเขาไปศกษาและสนทนากบเดก พบวา

ทงเดกในมลนธสรางสรรคเดกและเดกทพำนก

ชวคราวตามทสาธารณะตางๆ พบปญหาสขภาพท

คลายกน คอ ประการแรก ปญหาโรคผวหนง เชน

กลาก เกลอน ผนคน แผล กลนตว ประการทสอง

ปญหาสขภาพในชองปาก ปวดฟน ฟนผ จากการ

ไมไดแปรงฟน และปญหาตอมาคอ ปญหาการเจบ

ปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจ โดยพบวา เดกท

เรรอนตามทสาธารณะตาง ๆ มกมอาการเจบปวย

เชน ไข ไอ หวด เจบคอ มนำมก จากมลพษทางอากาศ

จากการทตองอาศยตามขางถนนใตสะพานขาม

แยกสะพานลอยตางๆ ขณะทเดกในมลนธเปนโรค

ตดตอทางระบบทางเดนหายใจ เชนไขหวด ไอ มนำมก

เนองจากเดกไมรวธการปองกนโรคดงกลาว และ

ดานสดทาย คอ ดานการจดการกบความเครยด

พบวา เดกบางรายทไมสามารถหาทางออกใหกบ

ตวเองได ทำใหเดกมกจะหวาดกลว แยกตวออกจาก

สงคม มอาการซมเศรา วตกกงวล จนกระทงเกด

เปนพฤตกรรมเสยงตอการฆาตวตายได 6

นอกจากนการกระทำทเปนพฤตกรรมเสยง

กเปนสวนสำคญททำใหเกดปญหาและผลกระทบ

ตอสขภาพของเดก โดยพบวาเดกทงสองกลมมกจะ

มบาดแผลและไดรบบาดเจบจากการใชความรนแรง

เกดการชกตอย ทะเลาะววาทเพอการอยรอดหรอ



มนเมาจากการใชสารเสพตด เดกมอาการทางระบบ

ประสาท ประสาทหลอนจากการใชสาร/สงเสพตด

ประเภทตางๆ และเกดโรคตดตอ เชน โรคตดตอ

ทางเพศสมพนธ เนองจากมพฤตกรรมการขายบรการ

ทางเพศแลวไมสวมถงยางอนามย และประการสดทาย

ปญหาการตงครรภไมพงประสงคในเดกเพศหญง

ซงหากไมมปญหาระหวางการตงครรภกจะปลอย

จนคลอดและเกดเปนปญหาเดกถกทอดทงตามท

ตางๆ และเดกเหลานจะเตบโตกลายมาเปนวฏจกร

ของเดกเรรอนตอไป7,8

ในมตทางสขภาพนน ปญหาและผลกระทบ

ทเกดขน นอกจากเกดจากพฤตกรรมการดำรงชวต

และพฤตกรรมเสยงตางๆ ดงทกลาวมาแลว พฤตกรรม

การดแลตนเองเมอเจบปวยกเปนสวนหนงทมขอมล

นาสนใจ จากการทผวจยทำการศกษาขอมลเบองตน

กบกลมเดกเรรอนพบวา ไมวาจะเปนเดกเรรอนท

พำนกอาศยในบานทไดรบการชวยเหลอหรอเดกท

อาศยตามทสาธารณะตางๆ เมอเกดการเจบปวย

มกจะไมสนใจตนเอง ปลอยใหหายเอง จนทำให

บางครงจากปญหาสขภาพเพยงเลกนอยลกลาม

กลายเปนปญหาทรนแรง หากเปนเดกทคอนขางโต

กจะซอยาพาราเซตามอลมารบประทานเทานน เดก

เหลานจะไมรเลยวาตนเองควรทำอยางไร

จากปญหาและผลกระทบทเกดขนในดาน

ตางๆ โดยเฉพาะดานสขภาพนน จากการศกษา

ทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ยงไมม

การศกษาเปรยบเทยบเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ

ของเดกเรรอนทงสองกลมไวชดเจน ในขณะทผวจย

เหนวาเดกเรรอนกเปนกลมเดกดอยโอกาสกลมหนง

ทควรไดรบการดแล และใหโอกาสดานตางๆ โดยเฉพาะ

การไดรบการดแลดานสขภาพเชนเดยวกบเดกวย

เดยวกน ผวจยจงมความสนใจและตองการทจะ

ทราบถงพฤตกรรมสขภาพและความตองการการ

ดแลดานสขภาพของเดกเรรอน เพอใชเปนขอมล

พนฐานสำหรบการพฒนาดานสขภาพของเดก

เรรอน ทงในดานการสงเสรม ปองกน การรกษา

โรคเบองตน และการสงตอเพอไดรบการรกษาท

เหมาะสมนำไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ

ในวยรนเรรอน เกดพฤตกรรมสขภาพทด สามารถ

ปองกนตนเองจากโรคทปองกนได สงเสรมสขภาพ

ของตนใหสมบรณแขงแรง และชวยดแลสขภาพของ

สมาชกในมลนธหรอองคกรตาง ๆลดปญหา/ผลกระทบ

ทเกดขนไดตรงตามสาเหตและความตองการของ

เดกเรรอนตามสภาพความเปนจรง ลดการสญเสย

ทงเวลา งบประมาณและลดปญหาสาธารณสขของ

สงคมได ดงนนผลการศกษาวจยครงนสามารถใช

เปนขอมลแกหนวยงานทเกยวของทงภาครฐ เอกชน

และองคกรตางๆ นำไปพจารณาและหนมาสนใจปญหา

สขภาพของเดกเรรอนทงในการสงเสรม ปองกน และ

พฒนาความสามารถในการดแลสขภาพของเดก

เรรอนตอไป

กรอบแนวคดการวจย

ในการศกษาครงน ผวจยไดมการประยกต

ใชทฤษฎตางๆในการศกษาพฤตกรรมสขภาพและ

ความตองการการดแลสขภาพของวยรนเรรอน

อธบายไดดงน

พฤตกรรมสขภาพของวยรนเรรอน ผวจย

สรางขนโดยการประยกตใชแนวคดพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพของเพนเดอร10 และจากการทบทวน

วรรณกรรม เอกสาร งานวจยทเกยวของ รวมถงขอ

จำกดบางประการของเดกเรรอน เชน ขอจำกด

ดานการเงน การศกษา ขาดการไดรบการดแล

ดานสขภาพและการไดรบสทธการรกษาฟรเมอ

84



เจบปวยเชนเดยวกบเดกวยเดยวกน เนองจากไมได

แจงเกดหรอเปนเดกตางชาต โดยมองพฤตกรรม

การสงเสรมสขภาพทงในภาวะสขภาพทปกตและ

ในภาวะทเจบปวย ซงในภาวะปกตบคคลตองรจก

การดแลตนเอง รวมทงรจกแสวงหาและใชขอมล

ขาวสารทางดานสขภาพใหเปนประโยชน เฝาดแล

ระวงสขภาพ มทกษะชวตทด เพอปองกนไมใหเกด

ความเจบปวยหรอไมใหเกดโรค และเมอมการเจบปวย

เกดขนบคคลกจะตองรจกการแสวงหาการรกษา

ปฏบตตนตามการรกษาและคำแนะนำทเหมาะสม

กบโรค เพอปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอน ผวจย

จงเลอกศกษาพฤตกรรมสขภาพ ดานพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพ ดานพฤตกรรมการปองกนโรค และ

ดานพฤตกรรมเมอมการเจบปวยและการรกษา

โดยดานพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพนน แบงออก

เปน 6 ดาน คอ ดานโภชนาการ ดานการทำกจกรรม

และการออกกำลงกาย ดานความรบผดชอบตอสขภาพ

ดานความสมพนธระหวางบคคล ดานการจดการ

กบความเครยด ดานการพฒนาทางจตวญญาณ9

สำหรบความตองการการดแลสขภาพของ

วยรนเรรอน ผวจยสรางขนโดยการประยกตใช

แนวคดทฤษฎลำดบความจำเปนพนฐานของมาสโลว

(Maslow’s Need Hierarchy Theory) ซงเปนการ

ประเมนความจำเปนพนฐาน11 และจากการทเดก

เรรอนไมวาจะอยในบรบทใดกตามจะมขอจำกด

บางประการเหมอนกน อกทงสองกลมเปนวยรนซง

มความตองการทงดานรางกาย จตใจ อารมณและ

สงคมทแตกตางจากวยอนๆ รวมทงจากการศกษา

ทบทวนวรรณกรรม เอกสาร งานวจยทเกยวของนน

ความตองการจงเปนเสมอนตวกระตนใหเดกเรรอน

แสวงหาและกระทำเพอใหไดมาซงการตอบสนอง

ตอความตองการนนๆ ถาความตองการนนไดรบ

การตอบสนอง กจะทำใหเดกเกดความมนใจในตนเอง

ในทางตรงขาม ถาความตองการไมไดรบการตอบสนอง

จะกอใหเกดความไมมนใจและสนหวง โดยสงตางๆ

เหลานจะเปนกระบวนการตอเนองไมมวนสนสด

ตงแตเกดจนตาย ซงจะเหนไดวาความตองการเปน

สงหนงทจำเปนในการดำรงชวต ผวจยจงไดทำการ

ศกษาความตองการการดแลสขภาพของวยรนเรรอน

ดานรางกาย ดานจตใจ อารมณ และดานสงคม

และเศรษฐกจ


เพอศกษาเปรยบเทยบพฤตกรรมสขภาพ

และความตองการการดแลดานสขภาพของวยรน

เรรอนทพำนกชวคราวในมลนธกบวยรนเรรอนท

พำนกชวคราวตามทสาธารณะตางๆ

วธการดำเนนการวจย

1.ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในการศกษาครงน เปนเดก

เรรอนทมอายระหวาง 13-18 ป อาศยอยตามถนน

หรอตามทสาธารณะตางๆ เปนทพำนกชวคราวใน

เขตกรงเทพมหานคร และในเขตจงหวดปทมธาน

และพำนกชวคราวในมลนธ ระหวางเดอนมกราคม

ถงเดอนเมษายน พ.ศ. 2551 มขนาดกลมตวอยาง

กลมละ 45 คน โดยกลมเดกเรรอนทพำนกชวคราว

ตามทสาธารณะตางๆ ในเขตกรงเทพมหานครและ

ในเขตจงหวดปทมธานใชวธการสมกลมตวอยาง

โดยวธบอกตอ (snowballing sampling) สวนกลม

เดกเรรอนทอาศยอยในทพกชวคราวของมลนธ

ตางๆ ดงกลาว ใชการสมกลมตวอยางแบบเจาะจง

ตามเกณฑ (purposive sampling) คอ เปนเดก

เรรอนทมอาย 13 – 18 ป มสญชาตไทย สามารถ

สอสารดวยภาษาไทยไดด



2.เครองมอการวจย

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ

แบบสอบถาม สรางขนจากกรอบแนวคด ทฤษฎ

และผลงานวจยทเกยวของครอบคลมเนอหาและ

ประเดนทสำคญๆ ประกอบดวย แบบสอบถามทงสน

3 สวน คอ สวนท 1ขอมลสวนบคคล สวนท 2

แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ มจำนวน

70 ขอประกอบดวย 1) พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ดานโภชนาการ (nutrition) ดานการทำกจกรรมและ

การออกกำลงกาย (physical activity) ดานความ

รบผดชอบตอสขภาพ (health responsibility)

ดานความสมพนธระหวางบคคล (interpersonal

relations) ดานการจดการกบความเครยด (stress

management) ดานการพฒนาทางจตวญญาณ

(spiritual growth) จำนวน 47 ขอ 2) พฤตกรรม

เสยงและการปองกนโรค ไดแก พฤตกรรมเสยง

ดานความรนแรง การใชสารเสพตด และการมเพศ

สมพนธ จำนวน 17 ขอ และ 3) พฤตกรรมเมอม

การเจบปวยและการรกษา จำนวน 6 ขอและสวนท

3 คอ แบบสอบถามเกยวกบความตองการการดแล

สขภาพ จำนวน 25 ขอ

การตรวจสอบคณภาพของเครองมอโดย

หาความตรงตามเนอหา การใชสำนวนภาษา และ

คำศพทเฉพาะทใชในกลมเดกเรรอน จากผทรงคณวฒ

จำนวน 5 ทาน และคำนวณดชนความตรงตามเนอหา

ไดเทากบ 0.88 หลงจากนนนำมาปรบปรงตามขอ

เสนอแนะของผทรงคณวฒ แลวนำแบบสอบถามนน

ไปทดลองใชกบกลมเดกเรรอนทมลกษณะเชนเดยวกบ

กลมตวอยาง จำนวน 30 คน หาคาสมประสทธ

แอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s coefficient alpha)

พบวาแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพของวยรนเรรอน

ไดคาความเชอมนเทากบ 0.93 และแบบสอบถาม

ความตองการการดแลสขภาพของวยรนเรรอนได

คาความเชอมนเทากบ 0.73

3.วธการเกบรวบรวมขอมล

3.1 กอนการเกบขอมล ผวจยไดเขาไป

ศกษาโดยการพดคยและการทำสนทนากลมกบ

เดกเรรอนในมลนธ ตงแตเดอนมนาคม 2549

และตอเนองมา เพอเปนการสรางความคนเคยและ

ความไววางใจตอการใหขอมลทตรงกบสภาพความ

เปนจรง ในการศกษาครงนไดผานการพจารณา

จากคณะกรรมการการวจยในมนษย คณะพยาบาล

ศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และเมอไดรบ

อนญาตใหเกบขอมล ผวจยสงหนงสอแนะนำตว

จากคณะพยาบาลศาสตรถงกรมประชาสงเคราะห

และมลนธตางๆ และเมอไดรบการตอบรบจาก

กรมประชาสงเคราะห และมลนธตางๆ จงดำเนนการ

เกบรวบรวมขอมล

3.2 การเกบรวบรวมขอมล ผวจยทำการ

เกบรวบรวมขอมลดวยตนเอง โดยมขนตอนตอไปน

การเขาไปพบกลมวยรนเรรอนผวจยเรมตน

จากพนทหนงในกรงเทพมหานครและหลงจากนน

ใหเดกเรรอนพาไปพบเพอนหรอบอกทอยของเพอน

คนอนๆ โดยผวจยและครขางถนนเขาไปพบเดก

และอยกบเดกตงแตเวลา 14.00 – 23.00 หรอ

24.00 น. ในแตละพนท ผวจยพดคยกบเดกเพอ

สรางความคนเคย โดยพดคยเรองทวๆไปและรวม

ทำกจกรรมกบเดก ใชเวลาในการสรางความคนเคย

เฉลยประมาณ 4-5 วน สำหรบกลมเดกเรรอนท

พำนกชวคราวในมลนธตางๆ ผวจยเขาไปพบเดก

โดยทำหนงสอขออนญาตเขาไปเกบขอมลในแตละ

มลนธ หลงจากนนใชวธการสมกลมตวอยางแบบ

เจาะจงตามเกณฑ (purposive sampling) โดย

ผวจยเขาไปอยในมลนธตงแตเวลา 08.00 – 17.00

86



หรอ 19.00 น.และการสรางความคนเคย ใชเวลา

ประมาณ 1 - 2 สปดาห

3.3 การเชญชวนใหเขารวมการวจยและ

การพทกษสทธกลมตวอยาง การขอความรวมมอ

กบเดกเรรอนน ผวจยรอเวลาใหเดกเกดความคนเคย

กบผวจย จงเชญชวนเดกเขารวมการวจยครงน

โดยอธบายใหเดกทราบเกยวกบวตถประสงคและ

การตอบแบบสอบถาม พรอมทงใหสทธทจะตดสนใจ

ดวยตนเองอยางอสระ และการตดสนใจของเดกไมม

ผลหรออทธพลใดๆ จากครขางถนน ครในมลนธหรอ

เจาหนาท ไมมการบงคบ ไมมสงจงใจหรอของ

รางวลใดๆ ตอบแทนและเดกสามารถถอนตวได

ตลอดเวลา ผวจยแจงใหเดกทราบวา แบบสอบถามทใช

ในการวจย ไมมตองระบชอของผตอบแบบสอบถาม

จากนนใหเวลาในการตดสนใจโดยไมกำหนดเวลา

และใหเดกทราบวาเมอพรอมและเตมใจใหขอมล

สามารถมาขอรบแบบสอบถามจากผ วจยได

แบบสอบถามทกฉบบ ผวจยทำการเกบรกษาเปน

ความลบ มเพยงผวจยและอาจารยทปรกษาในการ

ทำวทยานพนธเทานนทเขาถงได การเผยแพรขอมล

ในภาพรวมเพอประโยชนทางวชาการเทานน และ

ขอมลทงหมดจะถกทำลายเมอมการนำเสนอ

ผลการวจยแลว การลงนามในใบยนยอมกอนทำ

แบบสอบถาม เดกทกคนไดลงนามในใบยนยอม

โดยกลมเดกเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธ มคร/

ผปกครอง/ผดแลเดก เปนผใหความยนยอมรวมดวย

สำหรบกลมเดกเรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ

ตางๆ เดกกลมนไมมคร/ผปกครอง/ผดแลเดกท

เปนระบบ ในการลงนามในใบยนยอม ผวจยให

เพอนเดกเรรอนทมอายเทากนหรอมากกวาลง

นามเปนพยานอยางนอย 2 คนรวมกบครขางถนน

ทกครง ในการเกบขอมลพบวามเดกทไมสามารถ

เขยนหนงสอได ผวจยใชวธการพมพลายนวมอของ

เดกแทนการเขยนลายมอชอ และมบางรายยนดท

จะเขารวมโครงการแตไมประสงคทจะเขยนลายมอ

ชอดวยตวเขยน ผวจยใหกลมตวอยางใชลายเซน

แทนได

4. การตอบแบบสอบถาม กลมตวอยางท

อานหนงสอได ผวจยแจกแบบสอบถามและอธบาย

พรอมทงตอบขอซกถาม โดยใหเวลาในการทำ

แบบสอบถามไมมขอจำกด ระหวางทำแบบสอบถาม

กลมตวอยางสามารถซกถามขอสงสยไดตลอดเวลา

สวนกลมตวอยางทไมสามารถอานหนงสอได ผวจย

อธบายและใหขอมลดวยภาษาทงายแกการเขาใจ

พรอมทงตอบขอซกถาม โดยไมจำกดเวลาในการทำ

แบบสอบถาม ในการเกบขอมลในครงนพบวากลม

ตวอยางสวนใหญใชเวลาในการทำแบบสอบถาม

ทงหมดประมาณ 45 – 60 นาท

4.การวเคราะหขอมล

4.1 ขอมลสวนบคคล ทมระดบการวด

ตวแปรเปน nominal scale ไดแก เพศ ระดบการ

ศกษา สาเหตของการออกมาเรรอน วเคราะหโดย

การแจกแจงความถ หาคารอยละ สวนตวแปรทเปน

interval scale ไดแก อาย รายไดขณะเรรอนตอวน

ระยะเวลาทออกมาเรรอน/ทเขามาอยในมลนธ

วเคราะหโดยการหาคาเฉลย และสวนเบยงเบน

มาตรฐาน

4.2 คะแนนพฤตกรรมสขภาพและความ

ตองการการดแลดานสขภาพ วเคราะหโดยการหา

คาเฉลย รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐาน โดยในสวน

ของพฤตกรรมสขภาพจำแนกออกเปน ทงรายดาน

และภาพรวม



4.3 ทดสอบความแตกตางของคะแนน

พฤตกรรมสขภาพและความตองการการดแลดาน

สขภาพระหวางวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธ

และวยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ

ตางๆ วเคราะหดวยสถตอางอง แบบ nonparametric

แบบ two independent sample test ดวย Mann-

Whitney’s U Test เนองจากเมอมการทดสอบคา

การกระจายของขอมล พบวา ขอมลมการกระจาย

แบบโคงไมปกต


จากการศกษา พบวา วยรนเรรอนทพำนก

ชวคราวในมลนธจำนวน 45 คน มอายเฉลย 14.96 ป

เปนเพศชายรอยละ 75.6 ไดรบการศกษาอยในระดบ

มธยมศกษาตอนตน รอยละ 42.2 และระดบ

ประถมศกษาตอนปลาย รอยละ 40.0 เดกกลมน

มสถานภาพเปนนกเรยนถงรอยละ 71.1 ทเหลอ

รอยละ 28.9 เปนเดกทเขามาอยใหมหรอไมตองการ

ศกษาตอ สาเหตของการเรรอน สวนใหญ มสาเหต

จากครอบครว รอยละ 77.8 ซงพบวาเกดจากการ

ทพอ – แมหยารางกน รอยละ 44.4 รองลงมาคอ

ความยากจน ระยะเวลาทเขาพำนกชวคราวในมลนธ

โดยเฉลย 2 ป 4 เดอน สำหรบปญหาสขภาพ/

อาการเจบปวยในระยะเวลา 3 เดอนทผานมา พบวา

มปญหาสขภาพ รอยละ 42.2 อาการเจบปวยท

พบมากทสด คอมไข ไอ รอยละ 42.1

วยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ

จำนวน 45 คน มอายเฉลย 15.76 ป เปนเพศชาย

รอยละ 82.2 มการศกษา ระดบประถมศกษา

ตอนปลาย รอยละ 40.0 และรอยละ 6.7 ทไมได

รบการศกษา มรายไดจากการขอทานรอยละ 35.6

รายไดเฉลยวนละ 96 บาท สาเหตของการเรรอน

มสาเหตจากครอบครวรอยละ 64.5 โดยพบวา

เกดจากการทะเลาะกบคนในครอบครวรอยละ 46.8

ระยะเวลาทเรรอนเฉลย 3 ป 8 เดอน สำหรบ

ปญหาสขภาพ/อาการเจบปวยในระยะเวลา 3 เดอน

ทผานมา พบวา มปญหาสขภาพ/อาการเจบปวย

รอยละ 77.8 อาการเจบปวยทพบมากทสด คอ

มไข ไอ รอยละ 31.4 รองลงมาคอ โรคผวหนงและ

ปวดฟน

จากการศกษาพฤตกรรมสขภาพของวยรน

เรรอนทพำนกชวคราวในมลนธกบวยรนเรรอนท

พำนกชวคราวตามทสาธารณะ พบวามคะแนน

พฤตกรรมสขภาพโดยรวมอยในระดบปานกลาง

และเมอพจารณารายดาน พบวา ดานพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพ และพฤตกรรมเสยงและการปองกน

โรคของวยรนเรรอนทง 2 กลม อยในระดบปานกลาง

เชนเดยวกน สวนดานพฤตกรรมการดแลสขภาพ

เมอเจบปวยและการรกษา พบวา วยรนเรรอนท

พำนกชวคราวตามในมลนธ มพฤตกรรมสขภาพ

อยในระดบปานกลาง ในขณะทวยรนเรรอนทพำนก

ชวคราวตามทสาธารณะ มพฤตกรรมสขภาพอยใน

ระดบตำ

จากการศกษาความตองการการดแลสขภาพ

ของวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธกบวยรน

เรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ พบวาความ

ตองการการดแลสขภาพโดยรวมอยในระดบทแตกตาง

กน โดยวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธมความ

ตองการการดแลสขภาพโดยรวมอยในระดบมาก

ทสด ในขณะทวยรนเรรอนทพำนก ชวคราวตาม

ทสาธารณะ มความตองการการดแลสขภาพอยใน

ระดบมาก

88



ผลการวเคราะหความแตกตางของคาเฉลย

คะแนนพฤตกรรมสขภาพโดยรวมของกลมตวอยาง

ทง 2 กลม พบวา มความแตกตางอยางมนยสำคญ

ทางสถต (z = -3.35) ทระดบ p <.001 สวน

พฤตกรรมสขภาพรายดาน พบวา ดานพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพ พฤตกรรมเสยงและการปองกนโรค

และพฤตกรรมการดแลสขภาพเมอเจบปวยและ

การรกษาของทง 2 กลมกแตกตางกนอยางมนยสำคญ

ทางสถต (z = -3.23 -2.68 และ -2.45) ทระดบ

p <.01 เมอวเคราะหคาเฉลยของคะแนนพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพรายดาน พบวา พฤตกรรมสงเสรม

สขภาพทง 6 ดาน คอ ดานโภชนาการ ดานการทำ

กจกรรมและการออกกำลงกาย ดานความรบผดชอบ

ตอสขภาพ ดานความสมพนธระหวางบคคล ดาน

การจดการกบความเครยดและดานการพฒนาทาง

จตวญญาณของทง 2 กลมมความแตกตางกน อยางม

นยสำคญทางสถต (z = -2.92, -2.15, -3.22, -2.42,

-2.75 และ -2.49) ทระดบ p<.05 โดย พบวา

วยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามมลนธมพฤตกรรม

เสยงและการปองกนโรค และมพฤตกรรมการดแล

สขภาพเมอเจบปวยและการรกษาดกวาเดกเรรอน

วยรนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ

ผลการวเคราะหคาเฉลยของคะแนนความ

ตองการการดแลดานสขภาพโดยรวมของทง 2 กลม

พบวา ไมแตกตางกน (z = -5.89) ทระดบ p>.05

และเมอวเคราะหคาเฉลยของคะแนนความตองการ

การดแลดานสขภาพรายดาน พบวา ความตองการ

การดแลสขภาพดานรางกาย ดานจตใจและอารมณ

และดานสขภาพดานสงคมและเศรษฐกจของกลม

ตวอยางทง 2 กลม ไมแตกตางกน (z = -0.36,

-1.43 และ -0.16) ทระดบ p>.05 ตามลำดบ

การอภปรายผลการวจย

1. พฤตกรรมสขภาพ

1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ วยรนเรรอน

ของทง 2 กลมมความแตกตางกนดานโภชนาการ

โดยเดกทพำนกชวคราวในมลนธมพฤตกรรมสขภาพ

ทดกวา อธบายไดวา วยรนเรรอนทพำนกชวคราว

ในมลนธเดกไดรบการดแลดานอาหาร ซงเปน

ไปตามพระราชบญญตคมครองเดก พ.ศ. 2546

มาตราท 56 วาเดกควรไดรบประทานอาหารให

เปนเวลาและครบ 5 หมในปรมาณทพอเหมาะ

เดกกลมนจงไดรบอาหารครบทง 3 มอ และเปนเวลา

สวนเดกทพำนกชวคราวตามทสาธารณะมกจะอดมอ

กนมอเดกไมไดใสใจวาแตละวนรบประทานอาหาร

ครบ 3 มอหรอไม ซงสอดคลองกบการศกษาท

ผานมา พบวา เดกเรรอนในทสาธารณะจะนอนดก

ตนสายซงเลยเทยงวนไปแลว ในแตละวนเดกจะรบ

ประทานอาหารไมเปนเวลา ตนเมอไรกรบประทาน

อาหารเมอนน หรอเลอกทจะดมกาวแทนทจะรบ

ประทานอาหาร นอกจากนเดกจะไดรบประทานอาหาร

กตอเมอเดกสามารถหาเงนมาไดกอนแลวนำไป

เลอกซออาหารมารบประทาน5,12

ดานการทำกจกรรมและการออกกำลงกาย

อธบายไดจากวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธ

มโอกาสดานกฬามากกวาวยรนเรรอนทพำนก

ชวคราวตามทสาธารณะโดยมลนธมผสนบสนน

อปกรณกฬา รวมทงสถานทในมลนธเออตอการให

เดกไดมการออกลงกาย เชน มสนามฟตบอล มโตะ

ปงปอง ซงกฬาฟตบอล มลนธไดสงเสรมการจดตงทม

มครสอนและพาเดกออกไปหาประสบการณการแขงขน

สวนวยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ

ขาดโอกาสทงในดานสถานทและอปกรณกฬา



นอกจากนจากการสงเกตของผวจย พบวาเดกเรรอน

กลมนสวนใหญเลอกใชเวลาในการเลนเกมสตตามหาง

สรรพสนคาหรอรานเกมส การศกษาทผานมา พบวา

ปจจยทชวยสงเสรมใหเดกไดมการออกกำลงกาย

คอสถานทและอปกรณทเอออำนวยใหเดกสะดวก

ในการเลอกเลนกฬาตามความชอบหรอความถนด13

ดานความรบผดชอบตอสขภาพ วยรน

เรรอนทพำนกชวคราวในมลนธ มโอกาสไดรบโอกาส

ทางการศกษา ทำใหเดกกลมนไดรบความรเกยวกบ

การดแลสขภาพไมวาจะเปนเรองการดแลสขวทยา

สวนบคคล และไดรบรขาวสารตางๆ จากอนามย

โรงเรยน ในขณะทวยรนเรรอนทพำนกชวคราว

ตามทสาธารณะขาดโอกาสทางการศกษาและการ

เขาถงขอมลขาวสารดานสขภาพ และดวยบรบท

ความเปนอย เดกทพำนกในทสาธารณะจะใหความ

สนใจกบการเอาชวตอยรอดมากกวาการใสใจใน

เรองอนๆทยงไมมผลกระทบโดยตรงกบตนเอง8

ซงมการศกษาทพบวา ระดบการศกษาทแตกตางกน

มผลทำใหพฤตกรรมสขภาพของบคคลแตกตางกน

โดยทวไปบคคลทมการศกษาสงจะมความรและ

พฤตกรรมทางดานสขภาพอนามยทถกตองดกวา

บคคลทมการศกษาตำ14

ดานความสมพนธระหวางบคคล พบวา

เมอวยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะม

ปญหาดานนสงกวาเดกทพำนกชวคราวในมลนธ

เนองจากวยรนเรรอนทพำนกในมลนธจะมผปกครอง

ดแล แตเดกทพำนกชวคราวตามทสาธารณะตอง

อยดวยตนเอง เมอมปญหาทะเลาะววาทกนหรอม

ปญหาขดแยงกบเพอน สวนใหญมกแกปญหาดวย

การใชกำลงโดยการชกตอยหรอทบตทำรายรางกาย

กนไมวาจะเปนเดกชายหรอหญง ซงสอดคลองกบ

การศกษาทพบวา เดกเรรอนทกคนลวนแตเคยผาน

การตอส ชกตอย ทะเลาะววาท ซงอาจสบเนองมา

จากการดนรนเพอการอยรอด เพอใหตวเองยนอย

ไดในกลม การแบงพรรคแบงพวก การแยงพนทใน

การทำมาหากน16 ประกอบกบในชวงวยรนซงเปน

วยทมกมอารมณเปลยนแปลงและรนแรงมกม

ความขดแยง อารมณของวยรน ไมมนคง หงดหงด

มความรสกไว และแสดงออกทนท17 จงทำใหบางครง

เดกมความขดแยงหรอมปญหากบบคคลทเดกอย

รวมดวยไดงาย

ดานการจดการกบความเครยด พบวา

เมอวยรนเรรอนทพำนกชวคราวในทสาธารณะม

การจดการกบความเครยดตำกวาเดกทพำนกชวคราว

ในมลนธ ขอมลทไดจากการสงเกตของผวจย พบวา

วยรนเรรอนทง 2 กลมเมอมปญหาหรอไมสบายใจ

มกทจะเลอกเกบสงเหลานนไวและคดคนเดยว ไมคอย

บอกเลาความรสกกบคนรอบขางไมวาจะเปนเพอน

หรอคร นอกจากน เมอมปญหาหรอความเครยด

เกดขน วยรนเรรอนทพำนกชวคราวในมลนธ สวนใหญ

เลอกใชบหร ในขณะทวยรนเรรอนตามทสาธารณะ

เลอกทจะดมกาวเปนสวนใหญ และพบวามการใช

ยานอนหลบเพอใหลมสงตางๆ แทนการทำกจกรรม

สำหรบการผอนคลายความเครยด ซงสอดคลองกบ

การศกษาท พบวา เดกเรรอนสวนใหญเมอมปญหา

มกจะเกบไวคนเดยว เนองจากเดกรสกโดดเดยว

ขาดทพง และมกปลอยใหปญหาเลยตามเลย6,15

ดานการพฒนาทางจตวญญาณ วยรน

เรรอนทง 2 กลม มพฤตกรรมในดานนแตกตางกน

ทงนอธบายไดวา วยรนเรรอนทพำนกชวคราวใน

มลนธรสกไดอยใกลชดกบคนทใหความรกและ

หวงใยมากกวาวยรนเรรอนทพำนกชวคราวตามท

สาธารณะ เนองจากเดกทพำนกชวคราวในมลนธยงมคนในครอบครวเขาไปเยยมเยอนประกอบกบ

90



เดกมคร/เจาหนาทคอยดแล จงทำใหเดกกลมนไดอยใกลชดกบคนทตนรกและหวงใย ในขณะทเดกทพำนกในทสาธารณะออกมาเรรอนจากสาเหตการทะเลาะเบาะแวงกบคนในครอบครว จงทำใหมความรกความผกพนกบคนในครอบครวคอนขางนอย ซงจากการลงพนทศกษา พบวาเดกเรรอนทคร ขางถนนนำกลบคนสครอบครว ไมนานนกเดกกจะออกมาใหมเนองจากไมคนเคยและอดอดทจะอยกบครอบครว สอดคลองกบการศกษาการเกยวกบการกลบไปใชชวตปกตของเดกและเยาวชนเรรอนในจงหวดเชยงใหม พบวา เดกเรรอนเมอถกสงกลบไปบาน เดกมกจะกลบออกมาใชชวตเรรอนซำเปนสวนใหญ และวยรนเรรอนกลมนรสกวาไดอยใกลชดกบคนทตนเองรกและหวงใยนนกคอการไดอยกบเพอนเทานน12 1.2. พฤตกรรมเสยงและการปองกนโรค พบวามความแตกตางระหวางเดกทง 2 กลม วยรนเรรอนทพำนกในมลนธมทพกอาศยทเปนหลกแหลงและคอนขางมความปลอดภย ในขณะทวยรนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะตางๆ ตองอาศยหลบนอนตามใตสะพาน สะพานลอย และรมถนน ซงมความเสยงมากกวา นอกเหนอจากบรบทดานทอยอาศยแลว ยงสามารถอธบายไดจากขอมลพนฐานปญหาสขภาพของเดกทพำนกชวคราวตามทสาธารณะตางๆ พบวามปญหาสขภาพจากพฤตกรรมเสยงทางเพศทงโรคหนองในและการตงครรภ ในขณะทไมพบปญหาเหลานในเดกทพำนกชวคราวในมลนธ ซงเดกกลมนเมอกลาวคอ การมเพศสมพนธ สวนใหญยงมความเขนอายโดยเฉพาะเดกหญง อาจเปนผลมาจากการทเดกสวนใหญอยระหวางการศกษา และไดรบการอบรมสงสอนจากคร โอกาสและสงเราตางๆ

