7. _V. % C.DISSERTATIO PHILOSOPHICA

DE

PERSONATAFELICITATE

CIVILI,Cujits

PARTEM PRIOREM,Confenfu Amplifjimi Senatts Philofophid

in illuftri ad Aurani Atheruto-PR^SIDE

MAG JO H ANNEBILMARK,

Hist. & Thil. Pract. PROF. Reg. & Ordin.Puhlico cxamini- qua par efi. modeftia fubjicit

ABRAHAMUS MIÖDH,AUSTRO-FINLANDUS.

In AUDITORIO MAJORI Die XXIII. JlnhAmvi MDCCLXVII.

ff, A. M. C,

ABO/E, Impreflit JOH. C. FRENCKELL.

Mon éjprit peut bien fe tromper, mais mon coeurejl trop ennemi de la tyrannie pour foutenir des [enti-

mens, qui feroient contraires a Vhumanité.

EiTai de Politique & de Morale Calculée.

D. D.

§. I.bominem, fibi foli inde a nativitaterelictum, confideremus, ftatim nobisoccurrit imago illius ftatus, quemnacuralem appellare folent Eruditi»Multis quidem hac arrifit conditio,

propterea quod homines in hoc ftatu ab aliorumimperio fuerint immunes, & finguii ex fuo vixe-rint arbitrio. Sed hi fere funt, qui externa tantumfpecie delecTantur, nec jufta mentis trutina mo-menta quaevis ftatus hujus expendunt. Fatemur o-mnino, quod DEus hominem liberum condiderit;fed tam ratio guam experientia ipfum fatis docue-runt, nullam quietem, nullam fecuritatem, immonec libertatem ullam futurarn, fi quisque fui efjfetjuris, fuasque cupiditates ferociter fequeretur. Vi-tam enim fegregem degentes mortales, notitia ple-rarumque rerum, qua ad ufum vita? pertinent, de-

A ftitue-

2ftituebantur; quippe quum rec eas ipfi fibi coirpa»rare, nee ab aliis mutuo acciperc potuerint. lidemporro prafid.a quasvis dtfider bant. quae ad commo-ditatem Sz fecuritatem fp-dant: illls etjam infdicio-res, qui vel naufragio, vel per vim aliorum nudi,egeni, atque omni mftrumento d-ftituti in defer-tam atque incultam ejiciuntur infulam. fiquidemnaturs defe&us ne ingenio quidem fupplere queant.Giifrit tarnen in borum praecordiis fatis vehemenscupido, ex hoc rttiferiarum barathro cmergendi, &ad felicitatem , a qua fe aiienifllmos fentiunt, quan-tocyus perveniendi. Sed in hoc rurfus ftudio var>a,eademque graviffima, experiuntur impedimenta, &ficut fperata utilitas hornines ad animorum & vi-rium conjunäionem follicvtat, ita explorata indolishumanae pravitas, qua fibi invicerr» mala quavisintentare gaudent, eosdem valde feparat. Hos itain ancipiti haerentes ipfa neceffitas fenfim conjun-xit, quas imminentia quotidie pericula tam a ferisanimantibus, quam abhominibus, fi fobtariam de-gerent vitam, & contra ea defideratam fecuritatemac liquidam felicitatem, fi vires fideliter conjunge*rent, propofuit: quibus vero focietatibus formandisprimum fundamentum pofuiffe videntur matrimo»nia, in quae homines per naturarn admodum fcrun-tur. Hac igitur ratione plures in unum convene-runt, atque voluntatum fuarum arbitria vel uniusvel quorundam prudentibus confiliis permiferur.t,indulta ipfis poteftate, ca decernendi atque impe-randi, quas ad confervationem & florern focietatis

per-

3pert.n.rent. Et fic ortus fuit Status Civilis, tantofelicior prae Naturali habendus, quod quisque alte-rum non amplius vt invidum hoftem, fed potiusvt beneficum adjutorem & felicitatis promotoremrefpiceret, & in quo flatu quisque quod a^quum,quod juf_un_,&quod bonum effet, libere agere pos-fet, pcena. autern, fcelerum magnitudini proportio-natas» maleferiatos e veftigio comitarentur. Quan»ta denique fit Status Civilis praeftantia, quisque fa-cile animadvertit- vt vero ejusdem neceftitatem ve-teres experirentur Perfae, apud illos ftatutum legi-mus, ut cum Rex e vita excefiffet, cives per quin>que deinceps dies libere & ab omni lege foluti vi-verent, vt re ipfa difcerent: _>.__-■ _«itoV sVj» n «..(_(«,trCpaydc ng) d^Ttaydi ng) ii ti xueov «V.», iwdymja- id eft;qtiantum malum adferat defeflus legttm & imperiz,,Ccedes, rapmas & (i qv.id bis deterius introducens, vtefjent Regum cvftodes fdeliores (a). Omnes autem hosdies non folum nefaftos putarunt, fed etjam, fi oc-cafio f rret, cariflimos penates, dum faeva h_cc de-baccharetur ternpeftas, quantocyus deferuerunt, inalienis teriis falutem & praefidiurn quaerentes.

(*) Vid. SEXT.EMPIRICUM advtrfm Mathemat, Lib.ll.

