Indice Relazione Soi

11
10 | INDICE Indice pag. Capitolo 1 DUE OCCHI E UNA PERCEZIONE: VANTAGGI E LIMITI Fisiologia e fisiopatologia della visione binoculare ................. 21 Emilio C. Campos, Laura Sapigni Visione binoculare normale .................................... 21 Rappresentazione soggettiva dello spazio ........................ 22 Fusione sensoriale, rivalità retinica e aniseiconia ................... 23 Stereopsi – diplopia fisiologica.................................. 23 Fusione motoria ............................................. 24 Fisiopatologia della visione binoculare e sintomatologia .............. 25 – Diplopia e confusione ...................................... 25 – Soppressione ............................................ 25 – Corrispondenza retinica anomala ............................. 26 – Visione binoculare anomala ................................. 27 Compensazione dei prismi – Movimenti di vergenza anomali ....... 28 Utilità pratica della visione binoculare anomala .................. 28 Sviluppo e consolidamento delle funzioni visive ...................... 29 Emilio C. Campos, Laura Sapigni Guardare, Vedere, Percepire ................................... 29 Sviluppo refrattivo ........................................... 31 Sviluppo dell’acuità visiva ..................................... 32 Esperienze sensoriali e regolazione delle connessioni sinaitiche: corpo genicolato laterale e corteccia visiva ........................ 34 Accomodazione e meccanica pupillare ........................... 35 Riflesso di fissazione ......................................... 36 Fusione sensoriale e motoria ................................... 36 Visione Binoculare Normale (VBN) – Stereopsi ..................... 37 Vizi di refrazione e alterate funzioni visive ......................... 37 I movimenti oculari al servizio della visione binoculare ................. 41 Marco Nardi, Francesco Nasini, Teresa Mautone Cenni anatomici ............................................. 41 – Muscoli retti .............................................. 41 – Muscoli obliqui ............................................ 42 Azione dei muscoli extraoculari ................................. 43 – Terminologia ............................................. 43 – Azione dei singoli muscoli ................................... 45 I movimenti oculari ........................................... 47 – Terminologia ............................................. 47 – Convergenza totale ........................................ 48 – Divergenza .............................................. 48 Le leggi della motilità oculare ................................ 48

description

Gli strabismi e le anomalie della motilità oculare

Transcript of Indice Relazione Soi

Page 1: Indice Relazione Soi

10 | INDICE

Indice

pag.

Capitolo 1 DUE OCCHI E UNA PERCEZIONE: VANTAGGI E LIMITI

Fisiologia e fisiopatologia della visione binoculare . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 EmilioC.Campos,LauraSapigni Visione binoculare normale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Rappresentazione soggettiva dello spazio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Fusione sensoriale, rivalità retinica e aniseiconia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Stereopsi – diplopia fisiologica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Fusione motoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Fisiopatologia della visione binoculare e sintomatologia . . . . . . . . . . . . . . 25 – Diplopia e confusione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 – Soppressione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 – Corrispondenza retinica anomala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 – Visione binoculare anomala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 – Compensazione dei prismi – Movimenti di vergenza anomali . . . . . . . 28 – Utilità pratica della visione binoculare anomala . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Sviluppo e consolidamento delle funzioni visive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 EmilioC.Campos,LauraSapigni Guardare, Vedere, Percepire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Sviluppo refrattivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Sviluppo dell’acuità visiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Esperienze sensoriali e regolazione delle connessioni sinaitiche: corpo genicolato laterale e corteccia visiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Accomodazione e meccanica pupillare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Riflesso di fissazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Fusione sensoriale e motoria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Visione Binoculare Normale (VBN) – Stereopsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Vizi di refrazione e alterate funzioni visive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

I movimenti oculari al servizio della visione binoculare . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 MarcoNardi,FrancescoNasini,TeresaMautone Cenni anatomici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 – Muscoli retti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 – Muscoli obliqui. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Azione dei muscoli extraoculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 – Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 – Azione dei singoli muscoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 I movimenti oculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 – Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 – Convergenza totale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 – Divergenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 – Le leggi della motilità oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Page 2: Indice Relazione Soi

