SCAFFALI ONLINEhttp://badigit.comune.bologna.it/books

Gagliardelli, Domenico De purgandis viis Vrbis et de aquae felicis qualitatibus...Maceratensis. - Romae : apud heredes Ioannis Liliotti, 1590Collocazione: 10. S. IV. 039 op. 1http://sol.unibo.it/SebinaOpac/Opac?action=search&thNomeDocumento=UBO2918276T

Questo libro è parte delle collezioni della Biblioteca dell'Archiginnasio.

L'ebook è distribuito con licenza Creative Commons solo per scopopersonale, privato e non commerciale, condividi allo stesso modo

4.0:http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode)

Per qualsiasi altro scopo, o per ottenere immagini a risoluzione superiorecontattare: archiginnasio@comune.bologna.it

(' .

t~

AL TATIB S •• l'B •

bo,. i N IC'~

L I D V·.o • t". ..~

·ROM.JE; · • • .. t

Apud Hcrcdes IOln.i, [tliotti • M. D. l>

PcrmHTu Supcriòrum_

- -

DE MODO

PVRGANDI VIAS

-

V R BIS· I>OMINI C I G ...t GL loA lt DEL L II

MACJ:lt A TENSIS.

M p o 5 5 I B I L ~ duobus J'hodis polTe in .. telligi, Arilt:~telis in libris d~ ~aelo fen- I.C.cosa .; tentia efr. Primo; cum fimpltclter confi-deratur, & ita ad aél:um redigi non poC­(e animaduertit. Alio modo; quando uti difficile c6cipirur. & hac ratione, quam. uis difficulter , ad a&!m aliquoties redi-

gi poffe, docet. & iccirco J cum fcre una omnium uoce exi­fiimatum fuerit, meliorem, utiliorem, atqut commodia­rem purgandi uias Vrbis, modum inueniri non porre J to , quo hodie utimur ; mihi rationi coafonum effe , alium a me cxcogi ta tum,& cum uiris omnium fcientiarum genere prac ditis collatum, litteris mandare uifum fuit : UI J eo, ab ha­miniblls huius rei peritis, leél:o, atque ponderato, tandem. qui addat, aut minuat,uel nouum honoris, utilitatjfque pu blicae gratia in medium afferat,reperiatur.E.t,fi hae oceafio­Ile, uti fpero, eum non modo imposftbilem fimpliciter, uel difficilem, non effe, fed admodum facilé, perpetuoque du-r aturum demonfirauero; me id totum praefiitiffe,quod mi. rum in modii defide,!"aui, nemini erit dubiii. Dum Arifiote .. les in libris Politicorum ofl:endere intendit , qualis debcat effe locus cuiufque bene fitae ciuitatis , qucmadmodum in-ter mare, ac terram, editum, atque ijs qualitatibus praedi-tu m, quibus non modo hoftiumimpetum propugnare , ue-rum etiam eos laedere poffe , eum eligere docet; ea ratione de hac re fermonem habet, tIt uix loqui fibi ipG perfuadear, ni pri.us eam Solis ortum J :le uentos orientaI es , uel {altem {eptemtrionales~ cii loea auftrum , {eu occafum refpicientia

- .. a pcafima

,. D· E MODO p.:st'im.l lì 11 t,non dcmofèrat. & hoc fe ri ptu rel iCJl"it,lIt prac­cirtl.: f., ili t:ltì,lI elclti citi firmo f nd.unenro, rc"piciendum pere ad ,.ltjiudicans propugnaculum bene munitum,& ho­mincs infirmos,ac nllllius ualorrs, nullius ponderis dfe. &, qu niam :lOtiquorlltn aedrficia diffici/iumadituu ratione tu ti ora efft; fubdit;a qui bus ui" a(fueri, inextricabi I ili la rebra­ni,in quibus fe ipfos feruare (0I cbant,1'3riones,cu (iui ,as 11 ..

triufq. qua/itlcis particeps effe debcat,declarat effe dI fponE­d l,u ti folene agrjc~lae illos, quos uocanc uinearli tramite!, & itl pJrare,uc tannlmodo p portlS ingredi , aut cxire quis posfir. Ex ellius lIcrb is èjuis difficu/ter,quis uiarum C'ommn nium ufus debeat eHe, coprehcndatur ; nihiJominus rcéèas , lata(q. cOe dt: bere,credendu efr. &, fi Ciuitas in loco edito , planoq. fica cl1et,ita oriétem,occa[lImq. u;:luti ft:ptérrioné , ac Aufhum, fi a monribus fibi propinquis tuta non rcdde .. l'etur,refpicere cJarum efset.Itaque,cum cl igendus fic Jocus idoneus, eam inalicuius amoena co lIis dorlo fitam effe ma­gisconuenict,ita,ut a uentis aufrralibus,feprétrionaJibus,at que occidentalibus non Jaedatur J ac ab orientalibus purge­tur.Et, ut id reae,uti fibi competit, faCtum fit, uias latas, a­~ertas, atque liberas, tum (anitatis, tum propug aiionis ra .. tlone eam habere oportet. Q[od, ex una parte a Galeno in libro de aere,aquis,& loeis declar:atum eU. dum,u t aer fit fa lubris,apertu,liberu erse de bere inquir. quod, quando uia~ reaae non effent, 6eri nuJ10 modo poffet . Ex alterl autenl contirmatur ratione.Nam holles, BeJJi rempore pro eius ex pugnatione aCcendere coatti., non modo magno a(hciunrur labore,{ed etiam facile a propugnatoribus fitu fuperioribu . l'~ijci pofIunt.<l!!ocirca eas latas,reélas,Jongas,lrberas,ac d. l'nque pur~at~s clfe.debere,concJudi potcrit:cum uifui pul. chra uclutl ~IUS oble~o odora.tui, odoru flagranti a, tattui. quc,elegantl~, atque .nltore (atlstiat. praeterea parllo mdini numero tuen poRe dlcendum ell. &, fi harum qualiratum u~:& tantum eis dee(set" perfeé'tionem, quac eis competere uldetur, non ha bere certum efsce. Vnde, gratia exempli, ti latae,rea:ae,ac longae,at non {ordibus liberae e Isent,propa ~~atorj!>us i.mpedimento cfse,cum u{quequlquc abfque pc rtcul~ elS Utl non pofsenr, manifefrum efr. Idem ab unaqua 'luc didarum eondicionum colligi uidetur • Et, fi hoc ueei.

,. ~ . ~

, tati

l'VltG. VIAS VR1'H~. , tati proxime accedir,decenrius Vrbi conucnire iudicandum cCt: quaecu m fir rotills Orbis capur, ficuri ceteris omnibus praeua/et,ita elegatior, tutiorque effe debet; Ut Gentiu mul titudo ab eius elegaria duéb crcbrius ad ipfam accedere, ab ciu{que 113 lidis uiribus perterrita, de ea euerrenda cogitare deCifrar. propterea optima ratione,cum breucs,arébe,atque communiter torruofae finr,omni maiori diJigétia a S l X T o Q!into diriguntur,ampliantur, ac, quantum eis conce(fum cU, prorrahunrur.

<l!!od Vrbs haec hiemis tépore uias publicas coeno,acfia t is pulllcribus refertas habear, qui eam ineol unt, refq. {ua! agum ; ambu/ando id uerum effe fentiunt. & eo magis, quo m agis a uento,plulliaque uc plurimum fe ipfos tueri no pof­{Ilnr. idque tam moleLtum efIe omnibns animadll.:rtitur, ut multi,poCt rerum fuarum aél:ionem,parua huillS rei cura af­feél:i, cum admiratione difcedant. & umen eam praefrantis exempli fpecimc:n praeferre,ut eQs, qui feme/ ad eam (e con ferun e, crebro ad I pfam redire defiderarenr) optimum fa .. éèu effe.

Iccirco huius t1m :tbfurdae rei cauaam quaerere, rationi maxime competere iudicaui . ~andoquidem nec materia, quae coenum,pulueremque gignit,ab incolis efr allara ; nec p ro tempore a Bigis, quae Camerae fumptibus pracfro sUt, Ut fere eonfuetudo, fublat~ :nec a terrae qualitate produél:a: nec denique a Qgadrigarum, Biguumque , atque aliorum animalium tranfeuntium mllI.tirudine ulas conterente ge­nerata. Q!od fit alJata, praeter id, quod quot:die ab ho­mininus rransfertur , dum Big:\e id, quod fu um eH: J prae­frant, animaduertìrur etiam ab ijs, qUI bene mane eas rcfpi­ciunc, multis in Jocis impedita reperiuneur • Idem a tcr4 rae qUJlicare in ijs partibus,in quibus uiae fìlice, lacerious. uel alijs l:lpidibus non funt munitae, coofpici lic\:t; cum tota pro ter:npor~m ealamitatibus , ex pJruis lJpillis , ~alceqlle trita mlxta fit.Et, fi ad Cll!,adrigarum,a ltarum­qu~ rcrum eas conrercntium multitudiné rcJpiciJtur, lune mateciam maxime augerc ,adeo certo (cio, ut mihi dubi­tandi locus noo remaneat.

Mu.1u cxiltrmare,inhibiti6e,ne aff"eratur,uel a ditèiscaufis Q~a gisn~tur)impos{ìbilc e~c uidetur: Cll haec Vrbs, ut mc

il. z. mini

.. DE MOD O mini me legilfe, huie calamitati fcmper fucrit fubie~J.Mo_ dos confueros, feu fimiles excogitare,ad perfuadendum, eas facile a fordibus porre liberari,reae, fi tempora pr;Eterita r e fpiciaorur, aétum non effe eonfiderabitur • Nee minus ma­iorum auétoritas, ae diligentia , ne in ipfis {ordes proijcian­tur, aut ll:atim auferantur a diétis Bigis, alicuius adiumen­ti effe potell: , cum hominum memoria haec confuetudo con tinuo non fu eri t feruata •

Dicam igitur,non folum modum,omnìum commoditati, {aciliratiq. praell:atem,ut homines abfque \1110 labore,fum­ptuque, immo maxima omnium deleébtione, fine aliorum 3uxilio, uiarum, ae domorum eleganriae, nitoriq. confu­Iere R,osfint. &, fi quis dixerit me frufrra laborare, cum ab ufu numquam id probatum fit; re(pondeo: in quolibet tem pore quamplurima aaa fuiffe,quae prius non ennt; &,qui, anteaéta tempora refpicientes, id fcire uoluerint, eos ueri .... tatem afTequi poffe, facile erit •

Vnde animaduertens, quid hoc,abfque, ut dixi, aliorum ope praell:are posfit, cum mihi quattuor eIementa,uidelieet aer, aqua, ignis, ac terra, primo occurrant ,ignem id effice­re, cum pneter aliorum perieulum cuiufque rei cinerem u­rendo gignat,(loquor nunc de igne, quo nos utimur,& nOli de eo, qui fub orbis Lunae concauo reperitur)nullo modo pofIe affero. Nec aer, cum per fe ea mouere n6 ualeatiquae, cum fint grauia, uix a uento quamuis maximo moueri po(.. {unt.Nee terra denique, cum pulueris,coenique fit cauffa .

ReJiquum eft, uidere, an aqua id praeilare pos6t. quae. unumquodque fecum ferens, ab ea, quod de6deratur,obti­neri certum eil . etfi nonnullae Italiae ciuitates animaduer­tantur,cum flumina propinqua,commodaque habeant,mG-­do unam, modo alia uiam aquis irrigando, pro ut eis OpUI cfl, purgare poffe ~epe~ientur. At ~ cum id Romae exfequi non posfit, cum Tlberzs aquae Vrbls plano fior multo infe­riores, nulli.us ua!oris effe dicp. Aq.lla igitur ell:, quae Vr­bem ab omm fordlUm genere, fed ahter,quam diétum ell:,ti b~r:lre potell:. N~~c uidendum eil, an, per fubterraneos cu Dlculos dutta, utJhtatem, commoditatem uoluptatemquc omnibus afferre, fit credendum. ' - Q!!o~ aquae, praeter Tiberina, reperiantur, quae id fa.

- - - ciii ..

1

, V lt e. V I A S VIt E I S.

cili negodo ad exitum perducere posfint , manifell:um cl!:. Nam tanta eil earum copia, qua e ex aquae Virginis fonte cOlat, quod per fe fola fufficere uidetur • At, fi redditus a­q uae Fclicis, Romam,utdixi,maxima celerirate, impen{a,' felicitateque S I X T [ Q[inti iuffu duébe,id facile poffe aC {equi credere licet; & ut ea felicitate, qU.le defideratur,exe cmioni mandetur, cum, in nonnuIJis Vrbis parti bus aquae ali l e per c1oacas, puteo{que Buentes reperiantur, alijs ad. di porerunt. & hac ratione non folum quod propofui, ueru eriam,fi per cuniculos fubterraneos aperros,& non impedi. tos tran (mittanrur, eas maxime abundare con{picientur.

Et, utloca ' 'Per quae fiuere debent, talia fint, adeo muri, munita, incru{btaque elfe neceffe eil, ut alio eas Ouere du­bium non fic. aut propter eorum defeétum, fordes, quas fe­cum ferunt. retineantur. ~ocirca in uiarum medio bene aétum erit, duétus fubterraneos, non multum latos, aut ar­él:os conll:ruerc,fed altitudine,.c latitudine tales, quod ho­mo uix per eos pertranfire posfit, & ur rebus c6tingentibus fubuenire ualeat, & aquae altiores fint, & m.iorem uim ad quaecumque fordium genera fecum ferenda habeant. &, 6 forte fortuna earu tanta copia non effet, quod omnibus uijs {atis e[et, eos in communioribus confl:rucrc decebit,ut eae l1iridae,elegantefque remanent~s, fanitati,~ommodi!a~iqu~ òmnibus futurae finto Et, quomam unufqulfque, qUI els Utl

defiderat, id facile agere pos6t, exifl:imidum ell:, fouea tam magna, quod uicinioribus, quadri;is, bigis, equifque ufui e ffe posfit. Ob id, ut mea fert opinio, multas, (ex, aut Cepté (uti uu]go dicitur) cannis inter fe dill:antes, plus, & minus ut c6uenire magis uidebitur,figurae quadratae,unìus ulnae, crati bus ferreis ab orificio dil1:hibus duabus ulnis, q faxa, lapides, ligaa, atque alia dis{ìmilia, ad earum curfum impe­diendum,ac ea,quae fecum ferunt, retiRendum, cadere non finat; c6ilruere opus erit. quae foueae lapide marmoreo,uel Triuertino nuncupato, ferro circulari opere teffellato an~ mexo, ad ca fubleuanda idoneo,eooperiri debent.