§. 11.Vidimus modo, homines in Statum Civilem

propterea commigraife, ut fqualorem Status Natu-ralis fenfim elué-arentur, & ad felicitatem civilem,qu_e tanquam centrum efti ad quod eorum colli-

A 2, neant

4ne.nt defideria, pervenirent. Ne autern nubem proJunone an.ple&erentur, tria imprimis momenta»quibus vera abfolvitur felicitas civilis, fibi- propofi-ta habuerunt, fcilicet ut fecuritatem & opulentiamconfequerentur, nec non tantum libertatis, quantumfine difpendio falutis publicse fieri poffet, fibi referva-renfc. Hoc enim trinum ita efl peifeäum, ut, u«no demto, cetera vin\ fuam amififte videantur. Qmdenim prodeft civi, fi fecuricate & lib.rtate quidemfruatur, fed omnibus tarnen deftituatur, qu* ad vi-tam fuftentandam requirantur, vel i\ quotidiants, eis-demque duriflimis, laboribus tantum folummodo fi«bi comparare queat, quanrum ad tenuem vi_.un_& parabilem amidum pertineat? Gerunt enim tum& fecum quotidie circumferunt cives rigidtflin.uaiexaåorem, latrantem ftomachum, qui furdas omni-no habet aurcs. Rurfus fi cives divitiis & omniumrerum copia abundent, fed nuiia vitae & opum fe-curitate gaudeant, quid quaefo illae profunt? quuminter extrema quaevis pericula vitam trahant, &horrenda Status Naturabs incommoda, quamvis incivitate degant, experiantur. Quis, quapfo, non et-jamnum ingemifcit veterum Tynorum for 11 fub eo-rum rege Pygmalione, qui, cum per commercia fuasopes nee non Fifcum Principis infig* iter quotannisaugerent, fua tamen folertia id tantum effecrrunt»ut in Regis avari invidiam inciderent; adeo vt hiecontinuas meditaretur raedes, quo temere occiforuinbona Obi vinduare poffet. Demque fi cives & opi-bus gaudeant & de fecuruate in finu iibi gratuiari

que»

5queant, fed jnftam deflderent libertatem, illis nonuiulto funt feliciores, qui aureis detinentur compe-dibusj quibus afptritatem fortis captivorum mitiga»ri & cohoneftari, credidide vidtntur veteies. Qua-re in noltram fententiam epregie fic diferit Qui-dam ex noftratibus: j-Cu.Mingi.t 11.(1 filirci lant> ef aUinr-fla/fttfl at l)un Dawi fjclivcr fri C! uti cé 9J.0iu.0-i.l*(tct ofgogn et g(i.M ti fritié imfcifcona moflc liivanu O fnt> ef f...lfc ed) f4mfo mlujtfcié/ id eft: -k*# #«regnum ér cixés tegefi. ut ipfe apud Dhv.m & bemhiescinfequaiitr ex co furior em , utilttotem efjr vt uptaiem-civesque ipf.us vivaut in pace, trancjnUitate & mu-ttta concordia (a).

(<0 vid. ocf) £s^tagö ©tyn.fe p. «. 29,

§. 111.Sicut externa rei tyecies ab Interna e msdem ron-

ft'tutio~*e non raro diflxrt* ita quoque felicitas, quammodo d_f npfimus» itd d'fcrepat ab ala, vt Imc cuoivera nihil, präster folam fpeciem, toamune habeaf,Haec igttut eft illa, qusm Perfonatam nos nuncupa*n.us filicitatem & qua- abfolvktur variis n omentis,quar pii.no quid m intuitu ad alnr « f_-i_.cit_-.is por-tum nos dedurer-.. vidertur, quum i ab.c. ? mnos revera abducant. Q <>■ irca notan s.qi 6d, aiainiukorum bominurfi vo con-aiuné fit vit umin veram rtrum indolcm ot te* tantuiti ""'-'rrrt,adecque magnificis ear i prafl gi is fe in u.--v rfum lspi patiantur, baud auci dti.tir, gm [u:t i i-

A i t-fi

6tae felicitati tantum ftatuerint pretium, vt verampr_E illa faepe neglexerint, ceu ex mox dicendis ad-fatim patebit. Antequam vero cymbam rneam alittore folvam , Tuam C. L. benevolentiam enixemihi expeto, velis juveniles hofce atque innoxioslabores meliorem in partern interpretari. Quo Tuofavore fretus ingenue fatebor, verum elfe illudPoéta:

\Sobilitare potefi noftram Ttta Gloria MufamiAt Tibi Mufa potefl addere noftra nihtl.

$. IV.Siquidem non cum perfe-ftis vivitur hominibus,

uti re<_te obfervat CICERO. profecto mirum non eft|quod inftituta humana, etjam optima, fuis nonnun-quam laborent defe_.ibus. Sicut igitur in horto,cujus fingulas areae fragrantiffimis luxuriantfloribus,hinc inde tarnen confpiciuntur plantas, quarum in-doles generi noftro minus eft benigna; ita quoquein fingulis fere imperii formis aliquid perfonata. fe-licitatis invenire licet. Habet quidem Defputismusfua commoda, tum quod negotia quaevis celeriterexpediri queant, tum etjam quod imperans contraingravefcentes forte hoftium impetus fubditorum vi-res ac ftudia valide conjungere & motus internos,fiqui exiftant, graviter plerumque reprimere queat.Attamen quum omnia non tantum fub imperio, fedetiam fub dommio Defpotae fint conftituta, fecuri-tatis internae pars, quas abfolvitur tranquilla vitaeac bonorum, legitime partoruro, pofteffione, hie fe-

7pe eft éxigua ; fiquidem imperans & ejus miniftriprapcipui plurima fibi impune adferere poffint. Hinc»EMONTESQUlEUDefpotifmuro ita deknbit:Quattdles Savvages de la Louifane veulent avoir du fruit, ilscottpent /' arbre att pied. & cueilfent le fruit. Voildile Gouvemement Defpotique (a). Quod ad libertatem inDefpoticis attinet imperiis, ipfa ftulla fere eft, quumhtic non tam cives quam devota reperiantur man-cipia Qjantumvis igitur grandia & firma videan-tur D.fpotica imperia, fpecie tarnen magis, guamreipfa funt felicia. Sicut porro in Monarchia obti-nent Leges Fund_mentales;ita non diffitendum, quinmelior heic fit civium condit.o, guam in imperioDefpotico. Attamen quum leges modo memorataefint plerumque & paucae & nimis generales, certen.fi Monarcha probus ac falutis publicae ftudiofusex fuopte fuerit ingenio, multum perfonatae felici-tatis hie erit. Non heic de plena bonorum fecuri-tate fibi gratulari femper poffunt incolas; quum e-nim Princeps pro arbitrio tributa civibus imponerequeat, tantas colligere poteft pecuniarum fummas,ut civium bona exhauriat, Efto autern, quod reli-gioni fibi ducat, cives vexare; vix tarnen impedi-re poteft, quin avaris exaftorum & Miniftrorummambus inter computandum multum adhaereat, pra.«fertim (i imperium paullo vaftius fuerit. Deindequum illuftriora quaevis munera folus Monarcha,prout ipfi videatur, diftribuat, omnes, quorum praE-cordia emergendi ftudium coquit, ad aularn fe con-ferre coguntur, Principis gratiam aucupaturij cvi