ทเกดขนจงมนอยกวา

1.3. พฤตกรรมการดแลสขภาพเมอ

เจบปวยและการดแลรกษา พบวา วยรนเรรอนท

พำนกอาศยในมลนธเมอเจบปวยหรอไมสบายจะม

คร/เจาหนาท ดแลและพาไปพบแพทยและดแลให

เดกไดรบยาอยางตอเนอง นอกจากนเดกกลมนได

เรยนหนงสอจงมความสามารถในการปฏบตตว

เมอเจบปวยตามคำแนะนำของแพทย ในขณะทวยรน

เรรอนทพำนกชวคราวตามทสาธารณะ ขาดแหลง

สนบสนนหรอดแล เมอเดกมปญหาสขภาพ/อาการ

เจบปวยขนรนแรง เชน โดนรถชน คลอดลก และ

โดยเฉพาะใชสารเสพตดเกนขนาด เมอสงเขารบ

การรกษาในโรงพยาบาลแลวสวนใหญมกจะหน

ออกจากโรงพยาบาลกอนไดรบอนญาตจากแพทย

ใหกลบบาน สาเหตเนองจากไมมเงนในการรกษา

และกลวในความผดทตนไดกระทำ ทำใหการรกษา

ไมตอเนอง ขาดยา และไมไดปฏบตตามคำแนะนำ

และเมอเดกออกจากโรงพยาบาลไปแลวกกลบมา

ใชชวตเรรอนอยางเคย ทำใหเดกเหลานมพฤตกรรม

อยในวฏจกรเดมๆ ละเลยการดแลสขภาพหรอปฏบต

ตามคำแนะนำของบคลากรสขภาพ

2. ความตองการในการดแลดานสขภาพ

พบวา วยรนเรรอนทง 2 กลมมความตองการไม

แตกตางกนตามสมมตฐานทตงไว สามารถอธบายได

ดงน

ดวยบรบทของความเปนเดกเรรอน เดกเหลาน

ลวนขาดปจจยพนฐานทจำเปนตอการดำรงชวต ซง

เปนสงจำเปนสำหรบมนษยทกคน จงทำใหวยรน

ทง 2 กลม มความตองการการดแลสขภาพไมตาง

กน ถงแมจะมระดบความตองการการดแลสขภาพ

โดยรวมตางกน ทงนเปนผลมาจากเมอวยรนเรรอน

ไดเขาไปพำนกชวคราวในมลนธ กลมนกจะไดรบ

การตอบสนองและการดแลในสงทเดกขาดหายไป



ทำใหเดกมสภาพความเปนอยทดขน ไมตองเรรอน

ใชชวตดวยความยากลำบาก ไมตองอยในสภาวะ

อดมอกนมออกตอไป รวมทงเดกสวนใหญไดรบ

โอกาสทางการศกษา เดกเหลานไดรบการดแล

อยางตอเนองจากมลนธ เมอเดกเรรอนไดรบการ

ตอบสนองขนพนฐานตามทฤษฎของมาสโลวแลว

ความจำเปนดานความปลอดภยและความมนคง

ทงดานรางกายและจตใจกจะตามมา เชน ตองการ

ไดรบความคมครองปกปองตามกฎระเบยบและ

กฎหมาย ตองการความเปนอสระ ความเปนสวนตว

เปนตน ประกอบกบการทเดกกลมนไดรบโอกาส

ทางการศกษา เมอเดกไปโรงเรยน เดกกลมนกจะ

ไปใชชวตรวมอยกบเดกวยเดยวกนทอยกบครอบครว

จงทำใหเดกมความตองการยอมรบจากเพอนท

โรงเรยน ซงเปนไปตามพฒนาการทางดานสงคมของ

วยรนทกลาววา เดกวยนมกมพฤตกรรมเลยนแบบ

กลมเพอน และไมตองการใหตนเองแตกตางไปจาก

คนอน18 จงทำใหเดกกลมนมความตองการในระดบ

ทสงขน

ในขณะเดยวกนวยรนเรรอนทพำนกชวคราว

ตามทสาธารณะถงแมวาจะมครขางถนนเขาไป

ดแล แตดวยสภาพความเปนอย จำนวนครทมนอย

เมอเทยบกบพนททมเดกกระจายกนอย รวมทงบรบท

เดกกลมนจงไดรบการดแลเพยงบางสวนและบาง

กลมเทานน จงยงมเดกอกจำนวนไมนอยทตองการ

ไดรบการดแลสขภาพทงดานรางกาย จตใจ อารมณ

สงคมและเศรษฐกจในขณะทตองการใชชวตได

อยางเปนอสระ ประกอบกบเดกเรรอนกลมนอยใน

ชวงวยรน ซงเปนวยทมกมอารมณเปลยนแปลงได

งายและรนแรง มกมความขดแยงกบผใหญ ไมชอบ

ความเขมงวด หรอการทจะตองอยในกฎระเบยบ

รวมทงชอบปลกตวออกจากบคคล อยากเปนตวของ

ตนเอง ชอบอสระ ไมคอยเชอฟงใครนอกจากเพอน18

เดกกลมนจงตองการการดแลจากมลนธทมลกษณะ

เปนบานเปดมากกวาบานปดเพอทจะไดมอสระใน

การเขา–ออกจากมลนธ จงทำใหความตองการ

การดแลดานสขภาพของวยรนเรรอนทพำนกชวคราว

ตามทสาธารณะโดยรวมอยในระดบมาก

กลาวโดยสรปไดวา พฤตกรรมสขภาพของวยรน

เรรอนมความแตกตางกน ทงนเปนผลมาจากบรบท

ในสถานสงเคราะห ทำใหเดกกลมทพำนกอาศยใน

มลนธไดรบการดแลและไดรบโอกาสทางการศกษา

ประกอบกบลกษณะสวนบคคลบางประการ ทำให

เดกกลมนมพฤตกรรมสขภาพทด ในขณะทความ

ตองการการดแลดานสขภาพพบวาสถานทพำนก

อาศยไมมผลตอความตองการการดแลดานสขภาพ

ของวยรนเรรอนแตเปนความตองการตามวยของ

ตนเอง รวมทงแบบสอบถามทใชอาจไมไดคดใน

ประเดนวาเดกตองการการดแลอะไรเพมเตมจากท

เปนอย แตมงไปในสงทเดกตองการหรอยงคง

ตองการอย จงทำใหความตองการการดแลดาน

สขภาพอยในระดบมากและมากทสดโดยทไมม

ความแตกตางอยางมนยสำคญทางสถต

ขอเสนอแนะในการนำผลการวจยไปใช

ดานนโยบาย ผลการวจยสามารถใชเปนขอมล

พนฐานในการวางแนวทางหรอนโยบายสงเสรม

พฤตกรรมสขภาพและจดระบบบรการสขภาพท

เหมาะสมกบเดกเรรอน โดยมระบบทเออตอการ

ประสานงานระหวางครขางถนน มลนธกบหนวยงาน

บรการสาธารณสขของภาครฐ เพอใหเดกเรรอน

สามารถเขาถงบรการทางสขภาพไดเชนเดยวกบ

เดกวยเดยวกน มลนธทงภาครฐและเอกชนสามารถ

นำไปเปนแนวทางในการดแลเดกเรรอนใหสอดคลอง

92



กบความตองการของเดกมากขน และสามารถนำ

มาเปนแนวทางสนบสนนการเพมสถานสงเคราะห

ในลกษณะของบานพกชวคราวหรอบานเปดรองรบ

ใหวยรนเรรอนมสถานทในการดแลสขวทยาสวน

บคคลเชน สถานทพกอาศย สถานทชำระลางรางกาย

ซงตรงตามความตองการการดแล ดานสขภาพของ

เดกเรรอน

ดานการพยาบาล พยาบาลเวชปฏบตควรให

ความสำคญดานสขภาพของเดกเรรอนโดยการ

สงเสรมและปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของเดก

ใหดยงขน รวมทงใหตรงกบความตองการการดแล

ดานสขภาพของเดกเรรอนตอไป โดยนำผลทไดไป

สรางโปรแกรมการดแลสขภาพในดานตางๆ ใหแก

คร/เจาหนาท ครขางถนนทมความใกลชดกบเดก

กลมน


1. World Health Organization. Report onPhase1of

theStreetChildrenProject:ProgramonSubstance

Abuse, 1993.

2. กนกวรรณ ศรเกน. สภาพและความตองการของ

เดกเรรอน: ศกษากรณบานสรางสรรคเดก. วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

คณะศลปะศาสตร, 2543.

3. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะครศาสตร. รายงาน

สถานการณเดกเรรอน โครงการจดทำแผนยทธศาสตร

การแกไขปญหาเดกยากจนและเดกดอยโอกาส 3 ป

(2549 – 2551) จากรายไดสวนเกนของการออก

สลากเลขทาย 3 ตว และ 2 ตว, 2549

4. เฉลมพล ตนสกล. พฤตกรรมสขภาพ (พมพครงท 4).

มหาสารคาม: มหาวทยาลยมหาสารคาม, คณะ

สาธารณสข, 2549.

5. สมพงษ จตระดบ. เมองสเทาของเดกและเยาวชน.

กรงเทพฯ: สำนกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2550.

6. สนนทา เสยงไชย. เดกและเยาวชนเรรอนจรจด สภาพ

ปญหาและแนวทางแกไข. โครงการวจยสมบรณแบบ

เสนอตอมลนธเพอการพฒนาและสถาบนบณฑต

พฒนาบรหารศาสตร, 2546.

7. อรสา ผะเดมด. ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพของนกเรยนชนประถมศกษา อำเภอเมอง

จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต,

มหาวทยาลยรามคำแหง, คณะศกษาศาสตร, สาขา

วชาสขศกษา ,2548.

8. องคนรกษ แกรกกระโทก และคณะ. รายงานวจย

ยอยฉบบสมบรณ: สภาพชวตของเดกเรรอนในเขต

กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: กองทนสนบสนนการ

วจย ,2546.

9. อจฉราพร สหรญวงค และ นนทวน สวรรณรป. การ

วเคราะหความตรงและความเชอของแบบวดวถการ

ดำเนนชวตเพอการสงเสรมสขภาพ-II ฉบบภาษาไทย.

ใน: วารสารการพยาบาล. เลมท 19 ฉบบท 4

ตลาคม – ธนวาคม ,2547.

10. Pender,N.J. HealthPromotioninNursingPractice.

(4th ed). New Jersey: Appleton and Lange, 2002.

11. Maslow, A. Motivation and personality. Harper

and Row New York, New York, 1954

12. อาอ ฮามากช. การกลบไปใชชวตปกตของเดกและ

เยาวชนเรรอนในจงหวดเชยงใหม. วทยานพนธปรญญา

ศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการศกษานอกระบบ

มหาวทยาลยเชยงใหม. 2543.

13. ทวศกด กสผล.ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการ

สงเสรมสขภาพของนกเรยนประถมศกษาตอนปลาย

ในโรงเรยนสงกดกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญา

พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลชมชน

มหาวทยาลยบรพา. 2544.



14. นงลกษณ จนตนาดลก. พฤตกรรมการดแลตนเองของ

เดกนกเรยนชนประถมศกษาในสงกดกรงเทพมหานคร.

วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดล. 2539.

15. Anne Hicks-Coolick, Patricia Burnside-Eaton

and Ardith Patricia. Homeless children: need and

services. Child and Youth Care Forum,32(4),

August, 2003.

16. Susan S.Sherman, Plitt, S., Hassan, S, Cheng,

Y. and Zafar, S. Drug use, street survival, and risk

behaviors among street children. York academy

of medicine. 2005

17. ศรเรอน แกวกงวาน. จตวทยาพฒนาการชวตทก

ชวงวย: แนวคดทฤษฎวยเดกตอนกลาง เลม 1

พมพครงท 9. กรงเทพฯ.สำนกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.2549.

94



Health Behaviors and Health Care Needs of Adolescent Street Children* Pawana Bunmuksik , MNS**

Pregamol Rutchanagul, Ph.D. (Nursing)*** Siriporn Kumphalikit, Ph.D. (Pediatric Nursing)***

Abstract: This research aimed at comparing health behaviors and health care needs between adolescent street children living in the temporary shelters of foundations and adolescent street children living in temporary shelters in public areas. The study sample was comprised of children ranging from 13 to 18 years of age. The 45 adolescent street children in each group were selected through purposive sampling and the snowballing technique. The research instruments included health behaviors and health care need questionnaires. The content validity index was 0.88. Reliability was tested using Cronbach’ Alpha, which yielded results of 0.93 and 0.73, respectively. The results were analyzed by using frequency, percentage, mean, standard deviation and Mann-Whitney’s U test. The research findings showed that the overall scores of health behaviors of both groups were at a moderate level. Adolescent street children living in the foundations showed a moderate to a high level of health behaviors, whereas the children living in public areas showed a moderate to low level. There were statistically significant differences between the mean scores of the total scale and subscale of health behaviors at p < .05. The overall scores of the health care needs between adolescent street children in the two groups were different. The foundation-dwelling group perceived health care needs at the highest level and the public-area-dwelling group perceived their needs at a high level. However, there were no statistically significant differences between the two groups’ mean scores of the total scale of their health care needs (p > .05). The research findings may suggest that health care providers and organizations should pay more attention to street children’s health and their health needs. These providers and organizations should not only promote and adjust street children’s health behaviors but also respond to their health care needs, in order to better their standards of living. This would enhance these children’s quality of life in the future.


Keywords: Health behavior, Health care needs, Adolescent street children

* Thesis for degree of Master of Nursing Science, Thammasat University ** Lecturer Boromarajonnani, College of Nursing, Suratthani *** Assistant Professor, Faculty of Nursing, Thammasat University ****Associate Professor , Faculty of Nursing, Thammasat University

เยาวเรศ สมทรพย และคณะ


การพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะเยาวเรศ สมทรพย MNS*

โสเพญ ชนวล PhD*ธารางรตน หาญประเสรฐพงษ MD**

ฝนทอง องคพลานพฒน, B.Sc***บทคดยอ : การวจยเชงปฏบตการระดบเทคนคนมวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ ศกษาปจจยสนบสนน และอปสรรคในการใชรปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ กลมตวอยางเปนสตรตงครรภ 15 คน คดเลอกแบบเฉพาะเจาะจง กระบวนการวจยอาศยความรวมมอระหวางผวจย สตรตงครรภ และครอบครว เกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพโดยสมภาษณแบบเจาะลก การสงเกตแบบมสวนรวม และการบนทกภาคสนาม วเคราะหขอมลโดยการตความ สรปประเดน และสรางรปแบบ สวนขอมลแบบสอบถามสวนบคคล วเคราะหขอมลใชสถตแจกแจงความถไดแก รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ผลวจยพบวารปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะประกอบดวย 1) กระบวนการปรบเปลยนพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ 2) การสงเสรมความสามารถในการสรางเสรมสขภาพ 3) ปจจยทเกยวของกบการสรางเสรมสขภาพ 4) ความสามารถของสตรตงครรภในการสรางเสรมสขภาพ และ 5) ผลลพธของการสรางเสรมสขภาพ ซงกระบวนการปรบเปลยนพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพตงครรภม 4 ระยะคอ “เปดใจรบกบโยคะเพอชวตใหม” “คนหาความลงตวของโยคะกบชวตตน” “มนใจวามาถกทาง” และ “ปฏบตตอเนองจนคลอด” การสงเสรมความสามารถในการสรางเสรมสขภาพ คอ ใหขอมล สอน สรางแรงสนบสนนทางสงคม กลยทธทใชสงเสรมความสามารถกลมตวอยางคอ สรางการยอมรบและความไววางใจ การมสวนรวม การสรางเสรมพลงอำานาจ ทำากลมสะทอนคด เปนเพอนรบฟง ใหลกเปนสงหลอเลยงทางใจ โดยมปจจยสนบสนนคอความปรารถนามลก แรงสนบสนนจากครอบครว การชวยเหลอในกลมทฝกรวมกน การรบรประโยชน คำาชมเชย และผลตรวจจากแพทย อปสรรคจากการใชรปแบบนคอ การสอสารสงทเปนนามธรรมในองคความรของโยคะ ขอเสนอแนะจากการศกษาครงน คอ พยาบาลสามารถนำารปแบบและนำาแนวทางปฏบตนไปประยกตใชในหนวยฝากครรภ หรอการจดอบรมเชงปฏบตการใหสตรตงครรภเพอการสรางเสรมสขภาพแกสตรตงครรภ


คำ�สำ�คญ: รปแบบการสรางเสรมสขภาพ สตรตงครรภ โยคะ

*ผชวยศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร **ผชวยศาสตราจารย คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร***พยาบาลประจำาการ โรงพยาบาลสงขลา

การพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ


คว�มเปนม�และคว�มสำ�คญของปญห�

การตงครรภและการคลอดเปนเสมอนการผจญภยครงสำาคญในชวตสตร1 เพราะมการเปลยนแปลงหลายอยางทงโครงสรางรางกาย สรรวทยา และจตอารมณ ซงสงผลตอรางกาย จต อารมณ สงคม2 และความหวนไหวทางจตวญญาณได3 ปจจบนการดแลสขภาพสตรตงครรภในหนวยงานของรฐและเอกชนประกอบดวย การประเมนสขภาพ การตรวจครรภ การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยภาวะครรภเสยงสง การใหคำาแนะนำา การรกษา และประเมนผลการรกษา4 ควบคไปกบการสอนสขศกษา อยางไรกตาม แมสตรตงครรภจะไดรบขอมล ความร แรงสนบสนน และการดแลจากทมสขภาพ เพอน

ครอบครว ฯลฯ แตนนเปนเพยงจากภายนอก เพราะ

การเผชญหนากบการเปลยนแปลงในระยะตงครรภ

นน จำาเปนตองอาศยพลงอำานาจและความเชอมน

ศกยภาพแหงตน อนเปนปจจยภายในทสำาคญควบค

ไปดวย จงจะชวยนำาพาสตรตงครรภดำารงสขภาวะ

ในระยะตงครรภได การสนบสนนสตรตงครรภใหม

อสระกบการแสวงหาทางเลอกมาเสรมพลงอำานาจ

และความเชอมนในตนเองนน จงเปนเรองททกคน

ควรทำาอยางยง

โยคะเปนหนงในหลายทางเลอกทไดรบการ

พสจนวามประสทธภาพในการบำาบดทางสตศาสตร5

เปาหมายของการฝกโยคะในสตรตงครรภ คอ เพอ

ลดการใชยาเนองจากเกรงวายาจะมผลตอทารกใน

ครรภ6 เพอลดอาการเหนอยลา ปวดหลง บวมทขอ

เทา เสนเลอดขอด ปวดศรษะ รวมทงเพมการรบร

ความสามารถของสตรตงครรภตอการคลอด7 โยคะชวยบำาบดอาการปวดหลงสวนลางของสตร ตงครรภ8 ลดความเครยดและลดการกระตนระบบประสาทอตโนมต9 ลดความไมสขสบายในระยะ

ตงครรภ10 โดยปรมาณการฝกโยคะแปรผนตรงกบการลดความไมสขสบาย11 สตรตงครรภทฝกโยคะจะมภาวะครรภเปนพษและมภาวะแทรกซอนนอยกวาสตรทไมไดฝก คลอดทารกมนำาหนกตวแรกคลอดมากกวา 2,500 กรม และลดอตราคลอดกอนกำาหนด12 สำาหรบสตรตงครรภมภาวะแทรกซอนและฝกโยคะพบผลลพธการคลอดทด13 สอดคลองกบขอมลซงภาควชาสตฯ-นรเวชและผดงครรภ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร จดอบรมโยคะเพอการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภทกปมาตงแต พ.ศ.2547-พ.ศ.2552 พบวาการปฏบตอาสนะ การฝกควบคมลมหายใจและการผอนคลายชวยสตรตงครรภลดอาการปวดหลง รางกายแขงแรงขน อารมณด ไมหงดหงดงาย ลดอาการภมแพ การหายใจดขน นอนหลบกลางคนยาวกวาเดม และมความพรอมกบการคลอด เมอสตรตงครรภใชการควบคมลมหายใจและการผอนคลายขณะรอคลอด ไดชวยใหสงวนแรงไวตอนเบงคลอด จงมประสบการณการคลอดทางบวก เพราะรบรวาตนเองคลอดงาย14-15 การศกษาทผานมาพบผลดของโยคะตอการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ ตลอดจนบำาบดอาการตางๆ ดงกลาว ทำาใหผวจยสนใจพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพโดยใชโยคะเปนแนวปฏบตแกสตรตงครรภ เพราะการทบทวนวรรณกรรมทผานมาลวนเปนการศกษาเชงทดลอง หรอกงทดลอง6-13 ทออกแบบโปรแกรมการฝกจากทมวจยฝายเดยว ยงไมปรากฏงานวจยเชงปฏบตการทใหสตรตงครรภและครอบครวเขามารวมคด วางแผน ปฏบต ปรบปรง จนไดรปแบบของการสรางเสรมสขภาพดวยโยคะทตรงกบความตองการของสตรตงครรภอยางแทจรง และมความปลอดภย สอดคลองกบศกยภาพสตรตงครรภแตละคน ดงนนการพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพดวยโยคะโดยใชกระบวนการ



การวจยเชงปฏบตการมาพฒนาหารปแบบ รวมทงศกษาปจจยสนบสนนและอปสรรคของการใชรปแบบน นาจะเปนประโยชนตอสตรตงครรภ ครอบครว

และทมสขภาพ

วตถประสงคของก�รวจย

เพอพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพ

สตรตงครรภดวยโยคะ และศกษาปจจยสนบสนน

และอปสรรคในการใชรปแบบการสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ

กรอบแนวคดก�รวจย

การศกษารปแบบการสรางเสรมสขภาพ

สตรตงครรภดวยโยคะครงน องกรอบแนวคดโยคะ

โยคะสตรของปตญชล16 ซงประกอบดวยการปรบ

ทศนคต การมวนยในตนเอง การบรหารกาย การ

ฝกควบคมลมหายใจ และการพฒนาจตจากขนตน

ไปจนถงสมาธ และใชรปแบบการวจยเชงปฏบต

การทมความรวมมอระดบเทคนค17 มเปาหมายเพอ

ทดสอบแนวคดทฤษฎเพอพสจนทราบวาสามารถ

นำาไปใชในสถานการณจรงไดมากนอยเพยงใด

สำาหรบการศกษานตองการทดสอบแนวคดทฤษฎ

โยคะวาองคความรของโยคะนนสามารถนำามา

พฒนาเปนรปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตง

ครรภได โดยอาศยความรวมมอของทมวจยกบสตร

ตงครรภ และครอบครวเพอการเรยนร พฒนา

ปรบปรงและแกไขปญหาจนไดรปแบบการสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภดวยโยคะทลงตว

วธดำ�เนนก�รวจย

กลมตวอย�งและสถ�นทศกษ�

เปนสตรตงครรภ 15 คน อาศยในจงหวด

สงขลา เลอกแบบเฉพาะเจาะจงตามคณสมบต คอ

อาย 19 ปขนไป ตงครรภเดยว อายครรภ 10-13

สปดาห ยอมรบการตงครรภ ไมมภาวะแทรกซอน

ใดๆ ระหวางตงครรภ สอสารภาษาไทยไดด บอก

ความรสกและความตองการได ผานการตรวจและ

วนจฉยจากสตแพทยวาสขภาพแขงแรง ยนดเขารวม

ในโครงการโดยสตแพทยอนญาต การศกษาใชสถานท

ศนยดแลสขภาพแบบองครวมและภมปญญาตะวนออก

คณะพยาบาลศาสตร และทบานสตรตงครรภ

เครองมอทใชในก�รวจย

1. เครองมอทใชคอ ผวจย เครองบนทกเสยง

แบบสอบถามขอมลทวไป แบบสมภาษณการรบร

ของสตรตงครรภตอการสรางเสรมสขภาพดวย

โยคะเปนคำาถามปลายเปด ตวอยางเชน “กอนเขา

รวมโครงการวจยไดดแลตนเองระหวางตงครรภ

อยางไร” “มแรงบนดาลใจใดในการเลอกโยคะมา

ดแลสขภาพ” “หลงจากเขาโครงการแลวใชโยคะ

ดแลชวตขณะตงครรภอยางไร รบรประสบการณท

เกดจากการฝกโยคะอยางไร” “รปแบบการสรางเสรม

สขภาพดวยโยคะตามทคดรวมกน ทำาไดหรอไม”

“เมอทำาไดตามรปแบบนแลว พบการเปลยนแปลง

ใดบาง (ทงทางดาน รางกาย จตใจ อารมณ สงคม

และความสงบในชวตหรอดานอนๆ)” “แตละไตรมาส

ยงทำากจกรรมตามรปแบบการฝกไดหรอไม ถาไมได

ตองการปรบเปลยนอยางไร” “มสงใดชวยสนบสนน

การฝกโยคะ?” “อปสรรคททำาใหไมสามารถนำาโยคะ

มาปฏบตคออะไร? แกไขอปสรรคนนอยางไร” ซง

แบบสอบถามขอมลทวไปและแบบสมภาษณทเปน

คำาถามปลายเปดไดรบการตรวจสอบความตรงทาง

เนอหาจากผทรงคณวฒ 5 ทาน ภายหลงการตรวจ

สอบและแกไข นำาไปทดลองกบสตรตงครรภ 5 คน

ทมลกษณะคลายคลงกลมตวอยาง จากนนไดปรบ

แกกอนนำาไปใชจรง



ก�รพทกษสทธกลมตวอย�ง

หลงโครงการวจยไดรบอนมตจากคณะกรรมการ

พจารณาจรยธรรมการวจยในมนษย คณะพยาบาล

ศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทรเรยบรอยแลว

ทมวจยไดคดเลอกกลมตวอยางตามเกณฑ ท

กำาหนดไวและเมอไดรบคำายนยอมจากกลมตวอยาง

จงแจงวตถประสงคของการวจย ขออนญาตบนทก

เสยงการสมภาษณและการสนทนากลม และใหกลม

ตวอยางลงนามเขารวมโครงการวจย พรอมใหขอมล

วาสามารถยตการเขารวมโครงการวจยนไดตลอดเวลา

ก�รเกบรวบรวมขอมล

1. เรมจากประเมนสถานการณและปญหา

โดยจดสมมนากลมและสมภาษณเจาะลกสตรท

เคยผานประสบการณฝกโยคะขณะตงครรภ กลม

ตวอยางและครอบครว ผเชยวชาญดานโยคะ และ

ทมวจย จากนนกำาหนดเปาหมาย กระบวนการ

และแผนปฏบตการรวมกน วเคราะหรปแบบการ

สรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะทนาจะ

เปนไปได

2. นำาขอมลทรวบรวมไดจากการสนทนากลม

และสมภาษณเจาะลกในขอ 1 มากำาหนดรปแบบ

ชวคราวในการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวย

โยคะ สรางเครองมอและคมอ สอ และเสนอตอ

ผทรงคณวฒ 3 ทานเพอขอขอเสนอแนะกอนทดลอง

ใชกบสตรตงครรภ 2 คน ทไมใชกลมตวอยางใน

โครงการนำารองเปนเวลา 4 เดอน หลงทดลองใช

ไดปรบจนไดรปแบบชวคราว ดงแสดงในแผนภาพ

1 ประกอบดวยระยะเตรยมพรอม ลงสการปฏบต

พฒนาความสามารถ และเปลยนผานสระยะคลอด

3. วางแผนปฏบต โดยพจารณาปจจยท

เกยวของกบกลมตวอยาง ไดแก ระบบครอบครว

และสมพนธภาพในครอบครว สงแวดลอม ภาวะ

สขภาพ การดำาเนนชวต ประสบการณเกยวกบโยคะ

แรงบนดาลใจในการเลอกโยคะมาดแลสขภาพ ทม

วจยสรางสมพนธภาพและความไววางใจ ประเมน

สขภาพสตรตงครรภ ความตองการดแลขณะตงครรภ

โดยจดอบรมเชงปฏบตการใหสตรตงครรภและ

ครอบครวเปนเวลา 2 วน เนอหาเกยวกบแนวคด

โยคะ การปรบทศนคต การฝกบรหารขอตอ อาสนะ

การฝกควบคมลมหายใจ การผอนคลาย การรบ

ประทานอาหารเพอสขภาพกายและจต การแกไข

อาการไมสขสบายขณะตงครรภตามแนวทางโยคะ

และวางแผนปฏบตรวมกบตงเปาหมายของการฝก

แตละไตรมาส



แผนภ�พท 1 รปแบบชวคราวการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ

ขนตอนท 1

ระยะเตรยมความพรอม

• สรางสมพนธภาพและความไววางใจ• สมภาษณเจาะลกเพอทำาความเขาใจกบวถดแล

สขภาพเดม• ประเมนภาวะสขภาพสตรตงครรภและความ

ตองการดแลขณะตงครรภรวมกนระหวางสตรตงครรภและผวจย

• สอนแนวคดโยคะ ฝกบรหารขอตอ อาสนะ การหายใจ การผอนคลาย การรบประทานอาหารเพอสขภาพกายและจต