INDICE | 11

Capitolo 2 GLI STRABISMI

Definizione e classificazione degli strabismi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 MariaTeresaRebecchi Esodeviazioni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Esotropie concomitanti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Esotropia accomodativa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Esotropia non accomodativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 – Esotropia essenziale infantile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 – Esotropie non accomodative acquisite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Exodeviazioni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Exodeviazioni secondarie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 – Exotropie sensoriali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 – Exodeviazioni consecutive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Strabismi verticali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 – Iperfunzione dell’obliquo inferiore (Strabismo sursumadduttorio) . . . . . 57 – Deviazione Verticale Dissociata (DVD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 – Sindromi alfabetiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Forme particolari di strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 – Sindrome di Stilling-Türk-Duane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 – Sindrome di Brown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 – Sindrome di Moebius. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Fibrosi dei muscoli extraoculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Sindrome aderenziale di Johnson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Strabismus fixus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Miopatia distiroidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Miopatia miopica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Fratture del pavimento dell’orbita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 – Oftalmoplegia progressiva esterna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Strabismo paralitico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 – Paralisi del III nervo cranico (oculomotore) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 – Paralisi del IV nervo cranico (trocleare) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 – Paralisi del VI nervo cranico (abducente) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Strabismi latenti. Le eteroforie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 RiccardoFrosini,MattiaPasti,SaverioFrosini Considerazioni generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Esoforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 – Principi di terapia delle esoforie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 – Esotropia intermittente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 – Exodeviazioni latenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Exoforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 – Exotropia intermittente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 – Iperforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 – Cicloforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Esotropie concomitanti: classificazione e diagnosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 PaoloNucci,MassimilianoSerafino Esotropia Congenita (ET congenita) o Esotropia Essenziale Infantile (EEI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

pag.

Page 3: Indice Relazione Soi

12 | INDICE

– Eziologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 – Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 – La posizione anomala del capo nella esotropia congenita . . . . . . . . . . 80 – Tossina botulinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Esotropia accomodativa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 – Esotropia accomodativa ipermetropica o refrattiva . . . . . . . . . . . . . . . . 83 – Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 – Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 – Esotropia parzialmente accomodativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 – Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 – Esotropia da elevato rapporto CA/A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 – Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 – Prognosi delle esotropie accomodative. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Esotropia acquisita non accomodativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Esotropia, nistagmo e torcicollo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 – Nistagmo latente (fusional maldevelopment nystagmus) . . . . . . . . . . . 87 – Nistagmo congenito associato ad esotropia costante . . . . . . . . . . . . . . 88 – Nistagmo con blocco in convergenza (o “esotropia da blocco del nistagmo”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 – Sindrome di Ciancia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Esotropia ciclica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Esoforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Insufficienza di divergenza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Pseudo-esotropia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Esotropia sensoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Exotropie concomitanti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 CarloChiesi Classificazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 – Exoforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 – Exotropia Intermittente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 – Exotropia acquisita da scompenso di exoforia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 – Exotropia da deficit parziale misconosciuto del III n.c. . . . . . . . . . . . . . 95 – Exotropia essenziale congenita. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 – Exotropia secondaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 – Exotropia da anomalie anatomiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Diagnostica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Terapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Strabismi paralitici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 PaoloEmilioBianchi,MartinaSuzani Nervo oculomotore comune (III nervo cranico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 – Forme congenite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 – Forme acquisite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 – Forme nucleari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 – Forme fascicolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Nervo trocleare (IV nervo cranico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 – Forme acquisite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Nervo abducente (VI nervo cranico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 – Forme acquisite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

pag.

Page 4: Indice Relazione Soi

INDICE | 13

– Lesioni nucleari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 – Lesioni fascicolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 – Lesioni nello spazio subaracnoideo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 – Gestione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Panoramica delle cause di paralisi nelle varie sedi di lesione . . . . . . . . . 109 – Lesioni fascicolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 – Spazio subaracnoideo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 – Seno cavernoso e fessura orbitaria superiore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 – Orbita. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Paralisi di sguardo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Aspetti riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 – Posizione anomala del capo (PAC). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 – Meccanismo della macchia cieca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Se e quando operare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Strabismi meccanici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 CostantinoSchiavi Etiopatogenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Diagnosi di strabismo meccanico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 La Sindrome di Brown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 – Diagnosi e diagnosi differenziale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 – Terapia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Strabismo meccanico nelle fratture orbitarie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 – Quadro clinico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 – Trattamento. Fratture recenti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 – Trattamento delle forme stabilizzate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Sindrome aderenziale di Johnson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Miopatia distiroidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 MarcoNardi,TeresaMautone,FrancescoNasini Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Patogenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 – Fattori genetici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 – Fattori ambientali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 – Fattori meccanici e traumi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Classificazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 – La miopia distiroidea: diagnosi clinica e strumentale . . . . . . . . . . . . . 126 – Terapia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Sindromi da anomalie dell’innervazione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 AnnaDickmann,DomenicoDiNicola,SergioPetroni Sindrome di Stilling-Türk-Duane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 – Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 – Eziopatogenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 – Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 – Diagnosi differenziale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 – Terapia non chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 – Terapia chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Fibrosi Congenita dei Muscoli Extraoculari (Congenital Fibrosis of the Extraocular Muscles – CFEOM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

pag.