ftu-

8ftudio intenti bona fua admodum diffipant, quas ja«öura fine reliquorum civium difpendio raro refar-citur. Hinc metuunt Principem, metuunt etjam Mi-niftros ejus, unde parum iibertatis, commoditatisfere nihil heic reperitur. Adde,quod in Monarchiispotius in cenfum veniant grandia idcTa, quam pla-cidaevirtutes,quippe quae invidiam magis quamhono-rcs fuis conciliant cultoribus; quare etjam hae präs-ter meritum algent, & proinde felicitas civilis heicminus erit foiida. Ariftocratiae diverfas effe fpecies,notum eft, ex quibus nos tantum confiderabimus,Succeffivam & Eleéfivam. In illa quum non permeritorum in rempublicam gradus, fed per nataksdifcernantur Optimates, fatis apparet, quod guber-naculo imperii tales fubinde pratficiantur, qui nullafere prudentia aut rerum experientia pollent; exquibus proinde aptiffima confilia fruftra exfpecTan*tur. Secus fe res habet in Ariftocratia ElecTiva, ü-bi illi per communia fuffragia ceteris in admini-ftrando imperio prasferuntur, qui virtutibus ac me«ritis eminent. Enimvero quum in Arftocratns ple-rumque contingat, ut Optimates haud fatis effe pu«tent, fententiam fuam in Senatu propofuiffe, fedquisque fuam ceteris praevalere anxie cupiat, nonpoteft non diffenfus exiftere, mora graviflimis nedinegotiis, & arcana confilia inter crebras & animo-fas ventilationes in vulgus emanare; quomodo cal-culi publici immane quantum turbantur. Quid?Quodin Ariftocratiis late pateant patrocinia, & proindc ho-nores& prannia nonferoper optime meritis,fed Opti-

matis

9matis cujusdam clientibus, qualescunque illi fuerinf,conferantur. Taceo, quod vitia Proceröm, quum com«>mode puniri nequeant, per vitalia civitatis defcendant& publicam felicitatem fkpe turbent. Denique guam-vis Democratia multis modis commendanda videatur;attamen fi puram Democratiam & omnes asqualibusfrui juribus pcnamus, gua5, quasfo, hinc exifteret con-fufio? Quam faepe fumma imis mifcerentur? Certe nondiffimilis föret respublica Statui Anarchico, übi nernoparere, omnes imperare volunt. Prasterea quum inDemocratia non ponderentur, fed numerentur ratio»nes, nec magis valeat prudentiffimi exacTum judieium,guam alterivs cujusvis, etiam qui ultra crepidam nonfapit, libera optio, vix erit fperandum, quod optimaconfilia femper exfeCutioni dencur. Si facTiones etiamin civitate hac fubinde glifcant, tanto latius ferpent,quod nullus heic fit Hercules> qui hane hydram inipfa herba reprimere valeat. Putatur quidem tam A-riftocratia guam Democratia efle ex fua indole fan«cTuarium veluti virtutum ; docet tamen Hiftoria, quodeftracifmo faspe mulcTati fuerint , qui virtutibus pra»ceteris eminuerunt, adeoque digniflimi fuerunt, qui& libertate & honoribus in fua fruerentur patria: utalia incommoda, qua? Democratia cum Ariftocratiahabet communia, ficco pra?tereamus pede. Sicut i.gitur regulares, uti dici fveverunt, imperii formae fuislaborant incommodis; ita quisque facile animadverrit,quod ad veram civium felicitatem apprime conducatforma regiminis prudenter mixca, five ex omnibusita temperata, ut quod in fingulis optimum eft reri-

B nea*

10neatur, atque incommodis illdrum, coantum fieri pot-eft, obex ponatur, & e_c*um defeäui mbveniatur.

{a) Vid, L' Sftrit des Loix . I»_». /, p, m, 103.

§. v.Nihil fere eft, in quod homines tanto fludiotan-

taque anlmorum contentione feruntur, nihil etiam eft,quod amifTum tantopere defiderant, guam almam li-bertatem. Quid enim, quaefo, aliud eft, propter quodStatum Naturalem adeo commendant, ut fola hujusrecordatio falivam illis movere videatur, guam quodomnes in hoc plena gavifi fint libertate, guam quipoflident, nihil admodum defiderare purantur. Liber-tatem vero in genere definire folent Eruditi per fa*cultatem praevia confultatione fe ad aliquid fponte fuadeterminandi; adeoque ipfa in co potiffimum fe ex-ferit, quod homines motiva agendi non ab aliorumdecretis, fed a feipfis fumant, ideoque aftiones quas-vis 6c externa momenta ita difponere qtieant, ut adfuam utilitatem ac comraoditatem, tamquam radii adcentrum* convergant. Quum autem eximio hocceDivinae indulgentias munere fajpius abuterentur mor-tales fibi reliäi- con fultum ipfis vifum fuit, libertatemin Statu Civili certis, ficut in antecedentibus diåumfuit, limitibus circumfcribere; quare etiam orta fuitdiftin&io inter libertatem moralem, cujus ideam mo-do exhibuimus, <3c Politicam. Hane autem in co con-fiftere arbitramur, quod finguli cives plena vitae, con-ditionis atque bonorum fecuritate gaudeant, quamdiu

