Missioni Archeologiche Italiane in Turchia - … · della storia dell’umanità, quali l’età...

1

Missioni Archeologiche Italiane in Turchiadal 1957 ad Oggi

1957’den BugüneTürkiye’deki İtalyan Arkeoloji Heyetleri

Il 1957 ha segnato l'avvio delle attività di ricerca archeologica italiana in Turchia.Questa pubblicazione è dedicata alle numerose missioni archeologiche italianeche da allora continuano l'opera di ricostruzione della millenaria storia di questoPaese e costituiscono un eccezionale ponte culturale tra Italia e Turchia.

Türkiye’deki İtalyan arkeolojik araştırmaları 1957 yılında başlamıştır. Bu yayın, ozamandan beri bu topraklardaki binlerce yıllık tarihin yeniden yazılmasınısağlayan ve iki ülke arasında mükemmel bir kültürel köprü oluşturan çok sayıdakiİtalyan arkeoloji heyetine adanmıştır.

. . . .

uesta pubblicazione intende rendere omaggio allaprofessionalità, all’entusiasmo ed alla dedizione che gli

archeologi ed i ricercatori italiani quotidianamenteprofondono nella complessa attività di studio, tutela evalorizzazione del patrimonio storico-architettonico di cui lenumerose civiltà che nel corso dei secoli si sono succedutehanno lasciato traccia nel territorio dell’odierna Turchia.L’indagine archeologica, attraverso l’analisi di reperti etestimonianze, risulta infatti un passaggio fondamentale perricostruire l’eredità storica ed - in un’ultima analisi - l’identitàdi un Paese culla di insediamenti antichissimi e da cui hapreso avvio lo sviluppo della civiltà nel bacino delMediterraneo. L’azione di tutti coloro che sono impegnati suquesto fronte è dunque meritoria non solo di grande stimaed apprezzamento ma anche della mia personale gratitudine.

Le missioni italiane di scavo, analisi e restauro archeologicooperanti in Turchia sono infatti un tassello fondamentaledella cooperazione culturale tra i due Paesi ed hannoottenuto eccellenti risultati anche grazie allo spirito diproficua e leale collaborazione instauratosi tra gli archeologiitaliani, le competenti istituzioni turche, l’Ambasciata e leistituzioni italiane operanti in Turchia, in uno spirito dicondivisione dello sforzo diretto alla ricostruzione delle radicicomuni del nostro passato. I successi conseguiti apronoinfatti le porte di nuovi e ambiziosi obiettivi e delineanoorizzonti futuri per la collaborazione in un settore che deveconsiderarsi strategico per entrambi i Paesi.

D’altra parte, l’intensa e longeva attività condotta dalle nostremissioni e dai nostri esperti testimonia la grande capacità del

nostro Paese di proporsi come uno straordinario punto diriferimento in materia di ricerca, tutela e valorizzazione deibeni culturali a livello globale. Si tratta infatti di un settore incui l’Italia è in grado di esprimere professionalità di spicco alivello scientifico-accademico e - in un ponte ideale dicollegamento fra passato e futuro - tecnologie, design, sistemie materiali all’avanguardia. Non è un caso che siano semprepiù numerose le aziende italiane specializzate che offronosistemi e servizi avanzati per il restauro, la tutela e lavalorizzazione del patrimonio archeologico ed architettonico.È questa una realtà ed un patrimonio di conoscenze di cuil’Italia può giustamente vantarsi e di cui occorre incentivarel’internazionalizzazione, specie in un Paese come la Turchiache, come noto, è un partner industriale strategico per ilnostro tessuto produttivo anche grazie alla sua posizionegeostrategica a cavallo tra Europa e Asia e ad una comunecultura imprenditoriale.

Anche in questa sede, mi preme infatti sottolineare il grandeapprezzamento espresso da entrambi i Governi per ilmodello di cooperazione stabilito in diversi e strategici settoriindustriali, in particolar modo per quelli ad elevatacomponente tecnologica. L’Italia è il quarto partnereconomico della Turchia: 1,300 aziende a capitale italianosono insediate nel mercato turco e nel 2015 l’interscambio èstato pari a 17,5 miliardi di dollari. Vorrei in propositoringraziare le aziende italiane che hanno contributo allarealizzazione di questo volume, dimostrando ancora unavolta la capacità di “fare sistema” con le istituzioni italiane suprogetti che consentono di promuovere in Turchia leeccellenze della cultura italiana.

Salutodell’Ambasciatored’Italia in TurchiaLuigi Mattiolo

2

Q

u yayın, İtalyan arkeologları ve araştırma görevlilerinin,yüzyıllar boyu bu topraklardan geçen çok sayıda

medeniyetin bugünün Türkiye’sinde bıraktığı tarihsel-mimarimirasın incelenmesi, korunması ve değerlendirilmesi içinuzmanlık, şevk ve özveri ile yaptıkları çalışmalara bir saygıduruşu niteliğindedir. Buluntuların ve tarihi tanıklıklarınanalizi yoluyla yapılan arkeolojik araştırmalar, çok ötedenberi pek çok medeniyetin beşiği olmuş bir ülkenin tarihselmirasını yeniden oluşturmak ve kimliğini belirlemek içintemel öneme sahiptir. Dolayısıyla, yalnızca bu çalışmalardaemeği geçen tüm aktörlerin büyük saygı ve takdirihakettiklerini belirtmekle kalmayıp, aynı zamanda her birinekişisel teşekkürü borç bilirim.

Türkiye’de faaliyet gösteren İtalyan kazı, araştırma verestorasyon projeleri, iki ülke arasındaki kültürel işbirliği içintemel bir öğeyi oluşturmakta olup, bu projeler, İtalyanarkeologlar, yetkili Türk kurumları, Büyükelçilik ve İtalyankurumlarının sıkı işbirliği ve ortak kökleri olan geçmişimizinyeniden inşa edilmesine yönelik karşılıklı çabalar sayesinde,mükemmel sonuçlara ulaşmıştır. Elde edilen başarılar, yenive geniş hedeflerin kapılarını açmakta ve her iki ülke için destratejik olan bir sektörde, ileriki dönemler için yeni işbirliğiufukları yaratmaktadır.

Diğer taraftan, arkeoloji projelerimizin ve uzmanlarımızınyoğun ve uzun soluklu faaliyetleri, İtalya’nın, kültürel mirasın

araştırılması, korunması ve değerlendirilmesi konusundaküresel ölçekte bir referans noktası oluşturabilecekkapasitede olduğunun kanıtıdır. İtalya, sektörde öne çıkanprofesyonelliğini, bilimsel-akademik düzeyde ve geçmişlegeleceği bağlayan ideal bir köprüde, teknoloji ve tasarım yanısıra avangard malzeme ve sistemlerle ifade edebilmektedir.Bu anlamda, arkeolojik ve mimari mirasın korunma,restorasyon ve değerlendirme işleri için gitgide daha fazlaİtalyan firmasının gelişmiş sistem ve hizmetleriyle öneçıkması bir tesadüf değildir. Bu bilgi mirası İtalya’nın haklı birgurur kaynağı olup, bu sektörün uluslararasılaştırılması,özellikle Türkiye gibi, jeopolitik konumu ve İtalya’ya benzergirişimcilik kültürüyle ülkemiz için stratejik endüstriyelpartner niteliği taşıyan bir ülkeyle yapılan çalışmalarındesteklenmesi için önemlidir.

Tüm bunlara ek olarak, iki ülkenin hükümetlerinin her fırsattaövgüyle bahsettiği, başta yüksek teknoloji içeren sektörlerolmak üzere pek çok sektörde ülkelerimiz arasındakiyerleşmiş işbirliği modellerinin de altını çizmek isterim. 2015yılında, iki ülke arasında ulaşılan 17,5 milyar dolarlık ticarethacmiyle İtalya, Türkiye’nin dördüncü ticari partneri olmuş,ülkedeki İtalyan şirketlerin sayısı 1300’ü bulmuştur. Buvesileyle, bu yayının gerçekleşmesini mümkün kılan veİtalyan kurumlarla işbirliği halinde, İtalyan kültürününTürkiye’de tanınmasına katkıda bulunan tüm İtalyan firmalaragönülden teşekkürlerimi sunarım.

Türkiye’ninİtalya BüyükelçisiLuigi Mattiolo’nun

Önsözü

3

B

4

o accettato con grande piacere l’invito ad introdurre laPubblicazione dell’Ambasciata d’Italia ad Ankara

dedicata all’impegno dell’Italia in Turchia nel settoredell’archeologia e della conservazione del patrimonioartistico locale. Italia e Turchia sono due “superpotenze”culturali, accomunate da una storia millenaria e dallapresenza sul proprio territorio di un immenso patrimonioarcheologico da tutelare e valorizzare. Le relazioni che leganoRoma ed Ankara affondano le proprie radici nella comuneappartenenza al bacino del Mediterraneo che, nel corso deisecoli, ha avvicinato i nostri Paesi, entrambi crocevia dipopolazioni, commerci, tradizioni e culture.

Tra gli obiettivi che mi sono prefisso come Ministro dei benie delle attività culturali e del turismo vi è quello di restituireall’Italia il ruolo di Paese guida nel campo della tutela, delrestauro e della valorizzazione del patrimonio archeologico,culturale e paesaggistico. In linea con questi obiettivi, ilbilancio per il 2016 del mio Ministero ha registrato unincremento consistente delle proprie risorse. Si tratta di fondida investire nella tutela e nella valorizzazione - inter alia - diparchi archeologici, musei, biblioteche ed archivi, come purenella formazione di professionalità di alto livello. Conparticole orgoglio, nel dicembre 2015, abbiamo riaperto alpubblico, dopo un importante restauro, sei domus romanenella magnifica area archeologica di Pompei, e, con il nuovoIstituto Centrale dell’Archeologia, abbiamo voluto creare unluogo di raccordo delle missioni di scavo italiane e divalorizzazione di tale disciplina.

La nostra lunga esperienza nella tutela del patrimonio è delresto testimoniata anche dalle numerose missioniarcheologiche italiane in Turchia, Paese che condivide con ilnostro la caratteristica di essere un grande “museo diffuso”.

Sin dalla prima missione italiana di scavo a Hierapolis, avviatanel 1957, l’Italia è stata in grado di sviluppare intense eproficue collaborazioni con le competenti autorità turche, chehanno sempre riconosciuto le straordinarie capacità e laprofonda dedizione dei nostri archeologi.

Le sinergie create fra gli atenei italiani e le istituzioni turche,grazie all’azione di raccordo dei rispettivi Ministeri degli AffariEsteri, hanno reso possibili, fra l’altro, la missione diArslantepe, vicino Malatya, avviata nel 1962, la missione nellacittà portuale di Elaiussa Sebaste, quella di Karkamiş e imeravigliosi progetti di restauro delle pitture rupestri inCappadocia. Si tratta di esempi tangibili del solidopartenariato esistente tra i due Paesi che ha permesso lostudio, la valorizzazione e la tutela di alcuni dei siti piùimportanti della Turchia.

Le missioni archeologiche italiane in Turchia hanno il pregiodi coprire cronologicamente diversi periodi fondamentalidella storia dell’umanità, quali l’età paleo-assira, quella ittita,il periodo greco-romano, nonché quello bizantino. Ilcontributo italiano è quindi volto a comprendere meglio ledinamiche di una storia e di una cultura millenarie erappresenta un importante momento di scambio, confrontoed arricchimento reciproco fra numerosi archeologi ericercatori dei due Paesi, che si dedicano con competenza epassione a questa attività.

Consapevoli dell’enorme eredità storica ed artistica del nostroPaese, riteniamo fondamentale continuare ad investire sullaformazione di professionalità di eccellenza che possanorivelarsi un punto di riferimento anche per le futureprospettive di indagine, scavo e conservazione dei beniartistici ed archeologici.

Introduzione delMinistro dei benie delle AttivitàCulturali e delTurismo delGoverno Italiano,On. DarioFranceschini

H

5

talya Büyükelçiliği’nin Türkiye’de Arkeoloji ve yerelsanatsal mirasın korunması alanındaki faaliyetleriyle ilgili

yayınının önsözünü yazma davetini büyük bir memnuniyetlekabul ettim. İtalya ve Türkiye binlerce yıllık geçmişleri vearkeolojik miraslarıyla birbirine bağlı iki kültürel “süpergüç”’tür. Roma ile Ankara’yı birbirine bağlayan ilişkilerinkökleri Akdeniz havzasına dayanır. Her iki ülke de yüzyıllarboyu pek çok medeniyetin, ticaretin, geleneğin ve kültürünbeşiği olmuştur.

Kültür varlıkları ve etkinlikleri ve turizm bakanı olarak enönemli hedeflerimden biri, İtalya’nın, kültürel değerlerinkorunması, restorasyon ve arkeolojik, kültürel ve doğalmirasın değerlendirilmesi konularında rehber ülke rolünüüstlenmesini sağlamaktır. Bu hedeflerle ilgili olarakBakanlığımız 2016 bütçesinde ciddi bir artış öngörmüştür.Arkeolojik parkların, müzelerin, kütüphane ve arşivlerinkorunması ve değerlendirilmesi yanı sıra üst seviyedemesleki eğitimi de kapsayan yatırım fonları söz konusudur.Aralık 2015’de, Pompei arkeolojik alanında, önemli birrestorasyon çalışmasının ardından altı Roma Domus’unuyeniden ziyarete açtığımızı ve ayrıca yeni Merkezi ArkeolojiEnstitüsü’nün kurulmasıyla, İtalyan kazı misyonlarının birkavşak merkezinin oluşturulmasını ve bu disipliningeliştirilmesini hedeflediğimizi belirtmekten gurur duyarım.

İtalya’nın kültürel mirasın korunması konusundakideneyiminin en büyük kanıtı, tıpkı bizimki gibi büyük bir“açık hava müzesi” özelliğine sahip olan Türkiye’deki İtalyanarkeoloji misyonlarının çeşitliliğidir. 1957 yılındaçalışmalarına başlayan ilk İtalyan kazı misyonu

Hieropolis’ten bu yana, İtalya, yetkili Türk makamlarıylayoğun ve faydalı işbirlikleri geliştirmeyi başarmış,arkeologlarımız mesleki bilgi ve becerileriyle ülkede herzaman takdir görmüştür.

İtalyan üniversiteleri ile Türk kurumları arasında oluşturulansinerjilerle, iki ülkenin Dış İşleri Bakanlıklarının yaptığıanlaşmaların da sayesinde, 1962 yılında başlayan Malatyayakınlarındaki Arslantepe kazı misyonu, Elaiussa Sebasteliman kenti, Karkamış misyonu ve Kapadokya’daki kayaresimlerinin restorasyonu gibi önemli projeleringerçekleşmesi mümkün olmuştur. İki ülke arasındaki somutişbirliğini gösteren örnek çalışmalar, Türkiye’nin önemliarkeolojik alanlarından birçoğunun incelenmesi,değerlendirilmesi ve korunmasına olanak sağlamıştır.

Türkiye’deki İtalyan arkeolojik misyonları, paleo-Asurdönemi, Hitit dönemi, Yunan-Roma dönemi ve Bizansdönemi başta olmak üzere, insanlık tarihinin çeşitli temeldönemlerini kronolojik olarak kapsamaktadır. İtalya bufaaliyetlerde yer alarak, binlerce yıllık bir tarihin ve kültüründinamiklerini daha iyi kavramayı amaçlamakta olup, ikiülkenin mesleki beceri ve tutkularını ortaya koyanarkeologları ve araştırmacıları arasındaki karşılıklı bilgi alışverişi ve etkileşim önemli bir değer yaratmaktadır.

Ülkemizin sahip olduğu büyük tarihsel mirasınfarkındalığıyla, sanatsal ve arkeolojik varlıklarla ilgiliinceleme, kazı ve konservasyon konusunda gelecek içinreferans noktası oluşturacak olan mesleki eğitime yatırımyapmak en temel görevimizdir.

İtalya HükümetiKültür Varlıkları ve

Etkinlikleri veTurizm Bakanı

Sayın DarioFranceschini’nin

Önsözü

İ

rslantepe è un tell o höyük, collina stratificata alta 30metri e formata dal sovrapporsi di numerosi abitati nel

corso di millenni, situata a circa quattro chilometri dalla cittàdi Malatya, in un’ampia pianura che si apre verso la valledell’Eufrate. Gli scavi della “Sapienza” Università di Roma,iniziati nel 1961 su concessione del governo turco e incontinua e stretta collaborazione con il Ministero dellaCultura e del Turismo, hanno portato alla luce, in più di 55anni di attività, una lunga e continua sequenza di abitati dalV al I millennio a.C., culminata con un’occupazione tardoromana e una necropoli bizantina. La ricerca ha permesso diricostruire la cultura, gli eventi e i processi della storiamillenaria di questa regione di confine, riguardanti anche legrandi civiltà del Vicino Oriente che con la regione di Malatyahanno interagito.

Tra i ritrovamenti più importanti vi sono una grande areatemplare della metà del IV millennio (3500-3400 a.C.) in cuisono stati messi in luce due templi, Tempio C e Tempio D,sede di redistribuzioni cerimoniali di pasti a un gran numero

Tipologia : ScavoLuogo : Arslantepe,

Battalgazi (Malatya)Anno di Avvio : 1961Direttore : Prof. Marcella FrangipaneCiviltà / Arco Cronologico : dal V al I millennio a.C. /età tardo Bizantina / civiltà Calcolitica, culture di Ubaid eUruk / culture Anatoliche orientali dell’Antica e Media Etàdel Bronzo / culture della Tarda Età del Bronzo, civiltà Ittita/ civiltà Neo-Ittita dell’Età del Ferro

MissioneArcheologica adArslantepe, Malatya

8

A

Palazzo IV millennio, Edificio delle Udienze | 4. binyıl Saray, Komite binası Arslantepe Palazzo IV millennio | 4. binyıl Saray

alatya’dan 4 km uzaklıkta, Fırat vadisine doğru açılangeniş bir ovada bulunan Arslantepe, binlerce yıl

boyunca üstüste devam eden katmanlarla yaklaşık 30 metreyüksekliğe ulaşmış bir höyüktür. 1961 yılında başlayan RomaLa Sapienza Üniversitesi kazıları, Türk Hükümeti’nin izni veKültür ve Turizm Bakanlığı ile yakın bir işbirliği içinde devametmiştir. 55 yıldır devam eden kazılarda, M.Ö. 5. binyıldan 1.binyıla uzanan uzun ve aralıksız yerleşim dizisi gün ışığınaçıkarılmış, höyüğün zirvesinde ise Geç Roma ve Bizansnekropolü tespit edilmiştir. Yürütülen araştırmalar sayesinde,bu bölgenin bin yıllara yayılan tarihinin anlaşılması mümkünolmuş, aynı zamanda Yakın Doğu’da bulunan ve Malatyabölgesiyle etkileşim halindeki büyük medeniyetleri deilgilendiren belli başlı olaylarla ve süreçlerle ilgili önemlibilgilere ulaşılmıştır.

Yerleşmedeki en önemli buluntular arasında M.Ö. 4. binyılınortalarına (M.Ö. 3500-3400) tarihlenen tapınak alanıgösterilebilir. Söz konusu tapınak alanında, Tapınak C ve

Çalışma Türü : KazıYer : Arslantepe,

Battalgazi (Malatya)Başlangıç Yılı : 1961Başkan : Prof. Marcella FrangipaneMedeniyet ve/veya Dönem : M.Ö. 5. - 1. binyıl arası /geç Bizans dönemi / Kalkolitik çağ, Übeyd ve Urukkültürleri / Antik ve orta Bronz çağının Doğu Anadolukültürleri / Geç Bronz çağı kültürleri, Hitit dönemi / Demirçağı Neo-Hitit dönemi

Malatya, ArslantepeArkeolojikÇalışması

9

M

Palazzo IV millennio, dipinto parietale | 4. binyıl Saray, duvar resmi

di persone, e un vasto complesso di edifici pubblici eresidenze private d’elite del 3.400-3.200 a.C., che costituisceil più antico esempio di ‘palazzo’ finora conosciuto. Gli edificiche componevano questo palazzo, tutti monumentali, eranoin straordinario stato di conservazione, con muri alti più di 2metri, intonaci originali alle pareti e pitture in rosso e nero,restaurate e conservate in situ. Questo complesso di edifici,oggi musealizzato grazie all’impegno della Missione Italianae al supporto del Ministero della Cultura e del governatore diMalatya, introduce il pubblico al racconto di processi crucialiche stanno alle radici del nostro stesso vivere sociale: lanascita dello Stato, quella della burocrazia, delle differenzedi classe, del lavoro dipendente e “salariato”. Magazzinicentrali e migliaia di cretulae con le impressioni di centinaiadi sigilli hanno documentato la formazione di uno dei piùantichi sistemi statuali e di un’amministrazione sofisticataprima della scrittura, arricchendo e innovando le conoscenzesu questi temi e dimostrando che anche l’Anatolia orientaleebbe un ruolo primario e attivo nella nascita delle primesocietà centralizzate.

Nelle campagne 2014 e 2015, sono stati portati in luce unagrande corte e un imponente edificio che faceva da raccordotra l’area pubblica e l’area residenziale d’elite, costituendo ilpunto di arrivo e il cuore politico del palazzo. In questoedificio, una piattaforma intonacata era probabilmente ilbasamento di un sedile o ‘trono’ e due piccole pedaned’argilla davanti ad essa segnavano i punti di fermata di chisi presentava davanti all’autorità secondo un cerimonialelaico. La codificazione di questo cerimoniale, privo dimediazione religiosa, mette in evidenza una maturità delsistema proto-statale insospettata per un contesto così antico.

Nelle recenti campagne di scavo sono state anche riprese lericerche nell’area nord-est del tell, dove è stata indagataun’interessante sequenza di livelli Neo-Ittiti (1100-700 a.C.)vicino alle mura urbiche della cittadella del II-I millennio a.C.Qui, sopra una serie di livelli immediatamente successivi allacaduta dell’impero Ittita e sotto il livello della famosa Portadei Leoni (ultima fase del Regno Neo-Ittita di cui Arslantepe-Melid fu la capitale), è stato portato in luce un grande muro(di cinta di mattoni crudi e fondazioni in pietra) fortementebruciato, nei cui pressi sono stati trovati due splendidibassorilievi in pietra, simili a quelli che avrebbero poiadornato la Porta dei Leoni.

Tapınak D adı verilen iki tapınak, kamu binaları, çok sayıdainsanın katıldığı öğün dağıtma törenlerinin gerçekleştirildiğimekanlar ve M.Ö. 3.400-3.200 yılları arasına tarihlenen elitözel konutlar ile şu ana kadar bilinen en eski “Saray”kompleksi gibi önemli ve özel yapılar ortaya çıkarılmıştır. Busaray yapısını oluşturan binalar, 2 metreyi aşan yüksekduvarları, orijinal sıvaları, kırmızı ve siyah renkli duvarresimleri ile olağanüstü bir şekilde günümüze kadar ulaşmışve in situ şeklinde yerinde korunmuş ve restore edilmiştir. Buyapılar, İtalyan kazı ekibi, Malatya Kültür Müdürlüğü veMalatya Valiliği’nin desteği ile müzeye dönüştürülmüş veziyaretçilere, devletin doğuşu, bürokrasi, sınıfsal bölünme,bağlı ve ‘ücretli’ işçilik gibi günümüz toplumunun temellerinioluşturan kritik tarihi süreçlere tanıklık etme imkanınısunmuştur. Merkezi depolar ve üzerinde yüzlerce mühürbulunan binlerce kretula, en eski devlet sistemlerindenbirinin ve yazının bulunmasından önce oluşmuş sofistike biryönetim organının varlığına işaret ederken, yeni elde edilenbilgiler, sanıldığının aksine, Doğu Anadolu’nun, merkezitoplumsal yapıların oluşumunda önemli ve aktif bir roloynadığını ortaya koymuştur.