Ex quibus conijci poteri t commodt1, quod ex his haberi fas ell:, cum unufquifq. è propria domo ex aquaeduéhbus» ahfque ferocis fu fpicione t ac molell:ia aliqua , omnem im­Inun~i~~am p~oiicere ~a!eat.&, q~od id uerum ft~Jqui,quall

~~m

DI!. MODO rum non buta uita aerem inficiat , cognofcunt t illud atferc~ re audcbunt.Praeterea illuuiem,aliquam corruptioné gignc rc:,rationi confentaneu eft,qu:1e aerem inficiendo,ac corpo. fa, aut utraq. timul , multorum morborum contagioforum ,rebro caufTam effe cenfendurn eO: • .

Verurn, fi, praeter haec,illud,quod uias coeno,puluereq. refertas purgare porrer,fcire defideraret, duo, Ut perbelle id aéturn effet,neccrre efre dico. Primumi ut nullus fub poena­rum grauium conO:itutione, in eas al iquod {cabritiei genus proijcere audcrer. AJteru eO: i quod ipfae bpidibus ta duris frernerentur,ut numqua,allt diffì~ulter comeri pofTent.At, quonia. illud in Vrbe tii ulO:a,ob aliquas rati6)nes ijs manife !bs,qui reru {u:uum ufum habent,exfequi non pot, ideo le­gcntibus, huius ueritaté cupientibus,confiderandum relin­quam. Al iud, ob imminentia pericula,detrimeatu porre af­ferre indicatur. Narn, fi uiae filice, qui omnibus fere lapi­dibus durior eft,uti fupra,fub terraq. animaduenitur,c6fèr ro equorum,omnibufq. alijsanimalibus parum accomoda c fint, alicuius mortis periculo,fel1 méhrorurn impedimento,. quarnuis optirne fint exculptae,quaq. hora cauflàe elIent. be me uerii eO:, quod. quando opere quadrato uiae oprime ftra. tae etI'ent,cuiu{modi {unt,quae fllperioribus menfibus inlpe aae fuerunt,ae hodie in aliquibus Vrbis partiblls cMpiciun cur,opus aeternii, ae contra omnium opinioDé faluberrimii, Dee inter ~traq. eoenum , ucl puluis, feu aqua infpiceretur. ~od fllex falubris fit,& non humid3i ut nonnulli credi­

dtrunt,hodieq. multi a(feruntiaeris humidi taré non auge,ati nee aliqua ",Iteratione incolas afficiati ex ipGus materia per­{picituriquae cii maxime denra fir, nullo modo aq ua, {eu a- _ lJquam humiditatem imbibere,cum poros non habeJ t, ficu­t.lapis Triuertinus,laterq. posfit.& lì huius periculu facere decernitur,in aquam cuiufiibet téporis {pario proijciatur,et ablafa,~a ui,atquecomoditate, qua poteO: malori, martello ' percutJatur, nee eam a fuis proprijs qualicatibus tantillum ql!jdé ditfcrre quis cognofcet.quod bteri non accidere com perrum {;;O:~qui i~ aqua~,dutJxat oéèo dieru fpatio,pofìtus, ~ ~blaw.s,.1ta facI.le,pennde ac ti eHèt argilla,rone humidi in l~ Jmb .. bJtJ,~r~nçltur: &, fi '.ls dice t, <:p {emper humida cMpi (,J~u,l",dlu~ lti~ el accJdere refpond 'O, quod {peculo cotigJta

. - , quod • .

fJ V 1l~. VIAS VItEfS. f'l tlod, eu fit ex materia m:J.xime dé(a confeél:us, oé humidu, quod ei forinfeeus fuperuenit,oO:endere manifeO:um efr.

Ex qnibus conijcitur, facile uias lateribus firatas crebr. morbis homines a Hieere.& ratio eO:. Nam,cii cunterarur,a­quaque,ueluti {pogi a animaduerritur,imbibar;terrarn,quae eis fubeO:,huiuspartlcipé efTe,neceffe eO:;& eo magis,quo ma gis aquarucopia ma ior fueritiquas a radijs Solis collifasrnul (05 uapores ab htlmido natos exhaJare uidemus: quod cum no rnoueatur,facilc corriipitur;& cii ii aere refpiratioi defer uiente fint mixti, no{lros inficere {piritus,omncq. morboru genus gignere animaduerrit.quo~ de fil!ce,cii nul16 ~umidu. in fc recip iat,dici non p6t.&, qUI fupenores annos cofidera­re u0luerit,noell: dub iu,q, in urbe aegros in minori numero fuiere, ~ in alijs réporibus,in quibus uiae lateribus O:ratae e­rat,coonouerit. ~ocirca, cii aqua filicé intus non madcfa­ciat,miJnus terra humidi reddere poterit;iccircoq. cii ad Ti berim fluat,numéj Sol fuis radijs ab ea parte,quae eos no re tinet,trahere poterit.quod cii ita fe habeat, ~i~us ae.rem af­ficere rpiritus, humanaq. corpor~ laedcre, el I ICUCflt • J

Si uias lilice O:ratas alijs pulchnores effe affcrcre uelle,me rito, ignoras illlld,qllOd ab oibus eognitii efi,infipiens habe ri poffem.redJquia tales Gnt,lapidéTriuerrinii liti htere fall1 brioré,ac durioré,ad uiaru, Vrbifq. pulchritudiné aptioré, prae oculis le~enriu ponere,rationi c6(onii effe iudicalli.qui fcalpello inaequalis faéì:us,equorii,ac brucoru omniii ferro, Qe ungllibus cMentiens,pulchrimdiné,comoditaré,nitoremJ

ae deniq. corporii falubriraté efficiet. &, éjuis eius opera in locis accliui bus a fcenfus rone,ad rem parii conferre uid<:ar, umen in planis eo uti coueniret.&, quia latere eft durior,ac minoré humiditolté attrahit. crebro in morbii incidere no e­rit dubitandum;&,cii in aliquibus partibus aliqllando con­teratur, & facile fcalpeJJo adaequari posfit, aut nouo te(fel lari,omnibus maxime deleéèationi crit. Niic ordo poO:ulat,uidere,an aquae p fubterraneos Vrbis dt1 a' fl uéte~, posfi n t ade o aeré in ficere,<.l' çorpora laeda t.Certu cO:, cp c1oacac,in quibP aCJu ae pluuiales fluut,cii oi immiidi­tiarii gre ab earu copia duél:o,corruptioniq. apto,adeoabrq. aliorii aiJduerfioe aeré iquinare p.fsut, <.l' ml1ltorii c6taglo­{~rii m~rborii genera gignut.&,Cjuis uapores illi s~fim ema~

-- . -- - - - llan tes

I DE MODO PVRG. V I AS VRnI !~

.sntes n6 c6fpiciantur,fpiritibus tamen nocere, neceffe ell~ 'luod ufquequaq. pro gentiu tuenda f:mitace (ummopere an~ maduerti deberct. Praecerea,ab eorum orificijs , aperrioni­bus, atq. alij s locis fraétis, ira pefiiléces necefTario cxhal :lOt uaporcs, quod eos incerficere miru n6 efi.H inc LiuiP referr, 'luod , cum Vrbs fingulis quinque :mnis hui ufmodi morbis fubieél::l uideretur, uiris omni ingenio, ac doétrina praeditis I ccedìcis , u t ipfì canrae calamitacis cau{fam pa cefaccrent • pofi multas,uariaff). omnium opiniones, fordium diuedita­tem, ab aqui s pluuialibus ad cloacas duétam, & a calore ex· traneo corrupram,uenenofos uapores emittenté huius cauf~ fam efTe,communi omnium confcnru afIeruerunt.

Ex quibus,loca, per quae fontiti aquae f1 uunt,cu diétis con rraria fior omnino, nitorem,ac f~nitatem li Ilaw ra proba tur. &,quod id ueru fit, hine et ii man ifefium :J pparc t.r.;i ea, a­(r.J u u e cacio decident iii impetll , f(; cu omnia immunditiaru genera crahéte,un aquamq. m:l terii recipiut,deficiéceq. co, r ctinenf,ac retenca 3d~0 cor ni punf, tlt ucncno acqu iparari p ofsunt.At per haec aquae continuofluentes,non modo ex tra Vrbem unumquodq ue fcabriciei proieét.le gcnus tra­héc, uerum ecia domos nicidiores effe in cau lTa crunt. <l.1!od quantI' (anitati profit,ex fuperius diétis patet;quamuis ipsu. nicorem naturae hos miros etfeétus producere uideatur.Ec. li quis,legens, ac reéte hanc meam fententiam confiderans, rationes,quae aquas Romam duétas,aeris humidum non all gédo, {alubres effe probi t, memoriae madare uoluerit, eas. quae fub uijs publicis fluent. ac Vrbis illuuiem fecu ferent, cii fint eaedem,fanitaci maximo adiumento fore,ei ofi~dere non opus erir.lmmo,fi umquam aeris humidli augere porre alieui uidebitur,ita a uaporibus,qui cu a Solis radi;s rarione muri arcuati,cJoacae,ac uiae liberae,quam cfraquis exeudi habenr,c1aru apparebir, c.l' fibl racio dubitadi n6 rClinqucf.

Hanc mcam (ententia,uiris omni jngenio,uirturumq. ge­nere praediris,priuscomunicati,pofrea exarara ofiéderc,de indc litreris tradere uoluij n6 quia alijs probabilioré effe de

' m6firare,mihi perfuadcam;fcd ut ea Jegentibus,ac 01 di] ig( .. ria c6fìderari bus,rcperiatur, qui,ci addédo,ucl ab ca min ué do, aut .. Iii excogitado,cxaradi occafio tr ibuafi u t Vrbs Ro ma puJchrior,falubrior,atq. oibus alijs c6modiorc6fpiciaf.

f I N I S.

D E OPTIMIS

A Q VAE FELICIS QYALITATIBVS

Jt C MI'1{ICI G AGLI .A lt D EL L I.

MAC Jll\ATf.NSXS.

-.. . ' tempera~

M humant corpons VOe~tlo;um diueditas, ell in , auffa , u t

m'alteri adeo fi milis effe non posfi t, qUIS , ,'r uer , os al'lqua Ceu Imaf1lntS,leu ut mtcr e , ., d' tr -' b

reu corporis motuum IJlcretl a orum ) Il ' d' cl fi

non cogno(catur 5 icclrco lcen u~ c "

cl dum homines natura IOter quema mo ' 11:

, ft t ncijs etiam dmerre • fe diffì rre perrpiciuntur , lt,a cf:n e, de eodem ho' , , ' fi dlUer a rattone Non efi 19ltur muum ) ' pf: s red opiniones, . " Ii frquam non res I a , II mo mdlcmm erar , po o 'Itat:onum cauf-.. " .. harum c g • ~ malis , uaru[q. 101tl)S ortas ~ deleétabiles no fas effe atlimaduertimu."Et,quI~umque,res quae plfuam~

, ' 'um faceuere,ac eas, bIS ut plunmu,m,negotl l fl:' plus fo lico nobis timo-{eu leuem nobls lOferllnt mdo ~ lacm, l' atione quid lìt len-

. tè P rpeo en t i raCI l r , rem mcuteTe re ,e e , d ' b ' r: t {i menm acie pauper· ' cl ue nate IU lca It • .l,;., .

tlen um, pro r ' l ' anim;Hluencre lI otuent , e;& tatem, labores, atque eXI lU~ . cum multi di llitias, cam

Per (e ipra mala non effe cogn? ce t, pre rint' ah)' pa c l ' ' " pedlmenta,contem l ' , ,

qllam ue rae re ICltatlS 1m , {' " t~tcs ut rapicn-, ' l s uana qne CIUI ... , tnam derelmquentes,mu ta " ' Il' [uo cl IO t':lC nonnu I, cum,

tcs, perfeétiq ue eua ere~t)'petJer ' liit:ltc uitam fibl dl g..: re commodo)mllltaqu~ aOlml tran~lII (a lute hornbilcfq,la­poffent , quamplu~lma pro p~trJae uxili~ fuCcep ' rint: at-bo res eorum olona, atque alt orum a cl d ):;. ' l r tr e uC cce c. ntc, nuc Jenique, qu idam morti u tro le onerr, , cl b '--, , ' r d ' frucrentur, non u 1 U i t d gloriae, acternJtatllq. Igna, " , bUI

, , ' ~ tum UUlPloptnlOOl !aucrint. ~orum OplOl(~nCS qu .. n A o con~

D E O P T. Qy A L I T. c ;,trari:\ ,lior, non e~, qui nefci:lt. Cb.a propter, cu m alihi ag~~am Fellcem, anéb (s. D.N. Sixti V. iurru,impcnli(q. pro p rt ]S K. om:l m duébm, non modo Vrbis aere m humidiorem no : cddcre,ut mu lti ex ad uerfo (entiunt, (ed opti mis quali­t :ltlbus p, r:l'?lt~~1 d e~oO:ra ~e poll icitus fu erim; ea qU.l po. t ro malOri dt11gètltla , ~e 'pra fermonem ha ber e animuJn iotenda01 • '

Ab hoc igitllr (umpto initio, dico: quod, /i ea, qua e fcri· l ib de aero pta r~ liq ui t Hippocrates,ueritati proxime accedllnt , quod a'l' & )oc. Mcdlcus naturam,aquarumq . f:lClIlratem (cire debet " eoru

ufum ne~effar~um effe rationi confonum erit . & eo magi J ' PoI. 7' cap. quo magls AnO:ote1es,de his,guae r equiruntur ad fitu m no Il. ua e c.iuitatis, ,rermonem ~aben s, eam aquis abundare , pro

homlnum, allOrumq. aOl maliu m, atque mulrarum rerum I . de San . uitae (pcétan tium ufu, necefle effe affe r ir. Et C alenus, idem tUCIl. affir mare llolens , membra corporis fi cciora cibo, humi.

d ioraq. potu rehci fcripti! r eliq ui t.E.t ibid. fi t im n ih il aliud efTe ,qllam bibendi appetentia m, ad qua m fia ti m quod irri ..

c. Up4. tamur confugi mus • & in libro de Simpl ieium faeulratibus ~quam omnibus h Ol~ninibus, cum fanis J tum ;Egris mi m m

Cap·r~ In modum neceffana m • communemqll e effe . ae in libro q ua rto de ufu part /llm , eprpori parirer necelTarJ2m erre. non quia aliqua m ip fi us partem nutrire uale2r,- {ed {olum quia cibus , eum in uentriculo pararus reperiatur, comm~ de 'per omnes ei~s partes difiribui posfit, afferir. Q!ando­q Uldem.qua ratlOne per uenarum paruarii amfraétus tran­lire poffet, njfi ab aliqua aquofae humiditatis particula du~ ceretur? Nee mlhi in praefenti di lferendum eO: de eius no. rninc,cum nullius fit momenti;pofrquam nihil alilld, quam, quanmm aberrent ii, qui ab fque ul1a rerum naturalium confiderarione, aquam Felicem , aerem Vrb is humidiorem r eddere, mul,ta.fq.~orporis aegrirud il'les efficere affirmant. ofi~nder.e, mlhl. ammus fit. Et, ut ipfe , uti ordo poftulat • p rogredlar; prImo, an aqua pura r eperi:uur, uidere opti­rnum faau erir.