pro-

11prnbfs ?eg!bu<. fefe convenienter geranf» Vel ut illuffr.MONTESQUIEU loquicur: La Liberti Politique necmffe pointä paire cc que Ven veut. Dans un Ftat,t'rji~ä-(iire, dans une fociété oit il y a des loix , la Liber-té ne peut confifler gu a pouvoir faire cc que Van åoitvouloir, &" a rfétre point covtraint de faire cc que Vontie doit pas vouloir (a). Qurcirca ftatim notamus,quod cum in Sracu Democratico omnia ad primamfpeCTare videancur aqualicarem, umlci quoque credanr,formam Regiminis Democracicam efle iiberrimam.Verum hi fere funt, qui pcrentiam populi cum ejus»dem libertate prapropere confundanr. Quare etiamprudentiores huic formas merito praculerunt genusimperii temperacum, ut liberius; in quo ramen liber-tas fobrie ett fervanda, ne beneficam fuam indolemamiccar. Aud;amus rurfus illuftr. MONT ESQUIEUita diflerenfem: La Liber té n"1 efl pas toujours dans letlitats Moderés. I lie ny efl, que lorsqtfon tPabufe pasdu pouvoir; mats c''efl une expérience éternelle, que touthomme qui a du pouvoir eft porté a en abufer, il vajusqu" dcc qif il trouve des limitcs. (Jt/i le diroit ! Lavertu méme a befoin de limit es (t). Sape igirur con-tingic, uc libercas civilis e\adac perfonata, &vt civespoft mutatum imperium ab uno imporenter geftum,non tarn conditionem fuam emendaverint, quam no-men forma? imperii in jucundms muraverint. Exem-pla huius rei varia nobis fubmin.ftrar Hiftona. SieRomani, expulfo Tarqninio Superbo 5c abrogara fimulReg'a Poteftare, in plenarn liberratem fe acHerere ni-tebanturi fed quum RecTore opus eflet, prudentiorum

B 2 con*

12confilio introduäa fuit Confularis dignitas, qua veroRegia Majeftas non tam imminuta fuit, guam annuafaäa. lidem quoque Romani poftquam Grasciae ci-vitates fubjugafrent, fingulis poft graviffima vulnera,ipfis infliäa, favum libertatis propofuerunt. Hoc au-tem modo 6c gratiam apud vicTas nationes inierunt,6c liberas ipfas pronunt-antes ita vires earum 6c dis-junxerunt 6c fenfim fregerunt, ut de umbra tantumlibertatis, cvi nihil fubeflet folidi, fibi gratulari po-tuerint. Sicco jam pede pra?terimus artificia Impera»torum Romanorum, qui fi&is libertatis larvis popu-lum feduxerunt, partim fafces imperii illi fubmitten-do, quo tantam confecuti funt aucToritatem , quantamamififle mulfitudini videbancur, parcim magnificos ti-tulos 6c infignia qusedam ingrata recufando, partimcives in confilium de rebus minoris momenti adhi-bendo, fe autem» velut Salaminiam triremem , adgraviora negotia refervando, quibus libertatis ac po-tentia? fimulacris interea detinebantur Quirites, dumimperacores de fumma poteftate in finn gauderent.Libertas denique civilis in imperiis Ariftocraticis atqueDemocraticis evadit perfonaca, quocies cives, quibusimperii adminiftracio demandata eft, confilia qusvisnon tam ad publicas felicitatis raciones, guam ad pri-vata? utilitatis ac volupcacis decempedam exigant. Cn-jus rei exempla iterum nobis fuppeditac Hiftoria tamGrasca, guam Romana. Siquidem populvs, libertatisaura ferociens, in id ftrenue incubuerir, ut aucToritatemOptimacum imminuerec; qui rurfus, ne fuis deeflentpartibus, populi potentiam modoreprimere, modo a*

lior-

13liorfum vertere nitebantur; ex quibus moliminibus gra-vifllmae fubinde inter ipfa civitatis membra orta. funtcollifiones. Immo hae respublicae, qus pridem domifelices & foris potentes fuerunt, fuas tarrdiu invicembbrarunt vires, donec easdem fenfim contererent at-que ipfum imperium in evanidam degeneraret Anar-chiam. Atque huc refpexifle videtur MONTESQyiEU,dum ita diflerit: 11 pourra arriver que la con/littttiottfera libre, & qtte le citoyen tie le fera point, Le ci*toyen pourra étre libre &" la conflitufwn ne V étre pas*Dans ees cas, la conftitution fera libre de droit & nonde fatt: le citoyen fera libre defait & non pas de droit (c).

O) Vid. Vtfprit des Loix Tom. 1. f. m, 2^. (V) Vid,Libr, & Tom, tit. />♦ 2j6, (0 Vid. Libr, dt. Tom, U. p, 1, &3,

§. VI.Ad felicitatem civilem promovendam multum con*

ferre exiftimant nonnulli ipfam imperii molem feuquantitatem, ita quidem ut quo majora fuerint rei-public* cujusdam pomceria, co etiam major felicitasin fingulis fubnafceretur angulis. Fateor equidem, exi-guas nimis ac tenues respublicas plurimis laborareincommodis; partim enim nec tantas ipfa? compararepoflunt copias, quanta? ingravefcentibus forte hoftiuminfultibus valide repellendis fuflnciant, quare föederato-rum follicitare auxilia fapius coguntur; partim etiameas defiderant vires, quibus neceflaria commoda tern-pore pacis fibi procurare vellenr. Quamobrem ejus-modi respublica? havd diftimiles funt cOrporibus,!on-ga phthifi confecTisj quae nec fe ipfa fuftentare, nedum

