QUINTULLA D’ IN BURATIN CH’ US CIAMOVA PINÖTS (pioja pöcprès dau libbr itaglian id Pinöcchiu)

[Pinocchio in dialetto piemontese di Bandita]

1. U jera na voetta … … in rè, … na principèssa - u gniraiva da pensè, a quai ch’i léddzu. Nà! Iv saj xbalioi! U jera na voetta n’toec id lagn, proeppi d’quai che d’invèrn us bétta antra shtiva o antir camin da dèje foe pr’ishcaudè ra cà. An soe nait me ch’a fissa, ma n’bèl dì s’toec id lagn l’è finì antra buteja d’in vèdx arsjin ch’us ciamova Tunin Banchè, ma titch ij divu u Sciù Cirexa per via ch’l’aiva saimpr ra puncia du noos’ russa me na cirexa nittsa. U Sciù Cirexa, quande ch’u vag is toec id lagn, us fria r’man da tant ch’l’è cuntaint e u birboetta:

- S’lagn l’è rivò gishta ‘n taimp: a joe da fè na gamba a’n taurin. E, antra maintr ch’u diix paradx, u pia n’piuroet bèl anhwits pr’alvèje ra shcoertsia e fèle pì stì ma, quande ch’u fà per dèje ra primma piurò, u rèshta a cur brots antl’oiri pirchè l’à sentì na vuxinhna ch’a diva: - Picme naita scì foert! Fighirève n’poe me ch’u jè rishtò s’broov vèdx du Sciù Cirexa. Us baica ‘n giir per vagghe da 'ndà ch’a gniva sa vuux e un vag manch’ìn; u baica sutt’ar banc e ‘ndraint’a l’armori e un troewwa nin; u droeb ra poerta dra buteja per vagghe anssra shtrò, ma un' jè manc in’ânhma. Sa ch’l’è shtò dunca? - A joe capì - u diix a riìnda e gratandse ra pricca - us vag ch’am ra sun sugnoja sa vuux. Andumm'anan a cuu lavù. U branca turna r’piuroet e u cmaintsa a capitsè u toec.

- Ajja, it m’oi fò mò! - a broggia turna quara vuxinhna. Shtavoetta u Sciù Cirexa u jè rishtò, a cui oedx foera dra tèshta dra paw, ra bucca dùèrta e ra laingua ch’a pendiva me quara d’in can. Apaina ch’u s’arpìa n’shtiminin, a cu ra vuux ch’a trèmma, us bétta a chechedzè:

- Ma, ma, ma da 'ndà ch’r’è sciurtìa sa vuxinhna ch’a diva “ajja”? Sciuquì ‘n giir an vag d’ânhma viva. Un sarà mia s’tsap, ch’l’à amparò a piandze me n’fancioet?! An'ji poes naita craddze. Qual-quì l’è n’toec id lagna da brixè me i ootr, che s’it'él bétti antir foe it ji foi bujje na pignotta d’faxoei. O se dunca, … ch’uj sajja quaicadin shcuus’ andraintie? Pédz per chil ! Ara ‘l bét a poesht mì! E u branca a cun titt’e due r’man s’poevr toec id lagn e us bétta a pichèle saintsa pietò a cuntra r’miroje dra shtantsia. Poei u shtà a dir sainte s’u jè coecca vuux ch’as lamainta. U shpétta na minita, due, tsinqw, deex … ma un suced gnente.

- A joe capì - u diix tsircanda d’rie e a cur man antra pricca - us vag che sa vuux am ra sun anhmaginoja. Andumm'anan!

E, datu ch’u jè gnì na paw oerba, u proewwa a cantè per fè-se n’poe curoggi. Bitanda da port ir piuroet, u pia ‘n man ir piunat, u tocca a piunè sì e dzì e calì ch’u saint turna ra vuux ch’a rij e a diix: - Piantra, it im foi ir gatij anssra pantsa! Shtavoetta u Sciù Cirexa, mishchin, u jè rishtò bresò me s’u fissa shtò tucò dau lamp. Quand l’à dùèrt turna i oedx u s’è truwò anstò an tèra. Un’aiva manc pì fighira d’crishtian e ra puncia du soe noos’ - da russa ch’r’era - da ra paw r’era finhna dventoja bloe. 2. Ant’is mumaint-che-lì i piccu a ra poerta. - Agnì pira! - u diix l’arsjin saints’avajje ra foertsa d’ishtè sì an pé. U aintra antra buteja in vèdx tit'ixgaginò ch’us ciamova Giushpin ma i fioei dir paìs’, quand i 'wraivu fèle anrabiè, ij divu Pulentin per via dra soe pricca giona me ra pulenta. Chil uj pativa. Woja a ciamèle Pulentin. U dventova na béshtia e un'jera pì nin bun a tnile. - Bundì, Tunin - u diix. - Sa ch’ij faj an tèra paradx? - A mushtr a parlè ar firmìe. - Ma che broov! - Chi ch’l’è ch’u v’à purtò sciuquì? - Ir gambe! … L’è ch’a sun gnì da Vui per dmandève n’piaxaj. - Va bagn, sentumma - u rishpund l’arsjin shtanda sì ansir xnugge. - Shtamatin u m’è gnì n’ideja. A joe pensò d’fème n’bèl buratin id lagn, ma n’buratin shpeciool, ch’u soppa a balè, a batì-se a cu ra sciòbbula e a fè i saut murtool. A cun chil a voej girè pr’ir mund e wagnème da mangè e da baive. Sa ch’uv nan poor? - Broov, Pulentin! - a broggia quara vuxinhna ch’uns paiva capì da ndà ch’a gniva. A sentindse a ciamè Pulentin, Giushpin d'ra robbia u venn rus me n’pivrun e u diix a l’arsjin: - Pirchè ch’im pii an giir? - Av pij an giir? - I m’àj ditch Pulentin. - An sun naita shtò mì. - Per foertsa ch’i saj shtò Vui. - Nà! - Scì! - Nà! - Scì! E, a shcaudandse saimpr pì tant, dar paroelle i possu ai fotch e, piandse pr’ir coel, i s’ixgrafignu, is moerdu e is dognu. Finì d’pichè-se, Tunin us troewwa ‘n man ra pricca giona d’Giushpin, e qual’ootr u s’acoerdz d’avajje an bucca ra pricca grixa dl’arsjin. - Dème ‘ndré ra me pricca! - u broggia Tunin. - E Vui dème ra mia e a fumma poox. I dui vèdx i s’ishcambìu ir soe pricche, is dan ra man e i dziru d’rishtè amiix per saimpr. - E dunca, Giushpin - u diix l’arsjin per fè vagghe ch’u n’è pì anèc - qual ch’l’era r'piaxaj ch’i 'wraivi da mì?