S.i ea, q uae fc~i~it A uerroes, rette perpendue nohis pIi ce~lt, ~on reperm , credere facile eri c ; proprerea quod in­qUft: SI daretur a~ua pura, caleheri , aut frigefieri nequa"; fiu.~m p~qe!~fed, q uae in ea mif,entur ,horum effeéèuum cali . - - - ._- - -- -- - _ . . - , - ~.

AQVAE FI:.LICIS . ~ fa s eone, iudjea tur.Q~od c6fì rmatum uidemr a G aleno in li bris de Simplicium facultatibus , ,d um eam, null~ patto .pu- I . cap- f · r am effe ait. A t , dum gufiu , odoram, ac U1fu talis. effe ulde .. tur, omnium qualitatum , quae fe nfu d.cprehendl poffunt _ expertem effe appareI.Alias ~ius au~orJtates,hanc remo cVt1 6rmantes ,breui tatl fiudens, lO medlUafferrc praeterml tto.

G.!!,is aqllae /it locus ,nemo efi,qui ipfum non uideat. at­tamen,ut facilills intelligatu r , dico : quo~ AnO:oteles, fer­rnonem lubens dc euiufcumque elementi fitu , elemcntllm aqllac effe ili ud ait, quod terra.e magis adhacret • A u erroes d l.inde quarto de Phyfico audltu locum ter rae eoncauum aquae t'ffe inguit.adeoque,eam i?;~r t ~r ra,ac a~rem.e(fe,~ro certo haberi debe t . Galenum etla lO llbro dc hlO:orra Phdo .. fophiea, ubi de totius O rbis or~ine loquitu~,id é fenti:r~~ eIa r um cO: . & in libris de Ufll part lllm corpons humanl Idem P latonis t~O:imonio confirmat. A t,quoniam, ratione, atque auétoritate id , quod patet fe nfib ll s, probare .\Ielle , eil: imel leéèus imbeeillitas j ideo confidcrandum eO: Id, qllod de ea confidcra ri folet , an u idelicet in aeris natu ram tr anfmuta-

ri posfìt . . . . A rifroteles p r imo M eteororum , de man s fal (edme fc n- Cap. 3·

b ens, aquam in aeremj aerem in igne!l1 ; ae te r~am.in. aqua ~ n on totu m elemétum in tomm alrerIus, fed cUlUfllbet parte in alter ius partem, (cum alite r fieri non posfit) t r anfmll tari p offe, clare demoO:rar. Calenus pofiea pri. dc elementis, ae Cap. 4. d c temperamentis tenio, terram aqllae; aquam , terrae , ac Cap • .,.. aeris; aerem, aquae & ignis natura m poffc alTumcre, decre-u it • Sed, qua r:lt j ~ne unumquodquc in alilld tran(m~ta ri p osfìt, eum fir alterills indagation i s ,~uaerere pracrermltto.; cum omne id , quod hactenu s a me dl étum eO: , fufficere U1-deatur.

Propterea de eius natura uerba facere(ut,eIare per(pcéta, ut i fper o, unufquifq. quam fib i magis comp~ t j t , elige.re p~f fit)in tendo . Dico igimr , quod Galenus prIm o de Slmph- Cap.14. cium facultatibus , aquam, ueluti eam, quae natura frigida , ac humida eO:, refrigerare , ae fi tim tol lere alTeri t . & in pri- C mb l ibro de rncdicamentor um facu ltatibus idem cof1 rma c. ap.J+ & paull o infer ius, qua ratione fi t im ,quae ex humidi defe-ttuJuel cal idi abiidantia oritur,:leetum fedare posfit, decI a--~ - - - ,.- -. A %. rans,

D n o p T. Q v A L I T. { , 3ccw m h)'dr op içis,corpl1s hl/m l'ibus fJlfìs refi rt llnt

h~bcntibll ,l11ultum 6fe rre (ubdir. Venun aCJuam, qua~ re frJ~ e rl.t, omnib Irq, efl: h Ulnidio r, id fcmpcr cffìcere,:l ppa-

al" 1S, ret. & I~ fc ,u nd , dc. o.lc~. fcrllloncm l1.lb ns, aquam corpo-C~p.:.. l'a humldJ bc r fnlblt. Id em in quinto confirmare poritcr

h'o irur. mu ltifq. a liis in lo is ita c/are cius naturam d ela­rJre uid tur, u: alceriu refri mon io cgere no n deberet. Attam n, quia Philo(Clphi ci:: hJC cd cm re con{ulto agere (o. l nt, non crir ab re uid re ca , qu ae Arifl:otcles, acci~IS ma-

•• t.C. 101 gnu comm orator A uerroes in l lbr is dc anima in m d ium a ffi rùc , q ~o. in .Io.co, Cllm d ixerint de od()r:ltu, ac gu au , de t aéèu loqu i lnClplcntes , h anc: fentcntiom (uper ius diéH eo , c?n~rm.:lre.,manifdl:um cfl:, ~od inferius c/are,& prae{u­tlm lJ1 It.brls M ct cororum dec1ara nt. C2!:!..ocirca ex Medico. fu.m, Phdofophorumq. ? p in ionc, aquam frigid am arque hu m.td a~ .nltu.ra·e{fe, a~ttq uorum {ententia .. , ne lo ngior , ae dI FfielilOr utdear, omltrens, definire potero.

Et, c~m muJ~ae aquarum qU:llirares reper ia ntlJr, omne, ~arum ddferentlas reeen{ere,ur ab iJJis probae, (:llubrcfc uc . ad ufum omniu~,uir;o(ae lutem, ae infllubres ad Fuglm c().

- gno(eantùr, optlmum faéèu erit. Vnde, ab A rmorel c {um-l. cap. z. p.to prine ipio,inquam; qu od ip fc,in libris Mereororu, Ma-.

ns. natu~am,ae origincm d oeere uolen .. , ait; quod aqua ru l1\

extfl:entlllm (uprl terra m, :lhae fluunr, aliae ab(que uJlo m<>­tu; fluente(q. a foncibus ortllm dueere. tl:anres uero aut a pluuil coll igi, aut in loeo (,1(;S decliui (elturire uidentur . cum loei ratione Buere non pos(ìnt, affi rm:H, Fonces d ~ in: dc ue l (unt a nltllra eonfrlturi,uel ab :ute rlbreFacèi • Q uae fb?tes dieuntur, uel Pllu{l:r s, !leI (bgnanrcs appellancur. & JOter (~, prout ma lor,aut minor earum quantitas apparet,: dl~e rre llid ntur. ~ ed,qllia elfum d;llifìo nimis generica efr. qllld Galenus de hls mcmonae prodidit, uidere,r:nioni co.n­fonum erit •

In libroigitur,in quodeaere,aquis.& loc;5 Joquirur ira fcr iptum rel iquir.fe legitllr; quod maxime funt animad~er­tendle l q Lla rum .d ,fferellt'ae. Nam aliquae Q. palude; quae_' dJ~ ;t lacuna; al ll(! a Fon rlbu s ; mul tac ab his, quae e C!leì() d ectdlln t;. no~n llJ lae a niue, feu glaeic ; pJ.ueae rltionc me .. ~.U~r~m In c~s c~nrent~rum ime,.. çe differcntes, au t quia

in J

A Q V A:r:. F li L I I S. 1 in eis (u) furi s, nitr i,:\luminis, bitum inifq. portio al i.q ~ a .mi­[ecrur, uc l herbarum , quae in eis glgnuntur, reperm, Itt te :

r is mandauit . . ' Et,quonilm ineobe naruram, a~qlleqlllltta~ern.unJUrcu-

iufque ut eam eligerc, quae magls eorum f.1l1ltatl neee{fa­eia cfr ,'posfin t, cogno(eere d e~ent; ~ecirco Pllu.d is aquam, L acu na cquc ,cu aefhtc neceffarlo ca~ d~fìt,cllm mcr lTe tur, & corrumpatur, pcsfìmlm :{fe , ra~ l o I .congr~llm ~~ . &:' quia ex ea, qu ae a I~iu~,glacle~u ~ , l.lq~ltIS:l ~olls r a ~". s , ml­fcctu r, magnl m pltuttac eopJ Jm g-'gnt; uoelS rallccdlOem, )Ie n is tu morem,llentr i s nu l'i tiem,(patll l a (qlle,gu la, :nq ue f2-c ie m fubtiles, tenu : (~ ~ffìei a'feri e; ideo ty hlce quogue m~ h. I mmo cos,qui eas pt> are c6fueuc ~inc,& pealls~& uentre fatis ealt dii habere ne ~ffe efl:; & ob Id, edaees, fìtleulofosq. e rre par eIU.l!.!.oru. multo s.hydr~pc,adbte dyf(: ~teria.a!ui~. proBuuio, atqu e quarr~n.ls f~brrbu~ lab~rar e Utdel~us; Hte

. m e uero peripneumoma IUnlOre~ ,.tn(anlaqu e.; (~nlOres fe­bribus ardentibus affeaos per(ptCtmus. M ullerrbus tumo­rcs al:cidunt. Vixq. ip(ae coneipiunt, ae d iff1culttr pariunr. quod quando euenit, fet~s magnos, ae tllmid ?s emitt)un r ~ d einde t a befecn tes , ex ali men CIS, le deprau l tI fiunt . I llcn Rcrnia, hominefq. ulriciblls, erllr 'll mq. 1Ilccr ibus :lffìciun­tUro quare,eos longacule uirae efJ'e,fìeri non p~te{l:.A d haec:. muli cres,hls lquas p.orare confuctae , mul totles (e utero ge r ere exifl:imantes, eum Plriend i temp lls .1eeedic, lb illa ue a tri~ mole, plenitud ,neq.l ibere euadLl~r. i~eoqlle, cum i.d ci , ab Jquis c<1Otiglt,eas prau arum qualltat uelTe? cen rendu efr:

Has fequunmr illae, qllarllm fontes c petrts emJ nar am mlduertimus. Nam, dum alieubi aqUJe (um ca lidJc, ibdi r l'1Jm, les, argentum" aurum, f~lrur, al.ul1~e.n, b.i t llm~n , . au~ nitrllm gigni , cum naec omOla cal ons Ut IO hls 10cIs glgn l compertu'm fì t, ofrend lt. Non erir ig.itur m irum,fi ex hlliu(­m odi terra aquae non bonae, fcd dllrae, adt uofaeque,adeo, Ut d ifficult er mingantur, ltque ad alui egefrionem finr con-trariac, prodeant. .. .

Oprimae autem funt illae,q1l3S ex fublimibus locis,ac ter re is callibus fluere uidemus, cum hac dulces, le albac fior, hi cmeque ealide, .le aefl:ate frigidl c p ' reipiantllr; lI inique modi,am quantitatem ferre posfìpe j t.llefque ex profllndi ( .. . - ' _., .. . ilmis

D E O P T. Q v A L I T. frmis fooribus emanue cogno(cuntur. Max ime Jaudibns Cf. f rendae ClInr eae, gllarum n uxiones ad aefijuum Solis or. tllm erumpunt, cum neccllario {plendidiores,leuiores, odo_ rariorefque animaduertamur. His proxime accedunt,guae imer ac11iuos Sol is exortus, & occa{us, originis principium trah unt. Pes(ìmae omnju uero {unt fae,quas,ad Aufrrum te rpicientes,inrer ae11iuum ort.um, ac occa(um emanare uide.

t. & muso Et in libro,in qua de bonitate aquae {ermonem habet, legimus, aqllas orrum Solis re{piciétes prae omnibus fub- . tilitate, humidirate , odorifqlle probitate optimas erre • . Hinc, eas Uùcis raucedinem , colicam pas{ionem, conuuI­fioncfque gignere, mirum effe non debet • Bene uerum efr J

guae au11ru_m rerpiciunr, magis caHdàs-, magifque {a)fas ef. fe, difficulterque per lotium tran(mitti,quamuis corpus n~ turaliter moueanr. guod idem Galenus pro coperto habe.t •

Denique,qllae a uentis feptemtrionalibus agitari animad uertuntur,quamuis dll1ces lìnt,abrque ulla temperariae rpc cie refrigerare folent.Praeterea ae11atis,atq. autumni rép.o­re in a)iqllibus agris nitri, (alfuginifg. portioné reperiri cer . t um efi : ideo agrorum aguas, in guibus haec.non reperiun­tur,meliores, ac ralubriores effe cognofcimus • ~

Et, guoniam montium nonnulli fuor lapidei,aliique ter. r ei, hos continuo aguas eis falubriores habere credendum' efr. Nam terrei molliores,minufque frigida s, lapideigl1e du riores,frigidiorefque,guamuis puriores, habent.