Page 5: Indice Relazione Soi

14 | INDICE

– Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 – Terapia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Paralisi orizzontale di sguardo e scoliosi (HGPPS) . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Sindrome di Möbius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 – Patogenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 – Eziologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 – Terapia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Sindrome di Marcus Gunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Sindrome da deficit unilaterale dell’elevazione (MED: Monocular Elevation Deficiency) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Strabismi da anomalie innervazionali acquisite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 – Eziopatogenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Genetica delle Sindromi da anomalie dell’innervazione . . . . . . . . . . . . . 147

Capitolo 3 L’AMBLIOPIA

L’ambliopia: classificazione e fisiopatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 AdrianoMagli,RobertaCarelli Fisiopatologia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Classificazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 – Ambliopia strabica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 – Ambliopia anisometropica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 – Ambliopia isometropica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 – Ambliopia meridionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 – Ambliopia da deprivazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

L’ambliopia: incidenza, impatto socio-economico, anche l’occhio “sano” non lo è . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 CostantinoSchiavi Prevalenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Impatto socio-economico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Prevenzione/screening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Fisiopatologia. Anche l’occhio sano non lo è . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Diagnosi e terapia. Concetto di guarigione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 MichelaFresina Diagnosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 – Osservazione dell’occhio preferito per la fissazione . . . . . . . . . . . . . . 178 – Differente reazione del bambino all’occlusione di un occhio rispetto all’altro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 – Riscontro oggettivo di una anisometropia all’esame della rifrazione in cicloplegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 – Presenza di stereopsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 – Presenza di movimenti fusionali normali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 – Esame del fundus oculi e della fissazione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Terapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 – Correzione ottica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 – Occlusione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 – Penalizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

pag.

Page 6: Indice Relazione Soi

INDICE | 15

– Trattamento medico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 – Nuove terapie anti-ambiopiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 – Ambliopia nell’afachia bilaterale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 – Ambliopia e chirurgia dello strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Concetto di guarigione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Conclusioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

L’ambliopia: utilità della prevenzione e della diagnosi precoce . . . . . . . . . 189 EmiliaGallo,AntonioRapisarda

Capitolo 4 SEMEIOTICA

Valutazione delle funzioni visive monoculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 StefaniaPiaggi Valutazione dell’acuità visiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 – Metodi obiettivi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 – Metodi soggettivi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 – Valutazione dell’acutezza visiva nei pazienti con nistagmo . . . . . . . . 203 – Valutazione dell’acutezza visiva nei pazienti con ambliopia . . . . . . . . 204 – Valutazione di altre funzioni visive monoculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Valutazione funzioni visive binoculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 MariarosaZanasi Test di Irvine (1945) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Test soggettivi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Vetri striati di Bagolini (1958) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Vetro rosso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Sbarra filtri rossi di Bagolini (1957) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Sinottoforo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Prova della diplopia fisiologica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Luci di Worth (1903). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Test delle Post-immagini di Hering-Bielschowsky (1937) . . . . . . . . . . . . 219 Stereotest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Concludendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

Esame della motilità oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 SimonaSimonetta,LucianoGraceffa Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Ispezione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 – Posizione anomala del capo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 – Caratteristiche orbito-facciali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 – Posizione e orientamento delle rime palpebrali. . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Semeiotica delle palpebre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 – Esame della statica palpebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 – Ptosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 – Retrazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 – Esame della dinamica palpebrale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Semeiotica dell’esoftalmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

pag.