2014 ve 2015 kazı sezonlarında, elitlerin konutları ile kamusalalanları birbirine bağlayan ve sarayın siyasi kalbine varışnoktasını oluşturan büyük bir avlu ve anıtsal bir yapı ortayaçıkarılmıştır. Bu yapıda, bir koltuk ya da “taht”ın tabanıolduğu düşünülen sıvalı bir platform ile, laik törenlerdeotorite huzurunda durulması gereken yeri belirleyen ikiküçük kil platform bulunmuştur. Dini bir aracı olmaksızıngerçekleştirilen bu törenler, böylesine eski bir tarihtebeklenilmeyecek kadar olgunlaşmış bir proto-devletsisteminin var olduğunu göstermektedir.

Son dönemde höyüğün Kuzeydoğu alanında yapılankazılarda, M.Ö. 2. - 1. binyıldan kalan sitadelin surduvarlarının yanında, Neo-Hitit (M.Ö. 1100-700) evresindenilginç bir diziye rastlanmıştır. Buradaki kazılarda, Hititİmparatorluğu’nun yıkılışından hemen sonra gelenseviyelerin üstünde ve meşhur Aslanlı Kapı’nın bulunduğuevrenin altında (Arslantepe-Melid’in başkent olduğu Neo-Hitit Krallığı’nın son aşaması) ağır bir yangın geçirmiş, taştemelli kerpiç bir sur duvarı ortaya çıkarılmıştır. Bu alanda,Aslanlı Kapı’yı süsleyen kabartmalara benzer, göz kamaştırıcıiki taş kabartma elde edilmiştir.

10

Stele Neo-Ittita | Neo-Hitit dikilitaşı Prof. Marcella Frangipane

a missione di studio, ricerca e restauro si svolge dal 2006in Cappadocia (territorio di Nevşehir e Ürgüp). Essa fa

parte di un più ampio progetto dal titolo Per una banca datidei dipinti murali e mosaici dell’Asia Minore (IV-XV secolo):immagini, materiali, tecniche d’esecuzione e si collegastrettamente al lavoro già svolto in Turchia dall’Università diViterbo, in collaborazione con l’Istituto Centrale del Restauro,durante le campagne 1996-2005 nei siti di Küçük TavşanAdası, Monte Latmos, Gölköy, Monastır Dağ, Kara Ada,Kisebükü.

Obiettivo principale della missione è la migliore conoscenzadei dipinti murali all’interno del loro contesto architettonicoe territoriale, basata sull’integrazione degli studi di caratterestorico-artistico con quelli di natura tecnico-scientifica:particolarmente innovativa e ai suoi esordi, questametodologia ha il suo punto di forza nell’essere applicata suvasta scala, cronologica e spaziale. Sono state, infatti, finoraeseguite indagini sistematiche in circa cinquanta chiesebizantine rupestri della regione di Nevşehir, effettuate sullabase di sopralluoghi in più di cento monumenti, in unaoscillazione continua tra gli spazi chiusi dei laboratori e glistraordinari scenari delle vallate e dei canyon.

A partire dal 2006, più di trenta persone tra storici dell’arte,archeologi, architetti, geologi, chimici, restauratori italiani eturchi, fotografi e speleologi lavorano in Cappadocia, in undialogo costante che dà vita ogni giorno ad un laboratoriointerdisciplinare di competenze ed esperienze,costantemente affiancati e sostenuti dalle autorità e daiprofessionisti locali.

Le ricerche sui dipinti cappadoci si sono indirizzate verso lacomprensione dell’evoluzione della pittura rupestre dalleorigini fino al XIII secolo, volgendo particolare attenzione ad

Tipologia : Survey, RestauroLuogo : CappadociaAnno di Avvio : 2006Direttore : Prof. Maria AndaloroCiviltà / Arco Cronologico : Epoca bizantina

La Pittura Rupestrein Cappadocia;Per un Progetto diConoscenza,Conservazione eValorizzazione

12

L

raştırma ve restorasyon projesi kapsamında 2006 yılındanberi Kapadokya’da (Nevşehir ve Ürgüp Bölgeleri)

çalışmalar sürdürülmektedir. Bu proje, “Anadolu'nun DuvarResimleri ve Mozaikleri (4.-15. yüzyıl) için Veri Bankası:Görseller, Malzemeler ve Uygulama Teknikleri” adlı dahageniş kapsamlı bir diğer projenin parçası olup, ViterboÜniversitesi'nin, Istituto Centrale del Restauro (MerkeziRestorasyon Kurumu) işbirliğiyle, daha önce, 1996-2005yılları arasında Küçük Tavşan Adası, Latmos Tepesi, GölköyManastır Dağı, Kara Ada ve Kisebükü’nde yürüttüğüçalışmalarla doğrudan bağlantılıdır.

Çalışmaların başlıca amacı, duvar resimlerinin, içindebulundukları mimari ve bölgesel kontekstte, tarih-sanatçalışmaları ve teknik-bilimsel verilerle harmanlanarak dahaiyi anlaşılmalarını sağlamaktır. Oldukça yeni olan bumetodolojinin en güçlü tarafı, çok geniş bir zaman ve mekanskalası üzerinde uygulanıyor olmasıdır. Nitekim bu günekadar Nevşehir Bölgesi'nde bulunan yaklaşık elli Bizans kayakilisesinde, yüzden fazla eser üzerinde sistematik araştırmalaryapılmış, bunun için kapalı laboratuvar alanları ile vadi vekanyonların muhteşem manzaraları arasında defalarca kezyolculuk yapılmıştır.

2006 yılından bu yana, Türk ve İtalyan sanat tarihçiler,arkeologlar, mimarlar, jeologlar, kimyagerler, fotoğrafçılar vespeleoglardan oluşan bir ekip, Kapadokya'da sıkı bir işbirliğiiçinde çalışmakta ve her gün disiplinler arası yetkinliklerin vedeneyimlerin paylaşıldığı, yetkililer ve yerel uzmanlartarafından da desteklenen çalışmalara hayat vermektedir.

Kapadokya'daki resimler üzerinde yapılan araştırmaçalışmaları, kaya resimlerinin ilk yapıldığı andan 13. yüzyılakadar olan uzun bir dönemi kapsamakta, resimlerin ne

Çalışma Türü : Yüzey araştırması,Restorasyon

Yer : KapadokyaBaşlangıç Yılı : 2006Başkan : Prof. Maria AndaloroMedeniyet ve/veya Dönem : Bizans dönemi

Kapadokya’dakiKaya Resimleri,

Tanıma,Konservasyon ve

Değer KazandırmaProjesi

13

A

alcune fasi di questo lungo percorso. Le ricerche sono, infatti,volte ad approfondire il momento degli esordi della pitturarupestre in Cappadocia (VI-IX secolo), che coincide in partecon la disputa e distruzione delle immagini sacre in terra diBisanzio, con l’obiettivo fondamentale di definire qualicaratteristiche abbia assunto in epoca iconoclasta (VIIIsecolo). Ulteriori approfondimenti riguardano la pittura delperiodo post-iconoclasta (IX-X secolo) e le testimonianzepittoriche del XIII secolo. Le indagini di carattere storico-artistico sono completate da una serie di studi e operazionivolte alla comprensione dei monumenti e del loro contesto:mappature della stratigrafia dei dipinti, perlustrazionitopografiche, indagini geologiche, campagne fotografiche,realizzazione di modelli 3D.

Nel territorio indagato è stato avviato lo studio delle tipologiedi insediamenti e strutture rupestri (monasteri, chiese, edificiad uso civile, orti e giardini), al fine di comprendere la lororelazione con le forme di vita che vi si sono evolute nei secoli.L’indagine rivolta all’individuazione di percorsi sotterraneidei nuclei insediativi ha portato al rinvenimento diinteressanti strutture difensive e opere idriche sotterraneeinedite.

Dall’esperienza che si è venuta maturando della pitturarupestre cappadoce si è sviluppato, inoltre, un più specificoprogetto di conoscenza, conservazione e valorizzazione, inparticolare della chiesa dei Quaranta Martiri a Şahinefendi, ilcui restauro si è concluso nel 2013, e della Tokalı Kilisenell’Open Air Museum di Göreme, che amiamo definire la‘Cappella Sistina’ della Cappadocia, dove dal 2011 è in corsoil cantiere di conservazione delle pitture murali incollaborazione con il Museo Archeologico di Nevşehir e ilLaboratorio Centrale di Restauro di Nevşehir.

Sul piano della valorizzazione, infine, è stato realizzato, incollaborazione con il CNR, il Museo Virtuale dellaCappadocia, portale web che renderà accessibile ad un vastopubblico il patrimonio di questo territorio, sito UnescoPatrimonio dell’Umanità dal 1985, ed è stata messa a puntouna banca dati sugli insediamenti rupestri, sulle chiese e sullepitture in Cappadocia nella quale sono confluite le ricerchecondotte in questi anni.

şekilde evrim geçirdiklerini gözler önüne sermektedir.Çalışmalarda Kapadokya resimlerinin zirveye çıktığı (6.-9.yüzyıl) ve Bizans topraklarında kutsal görsellerin kabulgörmeyip yok edildiği zamanlara rastlayan dönem üzerindeyoğunlaşılmıştır. Buradaki amaç, çalışmaların, ikon karşıtlığı(8. yüzyıl) dönemlerinde hangi özellikleri taşıdıklarınınbelirlenmesidir. Bazı çalışmalar da post-ikonoklast dediğimizdönem (9.-10. yüzyıl) ve 13. yüzyıl resimleri üzerindeyoğunlaştırılmıştır. Eserleri ve içinde yer aldıkları kontekstiderinlemesine anlayabilmek için, tarihi ve sanatsalaraştırmalar yapılmış, resimlerin farklı katmanlarının haritasıçıkarılmış, topografik ve jeolojik incelemeleri yapılmış,fotoğraf ve 3 boyutlu modelleme çalışmalarıgerçekleştirilmiştir.

Araştırma çalışmalarının yürütüldüğü bölgede, yerleşimyerlerinin ve çeşitli kaya yapılarının (manastırlar, kiliseler,sivil kullanım amaçlı binalar, bahçeler) tipolojisi incelenmiş,bu yapıların, yüzyıllar boyunca o topraklarda gelişen yaşamşekilleriyle olan ilişkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.Yerleşim merkezlerinin bulunduğu yerlerde yapılan yeraltıaraştırmalarında, savunma amaçlı ilginç yapılara ve hiçgörülmemiş kanalizasyon sistemlerine rastlanmıştır.

Kapadokya'daki kaya resimlerinin incelenmesinden eldeedilen deneyimle, ayrıca, çok spesifik bir bilgi toplama,konservasyon ve değer kazandırma projesi de hayatageçirilmiş olup, bu proje, özellikle restorasyonu 2013 yılındatamamlanan Şahinefendi'deki Kırk Şehitler Kilisesi veGöreme Açıkhava Müzesi'nde bulunan ve 2011 yılındanitibaren Nevşehir Arkeoloji Müzesi ve Nevşehir RestorasyonLaboratuvarı ile işbirliği içinde resimlerin konservasyonçalışmasının yürütüldüğü Tokalı Kilise’yi kapsamaktadır.

Son olarak, değer kazandırma kapsamında, CNR ile işbirliğiiçinde gerçekleştirilen Kapadokya Sanal Müzesi web portalısayesinde, 1985 yılından beri Unesco Dünya Mirası olarakkabul edilen bölgenin tüm varlıkları, geniş bir kitleninziyaretine sunulmuş ve gerçekleştirilen araştırmaçalışmalarının bir meyvesi olarak, Kapadokya’daki kayalıkyerleşimler, kiliseler ve resimler ile ilgili bir veri bankasıoluşturulmuştur.

14

l progetto di ricerca della “Sapienza” Università di Roma aElaiussa Sebaste, antica città portuale situata sulla costa

sud-orientale della Turchia, è stato avviato nel 1995 e fino al2014 è stato diretto da Eugenia Equini Schneider. Il suoobiettivo è lo scavo, lo studio, la tutela e la valorizzazione delpatrimonio archeologico del sito, minacciato dall’abbandonoe dalla speculazione edilizia.

I resti archeologici messi in luce fino ad oggi coprono un’areadi circa 23 ettari e si estendono su un promontorio e suun’ampia fascia costiera. Le indagini multidisciplinaricondotte in vent’anni di ricerche hanno permesso diriconoscere Elaiussa come uno dei principali porticommerciali dell’antica Cilicia e, più in generale, delMediterraneo orientale, con una continuità di vita dalla tardaetà ellenistica alla prima età bizantina, e hanno fornito unquadro articolato delle problematiche storiche, economiche,sociali ed ambientali che hanno caratterizzato le dinamichedi sviluppo e trasformazione della città e del suo territorio.

Dotata di due porti, a nord e a sud del promontorio su cui fufondata, Elaiussa Sebaste divenne già in età augustea scaloprivilegiato, in particolare, per la produzione e il commerciodell’olio. La vivace fase edilizia, documentata nei primi tresecoli dell’impero dai complessi monumentali messi in luce(tempio, teatro, agorà, terme e acquedotti) attesta laprosperità progressivamente raggiunta dalla città e dal suoterritorio e la presenza di un diffuso ceto medio-alto, in gradodi investire notevoli risorse economiche in programmi diqualificazione urbanistica; anche i monumenti funerari delleestese necropoli che circondano il sito antico rivelano ladensità della popolazione e una notevole omogeneitàsociale.

Una politica di rinnovamento urbanistico, con trasformazioniradicali sulla destinazione d’uso di spazi e edifici, è attestata

Tipologia : ScavoLuogo : Elaiussa Sebaste (Mersin)Anno di Avvio : 1995Direttore : Prof. Annalisa PolosaCiviltà / Arco Cronologico : Dalla tarda età ellenisticaalla prima età bizantina

“Un porto fra oriente e occidente”

Scavi e Ricerche aElaiussa Sebaste(Cilicia)

16

ITeatro | Tiyatro

ürkiye’nin güneydoğu sahilindeki antik bir liman kentiolan Elaiussa Sebaste’de ki araştırma projesi, Roma

“Sapienza” Üniversitesi adına 1995 yılında başlamış olup;2014 yılına kadar, Eugenia Equini Schneider başkanlığındayürütülmüştür. Projenin amacı bu alanda kazı ve araştırmalargerçekleştirerek, bu kültürel mirasın, özellikle modernyapılaşma tehdidine karşı korunmasıdır.

Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda, yarımada üzerinde vegeniş sahil bandı boyunca yayılım gösteren yaklaşık 23hektarlık bir alanda Arkeolojik kalıntılar gün ışığınaçıkartılmıştır. 20 yıldır multidisipliner olarak sürdürülençalışmalar, Elaiussa’da Geç Helenistik’ten Erken Bizans’akadar kesintisiz olarak yerleşildiğinin, antik dönemdeKilikya’nın en önemli liman kenti olduğunun ve ayrıca DoğuAkdeniz’de de çok önemli bir konuma sahip olduğununanlaşılmasını sağlamıştır. Bu araştırmalar kentin veteritoryumunun tarihsel, ekonomik, sosyal ve çevreselkarakteristik gelişimini ve dönüşüm dinamiklerini ayrıntılıolarak göstermiştir.

Biri yarımadanın kuzeyinde diğeri güneyinde olmak üzereiki limana sahip olan Elaiussa, Augustus Dönemi’ndeözellikle zeytinyağı üretimi ve ticareti açısından imtiyazlı birliman olarak görülmektedir.

Roma İmparatorluk Çağı’nın ilk üçyüz yılı boyuncagerçekleştirilen, özellikle anıtsal yapıların göze çarptığı(tapınak, tiyatro, agora, hamamlar ve su kemerleri) yoğuninşa evreleri, kentin kademeli olarak refahının arttığını,ekonomik olarak zenginleştiğini ve buna bağlı olarak nüfusyoğunluğunun arttığını, kent planlamasında büyükekonomik yatırımlar yapan orta/zengin sınıfın oluştuğunugöstermektedir. Kentin her iki tarafında yer alan ve oldukçageniş bir alana yayılmış olan nekropollerdeki mezaranıtlardan da kentin nüfus yoğunluğunu ve sosyal sınıfdağılımını görmekteyiz.

Çalışma Türü : KazıYer : Elaiussa Sebaste (Mersin)Başlangıç Yılı : 1995Başkan : Prof. Annalisa PolosaMedeniyet ve/veya Dönem : Geç Helenistikten erkenBizansa kadar

“Doğu ile Batı arasında bir liman”

Elaiussa SebasteKazı ve

Araştırmaları(Kilikya)

17

TAgora | Agora

a partire dalla prima metà del V secolo, legata al nuovo,specifico ruolo ricoperto dalle autorità ecclesiastiche e civilie alla progressiva militarizzazione della provincia: a questoperiodo risalgono le basiliche cristiane attualmente messe inluce, un monumentale complesso palaziale, sede dell’autoritàcivile e militare, costruito sull’istmo che collegava ilpromontorio alla terraferma e settori del quartiere destinatoad abitazioni e ad attività produttive.

L’indagine storica e archeologica è stata accompagnata dastudi paleo-antropologici, da prospezioni geofisiche per laricostruzione del paleo-ambiente e da prospezioni subacqueeeffettuate nello specchio di mare antistante i due porti dellacittà, con l’individuazione di ricchi carichi dispersi dimateriale marmoreo e ceramico di età imperiale e proto-bizantina, a conferma dell’importanza del sito e dei suoi portinell’ambito del traffico commerciale del Mediterraneo.

Indispensabili ed estesi interventi di consolidamento e direstauro conservativo e restitutivo hanno consentito diarrestare il degrado del sito: le aree del teatro, dell’agora edel palazzo bizantino sono oggi aperte alla fruizione turistica.

Data l’ancora modesta quantità di dati relativi ad altriinsediamenti della regione, il sito di Elaiussa Sebaste, per lesue caratteristiche peculiari, si configura come un caso-campione di notevole rilevanza per lo sviluppo delleconoscenze storiche, archeologiche e paleo-ambientalidell'Anatolia sud-orientale e per la programmazione distrategie di tutela e fruizione.

Nel 2009 la ricerca ha ricevuto il premio di eccellenza della“Sapienza” Università di Roma.

5. yüzyılın ilk yarısından itibaren, dini ve sivil otoritenin yanısıra, gelişmekte olan askeri otoriteye bağlı olarak, kenttekiyapılarda gerçekleştirilen bir takım radikal değişikliklerleyeni bir kent planlaması stratejisine gidilmiştir. Bu dönemdebazilikalar, askeri ve sivil işlev gören anıtsal saray veyarımada üzerinde iç kısımlara kadar ulaşan yerleşim veüretim alanları inşa edilmiştir.

Tarihi ve arkeolojik araştırmalar, paleo-antropolojikaraştırmalarla, antik topografyayı anlamak için yapılanjeofizik araştırmalarıyla ve su altı araştırmalarıyladesteklenmiştir. Akdeniz’deki ticaret rotası için önemli birnoktada olan kentin her iki limanında da araştırmalarsürdürülmekte olup, şimdiye kadar yapılan çalışmalardaBizans öncesine ait mermer ve seramikler tespitedilebilmiştir.

Gerekli olan geniş çaplı konsolidasyon ve restorasyonçalışmaları, konservasyon ve restitüsyon çalışmaları ilebirlikte kentteki deformasyonu durdurmuştur. Tiyatro, Agorave Bizans Sarayı yapıları ziyarete açılmıştır.

Bölgedeki diğer antik yerleşimlere ait bilgiler göz önünealındığında, Elaiussa Sebaste, spesifik özellikleri açısından,özellikle Güneydoğu Anadolu’nun tarihsel gelişimi,arkeolojik ve paleo-çevresel bilgisi ile buna yönelik korumaplanlaması ve gelişim stratejisi için önemli bir örnek teşkiletmektedir.

Proje 2009 yılında Roma “Sapienza” Üniversitesinin“Excellence Prize” (Mükemmellik Ödülü) ileödüllendirilmiştir.

18

Palazzo Bizantino | Bizans Sarayı Prof. Annalisa Polosa

l sito archeologico di Hierapolis rappresenta una dellemete del turismo internazionale in Turchia, con circa due

milioni di visitatori l’anno, attratti in particolare, oltre chedalle rovine della città antica, anche dalle bianche formazionidi travertino che hanno dato alla località il nome turco diPamukkale (Castello di cotone), in riferimento ai candidi fioridi quella pianta. Per queste eccezionali caratteristichestoriche, naturali e paesaggistiche, Hierapolis è stata inserita,già nel 1988, nella Lista UNESCO del Patrimonio Mondiale.

La città fu fondata alla fine del III sec. a.C. come avampostomilitare del regno seleucide, che aveva la sua capitale adAntiochia. Dopo la pace di Apamea nel 188 a.C. passò alregno di Pergamo con il nome che significa “città santa”:nell’area, segnata dal passaggio di una faglia sismica ancoraattiva, si verificavano straordinari fenomeni naturali, comeemissioni di gas che uccidevano gli esseri viventi; le sorgentitermali con acque ricche di minerali depositavano ilcarbonato di calcio a formare fantastiche cascate di pietra. Laprincipale sorgente, al centro della città, usciva da una grottache gli antichi consideravano uno degli ingressi agli Inferi, ilPlutonio, dal nome del re del mondo sotterraneo Plutone-Hades, che vi abitava insieme alla sua sposa Kore-Persephone. Nel 2012 il santuario e la grotta furono portatialla luce dall’equipe della Missione, con risultati straordinariche suscitarono l’interesse dei media internazionali. Dopo piùdi un millennio gli scavi hanno consentito di riaprirel’ingresso alla grotta e si sono verificati gli stessi inquietantifenomeni che avevano stimolato l’immaginazione degliantichi abitanti e che furono descritti da scrittori comeStrabone: gli uccelli, i piccoli animali e gli insetti che, durantela notte, si avvicinavano alla sorgente venivano uccisi dalbiossido di carbonio. Oggi l’area è stata oggetto di restauri,in particolare con il ripristino del teatro rituale dal quale ifedeli potevano osservare l’ingresso alla grotta e le cerimonieche vi si svolgevano, creando un contesto monumentale digrande suggestione, segnato dal continuo fluire delleinesauribili sorgenti termali, dal ribollire delle acque chesprigionano i gas e l’anidride carbonica e dai vapori che si

Tipologia : Scavo, Restauro eValorizzazione

Luogo : Hierapolis(Pamukkale-Denizli)

Anno di Avvio : 1957Direttore : Prof. Francesco D’Andria,

Università del SalentoCiviltà / Arco Cronologico : Civiltà ellenistico-romana,bizantina e selgiuchide (dal III secolo a.C. al XIV secolod.C.).

MissioneArcheologicaItaliana a Hierapolisdi Frigia

20

I

Ploutonion

ierapolis arkeolojik siti, antik kentin kalıntılarının yanısıra, aynı adlı bitkinin beyaz çiçekleriyle benzerlik

kurularak alana Türkçe Pamukkale (pamuk kalesi) adınıveren beyaz traverten oluşumların buraya çektiği yıldayaklaşık iki milyon ziyaretçisiyle, Türkiye’nin uluslararasıturizminin en önemli noktalarından birini oluşturmaktadır.Bu olağanüstü tarihi, doğal ve çevresel özellikleri nedeniyleHierapolis, 1988 yılında UNESCO Dünya Mirası listesineeklenmiştir.