Sed ea differenria aquarum, mJxima animaduerfione di..' gna efi, guae ratione metallorum,herbarumque in eis geni­taruminrercedit. ~andoquidem, in quibus aliquod metal lorum genus mircerur ,non modo incolas proximiores , ue­rum etiam unumquemque potanrem laedunt.At herba s ali­quando aquis nocumento, aliguando adiumento erre uide­mus: ideo'}ue ~l~m, c~lamintha, adiantumque,cum copiofe n~{cantur I? rIUIS, ae 111 aquarum, per quos ipfe fluunr, du­ébbus, ab el fque.guaedam uirtus medicamento lìmilis emer ~at, aquam m:llae qualitatis, falubrem,falubremque, uitio­ram nddere, compertum cU. ' . ~od igitur in aguaru deleéèu animaduertitur, efr,quod hieme calidae, ae11ateq.frigidae fint; guod a gufiu nulla ea. rum quali~as ~.<:nQ~e~~tig~e ~jgna percipiat~r;paruam uini

- quant.k-

A QV A B F E. L I C 1 S. 7 C!jtllotitatem [eran t; omnibu(que uinis opti ~,e m ifceantur. Modo,fì ea, quae melior, ralubriorq,ue cxdhmatur, ae abrq. ulla alterius rei re!identia erit, IeUlOrem (utul.-am effe ~e r ..

fl: nec eum terra mi Il: a m effe, eum ab 'pra grault:ii tum e , 'd· lì b . proficifcatur , dici poterit. alllld, quo 'p !U S onlta~em o Il:endere uiderur, eIl:; quod cito ealefiat, cltoque rcfrtge. l'etur,ae fiatim mingatur. Ex quibus, aqua~, ~atura ad ~x. cernenda excrementa irritatem, malac·qualttatIs effe, faetle colligi poteIl:. Verum,eas, quae in uno quoque temp~re e.a lidae, frigidaeque {unt, pes(ìmas effe,afferendum e~. SI qUI: èem terra in eius (uperfieie aefiatis, tempore,6t caltda, calt· dumq. illud in hieme a frigore in elUs Ulfcerlbus exp~)fum, retrahitur.Et ideo fontes,a profun~is,fìmis terrae 10CIS ema Ilantes, hieme calidos,aefiateque fngldos erre, ~o['.lue, a ter rae fuperfieie erumpentes,pro t~mp,orum qualttatlbus [uas condiciones mutare,eredere,ratloOl confonum efi.&,quam. uis aquam in aliquibus .10cis hi~mis ,tempore de6ce...re,a~fia­,(eque augumentiIm ree'pere m Ire Uldeatur, c~m c~trarlUm magis-fit credendum i nihilo~inus, eum hUlUS rei caufam calidum erre apparear, ae11atlS tempore a~ua~ ad .re trahe­re iudicandum eIl:. Hinc e11, quod fontes,m ul[ceTlbus ter­rae a natura fabrefatti, parum, aut nihil ab aquis e e;:elo d~­cidentihus affumentes ,hieme paruam aquae;aeUate maX1-tl1am quantitatem habere, perfpieiuntur " . . .. . Et,quonia multae in diu:rhs terrae 10c,Is (unt nulltus c<: fiderationis, cii earum qualJras, naturag. Ignota ut, ae ab Il larum regionum jncolj~ pereiia~r~ fatis ut,cllm, quae prae­ter rationis ulum repenantur,felflnon pos~nt, nonnul~as. Ut eis, qu i legere, ac Nat~r~e arcana intelltgere uolu~f1nt, Ca tisfacere posG m , pro UJf1bus referre bene attum enr. In. , Leontinis, llt [criptum reliquit Galenus , dI: aqua , ex qlla Ll1,. debtt .. qui biperit, natim,moritur. A pud Sauromatas ~agnii re?e aquç,c~ J. ritur, quod nec aUls eum tran(uo!are potefi. AllUd, fert I~-Ce, apud Medos erre, cui iehorem nigrum {uper~atare dl· c unc;qui,ubi igni admotus fuerit,accéclitur. EU etJa~ Suus, _qua, quae bibita dentcs exclltit. ~i ex ,:lq~a fIuuII Syba. r is biberit,generare non poreriit. In AethlOpta aquam efT~, rllbram appellatam, & furorem. bibenti,bus in~ucere, legle

!llr.~a~ i~ Aegypt~ ~~,p~~.n~~~~ cap~~~ depilare l~r~r~

8 D E O P T. QV A L I T. l ui. Pompiliu s AZZ3Iiu~ PI?ccnti.nll~ in libro, q?em (di­por de Mnnd l rcbus admlratlOne dlgOls, rerert, l~ Arme· n i:l m:tiori fonrem adeffe,habentem aqnam olco fimllem, ad comcdcndum inut ilem , fed Japid lbus p~op~iam , .tant.ae qU :1 n!itatis, ut br~ui centllm naut's Onetlnae Implen facI.le poflcn t. Sub Monte, Balumbo diéèo, in Infula.L.ombae, In

l\1ari Indico fatls famofa,fontem effe, a quo o~lgJn~m fuam trah it fl uuins, qui femt>er optimi odoris, f~auls(jmlque effe ~ n ima duertitur, &, in quaque hora odorem mutans, tantae bo .i tat is , ut bibentes a multis morbis liberos eU:ld er~ , u ires refìcere, optimumqllc col~rem ei~ red?ere, ~e~orrac proditum or. Addit, ex Albertl M:lgm tcfbmoOlo, ~ n Idu. maea fonrcm aderrc,habenté aquam,quattuor humonbus ~a tural ib us Gmilem;trillm menGum (patio plllueru~entam.; ~ ali is tribus,uelut i fanguis efr, rubram; in feque~t.lbus Ulrt­

dem; lC in reliquis c1aram, mi aqua pura C?~fp1cltu.r.Et,. ~t Plinius fcribit, in Brundifii pottu aqua urnl ~ap~rl finlllts {urgit; multique eam biben~es eius gufru al!eéì:l,um~.m eam effe crediderunt. Ad haec, b1bentes ex fonm eleéèoru aqua, uinum odio habere,& aquam mirum in mod~m defider.are~ fe legiffe inquit.In Arcadia l.aeuna effe, e~ cUlllsaqua dle bI bentes laedi noéèuque refic1 tefratur. CIrca flumen Boeo­tiae duo fon;es cOfpici,quorum unum obliuione.m,alteru~ rncmoriam gigne~e,a~~i~. Albe~t~s qu~que fcrrptusn re 1I­'luit, duos fontes lO $lcll1a repenn,dulcl aqua ~efertos,~u~ rum llnum fecunditatem , alium eius eontranum homlO1-bus inducere fubiungic • Et in Macedonia. iuxta Euripi­dis fepulcrum, qu~nda!" aquam ~u~~ere ,_e~ q~a balneato' fiatim oecumbere lOqUIt. Et ex PIIOJI fenteua alt, quod fons Jouis in Bedone reptrirur,qui,cum natu~a frigìd~s fit,ra(~s accenfas exfringuit, ac exfrinéèas accen~Jt. & ~ddl~, ~uf)d In Mauritania fons quidam petenni~ dr, JntercllU frrgldns, no él:uque calidus,ut in eo quis ~anu~ ponere non posfit .Mul to, alio~, ab eodem auéèote In medlUm all:aos, (nam unuf. quifque ipfum legere cupiws fìbi ipfi fatisfacere porea,) c>mino.

Aquae quaee caeto decidunt,& in receptaeulis arte fUD terra fabr~faéè,s, {cruanrur, cum leucs, dulces, fubtj]es, ae (plcndidae fint, 0ptimaefunt, inquit Hif'p. in libro de ~ere, . ~ - - ~- ~quis.

~ QV A E F 1! I; II C I S. , a~ui-s, & locis. &, quod id uerum tit. in marjs ~a~!cdine pro­ptcr eiu& crasfitiem, grauedinem~ue., ae ~~tl!Jbtem a .S~ .. lis radijs in fublimi duétam, dare Id lOtelllgl porre, (cnble quamuis hae omnibus alijs citius corrumpantur ) maJeque oleatn, eum ex alijs multis mifrae, congregatata.eque flnt. A t in almm [ublatae, motuql1e agitarae, adeo cum aere mi· {centUI, quod pars cras(ìor fcparata defcendens in :lucm, aut nebulam conuertitur ; fubtilior ac leuror remanens, dum Il Sole cale6t, ac coquimr ,ita duIcis , uti omnra alia, quae coquuntur, euadit • Bene uerum ect, quod, qua e in al­tum trahuFltur, a eontrarioturr. uentorum impelu congre­guae, in partemden60rem deeident •. Et, q~lia Gaknus.' Hippocrates, Arifrotole{que, quando Id conn.ngat, ~UItIS in locis declarare uidentur; idéo.omnes, per eos cuplerHel id animaduertere , dif6cultates , qt1~e huie fermoni parum adrumenti pofIunt afferre , omittére deereni ~ . •

Memoriae igitur aquas e· e~e.lo cadente~ ~ubt!les ? ]e~es , puras,.acque dulce,sefTe prodldlt; &, fi qU1S In el5 alt~(lId co querc ùoluerit ·, id eito exequetur. C31efrunt, refngeran­turque citisfime, aeparua uini quan,itatc mi(centUr. <l!!o­circa digefrioni, 10tio, hepati, liaeni, uenis, pulmoni,ac-ner uis prodeffe, compertum efr. &, quia facultatem fottiter re frigerandi n9n habertt ~ ,iceirco his qualitatibus tales iudi­cantur. Nee ab re aquas pluuiay Iaudibll5 extollit,quamuis e caelo deeidentes, aefrate, ae autumuo, falubriores , cum omnes alias, quae fupra terram funt, ui, :le bonitate ante­cellant, effe deberent. Verum, quòniam eiufdemqualita­tis omnes effe non poffunt, cum in his temporibus uapores fÌeciores ijs, qui uere, ae hiemc efferuntur, fur[um ducan­tur, propterea, eum in cis maxima terrae colluuiesab aqua pl uuia eOl'lgrega ta 111 i fcea tu t, ne.çeffario ficciores effe, p l u s nitri in fe continere, ae ad abfrergendum aptio res, facile. que ad intefrina de(eendere, quamuis non ad renes, pulmo. nem, ae arrerias, conflat. Ad haee, maiorem uini quant'ira. tem alijs ferre uidentllr: quo eum l1itrum, quod in eis efr J

facilefuperatur. . Diffcrunt quoque hae aquae ratione uentorum, tlm fep.

tentrionalium ,quam au!\:ralium. Nam feptencrionali1?us, qUJffiuis frigidiorcs, dulciores , at aulhaJibus" calidiorcs J

. ~ minufque

II) DB [O P T. QV A,l. I .fT. Rlinu(que duIcèsfca'Clum. Et HipÈlOérates C4m {alùbrio'rem c{fC, .quilC ab aaero otitur ' uel ~ronicruisGomrrìi[cetur ; dete-. r iorcmqu eam, quae tèmporaria , ac-proceHo[a ab eo nun· cupatur, inquit. II "(' '. -

PUt orum aquae rtlquis pluuiis, ile fontium , deteriore, e{fe,m4Difc1l:um efiJcoque .m:lgis~ quo magis loca,in quibus [eaturiiit, co.ena pleha funt,aI~étu.od metallorum'genus in fe conrioercll t'que pt:rturJXlt(le,~c0rruptaeque e1fe,confpiciul1 tur. Nec id eis eueliiie mirtlm efr. cum noo propria natu. ra, acque ui, ~ d :lIcerius auxilio ac ope'ra furgant ~ , A t,deii. cientibus aquis pluuialibu.s, atq ue footium, puceales aquae ufui feruandle [unt, praefer-Jimque .eorllm, qui orifìcium Jatum, folifque Ortllm rerpicicntem, in aere ljbero fitum~. non a I~ci anguO:ia,clall(.umJnec minus fundum illuuie,coe-: noqueTef~Jlt\lm, fedfplendidl1mJac glacea municum;aqu'<'lGi que pnras, & abfque uUo (aporis"Qdorirfque affeétu habe t. r-

Vaaorum!Buui~rlltil ~uae »in qu~busJlagnorum, lacu· narum aquae, aa multa, dlUerfaq. e~runl.gel'lcra mir.c;.entur,. ab Hip.poCJ;are; 11:ti ea., a q,uibLlS innumHabiles moroorum, fpecies " preCer.timque. ues~cae renumque .Japidem, coxa­Eum affeéèus,liaenis tumererh;maximam lìi{cerum obftrll. c9:ion.etn·ortumha'bere experimento comprobatuT, quae ciii perlongttm terrae rpatipm Ruant ; l11u1t>ifque ipfius fpeoies tangant, modo fabuhim, arenam, atque coenum, modo (a lef!1"a[gillam, atque glaream trahere animaduertuntur, ex quibus praediéta morborum genera originem ducere exilH mandum efr • U!!,i igitur ab pluuiarnm , fontinmque defe· dum aquam flUlLioruQ1 bibere coguntur, eos maxima. diIi­gen tia, Ut quam.minori periculo aquae eligantu r,atque pro bpnis in(alubres non a(fltm,lD-(l1r, indigere credendum elt. D elinquit igitl1r, magnopere,·qui eam ex ripa , & non ex lluminis medio eam accipit; Q.!.andoquidem, quae funt in Qled io, ob eanlm motum, Spli/quefplendprc111, arque {uo· rum radioJum calorem, (llbtiliofes,du!ciores, ptlriores,at· que leu,i0res effe n~c$:!JTe ,elt: Sed, quae ex ripJ afTu111untur, turbidae,luto,coenoque miltae, maleolentes, atque,ut uno uerbo dicam, corpori hum~no paenitus aduertJotes , ill~ dicancur. . '

Ex 'luibu scomprehendi potefr' J quantum errent Vrbis l ~c~a~

AQVAt! ~l!L 'J ' Cr~; l't

incolae, & alii, dum aquam Tiberi~ ' hauriunt: quaeq'ulm­uis meo iudioio, fit earundem qualJt:ltum , quarum efl e.a , de qua Hippocrates loqu~tur. cum in. e~ mU~,torum fluulO­rum,lacUlul1um,.aqUae rti1rCC:lOtul'; OIhdofnl.nu~ , cum,pr~e teritorum temporum txperimento, eas. d~t1maru~ q~ah. uwm eITe, iudicatum fueric; quamplunm'lfque ratlOnl~uS ab excellcrifs. Philo(ophiae,medicin.eque Do~or;,DomlO~ A n'drea Baccio, in eo li bro, quem I P {e' fu-penonbus a~nls de Tlberis aqua compilauit, probatii fiti ide~ d.e ea {en:lre, oprirne faéì:um iudicarem; cum ei.fdem quahtatJbus,qulbus aquae {alubres, iofi~ni.tae, ~raed~taeque finr ,. Vertl~, q~o­niam prae,oculis ommum blbentlUm nonnullas dUÒltatlo­nes, mlhi maximaln ' molefri<lm inferentes, poné~e pro eo­rum {aluce exilt'imaui. ideo hilari , pacat.oque.an!l1'Io , om­nia ea; quae pofteritatis memoriae t.rado, ~t'(lePltas., quam m axime defidero, magis eluce{cat, IO medlum afferotr,n.