• วางแผนการปฏบตบรหารขอตอ อาสนะ การฝกลมหายใจ การผอนคลาย และตงเปาหมายการฝกแตละไตรมาส


ระยะลงสการปฏบต

• เปนทปรกษา• ประเมนความสามารถในการดแลตนเองดวยศาสตร

โยคะ • ปรบวธฝกใหสอดคลองกบสภาวะสขภาพไดอยางอสระ • สะทอนคดการปฏบตดวยตวสตรตงครรภเอง • สอน/เพมเตมการดแลตามความความตองการ

แตละไตรมาส • นำาครอบครว (สาม/ญาต)เขามามสวนรวม • ชวยเหลอ/สนบสนนทกดาน (กาย จต อารมณ ขอมล

สอ อปกรณ) • ประเมนภาวะสขภาพสตรตงครรภ/ทารกในครรภ • จดเวลาพบกนรายกลม 2 ครง รายบคคล 4 ครง

ขนตอนท 3 • ใหกำาลงใจ ชนชมทปฏบตไดอยางตอเนอง • สมภาษณเจาะลกและสะทอนผลทเกดจากการปฏบต• ประเมนการรบรภาวะสขภาพสตรตงครรภครรภรวมกน• จดเวลาพบกนรายกลม 1 ครงรายบคคล 3-4 ครง ระยะพฒนาความสามารถ


เปลยนผานสระยะคลอด

• ใหกำาลงใจ เขาใจกบความรสกทเกดขน• เปนทปรกษา/รบฟงปญหา• ประเมนความพรอม/ทบทวนการปฏบตเพอสระยะคลอด

สนสดการวจย



4. ลงมอปฏบต การสงเกตและสะทอนการ

ปฏบต และการปรบปรงแผนปฏบต โดยนำารปแบบ

ชวคราวทผานการปรบปรงแลวในแผนภาพ 1 ให

กลมตวอยางทดลองปฏบตระหวางเดอนมนาคม

2550-ธนวาคม 2551 รวมเวลา 21 เดอน ทมวจย

ตดตามรวบรวมขอมลทเกดจากการปฏบต โดยจด

ประชม พบปะเปนรายกลมรวม 3 ครงในไตรมาส

1-3 และตดตามเยยมทบานรายบคคลทงหมด 15 คน

เดอนละครง การสนทนากลมๆละ 5-6 คน 3 ครง

ใชเวลา 45-60 นาทตอครง และสมภาษณเจาะลก

รายบคคล 6-7 ครงๆละ 45-60 นาท ทกครงจะ

ขออนญาตกลมตวอยางบนทกเสยงการสมภาษณ

เพอสะทอนคดกบผลทเกดขนหลงไดปฏบตตาม

รปแบบ สอบถามปญหาหรออปสรรค หากพบจะ

ปรบปรงแผนใหมกระทงไดรปแบบทเหมาะสมและ

พอใจของสตรตงครรภ ทมวจยเปนทปรกษาควบคกบ

สอนเพมในเรองตางๆ ตามความตองการของสตร

ตงครรภ นำาครอบครวเขามาสนบสนนสตรตงครรภ

ทกดาน (กาย จต อารมณ ขอมล สอ อปกรณ)

ประเมนภาวะสขภาพสตร ตงครรภ และไตรมาสทสาม

จะทบทวนการปฏบตเพอเขาสระยะคลอด

ก�รวเคร�ะหขอมล

ใชการวเคราะหเชงคณภาพ มขนตอนคอ

1) นำาขอมลทไดจากการถอดเสยงสมภาษณ การ

บนทกของทมวจย การบนทกภาคสนาม การสงเกต

พฤตกรรม และการปฏบตตวของสตรตงครรภ มาแยก

ประเภทและจดหมวดหมขอมล ทำาดชนเชงบรรยาย

และดชนตความหลงเกบขอมลทกครง 2) แปล

ความหมายขอมลโดยอาศยกรอบแนวคดโยคะและ

ความเหนของทมวจย 3) ทำาขอสรปชวคราวทลด

ทอนขอมลไมเกยวของออก ขอสรปทไดถอเปนองค

ประกอบยอย เชน การสงเสรมความสามารถสตร

ตงครรภในการสรางเสรมสขภาพ กลยทธทใชในการสงเสรมการพฒนารปแบบการสรางเสรม สขภาพ ปจจยทเกยวของ ปญหา และอปสรรค 4) นำาองคประกอบยอยมาสรปเปนรปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะโดยเชอมโยงแตละองคประกอบเปนแผนผงสอใหเหนภาพรวมความสมพนธของรปแบบ ตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลดวยการตรวจสอบซงกนและกน (peer review) ระหวางนกวจย กลมตวอยางทใหขอมล และผทรงคณวฒ

ผลก�รวจย

ผวจยนำาเสนอผลการวจยตามลำาดบดงน สวนท 1 ขอมลสวนบคคล สวนท 2 รปแบบของการสรางเสรมสขภาพดวยโยคะ และสวนท 3 ปจจยสนบสนน และอปสรรคตอการนำาโยคะไปใชสรางเสรม สขภาพสขภาพสตรตงครรภ สวนท 1 ขอมลสวนบคคล กลมตวอยางมอายระหวาง 18-36 ป อายเฉลย 24.6 ป (SD=4.49) อายครรรภเฉลย 11.4 สปดาห (SD=0.27) สวนใหญนบถอศาสนาพทธ (รอยละ 86.7) ทกคนมสถานภาพสมรสค การศกษาระดบปรญญาตรมากทสด (รอยละ 60) รอยละ 33.3 อาชพรบราชการ มรายไดครอบครวระหวาง 15,000-20,000 บาท (รอยละ 33.3) ซงเพยงพอกบรายจายและไมมหนสน (รอยละ 46.7) ขณะ ตงครรภสวนใหญไมมปญหาสขภาพ (รอยละ 66.7) เมอตงครรภจะเพมการดแลตนเองเรองอาหาร (รอยละ 100) การออกกำาลงกาย (รอยละ 26.7) การผอนคลาย (รอยละ 73.3) การหายใจ (รอยละ 13.3) การพกผอนนอนหลบ (รอยละ 86.7) และการพฒนาจต (รอยละ 26.7) กลมทออกกำาลงกายมความถ 1 ครงตอสปดาห (รอยละ 86.7)



เวลาเฉลยของออกกำาลงกายแตละครง 33.8 นาท (SD=7.67) กลมตวอยางเขารวมโครงการเนองจากตองการใหทารกในครรภสขภาพด (รอยละ 100) ใหตนเองสขภาพด (รอยละ 86.7) และไมสขสบาย

ขณะตงครรภ (รอยละ 33.3)

สวนท 2 รปแบบของก�รสร�งเสรมสขภ�พ

ดวยโยคะ

รปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ

ดวยโยคะ แสดงดงแผนภาพ 2 เรมทสตรตงครรภ

เขาโครงการ และทมวจยสงเสรมกระบวนการสราง

เสรมสขภาพประกอบดวย กระบวนการปรบเปลยน

พฤตกรรมสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ การสงเสรม

ความสามารถในการสรางเสรมสขภาพ ปจจยท

เกยวของกบการสรางเสรมสขภาพ ความสามารถ

ของสตรตงครรภในการสรางเสรมสขภาพ และผลลพธ

ของการสรางเสรมสขภาพ ซงกระบวนการปรบเปลยน

พฤตกรรมสรางเสรมสขภาพตงครรภม 4 วงจร

ไดแก 1) เปดใจรบกบโยคะเพอชวตใหม 2) คนหา

ความลงตวของโยคะกบชวตตน 3) มนใจวามาถกทาง

4) ปฏบตตอเนองจนคลอด ดงรายละเอยด

วงจรท 1 “เปดใจรบโยคะเพอชวตใหม”

เรมตนเมอกลมตวอยางทราบวาตนเองตงครรภ

ทางครอบครวจะมความยนดมาก และชวยหากจกรรม

ทคดวามประโยชนตอสตรตงครรภ ซงโยคะถกเลอก

วามขอดดานการออกกำาลงกายและจตใจ โดยลก

เปนแรงจงใจสำาคญทสดในการนำากลมตวอยางมา

เรยนรโยคะ และทกคนเปดใจรบโยคะอยางเตมท

เพราะศกษาขอมลมาจนมนใจวาการฝกโยคะไม

เปนอนตราย ชวยลกในครรภและตนเองแขงแรง ม

การปรกษาสตแพทยกอนฝก และแสวงหาแหลงฝก

ทนาเชอถอ ดงทกลมตวอยางสะทอนไวดงน

“พอรจากเพอน รบตกปากรบคำามาเลย เพราะเคยอานหนงสอมาวาดมาก คนทองทฝกโยคะนเปนอะไรทดมากๆ เลยตองรบมาสมครทนท ตวเองเลยวางงานไวกอน ขอลามาเขาโครงการน เพอลก อยากใหลกแขงแรง กบโยคะนลกเปนอะไรทนำามาเลยคะ เพราะอยากใหลกแขงแรง เมอกอนกไมไดสนใจจะฝกอะไรแบบนหรอกคะ แตพอทองปบ ลาออกจากงาน กลบมาดแลตวเองเตมท อยากทำาอะไรดๆ เพอลก ไมมลงเล จะทำาทนทเลย แตเรากศกษาวาไมมโทษนะ ถามหมอดวย ถามหลายคนวาทไหนนาเชอถอ ถงตดสนใจ”

“ใครบอกวาอะไรด กทำาหมด มาลงตวกบโยคะ ดแลวออนโยนด นาจะเหมาะกบคนทองอยากใหลกแขงแรง สามวานาจะดกบเรา เพราะเหนเราเครยด พออยวางๆ ตอนทองน จตฟง คดมาก หวนไหว กลว เหงา สารพดจะคด แฟนตองทำางานมากขน เตรยมไวเวลามลก คาใชจายมนมาก เขาหาขอมลเยอะเรองความปลอดภยทฝก และขอความเหนจากหมอทฝากทองดวย หมอกสนบสนน”

“มนเปนความรสกทะนถนอมลก เพราะเรารสกวาลกเปนชวตทเปราะบาง กวาจะไดลกคนน มนผานอะไรมามาก มาฝกโยคะ เพราะอยากทำาสงดๆ เตรยมตวเองใหดทสด พรอมทสด ลกตองไดรบสงดทสดทเราจะทำาได ความฝนไดลกเปนจรงแลว เราไมอยากสญเสยอก กเปดใจรบโยคะเตมท เชอมนวาเปนทางทเปดใหเราทงคเลยคะ”

“แมบอกวา ทองสาวคลอดไมงายนะ ตอง เตรยมตวดๆ แกกใหทำานน ทำาน ไปวดมง ทำาบญ ตกบาตรนประจำาเลย เรากตามแม พอแมรวามอบรมโยคะสำาหรบคนทองกจดการสมครให แลวทแมใหทำากดๆทงนนเลย เราเลยไมขดใจเรากอยากลองอยแลว งานนเตมใจมาก”



ในวงจรท 1 นทมวจยไดสงเสรมความสามารถ

ของสตรตงครรภโดยจดอบรมให 2 วน ซงสอน

เนอหาโยคะภาคทฤษฎควบคกบการปฏบต ใชกลยทธ

การสรางการยอมรบ ความไววางใจ และการให

ครอบครวมามสวนรวม มปจจยทมาเกยวของ คอ

ความปรารถนาจะมลก และครอบครวทรบรและยนด

กบการตงครรภ ความสามารถของสตรตงครรภ คอ

การฝกปฏบตอยางมความเขาใจตอเปาหมายของ

ศาสตรโยคะ พบผลลพธคอ สตรตงครรภมทศนคต

ทดตอโยคะ และฝกอยางมเปาหมายตามศาสตรโยคะ

และการตงครรภ ผวจยไดทำาหนาทเปนผจดการให

กลมตวอยางและครอบครวเตรยมความพรอม

จดการอบรมใหขอมลเรองโยคะโดยใหครอบครว

เขามามสวนรวม

วงจรท 2 “คนหาความลงตวของโยคะกบ

ชวตตน” หลงจากกลมตวอยางผานการอบรมโยคะ

2 วน จงทดลองใหปฏบตกจกรรมตามรปแบบ

ชวคราวทตงไวในแผนภาพ พบวา บางรายไมลงตว

ทจะปฏบตตามรปแบบชวคราวคอ เรมฝกบรหาร

ขอตอ อาสนะ ตามดวยการฝกลมหายใจ และปด

ทายดวยการผอนคลาย จงมการปรบรปแบบการ

ฝกใหม โดยบางรายเรมตนเหมอนเดม บางราย

ขอฝกเฉพาะลมหายใจในไตรมาสแรก ไตรมาสตอ

มาจงเรมฝกตามรปแบบ ขณะทสวนใหญเลอกเรมตน

ดวยการผอนคลาย รายทพบความไมลงตวเรองจด

เวลาฝกอาสนะหรอฝกหายใจ หรอทาอาสนะ จะใช

การสะทอนคดเพอหาทางออกรวมกน จนไดรปแบบ

การฝกทมความเฉพาะตว สอดคลองกบความพรอม

ของรางกาย กจวตรประจำาวน และงานในวถชวต

ดงทกลมตวอยางสะทอนไววา “ตอนทอง กดดนนะ

ยงเราทำางานดวย ทงงาน ทงคน ทกอยางรอบตว

ทำาใหเครยด มนตงทงกาย ทงใจ อารมณไมคอยด

ถาฝกโยคะอาสนะ ฝกผอนคลาย ฝกลมหายใจตลอด

จะเปนตวชวย แตตองคดวาจะจดเวลา จดวธฝก

อยางไร มนคอยๆ รไปเอง ของตวเองจะจบเคลดวา

ตองมสต ฝกไดทกเวลา ตอนทำางานกปรบทาใหถก

ตองตามทโยคะสอน มสตกรอยกบลม ดงใหยาวๆไว

อะไรแบบนแหละ คดด พดดกเปนการฝกโยคะนะ

แตเมอกอนเรากไมร” อยางไรกตามยงคงฝกตาม

เนอหาของโยคะสตร หากรายใดประสงคจะเรมตน

ดวยอาสนะ กมครโยคะผมคณวฒและประสบการณ

ดานโยคะในสตรตงครรภมาสอนชวงปลายไตรมาส

ท 1 และใหกลบไปฝกตอเนองทบานตามสอวดทศน

ททำาขน พรอมใหคำาแนะนำาวธฝกเปนครงคราว ตาม

ทพบกนในไตรมาสท 2 และ 3 ดงกลมตวอยางราย

หนงเลาวา “ชอบฝกอาสนะมาก ใจเรามนฟงมาก

ตองใชทามาชวยคมใจ ตอนแรกๆ กคดนะวา ทำาไม

เราไมเหมอนเพอน พอนงนงๆ เราไมสงบเอาซะ

เลย แตพอฝกอาสนะ ใชเลย ตรงกบทเราอยากเปน

มนมสตไปตามทาทาง พอเสรจแลวใจมนโปรงขน

กเลยเรมจากฝกอาสนะกอน” หรอบางรายทบอกวา

“ชวงนทองเกอบ 7 เดอน มนไมสขสบายททองนอย

ปวดถวงเวลายน ไมมเวลาฝกแบบตอเนอง จะทำา

บางทา ดดแปลงบาง อยางยกขาขนพาดกบผนงหอง

คอยรสกวาหายถวงทองนอย ทาผเสอกทำาเวลานง

ดทว ถากงวลใจบางครงแบบไมรสาเหตจะใชวธใน

ผอนคลายทาศพ กหลบสบายไปเลย” นอกเหนอ

จากการฝกอาสนะทเปนการ ฝกทางรางกายแลว

กลมตวอยางมความเหนตรงกนวา ชวงแรกของ

การตงครรภ การฝกผอนคลายจำาเปนทสด จงใช

การผอนคลาย ตอดวยฝกอาสนะ และฝกควบคม

ลมหายใจ โดยกลมตวอยางบอกวา “เลอกผอนคลาย

กบบรหารขอตอกอน เพราะเราปวดหลง เลยวา

ตองคอยเปนคอยไป จดการกบขอตอกอนแลวกน”



เชนเดยวกบกลมตวอยางรายหนงสะทอนวา“มน

เพลย ลา บอกไมถก วนๆ อยากจะนอน แตถาได

นง ไดนอนผอนคลาย จะมความสขมาก ชวงแรกท

ทองใชผอนคลายดทสด” สำาหรบการฝกทศนคต

การฝกจต (การถอนตนเองจากประสาทสมผส การ

จดจอ การพฒนาปญญารเหนตามจรง และสมาธ)

กลมตวอยางเหนวายงมความจำาเปนตอการตง

ครรภไตรมาสท 1 ถง 3 ดงสะทอนไววา “เรองของ

ฝกใจ ฝกคดด พดด ทำาด ฝกอดทนมากๆ ตอนท

ทอง ใครๆ เลาวาทองแลว จะเปนอยางนน อยางน

แตยงไงมนกไมเหมอนกบเจอเอง เจอแลวบางทมน

จก อดอน เหนอย หายใจไมอม ออนไหวงาย

คดมากมาย หามไมได พอคดเรองหนง จะกระโดด

ไปอกเรองหนง เหมอนหนงชด พอมโอกาสมาฝก

โยคะ เขาสอนเรองรกษาใจ มสต เปนตวหนงทชวย

กระตกเราไว ไมใหฟงซาน เหมอนมเสนเชอกรงๆ

เอาไว” และอกหนงการสะทอนคอ “ตอนแรกมอง

โยคะวาออกกำาลงกาย แตไมกลาออกแรงมาก กลว

กระเทอนลก คดวาการฝกหายใจเปนความตองการ

ตอนน เราเองมพนฐานฝกสมาธมากอน กไปไดด

กบฝกลมหายใจ สวนเรองทศนคตในยามะ นยามะ

คดเองมแนวคดคลายกบเรองทศนคตตามแนวทาง

ของโยคะอยแลว” ในวงจรการคนหาความลงตว

ของโยคะกบชวตตน ทำาใหไดรปแบบการสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภดวยโยคะเปนกจกรรมตาม

ไตรมาส ดงตาราง 1

ทมวจยสงเสรมความสามารถของสตรตงครรภ

โดยใหกำาลงใจและชวยปลดปลอยความ คบของใจ

ปรบเปลยนรปแบบการปฏบตใหสอดคลองกบความ

เปนปจเจกและชวตประจำาวน แนะนำาสามหรอญาต

เขามามสวนรวม และใหแรงเสรมทางบวก ใชกลยทธ

การทำากลมสะทอนคด และการสรางเสรมพลงอำานาจ

มปจจยทมาเกยวของคอ ความรกทแมมตอลก การ

ชวยเหลอจากกลมหรอครอบครว การทบทวนประโยชน

ของการฝกและโยคะสตรอยางละเอยด ความสามารถ

ของสตรตงครรภ คอ เลอกวธการปฏบตโยคะและ

ปรบการฝกใหสอดคลองกบชวต พบผลลพธ คอ

สตรตงครรภสามารถรกษาความสมดลในชวตได

แมมอาการไมสขสบายทกๆ ดาน

วงจรท 3 คอ “มนใจวามาถกทาง” เปนวงจร

ทกลมตวอยางพบความชดเจนในการใชรปแบบ

สรางเสรมสขภาพดวยโยคะ เรยนรทจะปรบเปลยน

ทศนคต และมการพฒนาจต จงเกดกำาลงใจและ

ความพงพอใจ จงฝกโยคะอยางตอเนองจนมความ

มนใจมากขนตามลำาดบ เพราะตระหนกถงผลดคอ

ตนเองมความสมดลของรางกาย จตอารมณ และลม

หายใจ ไดสมผสทารกในครรภชดขน ประกอบกบ

เมอพบปะ พดคยกบเพอนทฝกโยคะดวยกนไดยำา

ในสงทเกดขนคอ ทกคนไดสมผสกบชวตทเปนสข

มนใจความสามารถของตนเอง ไมกลวทจะเผชญ

การคลอด รางกายแขงแรง จตสงบ และยอมรบ



11

•ดแ

ลตวเอ

งดวยการเล

อกปฏ

บตโยค

ะยามมห

รอไมมค

วามสม

ดลใน

ชวต สตรต

งครรภ

•คว

ามสามารถในการป

ฏบต

ตามรป

แบบฯ

•ฝก

ปฏบต

ไดทกท

และท

กเวลา

ระยะ

4ปฏบ

ตตอเน

องจน

คลอด

ระยะ

3มนใจวามาถกท

าง

ระยะ

1เปดรบโยคะ

เพอชว

ตใหม

ระยะ

2คน

หาคว

ามลงตว

ของโย

คะกบ

ชวตต

น•เลอ

กวธก

ารปฏบ

ตโยคะ

ได •ปร

บการฝ

กใหสอ

ดคลอ

งกบ

ชวต

•มท

ศนคต

ดตอโย

คะ แล

ะฝกอ

ยางมเป

าหมายใน

ศาสตร

โยคะและ

ในการตงครรภ

•กระต

นใหส

ตรตงครรภ

ฝกปฏ

บตตอ

เนองจน

กลมก

ลนไปกบ

ชวตป

ระจาว

นจนถ

งระยะคล

อด

•พฒ

นาตอ

เนอง

•ปร

ะเมนส

ขภาพ

สตร

ตงครรภ

และท

ารกในครรภ

รวมก

นเปนร

ะยะ

•สร

างการย

อมรบ

•สร

างสมพ

นธภาพค

วามไวว

างใจ

•ใหครอบ

ครวเข

ารวม

•เตร

ยมคว

ามพร

อม•

ใหขอ

มลเรอ

งโยคะ

•

สอนแ

ละฝก

ปฏบต

โยคะ

•ปร

ะสาน

ครอบ

ครวเข

ามารว

ม

•ลงสป

ฏบต/ป

รบเปล

ยนวธฝก

ใหม

รปแบ

บสอด

คลองกบ

ปจเจก

บคคล

และช

วตปร

ะจาวน

•

ใหญา

ตเพมแ

รงเสร

มดาน

บวก

ประเม

นภาวะ

สขภาพ

ทมวจย/พ

ยาบาล:

กลยท

ธ

•สะ

ทอนค

ดพจาร

ณา

•ใหคว

ามมน

ใจวามาถกท

าง

•สะ

ทอนค

ดพจาร

ณา

•ใหกาลงใจ

•ใหคว

ามชน

ชม

•สะ

ทอนค

ดพจาร

ณา

•สร

างเสร

มพลงอานาจ

กระบ

วนการป

รบเปล

ยนการส

รางเสร

มสขภ

าพ

ลงมอ

ปฏบต

ตามร

ปแบบ

ปจ

จยทเก

ยวขอ

งกบ

การส

รางเสร

มสขภ

าพ

แผนภ

าพ 2

รปแบ

บการส

รางเสร

มสขภ

าพสต

รตงครรภด

วยโยค

ะผล

ลพธข

องการส

รางเสร

มสขภ

าพ•

รางกายส

มดลท

กชวงท

มการเ

ปลยน

แปลงแต

ละไตร

มาส

•จต

-อารม

ณสมด

ลทกช

วงทมก

ารเปล

ยนแป

ลงแต

ละไตร

มาส

•ลม

หายใจ

สมดล

ทกชว

งทมก

ารเปล

ยนแป

ลงแต

ละไตร

มาส

•ปญ

ญา พฒ

นาขน

ตามล

าดบต

งแตไต

รมาสแรกถ

งไตรม

าสท 3

-การรบร

ประโย

ชนการฝกโย

คะ

-การส

มผสว

าทารก

ตอบส

นองด

-การรบร

ผลดท

เกดขน

กบชว

ต -คาชม

เชยแล

ะกาลงใจ

จากคน

ใกลชด

-ผล

ตรวจครรภ

จากแพ

ทย

-คว

ามรกทแ

มมตอ

ลก

-การช

วยเหล

อจากกล

มและ

ครอบ

ครว

-การท

บทวน

ประโย

ชนขอ

งการฝ

ก -การท

บทวน

โยคะส

ตรอยางล

ะเอยด

-คว

ามปราถน

ามบตร

-ครอบ

คร

บรและ

ยนดก

บการ

ตงครรภ



ไตรม�สท 1

1. การผอนคลายกายและจต

2. การพกผอน

3. การบรหารรางกาย

4. การแกไขอาการไมสขสบาย

5. การฝกลมหายใจ

6. การปรบทศนคตตอการตงครรภ

1. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภใชเทคนคผอนคลาย

การผอนคลายอยางลก

การผอนคลายโดยใชลมหายใจ

2. ฝกสตรตงครรภรบพลงจากธรรมชาต

3. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภบรหารขอตอ

และฝกอาสนะ

ชดทาอาสนะนง (ทาสขะสะนะ ทาดอกบวชน

เดยว ทาเพชร ทาผเสอ ทานงพก ทานงยอเขา)

ชดทาอาสนะยน (ทาภเขา ทากงลอ)

ชดทาอาสนะนอน(ทาชวาสะนะหรอทาศพ)

4. แนะนำาวธแกไขอาการไมสขสบายตามแนวทางโยคะ

5. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภฝกลมหายใจขนตน

6. ฝกสตรตงครรภปรบทศนคต (ยามะ และนยามะ)

ดวยการสะทอนผานเรองเลา

1. แนะนำาสตรตงครรภใหเลอกรบประทานอาหารเพอสขภาพกายและจตตามแนวทางของโยคะ2. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภฝกอาสนะ การฝกชดทาอาสนะนง ทำาทาจากไตรมาสท 1 และเพมทาสขะสะนะ ทาดอกบวชนเดยว ทาเพชร ทาเหยยดหลง ทาบดตว ทาเขาควาย ทาอฐ การฝกชดทาอาสนะยนทำาทาจากไตรมาสท 1 และเพมทาตนตาล ทาสามเหลยม ทางดดแปลง

การฝกชดทาอาสนะนอน ทำาทาจากไตรมาสท 1 และเพมทาสะพาน ทายดตว

3. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภฝกลมหายใจขนตน ตอดวยอนโลมา-วโลมา และการควบคม

ลมหายใจ

ต�ร�งท 1 รปแบบการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะเปนกจกรรมตามไตรมาส


1. การรบประทานอาหาร






7. การฝกทศนคตทางบวกและฝกจต

กจกรรมก�รสร�งเสรมสขภ�พ รปแบบก�รสร�งเสรมสขภ�พ



กจกรรมก�รสร�งเสรมสขภ�พ รปแบบก�รสร�งเสรมสขภ�พ

4. กระตนสตรตงครรภใชเทคนคการผอนคลายอยางลก

5. สอนสตรตงครรภฝกการพกผอนกายและจต

ในทาโยคะนทรา

6. กระตนการฝกยามะ และนยามะอยางตอเนอง

และเพมการพฒนาจต (ปรตยาหาระ ธารณะ ญาณะ

และสมาธ)

1. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภฝกอาสนะฝกอาสนะ

การฝกชดทาอาสนะนงในทาทฝกไตรมาสท 1-2

การฝกชดทาอาสนะยนในทาทฝกไตรมาสท 1-2

การฝกชดทาอาสนะนอนในทาทฝกไตรมาสท 1-2

2. ใหสตรตงครรภฝกลมหายใจขนตน ตอดวย

อนโลมา-วโลมา การควบคมลมหายใจ

3. ใหสตรตงครรภใชเทคนคการผอนคลายอยางลก

และการผอนคลายโดยใชลมหายใจ

4. สอน/สาธตและใหสตรตงครรภฝกจาลนดาพนธะ

5. สอนใชโยคะสตรในการแกไขอาการไมสขสบาย

6. สอนการฝกปรบทศนคตเนนเรองตบะ เพอเตรยม

พรอมกบการคลอด







6. การเตรยมพรอมกบการคลอด

การเปลยนแปลงทเกดกบรางกาย ไมรสกอายทขนาดรางกายโตขน รวมทงใชแนวทางของโยคะมาจดการความไมสขสบายดานรางกาย จต และอารมณ ปรากฏการณในวงจรท 3 นเปนวงจรนเปนชวงทกลมตวอยางรบรผลทเกดขนจากการปฏบตอยางตอเนอง และทกคนพงพอใจกบผลทเกดขน ดงทกลมตวอยางสะทอนคอ “เมอกอนหงดหงดงาย คดวาเราทอง เหนอย

จากงาน นาจะมคนชวยงาน ใหเราพกผอนเตมท อยเงยบๆสงบๆ มนเหมอนเราเรยกรอง

จากคนอน พอไมไดดงใจ เรากงนงาน แตพอฝกโยคะเรายอมรบมากขน รวาหงดหงดเมอไหร ใชวธดลมหายใจ เขา-ออก ไปเรอยๆ จะดขน บางทกใชการผอนคลาย ดมากเหมอนกน เลยมนใจวาเรามาถกทาง มนใจวาฝกโยคะนแหละ ชวยเราได”“ตอนแรกกลววาอารมณเราจะมผลกบลก เลยตองปรบอารมณ ปรบความคด โชคดทมาเรยนรวาโยคะมงเปาหมายไปทจต ฝกจต พอจตด อารมณเราดตาม ตดวาลกคงอารมณด



ตามเรา พอฝกเรอยๆ จะมนใจ ไมมใครบอก

เรารเองวามาถกทาง”

“รางกายแขงแรง เทยบกบเพอนทไมฝกโยคะ

ชวงนแหละททอง 8 เดอนกวา เขาจะบนมาก

เรองปวดหลง ตะครว ทองผก ของเราทอง

เดอนพอๆ กน แตเราไมเปนนะ อารมณดตลอด

มคนแซววาแขงแรงกวาพสาวอก คอพสาวไมได

ทองนะ เลยวาใชแหละ ฝกโยคะนใชเลย ไมร

สกอายทตวโต เพอนเขาอายนะ”

“รสกนะ..เหมอนตดตอไดกบลกขางใน

สมผสลกชดข น ลกกชอบนะ หลงจากฝก

อาสนะเสรจ มาฝกผอนคลายอยางลก จะรสก

ชดมาก”

“พออยกลมเพอนททอง รสกวาเราปกต เพราะ

สงทเพอนสะทอน ตรงกบของเรา เรองพวกน

คนทองดวยกนจะร บางทไมจำาเปนตองพด

แคเหนทาททเพอนทำา เราจะกรทนทวาสบาย

หรอเพอนบอกทำาทาอฐยาก ตอนอบรมครงแรก

ไมทำา ทำาไมได แตพอทองได 8 เดอน รสกวา

ไมยาก งาย ทำาแลวโลงอยางบอกไมถก สบายเนอ

สบายตว เหมอนเตมพลง ทกคนบอกเหมอนกน”