Kent, M.Ö. 3. yüzyıl sonlarında, başkenti Antiokheia olanSeleukoslar krallığının ileri karakolu olarak kurulmuştur.M.Ö. 188 yılındaki Apamea barışından sonra “kutsal kent”anlamına gelen ismiyle Bergama kralının hakimiyetinegeçmiştir. Bölgede, halen aktif olan fay hattının geçtiğiyerlerde, ölüme sebep olan gaz çıkışı gibi olağanüstü doğalfenomenler oluşmaktadır; termal kaynakların zenginmineralli sularının biriktirdiği kalsiyum karbonat,muhteşem güzellikte taştan şelalelerin oluşmasınısağlamaktadır.

Kentin ortasındaki mağaradan çıkan ana kaynak, antikçağda yaşayanlar tarafından cehennemin girişi olarakgörülmekte olup; yeraltı dünyasının hükümdarı olanPlouton-Hades’e atıfla, Ploutonion olarak adlandırılmıştır.2012 yılında mabet ve mağara, Arkeoloji ekibi tarafındangün ışığına çıkarılarak dünya medyasının ilgisini çekmiştir.Bin yılı aşkın bir zaman diliminin ardından gerçekleştirilenkazılar, mağara girişinin yeniden açılmasına olanaksağlamış, antik çağda yaşayanların hayal gücünü uyandıranve Strabon gibi yazarlar tarafından ele alınmış olan, gecelerikaynağa yaklaşan kuşları, küçük hayvan ve böcekleriöldüren karbondioksit gazı hikayelerinin gerçekliği böylecedoğrulanmıştır. Bugün söz konusu alanda restorasyonçalışmaları gerçekleştirilmekte olup, özellikle inananlarınmağaranın girişini ve gerçekleştirilen törenleri izledikleritiyatro yeniden düzenlenmiştir; termal kaynağın devamlıakışı, fokurdayan sudan yayılan gaz ile karbondioksit vekış aylarında oluşan buhar, oldukça etkileyici bir anıtsal

Çalışma Türü : Kazı, Restorasyon veDeğerlendirme

Yer : Hierapolis(Pamukkale-Denizli)

Başlangıç Yılı : 1957Başkan : Prof. Francesco D’Andria,

Salento ÜniversitesiMedeniyet ve/veya Dönem : Helenistik - Roma, Bizansve Selçuklu medeniyetleri (M.Ö. 3. yüzyıldan M.S. 14.yüzyıla kadar)

Frikya Hierapolisiİtalyan Arkeoloji

Heyeti

21

H

Teatro | Tiyatro

formano, specie durante l’inverno a causa delle temperaturepiù rigide.

Nel corso di quasi sessanta anni di ininterrotta attività,l’equipe italiana, in stretta cooperazione con il Ministero dellaCultura, la locale Università di Pamukkale ed il Valilik diDenizli, ha realizzato un ampio progetto di valorizzazione,portando alla luce e restaurando monumenti di straordinariointeresse, sia nella necropoli, una delle più importanti di tuttal’area mediterranea, sia nell’abitato. L’edificio di maggioreinteresse è costituito dal teatro che, dopo i restauri dellaMissione, completati nel 2013 con il sostegno finanziario dellaFiat-Tofaş, rappresenta, per la ricchezza di decorazionearchitettonica in marmo, per la bellezza della sua decorazionescultorea e per la suggestiva collocazione paesaggistica, unodei teatri meglio conservati di tutta la Turchia, metaprivilegiata del turismo internazionale.

Negli ultimi anni un’ampia risonanza ha avuto la scoperta delsantuario dell’Apostolo Filippo. Qui gli scavi hanno portatoalla luce una chiesa a tre navate, fornita di una riccadecorazione in marmo e di rivestimenti musivi siapavimentali che parietali; al centro di questo edificio sacro siè portata alla luce una tomba romana, oggetto di straordinariavenerazione nella quale è stato possibile riconoscere ilsepolcro del Santo. Durante tutta l’età bizantina, il Santuariocostituiva, insieme a quello sulla tomba dell’ApostoloGiovanni ad Efeso, un’importante meta di pellegrinaggio.

ortam yaratmaktadır.

Yaklaşık altmış yıldır devam eden çalışmalarıyla İtalyanarkeoloji ekibi, Kültür Bakanlığı, Pamukkale Üniversitesive Denizli Valiliği ile sıkı işbirliğiyle, gerek Akdeniz’in enönemlilerinden biri olan nekropoliste, gerekse yerleşimalanlarında, gün ışığına çıkarttığı ve restore ettiği önemlitarihi yapılarla, oldukça geniş kapsamlı bir değerlendirmeçalışmasına imza atmıştır. İtalyan ekibin, Fiat-Tofaş’ınfinansman desteğiyle 2013 yılında restorasyon çalışmalarınıtamamladığı tiyatro, projenin en ilgi çekici yapılarındanolup, mermer bezemesinin zenginliği, heykeltraşibezemesinin güzelliği ve etkileyici konumuyla, Türkiye’ninen iyi durumda korunagelmiş tiyatrolarından biri olarakuluslararası turizmde ayrıcalıklı bir yere sahip olmuştur.

Son yıllarda Havari Filipus’un mabedinin bulunması genişyankı uyandırmıştır. Yapılan kazılarda, zengin mermersüslemeli ve duvar ve yer mozaikleriyle bezeli üç nefli birkilise gün ışığına çıkarılmış; bu kutsal yapının ortasındabulunan ve Aziz’in mezarı olarak tanımlanan Roma mezarıbüyük ilgi görnüştür. Tüm Bizans Dönemi boyunca sözkonusu kutsal alan, Efes’deki Havari Yuhanna’nınmezarıyla beraber önemli bir hac merkezini oluşturmuştur.

22

Chiesa di San Filippo | Aziz Philippus Kilisesi Prof. Francesco D’Andria

l progetto archeologico “Hirbemerdon Tepe e l’Alta valledel Tigri” inizia nel 2003 sotto gli auspici di un più ampio

progetto di salvaguardia del patrimonio storico e archeologicodelle province di Diyarbakır, Mardin, Batman e Siirt cheverranno colpite dalle inondazioni causate dalla costruzionedi una diga nelle vicinanze del moderno villaggio di Ilısu nel2016.

Il sito è localizzato lungo la riva destra del fiume Tigri ad unadistanza di circa 100 chilometri a est del moderno centro diDiyarbakır. Ha un’estensione totale di circa tre ettari. Sullabase dei dati raccolti nel corso di questi anni di lavoro aHirbemerdon Tepe, siamo stati in grado di definire conchiarezza una sequenza cronologica di occupazione che vadalla metà del IV millennio a.C. fino al periodo ottomano.

Fasi di occupazione:Fase I - metà del IV millennio a.C. Questa fase archeologica èstata identificata in un sondaggio eseguito nella città esterna.Fase IIA - 3000-2750 a.C. Durante l'inizio del terzo millennioa.C. un insediamento di piccole dimensioni si trovava sul latomeridionale del monticolo.Fase IIB - 2750-2500 a.C. Il periodo di EBA II sembra esserericonoscibile solo nella parte centrale e orientale delmonticolo dove si trovano architetture domestiche.Fase IIIA - 2500-2000 a.C. A questa fase appartengono resti dipavimenti che sono fortemente disturbati dal complessoarchitettonico della fase successiva (Fase IIIB) che si trova incima al monticolo.Fase IIIB - 2000-1750 a.C. Questo è il periodo piùrappresentato ad Hirbemerdon Tepe e si distingue perl’occupazione di tutto il sito (sia il monticolo sia la cittàesterna). La parte settentrionale del monticolo è di particolareinteresse in quanto è qui che gli archeologi hanno portato allaluce uno straordinario complesso architettonico la cuiestensione è stimata, sulla base di precedenti scavi e diindagini geofisiche, in circa 5.000/6.000 metri quadri. Comegià detto in altre pubblicazioni, durante questa fase ilcomplesso aveva la funzione di centro cerimoniale con aree

Tipologia : Scavo e SurveyLuogo : Hirbemerdon

Tepe e Alta Valle del Tigri(Diyarbakır)

Anno di Avvio : 2003Direttore : Prof. Nicola LaneriCiviltà / Arco Cronologico : Preistoria e Protostoria

HirbemerdonTepe e L’alta Valledel Tigri

24

IHirbemerdon Tepe

irbemerdon Tepe ve Yukarı Dicle Vadisi” arkeolojiprojesi, 2016 yılında tamamlanması planlanan IlısuBarajının dolmasıyla sular altında kalacak olan,

Diyarbakır, Mardin, Batman ve Siirt illerindeki tarihi vearkeolojik mirası koruma amaçlı daha geniş bir projeninönemli bir parçası olarak 2003 yılında başlamıştır.

Proje, Diyarbakır kent merkezinin yaklaşık 100 kilometredoğusunda, Dicle Nehri’nin sağ kıyısında yer almakta vetoplam 3 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Son yıllardaHirbemerdon Tepe’de elde edilen verilerden hareketle, M.Ö.4. yüzyılın yarısından Osmanlı dönemine kadar uzanankronolojik yerleşim sekanslarını kesin olarak belirlemekmümkün olmuştur.

Yerleşim Dönemleri:Dönem I - M.Ö. 3700-3400. İlk yerleşim dönemi, M.Ö. 4.yüzyıla tarihlendirilmektedir. Bu arkeolojik dönem, kentdışında gerçekleştirilen bir sondaj yoluyla belirlenmiştir.Dönem IIA - M.Ö. 3000-2750. M.Ö. 3. yüzyılın başlarında,tepenin güney tarafında küçük boyutlu bir yerleşim yeralmıştır.Dönem IIB - M.Ö. 2750-2500. EBA 2 dönemi, sadecetepenin, konutların bulunduğu orta ve doğu taraflarındatanımlanabilmektedir.Dönem IIIA - M.Ö. 2500-2000. Bu döneme dair bulunanlar,tepenin zirvesinde yer alan bir sonraki döneme ait (DönemIIIB) mimari yapılarca tahrip edilmiş olan zemin kalıntılarıdır.Dönem IIIB - M.Ö. 2000-1750. Bu dönem, HirbemerdonTepe’de en iyi temsil edilen dönem olup, tüm sit alanındayerleşim bulunmasıyla karakterizedir (Hem tepede hem dedış kentte). En dikkat çekici yer, tepenin kuzey tarafındadır:Arkeologlar burada, daha önce yapılan kazı ve jeofizikçalışmalara dayanarak yüzölçümünün 5000-6000 metrekareolduğu düşünülen müthiş bir mimari kompleksi gün ışığınaçıkarmışlardır. Diğer yayınlarda da belirtildiği gibi, bu dönemboyunca mimari kompleks tören merkezi olarak kullanılmışolup, kompleksin orta bölümünde tören yapıları, bubölümün etrafında ise artizanal üretim alanları

Çalışma Türü : Kazı ve Yüzey AraştırmasıYer : Hirbemerdon

Tepe ve Yukarı Dicle Vadisi(Diyarbakır)

Başlangıç Yılı : 2003Başkan : Prof. Nicola LaneriMedeniyet ve/veya Dönem : Prehistorya ve Protohistorya

HirbemerdonTepe ve Yukarı

Dicle Vadisi

25

“H

dedicate alla produzione artigianale che circondavano la partecentrale contenente gli edifici cerimoniali e dove sono statimessi in luce numerosi oggetti votivi (incluse delle placche diargilla decorate con figure umane e motivi geometrici) trovatiall’interno di una fossa votiva in un’ampia area esterna.Fase IIIC - 1550-1350 a.C. Nel monticolo, dopo la fase diabbandono del complesso architettonico, si nota la presenzadi alcuni edifici domestici risalenti al periodo del tardo Bronzoconcentrati nella parte settentrionale.Fase IVA - 1150-900 a.C. Dopo un periodo di abbandono, ilsito venne nuovamente occupato con abitazioni di pastori sulversante meridionale e quello settentrionale del monticolo.Fase IVB - 900-610 a.C. La precedente sottofase ha una brevecontinuazione durante il periodo neo-assiro che rappresentaun drammatico cambiamento nel panorama socio-economicodella regione con la creazione di un capoluogo di provincia,l’antica Tushhan, localizzata circa 10 chilometri a sud diHirbemerdon Tepe.Fase V - 610-350 a.C. A questa fase post neo-assira(verosimilmente achemenide) appartengono sporadici resti diarchitetture e numerose fosse e sili.Fase VI - circa XI-XIII secolo d.C. Dopo un lungo periodo diabbandono, la successiva fase di occupazione del monticoloè caratterizzata da muri associati a ceramica medievale.Fase VII - XVIII-XIX secolo d.C. Di grande interesse è l'ultimafase di occupazione del sito e soprattutto la scoperta di ungrande edificio situato in cima al monticolo databile alla fasefinale del periodo ottomano.

In conclusione, i risultati ottenuti dal progetto archeologicosono molto utili per definire la sequenza cronologica di questaregione che è di fondamentale importanza per comprenderei contatti tra la Mesopotamia settentrionale e l’Anatolia.

bulunmaktaydı. Yine bu merkezde, dış alanda yer alan biradak çukurunda bir çok adak nesnesi (insan figürüyle vegeometrik motiflerle süslenmiş kil plakalar) gün ışığınaçıkarılmıştır.Dönem IVA - M.Ö. 1150-900. Bir sürelik terk dönemininardından, tepenin güney ve doğu yamaçları, çoban evleri ileyeniden iskan edilmiştir.Dönem IVB - M.Ö. 900-610. Yeni Assur dönemi boyunca,önceki alt dönem kısa bir süre daha devam etmiş olup,Hirbemerdon Tepe’nin 10 kilometre güneyinde yer alan eskiTushhan’ın başkent olmasıyla bölgenin sosyo-ekonomikyapısında görülen değişimler dikkat çekicidir.Dönem V - M.Ö. 610-350. Bu yeni Assur dönemine(muhtemelen Akamanış) ait bulunanlar, tek tük yapıkalıntıları ve pek çok çukur ve silodan oluşmaktadır.Dönem VI - M.S. 11.-13. yüzyıl. Uzun bir terk dönemininardından, tepenin bir sonraki yerleşim dönemi, Orta Çağseramikleriyle ilişkilendirilen duvarlarla tanımlanmaktadır.Dönem VII - M.S. 18.-19. yüzyıl. Bu son yerleşim dönemioldukça dikkat çekici olup, özellikle tepenin zirvesinde yeralan büyük yapının keşfi, Osmanlı Dönemi’nin sonaşamasına tarihlenmesi bakımından önemlidir.

Sonuç olarak arkeolojik çalışmalardan elde edilen sonuçlar,bu bölgedeki yerleşimlerin kronolojik dönemlerininbelirlenmesi ve böylece kuzey Mezopotamya ile Anadoluarasındaki ilişkilerin anlaşılmasında temel öneme sahipolmuştur.

26

Prof. Nicola Laneri

l sito di Iasos, nella costa caria del golfo di Mandalya, eranoto già ai viaggiatori del XVIII e XIX secolo. La Missione

Italiana vi conduce dal 1960 delle sistematiche esplorazioniarcheologiche.

L'abitato si sviluppava in quella che oggi è una penisola, mache nell'antichità era probabilmente un'isola a brevissimadistanza dalla costa.

Gli scavi, condotti soprattutto nell'area dell'agorà di epocaromana imperiale, hanno messo in luce una sequenza distrutture dalle fasi preistoriche a quelle medievali. Fra i datidi maggior rilievo, si segnala la presenza di un abitato dellaTarda Età del Bronzo, che venne coperto da uno strato ditephra (materiale vulcanico) in seguito all'eruzione delvulcano di Santorini che ebbe effetti disastrosi nella Cretaminoica (XVII secolo a.C.).

Nell'area di questo abitato (che ha restituito della ceramicamicenea) si sviluppò una necropoli durante i periodisuccessivi (IX-VIII secolo a.C.): il relativo insediamento eraforse sulla sommità della collina, dove è stato messo in luceun lungo muro dello stesso periodo. Alcune struttureindicano l'uso dell'area dell’agorà durante le fasi arcaica eclassica, con la presenza di un santuario e di due fontane.Nella punta meridionale della penisola è documentato, inquesto stesso periodo, un Thesmophorion; un altro santuario,dedicato a Zeus Megistos, si trovava nell'area orientale, abreve distanza dalla costa. Purtroppo, poco si sa del santuariodi Artemis Astias, che si trovava probabilmente in area extra-urbana.

Nel IV secolo a.C. l'intera isola venne recinta da un muro difortificazione, con torri quadrate: una doppia portamonumentale immetteva da ovest nell'area della agorà, inparte porticata. Nei pressi di questo spazio si trovavano duecomplessi, solo in parte noti dall'esplorazione archeologica,ma ricordati in alcune delle numerose epigrafi rinvenute nelsito: un Bouleuterion a sud ed un Maussolleion forse ad est.

Tipologia : Scavo, Survey e RestauroLuogo : Kıyıkışlacık (Milas, Muğla)Anno di Avvio : 1960Direttore : Prof. Nicola CucuzzaCiviltà / Arco Cronologico : Preistorico, Greco,Romano, Medievale

Iasos:Scavo eValorizzazione diun SitoArcheologico

28

I

andalya Koyu’nun Karia kıyısında bulunan İasosarkeolojik sitesi, 18 ve 19. yüzyıllarda bile gezginler

tarafından bilinirdi. İtalyan kazı ekibi burada 1960’dan beridüzenli arkeolojik araştırmalar gerçekleştirmektedir.

Yerleşim, günümüzde bir yarımada olan, ancak antikçağlarda kıyıya çok yakın bir ada olduğu düşünülen alandagelişmiştir.

Özellikle Roma imparatorluk dönemine ait olan Agoraalanında yapılan kazılar, sırayla prehistorya’dan Orta Çağ’akadar uzanan dönemlere ait yapıları gün ışığına çıkarmıştır.En önemli buluntular arasında, Geç Bronz Çağ’ına ait biryerleşim bulunmaktadır. Bu yerleşim, minoik Girit’tefelaketlere yol açan Santorini volkanik patlaması (M.Ö. 17.yüzyıl) sonucu tephra denen bir volkanik malzeme ilekaplanmıştır.

Bu yerleşim alanında daha sonraki dönemlerde (M.Ö. 9 - 8.yüzyıl) bir nekropol kurulmuş olup; bu yapının, aynıdönemden kalma uzun bir duvarın gün ışığına çıkarıldığıtepenin zirvesinde kurulmuş olabileceği düşünülmektedir.Bir tapınak ve iki çeşme ile bazı yapılar, agora alanının arkaikve klasik dönemde kullanılmış olduğuna işaret etmektedir.Yarımadanın güney ucunda aynı dönemden kalma birThesmophorion belgelenmiş olup; Zeus Megistos’a adanmışbir başka tapınak da kıyıya yakın mesafede doğu alanındayer almaktadır. Ne yazık ki büyük ihtimalle kentsel yerleşimdışında bulunan Artemis Astias tapınağı hakkında çok az bilgibulunmaktadır.

4. yüzyılda tüm ada, kare kuleleri olan bir sur duvarı ileçevrelenmişti: sıra kemerli bölümde batıdan agora alanınaanıtsal bir kapı ile geçilmekteydi. Bu alan içerisinde, sadecebir bölümü arkeolojik araştırmalarda keşfedilmiş, ancaksitede bulunan çok sayıdaki kitabede sözü geçen iki yapıbulunur: güneyde bir Bouleuterion ve doğuda olduğudüşünülen Maussolleion. Kamu binaları arasında, tepenindoğu eteğinde inşa edilmiş olan tiyatro belirtilmektedir.

Çalışma Türü : Kazı, Veri toplama,Restorasyon

Yer : Kıyıkışlacık (Milas, Muğla)Başlangıç Yılı : 1960Başkan : Prof. Nicola CucuzzaMedeniyet ve/veya Dönem : Prehistorik, Yunan, Roma,Orta Çağ

İasos:Bir ArkeolojikAlan Kazısı ve

Değerlendirilmesi

29

M

Torre del porto | Liman kulesi

Fra gli edifici pubblici si segnala il teatro, costruito sul pendioorientale della collina. Nella terraferma, oltre alle tombe delperiodo, è documentata parte di un altro vasto circuito difortificazione, di funzione ancora non del tutto chiara.

Durante il periodo romano, l'area dell'agorà fumonumentalizzata, con la costruzione di portici attorno adun vasto spazio rettangolare; quello meridionale davaaccesso ad un Bouleuterion ad ovest, ad un ambiente legatoal culto imperiale (cosiddetto Caesareum) ad est e adun'ulteriore area porticata a sud, dove si trovava un piccolotempio tardo-classico. La floridezza del sito è documentataanche da alcune abitazioni, fra cui la cosiddetta Casa deiMosaici nella parte meridionale dell'isola. Allo stesso periodorisalgono anche degli edifici funerari a caratteremonumentale posti nella terraferma: fra di essi, il Balık Pazarı,con ampio quadriportico attorno alla tomba in forma ditempio su podio. Durante l'età bizantina, diverse chiesecristiane furono costruite con materiali edilizi recuperati dagliedifici antichi; una torre, eretta all'estremità di uno dei moli,proteggeva l'accesso all'insenatura portuale. Nel tardomedioevo, l'abitato si concentrò nel cosiddetto Castellodell'Istmo, mentre una seconda fortezza sorgeva sullasommità della collina.

Il nuovo ciclo di lavori, che inizierà nel 2016, oltre alcompletamento dello scavo di alcune aree, mira soprattuttoalla valorizzazione dell'area archeologica.

Anakarada, dönemin mezarlarının haricinde, işlevi tam olarakaçıklığa kavuşmamış başka bir sur halkasındanbahsedilmektedir.

Roma döneminde agora alanı, geniş dikdörtgen bir alanınçevresinde kurulmuş olan sütünlu girişlerle anıtsallaştırılmışolup; güneydeki giriş batıda bir Bouleuterion’a, doğudaimparatorluk kültüne adanmış (Caesareum denen) bir alanave güneyde küçük bir geç-klasik dönem mabedininbulunmuş olduğu başka bir sütunlu kapı alanınaaçılmaktaydı. Arkeolojik sitenin zenginliği, aralarında adanıngüney bölümünde yer alan Casa dei Mosaici (Mozaik Evi) adlıyapının da bulunduğu bazı yerleşim alanlarıylabelgelenmiştir. Anakarada bulunan anıtsal nitelikli cenazeyapıları da aynı döneme aittir: bunlar arasında, genişquadriportico’lu Balık Pazar’ı önemlidir. Bizans dönemindeantik yapılardan elde edilen yapı malzemeleri ile hristiyankiliseleri inşa edilmiştir; iskelelerden birinin ucuna dikilen birkulenin, liman alanının girişini koruduğu belirlenmiştir. GeçOrta Çağ döneminde yerleşim, Castello dell'Istmo denilenKale’de toplanmış olup, diğer yandan tepenin zirvesindebaşka bir kale daha bulunmaktadır.

2016 yılında başlayacak olan yeni çalışma dönemi, bazıalanlardaki kazıların tamamlanmasının yanı sıra, özelliklearkeolojik alanın değerlendirilmesine yöneliktir.

30

Stipe di Zeus Megistos Prof. Nicola CucuzzaRilievo arcaico | Arkaik rölyefler

Castello dell'acropoli | Akropol kalesi

l British Museum organizzò i primi scavi sul sito dell'anticaKarkemish tra il 1878 e il 1881 e poi dal 1911 al 1914 e nel

1920 (sotto l'occupazione francese) con celebri archeologiquali D. G. Hogarth, T. E. Lawrence (detto poi d'Arabia) e C.L. Woolley. In seguito alla riconquista del sito da parte delletruppe turche nel luglio del 1920, il confine venne allorastabilito lungo la ferrovia che taglia il sito: la parte principaledel sito rimase in Turchia (55 ettari), mentre parte della cittàbassa esterna venne a trovarsi in Siria (35 ettari). Nel 1956tutta l’area di confine venne minata ed è stata poi sminatacompletamente solo nel 2011. Un nuovo progetto di scavo aKarkemish delle Università di Bologna, Gaziantep e Istanbulvenne iniziato nello stesso anno, diretto da N. Marchetti, conH. Peker come vice-direttore, e da allora sono state condottecampagne con cadenza annuale. I finanziamenti provengonoanche dal Ministero degli Affari Esteri e della CooperazioneInternazionale, dalle municipalità di Gaziantep e di Şahinbey,dalle ditte Sanko Holding e Inta A.S., con la sponsorizzazionetecnica di Mapei, Abet Laminati e Ceia.