I>rimo: qua ratione Tiberis aquae, .tlt c.ommuOls o~­nium con(uetudo fuit, (excuius uiuendl raUone fere contI­nuo morbi \lù}gares,atque conu.gioCl oriun~r)~eli?re.s,fa­lubriorcfq. fim aquis,lnandato, Impé(aque S~Xt1 U!!lOtI Ro mam duttis uidere ne{cio. Et,fi 'Galeno 6des preftanda efr, qui de opti~a aqua in libris de Simplicil1m facll,ltatibus fer monem habet, nulli dubium efr, qt10d eius bonltas ab odo: re, calore, gultuque conGderabit.uf. Ynde., cum odorem ah cuius qualitatis, faporemque fenfu praedltum , atque calo­rem praeter clarum, ac lucidum habe~e non debear, e~m , quae qllalitates his contrarias ha?eb,t, natura,n~ om?JUm pesfimam retinere,concludi poter.lt. Et, ~um ~ICIt HJppo~ crates in libro,in quo de aere,aquls,& IOCIS aglt, aquas plu. uias fubtiles d ulces, leues, ac fplcndidas , & iccirco omni­bus alijs falu'briores eITe; alias, quae has qualitates non ha­bucrint., aut' laudibus adeq non extollit, aut rnaximi nocu­m enti efle decernir.Hinc cfr,quod Galenus,malitiam,atque aquarum bon iratem rererre cupiens, de ipfis fingulatim a, gere uoluit:in quo,declatans,guae fit.bona,& quae noniali­t er fenticntes maxime abcrrare,liguido moltrat. . l taq4c, cLlm res ita re habere exiltimandum Gr.; quae ra- ' tio nos cogere poterit,vt credamus,Tiberis aguam falubrio rem cile ijs ,quae ex fontibus clare, fubtiles. dlllces, ac le. .. . B 2. ues

u D!. O P !T.. Q.V A. L r T. ues erumpunt f E't,fi quis-eam in uafibus ex argilla decocb lia: is,aut in receptaculis ex lapidibus, uel hteribus, calceq. oprirne iqcru!htis , per aliqnod rempor is fpatium [crua. tam, aquae bonae, ae perfeétae nqtijram acquirere dixerit: Refp(mdeo, mihi ipfi diHìculter perfuadere polfe,adeo eia. ra effe, ut :lliqua ratione pro rcmporum curriculo, ei aliJ quid {ublidere non .animaduertarur •

Ex quibus f.ere certe colJigi poreQ, omni qua uti debet diliBentia, fieri non poffe, ut aliqua corporis mlla ualetu­dine bibentes non aflìciat. Et,quamuis huic difficultati a re centioribus, dicentibus naturam J1o(trall1. ponum amalo diuidentem, hoc expellere I & illud ad{e tr:iherej ' re[pon .. fum uideatur: tamen, cum Hippocratem in libro de aere, aquis,~ loc~!\, Galenumque in quamplurimis fuis Iibris.hic fententtam Impt'ebarememinerim, legere cupienubus, rei ueritatem cOrU\derandi, ut noxas, quae ex aquarum inlalu.. brium ufu proueniùnt, iudicando fibi ipfis fatisf.acere pof. ftnt,trado. Ad haee,fi radiorum fol arium calore, motuque proprio eiusp~feaioniconfuli (uti credere dignum efi) po tefi; qua ra..tione, e~,qu~ ex.fluuii medio falubriores ijs no fint., quae, (ut fert.confuetudo)ex littore pro pom alfumun tur, cum hae fine turbidae., crafsae, maleoleotes, ,graues. m eno, lutof}. refercae ~um facilius aliis a quacunque alia flumin is parte affumptis PQriores reddi posfint , coniicere non po{fum. Bene ucrum efr,qued,praeteritQrum temporu experientia, eam optimam e(fe, omne{que, quae aquarum {~lubritati , qualitates competunt, habere, ofiendit, Tamen eam, uno omniumconfenfu, reél:e purgatam bibere,animad uertere oportet. Hinc comprehendi potefi quantum totius flumin is purgatio faIubritati conducat, non [oIum, qu ia in eo, null a colluuionis nota confpicia tur, (cum, qui cam fer. re folent,ita commode in aquam proiicere posfint, Ut num. qlJ.am oculis appareat.) Verum etia m, quia a Solis radiis ex­calefaéta, corruptos uapores emitteos,non fit in caufa,quod h omilles,dum,refpirando, aerem trahunt, eam .q ua)jtatem p er;os recip i~nt,quae, corpus, atque fpiri.tu s inficiens, pro niribus ab ·uno quoque, qui fanitati frudere cogitat, euitari debet.

<l.!lod,ut moris eft,reél:e pursata non bibatur,abfque uI1~ la~ore ~

A Q V A l! F B L I C I S. !abore demofirare porre mih i uidetur . quandoquidcm uel homines pro eorum uiétus catione p)urimum, au t med io­cJ' iter, uel nihil aut parum impendere poffu nt. O!! ; multa. rum rerUl]l copia abundit, mli maxima eorum in curia prae termifc rint, recepracu la, fupra, uel fllb te rra m, arte fabrc­fa é1:a, in quibus aqu am ponentes T iber is,tribus (.11 cem me n fib us, antequa m bibatll r, ea fdiciter fru un tur. VcI utllntur uaGbus hcél:ili bus. Vulgo uettin is , in qUlbus q uantolibet t empore eam {er uare cll pientes mi nus puras fu pradiél:i~ ha­bere neceffe efi. At pauperes,g uoru m numerus efr Ionge co piofior, ob reccp ~acFlorum diél:orum , uaforumque d~fc: ­aum, earn llix clara,cn, aut purgatam per os afTu mere Uldl­m us, qui,lO magne charitatis tempore,cum fruél:u s, cibo~­que, brl,ltis competentes. ob pan is , aliarumque rerum Ul­tae humanae neceffariarum inopiam , crebro comedan t, morbis contagiofis, pefieque affìci coguntUT • Hin~ hac de caufa,in multas aegritudin~s incidere potu ifTe, in prefent.ia­rumque poffe,exifrimari potnit: 9uod non cont l ~gat .els , qu i multis eorum commodis ommum reru~ C.Op l ~ u lta~ degere poffunt • G.!!:ocirca non modo multi T lbens aqUl s non dum pluis, ac purgatis , uerum etiam ante quartu~ a~­fllmptionis diem pro POtlllltuntur. Vtinamque fupen on· bus annis non fuerint, qui eam fccundo die biberint: nam paul:t tim immaturac mor~i non o~c.urri fTen t. Ex qua c~u­la in Vr be (crebrius omnlUm OpInIOne) morbos con taglo­fos quamplurimos ortos effe, cogitandllm efi.

GQod Tiberis aqha,ut tu lit,.c fcrt omnium fere confue­tudo, epota,ea,quae ad Vrbem duéta fu i t,falubr~or non fi r: ab omnibus utrarumque quali(a~ibus dign'ofci potefr . Nee aliquem, qui de hoc dubitaret, ne dum contrarium a{ferere ~udeat, inuenire, r eper iri poffe, mihi uidetllr .lfl:ud tamen, quod ueritati congruum effe [eorio in huius fermonis pro­greffu, certius ufquequaql1e redd etur, u t ab incepto non de fifiam, de hae re uerba facere decreui ; u t ea) q ua potefr ma­iori facilitate, an haec aqua aerem Vrbis humidiorem red­dere posfit , cognofcatur • .

Sed, an tequa m ad id declarandum accedam forf~n legen t ibus mi ru m in modum {atisfaél:um erit, li prius nonnulIas 9ubitation s mlhi occunentes confiderare proponam • &

. inter

D E O P T. ct..V ALIT; inr r alias, quae mihi in mentem ueniunt • Primo perbet. le ~ llm erre lliderc iudico , 3n aqua {jr humidior omnibus ali)s rLbus. Poll:eaque, an epota, llel exrerius occurrans (0-

li~!:ts anim~/is partcs humidiores reddere poslit. &, quo­nlo1m breul liti (ermone decreui, dubitationem primo luco propofitam dccl:1rans, qllicquid (cn[ero, breuibus etiam m medium afferrc mlhi animu5 cfr.

Sibi Ipli multis in /ocis uidetur Calenus contradiccre, & Cap. J. praefcrtlm In lIbro dc Simplicium medicamentorum [acuI

tatibus, in quo de fìris caufìs agens , nihjJ humidius aqua efTe mgenuc faretur . & in primo eorum, qui agunt dc ui­aus rariune in morbis acutis, uinum'latque mul(um, res magis /~umi~as, quam aquam, reddere afferir. Propren.a, a.~lIlm In fe Ipra cun(ldcraram omnibus :I/ij rebus humi­dlorcm effe, ut primo de Simplicium mcdicamentorum fa­culr.ltlbus memuriae prodidit. attamen humeébndi, alias rcbus"maiorcm lIim non habet • Ndm uinum , ac mulram Jn3g:s,quamea, humeaareiudicatur. &rar;odì:: Nam llInum, ac mu!fam faciJillS ob eorum calorem, ac dulcedi­n~m, ad me~bra trahi ponunr. VeJ dici porefr, quod qU:lm­UIS excellcntloTl modo partes cxternas humidlOres al/js re­bus reddere pOS~t, mhilominus IOternas , fohdafque nec

• epota, nec exrenus occurfans, hllmidiores omnibus alljs re ~ec·4· com. b dd Il. . 1 b . . . 'j. 1I~ re ere pot~l[ i Ut IO. I T1S A phoTl[morum {cnpcum

rellOquere uolult, aut deOlqlle : aquam omnibus alJjs rebus humi~iorem effe ~ici potefr , prout efr [ubri/ior omni alia re, hu IU~ rac.u.lta~lS . &, cum natura diuidatur, propter len .. torem dlfficlllus 'p[O oleo, in manu (eruatur.

Altcri.dubitationi prupo.lìtae, an uidelicer aqua cpota , uel exceflus occu~(ans, {oltdas corporis partes, hum idas r~ddere pos.{j[ ~ d.,co '. quod c:x una parte Galenus in A pho-

... com:'3' T1rmo~u~ Jlbns,ld alJquo modo cfficere potTe negato & uc­ra: ra~Jom 7ompete~e uldctur. Nam, qllemadmodum in li. bns ~ In qUI~us deu!étus ratjon~ in ~orbis acutis agit, non n~trJre affenr. non 'gJt~r potCTI.t ~o"das corporis partes ha !,udas red~ere , cum alimento {,bl congruo nutriantur. & ID eod.m ltbro, dc agua pura rermontm habens, com lìcim non {edar~, aut a/er.e, inquit: &, quod id l1critati proxime accedac .1n duodccuTlo l1bro dc m(..thodo m:.:dendi, u<rba

fac!<;ns.

A Q.V A 1! F l! L t C I S. 11 facien ,de cura {cbrili ethicac, in qua omne5 folid.l'! corpo­ris partes (unt exiccatae, omni diligentia balncio; a'l1l1e dlll­

cis reO:aurar; debere, memuriae prodidir. & in his, in 'l~i~ bus de mcdicamcntorum {jmplicium facultatibus toqui- I.,ap.'. tur, aqnam dlllcem fitim (edare, aliarque maiorem bibendi appctcnriom, quam anteaquam ipre bibcrcntur, rcllOquerc arfirmat. ac inreriusdcfìtiuC'rbafaciens, aquam, utiea, quae natura frigido, homidaquc ell:, refrigerare, fitimque {edare, cum nihil (uti ip(e ait) aql1a fit hum:dius, afferi t • Jdem in libro quinto, de medicamentorllm {jmp/icium fa- Cap.,. culratiblls, dum hoc paao loquirur, {entire uicletur. O/e-um igicur. ac aqua calida humidllm corpus reddunt, & ca-lid ratem indhlcllnt: ar, {j mifceanrur, multo magis id prae fr:tre,cbrum efr. aquam igiturcorpora humida facere, de­finicndum el1. Nam, dumcutis, poros, aperit, caura efr, ut calor, qui corpus !iccum reddit, foras emanet. & hac ra-ti.one, aquam corpora humida facere, ut calidum intra dau fum, per poros ab ipra adapertus difflare,fanciri poterit,Ex quibus Galeni auéèoritatcs, quae inrer fe difcrepare nidcn-tUf, concordari facile porre, dcclararum cl1 . Sed iam, pro mliori inceJJigentia eorum, quae diéta {unt de aeris e{:cn-ti:}, qualitatibufque differendum cl1.

Q!od aer\s occurfl1s uitae nofrrae {jc'neccfsarills,1lH2or li bei de Ratibus, mortllibus uirae auaorem reé(i~(jme d:­xifse uifus el1 . Cuius tanta necesfic'as cO: , ut co lTiu:1tum :lnimal temporis momento, uira exccdere opurtcar ; C:.lm a

fpiritll ducendo, nulla umquam quics mortaliblls d.lri por;,. lit, ut ceffent 3erem attrahere, ac rurfus exhJlan: . Ob id Arab5 Auiceona, aerem nolhorum corporum,~c fplriwlIm e\cmentum efse, appofitisfime dixit. Equidem, cum, cor­p ornm nofrrorum, & uitae noll:rae fllbfìfrcntid, (piriruum in nobis, & copia, & commoderarione conO:cr, iJ/orum'l'le uigore niratur,(qllae concors cfr cum medicorum, tllm phi lofophorum omn;lIm rentemia) rpirirus aurem ipfi :llimc.:n­tum ab aere per inrpirJtionem anraéèo capianr, tiC d mjli­tate rerpirationis libro tell:atur Galenusi necefsarium r:ICe­ri, erit, ut aeris mJgna fir morta/ibu cunétis, ucl {anis, uel aegr is racio habenda ; fine quo, neque in fecunda, neque in aduerfa ualctud.ne uitam degere uel momento p Or~UlJ1l1s . , .MethoA

& Ideo

I •

l' D:E O P T. Q..V A L r T~ & ideo fine ambiente nos aere, nec motbum uUum, nec li; nitatem conllare fcrlptum reliquit. Praeterea ~ri.fio~eJ~s in multis fuorum librorum fcriptis, & pr:leleWm IO Ilbr~s de generationc, & corruption , inquit, quod elementa mi· %torum corporum generationi concurrunt I & cum aer con l.umeretur imer quattuor elementa, talcm erse necerse dI:.

Ad haec etiam, ira motui naturali, uti uiolento, neeef­farius efi. Cum igitur nec uiuere, neque narci, n~que mo~e­ri :abrque ro quirquam posfit; bonas, aut malas elUS quahta­!eS reeenrere u t bnnum, nofhae ra lutis grati a ,el igere, ma­Jumque, mortis cau(s:l, euit:lrc porsumus , utile erit. Cl!!o. circa eum moderator primu5, ac caloris naturalls eonfer-, . l1:ttor, tune temporis ralubris erit, quando ~ua propfl~ ~a­tura purus, rplendens, rubtilis, "pertus, ac Itber, nullts IO·

quinamc:ntis obfirus, nulla eorruptione affeél:us, ~uJlo ma .. Jo odore, uel crarsitie, reu eorruptela perfufu,s 301maduer .. terur. qui leniblls, ae {uauiter {pirantibus ue~t~s'diftl1[u:5, adeo agitetur, ut rerenitate multa a.bundln~ (pl~ltUS ~()firos recreet,atque renciat. Cui contrarlUS (ane IS ertt,qùl au t fia gnantium aquarum, aut paludum h:lliru infedus fuerit; aut ex quodam profundo fpeeu pefiilentem {pirauerit aerem, qlliue aut e c10aeis purgantibus uitium e.xtraxerit J. aut ex :lOimalium Janiena, olerum, aut legumlOum, nml ue pu. rredine inquinetur; fcu ob u.fii flllminis , fiagnique ulci­Ilitatem, nebulo{us,cra(su{que, & caligine plenlls erit. Nec rninus uitiofus exifiimari debet, qui editis undique mon .. tibus {3eptus, demi(soque loco, ae C:HIO ar~atUs, :1t.q~e con clufus nuJlum reeipit perfhtum. cum el1lm plltrJS lS fit, fuffocare folet, & {lmilis efi ei, qui, diu nQn diffJatus (ut in domlbus quibu{dam, quarum fenefirae, ae lumina occlt1f~, nouo aeri multos annos aditum non feeerunt , ell: uidere) fquaIorem, ae putredinem , multo nidore eoniun~um ob. linet. Ul!i igitur acr ad hune modllm affeél:us fuenr) om­nj aetat; ,omn i temperamento, omni denique animanrillm generi, ne dum hom;ni, efi n xius, ae pdlil.ens; & adeo fugiendu s, pcrinde ae purus lfi omni diJigclltla ampl eél:en­dus. ~andùqlljclcm Galcnus, (aluberrimum omnibllS, in plllmùnes aerem rrahere, quo puri inde genercntur fpi­ritus J t {bi tur J UC' ab illo gcnnclltur (pil ilUS puri; uri pc~

fiden-

. . A Q.Y A l! F l t r C t S. 11 ft~Jent1sfimum ell, noxio aere uri. <ltJod animaduertens do élts(jm~s,ac prud.enrislimus CoJume1la, de Catonis, 3tque yarro~JS fe.ntent,a, ?emine~ J:lOum debere facere fumptus 10 pe!ltlentJ, quamuls feraclsfimo, pinguique agro, een(uies CU?ll neertl~m lìt, an Dominum finar ad fruétus perucnire • Igltur fu.bdlt, f\er ea~ore, & !"rigore remperatus pctatur, quem fCI e medlus obClner e01l1s, quia neque hicme'Prll inis depre(fus torper, nequ~ torret aefiare uaporibus, nee ctiam elatus IIt.rumma ~ontJllm perexiguis uentorum motlbus, a~lt P~UU~IS? omm temp.ore anni {aeuit. Hi itaque erunt me­dlocrrtarrs In a~re ambiente t~rminj, Ut in u degentes ne­que propte~ :fl?gus horreamus, neque proptc:r eaJorem fu­dcmus. ~I 19l.tur ad hun~ modum fuerir in (ymmerri:l po_ ficus aer, 1~ proFc éto omnlbus ex aequo utilis eri t • Hine quanrum lllCa~ longitudini prolìt uiuere in regione opti ~ m~ aere pra .;'~lta, c1arum ell:. De quibus cum ratis a me in p.rJm~ p~rrc' .111 CJua de corporis temperamento, de praec1a­fr~ antml ~IOtlbus ,~e dc prouidis, inlìgnibufque rebus ge-

IS SanétJfs. Dommi ~ofiri S (X T I ~inei diél:um lit, legentes ad ea, quae (enpra fune) remino.