Page 7: Indice Relazione Soi

16 | INDICE

Esame della motilità oculare estrinseca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 – Esame della fissazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 – Esame delle duzioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 – Esame delle versioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 – Esame delle vergenze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 – Le vergenze fusionali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 – Esame dei movimenti saccadici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 – Esame dei movimenti di inseguimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 – Esame del riflesso vestibolo-oculomotorio (VOR). . . . . . . . . . . . . . . . 239 – Esame del nistagmo optocinetico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 – Esame del fenomeno di Bell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Motilità oculare intrinseca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 – Esame della statica e della dinamica pupillare . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 – Esame dell’accomodazione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Esami diagnostici complementari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 – Head Tilting Test o Test di Bielschowsky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 – Test di Parks o Three Steps Test. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 – Test di Franceschetti-Borsotti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 – Test del vetro rosso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 – Cordimetria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 – Esame del campo di sguardo monoculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 – Limbus test di Kestembaum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 – Esame del campo di visione binoculare singola . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Misurazione dell’angolo di strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 MariaMottes Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Cover test con prismi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Schermi translucidi della Spielmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Test di Hirschberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Test di Krimsky. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Misura dell’angolo con il sinottoforo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Test soggettivi basati sulla diplopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 – Test del vetro rosso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Test soggettivi aploscopici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 – Coordimetro – Test di Hess Lancaster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Cilindro di Maddox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Ala di Maddox (Maddox-Wing Test) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Misura delle ciclodeviazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Capitolo 5 PRINCIPI DI TERAPIA

Terapia non chirurgica: lenti e trattamenti ortottici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 DonatellaBruzzichessi,DomenicaMangialavori,FrancoDelfinoCosimo Trattamento ottico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 – Lenti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 – Ipermetropia e Strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 – Miopia e Strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 – Decentramento delle lenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

pag.

Page 8: Indice Relazione Soi

INDICE | 17

– Prismi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 Trattamento ortottico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 – Esercizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 – Occlusione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Trattamento farmacologico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 – Miotici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 – Tossina botulinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Conclusioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Impiego della tossina botulinica nei muscoli oculari . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 ElenaPiozzi,AlessandradelLongo Meccanismo d’azione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Effetti collaterali/Complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Tossina per uso clinico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Indicazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 – Predittività pre-chirurgia diplopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 – Simulazione in casi elettivi del risultato chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . 278 – Esotropia infantile essenziale (o congenita) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 – Paralisi nervi cranici iatrogena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 – Rafforzamento della chirurgia tradizionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 – Paralisi nervi cranici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 – Strabismo consecutivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 – Tossina botulinica e bupivacaina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Nostra esperienza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Principi di chirurgia dello strabismo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 GiovanniBattistaMarcon,RaffaelePittino Indicazioni e scopi della chirurgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 Effetti della chirurgia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Scelta della tecnica chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Tecniche anestesiologiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 – Anestesia generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 – Anestesia peribulbare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 – Anestesia topica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Strumentario chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Tipi di accesso – Incisioni congiuntivali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 – Esposizione dei muscoli retti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 – Esposizione del muscolo obliquo inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 – Esposizione del muscolo obliquo superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Operazioni per indebolire l’azione di un muscolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 – Tecniche di indebolimento dei muscoli retti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 – Tecniche di indebolimento dell’obliquo inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 – Tecniche di indebolimento dell’obliquo superiore . . . . . . . . . . . . . . . . 293 – Miotomia marginale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Operazioni per rafforzare l’azione di un muscolo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Tecniche di supplenza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 – Considerazioni generali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 – Tecniche chirurgiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 Suture aggiustabili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 – Principi di tecnica chirurgica con suture aggiustabili . . . . . . . . . . . . . . 297

pag.

Page 9: Indice Relazione Soi

18 | INDICE

Effetti della chirurgia dello strabismo sulla statica palpebrale . . . . . . . . . 298 Considerazioni generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

Capitolo 6 IL NISTAGMO OCULARE PATOLOGICO

Nistagmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 PaoloNucci,MassimilianoSerafino Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Infantile Nystagmus Syndrome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 – Caratteristiche cliniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 Fusion Maldevelopment Nystagmus Syndrome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 – Caratteristiche cliniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 – Caratteristiche oculografiche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 Spasmus Nutans Syndrome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 – Valutazione clinica del paziente con nistagmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 – Diagnosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 – Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Terapia non chirurgica del nistagmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 AndreaCristianoPiantanida,GiancarloFalcicchio Nistagmo congenito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Trattamento pleottico del nistagmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 – Lenti a contatto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 – Prismi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 – Filtri medicali, dispositivi illuminotecnici e sistemi di ingrandimento . . 321 Nistagmo acquisito. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 – Nistagmo Acquisito Monoculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 – Nistagmo Acquisito Binoculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 – Nistagmo Volontario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