Senza citare qui la precedente lunga storia del sito, con laconquista ittita del 1350 a.C. Karkemish diventa la sede delviceré ittita, cui viene affidato il controllo degli affari di tuttala regione siriana. Alla caduta dell’impero ittita, attorno al1175 a.C., Karkemish diventa uno dei più potenti regniindipendenti della regione, in competizione con altre entitàpolitiche: i suoi sovrani promuovono la costruzione dimonumenti caratterizzati da grande complessità visuale perottenere e mantenere il consenso della popolazione. Nel 717a.C. Sargon II di Assiria conquista la città e ne avvia unprogetto di sviluppo, raddoppiandone l’estensione (chearriva a raggiungere 90 ettari) con la costituzione della cittàbassa esterna, cinta da mura. Nel 605 a.C. la città vieneconquistata da Nabucodonosor II di Babilonia. La cittàcontinua ad essere abitata in epoca persiana, ellenistica eromana. In quest’epoca la città assume il nome di Europos(ancora nel XVIII sec. d.C. il nome locale del sito eraGerabis). Fino al X secolo d.C. la città rimane abitata, per

Tipologia : Scavo, Survey, RestauroLuogo : Karkamış Höyük

(Karkamış, Gaziantep)Anno di Avvio : 2011Direttore : Prof. Nicolò Marchetti,

Università di BolognaVice Direttore : Prof. Hasan Peker,

Università di IstanbulCiviltà / Arco Cronologico : Periodo Calcolitico, Età delBronzo e del Ferro, Periodi Classico e Medievale

MissioneArcheologicaTurco-Italiana aKarkemish

32

I

ski Karkamış kentinde ilk kazıları 1878-1881, 1911-1914yılları arasında ve 1920’de (Fransız işgali sırasında) British

Museum başlatmış ve bu kazılar ünlü arkeologlar D. G.Hogarth, T. E. (Arabistanlı) Lawrence ve C. L. Woolley gibiisimler tarafından yürütülmüştür. Türk ordusu bölgeyiTemmuz 1920’de geri aldıktan sonra eski kenti kesendemiryolu sınır olarak belirlenmiş ve Karkamış’ın en önemli55 hektarı Türkiye’de, dış kentin bir kısmını içeren 35 hektarıise Suriye’de kalmıştır. Bölgeye 1956’da mayın döşenmiş ve2011 yılında mayından arındırılmıştır. Aynı yıl Bologna,Gaziantep ve İstanbul Üniversiteleri tarafından, NicolòMarchetti başkanlığında ve Hasan Peker başkanyardımcılığında kazı çalışmalarına başlanmış olup, buçalışmalar 2011’den bu yana sürdürülmektedir. Bu projeyeayrıca, İtalya Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanlığı,Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Şahinbey Belediyesi,Sanko Holding ve İnta A.Ş. finansal, Mapei ile Abet Laminative Ceia ise teknik destek sağlamaktadır.

Uzun soluklu tarihi sonrası Karkamış, yaklaşık M.Ö. 1330’daHititler’in eline geçmesinin ardından, Hitit İmparatorluğu’nunSuriye bölgesi ilişkilerini doğrudan düzenleyen bir bağlıkrallık haline gelmiştir. M.Ö. 1175 civarında Hititİmparatorluğu’nun çöküşüyle Karkamış, bölgenin en güçlübağımsız krallıklarından biri haline gelmiş, Karkamış kralları,halkın desteğini elde tutmak için komplike görsel anlatımlarıolan anıtların yapımını desteklemişlerdir. M.Ö. 717’de Assurlu2. Sargon, kenti ele geçirerek geliştirmiş, surlarla çevrili dışkente de yerleşilmesiyle, alanının büyüklüğü ikiye katlanarak90 hektara ulaşmıştır. Karkamış, M.Ö. 605’te Babilli 2.Nebukadnezar tarafından ele geçirilmiştir. Kent, Pers,Helenistik ve Roma dönemlerinde iskan görmeye devametmiştir. Roma döneminde Europos olarak adlandırılan kent,daha sonra M.S. 18. yüzyıla kadar Jerabis olarak anılmıştır.M.S. 10. yüzyılda hala iskan gören kent, 1920’den sonra Türkaskeri karakolu kurulana kadar geç Orta Çağ boyuncaterkedilmiş olarak kalmıştır.

Çalışma Türü : Kazı, Yüzey Araştırması,Restorasyon

Yer : Karkamış Höyük(Karkamış, Gaziantep)

Başlangıç Yılı : 2011Başkan : Prof. Nicolò Marchetti,

Bologna ÜniversitesiBaşkan Yardımcısı : Yrd. Doç. Dr. Hasan Peker,

İstanbul ÜniversitesiMedeniyet ve/veya Dönem : Kalkolitik, Tunç, Demir,Klasik, Orta Çağlar

Karkamış KazısıTürk-İtalyanOrtak Ekibi

33

E

essere poi abbandonata durante il tardo Medio Evo, fino ache, dopo il 1920, il sito diventa un avamposto militare turco.

La più significativa area di scavo delle ultime due campagnedel 2014 e 2015 è il cosiddetto palazzo di Katuwa, un edificiodall'articolata spazialità che venne eretto dal sovrano Katuwaattorno al 900 a.C.: gli ortostati scolpiti, ora esposti al Museodi Ankara, adornavano le facciate occidentali e settentrionalidel palazzo, mentre i nuovi splendidi rilievi rinvenuti negliultimi due anni erano collocati lungo i muri di un vano diricevimento interno e lungo la facciata orientale. Sargon IIscelse questo complesso come sede amministrativa,chiamandolo “palazzo di Sargon, re del mondo, re d’Assiria”,come attestato da due mattoni cotti iscritti rinvenuti nelcomplesso. Durante la conquista babilonese del 605 a.C., unaserie significativa di oggetti del palazzo - cretule e“gettoni/contatori”, vasi in bronzo e in pietra, due frammentidi cilindri prismatici in terracotta recanti un'iscrizionecuneiforme di Sargon (in cui egli racconta di come conquistòe riorganizzò la città di Karkemish) - vennero gettati in unpozzo profondo 14 metri. Questi materiali documentano illivello di sofisticatezza di un centro amministrativoprovinciale assiro.

2014 ve 2015 kazı sezonlarının en önemli kazı alanı, KatuwaSarayı olarak adlandırılan, yaklaşık M.Ö. 900 yılında kralKatuwa tarafından yaptırılan bina kompleksidir. Sarayın batıve kuzey cephelerini süsleyen kabartmalar Ankara AnadoluMedeniyeleri Müzesi’nde sergilenmekte olup, yeni bulunangörkemli ortostatlar iç kabul odasının doğu cephesiduvarlarına aittir. 2. Sargon bu saray kompleksini idarimakamı olarak seçmiş ve burada bulunan iki adet pişmiştuğla üzeri çiviyazılı yazıtta da belirtildiği gibi, “Dünyanınkralı, Assur kralı Sargon’un Sarayı” olarak adlandırmıştır. M.Ö.605’te kenti Babil’in ele geçirmesi sırasında, sarayenvanterinden bullalar, hesap taşları, taş ve tunç kaplar gibiönemli bazı objeler 14 metre derinliğinde bir kuyuyaatılmıştır. Kuyudaki eserler arasında bulunan, iki kil prizmatiksilindir üzerindeki eşsiz çiviyazılı yazıt, Sargon’un Karkamışkentini nasıl ele geçirdiğini ve yeniden düzenlediğinianlatmaktadır. Tüm bunlar Karkamış’ın, bir Assur ili olaraksofistike idari yapısını belgelemektedir.

34

Prof. Nicolò Marchetti

inque anni fa sono iniziati gli scavi di Niğde - KınıkHöyük, in Cappadocia meridionale. La regione conta il

più ricco gruppo di monumenti rupestri e stele di etàpreclassica di tutta l’Anatolia. Le iscrizioni cheaccompagnano i monumenti menzionano il regno neo-ittitadi Tuwana. “Ho scoperto, con certo qual stupore cheanch’egli (i.e. Heinrich Schliemann) desiderava scavare al dilà dei confini del mondo greco, e aveva pensato di scavarea Hamadan. Gli dissi che non pensavo che Hamadanl’avrebbe ricompensato dei suoi sforzi, che invece se avessevoluto scavare a Boğaz Köy e a Tyana, io avrei mollato il miolavoro a Oxford e mi sarei unito a lui”. Da questo passaggiodi Reminescences (London 1923, 219-20) di A.H. Sayce, siintuisce che già a fine Ottocento i pionieri dell’archeologiaorientale consideravano la Cappadocia meridionale e il suomaggiore sito archeologico allora conosciuto,Tuwana/Tyana, tra i luoghi più interessanti per lo studiodelle civiltà preclassiche. È quindi sorprendente che laregione sia rimasta poco esplorata fino agli inizi del secolocorrente. Tyana è oggi sepolta sotto il grazioso abitato diKemerhisar e le poche aree scavabili recano traccemagnifiche delle occupazioni romana e bizantina: se livellidi età preclassica esistono lì, sono di difficile accesso e malconservati, vista la continuità di insediamento.

Di contro, una ricognizione di quattro anni nella regione hapermesso di riscoprire Kınık Höyük, un sito di grandidimensioni (24 ettari) che si trova poco distante da Tyana,nella piana di Bor, nascosto tra pioppi e frutteti in un’areaverdeggiante a sud dei villaggi di Altunhisar e Yeşilyurt. Ilsito fu abitato almeno dal III millennio a.C., ma gli scavihanno per ora portato in luce i resti di un’importante e

Tipologia : Scavo, Survey e RestauroLuogo : Yeşilyurt

(Altunhisar / Niğde)Anno di Avvio : 2011 (Survey 2007)Direttore : Prof. Lorenzo d’Alfonso,

New York University -Università di Pavia

Civiltà / Arco Cronologico : Età del Bronzo, Età delFerro, Età Achemenide e Ellensitica

Progetto KınıkHöyük: RicercheStoriche edArcheologiche inCappadociaMeridionale

36

C

Kınık Höyük

üney Kapadokya'daki Kınık Höyük (Niğde) kazısı beş yılönce başlamış olup, bu bölgede, bütün Anadolu'nun

klasik dönem öncesi en zengin kaya anıtları ve dikilitaşlarıbulunmaktadır. Anıtlardaki yazılar Tuwana Yeni HititKrallığı'ndan söz eder. "Onun da (Heinrich Schlieman'ın)Yunan dünyasının sınırları ötesinde kazı yapmak istediğini veHamadan'da kazı yapmayı düşündüğünü öğreninceşaşırmadım değil. Kendisine Hamadan'da çabalarınınkarşılığını alacağını düşünmediğimi, oysa, Boğazköy veTyana'da kazı yapmak isterse, Oxford'daki işimi bırakıp onakatılacağımı söyledim". A.H. Sayce'in anılarındaki (London,1923. s.219-20) bu satırlardan, daha 19. yüzyılın sonunda,Doğu Arkeolojisi öncülerinin, Güney Kapadokya'yı ve ozamanlarda oranın bilinen en büyük arkeolojik alanıTuwana/Tyana'yı, klasik dönem öncesi araştırmalar için enilginç yerler arasında saydıkları anlaşılmaktadır. Bu nedenle,içinde bulunduğumuz yüzyılın başına dek bölgenin azaraştırılmış olması şaşırtıcıdır. Tuwana/Tyana, güzel yerleşimyeri Kemerhisar'ın altında yatmakta olup, kazılabilecek birkaçalanda Roma ve Bizans yerleşim yerlerinin görkemli kalıntılarıbulunmaktadır: sürekli yerleşim yeri olduğundan, buradaklasik dönem öncesi düzeyler varsa, buralara ulaşmak zorolduğu gibi, korunma açısından kötü durumda olmaları damuhtemeldir.

Buna karşılık, 4 yıl boyunca bölgede yapılan yüzeyaraştırması, Kınık Höyük'te, Tyana'dan az ötede, BorOvası'nda, Altunhisar ve Yeşilyurt yerleşim yerleriningüneyinde yer alan bir yeşil alanda, kavak ağaçları ve meyvebahçeleri arasında saklı duran, büyük boyutlardaki (24 hektar)bir arkeolojik alanı, Kınık Höyüğü yeniden keşfetme olanağınısağlamıştır. Arkeolojik alan en az M.Ö. 3. binden beri yerleşim

Çalışma Türü : Kazı, Yüzey Araştırması veOnarım

Yer : Yeşilyurt(Altunhisar / Niğde)

Başlangıç Yılı : 2011 (yüzey araştırması: 2006)Başkan : Prof. Lorenzo D'Alfonso,

New York Üniversitesi -Pavia Üniversitesi

Medeniyet ve/veya Dönem : Tunç Çağı, Demir Çağı,Akemenid Çağı, Helenistik Çağ

Kınık HöyükTasarısı: GüneyKapadokya'da

Tarihsel veArkeolojik

Araştırmalar

37

G

fiorente città a partire da metà II millennio a.C., chesopravvisse alla caduta dell’impero ittita. La città fu poicentro del regno neo-ittita di Tuwana e mantenne la suaimportanza fino alla fine dell’età ellenistica, quando fufrettolosamente abbandonata dai suoi abitanti, come indicail ritrovamento di diversi tesori di monete. Se non perqualche traccia selgiuchide di pastori transumanti, il sito èrimasto intatto negli ultimi duemila anni, prima dell’iniziodegli scavi.

Kınık Höyük è forse da identificare con l’ittita Tupaziya, e laclassica Dratai - Tracias - Idrizion, posta su un crocevia dellarotta che venendo dalle porte Cilicie, si divideva perraggiungere l’Anatolia centrale da un lato e la piana di Konyae l’Egeo dall’altro. Il controllo su questo crocevia e laricchezza del suolo furono alla base del suo sviluppo.Tuttavia, per le età achemenide ed ellenistica, l’importanzadel sito era anche legata alla presenza sulla cittadella di unsantuario, di cui sono stati portati in luce i depositi di buttodi attività di culto, contenenti tra l’altro statuine e vasizoomorfi, in particolare tori e volatili.

L’abitato era diviso in una cittadella cinta da mura e una cittàbassa, dove emergono i resti di occupazione domestica. Lemura monumentali in pietra, spesse più di 4 metri, sonoriemerse in ottimo stato di conservazione sia sul fianco nordsia su quello sud dello höyük. Le prospezioni geofisicheindicano che esse sono conservate per una profondità dicirca 14 metri sotto la superficie odierna; ne sono stateesposte in saggio più di 8 metri, fermandosi per permetterecosì lo studio e l’esecuzione del consolidamento dellamuratura e dell’intonaco esterno, ancora straordinariamenteconservato.

yeri olmuş, ancak yapılan kazı çalışmaları, şimdilik M.Ö. 2.binin yarısından itibaren gelişen önemli bir kentin kalıntılarınıortaya çıkarmıştır. Hitit İmparartorluğu'nun yıkılmasındansonra da ayakta kalan, Tuwana Yeni Hitit Krallığı'nınmerkezlerinden biri olan bu kent, toplu olarak bulunan çeşitliparaların da gösterdiği gibi, halkın apar topar bırakıp gittiğiHelenistik Çağ'ın sonuna dek önemini korumuştur. Arkeolojikalan, Selçuklu döneminde buraya gelen çobanların izleridışında, son ikibin yıldır, kazı çalışmaları başlayıncaya dekeldeğmemiş olarak kalmıştır.

Kınık Höyük, Gülek Boğazı'ndan gelip bir yandan OrtaAnadolu'ya bir yandan da Konya Ovası’na ve Ege Bölgesi'neaçılan yolun kavşak noktasındaki konumuyla, Hitit dönemininTupaziya'sı, klasik dönemin Dratai/Tracias'ı, Idrizion'uylakarşılaştırılabilir. Bu yol kavşağının denetimi ve toprağınzenginliği, kentin gelişmesinin ana nedenleri olmuştur.Bununla birlikte Akemenid Çağı'nda ve Helenistik Çağ'daarkeolojik alanın önemi, kalede bir tapınağın bulunmasıyla dabağlantılıdır; tapınakta, tapınma etkinliklerinden kalanheykelcikler ve özellikle boğa ve kuş şekilleri olmak üzerehayvan biçimli vazolar günışığına çıkarılmıştır.

Yerleşim yeri, surlarla çevrili bir kale ve konut kalıntılarınınbulunduğu aşağı kentten oluşmaktadır. Höyüğün gerek kuzeygerekse güney yamaçlarında, kalınlığı 4 metreyi geçen,korunma durumları olağanüstü anıtsal surlar ortaya çıkmıştır.Jeofizik görüntülemeler, surların, şimdiki düzeyden yaklaşık14 metre derinliğe dek korunmuş olduklarını göstermektedir.Deneme kazısında bunların 8 metreden fazlası ortayaçıkarılmış olup, surların ve olağanüstü biçimde korunmuş dışsıvanın incelenmesi ve güçlendirilmesi amacıyla daha ileriyegidilmemiştir.

38

Prof. Lorenzo d’Alfonso

pochi chilometri a sud della moderna città di Aliağa,sulla sinistra della strada che da Izmir (l’antica Smyrna)

conduce a Bergama (l’antica Pergamo), giacciono i resti dellamaggiore città dell’Eolide, Kyme, fondata intorno alla metàdel XI secolo a.C. da popolazioni venute dalla Greciasettentrionale, nel territorio compreso tra i fiumi Xantos e IlıcaSu. Nell’VIII secolo a.C. i suoi cittadini praticavano ilcommercio via mare, e l’agricoltura era certamente alla basedella loro economia. Kyme fu madrepatria di numerose città,tra le quali Side sulla costa meridionale dell’Asia Minore eCuma in Italia meridionale. Centro portuale di grande rilievo,Kyme dovette godere in età arcaica di un periodo di grandefloridezza economica, che in parte si deduce dalletestimonianze letterarie e che si riflette nei resti archeologicifinora noti. Kyme fu tra le prime città a coniare moneta.

In età classica ebbe una posizione rilevante nel quadropolitico delle città dell’Egeo. Fu a capo della Lega Eolica esuccessivamente entrò a far parte della Lega Ateniese. In etàellenistica la città venne ristrutturata con la costruzione dialcuni importanti monumenti: il teatro, un’imponente cintamuraria, un portico presso la riva del mare, quartieriresidenziali sulla collina sud, ampliamento del molo. Kymefu centro commerciale di rilievo, come attestano letestimonianze archeologiche e le fonti letterarie chericordano anche il dono di un candelabro di bronzo neltempio di Apollo da parte di Alessandro Magno. Nella primaetà imperiale Kyme subì gravi danni a causa dei terremoti del17 e del 94 d.C., ma mantenne comunque una condizione diprestigio, come si può dedurre, oltre che dalle fonti letterarie,da alcune iscrizioni e dai monumenti venuti alla luce nelcorso degli scavi. Le evidenze archeologiche attestatedimostrano che in età tardo-antica e nella prima età bizantina(secoli IV-VI) Kyme era molto estesa, e che venneabbandonata nel corso del VII secolo. Dal XII fino agli inizidel XV secolo la vita si concentra nell’area portuale, intornoal castello costruito a difesa del porto.

Nel XV secolo si hanno le prime descrizioni della città daparte di Ciriaco de’ Pizzicolli d’Ancona, che visitò Kyme nel1429-30 e nel 1446. Con la famiglia Baltazzi, di origineveneziana, comincia la storia della ricerca a Kyme. Ad Aristide

Tipologia : ScavoLuogo : Aliağa (İzmir)Anno di Avvio : 1982Direttore : Prof. Antonio La MarcaCiviltà / Arco Cronologico : Greca e Romana

MissioneArcheologicaItaliana di KymeEolica (Maike)

40

A

Foto aerea dell'area centrale della città di Kyme | Kyme merkez alanı hava fotoğrafı

iolis’in en büyük kenti olan Kyme’nin kalıntıları,günümüzde İzmir’den (antik Smyrna) Bergama’ya (antik

Pergamon) giden yolun sol tarafında, Aliağa ilçesi’nin birkaçkilometre güneyinde yer alır. Antik kent M.Ö. 11. yüzyılınortalarında Kuzey Yunanistan’dan gelen halklar tarafındanXantos ve Ilıcasu nehirleri arasında kalan bir alandakurulmuştur. M.Ö. 8. yüzyılda Kyme’liler deniz yoluyla ticaretyapıyorlardı ve ekonomilerinin temelinde tarımsal faaliyetlerbulunmaktaydı. Kent, Küçük Asya (Asia Minor)’nıngüneyindeki Side ve Güney İtalya’daki Cuma’nın daaralarında bulunduğu birçok kentin ana yurdudur. İlk sikkebasan kentler arasında anılan ve önemli bir liman kenti olanKyme’nin yazılı kaynaklar ve günümüzde açığa çıkarılanarkeolojik veriler ışığında Arkaik Dönem’de büyük birekonomik zenginlik içinde olduğu anlaşılmaktadır.

Klasik Dönem’de Ege şehirlerinin politik tablosu içindeönemli bir yere sahip olan kent Aiolis Birliği’nin liderikonumuna gelmiş ve sonrasında Atina Birliği’nin üyesiolmuştur. Helenistik Dönem’de bazı önemli yapıların inşasıile kent yeniden düzenlenmiştir: tiyatro, görkemli sur duvarı,kıyı yakınındaki portiko, mendireğin genişletilmesi, güneytepe üzerindeki yerleşim alanları. Arkeolojik buluntular veyazılı kaynaklar Kyme’nin önemli bir ticaret kenti olduğunaişaret ederler. Büyük İskender buradaki Apollo Tapınağı’nabronz bir şamdan hediye etmiştir.

Erken İmparatorluk Dönemi’nde biri M.S. 17 diğeri 94 yılındameydana gelen ve şehre büyük zarar veren iki depremyaşanmıştır. Antik kaynaklar, kazılar sırasında ele geçenyazıtlar ve açığa çıkarılan anıtlar, kentin depremlersonrasında bile saygın konumunu kaybetmediğinigöstermektedir. Sistematik arkeolojik çalışmalarla ortayaçıkarılan veriler sayesinde Geç Antik Dönem - Erken BizansDönemi’nde (M.Ö. 4 - 6. yüzyıllar) kentin geniş bir alanayayıldığı ve 7. yüzyılda ise terk edildiği anlaşılmaktadır. 12.yüzyıl’dan 15. yüzyıl başlarına kadar yaşam, limanınkorunmasına yönelik inşa edilmiş olan kale çevresindeodaklanmıştır.

Kentin ilk tanımlarını 15. yüzyılda (1429-30 ve 1446 yılları)burayı ziyaret eden Ciriaco de Pizzicolli d’Ancona yapmıştır.

Çalışma Türü : KazıYer : Aliağa (İzmir)Başlangıç Yılı : 1982Başkan : Prof. Antonio La MarcaMedeniyet ve/veya Dönem : Yunan ve Roma

Aiolis Kyme’siİtalyan Kazı Ekibi

41

A

Teatro | Tiyatro

Baltazzi si debbono numerosi ritrovamenti, mentre al fratelloDemostene, a partire dal 1874, si attribuiscono i primi scaviarcheologici in questa città.