ในวงจรนทมวจยไดสงเสรมความสามารถ

ของสตรตงครรภโดยประเมนสภาวะสขภาพสตรตง

ครรภและลกเปนระยะๆ และใหกำาลงใจ ใชกลยทธ

การทำากลมสะทอนคด รวมกบการใหกำาลงใจ ม

ปจจยทมาเกยวของคอ การทสตรตงครรภรบรผลด

ทเกดขนกบชวตจากการเทยบเคยงภาวะสขภาพ

ของตนกบหญงตงครรภทไมไดฝกโยคะ รวมทงได

รบคำาชมเชยจากคนใกลชด และผลตรวจจากแพทย

วาแขงแรงทงแมและลก ความสามารถของสตร

ตงครรภ คอ เลอกวธในองคความรของโยคะสตร

มาดแลตวเองได ยามไมสขสบายทงกาย จตอารมณ

และลมหายใจ พบผลลพธคอ สตรตงครรภมความ

พอใจกบการปฏบตโยคะ ไมกลวการคลอด รบรคณคา

และพลงอำานาจในตวเอง

วงจรท 4 คอ “ปฏบตตอเนองจนคลอด”

หลงจากกลมตวอยางรบรวาตนเองมาถกทาง จงฝก

โยคะอยางตอเนองถงชวงทายของการตงครรภหรอ

ปลายไตรมาสท 3 โดยปราศจากความลงเลหรอ

สงสย มความชดเจนกบการฝกโยคะในรปแบบท

ลงตวกบตนเอง ดงขอมลทกลมตวอยางสะทอนไวคอ

“โยคะเปนอะไรทใหเราเรยนรตวเอง รขอ

จำากด รจดเดน แลวเราจะดแลตวเองไดด ไมตอง

รอคนอนมาชวย มนใจ ไมกลวการคลอด ตงใจ

วาฝกทำาตอเนองอยางนอยๆ กถงคลอดละ”

“พอเขาโครงการ จะฝกตลอด เตอนตวเองให

คดดๆ มองโลกทางบวก มนพฒนาขนนะ ยงทำา

เรากยงสงบ ตวสำาคญคอ สต อยาหลดเชยว

ตองฝกรางกายเรา ลมหายใจกตองฝก ฝกตอเนอง

ทกวนจนคลอด ไมหยด มเวลามาก กทำามาก

มเวลานอย กทำานอย สขภาพเรากบลกจะดตาม”

“มเพอนถามวาไมกลวเหรอทมาฝกโยคะ

เขามองวาเปนการออกกำาลงกายไง ทจรงเราฝก

เรองความคด ฝกวนย ฝกจต ฝกรางกาย

ฝกลมหายใจ สวนตวคดวาทองหรอไมทอง

ทกคนตองทำา ชวตถงจะด แตนนแหละ ถาอย

ตามปกต กไมคดจะฝกหรอก พอทองจะม

แรงบนดาลใจเปนพเศษ เพอลก คงทำาไปเรอยๆ

ทกวนหลกชยถงชวงคลอดกอน หลงจากนน

วากนอกท”

ในวงจรท 4 ทมวจยไดสงเสรมความสามารถ

ของสตรตงครรภโดยสนบสนนใหฝกปฏบตตอเนอง

จนกลมกลนไปกบชวตประจำาวนใชกลยทธเปนเพอน

รบฟงการสะทอนคด มปจจยทมาเกยวของคอ การ



ทกลมตวอยางรบรผลดจากการฝกโยคะทเกดกบ

ตวเอง และลก ความสามารถของสตรตงครรภ คอ

สามารถเลอกฝกโยคะไดในทกท ทกเวลา ผลลพธ

คอ กลมตวอยางปฏบตโยคะตอเนองทกวนจนถงระยะ

ทายของการตงครรภ ซงทมวจยไดสนบสนนการ

ฝกตอ เพอใหบรรลภารกจในการนำาชวตใหมออกสโลก

สวนท 3 ปจจยสนบสนน และอปสรรคตอ

ก�รนำ�โยคะไปใชสร�งเสรมสขภ�พสตรตงครรภ

ปจจยสนบสนนการฝกโยคะเพอสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภ คอ 1) ภาวะสขภาพของลก

2) ครอบครว 3) การชวยเหลอจากกลมทฝกรวมกน

4) การทบทวนเปาหมายการฝก 5) การรบรผลด

หรอการรบรประโยชนจากการฝก 6) คำาชมเชยจาก

คนรอบขาง 7) ผลตรวจจากแพทย และ 8) การม

วนยในตนเอง และความตงใจจรง สวนปจจยทเปน

อปสรรคตอการนำาโยคะไปใชสรางเสรม สขภาพสตร

ตงครรภคอ การสอสารสงทเปนนามธรรมในองค

ความรของโยคะ

อภปร�ยผลก�รวจย

การอภปรายผลเรมจากรปแบบการสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ ปจจยสนบสนนและ

ปจจยทเปนอปสรรคตอการใชรปแบบการสราง

เสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ


ดวยโยคะ


ดวยโยคะถอเปนการพฒนาเชงกระบวนการจาก

การรวมสะทอนคดของทมวจย กลมตวอยาง และ

ครอบครวจนกระทงไดรปแบบนมา ใชการมสวนรวม

ตงแตตนจนจบ ทงรวมคด รวมทำา และรวมแกปญหา

มการใหอสระ ไมควบคม อนเปนรปแบบของการ

วจยเชงปฏบตการทผเกยวของทกคนเทาเทยมกน

ในลกษณะหนสวน17 กลมตวอยางมสทธตดสนใจ

เลอกรปแบบปฏบตตวระหวางตงครรภดวยตวเอง

เพราะการสรางช วตใหมเปนความรบผดชอบ

โดยตรงของแม ทมวจยใชบทบาทพยาบาลมาชวย

กลมตวอยางสรางเสรมสขภาพตนเอง ดวยการปรบ

ประบวนคดแกสตรตงครรภวาการตงครรภเปน

กระบวนการทธรรมชาตมอบบทบาทนไวกบผหญง

ใหไวใจในสญชาตญาณความเปนแมทมในตว และ

ใหเชอมนวาตนจะนำาพาการตงครรภครงนใหผาน

ไปไดดวยการเรยนร และพฒนาชวตตามวถของ

ศาสตรโยคะ18 ทมวจยเนนกลยทธการสรางเสรม

พลงอำานาจ เพราะชวยสงเสรมสตรตงครรภรบร

ความสามารถและรสกมคณคาในตนเองมากขน19

ในบรบทการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวย

โยคะจะมการรวมกลมฝกทศนยการดแลสขภาพแบบ

องครวมและภมปญญาตะวนออก และการฝกทบาน

ทมวจยตดตามเยยมบานซงชวยใหเขาใจสถานการณ

และปจจยสนบสนนและเปนอปสรรคตอความสามารถ

ในการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ

ทงยงไดแนวทางการพฒนารปแบบการปฏบตแก

กลมตวอยางแตละคนทสอดคลองกบสภาพจรงใน

ชวต เนองจากการใชศาสตรโยคะเปนศลปะดำาเนน

ชวตทมงบรหารกายและจตใหไดผลด ตองเขาใจ

ความเปนบคคลของกลมตวอยางแตละคนอยางลกซง20

การตดตามเยยมบานจงชวยสงเสรมและสนบสนน

วธฝกโยคะตามความตองการและตามปญหาของ

แตละรายไดเปนอยางด ในรปแบบการสรางเสรม

สขภาพดวยโยคะน พบปรากฏการณเกดกบกลม

ตวอยางคลายคลงกน เรยกวา กระบวนการปรบ

เปลยนการสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะม



4 ระยะ แตละระยะใชกลยทธทงทเปนกลยทธเดยว

ใชตอเนองและกลยทธทเฉพาะเจาะจงกบแตละ

ระยะของการสรางเสรมสขภาพ โดย กลยทธทนำา

มาใชคอ การยอมรบ การสรางเสรมพลงอำานาจ

การชมเชย ใหกำาลงใจ ใหความชนชม และใหครอบครว

มสวนรวมถอเปนแรงสนบสนนทางสงคมทสำาคญ

อยางยง ซงแรงสนบสนนทางสงคมทกลมตวอยาง

ไดรบมหลายรปแบบและสงผลดกบการตงครรภ

ดงการศกษาพบแรงสนบสนนทางวาจา เปนการให

กำาลงใจ ทำาใหสตรตงครรภในระยะคลอดรสกอบอน

และผอนคลาย21 ประกอบกบการสะทอนคดททำาทก

ไตรมาส ทำาใหสตรตงครรภมโอกาสทบทวนผล

จากการปฏบต มปญญาเกดขนจากการปฏบตจรง

และสมผสประสบการณนนดวยตนเอง ถอเปนปญญา

ระดบสงทไมไดมาจากการอานหรอการจำา สตรตง

ครรภจงมนใจกบการใชปญญาพจารณาปรบใชวธ

การของโยคะมาดแลชวตชวงตงครรภไดด

ปจจยสนบสนน และอปสรรคตอการนำาโยคะ

ไปใชสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ

ปจจยสนบสนนตอการนำาโยคะไปใชสรางเสรม

สขภาพสตรตงครรภคอลก เนองจากกลมตวอยาง

ทกคนยอมรบและพรอมตงครรภ ประกอบกบมแรง

สนบสนนทดจากครอบครว โดยเฉพาะจากสามทม

สวนชวยเออตอการฝกโยคะ การทสามและภรรยา

ทกคอยรวมกนทำาใหสตรตงครรภรสกสขสบายทงทาง

กายและใจ สงผลใหปรบตวดตลอดระยะตงครรภ

นอกจากนนการรบขอมลจากกลมทฝกโยคะรวมกน

มสวนเพมแรงสนบสนนทางสงคมมากขน สวนการ

รบรผลดหรอประโยชนจากการฝกรวมกบมการทบทวน

เปาหมายเปนระยะๆ เปนอกหนงปจจยสรางแรง

จงใจใหสตรตงครรภมพฤตกรรมสรางเสรมสขภาพ

สวนวนยในตนเอง ความตงใจจรง และความรบผดชอบ

ทกลมตวอยางมตอการฝกโยคะถอเปนคณสมบต

สำาคญใหไดรบผลดจากการฝกโยคะ20 สำาหรบคำา

ชมเชยจากคนรอบขาง และผลตรวจจากแพทยวา

กลมตวอยางและลกในครรภแขงแรง เปนแรงเสรม

ความมนใจมากขนวาทำาสงทถกตองจงปฏบตโยคะ

อยางตอเนองจนถงระยะคลอด

ปจจยทเปนอปสรรคตอการใชรปแบบการ

สรางเสรมสขภาพสตรตงครรภดวยโยคะ คอการ

สอสารสงทเปนนามธรรมในองคความรของโยคะ

สตร โดยเฉพาะองคประกอบหลงทมงการพฒนาจต16

ทำาใหกลมตวอยางบางคนรสกวาเขาใจยาก เพราะ

ประสบการณพฒนาจตเปนสงทผปฏบตรไดดวยตนเอง

ผไมผานประสบการณจะมองวาเปนนามธรรม

เพราะระดบจตทพฒนาของแตละคนไมไดเกดขน

พรอมๆ กน

ขอเสนอแนะจ�กก�รทำ�วจย มดงน

1. ควรมการศกษาตอโดยทดลองใชรปแบบ

นในกลมสตรตงครรภปกต หรอมภาวะแทรกซอน

จำานวนมากขน และตดตามวดผลลพธดานสขภาพ

2. ควรขยายการใชรปแบบการสรางเสรม สขภาพสตรตงครรภดวยโยคะลงสบรการพยาบาลในหนวยฝากครรภ เพอใหเปนอกหนงทางเลอกแกสตรตงครรภและครอบครว หรออาจนำากจกรรมทไดจากการศกษานไปจดอบรมเชงปฏบตการแกสตรตงครรภในไตรมาสตางๆ

กตตกรรมประก�ศ

ขอขอบพระคณมหาวทยาลยสงขลานครนทรทไดสนบสนนทนวจย ขอบคณสตรตงครรภทกทานและครอบครวทอทศตวเปนคร รวมทงผชวยนกวจย

ซงเปนกำาลงสำาคญในการศกษาครงน




1. Yogendra HJ, Desai AN. Pregnancy parenthood & yoga. Numbai: The Yoga Institute, Santacruz; 1994.

2. Haligren A, Kihlgren M, Forslin L. Women’s perceptions of childbirth and childbirth educatiom before and after education and birth. Midwifery 1995; 11(3): 130-7.

3. Josefsson A, Berg G, Nordin C, Sydsjo G. Prevalence of depressive symptoms in late pregnancy and postpartum. Acta Obstet Gynecol Scand 2001; 80(3): 251–5.

4. ปรชา วาณชยเศรษฐกล. การดแลการตงครรภ.ใน อตวทธ กมทมาศ (บรรณาธการ), ตำ�ร� สตศ�สตร ชดก�รตงครรภและก�รคลอดปกต (หนา136-150). กรงเทพฯ: บคเนต จำากด; 2546.

5. Field T. Pregnancy and labor alternative therapy research. J Altern Ther Health Med 2008; 4(5): 28-34.

6. Beddoe AE, Yang CP, Kennedy HP, Weiss SJ, Lee KA. The effects of mindfulness-based yoga during pregnancy on maternal psychological and physical distress. J Obstet Gynecol & Neonat Nurs 2009; 38(3): 310-9.

7. Sun YC, Hung YC, Chang Y, Kuo SC. Effects of a prenatal yoga programme on the discomforts of pregnancy and maternal childbirth self-efficacy in Taiwan. Midwifery 2009; 26(6): e31-6.

8. Wang SM, DeZinno P, Fermo L, William K, Caldwell-Andrews AA, Bravemen F, et al. Complementary and alternative medicine for low-back pain in pregnancy: A cross-sectional survey. Altern Ther Health Med 2005; 11(3): 459-64.

9. Satyapriya M, Nagendraa HR, Nagarathna R, & Padmalatha V. Effect of integrated yoga on stress and heart rate variability in pregnant women. Int J Gynaecol Obstet 2008; 104(3): 218-22.

10. Chuntharapat S, Petpichetchian W, Hatthakit U. Yoga during pregnancy: Effects on maternal comfort, labor pain and birth outcomes. Complement Ther Clin Pract 2008; 14(2): 105-15.

11. Chuntharapat S, Petpichetchian W, Hatthakit, U. Effect of a yoga programme on maternal comfort during pregnancy. Songkla Med J 2008; 26: 123-33.

12. Narendran S, Nagarathna R, Narendran V, Gunasheela S, Nagendra, HR. Efficacy of yoga on pregnancy outcome. J Altern Ther Health Med 2005; 11(2): 237-44.

13. Narendran S, Nagarathna R, Gunasheela, S, Nagendra HR. Effiacy of yoga in pregnant women with abnormal Doppler study of umbilical and uterine arteries. J Indian Med Assoc 2005; 103(1): 12-4.

14. เยาวเรศ สมทรพย. ประสบการณสรางเสรมสขภาพสตรตงครรภ: กรณศกษา. ก�รสร�งเสรมสขภ�พม�รด�ดวยโยคะ. สงขลา: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร; 2549.

15. เยาวเรศ สมทรพย. โยคะเพอสขภ�วะสตรตงครรภ. สงขลา: อลลายดเพรส จำากด; 2553.

16. Sadhakas. Patanjali Yoga Sutra. 3rd ed. Bombay: The Yoga Institute; 1999.

17. Holter IM, Schwart-Barcott D. Action research: What is it? How has it been used and how can it be used in nursing. J Adv Nurs 1993; 18: 298-304.

18. Narendran S, Nagarathna R, Nagendra HR. Yoga for pregnancy. Bangalore: Rashtrotthana Mudranalaya; 2005.

19. จารวรรณ รงสยานนท. ผลของการเตรยมสตรตงครรภแรกเพอการคลอดตอการรบรความสามารถของตนเองและความคาดหวงผลลพธในการเผชญภาวะเจบครรภ. วทยานพนธหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลอนามยแมและเดก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล; 2540.

20. Iyengar BKS. Light on Yoga. New Delhi: Harper Collins Publisher India; 2006.

21. ชญานน บญพงษมณ โสเพญ ชนวล เยาวเรศ สมทรพย. ผลของการเสรมสรางพลงอำานาจรวมกบแรงสนบสนนอยางตอเนองตอภาวะจตใจ พฤตกรรมเผชญความเจบปวดและผลลพธของการคลอด. สงขล�

นครนทรเวชส�ร 2548; 23(1): 37-47.



Developing a Health Promotion Model for Pregnancy Women by Using YogaYaowares Somsap, MNS*

Sopen Chunuan, PhD* Tharangrat Hanprasertpong, MD**

Fonthong Ongplanupat, B.Sc***Abstract : The main purposes of this technical action research were to develop health promotion model for pregnant women by using yoga and to examine contributing factors and obstacles in applying yoga to improve pregnant women’s health. The sample subjects were 15 pregnant women selected by specific sampling. The research procedure involved cooperation between the researcher, pregnant women and their families. The data were collected through the qualitative methods of in-depth interview, participatory observation and field recording. The data were analyzed based on interpretation, drawn conclusion and pattern formation. The personally enquired data, on the other hand, were analyzed in terms of frequency distribution, including percentage, mean and standard deviation. According to the research, it was found that yoga-based health promotion model for pregnant women included: 1) the process of health promotion model in pregnant women; 2) promotion of health improvement ability; 3) health promotion factors; 4) pregnant women’s ability to improve their health; and 5) the outcome of health promotion. The process of health promotion in pregnant women involved 4 stages: 1) ‘mind opening to accept yoga for a new life’; 2) ‘finding balance between one’s life and yoga’; 3) ‘confidence in the selected course of action’; and 4) ‘continuing practice until birth-giving’. Next, the promotion of health improvement ability involved information sharing, teaching and building social support. The strategies employed to enhance the sample subjects’ ability were building recognition and trust, participation, empowerment, reflective groups, peer consultation and regarding children as a mental nourishment. The main supporting factors included the desire to have children, family’s support, help from fellow training-group attendants, awareness of the benefits, compliments and the physician’s examining results. The main obstacle of this methods was the communication of abstract concepts relating to yoga. This research’s main recommendation was that nurses should be able to apply the above stated patterns and guidelines to pregnancy care units or to stage training workshops for pregnant women for the purpose of improving pregnant women’s health.


Key words: Patterns of health promotion, Pregnant women, Yoga

*Assistant Professor, Faculty of Nursing, Prince of Songkla University **Assistant Professor, Faculty of Medicines, Prince of Songkla University***Registered nurse, Songkhla Hospital

รปแบบการดแลตอเนองในเดกทปวยดวยโรคเรอรง


รปแบบการดแลตอเนองในเดกทปวยดวยโรคเรอรง ทศนย อรรถารส พยด.*

จไร อภยจรรตน กศ.ม.*

บทคดยอ : การวจยเชงวจยเชงคณภาพครงน มวตถประสงคเพอศกษารปแบบการดแล

ตอเนองในเดกทปวยดวยโรคเรอรง ผมสวนรวมในการวจย ประกอบดวย เดกทปวย

ดวยโรคเรอรง จ�านวน 7 คน มารดาของเดกทปวยดวยโรคเรอรง จ�านวน 10 คน

พยาบาลทท�างานในโรงพยาบาล จ�านวน10 คน และหนวยบรการปฐมภม จ�านวน 16

คน เกบรวบรวมขอมลดวยการสนทนากลม และการสมภาษณเจาะลก วเคราะหขอมล

ดวยการวเคราะหเนอหา ผลการวจยพบวา รปแบบการดแลตอเนองเดกทปวยดวย

โรคเรอรง ประกอบดวย 3 ระยะ คอ ระยะท 1 การดแลทโรงพยาบาล ประกอบดวย

การตอบสนองความตองการของเดกและครอบครว การใหมารดามสวนรวม การสราง

ความเขมแขงใหครอบครว การเตรยมกอนกลบบาน ระยะท 2 การสงตอการดแล

ประกอบดวย การมผจดการสงตอ การสงตอขอมลทเปนลายลกษณอกษร ระยะท 3

การดแลทบาน ประกอบดวย การใหครอบครวมสวนรวม และการท�างานรวมกนใน

แตละระดบการดแล

ผลการวจยสามารถน�าไปใชเปนแนวทางในการดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรง

และสามารถน�าไปใชเปนแนวทางการวจยทดสอบรปแบบการดแลตอเนองเดกทปวย

ดวยโรคเรอรงตอไป


ค�าส�าคญ : รปแบบการดแลตอเนอง เดกทเจบปวยดวยโรคเรอรง

*ผชวยศาสตราจารย ภาควชาการพยาบาลเดกและการผดงครรภ วทยาลยพยาบาลสภากาชาดไทย

ทศนย อรรถารส และจไร อภยจรรตน


ความเปนมาและความส�าคญของปญหา

ความกาวหนาทางการแพทยท�าใหเดกรอด

ชวตและเจบปวยดวยโรคเรอรงทตองการการดแล

ทซบซอนและตอเนอง จากรายงานป 2551 พบวา

เดกทปวยดวยโรคเรอรงในประเทศสหรฐอเมรกา

จ�านวน 4 ลานคน1 ส�าหรบประเทศไทย พบวาสถต

เดกทปวยดวยโรคเรอรงทปวยดวยโรคไต หวใจ

และโรคมะเรง ทมอาย 1- 15 ป ทเขารบการรกษา

ในโรงพยาบาลจฬาลงกรณ พ.ศ. 2546-พ.ศ. 2548

มจ�านวน 871 คน2 การเจบปวยดวยโรคเรอรงม

ผลตอเดกและครอบครว มผลตอการเจรญเตบโตและ

พฒนาการ และอาจมปญหาทางอารมณ3 คณภาพ

ชวตไมด4 และมผลกระทบตอการท�าหนาทของ

ครอบครว5 พยาบาลเปนบคลากรหนงในทมสขภาพ

จะตองใหการดแลเดกตอเนองจากโรงพยาบาลสบาน

ทงการสรางเสรมสขภาพ ปองกนภาวะแทรกซอน

การดแลและฟนฟสภาพ โดยพยาบาลในระดบทตยภม

และตตยภมประสานงานและรวมมอกบพยาบาล

ระดบปฐมภมเพอใหเดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครวไดรบการดแลตอเนอง อนจะท�าใหเดกมคณภาพชวตทดแมเจบปวย และครอบครวปรบตวได การดแลตอเนองเปนกระบวนการการประเมน วางแผน การประสานความรวมมอกนเพอตอบสนองความตองการการดแลสขภาพของผใชบรการอยางตอเนอง และเอออ�านวยใหผใชบรการสามารถเปลยนผานจากการดแลระดบหนงไปยงอกระดบหนง หรอจากสถานทหนงไปยงอกสถานทหนง การดแลตอเนองท�าใหผ ปวยเกดพฤตกรรมการดแลตนเองดขน6 ซงสภาการพยาบาลก�าหนดมาตรฐานการปฏบตการพยาบาลและผดงครรภ ระดบทตยภมและตตยภม

พ.ศ. 2549 ใหผใชบรการไดรบการรกษาอยางตอเนอง

ตงแตระยะแรกรบจนกระทงถงการจ�าหนาย รวมถง

การตดตามตอเนอง โดยสอดคลองกบภาวะสขภาพ

ของผใชบรการ

ในสถานการณทมการปรบปรงบรการสขภาพ

ใหมคณภาพสงสดภายใตคาใชจายทเหมาะสม

ท�าใหการจ�าหนายผปวยออกจากโรงพยาบาลเรว

ทสดเมออาการผปวยดขน ซงถาผปวยไมพรอมอาจ

เกดความยากล�าบากแกครอบครว ประกอบกบใน

ปจจบนระบบการดแลตอเนองยงไมเปนรปธรรมชดเจน

ทรพยากรดานสาธารณสขการสงตอมไมเพยงพอ

เครอขายสาธารณสขทประกอบดวยระดบตางๆ ยง

ไมเชอมโยงกน ท�าใหเกดความยงยากในการสงตอ

ถาผปวยมปญหาเกนความสามารถของสถานบรการ

และสงตอไปยงสถานบรการในระดบทสงกวา ภาระ

การสงตอจะตกทผปวยและญาต ท�าใหไดรบการดแล

รกษาไมตอเนอง และเกดปญหาสขภาพทรนแรง

มากขน7 ดงนนจงจ�าเปนทจะตองเตรยมครอบครว

ใหมความพรอมทจะสามารถดแลผปวยได8 ในขณะ

เดยวกนจะตองจดการดแลทบานใหมประสทธภาพ

เพมขน ทงนจากผลการศกษาความตองการของครอบครว

หลงจากทเดกกลบบาน พบวามารดาเดกมความ

ตองการดานขอมลเกยวกบความเจบปวย การปองกน

การกลบเปนซ�า ตองการการสนบสนนชวยเหลอ

เนองจากความเครยด9 จากการทบทวนวรรณกรรม

สวนใหญศกษาประสทธภาพของการวางแผนกอน

กลบบาน10,11,12 การศกษาความคดเหนของบคลากร

ทมสขภาพ พบวา การวางแผนจ�าหนาย มอปสรรค

ทเกดจากพยาบาลมงานมาก ไมมเวลา ไมมรปแบบ

การวางแผนจ�าหนาย ขาดผประสานงาน และขาด

การมสวนรวมของครอบครว13 ส�าหรบการศกษา

เกยวกบการดแลตอเนองยงมนอย จากการศกษาพบวา

การดแลตอเนองมความส�าคญส�าหรบเดกและ

ครอบครว อยางไรกตามพบวารปแบบการดแลตอ



เนองยงไมเปนรปธรรมทชดเจน14 ดงนนผวจยจงม

ความสนใจทศกษารปแบบการดแลตอเนองส�าหรบ

เดกทปวยดวยโรคเรอรงวาควรมรปแบบอยางไร

โดยศกษาจากประสบการณและความคาดหวงของ

เดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครว พยาบาลท

ปฏบตงานในหนวยบรการตตยภมและปฐมภม

โดยใชการวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาไดรปแบบ

การดแล ตอเนองส�าหรบเดกทปวยดวยโรคเรอรง

ซงจะชวยใหพยาบาลมแนวทางในการดแลเดกท

ปวยดวยโรคเรอรงและ เปนการสรางองคความรดานการ

พยาบาลตอเนองในเดกทปวยดวยโรคเรอรง ซงเปน

การปองกนตตยภมคอหยดยงภาวะแทรกซอนหลง

จากทโรคปรากฏและสรางเสรมสขภาพของครอบครว

ดานความสมบรณในการท�าหนาทของครอบครว

นบเปนยทธศาสตรการสรางองคความรดานการ

สรางเสรมสขภาพอนจะเปนประโยชนตอการพยาบาล

เดก และเกดประโยชนตอวชาชพตอไป


1. เพอศกษาประสบการณ และความตองการ

การดแลตอเนองของเดกทปวยดวยโรคเรอรงและ

ครอบครว

2. เพอศกษาประสบการณ และความตองการ

ของพยาบาลในระดบปฐมภมและตตยภมในการ

ดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรง

3. เพอศกษารปแบบการดแลอยางตอเนอง

ส�าหรบเดกทปวยดวยโรคเรอรง

วธด�าเนนการวจย

การวจยคร งน เป นการวจยเชงคณภาพ

(Qualitative research) ใชวธการรวบรวมขอมล

ดวยการสนทนากลม และการสมภาษณเชงลก

ผใหขอมล คอ เดกทปวยดวยโรคมะเรง

และโรคไต จ�านวน 7 คน มารดาเดกทปวยดวยโรค

ดงกลาว จ�านวน 10 คน พยาบาลวชาชพทงระดบ

บรหารและระดบผปฏบตการทหนวยบรการปฐมภม

จ�านวน 16 คน และตตยภม จ�านวน 10 คน มเกณฑ

ในการเลอกผใหขอมล ดงน

1. เดกทปวยดวยโรคเรอรง ไดแก โรคมะเรง

โรคไต ทไดรบความยนยอมจากผปกครองใหเขารวม

การวจย

2. บดามารดาหรอผดแลหลกของเดกทปวย

ดวยโรคเรอรง ทยนยอมเขารวมการวจย

3. พยาบาลระดบผบรหารและระดบปฏบตการ

ทดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรงในโรงพยาบาล ทยนยอม

เขารวมการวจย

4. พยาบาลระดบผบรหารและระดบปฏบตการ

ทท�างานในหนวยบรการปฐมภม ทยนยอมเขารวม

การวจย


เครองมอวจย ประกอบดวย ผวจยเปนเครอง

มอหลก (ผวจยมประสบการณศกษารายวชาการวจย

เชงคณภาพ หลกสตรพยาบาลศาสตรดษฎบณฑต

จ�านวน 3 หนวยกต หลงจบการศกษามประสบการณ

วจยเชงคณภาพทไดรบการตพมพในวารสารพยาบาล)

และแนวค�าถาม ทใชในการสมภาษณ และสนทนากลม

สรางจากแนวคดทไดจากการทบทวนวรรณกรรม

และการวจย มลกษณะเปนค�าถามปลายเปด วธ

การรกษาจะได ตามคาดหวงมองสวนรวมของ

ครอบครววามรปแนวทางการสมภาษณและสนทนา

กลมทดลองใชกบผใหขอมลแตละกลม คอ เดกท

ปวยดวยโรคเรอรงและครอบครว พยาบาลวชาชพ

ทงระดบบรหารและระดบปฏบตการทหนวยบรการ



ปฐมภมและตตยภม เพอทดสอบความชดเจน และ

ความครอบคลม และน�ามาปรบแนวค�าถามกอนน�าไป

ใชจรงตอไป

ตวอยางแนวค�าถามทใชในการสมภาษณ

เดกทปวยดวยโรคเรอรง คอ หนรสกอยางไร และ

ตองการใหดแลหนอยางไรขณะทปวยในโรงพยาบาล

และเมออยทบาน ตวอยางค�าถามมารดาเดกทปวย

เรอรง คอ ทานรสกอยางไรทลกปวย และคาดหวง

การดแลตอเนองจากโรงพยาบาลส บานอยางไร

ค�าถามส�าหรบพยาบาลทงระดบปฐมภมและตตยภม

คอ ทานดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรงอยางไรบาง และ

และคาดหวงใหการดแลตอเนองอยางไร

การปกปองสทธผใหขอมล

โครงการวจยไดรบอนมตจากคณะกรรมการ

จรยธรรมการวจย วทยาลยพยาบาลสภากาชาดไทย

และคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การเขารวมการวจยเปนไปตามความสมครใจของ