B 3 egre-

14egregu qa.__ moliri valenr. Quod Hcet ifa flf, prxipoftere tarnen argumenrantur, quorquor col'igunt,fe-licitarem civilem pro ratione aufti imperii increfcere.Sicur enim ut ingentia corpora moveantur, vel una,eademqne ingens, vis requtritur, vel plures magn«e& confpirantes adfint potenria? necefle eft; ita etiamlit vaftum contineatur & regatur imperium, omninoneceflarium ett, ut vel unus eidern pr_efit Princeps,qui ranta gaudet potertate, vt ex fuo nuru & arbirrioomma gerere queat, vel vt vafti impeni adminiftra-tio mter plures diftribuatur Proceres, vel vt urrum-que fimul fiar. In priori cafu emergft defponfmus,quem in amplifTimis imperiis & olim vi^uifle & et-jamnum obtinere, Hiflona docer; quae fimul evmcif,cives ab opulentiae, fecuritatis arque liberraris eulmi-ne fuifle remotiffimos. In pofterioribus aurtm Cofi-bus Proceres raro fefe moderate gerurt, fed ple*-um-que plus ultra tendunt. atque de prirro vel honorisvel fplendoris gradu aeriter inter fe difcept..nf. Eftoautern, quod ambitioni, refiftant illecebn'., f__piir, rä-nnen fpeciofo obrentu vel coércendte pKbis \el felic-tatis public* promovendas reliquos vexanr cives, in-primis Ii ur a Jove ita eriam a fulmine fuerinr re-moriores» Er tunc pauperes in angultiis conlhruuntur,quum cauT_e fuae patrocinium nuspiam fere mveniant.Prarerea qnum magna imperia confervari nequeantfine fbpendiis; necefle ett, nr in grandibus imperiismagna pendanrur rribura. Fr licer plurimi in iihs po-ranfur, qui fvmbolas in afrarium conferar.r; majore.etiam heic funt faciendi fumtus tam in copias & ea-

rum

15rum congiaria, guam in magnificentiam imperii j qua-re veåigaha heic non poflunt non elle numerofa, prae-fertim belli temporibus, quse exadtores fepe redduntgravifTima. Ulterius quo demumque modo vafta im-peria fuifle orta concipiamus, five vicinorum regio-nes vi <Se armis in formam provinciarum fint re-da_r.ae, five per matrimonia vel hereditates auétafuerint ; certum tamen eft , tum quod nova? genteshane mutationem minus a?quo ferant animo , tumetiam quod vicini populi hane crefcentem nimis po-tenriam non aliter adfpiciant, guam ingentem colu-mnam, quae fubitam illis minitatur ruinam. Quaretam illi in priftinum fe adferere ftatum nituntur,guam hi nuliam praetermittunt occafionem, qua vat-grandem illam potentiam fi non aperto Marte, atta-men per cuniculos, imminuere ac fubvertere poflint.Ut reticeam , quod graviffima vitia in vafta imperiacatervatim irrumpant, qua?, t.mquam exitiofa gangrae-na, felicitatem civilem depafcuntur. QuaE a nobis inmedium jam fuerunt allata fatis confirmat veritatisceftis, Hiftoria. Neminem enim fugit, quod ALEX-ANDER M. ille fortunae fillus * poft Graecia., in quaeducatus erat , fervitutem , plurimas easdemque opu-lentif-imas Afi-e gentes fibi fubjecerit, atque in u-num regnum multa regna conjecerit. Sed guam fe-lix fueric militum conditio pott tot egregia faéta no-mine reliquorum faretur COENUS: intttere, alloquiturALEXANDRUM M. corpora nofira ex/angvia, tot per-fofja vuhwibus, tot cicatricibus putrida. Jam telabebetia fintt, jam arma defictunt, Omitium vitfcres,

omni*>

16mnium inopes fumus. Nec luxuria laboramus, fedhello (a). Idem paullo poft in artatis flore, in me-dio rerum fuarum curfu exftincTus, regnum reliquitincompofitum , id eft Matri , Uxori , Liberisque per-niciem 6c amicis horumque ftirpi perpetuam digla-diandi 6c inufitatis fceleribus in fe invicem favien-di materiam. Si ex Afia in Hefperiam transfreta-mus, deprehendimus quod 5c forcuna 6c virtutes Ro-manos pane deftituerint, poftquam imperium ho-rum maxime fuit aucTnm , adeo ut hoc deinceps exfua etjam laboraverit magnitudine. vQuamobrem et-jam SCIPIO, tefte VALERIO MAXIMO, Deos im-mortales potius orandos efle cenfuit, ut Populi Ro-mani res perpetuo fervarent incolumes, guam utmeliores easdem amplioresque facerent. Immo inpublicis tabulis folemnem precationis formulara inhunc fenfum emendari juftk (6); quafi jam tumpravidiftet Patriam, in CLAUDIaNO Poéta ita in-,gemifcentem:

-«..___. Jffeu projpem fatalQuid mihi feptenos montes^ turbamque dediftis*,Quce parvo non poftet ali? Felicior ejfem \Angu(lis opibus. Maliern tolerare SabinosEt Veios: brevior duxi fecurius xvam.Ipfa nocet moles. Utinam remeare liceretAd veteres fines. & mcenia pauperis AncilSufficerent Hetrufca mihi, Qampanaque culta^Et Quinäi Curiique feges. Patriceqae petentiRu(mus & proprias ferret Diffator ariflas (cj.

Ne

17Ne autem antiqua folummodo exempla producamus,agedum recentia, quum prafto fint, adferemus, qua?etiam evincunt, quod per aucta imperia non admo-dum creverit felicitas civilis. Sunt fcilicet in Euro-pa nonnulli Principes, qui regnorum fuorum po-mceria, vinditatis fibi America ingentibus provin-ciis, auxerunt, quas cum avitis imperiis per denfasclaltes conjunxerunt. Videamus vero qualis ita fa-cTa fit Europa facies, guam in hunc modum deli-neat acutiflimus MONTESQUIEU : Une maladie nou-velie s''efl repan dite en Europé; elle a faifj nos Princesér leur fait entretenir un nombre désordonné de tron-pes. Elle a fes redoublemens, <£r elle deviem nécejjai-rement contagieufe. - - - Chaque Monarque tient furpied toutes les armées qii il pourroit avoir, fi fes pen-ples étoient en danger d:étre exterminés; & on nom-me paix cet état d^effort de tous contre tous. AufJiVEuropé eft elle ft ruinée, que les particuliers, qui fe*roient dans la ftuation ou font les trois puijjances decette partie du Monde les plus opulentes , «' auroient pasde quoi vivre. Nous fommes pauvres avec les richeffes& le commerce de tout VUnivers; & bientåt å forcerf' avoir des Soldats, nous »' aurons plus que des Sol-dats, & nous ferons comme des Tartares (d).