Nel 1876-1878 gioielli di fattura molto raffinata, ritenutiprovenire da una tomba di Kyme, vengono venduti al BritishMuseum; sempre lo stesso museo, nel 1880, acquisisce ungruppo di ceramiche recuperate a Kyme. Nel 1881 SalomonReinach ed Edmond Pottier scavano alcune necropoli diKyme. Diverse statue e iscrizioni furono allora trasportate alMuseo Archeologico di Istanbul mentre altri manufatti furonoportati a Parigi, al Museo del Louvre.

Nel 1925 Antonín Sala, con l’architetto Jan Nepomuckýdell’Università di Praga, conduce una breve ma intensacampagna di scavi regolari.

Il grande archeologo turco Ekrem Akurgal nel 1953 eseguelimitati sondaggi sul pendio meridionale della collina suddella città.

Negli anni Sessanta del secolo scorso studiosi tedeschioperano a Kyme con ricognizioni costiere e subacquee.Sempre a studiosi tedeschi dobbiamo il corpus di tutta ladocumentazione epigrafica della città. Nel 1979 Hasan T.Uçankuş, del Museo archeologico di Izmir, riprende i lavoridi scavo a Kyme (dal 1979 al 1981).

Dal 1982 al 1984 una missione congiunta italo-turca, direttada Vedat Idil e da Sebastiana Lagona (Università di Catania),continua i lavori di scavo. Nel 1986 la direzione scientificadegli scavi viene affidata a Lagona.

Dal 2008 la Missione archeologica italiana di Kyme eolica èdiretta da Antonio La Marca dell’Università della Calabria.

Kyme’de araştırmalar Venedik kökenli Baltazzi ailesi ilebaşlar. 1874 yılından itibaren kentteki ilk kazıları yapanAristide Baltazzi ve kardeşi Demostene çok sayıda buluntuile karşılaşmışlardır.

1876-1878 yıllarında Kyme’de bir mezardan çıkarıldığısöylenen ince işçilikli takılar ve örenyerinden bir grupseramik eser (1880) British Museum’a satılmıştır. 1881 yılındaSalonen Reinach ve Edmond Pottier birkaç Kymenekropolünü kazmışlardır. Buradan bazı yazıt ve heykelleriİstanbul Arkeoloji Müzesi’ne, bazı buluntuları ise Paris’tekiLouvre Müzesi’ne taşımışlardır.

1925 yılında Prag Üniversitesinden Antonin Salac ve mimarJan Nepomucky kısa ve yoğun bir kazı kampanyasıyürütmüşlerdir.

1953 yılında Büyük Türk arkeoloğu Ekrem Akurgal güneytepenin güney yamacında bazı sondajlar yapmıştır.

60’lı yıllarda Alman bilim adamları Kyme’de sualtı ve epigrafiçalışmaları yapmış ve Corpus hazırlamışlardır. 1979-1981yılları arasında İzmir Arkeoloji Müzesi Müdürü Hasan TahsinUçankuş başkanlığında kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

1982’den 1984’e kadar Vedat İdil ve Sebastiana Lagonabaşkanlığındaki Türk-İtalyan ortak ekibi araştırmalarısürdürmüş, 1986 yılında Lagona, Kültür ve TurizmBakanlığı’ndan izin alarak kazıların resmi bilimsel başkanıolmuştur.

2008 yılından beri, Prof. Lagona’nın öğrencisi olan CalabriaÜniversitesi öğretim görevlisi Antonio La Marca kazıbaşkanlığını yürütmektedir.

42

Fregio del Teatro | Tiyatro frizi Prof. Antonio La Marca

yme Eolica; Indagini nel Quartiere Residenzialedella Collina Sud

L’antica città di Kyme Eolica era ubicata su due collineprossime al mare, denominate nella letteratura archeologicaCollina Sud, probabilmente destinata sin dalle origini aquartiere residenziale, e Collina Nord, la probabile acropolidella città, e in un’ampia area pianeggiante posta tra di esse,idonea a ospitare le aree a destinazione pubblica ecommerciale. Sulla Collina Sud opera sin dal 1988 l’Universitàdi Catania, nell’ambito del progetto Un Museo per KymeEolica della Missione Archeologica Italiana. L’area di scavo sitrova sul margine settentrionale dell’altura, in una posizionedominante l’ampia baia di Nemrut e le zone più importantidella città, quali l’area portuale, l’area destinata ai commerci ela Collina Nord con il teatro ben in vista. Nel corso dellecampagne di scavo, le indagini hanno portato alla lucestrutture riferibili a tutte le fasi abitative della lunga vita diKyme.

Un saggio condotto nel 2012 all’interno di un vano più tardoha consentito di isolare alcuni strati a contatto con la roccia,in cui si sono rinvenute ceramiche che possono essere riferiteper la prima volta con certezza alla fase proto-geometrica,avvicinando i dati archeologici alla data della fondazione diKyme tramandata dalle fonti letterarie (1050 a.C.). Prima diquesto rinvenimento le testimonianze archeologiche piùantiche di Kyme consistevano in ceramiche di produzionelocale e importate dall'Eubea, Corinto e dai principali centridella Ionia settentrionale, risalenti alla metà circa dell’VIIIsecolo a.C.

Tra la fine del V e gli inizi del IV secolo a.C., sul ciglio dellacollina fu costruita un’abitazione che rimase in uso per tuttal'età ellenistica. Parte di essa fu in seguito incorporata nelperistilio di una grande domus romana. Circa un secolo dopo,nella terrazza a nord dell’abitazione, fu scavata nella roccia

Tipologia : ScavoLuogo : Aliağa (İzmir)Anno di Avvio : 1988Direttore : Prof. Massimo FrascaCiviltà / Arco Cronologico : Greca, Romana, Bizantina(IX secolo a.C.- XIII d.C.)

Un Museo PerKyme Eolica

44

K

iolis Kyme’si Güney Tepe Yerleşim AlanıAraştırmaları

Deniz kenarında bulunan Kyme Antik kenti, kentin ilkkuruluşundan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığıdüşünülen “Güney Tepe” ile kentin akropolis’i “Kuzey Tepe”üzerinde ve bu iki tepe arasında kalan geniş bir düzlükalandan oluşmakta olup, kentin kamusal ve ticari binaları budüzlükte konumlanmıştır. Güney Tepe’deki çalışmalar 1988yılından beri İtalyan Arkeolojik kazı ekibi tarafından “AiolisKyme’si için bir Müze” projesi çerçevesinde CataniaÜniversitesi tarafından yürütülmektedir. Kazı alanı, tepeninkuzey ucunda Nemrut körfezine, Liman’a, ticari işletmelereve Tiyatro ile Kuzey Tepe’ye hakim bir konumdadır. Buradayapılan araştırmalar ve kazı çalışmaları, uzun tarihi geçmişiolan Kyme antik kentinin tüm yerleşim evrelerine işaret edenyapılarını ortaya çıkarmıştır.

2012 yılında, daha geç döneme ait bir oda içinde yapılançalışmalarda ortaya çıkan seramikler, arkeolojik verileri,yazılı kaynaklarca rivayet edilen Kyme’nin kuruluş tarihine(M.Ö. 1050) yaklaştırarak, ilk kez bu kadar kesinlikleprotogeometrik evreye işaret etmektedir. Söz konusubuluntudan önceki en eski arkeolojik tanıklar, aşağı yukarıM.Ö. 8. yüzyılın ortalarına tarihlendirilen, yerli üretim veEubea, Korinthos ve Kuzey Ionia’nın belli başlımerkezlerinden ithal edilen seramiklerdir.

M.Ö. 5. yüzyılın sonları ve 4. yüzyılın başlarında tepeninkenarında inşa edilmiş bir ev tüm Helenistik Dönemboyunca kullanılmıştır. Daha sonraki dönemde yapının birkısmı büyük bir Roma Domus’unun peristili içinde kalmıştır.Aşağı yukarı bir asır sonra, evin kuzey terasına, kaya içine,üstteki yapının çatısından gelen suları toplayan bir sarnıçkazılmıştır. Sarnıcın içinde M.Ö. 3. yüzyılın ortalarından M.S.1. yüzyılın başlarına kadar kullanılan günlük kullanımkapları, pişirme kapları, daha az miktarda ince seramik gibi

Çalışma Türü : KazıYer : Aliağa (İzmir)Başlangıç Yılı : 1988Başkan : Prof. Massimo FrascaMedeniyet ve/veya Dönem : Yunan, Roma ve Bizans(M.Ö. 9. yüzyıl - M.S. 13. yüzyıl)

Aiolis Kyme’siİçin Bir Müze

45

A

una cisterna che raccoglieva le acque provenienti dal tettodell’edificio sovrastante. La cisterna era quasi completamentericolma di materiali, tra cui numerosi frammenti di vasi di usocomune e da fuoco e, in misura minore, di ceramica fine,riferibili a tipi in uso dalla metà del III secolo a.C. ai primidecenni del I secolo d.C.. La datazione del riempimento èfornita dalla ceramica Sigillata Orientale di tipo A, B e C e vavista in connessione con il disastroso terremoto del XVII d.C.e con la successiva riedificazione nell’area. In età romanaimperiale l’area fu, infatti, profondamente ristrutturata eoccupata da una grande domus dotata di un grande peristilioche sul lato nord utilizzava un grandioso portico preesistente.Sul peristilio si aprivano diversi ambienti, di cui sono statiesplorati per intero soltanto un vano sul lato meridionale euno sul lato settentrionale.

Tra il V e il VII secolo d.C. la domus fu riutilizzata conmodifiche; le nuove unità abitative hanno riutilizzato in partele strutture precedenti, suddividendo il peristilio in piùambienti dotati in alcuni casi di mosaici policromi di paretiaffrescate, e aggiungendo nuovi vani. Una rampa, individuataal limite sud-ovest dell’area scavata, consentiva di raccordarele due terrazze occupate, probabilmente, da abitazionidiverse.

Dopo l’abbandono del quartiere avvenuto nella prima metàVII secolo d.C. l’area fu in parte occupata nell’XI-XIII secoloda modeste strutture, da mettere in relazione con lacostruzione del castello sul mare e con altre edifici individuatinella parte bassa della città.

çok sayıda ve çeşitte malzeme ele geçmiştir. Dolgununtarihlemesi, Doğu sigillata A, B ve C ile yapılmış olup, M.S.17. yüzyıldaki yıkıcı deprem ve ardından gerçekleşenyeniden yapılanmayla bağlantılıdır. Alan, Roma imparatorlukdöneminde büyük ölçüde yenilenmiş, büyük peristilli(avlulu) geniş Domus, kuzey kenarında daha öncekidönemden kalan büyük bir portik (sütunlu sundurma)kullanılarak inşa edilmiştir. Zamanında peristile birçok odaaçılmakta olup, bunlardan yalnızca güney kenarda ve kuzeykenarda bulunan birer oda tamamen keşfedilmiştir.

M.S. 5. ve 7. yüzyıllar arasında Domus birçok değişimleryapılarak kullanılmış, eski yapıların bir bölümüne yeniüniteler eklenmiştir; peristil birden fazla alana bölünmüş,bazı bölümlerde çok renkli mozaikler, fresco’lu duvarlar veyeni odalar oluşturulmuştur. Kazılan alanın güneybatısınırında tespit edilen bir rampanın, farklı evlere ait iki terasıbirleştirdiği düşünülmektedir.

Sözünü ettiğimiz mahalle, M.S. 7. yüzyılın ilk yarısındaterkedilmiş, ardından, 11. - 13. yüzyıllar arasında denizkenarındaki kale ve aşağı şehirde bulunan bazı yapılarlabağlantılı olarak, mütevazi yapılarca kısmen kullanılmıştır.

46

Prof. Massimo Frasca

e ricerche archeologiche nel Golfo di Mandalya, tra lapenisola di Mileto e quella di Bodrum, hanno mostrato sin

dai primi interventi quanto il territorio fosse ricco diinsediamenti, compresi in un lungo arco cronologico, dal IImillennio a.C. ad oggi, sia pure con diversa intensità.

Le ricognizioni hanno riguardato soprattutto la metàsettentrionale del Golfo, che, pur con le differenze legate allamorfologia, appare organizzata secondo un modello unitario.

Numerose e varie sono le tracce conservate: un sistemaviario, cui si collegava un sapiente sfruttamento delle risorseidriche, arricchito da pozzi e cisterne, collegava abitazioni,isolate o riunite in piccoli villaggi. Si distinguono le case ovali,i c.d. “edifici lelegi”, accanto alle più tradizionali fattorie a piùvani rettangolari e le successive ville di età imperiale. Vicinoagli abitati sono spesso sorte piccole necropoli, con tombepiù o meno monumentali, segno di un profondo radicamentodegli abitanti nel territorio.

Tra le attività che hanno determinato la continuità e quantitàdegli insediamenti lungo tutta la storia dell’area vanno messial primo posto la pastorizia e l’allevamento, cui si affianca losfruttamento delle foreste, e, dove possibile, la praticadell’agricoltura. A parte sporadiche attestazioni nel V secoloa.C, solo nel IV secolo è iniziato lo sfruttamento delle cavedel c.d. marmo rosso iassense, poi cavato in manierasistematica in età imperiale romana e per tutta l’età bizantinae di cui, per la prima volta, si sono individuate le cave antichein tutta l’area.

Alla necessità di difendere, ma soprattutto controllare ilterritorio, si deve la costruzione, con caratteristiche proprieper ogni periodo storico, di cinte murarie e torri checostituiscono ancora oggi uno degli elementi caratterizzantiil paesaggio.

Tipologia : SurveyLuogo : Area a Nord di Kıyıkışlacık

(Milas, Muğla)Anno di Avvio : 1988 (direzione E. La

Rocca), dal 1998 direzioneR. Pierobon Benoit

Direttore : Prof. Raffaella PierobonBenoit

Civiltà / Arco Cronologico : dal VII secolo a.C. e fino alXVI secolo; occupato nuovamente dal XVIII secolo

Missione diRicognizioniArcheologiche nelGolfo di Mandalya

48

L

Tomba a camera ipogeica, Età ellenistica | Yeraltı oda mezarı, Helenistik dönem

Edificio termale, Età imperiale | Termal Yapı, İmparatorluk dönemi

ilet ve Bodrum yarımadaları arasında yer alan MandalyaKörfezindeki arkeolojik çalışmalar, yüzey araştırmasının

ilk yıllarından itibaren, bölgenin, M.Ö. 2. binyıldan bugünekadar uzanan zaman süreci içinde, farklı yoğunluklarla daolsa yerleşim açısından zengin olduğunu ortaya koymuştur.

Özellikle körfezin kuzey yarısında yoğunlaşmış olan yüzeyaraştırmaları, bu bölgedeki yerleşimlerin, coğrafi yapıya bağlıolarak farklılıklar göstermekle birlikte, benzer bir modelçerçevesinde geliştiğini göstermektedir.

Bugüne kadar korunabilmiş çok sayıda kalıntı arasında, kuyuve sarnıçlarla da zenginleştirilmiş olan ve su kaynaklarınınverimli bir şekilde kullanılabilmesine olanak verecek şekilde,gerek su kaynaklarına, gerekse yerleşim birimlerine bağlananbir yol ağı bulunmaktadır. Alanda, dikdörtgen planlımekanlardan oluşan geleneksel çiftlik yapılarının ve dahasonraki Roma İmparatorluk dönemi konutlarının yanı sıra,‘Leleg yapılar’ olarak da adlandırılan oval planlı yapılar gözeçarpmaktadır. Küçük yerleşim birimlerinin yakınında yer alanve anıtsal olan veya olmayan gömütleri içeren ufakmezarlıklar da, bölgenin köklü bir şekilde kullanılmışolduğuna işaret etmektedir.

Arazide tarih boyunca yerleşimlerin sürekliliğini ve niceliğinisağlayan faaliyet türlerinin başında hayvancılık, tarım veormancılık gelmektedir. M.Ö. 5. yüzyıla tarihlenebilecekseyrek buluntular bir tarafa, özellikle 4. yüzyılda kırmızı Iasosmermeri ocaklarının işletilmeye başlandığı saptanmıştır.Alanda ilk defa bu yüzey araştırması sırasında keşfedilen bueski mermer ocakları, özellikle Roma İmparatorlukdöneminde ve Bizans dönemi boyunca sistematik olarakişletilmiştir.

Hem savunma hem de arazinin kontrolü amacıyla inşaedilmiş olan sur duvarları ve kuleler ise, kendi dönemlerininözelliklerini taşımakta ve peyzajın en karakteristik öğeleriarasında yer almaktadır.

Çalışma Türü : Yüzey AraştırmasıYer : Kıyıkışlacık köyünün

kuzeyinde kalan alan(Milas, Muğla)

Başlangıç Yılı : 1988 (E. La Rocca),1998 (R. Pierobon Benoit)

Başkan : Prof. Raffaella PierobonBenoit

Medeniyet ve/veya Dönem : M.Ö. 7. yüzyıl - M.S. 16.yüzyıl kesintisiz; 18. yüzyıldan sonra yeniden yerleşim

Mandalya KörfeziArkeolojik Yüzey

Araştırması

49

M

Cinta di Terraferma, Età ellenistica | Anakara Sur Duvarı, Helenistik dönem

Un caso a sé stante, legato alla presenza di guarnigionistraniere nelle turbolente vicende che vanno dalla morte diAlessandro alla fine del millennio, è costituito dalla c.d. Cintadi Terraferma, circuito murario di 2,5 chilometri di perimetro,con almeno 20 torri disposte irregolarmente; per importanzatecnica, storica e stato di conservazione, l’opera è il centro diun progetto di valorizzazione in corso di progettazione.

Il territorio era protetto da divinità, venerate in santuaricollocati sempre su alture; la loro pianta non èimmediatamente riconducibile alle strutture grechecanoniche, mentre sono perfettamente inquadrabili nellacultura greca gli oggetti votivi, dalle statue di culto allepiccole offerte.

Il paesaggio ha conservato i segni di nuove realtà insediativeattribuite alla fase di amministrazione romana: da case sparsesi passa a villaggi, dotati in alcuni casi anche di impiantitermali; le strutture vecchie restano tuttavia in uso, conadattamenti alle nuove mode, quali l'uso sistematico delletegole per le coperture degli edifici.

Segni caratterizzanti diventano poi, a partire dal V secolo d.C.,le chiese - piccole cappelle o edifici più complessi -, semprenei pressi di abitati o luoghi di attività lavorative.

A queste sono legate anche le cisterne, datate al XVI secolo,con tipica copertura a pseudo cupola, che segnalano anchepercorsi viari di medio e lungo raggio, verso Mileto a nord eBodrum a sud.

Testimoni delle fasi più recenti di occupazione sono infine icimiteri, datati per la presenza di stele con iscrizione eturbante al XVIII e XIX secolo, presenti in tutta l’area.

Büyük İskender’in ölümünü izleyen sarsıcı olaylar sırasında,yabancı askeri birliklerin varlığı sebebiyle Anakara Suruolarak da adlandırılan 2,5 kilometrelik bir sur inşa edilmiştir.Bu sur duvarı üzerinde düzensiz aralıklarla yerleştilmiş 20kule bulunmaktadır. Tarihi önemi, yapım tekniği vekorunmuşluk durumu nedeniyle bu yapı, halen devametmekte olan bir koruma ve değer kazandırma projesininodak noktası olmuştur.

Bölgede arazinin tepe noktalarında konumlanmış olanmabetler de bulunmaktadır. Bu yapıların plan tipolojisi butürdeki geleneksel Yunan yapılarıyla fazla bağdaşmamaklabirlikte, adak objeleri ve kült heykelcikleri tamemen Yunankültürüyle uyumludur.

Bölgede, Roma yönetimine bağlı olarak gelişen yeni yerleşimbiçimlerinin izlerine de rastlanmaktadır. Bu dönemde dağınıkyerleşim birimlerden, içinde bazen termal yapıların dabulunduğu köylere geçildiği gözlemlenmektedir. Budönemde kullanılmaya devam edilen eski dönemlerinyapılarında ise, çatı kaplaması olarak kiremit kullanımınınsistematik bir hale geldiği görülmektedir.

M.S. 5. yüzyıldan itibaren ise, bölgenin karakteristik öğelerini,yine yerleşim veya iş yerlerinin yakınında yer alan kiliseler,şapeller veya daha karmaşık yapı grupları oluşturmaktadır.

Bunlara ek olarak, 16. yüzyıla ait yalancı kubbeli sarnıçlar,kuzeyde Milet’e ve güneyde Bodrum’a doğru uzanan ortaveya uzak mesafeli yol güzergahlarına işaret etmektedir. Yineyakın dönemlere ait olan ve alanın tümüne yayılanmezarlıklar ise, mezar taşlarındaki yazıtlar yardımıyla 18. ve19. yüzyıllara tarihlenebilmektedir.

50

Cisterna ottomana presso le cave di marmo del Karaoglan DağKaraoğlan Dağ mermer yatakları yakınındaki Osmanlı dönemi sarnıcı

Prof. Raffaella Pierobon Benoit

isis è l’unico sito urbanizzato da millenni lungo il corsoinferiore del fiume Ceyhan nella piana di Cilicia in

Turchia sud-orientale. Esso controllava la rotta meridionaledi collegamento tra l’Anatolia e la regione siro-mesopotamica, e l’accesso ai porti sul Mediterraneo pochichilometri a sud. Occupato fin dal periodo neolitico, il sitoconsta di una lunga collina artificiale con un’acropoli a sud-ovest alta 50 metri sul livello del mare. Avviata nel 2012 sulversante sud-occidentale dell’acropoli, l’indaginearcheologica in corso costituisce un progettomultidisciplinare in collaborazione tra il CNR-ISMA (Roma),l’Università di Pisa, il Museo archeologico di Adana e ilMunicipio di Yüreğir. Tale indagine ha confermato la storiaintermittente del centro - fatta di insediamenti, abbandoni,rifondazioni - che la nostra precedente ricognizionearcheologica (Cilicia Survey Project, 2000-2011) avevaperaltro già individuato. I cambiamenti (Mopsouestia,Seleucia sul Piramo) o le trasformazioni (al-Massisa,Mamistra, Misis) del nome che la città subì a partire dall’etàellenistica devono essere considerati indicatividell’instaurarsi di nuovi assetti politici.

I più antichi livelli raggiunti finora dallo scavocorrispondono ai resti della cittadella neo-ittita. All’VIIIsecolo a.C. risale un grande edificio facente parte di unimponente sistema difensivo la cui monumentalitàsuggerisce che nei primi secoli del I millennio a.C. Misisemerse come città principale della piana inferiore delCeyhan all’interno di un processo di urbanizzazione acarattere regionale. Sul grande edificio risalente all’età delFerro, successivamente abbandonato entro la fine dell’VIIIsecolo in seguito all’espansione assira, furono impiantati, nelperiodo tardo ellenistico, una serie di vani destinati adattività artigianali, probabilmente di servizio per un grandetempio che doveva svettare sull’acropoli. In età romano-imperiale, quando la città faceva parte della provinciaromana di Cilicia, un grande santuario era lì certamenteattivo. Consistenti scarichi di terrecotte rinvenuti sullependici dell’acropoli rimandano al culto di Afrodite-Iside, e

Tipologia : ScavoLuogo : Misis, ÇukurovaAnno di Avvio : 2012Direttore : Prof. Anna Lucia D’Agata

(CNR-ISMA, Roma),Prof. Giovanni Salmeri(Università di Pisa)

Civiltà / Arco Cronologico : Sito multifase, Occupatodal Neolitico ai nostri giorni

Misis Höyük,Progetto di Scavo

52

M

eyhan Nehrinin sağ yakasına konumlanmış olan Misis,Türkiye’nin doğu Akdeniz bölgesindeki Kilikya ovasını

baştan başa geçen nehrin iç bölgelerinde, binlerce yıl boyuncakentleşme özellikleri gösteren tek ören alanıdır. Misis,Anadoluyla Suriye Mezopotamyası arasındaki güney bağlantınoktasını ve güneyde birkaç kilometre mesafede, Akdenizlimanlarına açılan bir üssü kontrol ediyordu. Neolitikdönemden itibaren iskan edilen alan, uzun ve yapay birtepenin üzerinde yayılmakta olup, güney batı yönünde 50metre yüksekliğinde bir akropol bulunmaktaydı. 2012senesinde akropolün güney-batı yamacında başlamış olanarkeolojik araştırmalar, zaman içerisinde, CNR-ISMA (Roma),Pisa Üniversitesi, Adana Müzesi ve Yürepir Belediyesi arasındayürürlüğe konmuş olan disiplinler arası bir projeyedönüşmüştür. Bu arkeolojik araştırmalar, daha önce yürütülenyüzey araştırmaları sırasında (Cilicia Survey Project, 2000-2011) belirlenen kent tarihi süreçlerini doğrulamaktadır.Böylece kentin iskan ve terk evrelerini, tekrardan inşa edilmeetaplarını belirlemek mümkün olmuştur. Helenistik çağdanitibaren kentin maruz kaldığı isim değişiklikleri (Mopsouestia,Seleucia ad Pyramum) ve dönüşümlerinin (al-Massisa,Mamistra, Misis), yeni politik süreçlerin yapılanma göstergeleriolarak kabul edilmesi gerekir.