ผใหขอมล ผใหขอมลทเปนเดกไดรบความยนยอม

จากเดกและผปกครอง เมอผ ใหข อมลหลกและ

ผปกครองยนยอม ผวจยตดตอผใหขอมลหลก แนะน�า

ตวในฐานะผวจย และอธบายเกยวกบโครงการวจย

อยางละเอยด เปดโอกาสใหผใหขอมลหลกซกถาม

และใหอสระในการตดสนใจเขารวมวจย ผใหขอมล

หลกรบทราบสทธในการใหขอมล สามารถปฏเสธ

การสมภาษณในเรองทไมสบายใจหรอหยดสนทนาได


การศกษาครงนผ วจยเกบรวบรวมขอมล

ดวยตนเอง ระหวางเดอนมนาคม ถงตลาคม 2550

เกบรวบรวมขอมลดวยวธการสมภาษณ การสนทนา

กลม เดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครว พยาบาล

ระดบผบรหารและระดบปฏบตการทท�างานในหนวย

บรการปฐมภม และตตยภม โดยบนทกแถบเสยง

1. เกบรวบรวมขอมลดวยการสนทนากลมท

ละกลม ในเดกทปวยดวยโรคเรอรง ครอบครวของ

เดกทปวยดวยโรคเรอรง พยาบาลทท�างานในหนวย

บรการตตยภม และปฐมภม ใชเวลาสนทนากลม

ประมาณ 1-1/2 ชวโมง ในหองทเปนสดสวน และ

บนทกเทปการสนทนากลม โดยมรายละเอยดของ

การสมภาษณและสนทนากลม ดงน คอ สนทนา

กลมเดกทปวยดวยโรคเรอรง จ�านวน 2 กลมๆ ละ

3-4 คน สมภาษณรายบคคลมารดาเดกทปวยเรอรง

เมอพบประเดนไมชดเจน จงจดสนทนากลม เปน

ค�าถามเดยวกนทสมภาษณรายบคคล ส�าหรบพยาบาล

ระดบปฐมภมและตตยภม ใชการสนทนากลม จ�านวน

3 กลมๆ ละ 5-8 คน

2. รวบรวมขอมลทไดจากประสบการณและ

ความคาดหวงการดแลตอเนองของเดกทปวยดวย

โรคเรอรงและครอบครว พยาบาลทท�างานในหนวย

บรการตตยภม และปฐมภม และสงเคราะหรางรปแบบ

การดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรง 3. น�ารางรปแบบการดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรงเสนอตอกลมเดกทปวยดวยโรคมะเรง และโรคไตจ�านวน 4 คน มารดาของเดกทปวยดวยโรคเรอรง จ�านวน 4 คน และพยาบาล จ�านวน 5 คน 4. สรปรปแบบการดแลตอเนองเดกทปวย

ดวยโรคเรอรง


ขอมลจากเทปบนทกเสยงถกถอดค�าตอค�า

น�ามาวเคราะหเนอหา (content analysis) เพอให

ไดประสบการณและความตองการของเดกทปวย



ดวยโรคเรอรงและครอบครวเกยวกบการดแลตอ

เนอง ประสบการณและความตองการของพยาบาล

ทดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรงทงในระดบปฐมภม

และตตยภม

ความเชอถอไดของขอมล

ผ วจยด�าเนนการเพอใหไดขอมลทมความ

เชอถอได (credibility) โดยผวจยเลอกผใหขอมลท

มความส�าคญ เปนผทมประสบการณการเจบปวย

ดวยดวยโรคเรอรง ผดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรง

มการด�าเนนการวจยอยางมขนตอน มการบนทก

เทปการสนทนากลม ถอดเทปค�าตอค�า ตรวจสอบ

ความถกตอง และน�าผลมาวเคราะหใหผใหขอมล

หลกตรวจสอบผลสรปการวจยเพอยนยนความถกตอง


ขอมลทวไปของผใหขอมล

ผใหขอมล ประกอบดวย เดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครว พยาบาลทปฏบตการพยาบาลในโรงพยาบาลซงเปนหนวยบรการตตยภม และพยาบาลทปฏบตการพยาบาลในหนวยบรการปฐมภม ผใหขอมลทเปนเดกทปวยดวยโรคไตเรอรง และโรคมะเรง จ�านวน 7 คน อายเฉลย 12.43 ป (SD=1.902) เปนเพศหญง จ�านวน 4 คน เพศชาย 3 คน เปนโรคไต จ�านวน 5 คน โรคมะเรง จ�านวน 2 คน มระยะเวลาการเจบปวยระหวาง 3 เดอน -

5 ป จ�านวน 4 คน และมากกวา 5 ป จ�านวน 3 คน

ผใหขอมลทเปนมารดาเดกทปวยดวยโรคเรอรง

จ�านวน 10 คน อายเฉลย 34.4 ป (SD=9.442)

ทงหมดเปนเพศหญง ทงหมดมการศกษาอยในระดบ

ประถมศกษา รายไดต�ากวา 10,000 บาท จ�านวน

9 คน รายไดมากกวา 10,000 บาท จ�านวน 1 คน

ผใหขอมลทเปนพยาบาลวชาชพระดบตตยภม จ�านวน 10 คน อายเฉลย 34.8 ป (SD=8.377) สถานภาพค จ�านวน 3 คน โสด 7 คน การศกษาระดบปรญญาตร จ�านวน 7 คน ปรญญาโท 3 คน มระยะปฏบตงาน 1-5 ป จ�านวน 3 คน 6-10 ป 3 คน 11-20 ป 2 คน และมากกวา 20 ป 2 คน ผใหขอมลทเปนพยาบาลวชาชพระดบปฐมภม จ�านวน 16 คน อายเฉลย 44.31 ป (SD=8.754) สถานภาพค จ�านวน 12 คน โสด 3 คน หมาย 1 คน มการศกษาระดบปรญญาตร จ�านวน 15 คน ปรญญาโท 1 คน มระยะปฏบตงาน 1-5 ป จ�านวน

1 คน 6-10 ป 2 คน 11-20 ป 3 คน และ

มากกวา 20 ป 10 คน

ประสบการณและความตองการการ

ดแลตอเนองของเดกทปวยดวยโรคเรอรง

และครอบครว พยาบาลทปฏบตงานทหนวย

บรการตตยภมและปฐมภม

ประสบการณและความตองการการดแล

ตอเนองของเดกทปวยดวยโรคเรอรง

เดกทปวยดวยโรคเรอรงมประสบการณและ

ความคาดหวงในการดแลตอเนอง คอ ไมสบายกาย ทกขใจ ปรบตวตอการเจบปวย และหวงใหมชวต ทปกต ไมสบายกาย การเจบปวยท�าใหไมสขสบายกายเนองจากไดรบความเจบปวดจากหตถการ ร�าคาญสายสวน

ตางๆ และมชวตทไมปกต

เดกไดรบหตถการทไดรบความเจบปวดบอยครง

ดงค�ากลาวผใหขอมลวา

“บอกไปซวาเบอเจาะเลอด มนเจบมาก เจบ

บอยดวย เวลาเจาะทอง เจาะคอ”



เดกร�าคาญสายสวนตางๆ ทคาไวตามรางกาย ดงค�ากลาวผใหขอมลวา

“ตลอด 24 ชวโมงเหมอนใครมาจกกะจคอ สายอะไรกไมรมนรำาคาญ มนหงดหงด นอนควำากไมไดระแวงกลวสายหลด”

เดกมชวตทไมเหมอนเดม รบประทานอาหารไมไดตามทตองการ วงเลนกไมได ดงค�ากลาวผใหขอมลวา

“เวลาอยบานอยากกนอะไรกไมได ออกกำาลงกไมไดอยากทำาอะไรกไมได”

ทกขใจ การเจบปวยท�าใหเดกทอใจ เหงาเมออย โรงพยาบาล รสกผด และอายเพอน เดกร สกทอแทใจเนองจากรางกายทรดโทรมลง ดงค�ากลาวของผใหขอมลวา

“ไมสบายใจเทาไร เปนโรคอยางน มนทอ เหมอนมนหมดกำาลงใจ ถอยอยางเดยว เดนหนาไมไดแลว พยายามเขมแขง ไมทอ”

เมอตองรกษาในโรงพยาบาล รสกเหงา ไมไดท�ากจกรรม ดงค�ากลาวของผใหขอมลวา

“เหงา ไมมทวงเลน มแตนอน” เดกมความรสกผดทการเจบปวยของตนท�าใหครอบครวถกต�าหนจากบคคลอน ดงค�ากลาวของผใหขอมลวา

“บางครงกวาตนเอง ทำาไมตองเปนโรคอยางนดวย กเวลาคนในครอบครวเปนชอบมคนมาถาม มาบอกแมวาเลยงลกอยางไร ปลอยใหเปนโรคน ทคนอนเขาไมเปนกน เขาชอบมาวาแม”

เมอไปโรงเรยน เพอนๆมกลอเลยน ท�าใหรสกอายและร�าคาญ ดงค�ากลาว ผใหขอมลวา

“เวลาไปโรงเรยนเพอนชอบหวเราะเยาะ หาวาเปนเดกพเศษ เลนกไมได ไมทำาการบานกไมโดนต”

“กลบไปโรงเรยน ถามมากจนนารำาคาญ”

ปรบตวตอการเจบปวย

เดกปรบตวตอการเจบปวยดวยการท�ากจกรรม

ทชอบ ดแลตนเอง และสรางความเขมแขงใหตนเอง

ความเครยดทเกดจากความเจบปวย เดกจง

ท�ากจกรรมทท�าใหคลายเครยด ดงค�ากลาวผให

ขอมลวา

“หาเรองทไมเครยดทำา นงวาดรป วาดรปเสรจ

จงกนขาว”

เดกดแลตนเองเปนอยางด ท�าตามค�าสงแพทย

และการรบประทานอาหาร ดงค�ากลาวผใหขอมลวา

“ทำาตามคำาสงหมอ กนขาวตรงเวลา กนยา

ตามเวลา”

เดกมการท�าใจใหเขมแขง เพออยกบโรคทเปนอย

ดงค�ากลาวผใหขอมลวา

“พยายามสตอไปตราบเทาทมลมหายใจส

ตอไปใหได”

“พยายามเดนหนาตอไปพยายามเขมแขง

ไมทอ”

หวงใหมชวตทปกต

เดกมความหวงจะหายปวย และอยกบครอบครว

และเพอน

“อยากใหรกษาหาย ครอบครวอยอยางม

ความสข”

“ขอใหครอบครวกลบไปเหมอนเดม รกษา

หาย ใหพอแมอยกบเรานานๆ”

“อยากวงเลน มนหางพอแม อยไมครบ อยาก

กลบบานอยเหมอนเดม กลบไปหาเพอน”

ประสบการณและความตองการของมารดา

เดกทปวยดวยโรคเรอรง

มารดาของเดกทปวยดวยโรคเรอรง มประสบการณ

และความตองการการดแลบตรทปวยดวยโรคเรอรง



ดงน คอ หวงใหลกหายปวย ตองการอยใกลชดลก

เพอใหก�าลงใจ ไดรบขอมลทความเจบปวยของบตร

ตองการก�าลงใจ การสงตอขอมลทเขยนเปนลาย

ลกษณอกษร

หวงใหลกหายปวย

มารดาทกคนมความหวงวาลกจะหายจาก

ความเจบปวย ไมวาเดกจะเจบปวยในระยะใดกตาม

ดงค�ากลาวของผใหขอมลวา

“ตองการใหลกหายปวย อยางอนกไมตองการ

อกแลว”

ตองการอยใกลชดลกเพอใหก�าลงใจ

การทเดกปวยตองนอนพกในโรงพยาบาล

มารดาเดกรสกวาเดกเหงาตองการอยดแลลกเพอ

ใหก�าลงใจ โดยใหเหตผลวาลกจะเบอจงตองการท

จะอยใกลๆ ลกเพอใหก�าลงใจ ดงค�ากลาวของผให

ขอมลวา

“เราใหกำาลงใจเขา ตวแมเองอยางไรกได

เขากอนใจเมอแมมา คนปวยทกคนไมวาลกหน

หรอคนอน เคาตองการใหแมมาดแล แมนะ

กำาลงใจดทสด”

ตองการไดรบขอมลความเจบปวยของลก

มารดาของเดกทปวยสนใจอยากรเกยวกบความ

เจบปวยของลก สนใจทจะอานเอกสารทเกยวของ

ใหทราบขอมลเกยวกบความเจบปวยของลก ดงค�า

กลาวของผใหขอมลวา

ตองการก�าลงใจ

มารดาตองการก�าลงใจซงเปนสงส�าคญส�าหรบ

มารดาทมบตรปวยดวยโรคเรอรง ดงค�ากลาวของ

ผใหขอมลวา

“จรงๆแลวตองใหกำาลงใจกนนะ เพราะวาลก

กนอนแมบ อยดวยกน ตองพดใหกำาลงใจกน

จะไดมกำาลงใจ ถงแมลกเขาจะอาการหนกก

ตองพดใหกำาลงใจกน ”

การสงตอขอมลทเขยนเปนลายลกษณอกษร

เมอเดกกลบบาน บางครงมการเจบปวยท

ไมรนแรง จ�าเปนตองรกษาอาการในสถานทบรการ

ใกลบาน แพทยมกถามอาการของบตร ท�าใหบาง

ครงตอบไมได ไมชดเจน มารดาตองการใหแพทย

ทรกษาในโรงพยาบาลเขยนรายละเอยดเกยวกบ

ความเจบปวยของบตร เพอใหแพทยในตางจงหวด

เขาใจเพมขน มารดาของเดกทปวยเปนมะเรงเมดเลอด

ขาวคนหนงกลาวดงน

“อยากใหโรงพยาบาลเขยนไปวาเดกปวย

เปนโรคนถาเขามอาการปวยกะทนหนมา

กใหเขาดแลดกวาน”

ประสบการณและความตองการของพยาบาล

ทดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรงทหนวยปฐมภม

และตตยภม

พยาบาลมประสบการณและความคาดหวง

วาการดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรง มดงน

คอ การเตรยมผปวยกอนออกจากโรงพยาบาล การ

สงตอขอมลใหดแลตอเนอง การท�างานรวมกนของ

พยาบาลแตละระดบ การใหครอบครวมสวนรวม

การมผจดการสงตอ การมนโยบายสนบสนน

การเตรยมผปวยกอนออกจากโรงพยาบาล

พยาบาลระดบปฐมภมคาดหวงใหพยาบาลทดแล

ผ ป วยเดกในโรงพยาบาลมการเตรยมเดกและ

ครอบครวกอนออกจากโรงพยาบาล เพอใหครอบครว

สามารถทจะดแลผปวยทบานได พยาบาลทศนย

สาธารณสขแหงหนงกลาววา



“กอน discharge ตองวางแผนกบครอบครว

นำาครอบครวไปพดคยกอนวาเดกมปญหา

อะไร พอแมตองดแลเดกอยางไร”

สวนพยาบาลทดแลเดกในโรงพยาบาล เหน

วาจะตองวางแผนกอนกลบบาน โดยเรมตงแตเดก

รบไวในโรงพยาบาล มการประเมน การใหค�าแนะน�า

และใหมารดาฝกหดการดแล

“เราประเมนตงแตวนแรกนะ เราหาปญหา

วาเกดจากอะไร คนหาวากลบมาเพราะอะไร

สอนเขาไปวาเพราะอะไร ลกจงเปนแบบน แลว

ถามกลบวาแมดแลลกอยางไรเมออยบาน

ถาตอบไมถกกตองประเมน สอน แลวแกกนใหม”

การสงตอขอมลใหดแลตอเนอง

การสอสารขอมลของผปวยจากโรงพยาบาล

ใชโทรศพท โทรสาร ขอมลทไดรบไมชดเจน ไม

ครบถวนเนองจากเขยนเพยงขอวนจฉยโรค การรกษา

ไมมขอมลการพยาบาล พยาบาลระดบปฐมภมตองการ

ขอมลทเปนลายลกษณอกษรทอธบายรายละเอยด

เกยวกบขอมลการดแลขณะอยโรงพยาบาล และ

การดแลตอเนองทบาน ดงค�ากลาวของผใหขอมลวา

“โรงพยาบาลโทรศพทรายละเอยดการรกษา

ใหขอมลคราวๆ บางทกนอยไป ทอยากใหม

คอ เรารบมาจากโรงพยาบาล อยากเหนม

จดหมาย พรอมประวตสงมา คนไขเปนโรค

อะไร มการรกษาอยางไร คณแนะนำาอะไร

มาบาง แลวจะตอง Follow up อยางไร อะไร

เมอไร เพอทเราจะไดดแลตอเนองได วาควร

จะเปนอยางไร”

การท�างานรวมกนของพยาบาลแตละระดบ

การดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรงควรม

ความรวมมอกนระหวาง พยาบาลทโรงพยาบาลและ

พยาบาลระดบปฐมภม ในครงแรกอาจตองไปเยยม

ผปวยดวยกน เพอสงตอขอมลการดแล และเมอดแล

ตอเนองแลวกรายงานใหพยาบาลทโรงพยาบาล

ทราบดวย พยาบาลระดบปฐมภมใหขอมลวา

“นดวนทจะไปดครงแรกดวยกน จากนนเรา

กไปดแลตอ เมอมปญหาอะไรตองประสาน

งานกน”

การใหครอบครวมสวนรวม พยาบาลตระหนก

ความส�าคญของครอบครวในการดแลอยางตอเนอง

โดยใหครอบครวมสวนรวมตงแตอยในโรงพยาบาล

และถงบาน พยาบาลระดบปฐมภมใหขอมลวา

“กระตนใหครอบครวมสวนรวม กอนออกจาก

โรงพยาบาล พยาบาลควรแนะนำาครอบครว

วาควรมสวนอยางไร”

การมผจดการสงตอ การปฏบตในปจจบนไมม

ผจดการสงตอ พยาบาลเหนวาการมผจดการสงตอ

จะเปนประโยชนโดยเมอผปวยจะกลบบาน พยาบาล

ทหอผ ปวยตดตอไปทผ จดการสงตอเพอรบการ

ตรวจรกษาตอเมอกลบบาน พยาบาลระดบตตยภม

ใหขอมลวา

“แนวทางของเรายงไมตดตอโรงพยาบาล

ใกลบาน เราประสานงานกบสงคมสงเคราะห

แลวเขากไปตดตอสถานอนามยใกลบาน แต

ไมไดทำาทก case ทจรงนาจะมผประสานงาน

สงตอ”

การมนโยบายสนบสนน

การดแลผปวยเรอรงมลกษณะการท�างาน

แยกสวน โรงพยาบาลดแลเดกเตมทในขณะอยโรง

พยาบาล ซงสวนใหญเมอกลบบานไมมระบบสงตอ

พยาบาลตองการใหมนโยบายทน�าไปสการปฏบต

การสงตอใหเปนระบบ และจดสรรบคลากรเปน

ผประสานงาน



“มนตองวางแผนรวมกนเปนระบบ ทวาจะ

ทำาใหตอเนองแบบไหน มนตองระดบนโยบาย

ใหผใหญมองเหน และแรงสนบสนนอนๆ”

รปแบบการดแลตอเนองของเดกทปวยดวย

โรคเรอรง

ผลการสงเคราะหขอมลจากความคดเหน

ของเดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครว พยาบาล

ทปฏบตทสถานบรการปฐมภมและตตยภม และ

การสนทนากลมรวมกน ผลการวจยพบวา รปแบบ

การดแลตอเนองเดกทปวยดวยโรคเรอรง ประกอบ

ดวย 3 ระยะ ดงน

ระยะท 1 การดแลทโรงพยาบาล ประกอบ

ดวย การตอบสนองความตองการของเดกและครอบครว

การใหมารดามสวนรวม การสรางความเขมแขงให

ครอบครว การเตรยมกอนกลบบาน

ระยะท 2 การสงตอการดแล ประกอบดวย

การมผประสานงานสงตอ การสงตอขอมลทเปน

ลายลกษณอกษร

ระยะท 3 การดแลทบาน ประกอบดวย

การใหครอบครวมสวนรวม การท�างานรวมกนแตละ

ระดบการดแล

ระยะท 1 การดแลทโรงพยาบาล

การดแลเรมทโรงพยาบาลตงแตรบไวใน

โรงพยาบาล ประกอบดวย การตอบสนองความ

ตองการของเดกและครอบครว การใหมารดาม

สวนรวม การสรางความเขมแขงใหครอบครว และ

การเตรยมกอนกลบบาน

การตอบสนองความตองการของเดกและ

ครอบครว ชวยใหเดกสบายกายและมก�าลงใจตอสกบ

ความเจบปวย โดยตงแตรบไวในโรงพยาบาล พยาบาล

ดแลจตใจเมอไดรบหตถการทเจบปวด ท�าความเขาใจ

ปฏกรยาและความรสกของเดก ใหความหวง และ

ก�าลงใจ ดวยการจดกจกรรมทเพลดเพลนเนองจาก

เดกทอแท เบอ และเหงา และชอบพยาบาลทให

ก�าลงใจ ส�าหรบครอบครวตอบสนองความตองการ

ดวยการเปดโอกาสใหมสวนรวมดแลเดกอยางใกล

ชด ใหการดแลสนบสนนชวยเหลอ ทงก�าลงใจ และ

จดสงอ�านวยความสะดวกให

การใหบดามารดามสวนรวมดแล การให

บดามารดามสวนรวมในการดแลเดกอยางใกลชด

เพอใหก�าลงใจเดกในขณะทรบไวในโรงพยาบาล

มารดาสามารถตอบสนองความตองการของเดก

เนองจากรและเขาใจเดกเปนอยางด เปนก�าลงใจใหเดก

เลนกบเดกใหเพลดเพลน และปลอบใจเดกเมอได

รบหตถการทเจบปวด รวมทงบดามารดาจะมโอกาส

ไดเหนแบบอยางการพยาบาลเดกจากพยาบาล

การสรางความเขมแขงใหครอบครว

เนองจากมารดาหวงใหลกหายปวย ตองการก�าลงใจ

และตองการขอมลเกยวกบความเจบปวยของเดก

พยาบาลควรใหก�าลงใจ และชวยเหลอมารดาใหมความ

หวงและพลงใจ เพอสามารถใหการดแลบตรได

การเตรยมกอนกลบบาน เรมตงแตรบไว

ในโรงพยาบาล การใหความรแกเดกและครอบครว

ในระหวางอยโรงพยาบาล การแลกเปลยนขอมลของ

พยาบาลทโรงพยาบาลและพยาบาลทดแลทบาน

และการใหขอมลแกครอบครวทบาน การวางแผน

ใหขอมลกระท�าอยางเปนขนตอน เรมจากขอมล

ทวไปเมอเดกรบไวในโรงพยาบาล ตอมาจะเปนขอมล

ทเฉพาะขนเมอทราบขอวนจฉยโรค และใหขอมลท

เปนรายละเอยดเกยวกบการดแลเดกเมอเขาไป

ปฏบตการพยาบาล ประกอบดวย การรบประทาน

อาหาร การดแลความสะอาด และการดแลเบอง

ตน วธการใหขอมลเปนการบอกใหทราบดวยวาจา



การใหขอมลทเปนลายลกษณอกษรดวยแผนพบ ถาเปนเดกเลกจะใหขอมลแกบดามารดา หรอผทดแลเดก ส�าหรบเดกทโตพอทจะรบรขอมลได พยาบาลจะแนะน�าทงเดกและบดามารดา เมอเดกใกลจะกลบบานจะใหขอมลเกยวกบการดแลทบาน เรองการรบประทานยา การรบประทานอาหาร และการด�าเนนชวตทบาน การสงเกตและเฝาระวงอาการผดปกตทอาจเกดขนได ระยะท 2 การสงตอการดแล ประกอบดวย การมผจดการสงตอ และการสงตอขอมลทเปนลายลกษณอกษร การมผจดการสงตอ การสงตอผปวยจากสถานทหนงไปอกสถานทหนง ตองมผทจะสงตอผปวยใหไดรบการดแลตอเนอง รวบรวมขอมลของเดกเกยวกบความเจบปวย ขอมลทวไปเกยวกบภมล�าเนาเพอเปนขอมลส�าหรบการตดตอแหลงบรการทมารดาเดกจะไปใชบรการ และใหเบอรโทรศพทแกมารดาหากเกดปญหาจะไดสามารถถามขอมลไดจากผจดการสงตอ การสงตอขอมลทเปนลายลกษณอกษร เมอเดกกลบบานการสงตอขอมลการเจบปวยของเดกจากสถานบรการหนงไปยงอกสถานบรการหนงเปนสงส�าคญมาก ขอมลของเดกทปวยในโรงพยาบาลจะท�าใหบคลากรในหนวยงานปฐมภมสามารถทราบรายละเอยดเพอใชเปนประโยชนในการดแลตอเนอง ขอมลทสงตอควรเปนขอมลทเปนลายลกษณอกษรทมรายละเอยดเกยวกบการวนจฉย การรกษา การพยาบาลทไดรบขณะอยโรงพยาบาล และการก�าหนดปญหาทต องการใหดแลตอเนองเมอออกจาก โรงพยาบาล ระยะท 3 การดแลทบาน ประกอบดวย การใหครอบครวมสวนรวม และการท�างานรวมกน

แตละระดบการดแล

การใหครอบครวมสวนรวม การดแลผปวย

ทบานหลงออกจากโรงพยาบาล พยาบาลใชกระบวนการ

พยาบาลเปนเครองมอในการประเมนผปวยและ

ศกยภาพผดแล ใหการดแลตามปญหาทประเมนได

แนะน�าการดแลโดยใหครอบครวมสวนรวม การสาธต

การพยาบาล ครอบครวมสวนรวมในการดแลเดก

ตามค�าแนะน�าของพยาบาลทเยยมบานและน�า

ความรและทกษะทไดจากพยาบาลในโรงพยาบาล

มาดแลตอทบาน

การท�างานรวมกนในแตละระดบการดแล

การดแลทรวมมอกนระหวางหนวยงานแตละระดบ

การประสานกนเกยวกบขอมล การเยยมบานรวมกน

การรายงานผลการดแลของแตละหนวยการดแล

เพอใหเกดการดแลทตอเนอง


ประสบการณของเดกทปวยดวยโรคเรอรง

เดกทป วยดวยโรคเรอรงมประสบการณ

ไมสบายกาย ทกขใจ ปรบตวตอการเจบปวย และ

หวงใหมชวตปกต อาจเนองมาจากการเจบปวยดวย

โรคเรอรงกอใหเกดความเครยดจากการเจบปวย

การศกษาครงนสอดคลองกบการศกษาประสบการณ

ของเดกปวยเรอรง โดยการทบทวนการวจยอยาง

เปนระบบจากการวจยเชงคณภาพ พบวา การเจบปวย

เรอรงท�าใหเดกไมสบายกายและใจ การเจบปวย

รบกวนการด�าเนนชวตประจ�าวน15 สอดคลองกบ

การศกษาการเผชญความเครยดของเดกทปวยดวย

โรคเรอรงทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลหลายครง

พบวา เดกมความเครยดจากการไดรบหตถการท

เจบปวด เบอหนายจากการไมไดท�ากจกรรมตางๆ

พยาบาลเปนบคลากรในทมทจะชวยสงเสรมการ

เผชญความเครยด16 และสอดคลองกบการศกษา



ประสบการณของเดกทอยโรงพยาบาล พบวาเดก

มความกลวและกงวลทแยกจากครอบครว อยใน

สงแวดลอมทไมคนเคย และเจบปวดจากการไดรบ

หตถการ ชอบพยาบาลทพดจาออนโยน มอารมณ

ขน และยอมรบความคดความรสกของเดก17

ประสบการณของมารดาเดกทปวยดวย

โรคเรอรง

มารดาของเดกทปวยดวยโรคเรอรงมความ

คาดหวงตอการดแลทไดรบ คอ มความหวงใหลก

หายปวย อยใกลชดลกเพอใหก�าลงใจ ไดรบขอมล

เกยวกบความเจบปวยของลก ก�าลงใจ สงอ�านวย

ความสะดวก และการสงตอขอมลทเปนลายลกษณ

อกษร การศกษานสอดคลองกบการศกษาประสบการณ

ของมารดาทดแลเดกทปวยในโรงพยาบาล พบวา

มารดารสกหวงใย และตองการมสวนรวมในการดแล

เดก มความหวงทจะใหเดกหายปวย และตองการ

อยดแลลกเพอใหก�าลงใจ18 นอกจากนสอดคลองกบ

การศกษาการมสวนรวมของมารดาในการดแลเดก

ทโรงพยาบาล ผลการวจยพบวามารดาตองการขอมล

ทเกยวของกบการเจบปวย ตองการก�าลงใจ และ

ความรสกทไมไดรบการดแลจากพยาบาล คอ พยาบาล

ไมมเวลาวางพอทจะดแลครอบครว19 และการศกษา

ความตองการของครอบครวระหวางทเดกอยโรงพยาบาล

มารดาเดกตองการทจะดแลเดกอยางใกลชดเพอ

ใหเดกปลอดภย และเปนสอกลางใหเดกไดรบการ

ดแลทปลอดภย20

ประสบการณและความคาดหวงของพยาบาล

ทหนวยปฐมภมและตตยภมในการดแลตอเนอง

เดกทปวยดวยโรคเรอรง

ประสบการณและความคาดหวงของพยาบาล

พบดงน คอ การเตรยมผปวยกอนออกจากโรงพยาบาล

การสงตอขอมลใหดแลตอเนอง การท�างานรวมกน

และการใหครอบครวมสวนรวม การมผจดการสงตอ

และการมนโยบายสนบสนน ผลการวจยสอดคลอง

กบการศกษาของ Foust21 ทพบวาพยาบาลทวางแผน

จ�าหนาย การมประเมนความกาวหนาของผปวย

ตดตามอาการ สอนผปวยในระหวางปฏบตการ

พยาบาล และทบทวนดวยเอกสารในวนทจ�าหนาย

การบนทกสวนใหญบนทกขณะอย โรงพยาบาล

แบบบนทกทสงใหดแลตอทบานไมมขอมลการสอน

และวางแผนจ�าหนาย

รปแบบการดแลตอเนอง

รปแบบการดแลตอเนองของเดกทปวยดวย

โรคเรอรง ประกอบดวย 3 ระยะ คอ ระยะท 1 การ

ดแลทโรงพยาบาล ประกอบดวย การตอบสนอง

ความตองการของเดกและครอบครว การใหมารดา

มสวนรวม การสรางความเขมแขงใหครอบครว

การเตรยมกอนกลบบาน ระยะท 2 การสงตอการ

ดแล ประกอบดวย การมจดการสงตอ การสงตอ

ขอมลทเปนลายลกษณอกษร ระยะท 3 การดแล

ทบาน ประกอบดวย การใหครอบครวมสวนรวม

และการท�างานรวมกนในแตละระดบการดแล เมอ

พจารณาบทบาทพยาบาลสอดคลองกบการศกษาทพบวา พยาบาลมบทบาทในการแลกเปลยนขอมลกบผปวย การคนหาความตองการของผปวยและครอบครว การสอสารขอมลในทมสหสาขา การประสานงานในระยะเปลยนผาน การสอนทกษะการดแลแกผปวย การใหครอบครวมสวนรวม22 รปแบบการดแลตอเนองของเดกทปวยดวยโรคเรอรง เปนรปแบบทสอดคลองกบความหมายของการดแลตอเนอง ทประกอบดวย การวางแผนจ�าหนาย การสงตอ และการบรการสขภาพทบาน สอดคลองกบแนวคดการดแลโดยใหครอบครวเปนศนยกลางทตระหนกถงความส�าคญของครอบครวในการดแลเดก



การตอบสนองความตองการของเดกและการสรางความเขมแขงใหครอบครว23

ขอเสนอแนะ

1. พยาบาลทดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรง

ควรน�าผลการวจยประสบการณเดกทปวยดวย

โรคเรอรงและครอบครวมาเปนแนวทางในการ

ดแลเดกเพอตอบสนองความตองการเดกทปวย

ดวยโรคเรอรงและครอบครว 2. ควรทดสอบรปแบบการดแลเดกทปวยดวยโรคเรอรงดวยการวจยเชงทดลอง 3. ผบรหารควรพฒนาระบบบรการเดกทปวยดวยโรคเรอรงและครอบครวใหไดรบการดแลทตอเนองตงแตรบไวในโรงพยาบาลและดแลตอเนองทบาน


คณะผวจยขอขอบคณแผนงานพฒนาสถาบนการศกษาใหเปนผ น�าในการสรางเสรมสขภาพ ทใหการสนบสนนทนในการศกษาวจยครงน และขอขอบคณผใหขอมลทกทาน


1. Knafl K, Santacroce, S. Chronic conditions and the

family In Jackson AP, editors. Primary care of the

child with a chronic condition. St Louis: Mosby;

2004. p. 44-59.