(a ) Vid. CURTII Hijior, Lib, IX, Cap, 3. §. 10. IL (b)Vid,Libr, p.m.tf. (c) De Bello Gildonico v, 104.fe q, (d) Vid,

V Efirit des Loix , Tom, 11, p, m, J9.

G §" VII.

18$" VII.

Ad felicitatem civilem plurimum conferre prae-fertim antiquifiimis temporibus crediderunt multiipfam Gloriam, guam Natio quaecnnque ex rebus inbello fortiter ac feliciter geftis fibi comparaverat.Quisque igitur faciie animadvertit, quod ut a&io-nes Heroicae tunc maxime in cenfum venerint, itaper gloriarn intellexerint veteres run crtm gran-dium facinorum, late fe diffundentem. Quid? Quudgloria ifthsec privatae etiam domus non dccus fo-lummodo, fed etiam fulcrum putaretur. Cujus qui-dem opinionis lepidum exemplum Quidam ex re-centioribus nobis tradidit: Ala mört d*un Cbeva-lier, qui s^etoit diftingvé par Jon integrité, fin des-wtereffement, <&* des aélions d' éclat, les plus grandsSeigneurs, les Rois mcme ambitionnoient d"avoir fort é-pée ou fou Cbeval de bataille. Le Duc d1Orleans , fre-re de Charles VI ftt demander celle de Jean de Beau-mont, Cbevalier Breton, 11 offrit en tieme tems dedonner a la filie de cc vaillant bomme une dot affezconfiderable. Elle fe trottvoit abfolument fans bien.Guillaume de Ro.nivinen I'epottfa, refufa la dot &*gärda Vépée (a). Fateor omnino, quod gloria ple-rumque fit virtutis comes, & proinde quod ficutvirtutis ita gloriae praemium nonnunquam fit feli-citas: fateor etiam, quod multi Principes egregiisfacinoribus tantam fibi gloriam & fortitudinis opi-nionen, acquifiverint, ut fola nominis celebritateadventantes hoftes in fugam conjecerint, & peri-

cula

19cula quavis tam a fuis, guam a Sociorum terrlsopportune averterint; interim tamen ifthac gloria,quanta demumcunque illa fuerit, genuinam ac per-petuam felicitatem nemini adhuc dedit. Redeuntquidem interdum Duces ac milites ex prarliis, fpo-liis opimis graves, fed fecum ferunt profunda vul-nera , hiulcas cicatrices fra&amque valetudinem ;vel fi Argyrafpides etiam fuerint, inveniunt tarnenpatriam viris fere exhauftam , agrosque defeftu co«lonorum pailim neglecTos, adeo ut inter adoreas 5claudes latrantem fape ferant ftomachum , 5c omnicommodorum prafidio penitus fint deftituti. Havdopus eft, ut ad alias gentes excurramus, exemplafententiam noftram confirmantia impetraturi, quumJuculentiffima in noftra occurrant Patria. Sub CA-ROLIS enim noftris vel folum Svecorum nomentantum terrorem ferociffimis injecit gentibus , utfortuna ipfa non fequi, fed ducere videretur no-ftras cohortes Sed guam longe abfuerint Majoresnoftri a vera felicitatis civilis cu'minei quum in-gentia civium agmina dulces relinquere penatesquotannis cogerentur, ut gloriam fortiflimorum Re-gum promoverent, quisque etiam fine Oedippo con-jicere poteft. Certe qua tunc Patria accepit vulne-ra cicatricem nondum penitus obduxerunt. Hactamen non co funt trahenda» quafi nos exiftime-mus, gloriam Nationis efte negligendam , quumeandem effe utiliflimam judicemus. La Gloire cPu-ne nation, inquit VATTEL, eft cc brillant avanta-ge, qui lut attire la confuleration des autres peuples,

C a &

20'$-" qui la rend reffetfable a fes voifins, Vne Nationdont la reputation efl bien établie djv principalementcelle dovt la gloire efl éclatante, fe voit recberchée detous les Souverains: ils defirent fon amitié &" craignentde V offenfer: fes amis & cettx qui fonbaitent de le de*venir, favorifent fes entreprifes dfr fes envieux tfofentmanifefler leur mauvaife volonté (£),

(a) Vid. IffaU fur Parit Tom, 211, (*) Vid. Lroit detGtns Tom, I, p. m, 76.

§. VIII.Sicut ad firmitatem & agilitatem corporis ani-

malis plurimum conferunt nervi* ita quoque ad ro-bur imperii & felicitatem fingulorum civium haudparum conducere cenfentur pecuniaj, qu_t proindenervi rerum gerendarum haud immerito falutantur,Id quod verum eft five homines tempore belit fivepacis confideremus. Sicut enim in illo vi fuu.n aomnia gcruntur; ita ad felicem belli exitum haudparum conferunt pccuniae: quibus deficientibus o-mnia Jangvent torpentque, multa? occafiones beneinceptae intermittuntur & omittuntur, exercitus abhoftibus ad incitas rediguntur » vel n.andata Ducumcontemnentes fponte fua dilabuntur, vel dcniquetumultuantes in ipfos imperantes mucrones ftrin-gunt. Immo magis regit, quam r.gitur milts, fifiipendia d. fint, quae nexus funt & ftimuli, quibusad moleftias quasvis fponte d.voraodas properat.Pacem omnes quidem pufcimus, fcd fi civitas opi-