Kazı çalışmaları sırasında bugüne değin ulaşılmış olan en eskitarihi evreler Yeni-Hitit çağı sitadelinin kalıntılarına kadargitmektedir. M.Ö. 8. yüzyıla tarihlenen büyük bir yapı, kentalanının savunma amaçlı büyük bir yapısal sistemle örülüolduğunu ortaya koymaktadır. Bu yapının anıtsal özellikleri,M.Ö. 1. binyılın ilk yüzyıllarında, Misis’in, aşağı Ceyhanovasının başkenti olarak ortaya çıktığını ve bölgeselkarakterde bir kentleşme sürecine tabi olduğunugöstermektedir. Demir Çağı’na tarihlenen ve M.Ö. 8. yüzyılınsonuna doğru, olasılıkla Asur yayılması sonucu terkedilmişolan büyük bir yapının üzerine, Geç Helenistik Çağ’da, elişiaktivitelerine ayrılmış bir dizi odacık yerleştirilmiştir. Bunların,akropolde bulunan büyük bir tapınağın çeşitli hizmet işlerinigören mekanlar olduğu düşünülmektedir. Roma İmparatorlukÇağı’nda kent Kilikya eyaleti içinde yer alırken, burada faaliyet

Çalışma Türü : KazıYer : Misis, ÇukurovaBaşlangıç Yılı : 2012Başkan : Prof. Anna Lucia D’Agata

(CNR-ISMA, Roma),Prof. Giovanni Salmeri(Pisa Üniversitesi)

Medeniyet ve/veya Dönem : Neolitik dönemdengünümüze çok evreli alan

Misis Höyük,Kazı Çalışması

53

C

un’iscrizione dalla stessa Mopsouestia menziona un tempiodi Iside e Serapide che godeva, nel I a.C., del diritto di asylia.Il periodo medio-imperiale è per Mopsouestia una fase digrande espansione. Ad essa si datano il teatro e unmonumento onorario inglobato all’interno di una torre delpiù tardo circuito murario. A quel tempo la città, cheincludeva a nord una vasta necropoli di tombe scavate nellaroccia, si estendeva per circa 80 ettari.

Come altrove in Cilicia, nella seconda metà del IV secolo iltempio sull’acropoli fu probabilmente raso al suolo a seguitodell’aggressiva politica antipagana della burocrazia cristianadell’Impero Romano d’Oriente. Un nuovo complesso diculto, con una basilica e due cisterne, ne prese il posto. Èquesta la città del vescovo Teodoro, che includeva l’auladecorata con il mosaico con la storia di Noè, lo stadioall’estremità est, il ponte sul Ceyhan, e probabilmente anchel’acquedotto che costeggiava a ovest la necropoli.

Con l’invasione araba dell’VIII secolo, l’acropoli vennetrasformata in fortezza, e Misis in una città fortificata difrontiera destinata a passare di mano innumerevoli volte finoagli inizi del XIV secolo. La scelta del sultano Mehmet IV dicostruire nel 1661 un caravanserraglio sul fiume ne confermail ruolo di snodo viario.

Negli anni del mandato francese in Cilicia (1918-1921) Misisfu sede di una guarnigione che costruì un sistema di garittesull’acropoli e una caserma sul fiume facendo uso dellerovine della città antica. La casa della Missione archeologicaha oggi sede negli spazi della vecchia caserma, ristrutturataa questo fine.

gösteren büyük bir kutsal alanın bulunduğuna kesin gözüylebakılmaktadır. Akropol yamaçları üzerinde bulunmuş sayısızterracotta parçası, Afrodit-İsis kültüyle alakalıdır. Yine aynıMopsouestia’da bulunmuş olan bir yazıt, sığınma hakkındanyararlanan İsis ve Serapis’e ait bir tapınaktan söz etmektedir.Orta İmparatorluk Çağı, Misis için büyük bir gelişme veyayılma dönemidir. Tiyatro ve sonradan yapılan surlarınkulesinin içinde kalmış olan onurlandırma anıtı, bu dönemetarihlenmektedir. Kent bu dönemde, kaya mezarlarının dabulunduğu geniş bir nekropol sahası da dahil olmak üzere,yaklaşık 80 hektarlık bir alana yayılıyordu.

Kiliya’nın diğer kentlerinde de olduğu gibi, M.S. 4. yüzyılınikinci yarısında akropol üzerinde bulunan tapınak, olasılıkla,Doğu Roma İmparatorluğu’nun pagan karşıtı saldırganpolitikalarının sonucu olarak yer yüzünden kazınmıştır.Bunun yerini bir bazilika ve iki sarnıçtan oluşan yeni bir kültkompleksi almıştır. Piskopos Teodoros’un anlattığı kentbudur. Onun anlatımlarında, Hz. Nuh’un hikayesininanlatıldığı mozaik tabanlı girişten, kentin uzak doğusundakistadyumdan, Ceyhan köprüsünden ve olasıklıkla nekropolünbatısına uzanan akuadükten söz edilmektedir.

M.S. 8. yüzyıldaki Arap istilasıyla birlikte, kent bir kaleyedönüşmüş ve 14. yüzyılın başlarına kadar sayısız kez eldeğiştiren bir sınır kalesi durumunda kalmıştır. Sultan 4.Mehmet’in 1661’de nehir üzerinde bir kervansaray inşaedilmesine yönelik tercihi, kentin yol güzergahları üzerindekirolünü açıklamaya yeterlidir.

Fransızların Kilikya’daki işgal yıllarında (1918-1921), Misis birkarargah alanına dönüşmüştür. Akropol üzerinde birgözetleme sistemi kurulmuş ve antik kentin harabelerindengetirilmiş malzemelerle nehir kenarında bir kışla inşaedilmiştir. Bugün bu kışlanın çeşitli alanları, arkeoloji ekibitarafından Kazı Evi olarak kullanılmaktadır.

54

Prof. Anna Lucia D’Agata Prof. Giovanni Salmeri

a missione per lo studio della scultura si è articolata insopralluoghi in vari centri, mantenendo fissi i due fuochi

di Istanbul (all’epoca Costantinopoli) e di Efeso. Si èproceduto a una documentazione fotografica nei musei e neicentri antichi per quel che riguarda le sculture, con raccoltadi materiale sistematica relativamente a Efeso e a Istanbul.Per Efeso ho lavorato anche in collegamento con la Missionearcheologica austriaca attiva in loco, dove scava dal 1895, enel 2010 ho pubblicato, nella collana dell’Accademia delleScienze di Vienna, un volume su S. Giovanni e suimonumenti paleocristiani di Efeso. Lo studio sistematico dellesculture di S. Giovanni e di S. Maria a Efeso ha parimenticonsentito di proporre datazioni più precise per le varie fasidi quei due edifici: vari contributi sono stati pubblicati sulleloro sculture architettoniche. Partendo dalle sculturearchitettoniche, ho ampliato lo studio alla tecnica dellestrutture edilizie, con un'analisi archeologica dei restimonumentali: sono così giunto a conclusioni nuove einaspettate, ma ancorate ai dati di fatto. Per S. Giovanni hopotuto determinare la contemporaneità - e le modalità - diesecuzione del complesso tutto all'età di Giustiniano, mentrein precedenza il battistero veniva attribuito al V secolo e lo"skeuophylakion" (luogo di conservazione dei tesori dellachiesa) alla seconda metà del VI secolo, con una differenzacronologica di 150 anni. Ho stabilito che la cattedrale di S.Maria è stata fin dall'inizio un edificio a due piani, datandoloall'età di Costantino, nel IV secolo, al pari del battistero. Gliinterventi successivi si pongono l'uno nel VI secolo, in etàtardo-giustinianea, l'altro in epoca più tarda, per una vitadella cattedrale fino a epoca medio-bizantina avanzata.

Dopo un lavoro iniziale anche nel Museo Archeologico diIstanbul, ci si è concentrati sul Museo di Santa Sofia aIstanbul, con la catalogazione di tutte le decorazioni scultoree

Tipologia : Lavoro di studio nei MuseiLuogo : Istanbul (1996-2015),

Efeso (1996-2010),Izmir (1996), Afyon (1996),Pamukkale (1997),Iznik (1997, 2000, 2003),Bursa (1999)

Anno di Avvio : 1996Direttore : Prof. Eugenio Russo,

Università di BolognaCiviltà / Arco Cronologico : dal IV al XII secolo d.C.

La SculturaArchitettonica eDecorativaBizantina inTurchia

56

L

İstanbul, S. Sofia, navata centrale, lato nord, capitello a concaİstanbul, Ayasofya, orta sahın, kuzey tarafı

eykelciliği inceleme amaçlı arkeolojik çalışmalar pek çokmerkezde yürütülmekte olup, İstanbul

(Konstantinopolis dönemi) ve Efes’de yoğunlaşmıştır. Efes veİstanbul’da sistematik olarak toplanan belgelerle, müzeler veantik merkezlerde fotografik belgeleme yapılmıştır. Efes’de1895’den beri kazı çalışmaları yapan Avusturyalı arkeolojikmisyonla birlikte çalışılmış, 2010 yılında, Viyana BilimAkademisi serisinden, S. Giovanni ve Efes’deki paleo-Hıristiyan anıtlarla ilgili bir kitap yayınlanmıştır. Efes’deki S.Maria ve S. Giovanni heykellerinin sistematik incelemesi, ikiyapının farklı dönemleriyle ilgili daha kesin tarihlemeyapılmasını sağlamıştır: mimari heykelcilik üzerine pek çokfarklı yayın çıkarılmıştır. Mimari heykellerden yola çıkılarakyapı tekniğine kadar uzanan çalışmalarda, anıtsal kalıntılarınarkeolojik incelemeleri yapılmış, sonuçlar yeni vebeklenmedik gerçekleri ortaya koymuştur. S. Giovanni için,yapım dönemi ve modelleri belirlenmiş; önceden vaftizbölümünün 5. yüzyılda, "skeuophylakion"’un (kiliseninhazinelerinin saklandığı bölüm) ise, 150 yıllık bir kronolojikfarkla, 6. yüzyılın ikinci yarısında yapıldığıdüşünülmekteyken, tüm kompleksin Justinianus çağındayapıldığı ortaya konulmuştur. S. Maria katedralinin baştanberi 2 katlı bir yapı olduğu ve vaftiz bölümüyle aynı şekilde4. yüzyılda Konstantin çağında yapıldığı belirlenmiştir.Sonradan yapılan müdahalelerden biri 6. yüzyılda geç-Justinianus döneminde, diğeri ise daha sonraki bir dönemdeyapılmıştır.

İstanbul Arkeoloji Müzesinde yapılan bir başlangıççalışmasının ardından, çalışmalar Ayasofya Müzesindeyoğunlaştırılmış, yapının tüm heykel süslemelerikataloglanmıştır. Ayasofya’da yapılan bu sistematik çalışma,Trallesli Antemius ve Miletli İsidorros (532-37) zamanındainşa edilmiş olan süslemelerin, Genç İsidoro (558-62)’nun 558

Çalışma Türü : Müzelerde incelemeçalışması

Yer : İstanbul (1996-2015),Efes (1996-2010),İzmir (1996), Afyon (1996),Pamukkale (1997),İznik (1997, 2000, 2003),Bursa (1999)

Başlangıç Yılı : 1996Başkan : Prof. Eugenio Russo,

Bologna ÜniversitesiMedeniyet ve/veya Dönem : M.S. 4.- 12. yüzyıl

Türkiye’de BizansDönemi Mimari ve

DekoratifHeykelcilik

57

H

dell’edificio. Un tale lavoro sistematico a S. Sofia ha permessodi chiarire la parte della decorazione che risale allacostruzione di Antemio di Tralles e di Isidoro di Mileto (532-37), distinguendola da quella da attribuire a Isidoro ilGiovane (558-62), intervenuto per riparare i danni provocatidal terremoto e dal crollo della cupola nel 558. Nel 2011 hopubblicato un volume sulle decorazioni di Isidoro il Giovanea S. Sofia, e ho in corso di stampa un contributo sull’opera diIsidoro il Giovane a S. Sofia in quanto architetto. Isidoro ilGiovane ha modificato profondamente, con i suoi interventi,la percezione dello spazio interno di S. Sofia, operando benal di là del semplice ripristino delle parti crollate: un risultatorivoluzionario per gli studi, giacché si pensa comunemente,anche tra gli specialisti, che quelle che vediamo oggi sianola spazialità e le decorazioni di Antemio e Isidoro; Isidoro ilGiovane, invece, è intervenuto in modo decisivo con lemodifiche che ha introdotto. Di recente è stato pubblicatouno studio sui capitelli di S. Sofia (532-37) e sui motivi dellaloro genesi. Si è anche proceduto a schedare tutte le sculturedell’edificio precedente (404-15), opera dell’imperatoreTeodosio II, conservate nel Lapidario del Museo:sull’argomento è già stato pubblicato uno studio preliminare.

yılında deprem ve kubbenin çökmesiyle oluşan hasarlarıgiderme amacıyla sonradan yaptığı müdahalelerdenayrışmasına olanak sağlamıştır. 2011 yılında Ayasofya’daGenç İsidoro’nun dekorasyonlarıyla ilgili bir yayın çıkarılmışolup, ayrıca Genç İsidoro’nun mimari olarak Ayasofya’yakatkısı hakkında da bir yayın şu an basım aşamasındadır.Genç İsidoro Ayasofya’nın iç mekan algısını kökten birşekilde değiştirmiş, çöken alanların basit restorasyonununçok ötesinde bir çalışma yapmıştır: sonuç, çalışmalar içindevrim niteliği taşımaktadır; konunun uzmanlarının da dahilolduğu ortak görüşe göre bugün gördüğümüz mekanlar vesüslemeler Antemius ve İsidorros’un eserleridir, Genç İsidoroise kendi ortaya koyduğu değişikliklerle radikal bir şekildemüdahale etmiştir. Yakın zamanda Ayasofya’nın sütun başları(532-37) ve oluşumlarının amacı hakkında bir araştırmayayınlanmıştır. Aynı zamanda, Teodosio II’nin eseri olan veMüzede konserve edilen daha önceki yapının (404-15) tümheykellerinin de bir endeksi çıkarılmıştır.

58

Prof. Eugenio Russo

İstanbul, S. Sofia, interno, parete d’ingresso, opus sectile sopra la porta centraleİstanbul, Ayasofya, giriş duvarı, orta kapı üzerindeki yapıt

li scavi condotti a Tyana (oggi Kemerhisar) daTopografia antica dell’Università di Padova hanno messo

in evidenza la trasformazione prima in una città romana(colonia dal 213 d.C.) e poi in un rilevante centro tardoantico-altomedioevale di una mansio lungo la grande stradache da Burdigala (Bordeaux) giungeva attraverso le PorteCilicie fino a Ierusalem (Gerusalemme).

Nel quadro dello sviluppo urbano avviato da Caracalla, fucostruita a circa 4/5 chilometri nord-est di Tyana unagrandiosa piscina (circa metri 62 x 22), dotata di un porticato.E’ possibile anche che questo fosse il luogo dove sorgeva ilsantuario dedicato a Zeus Orkios Asbamaios, caratterizzatodalla presenza di un’acqua che aveva un potere miracoloso.

All’estremità sud di Tyana, sempre databile all’epoca diCaracalla, si trova il complesso delle terme, un edificio quasiquadrato (circa metri 40 x 42), a cui si affiancavano aoccidente tre tabernae, dotate anche di un piano superiore.La fabbrica si articola in cinque grandi vani: l’apodyterium ela basilica thermarum oltre ai quali si succedevano ilfrigidarium, il tepidarium e il calidarium. Una latrina dovevatrovarsi all’angolo nord orientale del fabbricato, in un settorecompletamente perduto per l’indagine archeologica inragione dello scasso del terreno operato per l’inserimento diabitazioni moderne.

Sul versante settentrionale dell’höyük tyanense, presso lemura che cingevano la città e dove era una postierla,probabilmente tra V-VI secoli si stabilizzò un quartiereurbano legato al culto cristiano a Tyana (che fu diocesi dal325, metropolita dal 372 d.C.). A partire da nord, dal piedecioè della collinetta, appena all’interno della cinta, siinserirono una serie di botteghe che si aprivano su slarghiselciati. Le botteghe erano caratterizzate da un ingresso e daun bancone, che in un caso conservava ancora i grandicontenitori di granaglie e liquidi. Una di esse aveva addossatoalla parete esterna un forno forse da pane che potrebbeconfermare la notorietà cappadoce per la panificazione.

Tipologia : ScavoLuogo : Kemerhisar (Bor-Niğde,

Cappadocia-Turchia)Anno di Avvio : 2001- fine 2014Direttore : Prof. Guido Rosada,

Università degli Studidi Padova

Civiltà / Arco Cronologico : Epoca Romana e MedioBizantina

MissioneArcheologicaItaliana a Tyana(Kemerhisar)

60

G Terme | Hamam kompleksi

ugünün Kemerhisarı olan Tyana’da, Padova ÜniversitesiAntik Topografya disiplini tarafından yapılan kazı

çalışmaları, öncelikle bir Roma şehrinde (M.S. 213 kolonisi),ardından da Burdigala (Bordo)’dan başlayıp Kilikyakapılarından geçerek Ierusalem (Kudüs)’e bağlanan büyükyol üzerinde bulunan mansio’nun önemli bir Antik-ErkenOrta Çağ merkezinde gerçekleşen değişimleri göz önünesermiştir.

Caracalla tarafından başlatılan kentsel gelişim kapsamında,Tyana’nın 4-5 kilometre kuzey-doğusuna, portikli büyük birhavuz (yaklaşık 62 x 22 m.) inşa edilmiştir. Bu yapının,mucizevi güçlere sahip olan bir su öğesiyle karakterize, ZeusOrkios Asbamaios’a adanmış bir tapınak olmasımümkündür.

Tyana’nın güney ucunda, yine Caracalla dönemine aitolabilecek hamam kompleksi; kareye yakın bir formu olan(yaklaşık 40 x 42 m.) bir yapı ve batı tarafında üst katları dabulunan üç tabernae’den oluşmaktadır. Hamam beş büyükodadan oluşmaktadır: apodyterium, basilica thermarum,frigidarium, tepidarium ve calidarium. Yapının kuzey-doğuköşesinde bir tuvalet bulunduğu düşünülmekte olup, bubölüm, yeni yerleşimlerin inşası için yapılan çalışmalarsebebiyle arkeolojik araştırmalar açısından tamamenkaybedilmiş bir alandır.

Tyana höyüğünün kuzey yanında, kenti çevreleyenduvarların içinde, gizli bir kapının (postierla) bulunduğuyerde, 5. - 6. yüzyıllarda, Tyana (M.S. 325’den sonrapiskoposluk bölgesi, 372’den sonra ise metropol olan)hristiyan kültüne bağlı kentsel bir yerleşim birimi kurulduğudüşünülmektedir. Kuzeyden, yani tepenin ayağından gelişte,surların içine girer girmez, geniş yaya yollarına açılan bir dizidükkanla karşılaşılır. Dükkanlar birer giriş ve birer tezgahlakarakterize olup, bunlardan birinde büyük hububat ve sıvıkapları bulunmuştur. Yine dükkanlardan birinde bulunan dışduvara dayalı fırın, Kapadokya’nın ekmek yapımı ile ilgilişöhretini doğrulayabilir niteliktedir.

Çalışma Türü : KazıYer : Kemerhisar (Bor-Niğde)Başlangıç Yılı : 2001’den

2014 sonuna kadarBaşkan : Prof. Guido Rosada,

Padova ÜniversitesiMedeniyet ve/veya Dönem : Roma ve Orta BizansDönemi

Tyana(Kemerhisar)

İtalyan ArkeolojiProjesi

61

BPiscina monumentale | Anıtsal havuz

Più a sud, su un terrazzamento contenuto da un muro che sisovrappose ai piloni dell’acquedotto, fu costruito unbattistero dotato di nartece e di un’aula rettangolare conabside aggettante. La pavimentazione dell’aula, dove sitrovava una vasca battesimale tetraconca, era in opus sectile,mentre quella del nartece era in origine in tessellatopolicromo (scene di paradeisos), poi ricoperto da lastre dimarmo in epoca iconoclasta. Importanti per la cronologiadell’edificio è stato il ritrovamento di frammenti di iscrizionecon il nome di due vescovi tyanensi: Patrikios (partecipò aiconcili di Efeso del 449 d.C. e di Calcedonia del 451 d.C.) ePaulos (presente ai concili di Costantinopoli e diGerusalemme del 536 d.C.).

Tra battistero e chiesa si trovava un cimitero con tombe incassa lapidea orientate a est.

La chiesa originaria era a planimetria ottagonale, conprofondo presbiterio e abside poligonale orientata; unambulacro correva tutto intorno allo spazio centrale; lapavimentazione era in tessellato geometrico e in sectilia. Altempo delle scorrerie arabe di VIII-IX secolo l’edificio einsieme il battistero furono erasi fino alle fondamenta e solola chiesa fu poi ricostruita sopra la precedente (forse nel Xsecolo) con una planimetria del tutto diversa, a tre navate eun nartece.

Una suggestione che deriva dalle fonti porterebbe a vederela possibilità che la chiesa fosse dedicata ai martiri Longino eOreste o a uno di essi.

Daha güneyde, su kemerlerinin dikmeleri üzerinde, duvarlaçevrelenmiş bir terasta, narteksli bir vaftizhane ve apsisli,dikdörtgen bir salon bulunmaktadır. Tetrakonkhos vaftizbanyosunun bulunduğu salonun yer döşemesi opussectile’dir; narteksinki ise orijinalinde renkli mozaik desenli(paradeisos manzaraları) iken, sonradan, ikonoklastdöneminde üstü mermer plakalarla kaplanmıştır. Binanıntarihlemesiyle ilgili olarak, iki Tyana piskoposunun ismininbulunduğu yazıt parçaları ele geçirilmiştir, bunlar; M.S.449’da Efes ve 451’de Chalcedon konseylerine katılanPatrikios ile M.S. 536’da Kudüs ve Konstantinopoliskonseylerine katılan Paulos’tur.

Vaftizhane ile kilise arasında, doğuya dönük şekildeyerleştirilmiş taş mezarlardan oluşan bir mezarlıkbulunmaktaydı.