C2!!od aer fit,& non lIac~um,~r ~lIamplurimi ex anriquis a(ferere aulì funr; ex.fuperlUS dlétlS, facile intelligi potefi J

cum non {ol~m ?omlnum , animlliumque ~ atque mixto-rum g.ene.raelOlll, u.erum ~tiam eorum UJtae longitudini, ae dura,rlonl, net:e(fanus fin ldeoq. multos fuif1e,qlli principiu 01l1?IUm r.erum (ue Galenus tell:arum reIiquit)aeréfuiffe di L'b xer~?~, m 'rum effe non debet. At, eum (ilb lIifus {en(u non djR{~~s~: {u~IJ Clatur, non nulli , non dari, pro eoque uacuum e[e, uti lib.~. de a­A.rtll:oteles. ~tque Auerroes, memoriae prodicl~rllnr, exi. nima, libe. fil.ma.funt. Sed, eum, dum tangitur, etfi non PUrtlS t .. phy. co.

rr . ' . , amen 78 & 8 mlxrus, elle perelplatur, liti Anfiotcles libro de ge . . 4' & '. neratlo Lib ne, eorrUptlone, docet, Ici fateri neee(fe ell: n .. · · .,.t.IS_

J . ~Ilgnern arqu~ t~rr~~ e ementa pura, aquam uero, ae aercm etIc mi Xt3, IO IgnlJ<llle coneauo lìtll rn effe, alTerui t •

":nde ~~ll:ea origine,!! traha.t, ex Galeni ucrbis q 13rto Ca , a. de SI~pl.lClum ~a:uJta:l~us a~lInaduef[i licer. qlli, in fine , p de frigidi, .h~mldl, calldl, fieclque natura {crmoncm hab6, terram (cnbn earbones aeeen(os fieri non alite

. ·h 'd ' '111 agllJm~ nw:m~ lIml I) cum nuBo paéto ficca qllamllis U<.:hcnlen-

<: tcr

t D TI O P T. QV A L r T.

ter id fedd .. lir, cU:lclere posfit. Bine acrem ab aq r um haber , cum mbo inhllmid conueoiaot, calldo, fri

gi qu iuo ,ilur. t Arillotel 'S Idem eoolìrmat. cc mi. rum cll , cum in mu'cis fuorum Ilbrorum locis uicisfurt u­num io alterum mutari; ucJuti Aqua in terram, ac aerem J Acr, in ingncm, 3C quam; Igoi . propter confen(um calidi, quod ell in cis: Terraqlle in aqlJam, cum ambo frigidi par­ticipcs fine. O!!.ac, m ximlm molelliam Hicronymo Fr -callorio j ntul iffe li iclctu r, in co J ibro, in qu o dc fympathia , & ntip.Hhi l rerum dirrcrllic; dum, de clemcotorum quali­tltibus agcns, unicuiquc non conucnire, aut dlfcrcpare, ni­fi in quibufd m qualitltum gradrhl1 ,perfua(um iri conten dic. At, quoniam hacc (enteoria demonfiratione, (ut mea fert opinio) non indlget,cumcalidl1m,humidum,frigidum, & ficcum, qualirates taétui manifellae Gnt; iccirco inter ea, quae {unt maximae admirationi , ut ipfe inquit, cam con­numerari non de bere ,(entio. Cl!!ocirca perbellc mecum a­«um crit, fi cum Caefare Acuolo, eapolitano, uiro, Cum in re militari, tum in fcientijs nere fingulari, & numquam {atis budato, fentiendum clIc dico. qui de hac re omni cum diligentia, in libro fuperiori anno in lucem edito agens . nos admiratJOne afficere de bere inquit ca, quarum princi­pia, & clufas ignoramus. Sed, quia in clementorum qualt­tatibus, (ympathia, ac antipathla omnibus funr manifcfiae, admiratione dignas effe dcbere, rationi confonum non eil:; cum Terra 19uae ficcitatc; Aqua actI frigidaatc ; Aer igni humiditace; Ignis aeri ficcitate; Aer aquae caliditate;Aqua­que terre humiditate opponatur;& Terra aquae frigiditatc; A q la aeri humiditate; Aer, igni caliditate; Ignifque terrae IiccH::.te refpondeat. Et, cum formae eorum lO eis aéèu effe non posfint, p:trtim inter fe eas confentire, partimgue re­pugnare congruum efr • Cum igitur in cis mutua contrarie-13s, ac generatlo animaduertatur, eorum generationis ini­t ium ca ratione effe fcribit) qua Arifioteles memoriae pro­didit. qui, dum pluuiae caufam docet, ait; quod Sol, aqllae uapores fuoruln_radiorum calore attrahés,ipfì furrum cum exn lario,ne cum eis mixta ad aeris regionem aCcendunt : in qua a radlOfum calore, atque ab co, qui cum eis furfum fcr tur dereliéti , ac deniquc a medie regionis acre affeéti, m

pluuiam

A Q.V A F E L I I S. t? phl~j:im mutantuf. Non l<YJ.uorin prae.fenti dc marillm ori gine. O!!.i pollea, quomod,o cleme.nta 10tcr fe Gen~rentur~ & corrump.lu nr, (cire cuplet , Anllot:Jcm, ae allos, qUl

dc hac rc loqui fiudnerunt, obieétum 'Clmen a me repellen tes leg t, &- eum:id rem parum fpeétet,de hoc uerba facere

praetermit o. . ' . . um cx hi<;, quae aotea lO medJum allata fuerc~ huml,it-

t tcm, cal iditatemqlle aeris qualitates e~c, (anCltum Gr, (g uia is fit "ut eorpora-la~dat) a fua propnl1 natura cu'!1 ~Ie­fiitutum, ab aligl1a exmnfeca qllalttat~ , uel ab humld., a­quei augl1mento affeétum effe n~ce{fe ent. ~~d per d:ffi· cile rciri potcrit, nifi prius, q?,d Gt alteratlO; IO quo fit po­fita; qUlbu rebus, quauc ratlOne fiat; & ,qubtuplcx fic J o­fiendam; deincleque dc augumcnto agcre. mtendo.

Ab eius diuifionc exorditus , alteratloncm, Jat,o. (u~­pum uocab !lo, in propriam, le comml~nem partlrJ, 10-

q uam Haec fub fe (ur legitur apud ArJfiotelem, Auer- 2.. phy. r. . " . fi . fi b fl 1·phy.colno

roemqlle) non folum tranfmutat.lOnem ~ quae( t lO u, Han- 11. ti a, llcrllmeti:lm illud.' quod fit lO qualrt~te, quamu~s qua- 6.pby.com. litatis maximc propria fit) comprehendrt. At, quoOlam pa p. riter apud Anfiotclem, ac Auerroem habetur, alterauo-nem (uti aillnt) fpiritllalem, corpor~l:mq~e effe, me fem-pcr de corporali, oumquamque de ~plrltu~h f7rmonem ~a-bcre credendumefi. Eam, quae fit m qualJtatlbus pdSGUl , effe propriam, ac ueram altcrationem, ut ofrcnd~t Themi- l.pby.t.IJ: fiJl1 S, ac Auerroes, attendendum eil; A t, quae fit IO {ubil:an Auelf •• 1.

tia mutatio nuncupatur ; appellaturque qllalitas pasfiua. phY ·I'c~. ,. , , r. " d' l 'd I.C9ICv.'.

q uia fit a qualitatibus aéèluls, ucl~t1 a Iflg' lt,ate,ca I '~at~, humiditlte, atque ficc'tatc. CuJU~, (ue fcC/ptum rcltqult Arifiotcles , ac Aucrrocs) caufa cfr materia, qu c lemper cfr in potcntia in hi,s, quae poffl~nt parti~i fcundum magis & minlls. lo duntlc, mollnudlOcquc etlam confìdcratur, fed haec habcnt a prrmis • fn librj~ uero, in quibus fermo- I. r. c. IJ. nem habcnt dc principi 15 naturalibus, nonnnllas altcratio- 6. com. 31· ncs principium tempoTls non haber~, & lunt quae flatj~ confpiciuntur, afferunt. G lenus delOdcFecund? ~ethodl libro, cum duas motus fpecies altera 10el, qualltltl altera Orlatur, priorcm, lationem, pollcriorcm alter.ltionem elfe dcbere, omncmque aéèionem motum aétiuum, ucIuti om

C 2. nem

D E. O P T. QY A L I T. ncm altcrationem motum pasfiuum rei literatlc , poner;s fcriptum reliquie. Q!ocircl II terlrioncm pri ne i pillm, feu qualitaris eftèaum ellè dici poteric. Vel , fi dic:ttllr e(le mu­tationem eius,quod fuit prius,cum fir unllm, & idem, cum qUJ!Jtas, qllae in corpore er:lt, muretur, & noua generetur, parum re~~rr. q~andoC]uidem albedo ei~ls,qui longo tempo re fub radl}s So)[S permaner mutatur ,efllfque loco nigredo gener:lturifrigidumque eius,qui proxi me ad ignem acccdir, mutatnr,t::a)idllmqùe generarur .Nec aliquis, du)n al terario nem pl'ofero,qualitaris generationem effe credens ,eam ue­re tal em efse , {eipfum decipiat: nam folius [ubfiantia pro­pria cfr •

Hinc ea m,eius efsentiam :t1ia rationc, qua dum fir, onen­dere non pofse, comprehendi porerit. & qui hoc paao ipsa non cognofcit, aliter ,quam in eius effeau, qui in pa dente

DedilF.fym femper reperitur,fieri non potefi. & declarare uolés ex qui­pt. cap •. 1. bus fiae, inquit; quod, quando rebus humidis temperamen 6 de faDlt. tum feruare intendimus,cibis humidis pariter uti debemus, 'IICO. ca J. ficcifque ijs, quae eos tales reddunr. Se d, fi forte alterare no

bis opus cric, contrario,~um calidum a frigido; [rigidum a calido: ficcum ab humido, humidumque a ficco afficiatllr, id praefiandum effe necefTeeriL Er libro decimo tertio Me

C3p.S! thodi,inqllit. Quod, fi quis ab animali ucnenofo déribus lae fus fuerie, maximoque dolore'afficiatur,duobus modis eum {edare po[sumus,uel euacu:mdo uenenum, a quo fit, ucl ip. film altcratione afficie~do. euacu:ltur medicamen tis forti· ter trahentibus: at alteratur ijs, quae uirtute, uel manifefia, ueloccultacontrariafunt.

Modo, quod hurnidum, quod ex :lquis fontium Vrbis o.; ritur,aerem nos ambientem tantae humiditatis faciat, quod corpora 1 a edat,per genera tionem proba ri n6 poteft, cu m ea fubfbntiae fit, ,& non qualitatum elementorum propria . Nec minus per alteràtionem, poQqu:lm hic motus fit ex contrarijs • ltem:lner igitur , ur id habeat ab incremento, quod ueluti generatio alterationem pr:lefupponere llide. tur. cum res , quae incremcntum accipi[, alteratione af· liciatUf. . .

Cap. 7. Q!ae Arjfrotelis efr rententin in libro Phyficorum; & c.onfirmatur àb Aueuoe in expofitione uerborum eius, in

- -' libri5

AQVAI:. r.nLICI~. 2f

l ibris de CacIo, & M' ndo. Et, 'luod id ltcritatÌ proxime r. com. Ja. :lcc~d~t, cum ~res ?"?tuS fpe.ci~s rcpcri antur ~ una? uti ip~ ~~UJ.d.UD fe cllClt, magOltudln1 pr0'pr~a l~ lIbro fupenus Clt~tO.& p -cfr incrcmentum, arque dlmlOutlo: fecunda cfr localls: ul·

-tima eQ alter:ltioni conlleniens. N~IOC, quod acr,d um uere a quacumque quaJitatecxtrin

fecus accedente, al teratione nifi fit contraria, arfi...:i non pof .. fit, c1arum cfr. Nec minus, ad hoc,ut fit humidior, motum ab uno loco ad :\lium, eum requirere, cum id abrque motu fieri posfit, credendum cfr. Jgitur, ipfum increment~e{re hllmidiorcm ,ficut competit his, quae in medium attull, efr afTerendllm. Sed, ut lleritas magis elucefcat eius,quod que­rit~r, mihi fermonem habendum effe de hllmido, ordo po-. fiulat.

Dubitare, an fit humidum,pofl:quam non folum :leris ef­fe,fed etiam aquae probatum efi,cum is fit calidus,& humi. dus, haecque frigida,& humida, rationi con(entaneum non efi • Itaque, cum corpus noO:rum , aliaque omnia ex quattllor elementis igne, aere , aqua, ac terra, compofita unt,aliam humiditatem naturalemhabere non porre, qllam eam, quae his duobus elementis ineO: , facile credendum erit. &, quod hoc ita fe habeat, ex fimijitudine , quam ba­bent cum qllattllor humoribus, ex eorum mixrione gene­rati,.s, dignorcitur • Nam f:lnguis, a quo corpus humanllm nutrimentum fufcipit, eO: calidus, ac humidus, ueluti aer, cum quo uiuit,& fine eo nec unius quidem horae rpatio tll­lo modouiuere pofTemus. Piruira, quae bilem cohibere fo­let, fri~ida , hu midaque eO:, & aqu.a~ refpon~~t. A tra bi.­lis frigIda, & ficca, terraeque~fimlbs efr • Bdls uero call­da, & ficca eO:, eafdemque qualitates, quas habct ignis, uere habere patet. U!:!od fieri non poffet , niCi ortu m apri. mis quattllor elemcntis, ueluti a primis, 3e naturalibus principijs, duceret.