bue

21bus fuerit exhaufta, miferia 6c fqualore confumiturpopulvs , quantumvis dulcia tranquiilitatis fomniavel ex devicTis terris, vel ex parta gloria fibi fin-gat, Nihil enim miferius eft Principe, qui mendi-cis imperat, fom är Stafkarla Konunger, ficut em-phatice loquitur pervetuftus nofter Politicus (a}»Ättamen nubem pro Junone 5c perfonatam felicita-tem pro vera ampleäuntur, qtiotquot exiftiment,grandes auri argentique cumulos firmiffimum fun-damentum felicitati civili fternere. His enim mc-tallis nullum fere per fe ineft pretium , quin multomajorem utilitatem generi noftro praftent tam cu-prum guam ferrum, fed figna tantum funt aliarumrerum utiiium, vaioremque ab impofitione homi-num derivant. Ponamus igitur per deteftas in ali-qua terra metallifodinas copiam auri 5c argentiduplo increviffe, pretia quoque mercium 5c opera-ruin duplo ir.ajora evadent j quo quidem in cafuannuum lucrum civium numerofius forte, non au-tem multo majus erit, guam ante. AucTa tamenauri 5c argenti vis facit, ut circulatio pecuniarumnon fine infigni civium emolumento promoveatur.At fi optim abundantia horrorem lalorum atquenegligentiam artium-quarumvis producat, quod in-terdum fieri fölet, exteri occafioni invigilanus tamper merces neceftarias, guam per res ludicras gran-des pecuniarum fummas ab opulentis & faftuofis e*mungunt poffefforibus; atque ita d.ves illa regionimia opum copia fenfim vel ad inopiam Vel adfqualidam redigitur ©agnifkentiaro, civesque extra

C 3 orbi-

22orbitam felicitatis rapiuntur, intra quam vel ferovel nunquam revertuntur. Juvat rurfus exempla,fententiam noftram confirmantia, in medium pro-ferre. Poft detedos Indiae Occidentalis thefaurostantam auri argentique vim tibi compararunt Hi-fpani, ut his metallis paene luxuriari viderentur.Sed infvetae h_e opes non tantum profuerunt Hifpa-nis, quantum fuae metallifodinas juvarunt Germa-nos. Hae enim in Germania & Hungaria augentcivium induftriam ac promovent artes & agricultu-ram, quas in Hifpania fufflaminant cepiofae mine-rae Mexicenfes & Peruvianae. lmmo frequentia cumIndis inftituta commercia non tam Hifpanis, quamaliis profunt nationibus. Bene igitur & ad praefensnegotium appofite ita ratiocinatür MONTESQUIEU:C efi titte mauvaife efpece de ricbeffe qtf un tribut dy

accident & qui ne dépend pas de t ' indufiric de la Na-tion, du nombre de fes babitanst ni de la culture defes terres, Le Roi d^Effagne^ qui re>joit de grandesfommes de fa douane de Cadix , n' efi a cet égard qiCun particutier tres riche dant un état tres pauvre.Tout fe paffe des étrångers å lut, fans que fes fujetsy prennent presque de purt: cc commerce efi indepen*dant de la bonne & de la mauvaife fortune de jonroyatime {by

(a) Vid. .ftonunga cd) -äi-fbinga (gtpi.ffc Seli. iv. §, 9.(b) Vid. VEJJrit aes Loix Tom, 11. p, m. 322.

§. ix.Quemadmodum ad familiam bene conftituen-

dam non folum requiruntur jufti reditus, fed im-pri-

23primis ut hi ita adminiftrentur, ne quis a frufru5c pramiis pro ratione meritorum excludatur; itaquoque in feiici republica opus eft, ut facultatesron admodum inaqualiter inter cives diftribuantur,5c ut ftipendia laboribus fint proportionata. Exquo ftatim apparet, quid fentiendum fit de lucroita didTo nationali, de quo rite determinando mul-tas recentiori prafertim avo motas fuiffe contro-verfias, novimus. Per lucrum modo nominaturanos intelligimus incrementum quodvis innoxiumredituum publicorum, quod obtinetur vel per artesmanuarias dextre promotas, vel per inventas atqueexrultas metallifodinas vel denique per laudabilemcivium parfimoniam; qua tanto opulentiores red-duntur cives, quo pauciores pecuniarum fummasad exteros deferunt, ut merces eorum fibi acqui-rant. Quod fingula hac momenta ad opulentiam5c felicitatem civitatis apprime conducant, negatu-rum fperamus neminem. Dantur tamen pingviaingenia» qua in lucro Nationali aftimando alia ra-tione calculos fubducunt, 5c fpeciofo hoc nominefuum ditefcendi ftudium apte palliant. Atque hi fe-re funt, qui fibi aliisque perfvadere nituntur, in-genui civis efle, merces in natali folo 5c ab indi-genis fabrefacTas artificibus, quantumvis magno con-ftent pretio, potius emendas efle, guam ab exterisjcauffam interferentes, tum quod aliter perfici ne-queant artes, tum etiam, quod pecunia ad exterasita non tranfeant nationes. Enimvero licet amorein patriam nemini fintus fecundi, fateri tamen co-

gimur3

24gtmur, quod ifthoc lucrum non tam Nationale,quam potius privatum fit, & ad perionatam f.lici-tatem referendum. Quae enim qua?fo aequitas, fiquis ditefeendi ftudio flagret, quod reiiqui cives e-jus propofitum fuis adjuvare debeant impenfis. Etquis ferret hominem ita ratiocinantem . Quocircanon negamus, quin artes cum variis difficultatibusab invida turba obje_.is colluétari faepe cogantur,& proinde quod earum eultores tam pecunias e pu-blico conceffas (fSrlflO,) quam prsmia defiderent;interim ■ tarnen fi artes fobrie nee ad vanam exer-ceantur magnificentiam, officinarn poft aliquot an-nos ex fuis fuftentabunt fumtibus induftrii artifices,nee fub variis pi*-_*textibus pecuniam quotannis expublico emungent; praefertim fi illi caveant, ne ex-teris vel in bonitate mercium fint inferiores, vel inpretio earum multum fuperiores. Quid? Quod ex-pericntia docuerit, quod artifices nimis cito opulen-ti faåi ab induftria ad focordiam fenfim defcive-ritit, non fine ingenti tam artium quam Patriaedetrimento. Infuper vel ex diftis patet, quid fta-tuendum fit de Monopoliis, qua? quoad nomen i-pfum adeo invifa fuerunt Romanis, ut SVETONIUSmemoriae prodat, Imperatorem TIBERIUM veniama Senatu petiifte, hoc vocabulo utendi. Pleraqueautern talia funt, ut ad privatarn magis utilitatem,guam publicam felicitatem conducant; praefertim ilconcedantur circa res, ad neceflitatem vitae perti-nentes. ln aliis vero cafibus nonnunquam funtfruétuofa. I:o Si quis proficuam quandam artern

inve-

25Invenerit, cujus arcana, propoficis licet praemiisinemini prodat, nifi privilegium obtinuerit exclufi-Turn, tum hoc ad certum concedi poteft tempus.A-Iter cafus eft, quando officina ingentes requirit pe-cuniarum fummas, quales prater vel Principem velfocietatem civium opulentiorum nemo praftare pot-eft. Sed de hifce privilegiis jam pluribus differereinftituti ratio non permitrit.