Orijinal kilise sekizgen planlı olup, derin bir papaz odası veçokgen bir apsise sahipti; orta alanın tüm çevresini çevirenbir kemerli yol bulunmakta olup, yerler geometrik desenlimozaik ve sectile döşenmişti. 8. - 9. yüzyıllardaki Arap istilasısırasında bu yapı, vaftizhane ile beraber tamamen yıkılmışve yalnızca kilise sonradan (olasılıkla 10. yüzyılda) eskisininüzerine, tamamen farklı bir planla, üç nefli ve tek narteksliolarak tekrar inşa edilmiştir.

Kaynaklarda yer alan bir iddia, kilisenin Longino ve Oresteşehitlerine veya ikisinden birine ithaf edilmiş olma ihtimalinide ortaya koymaktadır.

62

Iscrizione Patrikios | Patrikios Yazıtı Prof. Guido Rosada

l progetto di indagini archeologiche sulla cittadella di Urfaha preso il via nel 2014 con lo scopo di ricomporre la storia

costruttiva di questo importante complesso monumentale,fino ad oggi mai sottoposto ad indagini sistematiche. In unaprima fase, le ricerche sul campo si sono concentrate sulleemergenze architettoniche conservate fuori terra,privilegiando i metodi propri della cosiddetta “Archeologiadella Architettura”. Questa disciplina archeologica, definitasinell’ambito dell’archeologia medievale italiana a partire daglianni ’90 del secolo scorso, è già stata impiegata con successoper lo studio delle fortificazioni del Vicino Oriente dallostesso gruppo di lavoro che opera oggi sulla cittadella di Urfa.I dati raccolti con queste analisi archeologiche permetterannodi ricostruire la sequenza costruttiva delle opere fortificatedella cittadella e di caratterizzare le varie fasi che lacompongono; si potrà quindi mettere a fuoco il contestoculturale e tecnologico nel quale è maturata e si è evoluta neltempo la cittadella e a definire il suo ruolo nell’ambito piùgenerale della storia della fortificazione degli insediamentinella regione.

Oltre ai risultati scientifici, il metodo si è dimostrato di granderilevanza per la corretta impostazione dei programmi diconservazione e messa in valore dei siti.

Fondata o rifondata dalla dinastia dei Seleucidi (IV-I secolia.C.), la città di Urfa ha occupato per secoli una posizionestrategica di grande rilievo, al crocevia di importanti arterie,in una regione a carattere frontaliero fortemente contesa.

Vari poteri si sono avvicendati nel controllo della città, edhanno contribuito, a quanto ci riferiscono le fonti scritte, allacostruzione della cittadella, e talvolta anche alla suadistruzione: Bizantini, dinastie ed emirati arabi, come gliAbbasidi e i Banu Numayr, Crociati, Armeni, Mongoli,Selgiuchidi, Ayyubidi, Mamelucchi, Aq Qoyonlu, Ottomani.Sulla base della documentazione raccolta cominciano adelinearsi i caratteri della vasta gamma di componenticulturali che hanno contribuito alla sua storia costruttiva e

Tipologia : Ricerca di SuperficieLuogo : Cittadella di UrfaAnno di Avvio : 2014Direttore : Prof. Cristina TonghiniCiviltà / Arco Cronologico : Periodo Bizantino eIslamico

Ricostruire laFrontiera:la Cittadella di Urfa

64

ICittadella di Urfa | Urfa Kalesi

nemli bir anıtsal kompleks olan Urfa Kalesi’nde,günümüze kadar sistematik hiçbir araştırmaya konu

olmamış olan kalenin inşa tarihini yeniden düzenlemeamaçlı arkeolojik araştırmalar 2014 yılında başlamıştır.Sahadaki ilk araştırma aşamasında, toprak yüzeyindekikorunmuş mimari kalıntılar üzerinde yoğunlaşılmış veözellikle “Mimari Arkeolojisi” olarak adlandırılan yöntemlerkullanılmıştır. Arkeolojinin bu dalı, 90’lı yıllardan itibarenİtalyan Orta Çağ arkeolojisi kapsamında tanımlanmış ve şuanda Urfa Kalesi üzerinde çalışan araştırma ekibi tarafından,daha önce Yakın Doğu’da yaptıkları incelemeler sırasındabaşarıyla kullanılmıştır. Bu arkeolojik analizlerle toplanılanveriler, kaledeki tahkimat yapılarının inşa sekansınınyeniden oluşturulmasını ve bu sekansı oluşturan farklıdönemlerin belirlenmesini sağlayacaktır. Böylece kaleninoluşturulduğu ve geliştirildiği dönemin kültürel ve teknolojikçerçevesine odaklanılabilecek ve daha geniş anlamda,kalenin, bölgedeki yerleşimlerin tahkimat tarihindeki rolübelirlenebilecektir.

Bilimsel sonuçların yanı sıra bu yöntem, arkeolojik sitlerinkonservasyon ve değerlendirme programlarının doğru birşekilde tasarlanması açısından da önemlidir.

Selçuklu Hanedanlığı döneminde (M.Ö. 4. - 1. yüzyıl)kurulmuş veya yeniden kurulmuş olan Urfa şehri, yüzyıllarboyunca çok önemli stratejik bir konumda, sık sık mücadelekonusu olmuş bir bölgede, önemli yolların kesişmenoktasında bulunmuştur.

Yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre Bizanslılar,Abbasiler ve Banu Numeyr gibi Arap hanedanlıkları veemirlikleri, Haçlılar, Ermeniler, Moğollar, Selçuklular,Eyyübiler, Memlükler, Akkoyunlular, Osmanlılar gibi şehrinkontrolünü elinde tutmak isteyen birçok güç buradamücadele vermiş, kalenin zaman zaman inşasına, zamanzaman da yıkımına sebep olmuşlardır. Toplanan belgelerışığında, kalenin inşa hikayesine ve bölgedeki askerimimarinin gelişimini yansıtan biçim ve tekniklerin oluşum

Çalışma Türü : Yüzey AraştırmasıYer : Urfa KalesiBaşlangıç Yılı : 2014Başkan : Prof. Cristina TonghiniMedeniyet ve/veya Dönem : Bizans Dönemi ve İslamiDönem

Sınırı Yenidenİnşa Etmek:Urfa Kalesi

65

Ö

all’elaborazione di forme e tecniche che in varia misurariflettono l’evoluzione dell’architettura militare della regione.

Oltre alle indagini sul campo, sono state avviate ricerche sullefonti scritte ed epigrafiche e quelle sulla documentazionefotografica di archivio. Infatti, poiché nel tempo lo stato diconservazione e di leggibilità delle emergenzearchitettoniche pertinenti la cittadella è mutato, anche a causadi invasive stagioni di restauro, l’analisi viene integrata conlo studio delle fotografie storiche custodite presso varieistituzioni.

La sequenza costruttiva messa a punto fino ad oggi èalquanto frammentaria per quel che riguarda i periodi piùantichi, associabili agli interventi di Giustiniano del VI secoloo a quelli più tardi che si succedettero fra l’VIII ed il XIIsecolo. È soprattutto a partire dalla fine del XIII secolo, conl’intervento dei sultani mamelucchi, che le evidenze si fannopiù consistenti e meglio leggibili, e permettono di megliodelineare i progetti difensivi messi in opera alla cittadella. Idati raccolti fino ad ora confermano lo spessore dellatradizione architettonica formatasi a Urfa, le cui maestranzeerano menzionate nelle fonti scritte per il loro sapere e la loroabilità, e la cui presenza era attestata nell’ambito di importantiprogetti costruttivi del mondo islamico.

ve gelişimine katkıda bulunmuş olan geniş yelpazeli kültürelbileşenler ortaya çıkmaya başlamıştır.

Saha araştırmalarının yanı sıra, yazılı ve epigrafik kaynaklarile arşivdeki fotoğraflı belgeler üzerinde de incelemeçalışmalarına başlanmıştır. Bu süreç esnasında, kale ile ilgilimimari kalıntıların konservasyon ve okunabilirlik durumları,invaziv restorasyon faaliyetlerinin de etkisiyle değiştiğinden,analizler çeşitli kurumlarda bulunan tarihi fotoğraflarınincelenmesiyle tamamlanmıştır.

Bugüne kadar ortaya konan inşa sekansı, daha eskidönemlerle 6. yüzyıl Jüstinyen veya daha sonra 8. ve 12.yüzyıllar arasında yapılan müdahaleleri ilişkilendirmedekopukluklar içermektedir. Özellikle 13. yüzyıl sonlarındanbaşlayarak, Memlük sultanlarının müdahaleleriyle bulgulardaha önemli ve daha okunabilir duruma gelmiş olup, kaleyeinşa edilen savunma projelerinin daha iyi tanımlanmasınaimkan vermektedirler. Şimdiye kadar toplanan verilerUrfa’da oluşmuş olan mimari geleneğin köklülüğünü teyiteder niteliktedir. Özellikle İslam dünyasının önemliprojelerine de imza atmış olan ustalardan, bilgi veyetenekleriyle yazılı kaynaklarda da bahsedilmiştir.

66

Il team del progetto (al centro Prof. Cristina Tonghini)Proje ekibi (ortada Prof. Tonghini)

şaklı Höyük ricopre i resti di una delle principali cittàsacre del Dio della Tempesta ittita, l’antica Zippalanda.

Il sito, oggi nella provincia di Yozgat, si trova nell’altipianoanatolico centrale, un’area delimitata dal lungo corso delKızılırmak (Halys) che fu il cuore dell’impero ittita tra il XVIe il XII secolo a.C. L’Università di Firenze vi ha realizzato, trail 2008 ed il 2012, una prospezione geo-morfologica,geofisica e archeologica estesa anche nel territoriocircostante e dal 2013 conduce un programma di scaviannuali.

Il centro di Uşaklı Höyük sorge in un pianoro protetto da unarco di colline a sud e a nord da un meandro dell’Eğri ÖzDere. Sull’orizzonte meridionale si staglia il monte diKerkenes Dağ, un massiccio granitico dove fu fondata nelVI secolo la città frigia di Pteria. Il sito è formato da unaterrazza di più di 10 ettari, sulla quale si innalza a sud, finoa 1138 metri, l’antica acropoli. L’indagine geofisica harilevato la presenza di grandi edifici e strutture murarie sianella terrazza sia sull’acropoli, identificabili dopo gli scavicome edifici pubblici di fase ittita e tardo-romana. Ilrinvenimento di sei frammenti di tavolette cuneiformi(lettere, una festa, un rituale con un mito e un oracolo dalettura delle viscere), di bolli e una cretula con due improntedi un sigillo a stampo, indica nella fase imperiale ittita ilperiodo di maggiore fioritura della città, tra il XV e il XIIsecolo a.C.

In questa fase, Uşaklı Höyük raggiunse dimensioni e caratteridi un grande centro urbano con edifici pubblicimonumentali. Un gigantesco tempio (Area A: Edificio II) siestendeva nella città bassa orientale e circa 600 metri quadrine sono stati portati alla luce. L’edificio si innalzava su un’altaterrazza artificiale e se ne conserva il monumentalebasamento con muri in grandi blocchi e lastre in granito.

Un altro grande edificio (Area D: Edificio III) si innalzavalungo il lato meridionale dell’acropoli ed era anch’essocostruito su una terrazza artificiale che copriva, livellandolo,

Tipologia : ScavoLuogo : Uşaklı Höyük (Yozgat)Anno di Avvio : 2008Direttore : Prof. Stefania MazzoniCiviltà / Arco Cronologico : Età del Bronzo / Età Ittita,Età del Ferro / Età Frigia

Uşaklı Höyük,MissioneArcheologicaItaliana in AnatoliaCentrale

68

U

Uşaklı Höyük

şaklı Höyük, Hitit Fırtına Tanrısı’na adanmış belli başlıkutsal kentlerden biri olan Zippalanda’nın kalıntıları

üzerinde kurulmuştur. Bugün Yozgat ili sınırları içerisindebulunan sit alanı, Orta Anadolu platosunda, M.Ö. 16. ve 12.yüzyıllar arasında Hitit İmparatorluğu’nun kalbini teşkil edenKızılırmak (Antik Çağ’daki adıyla Halys) Havzası dahilindeyer almaktadır. Floransa Üniversitesi, 2008 - 2012 yıllarıarasında sit alanı ve çevresinde jeomorfolojik, jeofizik vearkeolojik araştırmalar yürütmüş olup; 2013 yılından itibarenise yıllık bir kazı programı takip etmektedir.

Uşaklı Höyük’ün merkezi, güneyde bir dizi tepe, kuzeyde iseEğri Öz Dere’yle birleşen menderes ile çevrili bir düzlükte yeralmaktadır. Güney yönündeki alçak tepelerin hemen ardındayükselen granitik yapıdaki heybetli Kerkenes Dağı’nınüzerinde, M.Ö. 6. yüzyılda Pteria adlı Frig kenti kurulmuştur.Sit alanı, 10 hektarı aşan bir terastan oluşmakta olup, üzerindeyer alan antik akropol güney yönünde 1138 metrelik biryüksekliğe erişmektedir. Jeofizik araştırmalar sonucu, gerekteras gerekse akropol boyunca iri yapılar ve duvarların varlığıtespit edilmiş; kazıları takiben ise bahsedilen yapı veduvarların Hitit ve Geç Roma dönemlerinden kalma kamusalişlevli binalara ait oldukları saptanmıştır. Kazılarda elegeçirilen altı adet çivi yazısı tablet parçası (bazı mektuplar,bir kutlama metni, efsaneyle bağlantılı bir ayin metni ve içorganlara dayanan bir kehanet metni), kil üzerine damgalamayöntemiyle elde edilen bir mühür baskısından hareketle,kentin Hitit İmparatorluk Dönemi dahilindeki en verimlievresinin M.Ö. 15 - 12. yüzyıllar arasında yaşandığınıbelgelemektedir.

Uşaklı Höyük, bu evrede anıtsal nitelikteki kamusal işlevlibinaları ile büyük bir kent merkezi boyutları ve özelliğinekavuşmuştur. Devasa tapınağı (A Alanı: Yapı II) aşağı şehrindoğusu boyunca uzanmakta olup; yaklaşık 600 metrekarelikkısmı gün ışığına çıkarılmış durumdadır. Yapı, yapay bir terasüzerinde yükselmekte olup; iri bloklardan ve granitlevhalardan oluşan duvarlarla çevrili anıtsal temeli konserveedilmiştir.

Çalışma Türü : KazıYer : Uşaklı Höyük (Yozgat)Başlangıç Yılı : 2008Başkan : Prof. Stefania MazzoniMedeniyet ve/veya Dönem : Bronz Çağı / Hitit, DemirÇağı / Frikya

Uşaklı Höyük,İç Anadolu’daki

İtalyan ArkeolojiHeyeti

69

U

un rilievo naturale: l’indagine geofisica ne ha rilevato lapianta di oltre 65 x 20 metri a grandi corti interne, tipicadell’architettura palatina ittita. Di questo edificio è statoscavato, nel 2015, un muro in grandi blocchi di granito, bentagliati e messi in opera a giunti smussati, una tecnicaimpiegata nell’architettura ittita monumentale.

Gli imponenti resti di questa fase e i frammenti di testi ittitidimostrano la fondatezza dell’identificazione del sito conZippalanda, la seconda città sacra degli Ittiti, dedicata alculto del Dio della Tempesta, che si trovava a 2-3 giorni dicammino dalla capitale Hattusa; il re, infatti, da Zippalandaraggiungeva Ankuwa (Alişar Höyük) dopo avere celebratoil dio sul Monte Daha, identificabile con il massicciogranitico di Kerkenes Dağ. Nella fase del Ferro (VIII-VI sec.a.C.) il centro doveva essere limitato alla sola alta cittadella,che era comunque fortificata da un complesso sistemadifensivo con un glacis a scarpata in pietra messo in luce sulversante sud-orientale dell’acropoli (Area C). Evidenze diun’occupazione datata alla fase tardo-romana sono stateindividuate nei settori della terrazza e dell'acropoli.

Akropolün güney kanadı boyunca yükselen bir diğer heybetliyapı (D Alanı: Yapı III) da aynı şekilde yapay bir teras üzerineinşa edilmiş olup; üzerini örttüğü bu teras, yapıyı doğal birtümsek ile aynı seviyeye getirmektedir. Jeofizik taramalar,geniş iç avlulardan oluşan, 65 x 20 metre boyutlarında olanve Hitit saray mimarisinin tipik özelliklerini yansıtan biryapının varlığına işaret etmektedir. Yapıda 2015 yılındayapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkan, köşeleri ustalıklayontulmuş ve iyi işlenmiş iri granit bloklardan oluşan duvar,anıtsal Hitit mimarisinin belirgin özelliklerini göstermektedir.

Bu döneme ait görkemli kalıntılar ve Hitit dönemine ait çiviyazısı tablet parçaları, Hattuşaş’tan 2-3 günlük bir yürümemesafesinde bulunan ve Fırtına Tanrısı’na yönelik ibadetlerinmerkezi olan ikinci en önemli Hitit kutsal kenti Zippalandaile ilişkisini doğrular niteliktedir. Nitekim kralın, granitikmasiflerden oluşan Kerkenes Dağı ile özdeşleştirilmesimümkün olan Daha Dağı’nda tanrıya yönelik ibadetlerigerçekleştirdikten sonra Zippalanda’dan yola çıkarakAnkuwa (Alişar Höyük) kentine vardığı bilinmektedir. DemirÇağı döneminde (M.Ö. 8. - 6. yüzyıl) şehir merkezininyalnızca yukarı şehirden (sitadel) oluştuğu düşünülmekteolup; etrafı ise akropolün güneydoğu yamacı boyuncauzanan, taş kaplı eğimli bir yüzeyden (glacis) oluşan gelişmişbir savunma sistemi ile çevrilmiştir (C Alanı). Teras veAkropolis kısımlarında Geç Roma Dönemi yerleşiminin (M.S.2. - 6. yüzyıl) izleri bulunmuştur.

70

Prof. Stefania MazzoniUşaklı Höyük Mosaici | Mozaikler

l sito di Yumuktepe, nel cuore della città di Mersin, è unacollina alta 23 metri, formatasi con la sovrapposizione di

insediamenti antichi, con un'eccezionale continuità di vita dicirca 9000 anni dalla Preistoria al Medioevo. Scavi inglesi neavevano rivelato lo straordinario interesse storico già nel1936, stimolando la ripresa delle ricerche a distanza di varidecenni. Obiettivo principale delle nuove indagini italiane èl’analisi di aspetti tecnologico-culturali che raggiunsero inseguito l’occidente e ne divennero parte imprescindibile dellastoria: tra questi agricoltura/allevamento, metallurgia,gerarchie sociali e scrittura, per non citare che i più salienti.

L'abitato più antico (7000 a.C.) fornisce una delle più anticheattestazioni dell’uso di animali e piante domestici, insieme adaltre innovazioni, come l'uso di sigilli che, impressi su grumidi argilla sulle chiusure di vari contenitori, permettevano diidentificarne i proprietari. L'abitato conteneva case di mattonecrudo, magazzini, strade, aree di lavoro e cimiteri. Lapresenza di materie non locali suggerisce che il sito gestisseun'ampia rete di scambi e varie manifatture, tra cui tessuti eornamenti di pietre dure.

La struttura del villaggio cambia nella fase successiva(Calcolitico Medio, 5000 a.C.), in cui le case si raggruppanoin un arco compatto con pochi accessi: una cittadellafortificata, forse legata a manifatture di alto valoretecnologico, come indicano le tracce dei primi esperimenticonosciuti di attività metallurgiche.

Questa fase porta in breve a grandi mutamenti sociali e a unabitato molto diverso, con un edificio monumentalecomposto da una sala centrale e varie stanze lateralipavimentate e intonacate. All'interno si trovavano centinaiadi ciotole di ceramica grossolana, di identica forma e volume,il cui probabile uso per razioni di cibo a lavoratori o perbanchetti collettivi rivela una forma di centralizzazione edistribuzione regolata di cibo da parte di élites, mille anniprima della nascita della società urbana.

Tipologia : Scavo e restauroLuogo : MersinAnno di Avvio : 2001Direttore : Prof. Isabella CanevaCiviltà / Arco Cronologico : Livelli Preistorici (Neolitico,7000-5000 a.C.; Calcolitico, 5000-3800 a.C; Bronzo, 3000-2700 a.C.) e storici (Ittita, 1600-1200 a.C.; Ferro, 800-300a.C.; Roma, I-II sec.; Medioevo, VIII-XIII sec.)

Scavi a Mersin-Yumuktepe: dalVillaggio al CentroUrbano

72

I

umuktepe yerleşmesi, Mersin şehrinin kalbinde,Prehistorya’dan Orta Çağ’a uzanan kesintisiz tabakaların

oluşturduğu, yaklaşık 9000 yıllık devamlılığı ile 23 metreyüksekliğe sahip bir tepedir. 1936 yılındaki İngiliz kazısonuçları, arkeoloji dünyasında büyük bir ilgi uyandırmış vebu çalışmaların yıllar sonra yeniden başlamasına ilhamkaynağı olmuştur. Yeni İtalyan kazılarının temel amacı ise,tarım, hayvancılık, metalürji, sosyal hiyerarşi gibi, zamaniçerisinde Batı’ya ulaşan ve insanlık tarihinin ayrılmaz birerparçası haline gelen teknolojik ve kültürel yönlerin analiziniyapmaktır.

En eski yerleşim (M.Ö. 7000), evcil hayvan ve bitkilerinkullanımının en eski örneklerini temsil etmesinin yanında,muhtemelen sahiplerinin tanınmasını sağlayan, kaplarınkapaklarındaki kil topaklar üzerine basılan mühürler gibidiğer yenilikler ile öne çıkmaktadır. Yerleşim alanı, kerpiçevler, depolar, yollar, çalışma alanları ve mezarlıklarıiçeriyordu. Yerleşmede lokal olmayan dokuma ve yarı değerlitaşlardan oluşan süs eşyaları gibi materyallerin bulunması,Yumuktepe’nin Neolitik Dönem’de geniş bir coğrafi alanıkapsayan ticaret ağına dahil olduğunu göstermektedir.

Bir sonraki evrede köyün yerleşim yapısı değişir (OrtaKalkolitik, M.Ö. 5000): az sayıda erişimi olan evler kompaktbir yay şeklinde gruplanmıştır. Bilinen ilk metalurjik faaliyetdenemelerinin izleri, surlarla çevrili kalenin yüksek teknolojiküretimlerle bağlı olduğunu düşündürmektedir.

Döşemeli ve sıvalı merkezi bir salon ile yan odalardan oluşananıtsal bir yapının tespiti, bu evrede yaşanan büyük birtoplumsal değişimin varlığına işaret etmektedir. Bu yapınıniçinde bulunan, belirli bir form ve hacme sahip yüzlerceçanak, çömlek ve kasenin, merkezi yapıyı oluşturan élitestarafından, işçiler veya toplu ziyafetlerin gıda tahsisi içinkullanıldığı düşünülmektedir. Tüm bu verileribirleştirdiğimizde, 1000 yıl sonra Mezopotamya’da tarihsahnesine çıkacak kent toplumunun embriyo hali ile karşıkarşıya olduğumuzu söylememiz mümkündür.

Çalışma Türü : KazıYer : MersinBaşlangıç Yılı : 2001Başkan : Prof. Isabella CanevaMedeniyet ve/veya Dönem : Tarih Öncesi (Neolitik,M.Ö. 7000-5000; Kalkolitik, M.Ö. 5000-3800; Bronz, M.Ö.3000-2700) ve tarihi (Hitit, M.Ö. 1600-1200; Demir, M.Ö.800-300; Roma, 1 - 2. yüzyıl; Orta Çağ, 8 - 13. yüzyıl)

Köyden KentMerkezine

Mersin-YumuktepeKazıları

73

Y

Nell'età del Bronzo, il sito appare di nuovo fortificato emostra nuove relazioni con le culture dell'Egeo. È l’etàdell’emergenza degli Stati, come quello Ittita, di cuiYumuktepe fu rilevante centro, con nuove, sempre piùpoderose fortificazioni. Il declino degli Ittiti nell’età del Ferromostra a Yumuktepe una riduzione dell'abitato: le numeroseceramiche pregiate di provenienza greca e cipriotasuggeriscono che il sito fosse un centro carovaniero più cheurbano, una tappa tra la costa e l’interno.