2. หนวยเวชระเบยนโรงพยาบาลจฬาลงกรณ. เอกสาร

บนทกสถตเดกทปวยดวยโรคไตเรอรง โรคหวใจ

และโรคมะเรง.

3. Wallander J, Varny J. Effects of pediatric chronic

physical disorders on child and family adjustment.

J Child Psychol Psychiatry 1998; 39: 29-46.

4. สดใจ สมทธการ. คณภาพชวตของผปวยเดกวยเรยน

โรคเรอรง. [วทยานพนธ]. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

มหดล; 2541.

5. Knafl KA, Gillis CL. Families and chronic illness:

A synthesis of current research. J Fam Nurs

2002; 8(3): 178-98.

6. ศภชย นวลสทธ. การวางแผนจ�าหนายผปวยของ

พยาบาลภายในโรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาล

ทวไป ภาคใต. [วทยานพนธ]. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

สงขลานครนทร; 2542

7. ชาญวทย ทระเทพ และคณะ. โครงสราง รปแบบ

และปจจยทมผลกระทบตอการจดบรการสาธารณสข.

ส�านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพ

ถวนหนา สถาบนวจยสาธารณสข;2549.

8. Lundblad B, Byrne MW, Hellstrom A. Continuing

care needs of children at time of discharge from

one regional medical center in Sweden. J Pediatr

Nurs 2001; 16(1):73-8.

9. Snowdon AW, Kane DJ. Parental needs following

the discharge of a hospitalized child. Pediatr

Nurs 1995; 21(5): 425-8.

10. สนนาฏ ลมนยมธรรม. ผลของการพยาบาลทเนน

การเตรยมจ�าหนายทารกคลอดกอนก�าหนด โดยใช

ทฤษฎความส�าเรจตามเปาหมายตอความวตกกงวล

และพฤตกรรมการดแลทารกของมารดา. [วทยานพนธ].

กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2546.

11. มลวภา เลยงสวรรณ. ผลของเตรยมจ�าหนายผปวยเดก

โรคอจจาระรวงเฉยบพลนโดยใช ทฤษฎทางการพยาบาล

ของนวแมนตอพฤตกรรมการเลยงดเดกของผดแล.

[วทยานพนธ]. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย;

2547.

12. ชลพร ยมสขไพฑรย. ผลของการใชแผนการจ�าหนาย

ทารกโรคอจจาระรวงทเนนการดแลอยางตอเนองตอ

ความพงพอใจในบรการพยาบาลและพฤตกรรมการ

ดแลทารกทบานของผดแล. [วทยานพนธ]. กรงเทพฯ:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2547.



13. โสมนส นาคนวล และนงลกษณ ไทยกล. การปฏบต

กจกรรมการวางแผนจ�าหนายผปวยของพยาบาล

แผนกผปวยใน โรงพยาบาลสงขลานครนทร. วารสาร

พยาบาลสงขลานครนทร 2547; 24(2): 107-120.

14. Sparbel KJH. & Anderson MA. Integrated literature

review of continuity of care part I, Conceptual

issues. J Nurs Scholar 2003; 32(1): 17-24.

15. Venning, A. Eliott, J. Wilson, A. & Kettler, L.

Understanding young peoples’ experience of

chronic illness: a systematic review. Int J Evid

Based Healthc 2008; 6: 321-336.

16 Boyd JR. & Hunsberger M. Chronically ill children

coping with hospitalizations : Their perceptions

and suggested intervention. J Pediatr Nurs

1998;13(6) : 330-42.

17. Coyne I. Children experiences of hospitalization.

J Child Health Care 2006; 10(4): 326-36.

18. Dudley SK. Carr JM. Vigilance: The experience of

parents staying at the bedside of hospitalized

children. J Pediatr Nurs 2004; 19(4): 267-75.

19. Ygge BM. & Arnetz JE. A study of parental involvement

in pediatric hospital care: Implications for clinical

practice. J Pediatr Nurs 2004; 19(3): 217-23.

20. Hallstrom I, Runesson I, Elander G. Observed

parental needs during their child’s hospitalization.

J Pediatr Nurs 2002; 17(2): 140-8.

21. Foust JB. Discharge planning as part of daily

nursing practice. Appl Nurs Res 2007; 20(2):

72-7.

22. Rorden JW, Taff E. Discharge planning guide for

Nurses. Philadelphia: W.B. Saunders ;1990.

23. Shelton TL, Stepanek JS. Excerpts from family-

centered care for children needing special health

and developmental services. Pediatr Nurs 1995;

21(4): 362-4.



Model of Continuing Care for Chronically Ill ChildrenTassanee Attharos D.N.S*

Churai Arpaichiratana MEd.*

Abstract : The main objective of this qualitative research was to study methods of

on-going care for chronically ill children. The research participants consisted of 7

chronically ill children, 10 mothers of chronically ill children, 10 hospital nurses

and 16 primary care staffers. The data were collected from focus group and in-depth

interviews, and were analyzed based on the content analysis method.

The major findings of the research are as follows. The methods of continuing

care for chronically ill children were divided into 3 stages. The first stage was

hospitalization, consisting of 4 tasks, namely, 1) responding to the needs of the

chronically ill child and those of his/her family, 2) involving the patient’s mother’s

participation, 3) strengthening the patient’s family and 4) doing pre-discharge

preparation. The second stage was care transfer, consisting of 2 tasks, namely,

1) appointing a transfer staffer and 2) documenting the transfer. The third stage

was home-care, consisting of 2 tasks, namely, 1) involving the patient’s family’s

participation and 2) continuing collaboration at every level of home-care.

The findings could be applied to the development of continuing care methods

for chronically ill children. Besides, this study could serve as a basis on which

further methods of continuing care for chronically ill children would be researched

and experimented.


Key words: Continuing care, Chronically ill children, Care model

*Assistant Professor, Department of Pediatric and Gynecology Nursing, TheThai Red Cross College of nursing

ผลของกลมจตสมพนธเพอการสงเสรมสขภาพจตของผนำานกศกษาพยาบาล


ผลของกลมจตสมพนธเพอการสงเสรมสขภาพจตของผนำานกศกษาพยาบาลวรรณา คงสรยะนาวน ศษ.ด.*

เสาวลกษณ จรธรรมคณ Ph.D.**

บทคดยอ : การวจยแบบกงทดลองชนดกลมเดยววดกอนและหลงการทดลองนมวตถประสงค

เพอศกษาผลของการสงเสรมสขภาพจตของกลมผนำานกศกษาพยาบาลโดยใชกลมจต

สมพนธ กลมตวอยางเปนผนำานกศกษาพยาบาล ของคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

มหดล จำานวน 37 คน เครองมอวจยประกอกดวย แบบบนทกสวนบคคล และแบบ

ประเมนสขภาพจตของคนไทย ผานการตรวจสอบคณภาพของเครองมอ โดยมความเทยง

ตรงสมประสทธแอลฟาทงฉบบ 0.84 วเคราะหขอมลโดยการทดสอบความแตกตาง

ของคะแนนปญหาสขภาพจตกอนและหลงการรวมกจกรรมดวย pair t-test ทระดบ

นยสำาคญท .05

ผลการวจยพบวา ผนำานกศกษาพยาบาล มระดบสขภาพจตโดยรวมอยในเกณฑปกต

คะแนนปญหาสขภาพจตโดยรวมหลงการเขารวมกจกรรมกลมจตสมพนธของผนำานกศกษา

พยาบาลลดลงอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ .001 คะแนนรายดานเกยวกบปญหา

อาการทางกาย อาการซมเศรา อาการทางจต และปญหาการปรบตวดานสงคม ลดลง

อยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ .05

ขอเสนอแนะจากการวจยครงนคอ ควรใหนกศกษาพยาบาลทกคนมสวนรวมใน

กจกรรมกลมจตสมพนธ เพอสงเสรมสขภาพจตและชวยใหสามารถปรบตวกบการเรยน

การสอนในหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑตไดดยงขน


คำาสำาคญ : กจกรรมกลมจตสมพนธ, การสงเสรมสขภาพจต, ผนำานกศกษาพยาบาล

*ผชวยศาสตราจารย ภาควชาสขภาพจตและการพยาบาลจตเวชศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล**ผชวยศาสตราจารย ภาควชาการพยาบาลรากฐาน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

วรรณา คงสรยะนาวน และเสาวลกษณ จรธรรมคณ


ความสำาคญของปญหา

การสงเสรมสขภาพของประชาชนใหมความ

สมบรณทางกาย ใจ สงคม และจตวญญาณนน

จตใจถอเปนพนฐานทสำาคญทจะเปนภมคมกนตอ

การปรบตวในสถานการณตางๆ ทมการเปลยนแปลง

อยางรวดเรว ภาวะสขภาพจตของบคลากรทางสขภาพ

มสวนสำาคญตอการใหการบรการและการสงเสรม

สขภาพของประชาชนโดยรวมใหมความสมบรณทาง

กาย ใจ สงคม และจตวญญาณ จงเปนความสำาคญ

สำาหรบการจดหลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

คณะพยาบาศาสตรในการเตรยมนกศกษาพยาบาล

ใหสอดคลองกบความตองการของสงคมโดยการ

เนนการสงเสรมสขภาพ1 นกศกษาตองมความพรอม

ในการปรบตวใหเขากบการเรยนการสอนสาขาพยาบาล

ศาสตร สามารถทำางานรวมกบผอนไดอยางมความสข

และมสขภาพจตและรางกายทสมบรณ

การจดการเรยนการสอนสาขาพยาบาล

ศาสตร นกศกษาตองเรยนทงภาคทฤษฎและภาค

ปฏบต โดยเฉพาะการเรยนในภาคปฏบตตองฝก

ทกษะการพยาบาลกบชวตของมนษย การปฏบต

พยาบาลจงตองมความระมดระวงรอบคอบ มความรและสามารถประยกตความรสการปฏบตการพยาบาลได ทำาใหนกศกษาพยาบาลมความเครยดมากทสด2,3,4,5 ความเครยดทเกดขนกบนกศกษาหากเปนไปอยางตอเนองเรอรง อาจกอใหเกดผลทางลบโดยแสดงอาการทางกาย (somatic disease) ปญหาสขภาพจต (mental health disorders) และความรสกเหนอยลาได (feelings of exhaustion)5,6 ซงหากขาดการชวยเหลอแลวอาจทำาใหนกศกษาพยาบาลสวนหนงมโอกาสทจะยตการศกษาหรอ

ศกษาไมสำาเรจ7,8 จากการศกษาตดตามนกศกษา

ในระยะยาวของเอดเวดรและคณะ9 พบวานกศกษา

พยาบาลป 3 เทอมแรก มความเครยดสงกวาปอนๆ

และกอนจบการศกษาจะมระดบความมนใจในตนเอง

ตำาทสด

การศกษาของวรรณา คงสรยะนาวน10 พบ

วานกศกษาพยาบาลมปญหาในการสรางสมพนธภาพ

กบผปวยและบคลากรในทมสขภาพ หากมภาวะ

สขภาพจตทผดปกต จะสงผลกระทบตอคณภาพ

การดแลผปวยได ดงนนการเฝาระวงและการให

ความชวยเหลอนกศกษาจำาเปนตองทำาอยางตอเนอง

ผทมสวนชวยในการสงเสรมสขภาพของนกศกษา

คอ กลมนกศกษาดวยกนเองเนองจากกลมวยรน

จะใชเวลาอยกบเพอนมาก การพกในหอพกนกศกษา

พยาบาลมกจกรรม การเรยนร ฝกปฏบตงาน และ

หาประสบการณรวมกนตลอดเวลา 4 ปของหลก

สตรฯ คณะพยาบาลศาสตรไดมการจดตงกลมผนำา

นกศกษาพยาบาล โดยไดรบการพฒนาใหเปนผนำา

เพอทำาหนาทดแลชวยเหลอกลมนกศกษาโดย

ประสานงานและรวมกจกรรมตางๆของคณะฯ และ

มหาวทยาลย รวมทงพฒนานกศกษาดวยกน ดงนน

กลมผนำานกศกษาจงมความสมพนธกบนกศกษา

อยางใกลชด จงเหมาะสมในการชวยเฝาระวงและ

การใหความชวยเหลอเมอเพอนนกศกษาเกดปญหา

ทางสขภาพจต

ผนำานกศกษาควรมภาวะสขภาพจตทด มสภาพ

รางกายและจตใจพรอมในการทำางาน การจดกจกรรม

ตางๆ และมความสามารถในการปฏสมพนธกบผอน

ดงนน การสงเสรมสขภาพจตของผนำานกศกษาพยาบาล

จงมความสำาคญ เมอผนำานกศกษาพยาบาลมสขภาพ

จตทดจะทำาใหมศกยภาพภาพในการเปนผนำา รวม

สรางสรรคกจกรรมเพอพฒนาเพอนนกศกษาดวยกน

ใหมสขภาพจตทด มความเชอมนในความสามารถ

ของตนเอง



การเรยนรสความสำาเรจในรปแบบกจกรรม

กลมจตสมพนธ (encounter group)11,12 เปนกจกรรม

ทไดรบการยอมรบวามประโยชนในการลดภาวะเครยด13

นอกจากน กจกรรมกลมจตสมพนธยงชวยในการ

เพมความรสกมคณคาในตนเอง14,15 เพมคณภาพใน

การสอสารระหวางบคคล16 และเพมการยอมรบใน

ตนเอง17

อยางไรกตาม จากการทบทวนวรรณกรรม

ยงไมมการศกษาผลของกลมจตสมพนธในการสง

เสรมสขภาพจตในผนำานกศกษาพยาบาล แตจาก

แนวคดของ Mohr18 กลาววาความรสกมคณคาใน

ตนเองจะทำาใหบคคลสามารถปรบตวได มความเชอมน

ในตนเอง มวธการเผชญความเครยด และแกปญหา

ไดเหมาะสม แสดงถงการมสขภาพจตด และแนวคด

ของ Rogers11 สนบสนนวากลมจตสมพนธมผลให

ความรสกมคณคาในตนเองสงขน ดงนน กจกรรม

กลมจตสมพนธนาจะสงเสรมสขภาพจตของผนำา

นกศกษาพยาบาลได


เพอศกษาผลของกจกรรมกลมจตสมพนธ

ในการสงเสรมสขภาพจตของกลมผนำานกศกษา

พยาบาล

กรอบแนวคดของการวจย

กรอบแนวคดของการวจยครงน เปนการประยกต

ทฤษฎกลมจตสมพนธของโรเจอร11 ทมการประยกต

ใชโดยดกซอน12,19 ดกซอนอธบายวา กลมจตสมพนธ

ทำาใหเกดความตระหนกในตนเอง (self awareness)

เมอบคคลไดรบความไววางใจ บคคลจะสามารถ

พฒนาตนเอง มศกยภาพทจะควบคมและ กำาหนด

วถชวตของตนเอง เพมความสามารถควบคมตนเอง

(self control) ในการใชศกยภาพทมอยอยางเตมท

เหนคณคาในตนเอง (self confidence/ self esteem)

รศกยภาพของตนเอง ทำาใหสามารถปรบตวเขากบ

สถานการณตางๆ ได สามารถรบความทาทาย (challenge)

ทงความสำาเรจหรอความลมเหลว (success/ failure)

ทำาใหเกดผลสดทายคอ การเคารพในตนเอง (self

respect) ซงทงหมดนจะทำาใหบคคลเปนผมสขภาพ

จตด11,20 กจกรรมจตสมพนธจงเปนกระบวนการหนง

ทชวยในการสงเสรมสขภาพจต ทำาใหบคคลนนๆ

มความฉลาดทางอารมณ (emotional intelligence)

ซงมความสมพนธทางบวกกบความเปนผนำา21 และ

สามารถนำาไปพฒนาทงตนเองและผอนตอไปได



กจกรรมกลมจตสมพนธ ทใชในการศกษา

ครงน มขนตอน ดงน

1. การสรางสมพนธภาพ ใหมความไววางใจ ยอมรบซงกนและกน การปรบตวเขากบบคคล เกดความตระหนกในตนเอง สามารถควบคมตนเอง และเกดความเชอมนในตนเอง 2. การสรางคณคาในตนเอง การใหกำาลงใจ การยอมรบความสามารถ (reinforcement) เปนขนตอนททำาใหผนำานกศกษามความเชอมนในตนเองหรอคณคาในตนเอง (self confidence/ self esteem) 3. การใหความหมายใหม (Psychoanalytical re-enactment) ทำาใหกลาเปดเผยความตองการของตนเอง และใหโอกาสแกตนเองและผอนเพอการปรบตว การรจกใหอภย

4. เพมทกษะสงคม (Acquisition of social skills) ทำาใหรจกควบคมตนเอง เกดความเชอมนในตนเอง และเกดผลสดทายคอ มความยอมรบนบถอในตนเองและผอน รจกศกยภาพของตนเองในการเปนผนำา สามารถดงศกยภาพในตวเองมาใชในการแกปญหา การปรบตวกบความเครยด และ

การพฒนาทกษะการทำางานรวมกบผอน

5. การแบงปนประสบการณ เพมความตระหนก

รในตนเองและเขาใจผอน กลาแสดงออกในกลม ชวย

กนวเคราะหปญหา เสนอความคดเหนและแนวทาง

แกไข เรยนรในการประเมนผลงานและแนะแนวทาง

พฒนา ทำาใหความสามารถพฒนาตนเองใหอยรวม

กบผอนๆไดด ทำาใหมสขภาพจตด

4

กจกรรมกลมจตสมพนธ ทใชในการศกษาครงน มขนตอน ดงน

1. การสรางสมพนธภาพ ใหมความไววางใจ ยอมรบซงกนและกน การปรบตวเขากบบคคล เกดความตระหนกในตนเอง สามารถควบคมตนเอง และเกดความเชอมนในตนเอง

2. การสรางคณคาในตนเอง การใหกาลงใจ การยอมรบความสามารถ (reinforcement) เปนขนตอนททาใหผนานกศกษามความเชอมนในตนเองหรอคณคาในตนเอง (self confidence/ self esteem)

3. การใหความหมายใหม (psychoanalytical re-enactment) ทาใหกลาเปดเผยความตองการของตนเอง และใหโอกาสแกตนเองและผอนเพอการปรบตว การรจกใหอภย

4. เพมทกษะสงคม (acquisition of social skills) ทาใหรจกควบคมตนเอง เกดความเชอมนในตนเอง และ เกดผลสดทายคอ มความยอมรบนบถอในตนเองและผอน รจกศกยภาพของตนเอง

self control

self confidenceself awareness

success/ failure

challenge

self respect

self realization

รป 1 The Leadership Trust’s leadership self-development model 12



กจกรรมกลมจตสมพนธ

การสรางสมพนธภาพ

การสรางคณคาในตนเอง

การใหความหมายใหม

การเพมทกษะสงคม

การแบงปนประสบการณ

ความเขาใจยอมรบกนและกน

การตระหนกในตนเอง

การควบคมตนเอง

ความเชอมนในตนเอง

การเหนคณคาในตนเอง

ความเขาใจตนเอง

สขภาพจตของผนำา

นกศกษาพยาบาล

สมมตฐานการวจย

คะแนนปญหาสขภาพจตของผนำานกศกษา

พยาบาลภายหลงการเขารวมกจกรรมกลมจตสมพนธ

ลดลงกวากอนเขารวมกจกรรมกลมสมพนธ

วธดำาเนนการวจย

การศกษาครงน เปนการวจยกงทดลอง

(Quasi-experimental design) ชนดกลมเดยววด

กอนและหลงการทดลอง (one group pre and post

test study) ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ

ผนำานกศกษาพยาบาล ของคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดล ทกชนป จำานวน 62 คน การวจย

ครงนใชกลมตวอยางจำานวน 37 ราย ทยนดเขารวม

กจกรรมการพฒนาผนำานกศกษาพยาบาล

รปท 2 กรอบแนวคดในการวจย


1. แบบบนทกขอมลสวนบคคล ไดแก อาย

การศกษา ภมลำาเนา ปญหาสขภาพกาย

2. แบบประเมนปญหาสขภาพจต เปนแบบ

วดสขภาพจตในคนไทย สรางโดย สชรา ภทรายต

วรรตน และคณะ22 ตามเกณฑการวนจฉยของ DSM IV

ทมประสทธภาพในเชงโครงสรางอำานาจการจำาแนก

ระหวางคนปกต และกลมผมปญหาทางจตอยาง

มนยสำาคญทางสถตทระดบ .001 ความเทยงตรง

สมประสทธแอลฟาทงฉบบ 0.84 มความตรงเชง

โครงสราง สามารถแยกความผดปกตไดครอบคลม

5 ดาน



2.1) กลมอาการทางกายเนองจากความผดปกตทางจต (Somatic) มจำานวน 10 ขอ เปนการประเมนอาการทางกายหรอความทกขอนเกดจากการรบรถงผดปกตของรางกาย เชนปวดศรษะหรอตามสวนตางๆ ของรางกาย คาความเชอมนสมประสทธแอลฟา 0.94 2.2) กลมอาการซมเศรา (Depression) มจำานวน 20 ขอ เปนการประเมนความรสก เบอหนาย ทอแท สนหวง ไมเหนคณคาของตนเอง ไมมความสข คาความเชอมนสมประสทธแอลฟา 0.82 2.3) กลมอาการวตกกงวล (Anxiety) มจำานวน 15 ขอ เปนการประเมนความตนเตนตกใจงาย หงดหงด กระวนกระวาย ประหมา การกลวโดยไมทราบสาเหต อาการเครยดทมอาการทางกายรวมดวย คาความเชอมนสมประสทธแอลฟา 0.84 2.4) กลมอาการทางจต (Psychotic) มจำานวน 10 ขอ เปนการประเมนความผดปกตเนองจากการรบร มพฤตกรรมหรอบคลกภาพเปลยนแปลงหรอผดปกต มความคดหรอเชอในสงทไมเปนความจรง ไดยนเสยงโดยไมเหนตวตน คาความเชอมนสมประสทธแอลฟา 0.87 2.5) การปรบตวทางสงคม (Social function) มจำานวน 15 ขอ เปนการประเมนการแสดงพฤตกรรมทมปญหาในการมปฏสมพนธกบสงคม กลวการเขาสงคมทมคนมากๆ ลำาบากใจทจะสนทนาหรอรบฟงผอน คาความเชอมนสมประสทธแอลฟา 0.85 การตอบแบบสอบถาม ใหผตอบสำารวจอาการ/ ความรสกในชวง 1 เดอนทผานมาวาอยในระดบใด คำาตอบจะแบงเปน 5 ระดบ คอ ไมม หมายถงไมเคยมอาการเลย เลกนอย หมายถง เคยมอาการประมาณ 1-2 ครง ปานกลาง หมายถง เคยมอาการ ประมาณสปดาหละครง คอนขางมาก หมายถง เคยมอาการหลาย ๆ ครงใน 1 สปดาห และมาก หมายถง เคยมอาการบอยมาก เกอบทกวน

การแปลความหมายของคะแนน โดยรวมคะแนนแตละกลมอาการแลวหารดวยจำานวนขอคำาถาม นำาคาคะแนนทไดในแตละกลมไปเทยบกบคา T-Score ของคนปกต ซงอยในคะแนน T-Score ท 65 และปรบเปนคาเฉลย

การตรวจสอบคณภาพเครองมอ

1. ความตรงตามเนอหา แบบวดสขภาพจตชดน ไดผานการตรวจสอบความตรงของเนอหา และความเหมาะสมของภาษาโดยผทรงคณวฒ ไดแก จตแพทย นกจตวทยา จากนนจงทำาการปรบปรงแบบตามคำาแนะนำาของผทรงคณวฒ 2. ความเชอมน นำาเครองมอนไปทดลองใชกบนกศกษาพยาบาล จำานวน 30 คน ไดคาความเชอมนสมประสทธแอลฟา = 0.945

การพทกษสทธของกลมตวอยาง

กอนดำาเนนการวจยมการชแจงวตถประสงคของการวจย และขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม การตอบและสงกลบแบบสอบถามเปนการแสดงความยนยอมเขารวมในการวจย การนำาเสนอผลการวเคราะหขอมลในภาพรวม การตอบแบบสอบถามจะเปนไปตามความสมครใจของกลมตวอยางสามารถปฏเสธการเขารวมวจยเมอไรกไดโดยจะ

ไมมผลกระทบตอกลมตวอยางแตอยางใด


ผวจยทำาหนงสอขออนมตจากรองคณบดฝาย

กจการนกศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลย

มหดล เพอขอความรวมมอการเกบรวบรวมขอมล

หลงจากไดรบอนมตแลว ผวจยเปนผดำาเนนการ

เกบขอมลดวยตนเองโดยดำาเนนการดงน

ขนเตรยมการ ผวจยทมความเชยวชาญ

ดานการทำากจกรรมจตสมพนธเปนผนำากลม โดยม



ประสบการณในการทำางานกลมประมาณ 10 ป ม

การประชมและวางแผนในการจดกจกรรมกลมจต

สมพนธ และมการประชมกอน และหลงการจด

กจกรรมกลมเพอการปรบเปลยนกจกรรมใหม

เหมาะสมทกครง

ระยะท 1 ผวจยพบกลมตวอยางเพอชแจง

วตถประสงคในการทำาวจย อธบายวธการตอบแบบ

สอบถามใหกลมตวอยางเขาใจ หลงจากนน ใหกลม

ตวอยางตอบแบบประเมน

ระยะท 2 การดำาเนนกจกรรมกลมจตสมพนธ

เปนเวลา 1 วนครง ประกอบดวย กจกรรมตอไปน

1. กจกรรม “มหศจรรยแหงชวต” (เวลา 2

ชวโมง) โดยใหสมาชกทำาความรจกกนในกลมเกด

บรรยากาศทเปนกนเอง สรางความคนเคยและ

ความสนกสนาน เปาหมายเพอใหเกดความไววางใจ

กลาแสดงออกเกดความเชอมนในตนเอง กจกรรม

“การเลอกเสอผา”ใหเปรยบเทยบความชอบและ

ความไมชอบวาเหมอนหรอตางกนอยางไร กจกรรม

นมเปาหมายใหรบรวามความแตกตางระหวาง

บคคล ยอมรบซงกนและกน เขาใจและตระหนกร

ในตนเอง

2. กจกรรม “คณภาพแหงจตใจ” (เวลา 3

ชวโมง) โดยใหนกศกษามสวนรวมในการบรรยาย

ความตองการทจะใหบคคลอนปฎบตตอตวเอง

อยางไร ทำาอยางไรทจะไดรบในสงทตองการจาก

ผอน และเกดความรสกอยางไร เปนกจกรรมท

ทำาใหเกดความเขาใจความตองการพนฐานของ

มนษย การจะไดรบในสงทตนตองการจากผอนจะ

ตองใหสงนนกบผอนกอน และความรสกทไดใหกบ

ผอนจะทำาให ผใหเกดความภาคภมใจ เกดความสข

เหนคณคาในตนเอง

3. กจกรรม “มองตางมม” (เวลา 1 ชวโมง) โดยการใหมองจดดำาบนผาขาว ผวจยพดชกจงและกระตนทางอารมณใหนกศกษามองเหนในความดของผอนทมอยมากมายเหมอนผาขาว แตขอบกพรองทมเลกนอยเหมอนจดดำาทสามารถมองขามได ใหโอกาสผอนไดพฒนาจดบกพรองนน ไมตดสนใจตำาหนผอนจากจดบกพรองเลกนอย จดบกพรองสามารถพฒนาไดเปนการใหโอกาสกบตนเอง และบคคลอนในการปรบตวเขาหากน อยามองแตความผดพลาดเลกนอย ควรมการใหอภย ไมซำา

เตมกน กจกรรมนมเปาหมายใหนกศกษาใหโอกาส

ตนเองในการพฒนาและสามารถปรบตวใหอยดวย

กนกบผอน รจกการใหอภย

4. การเพมทกษะสงคม 4.1) กจกรรม “Hand

dancing” (เวลา 1 ชวโมง) ใหกลมตวอยางจบค

ประกบมอในระยะหางกน โดยคนหนงเปนผนำาเคลอน

มอในทศทางตางๆ และใหผตามพยายามเคลอน

มอตาม แลวจงสลบบทบาทกน เปนกจกรรมทชวย

ใหนกศกษาเขาใจเรองการใหและการรบ บทบาท

การเปนผนำาและผตาม ผนำาตองเขาใจความเครยด

ของผตามทตามผนำาไมทน ผนำาตองสนใจใหความ

ชวยเหลอ มความเหนอกเหนใจกน การทำางานตอง

มการปรบตวเขาหากนเพอใหงานประสบความ

สำาเรจ 4.2) กจกรรม “เขาเลาวา” (เวลา 4 ชวโมง)

ใหกลมตวอยางรวมกนวางแผนและแสดงกจกรรม

สนทนาการในชวงอาหารคำา เปนกจกรรมชวยการ

ปรบตวในการอยรวมกน การยอมรบความสามารถ

และความแตกตางของบคคล การรวมกนวางแผน

แกปญหาโดยใชศกยภาพของบคคลทมอยอยาง

เตมท มความจรงใจและเสยสละ มเปาหมายให

นกศกษารจกควบคมตนเอง รจกแกปญหาและปรบตวกบความเครยด



5. กจกรรม “การแบงปนประสบการณ”

(เวลา 3 ชวโมง) โดยใหกลมตวอยางเขากลมยอย

เพอแลกเปลยนความรสก อารมณ อคต ประสบการณ

และความคาดหวงระหวางการอยรวมกน รวมทง

รวมกนเสนอแนะแนวทางแกไขปญหาทเกดจาก

การอยรวมกน กจกรรมนมเปาหมายใหนกศกษา

เขาใจความเหมอนและความตางของความรสกใน

การอยรวมกน สามารถวเคราะหปญหาหรออปสรรค

ทเกดขน ชวยกนหาแนวทางแกไขปญหา มการเรยนร

ซงกนและกน เขาใจตระหนกรตนเองและผอน

ระยะท 3 ใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถาม

และสงคนใหผวจยภายใน 2 วนหลงสนสดกจกรรม

เพอใหเวลาในการคดทบทวนความรสกและประเมน

ปญหาทางสขภาพจตทเกดขนจรงภายหลงการ

เขารวมกจกรรมกลมจตสมพนธ


1. แจกแจงความถและหาคารอยละ คาเฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด คาตำาสด ของ

ขอมลดานปจจยสวนบคคล

2. เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนน

ปญหาสขภาพจต โดยรวมและรายดาน โดยกำาหนด

ระดบนยสำาคญทระดบ .05


การวจยครงนศกษาในผนำานกศกษาพยาบาล

จำานวน 62 คน จากแบบสอบถามทไดรบกลบ

ทงหมด 55 ฉบบ มแบบสอบถามทมความสมบรณ

มเพยง 37 ฉบบ คดเปนรอยละ 59.68 กลม

ตวอยาง ทงหมด 37 คน มอายระหวาง 18-32 ป

อายเฉลย 20 ป (SD = 2.24) สวนใหญมภมลำาเนา

อยตางจงหวด มเกรดเฉลยประมาณ 2.9 (range

2.1 -3.7) มสขภาพกายแขงแรง มเพยง 3 คนทม

ปญหาสขภาพ ไดแก ไมเกรน ภมแพ และไขหวด

กลมตวอยางทงหมดมคะแนนปญหาสขภาพจต

โดยรวมทงกอนและหลงการรวมกจกรรมจตสมพนธ

อยในเกณฑปกต (ตารางท 1)