Terapia chirurgica del nistagmo oculare patologico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 GiovanniBattistaMarcon,RaffaelePittino Indicazioni chirurgiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Timing della chirurgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Nistagmo con posizione di blocco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Tecniche chirurgiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 – Nistagmo costante orizzontale con blocco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 – Nistagmo costante verticale con blocco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 – Nistagmo costante torsionale con blocco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 – Nistagmi senza posizione di blocco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 – Divergenza artificiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Casi particolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 – Nistagmo da monoftalmo funzionale congenito . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 – Nistagmo associato a eterotropia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 – Nistagmi acquisiti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

pag.

Page 10: Indice Relazione Soi

INDICE | 19

Capitolo 7 I TORCICOLLI OCULARI

I torcicolli oculari (posizioni anomale del capo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 MonicaStoppani Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 Note epidemiologiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Descrizione clinica del torcicollo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Classificazione eziologica del torcicollo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 – Torcicollo non oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 – Il torcicollo oculare. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 Classificazione eziologica del torcicollo oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 Classificazione clinica del torcicollo oculare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 Iter diagnostico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 Approccio terapeutico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Capitolo 8 ASPETTI MEDICO-LEGALI

Complicanze ed errori nella chirurgia dello strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 CostantinoSchiavi Complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 – Complicanze anestesiologiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 – Complicanze intra-operatorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 – Perforazioni sclero-coroideali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 – Perdita di un muscolo (“lost muscle”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 – Stupor pupillare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Complicanze post-operatorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Infezioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Miosite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Ascessi e granulomi delle suture. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Dellen corneali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Cisti congiuntivali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Ischemia del segmento anteriore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 – Modificazioni refrattive. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 – Diplopia post-operatoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 Errori nella chirurgia dello strabismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 – Ipercorrezioni e ipocorrezioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 – Errori diagnostici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 – Errori di tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

Complicanze ed errori nella terapia dell’ambliopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 MichelaFresina Comparsa di ambliopia nell’occhio sano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Diplopia post-trattamento. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Scompenso di una eteroforia o di un microstrabismo . . . . . . . . . . . . . . . 371 Diplopia dopo chirurgia refrattiva in soggetto ambliope senza visione binoculare normale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Conclusioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

pag.

Page 11: Indice Relazione Soi

20 | INDICE

Alterazioni oculomotorie da chirurgia oculare. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 PasqualeTroiano,GiuseppePerone,LorenzoPolo Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373 Anestesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 – Non infiltrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 – Infiltrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 Chirurgia dell’orbita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 – Decompressione orbitaria nell’oftalmopatia di Graves . . . . . . . . . . . . 375 Chirurgia del segmento anteriore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 – Problemi di tecnica chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 – Anomalie della motilità oculare preesistenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 – Aniseiconia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 – Previsione preoperatoria del rischio di anomalie della motilità oculare 377 – Impianto di Molteno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 – Impianto di Baerveldt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Chirurgia del segmento posteriore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 – Cause meccaniche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 – Cause sensoriali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

Ruolo dei traumi nelle alterazioni della motilità oculare . . . . . . . . . . . . . . . . 381 PasqualeTroiano,FilippoIncarbone,LorenzoPolo Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 Alterazioni della motilità oculare da trauma cranico. . . . . . . . . . . . . . . . . 382 – Lesioni degli emisferi cerebrali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382 – Lesioni delle connessioni vestibolari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 – Lesioni del cervelletto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 – Lesioni ponto-mesencefaliche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 – Lesioni dei nervi cranici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 Alterazioni della motilità oculare da fratture orbitarie . . . . . . . . . . . . . . . . 384 – Fratture dello scheletro orbitario interno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 – Fratture del margine orbitario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 – Fratture orbitarie associate a fratture di altre ossa facciali . . . . . . . . . 386 – Fratture dell’apice orbitario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Possibilità di interruzione della fusione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 CostantinoSchiavi

Diplopia e confusione: cosa fare?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 EmilioC.Campos,LauraSapigni Età infantile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 Età adulta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 – Strabismo concomitante insorto nell’età adulta. . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 – Strabismo paralitico insorto nell’età adulta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 – Strabismo concomitante insorto nell’età infantile . . . . . . . . . . . . . . . . 396 – Strabismo paralitico insorto nell’età infantile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

pag.