In età Romana, ceramiche tipiche ne attestano la presenza inun piccolo villaggio. L’ultimo grande insediamento del sito èinvece medievale (VIII - XIII sec.), legato da relazionicommerciali sia con Bisanzio sia con i regni islamici siriani:un quartiere di abitazioni e botteghe ricche di ceramicheinvetriate e pregiati materiali intorno ad una piccola chiesacon pavimenti in opus sextile e affreschi murali, di cui restasolo traccia.

Oltre allo scavo, le ricerche applicano metodologie analitichesu campioni di terreno, di resti faunistici e botanici, distrumenti litici, e di ceramiche, al fine di determinare letecnologie, l’uso degli spazi, le attività e le zone diprovenienza delle materie prime usate. L’équipe comprendequindi archeologi, geologi, antropologi, archeozoologi epaleobotanici, in collaborazione con laboratori di analisiarcheometriche di varie istituzioni scientifiche italiane estraniere.

Bronz Çağı'nda ise, yerleşmenin yeniden surlarla çevrilmişolduğu ve Ege kültürleri ile yeni ilişkiler geliştirdiğigörülmektedir. Hititler gibi merkezi devletlerin ortaya çıktığıtarihi dönemde Yumuktepe, yeni ve daha güçlü surları ileyine önemli bir merkez olmaya devam etmektedir. Hititlerinçöküşüne denk gelen Demir Çağı’nda Yumuktepe yerleşmesiküçülür: Yunan ve Kıbrıs kökenli değerli çanak-çömlekler,yerleşmenin kentsel bir merkezden çok, kıyı ve iç kesimlerarasında kullanılan bir kervan merkezine dönüştüğüne işaretetmektedir.

Roma çağını karakterize eden tipik çanak-çömleklerin tespitedildiği evrede, Yumuktepe küçük bir köye dönüşür.Yumuktepe’nin son büyük dönemi ise Orta Çağ Bizansevresine denk gelmektedir (8 - 13. yüzyıl); o dönem Bizansile ve Suriye kökenli İslam krallıkları ile yakın ticari ilişkileresahip olan yerleşme, opus sectile zemini ve duvar freskleri(yalnızca izleri kalmış) olan küçük bir kilisenin etrafında, sırlıseramikler ve değerli malzemelerin olduğu dükkanlar veevlerden oluşan bir mahalledir.

Yumuktepe’de, kazı çalışmalarının yanı sıra, teknoloji, alankullanımı, faaliyetler ve hammadde kaynaklarının geldiğiyerlerin belirlenmesi amaçlarıyla, toprak örnekleri, fauna vebotanik kalıntıları, taş aletler ve seramik malzemeler de analizyöntemleriyle araştırılmaktadır. Bu anlamda çalışmalar,arkeologlar, jeologlar, antropologlar, arkeozoologlar vepaleobotanistlerden oluşan geniş bir uzman kadrosuyla veİtalyan ve uluslararası bilim kuruluşlarının arkeometrik analizlaboratuvarlarıyla işbirliği içerisinde yürütülmektedir.

74

Prof. Isabella Caneva

76

Foro Romano, Roma

nkara’da bulunan İtalya Büyükelçiliği, İtalya veTürkiye arasındaki kurumsal, siyasi, ticari ve kültürel

ilişkileri düzenler, iki hükümet arasındaki, organize suçlarve terör dahil pek çok alanda işbirliklerini güçlendirir,konsolosluk ağını (İstanbul Başkonsolosluğu, İzmirKonsolosluğu, Fahri Konsolosluklar) koordine edici rolüstlenir. İtalya Büyükelçisi Türkiye’de faaliyet gösterentüm diğer İtalyan kurumların aktivitelerinin tanıtım vekoordinasyondan sorumludur. Büyükelçilik bünyesindekiKonsolosluk Ofisi Türkiye’de ikamet eden veya turistikamaçla bulunan İtalyan vatandaşlarına hizmet ederken,Ticaret Ofisi ise ülkede faaliyet gösteren yaklaşık 1300İtalyan firmasına asiste etmektedir. Başkentin anaarterlerinden olan Atatürk Bulvarı üzerinde yer alanBüyükelçilik, 1938 - 1940 yılları arasında Mimar CacciaDominioni tarafından projelendirilmiştir. İstanbul’da iseeskiden Büyükelçilik binası olarak kullanılan VenedikSarayı ve Osmanlı Sultanı’nın İtalya kralına armağanı olanVilla Tarabya bulunmaktadır.

[email protected]

İtalya Büyükelçiliği

A'Ambasciata d'Italia ad Ankara cura le relazioniistituzionali, politiche, commerciali e culturali fra l’Italia

e la Turchia, favorisce la cooperazione tra i due governinei vari settori, incluso il contrasto della criminalitàorganizzata e del terrorismo, svolge un ruolo dicoordinamento della rete consolare (Consolato Generaledi Istanbul, Consolato di Izmir e Consolati Onorari).L’Ambasciatore d’Italia promuove e coordina le attività ditutti gli altri enti italiani che operano in Turchia. L’UfficioConsolare dell’Ambasciata eroga servizi agli italianiresidenti ed ai numerosi turisti che visitano la Turchia,l’Ufficio Commerciale assiste le circa 1.300 imprese italianeche operano nel Paese e le moltissime che dall’Italiaguardano al mercato turco. La sede dell’Ambasciata, chesi trova in Atatürk Bulvarı, la principale arteria dicomunicazione della capitale, è stata progettata tra il 1938e il 1940 dall'architetto Caccia Dominioni. Ad Istanbul sitrovano il Palazzo di Venezia, ex Ambasciata dellaSerenissima, e Villa Tarabya, donata dal Sultano ottomanoal Re d’Italia.

Ambasciata d’Italia

Sistema Italia

78

L

Ambasciata d’Italia | İtalya Büyükelçiliği, Ankara

Türkiye’dekiİtalyan Kurumları

79

stanbul İtalya Başkonsolosluğu, İtalya ile işbirliği yapmakisteyen yerel kurum ve kuruluşların, İstanbul’da ikamet

eden, şehri ziyaret eden veya buradan transit olarak geçenİtalyan vatandaşlarının, başkonsolosluk yetki alanında(büyük kısmı Türkiye’nin kuzey bölgelerinde) faaliyetgösteren İtalyan ve Türk şirketlerinin kentteki başlıcareferans noktasıdır. Başkonsolosluk, Ankara’dakiBüyükelçilik, ICE ve İtalyan Ticaret Odası ile işbirliği içinde,İstanbul’da ve kendi yetki alanı sınırları içinde faaliyetgösteren ve Türkiye pazarına ilgi duyan İtalyan şirketlerinedanışmanlık hizmeti vermektedir. 2015 yılındaBaşkonsolosluk 114.488 vize işlemi yapmış bunların 110.998tanesini olumlu olarak sonuçlandırmıştır (Türkiye’de en çokvize başvurusu İstanbul bölgesinde yapılmaktadır). Vizeişlemleri oldukça kısa süreçlerle çözülmekte, iş vizelerineözellikle önem verilmektedir. Aynı zamandaBaşkonsolosluğun, İstanbul’da faaliyet gösteren İtalyankurum ve kuruluşları ile olan işbirlikleri de önemlidir.İstanbul Başkonsolosluğu, İstanbul İtalyan Kültür Merkezi,kentte yer alan 3 İtalyan okulu, İtalyanca öğrenimi bulunanTürkçe tedrisatlı okullar ve İstanbul’un belli başlıÜniversitelerindeki eğitimcilerle işbirliği yaparak İtalyan dilive kültürünün yayılmasında da önemli rol oynamaktadır.

[email protected]

İstanbul İtalya Başkonsolosluğu

İl Consolato Generale ad Istanbul è il punto diriferimento in città delle Autorità ed Istituzioni locali

interessate a cooperare con l’Italia, della comunità italianaqui residente, dei connazionali in visita o transito, dellerealtà imprenditoriali italiane e turche che operano nellavasta circoscrizione consolare che si estende a gran partedella Turchia del Nord. In raccordo con l’Ambasciata adAnkara e in collaborazione con ICE e Camera diCommercio Italiana, il Consolato Generale assiste lenumerose imprese che operano ad Istanbul e nellacircoscrizione di competenza e che guardano concrescente interesse al mercato turco. Nel 2015 il ConsolatoGenerale ha trattato 114.488 domande di visto e ne harilasciati 110.998 (il più alto numero di visti rilasciati acittadini turchi avviene ad Istanbul), con tempi dilavorazione estremamente brevi, garantendo particolareattenzione all’utenza business. Importante altresì il ruolodi indirizzo e raccordo nei confronti delle Associazioniitaliane operanti ad Istanbul. Il Consolato Generale d’Italiaè inoltre impegnato in attività di promozione della linguae cultura italiana, in collaborazione con l’Istituto Italianodi Cultura, le tre scuole italiane presenti in loco (dallamaterna al liceo), le scuole di ordinamento turco coninsegnamento parzialmente in italiano e i lettori attivipresso alcune delle principali università di Istanbul.

Consolato Generale d’Italia ad Istanbul

I

Palazzo di Venezia | Venedik Sarayı, İstanbul

80

talya Birliği’nin sağlandığı 1861 yılından bu yanaİzmir’de hizmet veren Konsolosluk, Türkiye Tarihi’nin,

özellikle 20. yüzyıldaki en belirleyici tarihi süreçlerinetanıklık etmiştir. Zaman içerisinde hizmet yelpazesinigenişleten İzmir İtalya Konsolosluğu, yüzyıllardan beriTürkiye’de bulunan İtalyan ailelerin torunları olanyurttaşlarının yanı sıra turistik amaçla ülkede bulunanyurttaşlarına ve Türk vatandaşlarına çeşitli hizmetlersunmaktadır. Bir yandan tüm yıl boyunca kenti ziyareteden ve konsolosluğun hizmet alanında yerleşik olanonbinlerce İtalyan vatandaşına hizmet verirken, diğeryandan, 2015 yılında 26.880’a ulaşmış olan vize sayısıylada Türk vatandaşlarına ayrı bir hizmet sunmuştur.Konsolosluk ayrıca, Ankara İtalya Büyükelçiliğiyle işbirliğiiçinde ve Türkiye’deki İtalyan kuruluşlarının desteğiyle(ICE-İtalyan Ticaret Merkezi, İtalyan Ticaret Odaları,Comites, Kültür dernekleri gibi) İtalyan kültürü veekonomisinin tanıtımını yürütmekte ve Ege Bölgesindefaaliyet gösteren İtalyan şirketlerine hizmet vermektedir.

[email protected]

İzmir İtalya Konsolosluğu

İl Consolato d’Italia a Izmir opera in città fin dall’Unitànazionale italiana nel 1861 e ha dunque attraversato tutti

i momenti cruciali della storia turca più recente. Col tempo,le funzioni del Consolato si sono ampliate, passandodall’assistenza ai connazionali residenti - molti dei qualidiscendenti di famiglie italiane presenti in Turchia dasecoli - all’erogazione di servizi anche in favore degliitaliani “di passaggio” e dell’utenza turca. Da un lato,infatti, il Consolato assiste i numerosissimi italiani che,durante tutto l’anno visitano la città e più in generale lacircoscrizione consolare, che copre un territorio vastissimoed include numerose località di primaria importanza perl’economia ed il turismo turchi. Dall’altro, il Consolatoeroga visti all’utenza locale, avendo raggiunto nel 2015 ilragguardevole traguardo di 26.880 visti emessi. IlConsolato, infine, d’intesa con l’Ambasciata ad Ankara econ il supporto delle varie articolazioni della presenzaitaliana in Turchia (ICE, camere di commercio, Comites,associazioni culturali, ecc.) è da sempre impegnatonell’attività di promozione della cultura e dell’economiaitaliane, nonché nell’assistenza alle imprese italiane chelavorano nella regione egea.

Consolato d’Italia ad Izmir

I

stanbul İtalyan Kültür Merkezi 1951 yılında imzalananİtalya - Türkiye Kültür Antlaşması çerçevesinde

Beyoğlu bölgesinde Casa d’Italia adıyla bilinen tarihibinada faaliyette bulunmaktadır. Bina, İtalyan mimarEdoarda De Nari’nin eseri olan art-déco tarzında 200 kişilikbir tiyatro salonunu da bünyesinde barındırmaktadır.İstanbul İtalyan Kültür Merkezi İtalyan dili ve kültürününtanıtımı ve yayılmasını sağlamakta, Türkiye ile İtalyaarasındaki kültürel işbirliğine ve böylelikle taraflarınbirbirlerini daha iyi tanımalarına katkıda bulunmaktadır.İtalya üzerine, mevcut üniversite sistemi ve eğitim burslarıhakkında bilgiler verir, farklı sektör ve disiplinlerikapsayan zengin ve çok yönlü bir kültürel etkinlikprogramı sunar. İstanbul İtalyan Kültür Merkezi tümseviyelerde İtalyanca dil kursları düzenler, yaklaşık 12.000kitap içeren bir kütüphaneye sahiptir ve İtalyan dilsertifikalarının yetkili sınav merkezidir.

[email protected]

İstanbul İtalyan Kültür Merkezi

İ’Istituto Italiano di Cultura di Istanbul opera in virtùdell’Accordo Culturale stipulato tra Italia e Turchia nel

1951 e ha sede nello storico edificio, denominato Casad’Italia, nel quartiere di Beyoğlu dove vi è anche un teatroin stile art-déco, da circa 200 posti, opera dell’architettoitaliano Edoardo Nari. L’Istituto Italiano di Culturapromuove e diffonde la lingua e la cultura italiana,contribuendo allo sviluppo della reciproca conoscenza edella cooperazione culturale tra Italia e Turchia. Fornisceinformazioni sull'Italia, sul suo sistema universitario, sulleborse di studio disponibili, organizzando e attuando unprogramma di eventi culturali che include una vastagamma di discipline e settori. L’Istituto Italiano di Culturadi Istanbul offre al pubblico corsi di lingua italiana,possiede una biblioteca di circa 12.000 volumi ed è sededegli esami di certificazione della conoscenza della linguaitaliana.

Istituto Italiano di Cultura di Istanbul

L

81

talyan Dış Ticaret ve Tanıtım Ajansı - ICE’nin İstanbulofisi İtalyan firmalarının uluslararası ilişkilerini

geliştirmek amacıyla bir dizi faaliyetlergerçekleştirmektedir; bu faaliyetler İtalyan ve Türkfirmalarına hizmet vermek, bilgi toplayıp iletmek (sektörbazında pazar araştırmaları, işbirliği olanakları), tanıtımetkinlikleri düzenlemek, Türk firmalarını İtalya’yagötürmek, eğitim ve kişiye özel hizmetler olaraktanımlanabilir. Kişiye özel hizmetler arasında en çok önemverilen İtalyan firmalarının Türk pazarına girmelerini ve işilişkilerini sağlamlaştırmalarını sağlamaktır.

[email protected]

İtalyan Dış Ticaret ve Tanıtım Ajansı-ICE

İ‘ufficio di Istanbul dell'ICE, l'Agenzia per lapromozione all'estero e l'internazionalizzazione delle

imprese italiane, realizza una complessa serie di attivitàche vanno dall'assistenza a imprese italiane e locali allaraccolta e divulgazione di informazioni (indagini dimercato settoriali, guide, congiuntura), dalla realizzazionein loco di iniziative promozionali all'organizzazione dimissioni di operatori locali in Italia, dalla formazione aiservizi personalizzati. Particolare importanza rivestono iservizi per supportare le imprese italiane a penetrare e aradicarsi nel mercato turco.

ICE

L

talya merkezli ihracat kredisi kuruluşu SACE (CDPgrubu), ihracat operasyonlarını ve uluslararası

faaliyetleri desteklemeye yönelik geniş hizmet yelpazesinesahip bir sigorta ve finansal hizmetler sağlayıcısıdır. Buhizmetlerin arasında ihracat kredisi, kredi sigortası, siyasirisk sigortası, finansal teminatlar, kefalet ve faktoring deyer almaktadır. SACE, 189 ülkede değeri 78 milyar avronunüzerinde sigorta işlemleriyle, çoğunluğu KOBİ’lerdenoluşan 20.000’i aşkın İtalyan şirketine hizmet vermektedir.Özellikle altyapı, sağlık, petrol ve doğalgaz, otomotiv,leasing, demir-çelik sektörlerinde yer alan, değeri 2 milyaravronun üzerinde sigortalı işlemler ve teminatlıyatırımlardan oluşan SACE portföyüyle, Türkiye, SACE’ninen önem verdiği pazarlardan biridir. SACE İstanbul ofisiTürkiye’de 2010 yılından beri faaliyet göstermekte ve yerelknow-how birikimiyle müşterilerimizin işletmeihtiyaçlarının karşılanmasına destek sağlamaktadır.

[email protected]

SACE

İa SACE è una società di credito d’esportazione aventela sua sede in Italia (Gruppo CDP) e fornisce servizi

assicurativi e finanziari a sostegno di una vasta gamma dioperazioni internazionali e di esportazione. Fra questiservizi sono inclusi crediti d'esportazione, assicurazionedel credito, assicurazione contro i rischi politici, garanziefinanziarie, fideiussione e factoring. La SACE serve oltre20.000 imprese italiane, soprattutto le PMI (piccole emedie imprese), con oltre 78 miliardi di euro di transazioniassicurate in 189 paesi. La Turchia è uno dei mercati chiavenel portafoglio della SACE, con oltre 2 miliardi di euro intransazioni assicurate e investimenti garantiti, soprattuttonei settori delle infrastrutture, della sanità, oil & gas,automotive, leasing, ferro ed acciaio. Oltre alle sue attivitàoperative in Turchia, la SACE, grazie all’apertura del suoufficio a Istanbul nel 2010, offre un know-how locale ainostri clienti, garantendo sempre il suo sostegno persoddisfare le loro esigenze di business.

SACE

L

82

stanbul’da yer alan IMI Devlet Fen Lisesi ve GalileoGalilei Fen Lisesi, İtalya’nın birleşmesinin öncesinde

kurulmuş olup, eğitimlerini halen başarıylasürdürmektedir. Her iki okulda da Türk ve İtalyan eğitimve pedagojik sistemlerinin bir sentezi ile eğitim verilmekteolup, dersler İtalyanca, Türkçe ve İngilizce olarak devametmektedir. Eğitim döneminin sonunda hem İtalya hem deTürkiye’de geçerli bir lise diploması verilmektedir.Bunların dışında, Konsolosluk binalarının arasında birİtalyan devlet ortaokulu ve Marco Polo özel anaokulu veilkokulu yer almaktadır.

İzmir’de ise “Scuola Italiana”, anaokul ve ilkokuldüzeyinde eğitim vermektedir.

İtalyan Okulları

İd Istanbul sono presenti sin dall’epoca preunitaria ilLiceo Scientifico Statale IMI (Istituti Medi Italiani) ed

il Liceo Scientifico Galileo Galilei paritario. Entrambioffrono una sintesi dei sistemi scolastici e pedagogici turcoe italiano, le materie vengono insegnate in italiano, turcoed inglese e, alla fine del percorso scolastico, vienerilasciato un diploma d’istruzione secondaria riconosciutocongiuntamente da Italia e Turchia. All’interno degli spazidegli edifici consolari vi sono anche una scuola mediastatale italiana, il cui curriculum è conforme a quellonazionale, e la scuola privata dell’infanzia e primaria MarcoPolo.

Ad Izmir è attiva la "Scuola Italiana", a livello infanzia eprimario.

Le Scuole Italiane

A

ürkiye’de İtalyan Ticaret Odası 1885 yılındakurulmuştur. Merkezi İstanbul’da olmakla beraber

Ankara’daki Büyükelçilik bünyesinde de bir ofisibulunmaktadır. 1973 yılında İtalyan Hükümeti tarafındanresmi olarak tanınmıştır. Bugün 650 aktif üyesi bulunanOda, Türkiye’de birçok İtalyan Ticaret Odası’nı vekurumunu temsil etmektedir. Gerçekleştirdiği sayısızaktivitelerle İtalya ve Türkiye arasındaki ticari ilişkilerigeliştirmeyi ve güçlendirmeyi hedeflemektedir.

[email protected]

Türkiye’de İtalyan Ticaret Odası

Ta Camera di Commercio Italiana in Turchia è statafondata nel 1885 e ha sede a Istanbul, con un ufficio ad

Ankara presso l’Ambasciata. Nel 1973 è stata ufficialmentericonosciuta dal Governo Italiano e ad oggi conta circa 650imprese associate. La Camera rappresenta in Turchianumerose Camere di Commercio ed enti italiani. Con lesue attività mira a sviluppare e ad incrementare gli scambied i rapporti commerciali tra l’Italia e la Turchia.

Camera di Commercio Italiana in Turchia

L

994 yılında kurulan İzmir İtalyan Ticaret Odası İtalyanHükümeti’nce 1997 yılında resmi olarak tanınmıştır.

Dünyadaki İtalyan Ticaret Odaları Birliği’ne kayıtlı olanOda’nın ana hedefi Türkiye ile İtalya arasında ticari,ekonomik ve yatırımlarla ilgili ilişkilerin gelişmesi içinfaaliyetlerde bulunmaktır. İzmir İtalyan Ticaret Odası 2003yılından bu yana ISO 9001 - 2008 Sertifikası’na sahiptir.

[email protected]

İzmir İtalyan Ticaret Odası

1a Camera di Commercio Italiana di Izmir è stata fondatanel 1994 e riconosciuta dal Governo Italiano nel 1997.

Registrata presso l’Associazione delle Camere diCommercio Italiane nel Mondo, il suo obiettivo principaleè di realizzare attività volte a favorire le relazionieconomico-commerciali e gli investimenti tra l’Italia e laTurchia. Dal 2003 la Camera di Commercio Italiana di Izmirè in possesso della certificazione ISO 9001 - 2008.

Camera di Commercio Italiana di Izmir

L

83

Pompei

a realizzazione della presente Pubblicazione è stata coordinata dall’UfficioEconomico e Commerciale e dall’Ufficio Culturale dell’Ambasciata d’Italia ad

Ankara. L’Ambasciata d’Italia ringrazia le Istituzioni italiane in Turchia e tuttii partner privati che hanno reso possibile questa iniziativa.

Abbiamo illustrato le storie di 17 missioni archeologiche italiane che negli ultimidecenni hanno realizzato ricerche e scoperte straordinarie in Turchia econtribuito a rafforzare ulteriormente i rapporti culturali bilaterali.

L

u yayın, İtalya’nın Ankara Büyükelçiliği’nin Ekonomi ve Ticaret Ofisi ileKültür Ofisinin koordinasyonunda hazırlanmıştır. İtalya Büyükelçiliği bu

inisiyatifin gerçekleştirilmesini sağlayan Türkiye’deki İtalyan kurumlarına veözel şirketlere teşekkürlerini sunar.

Yayın, Türkiye’de son yıllarda oldukça önemli araştırmalar ve keşifler yapmış 17İtalyan Arkeoloji Ekibinin hikayesine ve bu çalışmaların iki ülke arasındaki

B

84

Missioni Archeologiche Italiane in Turchia - … · della storia dell’umanità, quali l’età...

Documents

Transcript of Missioni Archeologiche Italiane in Turchia - … · della storia dell’umanità, quali l’età...