การเปรยบเทยบคะแนนปญหาสขภาพจต

กอนและหลงการรวมกจกรรมกลมสมพนธ พบวา

มความแตกตางกนอยางมนยสำาคญทางสถตท

.001 (ตาราง 2) สำาหรบการวเคราะหรายดานพบวา

ปญหาสขภาพจตดานการรบรปญหาอาการทางกาย

อาการซมเศรา การปรบตวทางสงคมและอาการ

ทางจต ของกลมตวอยาง มคาลดลงจากคะแนน

กอนเขารวมกจกรรมกลมสมพนธอยางมนยสำาคญ

ทางสถตท .05 ยกเวนปญหาสขภาพจตดานการ

รบรอาการวตกกงวล พบวา มความแตกตางกน

อยางไมมนยสำาคญทางสถต (ตารางท 2)

ตารางท 1 เปรยบเทยบคะแนนปญหาสขภาพจตระหวางเกณฑปกต และกลมตวอยางกอนและหลงการ

ทดลอง (n = 37)

ปญหาสขภาพจตโดยรวม/

รายดานคาปกต

กลมตวอยาง

กอน หลง

X SD X SD

โดยรวม 0.10-1.30 0.612 0.31 0.474 0.26

รายดาน

-อาการทางกาย 0.10-1.30 0.71 0.49 0.49 0.38

-อาการซมเศรา 0.20-1.37 0.40 0.36 0.29 0.26

-ความวตกกงวล 0.11-1.38 0.79 0.41 0.69 0.40

-อาการทางจต 0.24-1.35 0.38 0.37 0.27 0.29

-การปรบตวทางสงคม 0.26-2.52 0.80 0.43 0.63 0.39




คะแนนปญหาสขภาพจตกอนเข าร วม

กจกรรมจตสมพนธ สงกวา คะแนนปญหาสขภาพ

จตหลงการเขารวมกจกรรม อยางมนยสำาคญทางสถต

ทระดบ .001 (ตาราง 2) ซงสนบสนนสมมตฐาน

งานวจย แสดงใหเหนวา กลมจตสมพนธมผลใน

การสงเสรมสขภาพจตของผนำานกศกษาพยาบาล

โดยรวมใหดขน ทงนสามารถอธบายตามแนวคด

ของโรเจอร11 และดกซอน12 กจกรรมกลมจตสมพนธ

ทงหมดทำาใหผนำานกศกษาเหนคณคาในตนเอง

สามารถดงศกยภาพในตวเองมาใชในการแกปญหา

เปนการสรางใหเหนคณคาในตนเอง การเรยนร

ความสำาคญของตนเองทมตอเพอนและสงคม ชวยให

นกศกษาเกดความมนใจในตนเองมากขน มความ

ไววางใจ เขาใจซงกนและกน ทำาใหกลาเปดเผยตวเอง

ชวยใหบคคลไดสำารวจคนหาตนเอง เผชญปญหาท

เกดขนอยางตรงไปตรงมาและหาแนวทางในการ

แกไข ลดความขดแยงภายในจตในของตนไดอยาง

เหมาะสม ทจะนำาไปสสขภาพจตทด มวฒภาวะใน

อารมณ ทำาใหคะแนนการรบรปญหาทอาจเกดจาก

อาการทางกาย อาการซมเศรา การปรบตวทางสงคม

และอาการทางจต ลดลงภายหลงจากการเขารวม

กจกรรม ซงหมายถงสขภาพจตของกลมตวอยางดขน

ผลการศกษาสอดคลองกบการศกษาของ

นนทวรรณ เภาจน และสาระ มขด15 พบวา กลมจต

สมพนธ สงเสรมบรรยากาศของการยอมรบซงกน

และกน ชวยใหสมาชกการเหนคณคาของตนเอง

และผอน และใหการแบงปนประสบการณระหวาง

สมาชก และตรงกบการศกษาของนาตยา วงศหลกภย14

กณฑล ตรยะวรางพนธ23 ชรนทรวองวรยทธ24 และ

สนทร ชะชาตย และคณะ25 ทพบวากลมจตสมพนธ

มผลในการสงเสรมความมคณคาในตนเอง นอกจากน

ตารางท 2 เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนปญหาสขภาพจตระหวางกอนและหลงการทดลอง (n=37)

ปญหาสขภาพจตโดยรวม/

รายดาน

กอนการทดลอง หลงการทดลอง Pair

t-test P-value

X SD X SD

ปญหาสขภาพจตโดยรวม 0.613 1.55 0.474 1.29 4.06 .000***

ปญหาสขภาพจตรายดาน

อาการทางกาย 0.71 0.49 0.49 0.38 4.05 .000***

อาการซมเศรา 0.40 0.36 0.29 0.26 2.10 .04 *

ความวตกกงวล 0.79 0.41 0.69 0.40 1.62 .115

อาการทางจต 0.38 0.37 0.27 0.29 2.44 .02 *

การปรบตวทางสงคม 0.80 0.43 0.63 0.39 2.80 .008 **

*p < .05; **p < .01; ***p < .0001



ผลการศกษายงสนบสนนการศกษาของเยาวลกษณ

กลนหอม และเบญจวรรณ ศรโยธน26 ทศกษาผลของ

กลมพฒนาตนตอพฤตกรรมการดแลตนเองดาน

สขภาพจตของนกศกษาพยาบาลศาสตร ชนปท 3

ของวทยาลยพยาบาลแหงหนง พบวา คาเฉลยของ

คะแนนพฤตกรรมการดแลตนเองดานสขภาพจต

ของนกศกษา มากกวากอนเขากลมพฒนาตนอยาง

มนยสำาคญทางสถต ทระดบ .05 และคาเฉลยของ

คะแนนพฤตกรรมการดแลตนเองดานสขภาพจต

ของนกศกษากลมทดลองมากกวานกศกษากลมควบคม

อยางมนยสำาคญทางสถต ทระดบ .05

กจกรรมกลมจตสมพนธยงมผลในการ

พฒนาทกษะทางสงคมโดย วรรณา แซเตยว27 ได

ศกษาผลของกลมจตสมพนธตามแนวคดของ

โรเจอรทมตอคณภาพในการสอสารระหวางบคคล

ของนกศกษาหอพกของมหาวทยาลยแหงหนง พบวา

คณภาพในการสอสารของนกศกษาสงกวากลมทไมม

การรวมกจกรรมกลมจตสมพนธ อยางมนยสำาคญท

.05 และจากการศกษาของ อดศรา วลาลย28 ทศกษา

ผลของกลมจตสมพนธตอการเปดเผยตนเองของ

นกศกษามหาวทยาลยแหงหนง พบวาคะแนนการ

เปดเผยตนเองของนกศกษากลมทเขารวมกลมจต

สมพนธ สงกวากลมทไมมการรวมกจกรรมอยางม

นยสำาคญท .01 และการศกษาของ วาคเนอร29 พบวา

กจกรรมกลมสมพนธมผลในการพฒนาความเปน

ผนำาในการดแล (caring leadership) ของนกศกษา

พยาบาล เนองจากบรรยากาศการดแล มการเคารพ

ซงกนและกน การฟงอยางตงใจ และการใหความ

เชอมนตอกน

สรปผลการวจย

ผลลพธของกลมจตสมพนธมผลใหคะแนน

ปญหาสขภาพจตลดลง ซงหมายถงภาวะสขภาพจต

ของผนำานกศกษาพยาบาลดขน

ขอจำากดในการวจย

กลมผนำานกศกษาทศกษามเพยงนกศกษา

ชนปท 1-3 ซงมจำานวนนอย สวนผนำานกศกษาปท 4

ทเขารวมการวจยมการตอบแบบสอบถามไมสมบรณ

จงไมสามารถนำามาวเคราะหได ดงนนผลของการ

วจยจงอาจไมสามารถเปนตวแทนของนกศกษาใน

ภาพรวมทงหมดได

ขอเสนอแนะในการนำาผลการวจยไปใช

1. ฝายกจการนกศกษาของสถาบนการ

ศกษาพยาบาล สามารถนำาแนวทางของกลมจตสมพนธ

ของการวจยนไปพฒนานกศกษากลมอนๆ เพอการ

สงเสรมสขภาพจต

2. การนำากจกรรมกลมจตสมพนธไปใช

ควรแบงกลมนกศกษาใหเหมาะสมไมใหญเกนเพอ

ใหมการแบงปนประสบการณไดอยางทวถง

ขอเสนอแนะในการวจยตอไป

1. ควรมการวจยซำาโดยเพมจำานวนกล ม

ตวอยางใหมากขนและมจำานวนนกศกษาในแตละชน

ปทใกลเคยงกนและควรศกษาเปรยบเทยบผลตอ

สขภาพจตในแตละชนป

2. ควรมการตดตามภาวะสขภาพจตในระยะ

ยาวของผนำานกศกษาพยาบาลโดยเฉพาะการเลอน

ชนป และการเปลยนผานเปนพยาบาลวชาชพ




ผวจยขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย

ดร.สชรา ภทรายตวรรตน ภาควชาจตเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

ไดกรณาอนญาตใหใชแบบวดสขภาพจตในคนไทย

และการใหการปรกษาทางสถตและขอเสนอแนะ

ตางๆ อยางดยง และขอขอบคณรองศาสตราจารย

ประอรนช ตลยาธร และฝายกจการนกศกษาทได

กรณาใหทนสนบสนน


1. คมอการศกษา หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล, 2547.

2. Edwards D, Burnard P. A systematic review of

stress and stress management interventions for

mental health nurses. J Adv Nurs 2003; 42(2):

169-200.

3. Jones M, Johnson D. Distress, stress and coping

in first-year student nurses. J Adv Nurs 1997;

26(3): 475-82.

4. Jones M, Johnson D. Reducing distress in first

level and student nurses: a review of the applied

stress management literature. J Adv Nurs 2000;

32(1): 66-74.

5. Beck DL, Srivastara R. Perceived level and

sources of stress in baccalaureate nursing stu-

dents. J Nurs Educ 1992; 30, 127-33.

6. Evan W, Kelly B. Pre-registration diploma stu-

dent nurse stress and coping measures. Nurse

Education Today 2004; 24(6): 473-82.

7. Deary IJ, Watson R, Hogston R. A longitudinal

cohort study of burnout and attrition in nursing

students. J Adv Nurs 2003; 43(1): 71-81.

8. Lindop E. Individual stress and its relationship to

termination of nurse training. Nurse Education

Today 1989; 9(3): 172-79.

9. Edwards D, Burnard P, Bennett K, Hebden U. A

longitudinal study of stress and self-esteem in

student nurses. Nurse Education Today 2010;

30: 78-84.

10. วรรณา คงสรยะนาวน. ผลการปรกษาเชงจตวทยา

แบบกลมตอการศกษาภาคปฏบตของนกศกษา

พยาบาลชนปท 3. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2531.

11. Rogers CR. Carl Rogers on encounter groups.

New York: Harper and Row; 1970.

12. Dixon N. In: Rogers G, Theory and practice of

leadership. CA: Thousand Oaks, SAGE Publications;

2006. p. 268-91.

13. Lees S, Ellis N. The design of a stress-management

program for nursing personnel. J Adv Nurs 1990;

15(8): 946-61.

14. นาตยา วงศหลกภย. การศกษาผลของกลมจตสมพนธ

ทมตอการเหนคณคาในตนเองของวยรน. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2532.

15. นนทวรรณ เภาจน และสาระ มขด. ผลของกลมจต

สมพนธทมตอการเหนคณคาในตนเองของนกศกษา

พยาบาลชนปท 2 วทยาลยพยาบาลเกอการณย.

วารสารเกอการณย 2540; 7(1): 22-31.

16. วรรณา แซเตยว. ผลของกลมจตสมพนธตามแนวโรเจอรส

ทมตอการเพมคณภาพในการสอสารระหวางบคคล

ของนกศกษาหอพก. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

17. อดศรา วลาลย. ผลของกลมจตสมพนธตอการเปด

เผยตนเองของนกศกษา. วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.



18. Mohr WK. Psychiatric-mental health nursing:

evidenced-based concepts, skills, and practices.

7th ed. New York, Lippincott; 2009.

19. Rogers G. Theory and practice of leadership. CA:

Thousand Oaks, SAGE Publications; 2006.

20. Gazda, G.M. Basic approaches to group

psychotherapy and group counseling, (2nd.ed.)

Springfield, IL: Charles Thomas, 1975.

21. Higgs M. Aitken P. An exploration of the relationship

between emotional intelligence and leadership

potential. J Managerial Psyc 2003; 18: 814-23.

22. สชรา ภทรายตวรรตน และคณะ.การสรางเกณฑ

ปกตสำาหรบวดสขภาพจตในคนไทย, วารสารสมาคมจตแพทยแหงประเทศไทย 2542; 44(4): 285-97.

23. กณฑล ตรยะวรางพนธ. ผลของการใหคำาปรกษาแบบกลมทมตอความทอถอยของนกศกษาชนปท 4, วทยาลยพยาบาลอตรดตถ. วทยานพนธปรญญาการศกษามหาบณฑต ภาควชาจตวทยาแนะแนว มหาวทยาลยนเรศวร; 2536.

24. ชรนทร วองวระยทธ. ผลของการใชกจกรรมกลมสมพนธเพอพฒนาความสามารถในการปรบตวของนกศกษา ปท 1, คณะพยาบาลศาสตร. วทยานพนธปรญญาการศกษามหาบณฑต; 2543.

25. สนทร ขะชาตย สพตรา พมพวง และศศวมล วรรณทอง. ผลของการจดกจกรรมกลมสงเสรมสขภาพจตตอการปรบตวของนกศกษาพยาบาลชนปท 1, วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนสพรรณบร, วารสารการพยาบาลและการศกษา 2551; 1(1): 15-26.

26. เยาวลกษณ กลนหอม และ เบญจวรรณ ศรโยธน. ผลของกลมพฒนาตนตอพฤตกรรมการดแลตนเองดานสขภาพจตของนกศกษา. วทยาลยพยาบาลบรมราชชน, ราชบร. 2542.

27. วรรณา แซเตยว. ผลของกลมจตสมพนธตามแนว โรเจอรสทมตอการเพมคณภาพในการสอสารระหวางบคคลของนกศกษาหอพก. วทยานพนธจตวทยา

มหาบณฑต (จตวทยาการปรกษา) จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2543.

28. อดศรา วลาลย. ผลของกลมจตสมพนธตอการเปดเผย

ของนกศกษา. วทยานพนธศลป ศาสตรมหาบณฑต

(จตวทยาการปรกษา) จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2544.

29. Wagner LD. Caring and leadership in female

undergraduate nursing students [dissertation].

University of Hartford; 1997.



Effects of the Encounter Group on Mental Health Promotion in

Nursing Student Leaders

Wanna Kongsuriyanavin, Ed.D*

Saovaluck Jirathummakoon, RN. Ph.D**

Abstract : This pre-tested and post-tested quasi-experimental single-group

research aimed at studying the effects of using the encounter group activities on

nursing students’ mental health promotion. The sample subjects were 37 nursing

students’ leaders of the Faculty of Nursing, Mahidol University. The research

instruments consisted of a personal recording form and a mental health assessment

form for Thai people, both of which had been quality-tested and yielded an alpha

coefficient of 0.84. The data were analyzed by comparing the pre-test and post-

test mental health scores using the pair t-test method at the significant value of .05.

According to the research, the overall level of the nursing students’ leaders’

mental health score was in the normal range. The overall mental problem score

obtained after the nursing students’ leaders’ participation in the encounter group

decreased by a statistically significant value of .001. The itemized scores relating

to physical symptoms, depression, psychological symptoms and social adjustment

problems also decreased by a statistically significant value of .05.

The main suggestion based on this research is that every nursing student

should be encouraged to participate in the encounter group activities for the

purposes of mental health improvement and more effective adjustment to the

learning activities of the undergraduate nursing program.


Keywords : Encounter group, Mental health promotion, Nursing student leaders

*Mental Health and Psychiatric Nursing Department, Faculty of Nursing, Mahidol University **Fundamental Nursing Department, Faculty of Nursing, Mahidol University

140

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอายโครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล


พฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอายโครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล*

วราพรรณ วโรจนรตน Ph.D (Gerontological Nursing)**

วนส ลฬหกล D.Sc (Nutrition)***

พสมณฑ คมทวพร MS (Physiology) ***

วฒนา พนธศกด MS (Pharmacology) ***

บทคดยอ: การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ และภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอายโครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ผสงอายจำนวน 123 คนไดรบการคดเลอกเขาศกษาโดยใชการสมตวอยางแบบงาย การเกบรวบรวมขอมลโดยใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ และประเมนภาวะเสยงทางสขภาพไดแก คาดชนมวลกาย เสนรอบเอว และความดนโลหต วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณา สถตไคสแคร (Chi-square test) สถตท (t-test) และสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient) ผลการวจยพบวา กลมตวอยางมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวมอยในระดบด แตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการรบประทานอาหารอยในระดบปานกลาง กลมตวอยางมภาวะเสยงทางสขภาพดานนำหนกเกนและอวน อวนลงพง และความดนโลหตสงรอยละ 67.5, 46.3 และ 23.6 ตามลำดบ และพบวาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอายเพศหญงและชายไมแตกตางกน ไมพบความสมพนธระหวางพฤตกรรมสงเสรมสขภาพกบภาวะเสยงทางสขภาพ ยกเวนพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพจตวญญาณมความสมพนธทางลบกบความดนโลหตขณะหวใจคลายตว อยางมนยสำคญทางสถต (r = -.20, p < .05) ผลการวจยครงนชใหเหนวา ควรมการจดโปรแกรมการปรบเปลยนพฤตกรรมสงเสรม สขภาพดานการรบประทานอาหาร การลดนำหนกและลดความดนโลหต เพอลดภาวะเสยงทางสขภาพใหกบผสงอายกลมน


คำสำคญ: พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ภาวะเสยงดานสขภาพ ผสงอาย

*ไดรบทนอดหนนการวจยจาก ซ เอม บ แกรนท 80-396 **ผชวยศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล ***รองศาสตราจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

141

วราพรรณ วโรจนรตน และคณะ



สภาพการณประชากรผสงอายท เพมขน

อยางตอเนองและรวดเรว ในป พ.ศ. 2552 มจำนวน

ผสงอาย 7.1 ลานคน คาดวาผสงอายจะเพมขน

สองเทาเปน 14 ลานคน ในป พ.ศ. 2568 หรอ

คดเปนรอยละ 11.5 และรอยละ 20 ของจำนวน

ประชากรทงหมดตามลำดบ ซงทำใหประเทศไทย

กาวสสงคมผสงอาย1 ในวยสงอายบคคลจะมสภาพ

รางกายทเปลยนแปลงไป การทำหนาทของอวยวะตาง ๆ

เสอมถอยลงตามธรรมชาต ประกอบกบพฤตกรรม

การปฏบตตนไมเหมาะสมตงแตวยผใหญมาอยาง

ตอเนอง ทำใหวยสงอายมปญหาการเจบปวยดวย

โรคเรอรง โดยเฉพาะ 3 อนดบแรก ไดแก โรคความดน

โลหตสง โรคเบาหวาน และโรคหวใจ ซงโรคเหลาน

ทำใหเกดภาวะแทรกซอน เชน อมพาต/อมพฤกษ

ไตวายเรอรง ภาวะหวใจลมเหลว เปนเหตใหผสงอาย

มภาวะพงพามากขน2 ตองเสยคาใชจายในการรกษา

พยาบาลเปนจำนวนมาก ยทธศาสตรของการพฒนา

ประเทศ ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ประเดนยทธศาสตร

ท 1 เนนการพฒนาคนและสงคมไทยสสงคมแหง

ภมปญญาและการเรยนร3 เนนใหประชาชนมความร

ในการสงเสรมสขภาพ และการปรบเปลยนพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพทถกตองเหมาะสม เพอชวยใหผสงอาย

มภาวะสขภาพทด และปองกนโรคเรอรงเหลานนได

ดงนนการศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพจงม

ความจำเปนอยางยงสำหรบผสงอายในประเทศไทย

กรอบแนวคดการวจย

การศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของ

ผสงอายไทยอยางแพรหลายโดยใชแนวคดการ

สงเสรมสขภาพของเพนเดอร (Pender) ซงอธบายวา

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เปนกจกรรมทบคคลหรอ

กลมคนกระทำเพอเพมระดบความผาสกโดยมงท

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานความรบผดชอบตอ

สขภาพ การออกกำลงกาย โภชนาการ ความสมพนธ

ระหวางบคคล การพฒนาดานจตวญญาณ การจดการ

ความเครยด4 จากการศกษาพบวา ผสงอายไทยใน

แตละพนทมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวมอย

ในระดบทตางกน ผสงอายในกรงเทพมพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพโดยรวมอยในระดบด แตผสงอาย

ตางจงหวดมระดบพฤตกรรมโดยรวมอยในระดบ

ปานกลาง5,6, 7, 8, 9, 10 ปจจยสวนบคคลทมความสำคญ

ตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพคอ เพศ4 ปจจบนผล

การศกษายงไมมความสอดคลองกน บางการศกษา

พบวาเพศชายมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดกวา

เพศหญง11 แตบางการศกษาพบวาพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพของเพศชายและหญงไมมความแตกตางกน10

อยางไรกตามการศกษาปจจยเรองเพศจะเปน

ประโยชนในการวางแผนการจดกจกรรมสงเสรม

สขภาพใหเหมาะสมกบความเสยงทางดานสขภาพ

ทงเพศชายและเพศหญง และนอกจากนตามแนวคด

ของเพนเดอรยงเชอวาภาวะสขภาพของบคคล

เกยวของกบการรกษาสงแวดลอมทเกอกลตอ

สขภาพ4 จากการศกษาของ กำไลรตน เยนสจตร12

ซงไดพฒนาเครองมอวดพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ของเพนเดอรโดยเพมดานสงแวดลอมอก 2 ดาน

คอ พฤตกรรมดานการปฏบตเพอความปลอดภย

และการสขาภบาลทอยอาศย ใหสอดคลองกบบรบท

ของสงคมไทยและครอบคลมพฤตกรรมสขภาพ

มากยงขน รวมทงการศกษาของนวาและสกาพบวา

การปรบเปลยนสงแวดลอมของบานทำใหผสงอาย

มการทำกจกรรมมากขน13 และสงแวดลอมทเหมาะสม

มความสมพนธกบการปฏบตกจกรรม (physical activity)

142




ของผสงอาย14 แตการศกษาดานพฤตกรรมดานตางๆ

ดงกลาวยงมนอย จากการทบทวนวรรณกรรมในดาน

ผสงอายพบวาพฤตกรรมสงเสรม สขภาพมความสมพนธ

ทางบวกกบภาวะสขภาพของผสงอาย9 อยางไรกตาม

เปนเพยงการวดสขภาพโดยทวไป ยงไมมการศกษา

ถงภาวะเสยงทางสขภาพ ซงจะบอกไดถงภาวะทบคคล

เรมเขาสความเสยงซงจะทำใหเกดปญหาสขภาพ

หรอโรคเรอรงตามมา ปจจบน ผสงอายมปญหา

เกยวกบภาวะนำหนกเกนและอวนเพมขน ซงภาวะน

มความสมพนธกบโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง

ระดบไขมนในเลอดสง โรคหอบ โรคขอเสอมและ

ภาวะสขภาพไมด15 ผสงอายทมโรคความดนโลหตสง

อาจสงผลใหเกดภาวะหลอดเลอดในสมองตบหรอ

เกดความพการซงจะนำไปสภาวะพงพาได ดงนน

คณะผวจยจงตระหนกถงความสำคญของการศกษา

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพ

เชน ดชนมวลกาย เสนรอบเอว และความดนโลหต

ของผสงอาย เพอนำผลการศกษาครงนไปสงเสรม

พฤตกรรมการดแลสขภาพและปองกนภาวะเสยง

ของโรคเรอรงตางๆ ในผสงอายใหมประสทธภาพมาก

ยงขน จากการทบทวนวรรณกรรมทกลาวมาแลวจง

สรปกรอบแนวคดในการศกษาครงน ดงแผนภมท 1.

แผนภมท1 กรอบแนวคดการวจย

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

- การรบประทานอาหาร

- การออกกำลงกาย

- การจดการความเครยด

- การมปฏสมพนธทางสงคม

- สขภาพจตวญญาณ

- การปฏบตเพอความปลอดภย

- การสขาภบาลทอยอาศย

ภาวะเสยงทางสขภาพ

- ดชนมวลกาย (<18.5 หรอ >22.9 กก. /ม2)

- เสนรอบเอว (ชาย ≥ 90 ซม.หรอหญง ≥80 ซม.)

- ความดนโลหต (≥120 / ≥ 80 มม.ปรอท)


1. ศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและ

ภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอายในโครงการ

สงเสรมสขภาพ

2. เปรยบเทยบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

และภาวะเสยงทางสขภาพระหวางผสงอายเพศหญง

และเพศชายในโครงการสงเสรมสขภาพ

3. ศกษาความสมพนธระหวางพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพของผสงอาย

ในโครงการสงเสรมสขภาพ

สมมตฐานทางการวจย

1. ผสงอายเพศชายและเพศหญงมพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพแตกตางกน

143



2. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพมความสมพนธ

ทางลบกบดชนมวลกาย เสนรอบเอว และความดนโลหต

ของผสงอาย

วธดำเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงสำรวจ (Survey

research) แบบตดขวาง (Cross-sectional design)

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทศกษา

เปนผสงอายของโครงการสงเสรมสขภาพ คณะ

พยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล จำนวน 410 คน

กลมตวอยางคอ ตวแทนของประชากรทไดมาจาก

การสมตวอยางแบบงาย (simple random sampling)

โดยวธการจบสลากจากรายชอแบบไมใสคนและ

สมครใจเขารวมวจยใชเกณฑคำนวณขนาดของ

กลมตวอยาง ของสรศกด หลาบมาลา16 ประชากรม

จำนวนหลกรอยใชกลมตวอยาง 15-30% ประชากร

คดเปนจำนวน 123 คน

เครองมอทใชในการวจย เปนแบบสอบถาม

3 สวน ดงน

สวนท1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล

ไดแก เพศ อาย การศกษา อาชพ รายได และ

ภาวะสขภาพ

สวนท2 แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพของผสงอายทใชในการศกษาครงน

ประกอบไปดวย พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ 7 ดาน

คอ พฤตกรรมดานการรบประทานอาหาร สรางขน

โดยวนส ลฬหกลและคณะ17 พฤตกรรมการออก

กำลงกาย การจดการความเครยด การมปฏสมพนธ

ทางสงคม สขภาพจตวญญาณ การปฏบตเพอความ

ปลอดภย และการสขาภบาลทอยอาศย สรางขน

โดยกำไรรตน เยนสจตร12 จากการศกษาทผานมา

คาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s

Alpha Coefficient) มคาดงน พฤตกรรมดานการ

รบประทานอาหาร เทากบ .70 การออกกำลงกาย

เทากบ .94 การจดการความเครยด เทากบ .81

การมปฏสมพนธทางสงคม เทากบ .90 สขภาพ

จตวญญาณ เทากบ .88 การปฏบตเพอความปลอดภย

เทากบ .87 และการสขาภบาลทอยอาศย เทากบ

.92 ตามลำดบ ในการศกษาครงนแบบสอบถาม

ผานการตรวจสอบความเชอมนโดยการทดลองใช

(try out) กบผสงอายซงมคณลกษณะเหมอนกบ

กลมตวอยางทกประการ จำนวน 30 คน แลวนำมาหา

คาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach ’s

Alpha Coefficient) ไดคาเทากบ 0.72, 0.70,

0.73, 0.85, 0.85, 0.75 และ 0.73 ตามลำดบ

ลกษณะแบบสอบถามเปนแบบวดมาตราสวน

ประเมนคา 4 ระดบ โดยแตละขอมชวงคะแนน 1 ถง

4 คะแนน ผสงอายไมเคยปฏบตพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพเลย คะแนนเทากบ 1 และผสงอายปฏบต

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพสมำเสมอ คะแนนเทากบ

4 แบบสอบถามทงชดมจำนวน 59 ขอแตละขออย

ระหวาง 1-4 เกณฑพจารณาพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพระดบด เทากบ 3.1-4 ระดบปานกลาง

เทากบ 2.1-3 และระดบปรบปรง เทากบ 1-2

สวนท3 แบบประเมนภาวะเสยงดานสขภาพ

ดชนมวลของรางกาย (Body Mass Index: BMI)

และเสนรอบเอวโดยใชเกณฑของ Western Pacific

Region of WHO (WPRO) 200018 มเกณฑของ BMI

ดงน ทพโภชนาการ BMI <18.5 กก/ม2 ปกต BMI

อยระหวาง 18.5 – 22.9 กก/ม2 นำหนกเกนและ

อวน BMI >22.9 กก/ม2 และ มเกณฑของเสนรอบ

เอว ดงน ปกต ชาย < 90 ซม. หรอ หญง < 80 ซม.

อวนลงพง ≥ ชาย 90 ซม. หรอหญง ≥ 80 ซม.