§-X.Satis div per orbem invaluerat popularis ille

error, quod opificia quavis effent fordida, minime-que Viro illuftri digna; cujus opinionis rationemarceffunt nonnulli ex duro 5c umbratili vita gene-re, cvi adfvefiunt opifices. Sed quid quafo arteimperatoria laboriofius? Quid Judiciaria magis um-bratile aut fedentarium? Quid tamen utraque in o-mni civitate utilius aut nobilius efle poteft? Con-tra ca igitur exiftimant alii, quod opifices a confi-lio, ab imperiis, ab honoribus fint femovendi, quodanimi generofi vim ac robur mercede conducTi ple-rumque amittant. Qua tamen ratio non omne tu-lit puncTum; quare etiam artibus fuus nunc reddi-tus eft honos, fua conftat dignitas. Per artes e-nim ca fibi comparant homines, qua? vel ad neces-fitatem vel ad commoditatem 5c ornamentum nu*jus vita pertinent. Quocirca obfervamus, quod inneceflarias artes primum incubuerint mortales, fi«quidem prius de co fuerint folliciti» ut viverent,

D dem

26dein vero ut bene ac commode viverenf^ Hinc a-griculturam,horticulturam aliasque Oeconomiae par-tes generi humano fere coasvas reperimus & in de-liciis habitas, adeo vt pr__ftantiflimi viri curule c»bur aliquantifper reliquerint, & fumofa rufticorummapalia fubierint, partim nt artes tam proficuasfuis exemplis atque inventis juvarent, partim ut ur-banas curas inter Flora? & Faunae innoxias volupta-tes oblivifcerentur. Rerum neceftariarum copia in-generavit earum pofTefforibus ftudium commodita-tis, ad quam obtinendam ac perficiendam variae fuc*ceflu temporis inventae funt artes. Sed fatendumomnino eft, quod hse, nifl fobrie traétentur, beni-gnam fuam indolem fenfim amittant, & ad f>erfo*natam tantum felicitatem latam fternant viam. Po-namus enim, imperium quoddam ampiis gaudereterris, fed paucioribus incolis, guam vt illis exco-lendis fufficerent; ponamus infuper, quod nee hi.antarn ex fuo folo colligant meftém, quanta ad il-J-os fui.entandos requiratur; tunc fi magnse colono-rum parti fordeant ruftica opera & ipfi in urbescommigrent. ut illas excolant artes, quae ad com-moditatem & ornamentum vitse fpeåant, artes ne-ceffariae defe_ru cuitorum fenfim langvefcent, adeo-qne illis crefcentibus «rura, qua? promi condi funtvers opulentia., quotannis decrefcent» Laudaturadmodum COLBERTUS a Politicis, quod indoliGallorum, in vanitatem propendenti, fefé nen oppo«fuerit, quin potius illam apte direxerit ad eas ar-tes, quae genio popularium effent convetfientiifißw?;

quo

27quo quidem confilio non folum Patria? fu_e reditnsinfigniter auxit, verum tacitum quoddam imperiumin alias extenderit nationes, tanto firmius, quantomagis effet voluntarium. Enimvero qui ha_c infti-tuta cum fucceffu imitari geftit, ea omnia conjun-get, quas pridem conjunxit COLBERTUS. Difpi-ciet igitur Minifter ftatus, an artes, quarum intro-duftionem meditatur, genio civium apprime con-veniant, an continua alacritatis in illis excolendisfomenta ipfis fuggerere queat, an regio populis fa-tis abundet, adeo vt fi plura hominum millia inurbes fe conferant, rura tarnen hane jafturam vixfentiant, & denique an rüdes, vt dici fveverunt,materiae ex propriis obtineantur terris. an vero abexteris care fint redimend_e. Si duo hase pofterio-ra momenta defiderentur, non quidem negligendafunt opificia, fed tale a?quilibrium inter agricultu»ram & artes manuarias conftituenduro, vt hae au-xiliatrices libi invicem porrigant manus, nee artesnnquam in detrimentum -vita? rufti-c^ prsEvaleant.Imrao omnes artes, quibus non "promovetur opu-lentia & numerus incolarum nec'non pecuniarumcirculatio, minus profunt Re'.publicae..kc„um quan-tum profint quibusdam civibus, tantum ad reiiquo-rum detrimentum conferant His jami allatis cau-telam quandam Pdliticam adjimus tirca ipfas Ma-chinas, quarum in artibus frequentiffimus eft ufus*Quod fi quis igitur Machinam inveniat, cujus ope,accedente minifterio decern borrinum, parem mer-cium quantitatem pari tempore conficere poteft.

quan-

28quantam fine illa elaborarunt antea centum; talisMachina in terris, quae civibus abundat, non ertferenda, nee in ceteris minus populofis regionibus nificirca opificiorum initia, non autern poftquam con-jftituta fuerunt, nifi deficiant opifices; tum quodnonaginta hominibus, qui agricultura? plerumquefunt inepti, viclus & amiäus ita fubtrahatur, tumetiam quod poffeffores officinarum, pretio merciumeodem manente, nimis magnum percipiant lucrum.Quorum utroque efficitur, vt multi induftrii cives

vel ad mendicitatem redigantur, vel in alie-nis terris vitam fuftentandi adminicula

qucerere cogantur.

S. D. G.