~od hae qualitates eIementorum fint eorum for-­mae, ut Alexander Aphrodifeus , eiufque fi'étatores af· linnant; {eu grauitas, & leuitas, liti Auerrocs remi re ui­detur, pro nunc differere praetermitto ; CHm tantum ue­rita te~ eius J quod in ~ubium l'euocatur. , ofrendere de­creuenm.

Et,

-11 D:E O P T. · Cl V A L I T. Et, ut redeam , unde digreCfus fum, dico, quod Galenui

lib. J. C. l. in libris de (anitate tuenda, fanguinem , (emenque huma­num, unum ex parte materiae, alterum ex parte agentis,ex quattuor elementis compoGta elle affirmans, eorum quali­tates, hum idi , !i ,: ci, frigidi,:Ic calidi, ab eorum eiTenria, ui~ delicet humidum ab aere, frigidum ab aqua, calidum ab ignc, fì ccumque a terra nomen aiTum pGffe , docet • Et, quo niam in libris, in qui bus de elementis loquitur, inrer ca differentiam ponit, iccirco optimum faétu erit f(ire, (ne quis in errorem incidar)quod reperiuntur nonnulla elemen tl in corpore, quae humores appellantur, aliaque extra,& omnibus comunia, Gne quibus aliquidgigni ullo modo po-tell,de hi(que mihi fermo habendus efr, de quibus Galenus uerba facien sin libris de Simplicium facultatibus,& in his, in qaibus de temperamentis agit,corpnra calida, fr igida,hu mida, !iccaque propria, aut aliorum natura effe ait . ~ae

Cap.~.

Cap·3·

animaduertens au t aéh.l., aut potenti a erre fubd lt , a1iquid elle in potentia duobus modis polle intelligi; primo, ut op­ponitur ci , quod efr per ellentiam propria m , & hac ratione idem efr dicere effe in potentia, quod effe per accidens. ant ut opponitur rebu s,& hoc paéto tantum !ignifica r,quantum fi diceretur, id, quod non efr, probabiliter potell effe.

Et, quae calida, frigida, humida, lìccaqueaétu rUnt, ueI lìmpliciter talia funt, feu ad comparationem aliorum, ue­luri, homo, equus, bos, canis , uni eiufdem fpeciei, uel alijs diuerfarum fpecierum comparatus; aut homo leoni; aut, dum lUuenis efr, lìbi ipfi, quando erat puer. & in libris, in

I. cap. 9· quibus de elementis ; & iu eo, in quo de n_tura humana a. git, cum Hippocrate fentiens qnattuor humores, elemen. fa corpori proxima, A r humidum, calidum, frigidum, lie. cum , (qualitares pro eis accipiens) omnibus mixtis eommu nia efleafierit. Verum e!Tentiam propria m ab eorum guali­taribus habere fubdés eas tleras eorum formas, alteramgue ip{arum, & non ambas effe in eis m -aiunt in fummo, affir­mare uelle uidetur. iccircoque in libris de temperamentis duobus modis poffe intelJigi docet; uel pure, ac abfque ul. la mifrione, uel contrarijs mifras,fed ab altera ipIarum prae domifliouocatas declarat • Obid humidum, de quo fermo cll, duobus modis confiderari poffe cen(etur, uel in eius e[-

- [enria . . -

,

A Q V A r. F B L I C I S.

{entia non impcdita,& hoc paéto aeris,uelut i app;m: t, & ita aguae compertum clt, g uod ab hoc manifefr l\ m erre uide­tnr,quandoquidem,cllm ac r fìt elemcntum ll chcmcntcr ua-rium, atque alterarioni {ilbieéèum, qualitatem altcram ei odeo rerpondentem, ut ipfum conll:ituar, quae eO: humidi-tas requirere, ratiòn i congruum efr, quae facili u s, q uam qualitatum pasfìuarum altera alterarioni fubijcitur. nec a calido impediri potefr, cum (ut mea fert opinio , quamuis fubtiliet, atque diffo] uat) fit i pfa minor, ac corporum fupe-riorum, inferiorumgue impresGones recipiar. quod fieri n6 poffet,!ì qualitatum altera m ,guae tanquam infrrumentum ad recipiendum apta efr, non haberet. quod aquae,cum non fit alterationi ita {ubieéta, nec ad recipiendas aliorum im-presGones apta, non accidit. Hinc ht, quod in pifcibus affe-dus aliquis pefrilens numquam animaduertatur, uti in ho­minibus,ac alijs animalibus con{picitur. Ut Arifroteles in li Lib.l. cal'; bris de hifroria animalium fcriptum reliquit. 19· in fine.

Cuni haéèenus de aeris, aquaegue humido dixerim, qui fint humiditatis effeél:us,eonGderandum efi. ut, fi forte for­tuna aquarum humidum, aeris humiditatem al1xerit eflè­allS, eorumque noxae demofrrari posGnt. Galenus in libris de faoitate tuenda,de temperamentis differens,temperamen tumque Gccumin ortlls initio , cum temporis longitudine fenibus competar, pcsGmum efIe decJarans, ( poflquam de clUS uiuendi ratione , & quantu noxae ueneris UfllS ci affe­rat, oll:enderit) temperamétum frigidllm, ac hllmidum mul tis fluxionibus obnoxium,cum id humidi rarione ei accidat, propriumque frigidi fit codenfare, inquit. Et in libris,gllod ipfe declarar, de morbis uulgaribus, in proemio, fi aer am­biens, calidior, frigìdior,humidior,atque ficcior, plufquam deceat,reddatur,fanitatem perturbare,confunderc, corrum pereque aaerit. Idem pariter in expo!itione A phori\{norum Hippocratis memoriae prodiditre animaduertitur, Bum in­quit : uerum, fi uer totum humidum erit , contrarios effe­étus producet. Nam temperamentum humidum redder ei , cui, hiems uccum, ac aquilonare reddidit • VndG..aellas fe­quens, cum corpora morbis obnoxia, terramque humidam ~eper~at,fuffoc~tiones,fèbres acutas, oculòrum uitia, atque IntefilOorum dlfficultates pariet • At ij difficllltatibus in(e_

. ... IHnùrum

14 D t: O P T. Q...V A t r T.' fiinorum arhciuntur, homines natura humidi, 3e muJj~ res, quae ijs humidiores Ut plurimum cile [olent. & rario efr : quia aeris , qui nos :lmbit, humidiras , cum humo-­rUm, qui fuht io eorpore, exuperanci:lm Gceare non Gnar

,. Aph. 16. corru prionem auget • Et inferius {ubdens aie, non effe mi~ rum, ~ebres longas, ab h,um.idi quancitare heii : nam aegri, u~ {:I 01 fianc . ' coébone mdlgcne; ar humorum multirudo,

,.. mG temo PQrJs lo.ngitudine eoneoqui non porefr. Pr:leter ~ap.,. h l b ace, ~ ro te~t1o de locis affeétis, dec1araos, qua catione

memorza, :lC mtelleél:us a frigido, humidoque laedantur Joqu~ns . de humìdo , Balnea , fi caput aqua arpergatur : uelutI lUnum poratum, cibumque bumidum , fOnIoO' af­ficere ait. Hioe pueroruRl aeratem fomniculofa m Uo-­cari ~ fen efque ob nimiam aridiratem ~ noéèu uigiliis tor­q ?en , fa~um efr • Ilx qui bus nimiam fr igiditatcm , a­n l m~s ablcéto~ rcddcr,e con ij.citur • ,lecirco Hippocra­te s IO feellnd~ ~ .fepumaque Aphon{morum panicula {omnu,:" & uIgJJlam , fi modum excefferint, mela effe, m e",l0nae prodldir • Sed, fi frigidum humido uehemen­ter lUl1élum fuerit, memoriam laeder , fomoi difficulta_ tcm, fr~porem, homines inGpientes, Ietargumquc parier ~ Et denlque Galenus, (ne omnes in medium afferre eius ,l'. auétorirares uidcar) cum in 1ibris de Natura humana 0-tlendere Gbi propo{ueric, quare in hieme maxima hu­mor,u~ pic~ito{orum copia gignatur, ex Hippocratis fen­tencla,mqutr; q~od, cum hoc tempus ob pluuiarum fre­q~eotlam , noétlUmque longitlldinem, frigidum , ae hu. mldum fir i humorcm ' piruito{um , frigidum, humidum .. que; ut cempus p0frulat, gigni nccetTe cfr. Et, quemad .. modum .aer amblens aeaate a folis radijs ealidus reddi­tur " qUla tunc c~mporis magis ueniei capitis nofrri ap. propmqua Ur , dJefgue maiorcs [unr , ira hieme inferius iicccdens , cum Cupra terra m parum permaocar friao. . rr rr , o rls cauuam elle eredendUnl elf: • & , eum an imalium cor-pora ab ~erc affieiantur, ca lìcca etTe, quando ipfe ficcu, cl}, humlda, dI/m. e~ .hll~i·dior ; p3Titerque ealida, frig i­daque ~ quando fngldlta tJs , calidiratifquc naturam obri­n et, m lrum ~on ert. Verum in il1is, in quibus de cauG s mor borum l?qultur, mor bor um humidorum, ciborum humi-

• .. - - _..- ... . dorum '

A. Q V A 1! J: li L I C I S. 11' dorum copiam cau{fam ~«e,afferir: Veluti ni~ia potatio;~i­ta deIiciofa; animi feeuntasifreques balneor~ aquae dulc~St

'pueque poO: cibum u[us; tempus humldumiac.den lq. prt'da~1 enta ea humida reddendi uim habentia • Praete-me leam , "

, " s l'n qUI'bus de moribus, qUt corporIS temperamen rea In Il " "r. I tum fequuntur, agi~, ex Hi~poeratls fententla, non l~ um anni tempora, fed etlam reglOnes te~pe~ar.nen,torum dmer­fitatem effiecre affirmat. unde, de hls clllttaubus? q uae a~ {eptemrrionem fitae funt, ,{ermon~m habens, homt.nes, qUi h ' Iunt po.tius monbus rudtbus , quam len lbus, ae aSlnco , h ' manfuetis, praeditos effe decla,rat • Poftea ~c IS, quae or-tum Solis refpiciunt, uerba fae,en~, eorum lDcolas, uoee'!1 {uauem habere, ad iramque procllUes , .atqu~ paratos. magli effe, quam qui incolunt 10ea feptemtrtona,"a '. fubdtt • Et

3u110 ofr, Afiam non modo,ab Eu~opa, lO hIS. , quae ?r­~um habent a terra, fed etiam.lO hO,mlOum n~tl1rIs dlfferre, declarat. Nam in Illis mundl part,b~s omOla, qua~ produ cuntur, me1iora, maioraque, ae hom~num mores mItlOreS, a-tque ad quodlibet agendum promptlOres effe, certum efr. huillfque quartuor temporum anni,temp~ramentllm ca~[a cfr. &, quod hoc, calido , frigido, hum,d?, fiecoqu~ IU~­aum, alterum ab altero 'differre, docet ~Ippoerates lO 11-bris de e1ementis, & in his ,in qtl1~US aglt de natur~ huma­na & fermonem progredicns, & elUS uerba, quae lO hac re di~itJ referens, temperatam regionem, mores te,m~era~os ef ficere ait. Nam nec nimioealore exu~l, n,ee a OlmlO fngore uexari contigit; nec etiam aguarum 100pla exarefcere. Et,

ofrquam de Afiae, Etrropaeq~e. montlUm afper.orum ~ ae rditorum aqua carentium ~ ocolls, eorumque mor~bus dlxe­, ii bdt·t· "ui cauas reglOnes, locaque palurtna plus ae-rtt, U • '4.:;! l'd ' ,

re ealido, quam frigido perfl a~a, nee non c~ t 15 aqulS pro G)tU utuntur, hi non ira magm, atque ereéì:t, & uenr,re :on:

;r.aéto (unt; in Jargum exere[cunt; ~arnoGque fun c. Olgns pt r . nhorre(eunt, & ad atrum pOtlUS calorem , qU~,m ~d al­~~1~ uergunr. Sunt minus ad uiam proni, quam pnultoG; neque animo,uiro digno,natura fllnt;n~c ad ferendos J ~bo­res,' ut ij , qui montana 10ea ineolunt, Id?nel. Sed, q~1 ~x. celfa Ioea plana, uentofa" ae ir~igua, aqUl.(que f~ten~l? In­

,~l~nr,grand~bu~ c~rp~r!~USllO~~r fe fi~lhbUS,tngei~I~~:llC

DE OPTo QVALIT.