144




ระดบความดนโลหตทงความดนโลหตขณะ

หวใจบบตว (Systolic Blood Pressure:SBP) และ

ความดนโลหตขณะหวใจคลายตว (Diastolic Blood

Pressure:DBP) ใชเกณฑของ Seventh Report of

the Joint National Committee on Prevention,

Detection, Evaluation, and Treatment of High

Blood Pressure (JNC7)19 มเกณฑดงน ปกต SBP

<120/DBP <80 ความดนโลหตเรมสง SBP 120–

139/DBP 80–89 ความดนโลหตสง SBP ≥140/

DBP ≥90

การพทกษสทธกลมตวอยาง

โครงการวจยน ผานการรบรองโดยคณะกรรมการ

วจยและกลนกรองการวจย คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดล เลขท 2/2549 คณะผวจยได

พทกษสทธกลมตวอยางโดยชแจง รายละเอยดของ

โครงการวจย กลมตวอยางลงนามยนยอมเขารวม

โครงการดวยความสมครใจและสามารถปฏเสธ

การเขารวมโครงการหรอจะยตการเขารวมโครงการ

เมอไรกได โดยไมมผลตอการไดรบบรการจากทาง

โครงการสงเสรมสขภาพ

วธการเกบรวบรวมขอมล

คณะผวจยไดดำเนนการเกบขอมลรวบรวมท

โครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลย มหดลโดยใหกลมตวอยางตอบ

แบบสอบถามดวยตนเอง ในกรณทกลมตวอยาง

บางคนมปญหาการอานหรอการมองเหน คณะผวจย

ใชการสมภาษณตามแบบสอบถาม โดยเรมเกบขอมล

จากแบบสอบถามขอมลสวนบคคล และพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพ ใชเวลาประมาณ 20 นาท จากนนจง

ประเมนภาวะเสยงทางสขภาพโดยการชงนำหนก

วดสวนสง เสนรอบเอว และความดนโลหต


วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอร

สำเรจรป สำหรบขอมลทวไป แจกแจงความถ และ

คำนวณเปนอตรารอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบน

มาตราฐาน เปรยบเทยบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

โดยรวม ระหวางสมาชกเพศหญงและเพศชาย โดยใช

สถตท (Independent t-test) เปรยบเทยบภาวะเสยง

ทางสขภาพ ระหวางสมาชกเพศหญงและเพศชาย

โดยใชสถตไคสแคร (Chi-square test) และหา

ความสมพนธ โดยใชสถตคาสมประสทธสหสมพนธ

ของเพยรสน (Pearson’s product moment correlation

coefficient)


1. ขอมลคณลกษณะกลมตวอยาง

กลมตวอยางในการศกษาครงน สวนใหญ

เปนเพศหญงรอยละ 78 มอายอยในชวง 51-85 ป

อายเฉลย 68ป (SD= 7.56) สภาพสมรสครอยละ

77 สวนใหญจบการศกษาระดบปรญญาตรหรอ

มากกวารอยละ 40 เคยทำงานรบราชการหรอ

รฐวสาหกจรอยละ 70 คาใชจายในแตละเดอนของ

กลมตวอยางพบวารายไดเพยงพอกบรายจายรอยละ

54 รายไดเหลอใชและมเกบรอยละ 44 กลมตวอยาง

รอยละ 80 มโรคประจำตว คอ โรคความดนโลหตสง

รอยละ 39 ไขมนในเลอดสงรอยละ 30 โรคเบาหวาน

รอยละ 16 โรคหวใจรอยละ 11 โรคเขาเสอมรอยละ

11 และโรคกระดกพรนรอยละ 9

2. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพและภาวะเสยง

ทางสขภาพของกลมตวอยาง

ผลการวจยพบวากลมตวอยางมคาเฉลยของ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวมและรายดาน อยใน

ระดบด ยกเวน พฤตกรรมดานการรบประทานอาหาร

145



อยในระดบปานกลาง ( =3.00, SD=0.37) ดง

ตารางท 1

กลมตวอยางทมภาวะเสยงทางสขภาพจาก

ดชนมวลกาย เสนรอบเอว ความดนโลหตพบวาภาวะ

นำหนกเกนและอวน อวนลงพง ความดนโลหตสง

คดเปนรอยละ 67.5, 46.3 และ 23.6 ตามลำดบ

เมอจำแนกเพศพบวาเพศหญงมสดสวนของภาวะ

เสยงทางสขภาพจากภาวะนำหนกเกนและอวน

ภาวะอวนลงพงสงกวาเพศชาย ในขณะทเพศชายม

สดสวนของภาวะเสยงทางสขภาพจากความดนโลหตสง

กวาเพศหญง ดงแสดงในตารางท 2

3. เปรยบเทยบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

และภาวะเสยงทางสขภาพระหวางเพศชายและหญง

กลมตวอยางทงเพศชายและหญงมคาคะแนน

เฉลยของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพรายดานและ

โดยรวมไมมความแตกตางกน ดงตารางท 3 ภาวะเสยง

ทางสขภาพของดชนมวลกาย เสนรอบเอว ความดน

โลหตของเพศชายและหญงไมมความแตกตางกน

ดงตารางท 4

4. ความสมพนธระหวางพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพ

ผลการวจยพบวา พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

โดยรวมไมมความสมพนธกบ ดชนมวลกาย เสน

รอบเอว ความดนโลหต เมอพจารณารายดาน พบวา

มเพยงพฤตกรรมสขภาพจตวญญาณมความสมพนธ

กบความดนโลหตขณะทหวใจคลายตว (r = -.20,

p < .05) ดงตารางท 5

X

ตารางท1 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตราฐานพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวมและรายดานของ

กลมตวอยาง (n=123)

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คาเฉลย สวนเบยงเบน

มาตราฐาน

ระดบ

การรบประทานอาหาร 3.00 0.37 ปานกลาง

การออกกำลงกาย 3.23 0.46 ด

การจดการความเครยด 3.28 0.46 ด

การมปฏสมพนธทางสงคม 3.23 0.47 ด

สขภาพจตวญญาณ 3.42 0.40 ด

การปฏบตเพอความปลอดภย 3.66 0.46 ด

การสขาภบาลทอยอาศย 3.68 0.45 ด

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวม 3.30 0.30 ด

146




ตารางท2 จำนวนและรอยละภาวะเสยงทางสขภาพของกลมตวอยาง จำแนกตามเพศ (n=123)

ภาวะเสยงทางสขภาพ ชาย(n=28)

จำนวน(รอยละ)

หญง(n=95)


รวม(n=123)


ดชนมวลกาย(กก/ม2)

ทพโภชนาการ (<18.5) 4 (14.3) 0 (00.0) 4 (03.3)

ปกต (18.5 – 22.9) 10 (35.7) 26 (27.4) 36 (29.3)

นำหนกเกนและอวน (> 22.9) 14 (50.0) 69 (72.6) 83 (67.5)

เสนรอบเอว(ซม.)

ปกต (ชาย < 90 หรอ หญง < 80 ซม.) 16 (57.1) 50 (52.6) 66 (53.7)

อวนลงพง (≥ ชาย 90 หรอหญง ≥ 80 ซม.) 12 (42.9) 45 (47.4) 57 (46.3)

ความดนโลหต(มม.ปรอท)

ปกต (<120 /<80) 6 (21.4) 26 (27.4) 32 (26.0)

ความดนโลหตเรมสง (120 – 139 /80 – 89) 14 (50.0) 48 (50.5) 62 (50.4)

ความดนโลหตสง (≥140/ ≥90) 8 (28.6) 21 (22.1) 29 (23.6)

ตารางท3 เปรยบเทยบคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพระหวาง

เพศชายและหญง (n=123)

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ชาย(n=28) หญง(n=95) X SD X SD t p-value


การรบประทานอาหาร 35.29 4.74 36.26 4.38 -1.02 NS

การออกกำลงกาย 25.79 3.63 25.92 3.66 -.17 NS

การจดการความเครยด 16.18 2.14 16.47 2.36 -.59 NS

การมปฏสมพนธทางสงคม 45.61 7.65 45.18 6.18 .30 NS

สขภาพจตวญญาณ 41.21 5.30 41.09 4.67 .12 NS

การปฏบตเพอความปลอดภย 18.79 1.60 18.16 2.48 1.50 NS

การสขาภบาลทอยอาศย 14.64 1.68 14.76 1.82 -.33 NS

พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพโดยรวม 197.50 19.30 197.85 17.87 -.09 NS

147



ตารางท4 เปรยบเทยบจำนวนและรอยละของภาวะเสยงทางสขภาพระหวางเพศชายและหญง (n=123)

ภาวะเสยงทางสขภาพ ชาย(n=28)


หญง(n=95)


รวม(n=123)


2p-value

ดชนมวลกาย

- ปกต (18.5 – 22.9 กก/ม2) 10 (35.7) 26 (27.4) 36 (29.3)

- ภาวะเสยง

(<18.5 / > 22.9 กก/ม2 )

18 (64.3) 69 (72.6) 87 (70.7) 0.72 NS

รอบเอว

- ปกต

(ชาย < 90 หรอ หญง < 80 ซม.)

16 (57.1) 50 (52.6) 66 (53.7)

- ภาวะเสยง

(≥ชาย 90 หรอ หญง ≥80 ซม.)

12 (42.9) 45 (47.4) 57 (46.3) 0.17 NS

ความดนโลหต

- ปกต (<120 /<80) 6 (21.4) 26 (27.4) 32 (26.0)

- ภาวะเสยง (≥120/ ≥80) 22 (78.6) 69 (72.6) 91 (74.0) 0.09 NS

ตารางท5 ความสมพนธระหวางพฤตกรรมสขภาพและภาวะเสยงตอสขภาพ


พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ความดนโลหต ดชนมวลกาย เสนรอบเอว ขณะหวใจ

บบตว

ขณะหวใจ

คลายตว

การรบประทานอาหาร -.11 -.05 .06 -.04

การออกกำลงกาย .00 .02 -.14 .07

การจดการความเครยด .03 .01 -.03 -.15

การมปฏสมพนธทางสงคม -.00 .06 .05 -.00

สขภาพจตวญญาณ -.08 .01 -.06 -.20*

การปฏบตเพอความปลอดภย -.11 -.05 .01 .09

การสขาภบาลทอยอาศย -.09 -.08 .05 -.03

พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพโดยรวม -.07 .02 -.00 -.09

*p < .05

148






กลมตวอยางมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

โดยรวมอยในระดบด10 และรายดานพบวา การออก

กำลงกาย การจดการความเครยด การมปฏสมพนธ

ทางสงคม และสขภาพจตวญญาณอยในระดบด

สอดคลองคลองกบงานวจยทผานมา5,6,7 อาจเพราะ

โครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยมหดลจดตงมานานกวา 20 ป สมาชก

เขารวมกจกรรมการออกกำลงกาย รบฟงการบรรยาย

ความรเกยวกบสขภาพ ไดรบคำแนะนำในการดแล

ตนเอง และสวดมนตททางโครงการจดใหอยเปน

ประจำ ทำใหเกดการมปฏสมพนธในสงคมมากขน

หรอเนองจากกลมตวอยางอยใน วยสงอายไดผาน

ประสบการณชวตมามากจงม แนวโนมในการดำเนน

ชวตเชอมโยงกบศาสนาและการทำความด เพอใหชวต

ในบนปลายมความสงบสข ดงนน ผสงอายมการทำบญ

ฝกสมาธใหจตใจสงบ

กลมตวอยางมการปฏบตเพอความปลอดภย

และสขาภบาลทอยอาศยอยในระดบด อาจเนองจาก

กลมตวอยางเกอบครงมระดบการศกษาระดบ

ปรญญาตรหรอสงกวา และฐานะเศรษฐกจระดบด

ทำใหสามารถปรบสงแวดลอมภายในและนอกบาน

ใหมความเหมาะสมและปลอดภย

กลมตวอยางมพฤตกรรมการรบประทาน

อาหารอยในระดบปานกลาง สอดคลองกบงานวจย

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอายตางจงหวด5,6,8

อาจเนองจากการเปลยนแปลงตางๆ ในวยสงอาย

เชน มปญหาฟนไมด การรบรสและกลนลดลง ทำให

รบประทานผกและผลไมไดนอย รบประทานอาหาร

ทตนชอบเปนหลก ไมสามารถทำอาหารรบประทาน

เอง สงเหลานมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ดานการรบประทานอาหาร การศกษาครงน พบวา

กลมตวอยางเพศชายและเพศหญงไมมความแตกตาง

ทางพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวม และรายดาน

ทงหมด ซงไมสนบสนนสมมตฐานทวาเพศชาย

และหญงมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพแตกตางกน

สอดคลองกบการศกษาของ ชลธชา จนทะศร10

ทงนอาจเนองจากกลมตวอยางทงชายและหญงม

ปจจยสวนบคคลทมผลตอการมพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพใกลเคยงกน ไดแก สถานภาพสมรส การ

ศกษาและรายได20 ซงกลมตวอยางสวนใหญม

สถานภาพสมรสค ทำใหไดรบความรกการดแล

เอาใจใสและความตองการทางดานพนฐานจากค

สมรส กลมตวอยางเกอบครงมการศกษาระดบ

ปรญญาตรขนไปทำใหมความรและมโอกาสเขาถง

ขาวสารดานการสงเสรมสขภาพไดดยงขน อกทง

การเขาเปนสมาชกในโครงการสงเสรมสขภาพ

ทำใหไดรบบรการทางดานการสงเสรมสขภาพ

อยางสมำเสมอ ดวยเหตนอาจทำใหผสงอายทง

เพศชายและเพศหญงมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ไมแตกตางกน


กลมตวอยางมภาวะเสยงทางสขภาพจาก

ภาวะนำหนกเกนและอวน อวนลงพง เพศหญงม

สดสวนสงกวาเพศชาย (ตารางท 2) ซงสอดคลอง

กบผลการสำรวจสขภาพประชาชนไทยครงท 4

พ.ศ.2552 ซงพบวา เพศหญงมภาวะอวนลงพงซง

สมพนธกบกลมโรคเมตาบอลก (metabolic syndrome)

มากกวาเพศชาย21 และการศกษาของแวนโรมเพ

และคณะ22 ทำการศกษาในกลมตวอยางผใหญและ

ผสงอายใน Boston Puerto Rican Health Study

พบวาความชกของภาวะอวนและอวนลงพงในเพศหญง

149



สงกวาเพศชาย ความชกของภาวะความดนโลหต

สงทงขณะหวใจบบตวและคลายตวในเพศชายสง

กวาเพศหญง และภาวะความดนโลหตสงยงมความ

สมพนธกบโรคเบาหวานทเพมขนดวย ซงทำใหผสงอาย

ชายมภาวะเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด

และโรคหลอดเลอดสมองและโรคเบาหวานสงกวา

เพศหญง ซงสอดคลองกบการศกษาครงนพบวา

สดสวนของภาวะนำหนกเกนและโรคอวน ภาวะอวน

ลงพงในเพศหญงสงกวาเพศชายตามเกณฑของ

WPRO(2000)18 ในขณะทความดนโลหตสงจะพบวา

เพศชายมสดสวนสงกวาเพศหญงโดยใชเกณฑของ

JNC719 (ตารางท 2) แตอยางไรกตาม ภาวะเสยงทาง

สขภาพดานภาวะนำหนกเกนและโรคอวน ภาวะอวน

ลงพงและความดนโลหตของเพศชายและเพศหญง

ไมมความแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถต

(ตารางท 4) จงไมสนบสนนสมมตฐานทวาเพศชาย

และเพศหญงมภาวะเสยงทางสขภาพแตกตางกน

ทงนอาจเปนเพราะวากลมตวอยางทศกษาครงน

เปนผสงอายทเขารวมกจกรรมในโครงการสงเสรมสข

ภาพจงไดรบการสงเสรมสขภาพเหมอนกน และอาจ

เนองจากผสงอายทงเพศหญงและชายมการเปลยนแปลง

ของการครองธาต (metabolism) ของไขมนตำลง

มการสะสมไขมนในเลอดเพมขน23 มการสะสมไขมน

รอบเอวเพมตามอายทเพมขน และมการลดลงของ

กลามเนอแขนและขา24 ทำใหเกดการอวนลงพง รวมทง

จากเดมทเพศหญงมความเสยงจากภาวะหลอดเลอด

แดงแขงตวตำกวาเพศชายแตเมอเขาสวยสงอาย

การลดลงของฮอรโมนเอสโตเจนทำใหผหญงม

ภาวะเสยงจากภาวะหลอดเลอดแดงแขงตวเพมขน23

ปจจยเหลานอาจมผลทำใหพบวาภาวะเสยงทาง

ดานสขภาพของเพศชายและหญงไมมความ

แตกตางกน

ความสมพนธระหวางพฤตกรรมสงเสรมสขภาพกบภาวะเสยงทางสขภาพ

ผลการศกษาพบวาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ดานการรบประทานอาหาร การออกกำลงกาย ไม

สมพนธกบดชนมวลกาย ซงสอดคลองกบการศกษา

ของ นงนวล พลเกษร25 แตไมสอดคลองกบผลการ

ศกษาของนวพรรณ จณแพทย และคณะ26 ทพบวา

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของเจาหนาทสาธารณสข

มความสมพนธทางลบกบดชนมวลกาย อาจอธบาย

ไดวา การศกษามความแตกตางดานกลมตวอยาง

กลาวคอ การศกษาของนวพรรณ จณแพทย และคณะ

ศกษาในกลมตวอยางเปนวยผใหญ แตการศกษา

ครงนกลมตวอยางเปนผสงอายมการเปลยนแปลง

ทางรางกายมการครองธาตท ชาลงและไมตองการ

พลงงานมากเทากบวยผใหญ ผสงอายมกจะบอกวา

รบประทานอาหารและการออกกำลงกายไมไดเปลยน

จากเดมแตยงคงมนำหนกเพมขน อกทงมการลดลง

ของกลามเนอ และการสะสมไขมนรอบเอวเพมขน

ทำใหผสงอายมภาวะนำหนกเกนและอวนลงพง

ในทสด27,28 การมนำหนกเกนและอวนมผลทำให

ความดนโลหตสงขนดวย28 อาจดวยเหตนจงไมพบวา

พฤตกรรมสงเสรม สขภาพดานการรบประทานอาหาร

การออกกำลงกายสมพนธกบดชนมวลกาย และเสน

รอบเอวพฤตกรรมการจดการความเครยดไมสมพนธ

กบดชนมวลกายซงสอดคลองกบกบการศกษาของ

นงนวล พลเกษร25 กลมตวอยางมพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพดานสขภาพจตวญญาณอยในระดบด และม

ความสมพนธกบความดนโลหตขณะหวใจคลายตว

(r = -.20, p < .05) แตไมมความสมพนธกบความ

ดนโลหตขณะหวใจบบตว (r = -.06, p > .05) ซง

สอดคลองกบการศกษาของเคทเซอร และคณะ29

150




ทงนอาจอธบายไดวาผสงอายทมสขภาพจตวญญาณ

อยในระดบดมความเครยดนอยในขณะทผทม

สขภาพจตวญญาณอยในระดบไมดมกมความเครยด

อยางเรอรงจงมระดบอะดรนาลน (adrenaline)

สงกวาปกต30 จะมผลทำใหความดนโลหตเพมขน

พฤตกรรมการปฏบตเพอความปลอดภยและการ

สขาภบาลทอยอาศยไมมความสมพนธกบดชน

มวลกาย เสนรอบเอว และความดนโลหต อาจเนองจาก

แบบสอบถามทใชในการวจยครงนเกยวกบสงแวดลอม

ภายในบานเปนสวนใหญยงขาดส งแวดลอม

ภายนอกบานซงมสวนเกยวของกบการปฏบตกจกรรม

ตางๆ ของผสงอาย

สรปผลของการศกษาครงนไมสนบสนน

สมมตฐานทตงไว สวนหนงอาจเปนเพราะการศกษา

ภาคตดขวางเกบขอมลจากผสงอายเพยงครงเดยว

ทำใหไมทราบแบบแผนหรอความสมำเสมอของ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของกลมตวอยางทผานมา31

เพราะพฤตกรรมสงเสรมสขภาพจะสงผลดตอภาวะ

สขภาพตองทำอยางสมำเสมอ หรออาจมตวแปรอนๆ

นอกเหนอจากพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทมผลตอ

ภาวะเสยงทางดานสขภาพ เชน การดมสรา สบบหร

พนธกรรม สงแวดลอม หรอพฤตกรรมรบประทานยา

เปนตน

ขอเสนอแนะการนำผลการวจยไปใช

การวจยน พบวา ผสงอายกลมนมภาวะเสยงทาง

สขภาพ ไดแก ภาวะนำหนกเกน อวน และความดน

โลหตสง จงควรมการณรงคเพอลดภาวะเสยงเหลาน

ขอเสนอแนะในการทำวจยครงตอไป

1. ควรมการศกษาสาเหตและปจจยทมผล

ทำใหผสงอายมโรคอวนและความดนโลหตสง เชน

ระดบนำตาล และไขมนในเลอด

2. การทำวจยในผสงอายควรใชแบบประเมน

พฤตกรรมการบรโภคอาหารทครอบคลมเพมเตม

เชน การซกประวตการบรโภคอาหารใน 24 ชวโมง

ทผานแลวนำมาวเคราะหหาพลงงานทไดรบ รวมทง

สดสวนของพลงงานจากสารอาหารโดยเฉพาะอาหาร

ประเภทไขมน

3. ควรมการศกษาผลของสขภาพจตวญญาณ

ตอระดบความดนโลหตเพมเตม เพอทจะนำผลมา

ใชในการสงเสรมพฤตกรรมดานจตวญญาณใหแก

ผสงอายทมความเสยงตอโรคความดนโลหตสงตอไป

4. ควรมการศกษาระยะยาว (longitudinal

study) เพอใหมความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพและภาวะเสยงทางสขภาพมากยงขน


1. มลนธสถาบนและพฒนาผสงอายไทย. สถานการณ

ผสงอายไทย พ.ศ. 2552. กรงเทพมหานคร:

บรษท ท คว พ จำกด; 2550. หนา 1-25.

2. มลนธสถาบนและพฒนาผสงอายไทย. สถานการณ

ผสงอายไทย พ.ศ. 2550. กรงเทพมหานคร:

บรษท ท คว พ จำกด; 2550. หนา 1-28.

3. กระทรวงสาธารณสข.แผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาตฉบบท10(พ.ศ.2550-2554).

กรงเทพมหานคร: กระทรวงสาธารณสข; 2548.

4. Pender NJ . Healthpromotioninnursingpractice.

3rd ed. New York: Appleton &Lange; 1996.

5. พจนย ชมวชา. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย

อำเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา.

วารสารโรงพยาบาลศรธญญา 2546; 5(3): 34-41.

6. สวมล กมปและคณะ. ความสมพนธระหวางปจจย

บางประการกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของประชาชน

วยผใหญในอำเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร. วารสาร

พยาบาลศาสตร 2547; 22(1): 39-47.

151



7. ปานทพย ปรณานนท, วภาศร นราพงษ, ทศนย

เกรกกลธร. พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของผสงอาย

ในชนบทตำบลทบกวาง อำเภอแกงคอย จงหวดสระบร.

วารสารพฤฒาวทยาลยและเวชศาสตรผสงอาย

2549; 7(3): 2-9.

8. ปนเรศ กาศอดม, ศศธร แกวแดง, ธสมน นามวงษ.

พฤตกรรมสขภาพของผสงอายในเขตภาคตะวนออก.

วารสารวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา 2550;

18(1): 25-39.

9. ไพจตรา ลอสกลทอง,ชวพรพรรณ จนทรประสทธ,

ศรรตน ปานอทย. วารสารพฤฒาวทยาลยและ

เวชศาสตรผสงอาย 2546; 16(2): 3-9.

10. ชลธชา จนทะคร, จราพร เกษพชญวฒนา, สวณ

ววฒนวานช. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย

ทมารวม ณ สวนลมพน กรงเทพมหานคร. วารสาร

สาธารณสขศาสตร2551; 38(1): 21-32.

11. นรตน อมาม, สกลรตน ประเสรฐผล. วารสารสขศกษา

2548; 28(101): 49-56.

12. กำไลรตน เยนสจตร. การพฒนาเครองมอวด

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพในผสงอายไทย.

(วทยานพนธสาธารณสขศาสตรดษฎบณฑต)

กรงเทพ: มหาวทยาลยมหดล; 2543. 300 หนา

13. Niva B, Skar L. A pilot study of the activity patterns

of five elderly persons after a housing adaptation.

Occup.Ther.Int 2006;13(1): 21-34.

14. Elo S, Saarnio R, Isola A. The physical, social and

symbolic environment supporting the well-being

of home-dwelling elderly people. Int.JCircumpolar

Health 2011;70(1): 90-100.

15. Mok AH, Ford ES, Bowman BA, Dietz WH, Vinicor

VS, Bales VS, et al. Prevalence of obesity, diabetes,

and obesity-related health risk factor. JAMA

2003; 289 (1): 76-9.

16. สรศกด หลาบมาลา. วจยการศกษา. กรงเทพมหานคร:

ภาควชาทดสอบและวจย คณะวชาครศาสตรวทยาลย

ครบานสมเดจเจาพระยา; 2522.

17. วนส ลฬหกล, อาพร ชวลตนธกล, ไพโรจน ลฬหกล,

สภาณ พทธเดชาคม, นตยา ภาสนนท. การศกษา

พฤตกรรมสขภาพและความเสยงตอการเกดโรค

หลอดเลอดหวใจของผ ใหญวยกลางคนในเขต

บางกอกนอย. วารสารพยาบาลศาสตร 2546;

21(1): 56-67.

18. Anuurud E, Shiwaku K, Nogi A, Kitajima K,

Enkhmaa B, Shimono K, et al. The New BMI

Criteria for Asians by the Regional Office for the

Western Pacific Region of WHO are Suitable for

Screening of Overweight to Prevent Metabolic

Syndrome in Elder Japanese Worker. J Occup

Health 2003; 45: 335-43.

19. The joint National Committee. Seventh Report of

the joint National Committee on Prevention Detection,

Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure

(JNC7). NIH Publication; 2003.

20. สกญญา พลโพธกลาง. การรบรความเจบปวยและ

พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของผสงอายภายใต

โครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาจงหวดบรรมย.

(วทยานพนธ) กรงเทพ: มหาวทยาลยมหดล; 2549.

152หนา

21. ลดดา เหมาะสวรรณ, วชย เอกพลากร, วราภรณ

เสถยรนพเกา, ภาสร แสงศภวานช, จราลกษณ

นนทารกษ. วเคราะหเจาะลก สถานะลาสดดาน

โภชนาการและสขภาพของคนไทย. หนงสอประกอบ

การประชมวชาการโภชนาการแหงชาต ครงท 4

การขบเคลอนงานโภชนาการเพอคณภาพชวต 13-15

กนยายน 2553(หนา 25-28). กรงเทพมหานคร:

สมาคมโภชนาการแหงประเทศไทย, กรมอนามย

กระทรวงสาธารณสข, สถาบนวจยโภชนาการ

มหาวทยาลยมหดล, คณะสหเวชศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย; 2553.

152




22. Van Rompay MI, Castaneda-Sceppa C, McKeown NM,

Ordovas JM, Tucker KL. Prevalence of cardiovascular

disease risk factors among older Puerto Rican

adults living in Massachusetts. J ImmigrantMinority

Health [DOI 10.1007/S10903-011-9448-7].

2011 Feb [cite 2011 Feb 15]: [about 9 p.]. Available

from:http://www.springerlink.com/content/

8h274620361v6761/fulltext.pdf

23. Copstead LE, Banasik LJ. Pathophysiology. 4th

ed. St Louis: Saunders; 2010: 976-78.

24. Keller C, Fleury J. HealthPromotionfortheelderly.

Thousand Oaks: Sage Publications; 2000.

25. นงนวล พลเกสร. ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพในผสงอาย จงหวดกำแพงเพชร.

(วทยานพนธ) กรงเทพ: มหาวทยาลยมหดล; 2545.

129 หนา

26. นพวรรณ จณแพทย, สปรยา ตนสกล, นรตน อมาน,

มณรตน ธระววฒน. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของ

เจาหนาทสาธารณสขจงหวดกาญจนบร. วารสาร

สขศกษา 2551; 31(110): 31-41.

27. Anderson MA. Caringforolderadultsholistically.

4th ed. Philadelphia: FA Davis; 2007: 75.

28. Hughes VA, Roubenoff R, Wood M, Frontera W,

Evan WJ, Singh MA. Anthropometric assessment

of 10-y changes in body composition in the

elderly. AmJClinNutr 2004;80: 475-82.

29. Kretzer K, Davis J, Easa D, Johnson J, Harrigan

R. Self identity through Ho'oponopono as adjunctive

therapy for hypertension management. EthnDis.

2007Autumn;17(4): 624-8.

30. Fredericks C.M. and Saladin L.K. Pathophysiology

of the Mortor System Principle and Clinical

Presentations. Philadelphia F.A. Davis Comp.,

1996: 535-536, 541-71.

31. LoBiondo-Wood G, Haber J. Nursing research:

Methodsandcriticalappraisalforevidence-based

practice.7thed. New York: Mosby; 2010 : 202.

153



Health Promoting Behaviors and Health Risks of the Elderly in the Health Promotion Center at Faculty of Nursing, Mahidol University*

Virapun Wirojratana Ph.D (Gerontological Nursing)** Venus Leelahakul D.Sc (Nutrition)***

Patsamon Khumtaveeporn MS (Physiology)*** Watthana Punsakd MS (Pharmacology)***

Abstract: This research aimed primarily to study the health-promoting behavior and health risks of elderly people in the Elderly Health Promotion Project conducted by the Faculty of Nursing, Mahidol University. A total of 123 elderly people were selected for this research by means of simple random sampling. The data were colleted through the subjects’ answers to the health-promoting behavior and health-risk assessment questionnaires, designed to acquire data relating to the body mass index, waistline and blood pressure. The data were analyzed using descriptive statistics, Chi-square test, t-test and Pearson’s product moment correlation coefficient. The principal research findings are as follows. Firstly, the level of overall health-promoting behavior amongst the sample subjects was high, whereas the food consumption aspect of their health-promoting behavior was at a moderate level. Secondly, in terms of health risks, 67.5 percent of the sample subjects were faced with overweight or obesity, 46.3 percent with abdominousness and 23.6 percent with high blood pressure, respectively. Thirdly, there was no significant difference between male and female elderly people in terms of their health-promoting behavior and health risks. Finally, no relationship could be established between health-promoting behavior and health risks; the only exception to this finding was the health-promoting behavior for spiritual health, which showed a negative relationship with the diastolic pressure at a statistically significant level of r = .20, p < .05. The research findings indicated that attempts to reduce health risks in the elderly people in this group should include programs emphasizing dietary adjustment,

weight loss and blood pressure lowering.


Keywords: Health-promoting behavior, Health risks, Elderly people

*This study was funded by C.M.B. Number 80-396 ** Assistant Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University *** Associate Professor, Faculty of Nursing, Mahidol University

เรยน รศ.ดร.สายพณ เกษมกจวฒนา บรรณาธการวาสารสภาการพยาบาล สำนกพยาบาล`ศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวงวชา 333 หม 1 ต.ทาสด อ.เมอง จ.เชยงราย 57100

Subscription Form

Pacific Rim International Journal of Nursing Research

Yes! Start my subscription to

Pacific Rim International Journal of Nursing

Research with the Current issue.

Subscription rate per 1 year

Name …………………….………………

Institution……………………………….

Address…………………………………

Country…………………………………

City/State/Zip…………………………..

Telephone :……………………………

E-mail :…….…………………………....

Domestic 400 Institution / individual

300 TNC member

Outside Thailand $ 50 Transfer to Krung Thai Bank account via Teller Payment by filling banking payment with Company Code of Thailand Nursing and Midwifery Council: MDSTNC.

Send this form to: The Editors of Pacific Rim International Journal of Nursing Reserach

Thailand Nursing and Midwifery Council

Nagarindrasri Building, c/o Ministry of Public

Health, Tiwanon Rd., Amphur Muang,

Nonthaburi 11000

Thailand.

Current Account No. 142-6-00456-7 Krung Thai Bank Public Company Limited Ministry of Public Health Branch

SWIFT code : KRTHTHBK ( Outside Thailand)

Date

Subscription Form






Name …………………….………………


Address…………………………………

Country…………………………………



E-mail :…….…………………………....


300 TNC member






Nonthaburi 11000

Thailand.



Date

Subscription Form






Name …………………….………………


Address…………………………………

Country…………………………………



E-mail :…….…………………………....


300 TNC member






Nonthaburi 11000

Thailand.



Date

( / / ) ....................................... ........................................ …….……

/ .........................................................................................................................

Thai Journal of Nursing Council

4 . – . , . – . , . – . , . – .

...................... ............ ......... .............. ....................

( 1 2551 )

1 220

3 600

60 .........


4 . – . , . – . , . – . , . – .

................ ............... ............. ............. .................

1 / 400

300

50 US $

100 .........

..................... (......................................................)

( )

.

( ) Teller Payment

Company Code MDSTNC /

Slip

. . 11000 Download

www.tnc.or.th 02-580-5311 02-589-7121

....................................................... ..................................................................................

.............................................................................................................................................

.......................... .............. .........................................................................

................................................... .......................................................................................

........................................................ ............................. ..........................

e-mail…………………………………. ................................................

THAI JOURNAL OF NURSING COUNCILmis.nurse.cmu.ac.th/mis/download/publication/1248_file.pdf ·...

Documents

Transcript of THAI JOURNAL OF NURSING COUNCILmis.nurse.cmu.ac.th/mis/download/publication/1248_file.pdf ·...