I g I: :lUior; b~s) fed mit io ribus praccliti cognofeuntur. &; ubl tcrra ptnguis efr , molI is , ae uligino fa, & eius aquae a .. deo (u?limcs (unt, ur act1:at l! ealeanr , h iemequc frigcant. & anni tempora reéèe fe habeanr, ibi homines funr carnofi, non u .l1~dis artubus, humidi, laborum impatientes) adeo, ut defidl a , (omnolentiaque raepe in ipfis animaduertatur. V,bi :1tlt~m terra fierilis ea, fitu altiore munita:, afpera, ni­lllbus hl ~me uexata, aefrate (o)is radijs exufia; ibi homines duros, graeiles, firmis articlllis, ualidos, hirfuros,ceIeres, uigil es, efferatis potius, qllam benignis moribus, ad artes eapeffendas perrpicaciores: & ad res beIlicas praefrantio-

a. c2P.1. res conrpieiuntur • Et in co libro, in quo de tuenda fanita­te loquitur , in regionibus calidis, arque ficcis , homjnes calidos , & ferè exut1:os effe afferi t • Vnde A,rifioteles, ae

Li.,de lo~. A uerroes , longo temporis fpatio uitam dueere non porre & breu. UI· ' fi 'd' fh f""I .. " f "d ' ' tae. nr I ex aCI ent~, a ,r:mant. ~I reglOnes flgl as lOcolunt.

temperamentI Uar!, , cum partes externas frigore • in-: ternas calore maxlmo affeéèas habeant, iudicantur • ibi­demque 10ca hum~da ho~ines (ubtili cute, Janguidis ar-: tubus , ae re(olutls , facleque pulchra effe fubiungit, hi .. que a morborum longitudine a fluxjonibus prouenicn-­te af6ciunrur. <2!!i deinde frigidi, tìccique natura funt, l~ngiorem :uitam ducere polTe, quam calidi, hccique exi: fhmantur,

Pro dariori rei propofitae intelligentia , quid bene fita Ciuitas requirat, ut ineolae falubritate, commodifgue om .. nibus uit~e ,n ecelTarijs praediti hm , uidere religuum efr ~

f . poI. up. Inquam Igltur , ut Arifroteles in llbris Politicorum me. ) I , moria e tradidit, quod, praeter Jocum • qui maris, terrae~ t de bift. que particeps effe debet, calidi, ac frigidi temperie prae: ~ap. J3· ditum, hofiium impetum propugnandi uim, eis aditum dir

bcilem , ac exirum ad eos congrediendos faeilem ·habere J

terrae feracitatem, continuamgue omnium rerum ad ui­tam, ae bella, fpeébntium neceff:tria, falubritatem, for­titudinernque praecipue eorurn, qui eam incolunt, & ob id ad Soli~ onum adeo.re{picere , ut uenti,ab ea parte Rantes, ab ommbus corruptlonum generibus eam liberare postìm J

Aquarumgue pofrea copiam natura fcatentium requirit. &! ~ for~e ~_~~~ defiçia~) e:x; aq~~ pl~4iali ç!fternae pro eiu~

çon~

conreruatione, lacu{que, qui ea ratione magnam aquarum copiam contineant , ut .obfe~a ali9uando non de~ciat • At cum incolumitatis mhabltantIUm curam fu(cIpere Q-o

po:teat, iccireo fims, locique gualitatum optim,am,' pofiea aquarum (alubrium u(um habere d~bet • Et rau,?01 con(,?­num effe uidetur, pofrquam ea, qUlbus frequemlsfime uu­mur, {imt, ob nofrrorum corporum ineolumitatem, maxi~ me animaduertenda. Qgoeirca in ciuitatibus oprime fitis, cum aquae inter fe fimiles non fint, ~ ~liae feorf~m c,i bo, & potui, aliaeque alijs rebus eum pl1bhclS" tum p.nuatls dc(er uire fit neceffarium ,earum ufus efi maXlme antmaduerten~ dus. propterea Arifioteles i~ l.ibro de ae~e, ag,ui,s, & locis, _Cap.~ inquit:quod, quaecumque clUltas a uentls cahdls perRatur, inter ortum, Solifgue occafum,hiemis tempore, & a (ep­temtrionalibus,tuta, ae proteéèa eri t , multas aquas fubfal-fas, in decliui potius , quam in fublimi 10co pofitas, a~fr,ate calidas, hiemeque frigidas, habebit; adeo, quod hae clUlta-tes, quae bene fitae erunt,& ortum !olis, uenco(que Rantes ab eadem parte, atque optimarum aquarum copiam habe. bunt, minus a talibus mutationibus afhcientur • At, quae paludum, lacunarumgue aquis pro potu ?tuntur , ~ Solis ortum,ac eius uentos non refpicient,omnlUm alterauonum inguinamento 'af6cientur. Ex cuius uerbis magna animi l aetiria unamquamque ciuitatem aquis non folum pro po-tu, uerumetiam pro multis negotijs c~nficie~dis abundare neceffe efr • Cum ita res ita fe habeae, uelutl uere creden-dum efr; unufquifque, qui ex aduerfo aliter fentire pote-rit, Aquam Fe1icem S I x 1'1 G.!!inti, Pont. Max. iuffu, & impenfa l\..omam duétalO, non modo aeris humiditatem n6 augere, fed adiumento , falubritatigue omnibus incolis ef-fe, pro comperto habendum efr. &, quia, uelu t canis, latra-re frufrra non uidear, nonnullis rationibus hanc meam fen­tentiam ita ueritati proxime accedere, uti aquam uitae hu­manae neceffario competere, demonfrrare mihi animus efr. &, ut ad rem ueniam , ita diecndum fiamo •

Si aquae, ut fint falubres, uifu, guftu, ac odoratu diju­dicantur, haec, cLlm fplendida appareat,gufrui grata,ac fua­uis fit,atque abfq. malae .qualitatis nota linguae fubiieiatur, &. in ipfa odor nullus animaduertiltur, optima, falubrifqut - . .- ._. . D 2. pro

t D B O P T. Q... v A L I T. pro certo' credenda eO:. Ad haec: fi, quae in amaenis colli­bus Cc. turiunt, optima terra rcfertis , acquc Solis oreum :lclbtls temporc refpicicncibus, optimae, ac (aluhres funt cum .harc eil.èi~m qualitatibus fir praedira, opti ma , ac fa: lubns .cO: eXIO:lm:lOda. Prneterea, lì carum irrigatio , ad proprtam ralubritatem conferrc iudicandum eft,cum aefta­te frigida, hiemeque calida percipiatur, omnibufquc ui­noru,:, gcneribus m ' (ceatur ', eiu(que paruam quantitatem pro eJUS temperie requirat; cico rcfrigeremr; citoque cali­da. reddatur; ~ico concoquat; citislimeque per urinam tranf ml~tatur; opt/ma, atque eodem modo falubris concludi pa .. rerlt. &, cum i!il1o.ticio opere a me fuerit elaborar::.: r & niG p.arum. rerre~ris excremenri albi, ullius fapori> noa re­hq ~ent , malOrem fuae falubritatis fidem praefiare J.>~ ~ lent. - Modo, quod haec Tiberis aqu3,ab eius litore defumpu~ ac, ut moris efr, epota, melior, ac ca falubrior fit , omni .. bus. han c rem animaduertentibus manifeltum effe deberet ~ Attamen hac ratione idem connrmare mihi uidetur. Aqu~ optima, ae falubris, eut ex ijs, quae diéèa fuere, liquct) lu­cida, [ubtilis , dulcis, ac1euis effe debet • Aqua nomine Felix ea ei! ; TiberiCquc aqua obCcur:r, turbida, ac malco­lens: igitur melior , ac ca falubrio! ei! _ ......

Haél:enus de his lodttus Cum , quae abrque ulla contrò; ucrfia unicuique {ani inteJIeétus, aquam Felicem fua natu .. u .optimam, atque Tiberis aqua communitel" epota {alu .. b.norem effe, p~rfuadere poffunt. In praefenti, cum ipfa op timum aerem glgnat, humidita tem Vrbis aeris non auge re , ofrendere opus cfr _

Hippocrates in libro de acre, aquis, & Iocis, Calenu[" que in.eo,in quo de bonitate aquae agit,aerem,qui uCquequ& que noltra corpora alteratione afficiunt,reprehendentes,il1' quiunt; effe il111m, qui a ltagnis, Jac;:unis, {eu paludibus, or­tum ducit "aut qui ab aliquo aere peltilenti a fpeluncis, ueI fepuJcris,feu cloacis publicis emanante, aut hominum, uel animalium mortuorum, aut herbarum, uel leguminum cor J'uptione proncifcirur. uel ab alicuius ualhRllminis uicini .. tate, ncbula,. uel caligine crasGor reddicus, uitiofus eft, ae !Orp~ra affìc!~~ At ~s, quia~ aqu"Fe1ici gignitur, uti qui

tan-

A QV A l! li ~ L I C t !~ 1~ tantum refrigcrandi llim habet , omni laude dignns exiai. mal'i debct • Corpora igitur Ilon male afficcre po(f~, ~cd re· frigerando mirum in modum prodeJIe,credcre, ratlOO1 con· gruum efr.

Praeterea, lì lqua, de qUl (ermo efr, epota non laedit ~ immo, ut ab eius ufu animaduertitur, (anitati conferre cer",: tum efr ; qua catione fieri poterit, ur ae! ab ipfa pr~uaus, ac nos ambiens, noltra corpora laedere ualeat? HIS acee­dit; quod, lì aer, ut lìr optimus, atque falubris, pu.rus, (~b­tilis, fplendidus, aperms, liberq. effe deber.; cum lS, qUI ab hac aqlla originem dueat, Gt eiufdem gencns , no~ Uldeo, quo paéèo'contrarium nommlli alferere posfintp HI.s acido, quod, li aeris optimi termioi funt, in eo degen~es. hlcme ob frigus maximum non horrere, & aefrate ob n,I1~1Il1m c~lo­cem non fudare~ Cum aqua,Felix nunellpau, nIeme cali da, aefrateque frigida fir, aerem, qui ab ea gignitur, c~tiauo eifdcm qualitatibusaffcélllm effe, credere neceffe ~nt • Vn: de, cum hieme horrere,a:efrateque fudare non efficlat ,Optl­rnumeffe, ae maximumhumanis corporibus adiumentum afferre,,'dicendum erit. -

Tande'm,huius aquae humiditatem, ea nocumenta pra:­bere, nec minus ca morborumgenera, quae ab aere huml­do, atqueUltioro oritur, & ab Hippocr:He, ~a)~no~ue re­cen {ctnr , non gignit, ueluci fu perioribus an01~, IUdlc:ltum '(uit. Et, fi in Vrbe, nohnulla his limilia inuemuntur) ac a· nimaduertutur,potius erroribus communibus ~auffam tri: buendam elTé éenfendurri efr. Merito igitur opumam,ac un lislimam habendam ab omnibu~ t'/l- c?Cifiimandum,;

Et~iicutI experit::JC1a, rernm magifl:ra, efr ea, qUle nos ip fam piene, ac perfeéèe cogno(cero docet; ita, quid ab eius u[u, ab eo tempore, qua'fuit Romam dufta,ufque ad prae­fens accidere potuit, diligenter ;lnimadllertere opus erit, & ab(que ulla difficuTtate huius.Vrbis homin.es no~ modo confuetis morbis affeéèos non futtIe, uerum euam mIra falu­britate praeditos cen(etur. Cuius praecipua bus aquae Feli ci) perinde ac ei quae maxime uitae humanae conuenire ui-; derur, tribuenda eO:. •• .

Proclariori etiam notitia corum , quae fuperius diéb fqere 1 ~len~~o pra~teri~e ~~~i non uid~~ur ; quoddGablenus

uo us

r~o D l! O P T. Q..V A L:r ~ .tuobus temporibus Romae , totius Orbis compendiò; Cui ait Polemon orator) fuit, ac ibi praeceptores habuit, ut ip-. Ce in libris proprijs memoria prodidit • primo; dum uige~ fimum fecundum aetatis annum agebat, quando, multo· rum medicorum inuidi~ expul(us, in patriam redire coa­élus fuit; pofrea,. fatis longo temporis fpario ibi commora,,; . tllS efr , ex qua trigefimo feptimo anno aetatis difcesfit. Q!o,tempore, cum prudens, diligenfquererum ad medi"; cam artem fpeéèantium exfriterit , res aliqua confideratio­ne dignas eum non praetermififse credendum e.(t. Modo, cum in Iibris de medicamentbrum compoGtione fecundum 10cos, Iegatur , maximam in Vrbe frigidorum , ac optimo. rum fontium multitudinem exfritifIe, I)ec umquam humi~ ditatem aeris auxifle, fcnptum reliquerit, minlls ,qui in ea hodie confpiciuntur , id praefrare poterun~. Et in Iibris de

CCom.6'.4.t • morbis uulgaribus Hippocratis, de aquis fermoné habens.

0111. lO~ h b ' d'" rt: l' N fi & l aec uer a IO me 1U auerre egItur.~mque, lcut mu· ta alia in ea Vrbe eximia (unt, ita & fontium elegantia, lk rnllltitudo admirabilis, eorum nlll1ç> fetidam aquam , aut rnedicatam, aut turbidam, aut afperam, crudamque effun-; dente; ficut neque Pergami in patria Doftra, & nihJlominus ab eo,C quod ego legerim) nec quidem tot fomium aquas hu rniditatem aeris augere pomifle, atqqe nocumentum homi .. nibus afferre, cogitaffe animaduertitur. Immo maximis la~ dum praeconijs eas efferç~s, optima:s~ utìles, atque falubr~$ erre. aeremque ab ipGs generatum, taIem iudicafle pro'com­perro haberi deb~t • Si igimr ep tempore, in quo admirabi~ lis fo?tium .multltudo !l.deot, aeris humiditas non augeba_-. tur, 1d hodie po!fe-contingere ~ cum 11m mUlto pauciores. exifl:imare non debemus. etG, praeçer aquas ab Imperatori~ bus, Confulibu~. ~tque Magifiratibus Romam duél:as, ue,,; , luti Appia, Marcia, T~pu1a, Claudia, Caerulea, Curtia, Aniene nouum ,& uetus, IlIlia, Alfiecina, Aqua uirgo di~ fta, acque alias a multis i~ medium allatas, Thermarum,nu-' merus maximus reperiebacur; ut Marcus A grippa, Augu­fii Gener, ad beneuolentiam populi ineundam, plu{quam centt1m quinqu&g;nra :Je<1ific~r~ iufTerit; humidum aeris au éèum non fuilfe, adeo, quod laedere corpora poiTer, C quam~ uis ab earum ufus initlo multa an~orum centena intercef.

, - - ,- - ., • • - - _ _ o ,- -'-' _. fig~nt) , ..

AQVAE FELICIS; fi {fen t) quo modo fieri po.te~ic,ut, qui rerum 0J?1?ium ~{um h:lbcc, aerem hodie humIdlOrem ab aqua FeltcI reddaum effe, Gbi ipfì perfuadere posfit. . .

C2!!,i pofrea (cire uoluerir, a qUlbu~ unaquaeque lfl:arum aquarum, quo tempore, & ex quibusfiocis duéèa fuer,it, Se: xtllm Julium Frontinum, Virum c~[ularem,legat, IO eo h bro, in quo de Aquaeduétibus Vrbis agit, & fibi ip~ fati~fa .. cere poteric. Qgem librum, emen~atispmum, doc:bsfimtsq~ Notationibus illufrratum,propedlem lO lucem edlturus efr, quicum mihi artisfin'la amicitia intercedit, Principum uiro­rum amicitia, §C proteéèione .Horens, & dignus, Aldus Ma"'; I nuccius, Paulli f. Aldi N.

Concludamus igirur, quod, 'cum aquae Ciuitati bene Ci~ .~ ue, optimeque munitae, pro tUenda hominum fanitate n~ ceffariae fint, praefertimque qllado a collium amoenorum. ae optima referto rum terra fontìbus,Solifque ortum aefra­

' tis tempore refpicientibus, originem trahant ; cum eorum aquae dulces, fubtiles,leues,ac fplendidae, :ierque uitiofu5, corpora noftra afficie.ns, qui. a lacuna.f!agno,pa~ude, fpelun ca,fepulcro, {eu ab ahqua alla corruptlOne gignttur,; uel ab aliculUs uafti fluminis propinquitate,aut a nebula, uei cali-

gine crasfior redditur; Aquam nomine Felicem, .i

eum ipfa tot , tantifque optimis qualitatibus fit praedita, ac aerem ad . relaxandum - corpus gignat, falubrem, cor-

poribufq. humanis,ma "' xi mi adiumen

, . ti ef .. fe, compertunì

cfr. . '

f I N I Si