- A ‘wraiva n’poe d’lagn da fè r’mé buratin. I m’él daj? Ir Banchè, tit cuntaint, u và piè qual toec ch’u jaiva fò truwè tanta paw ma, quand u shtà per cunssgnèle a l’amiix, u toec u dà n’shcrulun ch’uj’ishcoppa d’an man e u và a xbotte antir cavigge d’Giushpin. - Che gorbi ch’i jàj a 'rgalè ra roeba! I m’aj fò gnì tsoep. - Av dziir ch’an sun naita shtò mì! - E chì ch’l’è shtò dunca? - L’è titta culpa d’is lagn-che-quì. - Al soe ch’l’è shtò u lagn, ma i saj Vui ch’im l’aj trò antir gambe. - Ma mì an l’oe naita tirò. - Buxord! - Ufendìme naita, ch’av ciom Pulentin, saj! - Osu! - Pulentin! A sentindse turna ciamè Pulentin, qual-lì un'jà pì visht, u s’ixlantsa adoes a l’arsjin, e dzì boette da oerb. Finì d’batì-se, Tunin us troewwa dù xgrafgnaire an pì ansu noos’ e Giushpin dui butun an menu ansir curpat. Acscì, avanda fò potta, is dan ra man e i dziru d’rishtè amiix per saimpr. Giushpin us pia u soe lagn e, dinda grottsie a Tunin, tsupianda us nan và a cà sua. 3. Ra cà d'Giushpin r'era na shtantsiatta ch'a piova liix da'n sutishcora. Id moebbl u jera suul na careja, in létch e n'taurin. Ansir mirò d'adnan u s'avghiva n'camin a cur foe avishc, ... ma r'foe l'era dissegnò, e anche ra pignotta ch'aj bujiva 'ntsimma mandanda foera na niwra d'fim, r'era n'bèl dissagn. Apaina rivò cà, Giushpin u pia i atrèts e us bétta a fabrichè u soe buratin . Uj fà ra tèshta, i cavaj, i oedx, ... e u s'acoerdz che i oedx il baicu. Poei u s'acoerdz che u noos' ch'l'à apaina fò us bétta a crassce; uj mucca ra puncia, ma pì ch'ul tojja e pì ch'u dvainta lung. Poei ra bucca: a n'è manc ancù finìa ch'a cmaintsa a rie, a pièle an giir, e a trè foera ra laingua. Giushpin u fà mushtra d'naita e u cuntinnua a fè ir coel, ir shpolle, u shtoemmi e r'brottse. Apaina ch'l'à finì r'man, us saint a purtè via ra pricca: - Dommra 'ndré sibìt ! Ma r'buratin us ra bétta anssra tèshta, rishtandje a sutta shquoxi sufucò. Giushpin us sciwwa na lòccrima e uj venn da dì: - Pinoets!, mé coor fioe. An t'aiva manc ancù bitò n'noem, an t'oe manc ancù finì e tì dzà it manchi d'rishpèt a toe pore?! U rishtova da fè ir gambe e i pei. Taimp id finì, e Giushpin us saint a rivè n'cauts anssra foccia. - U m'ishtà bagn! A jaiva da pensèje primma, ara armoi l'è troep tordi. U pia r'buratin e ul bétta an pé an tèra per mushtrèje a caminè. An quottr e quottr'oet l'è bun a caminè da chil, u cuur per ra shtantsia e poei u possa ra poerta e u shcoppa. Giushpin uj cuur aproew, ma Pinoets u và pì lèsht e u fà di saut me na leevr. - Ciapèle! Ciapèle! - u bragiova l'oem. Ma ra giaint is bitovu a rie. A ra fin u riva n'carabigné che, sentinda tit is burdèl e pensanda ch'u fissa n'cavol shcapò ar padrun, us pianta a cur gambe lorghe an mèdz a ra shtrò deciis' a firmèle.

Pinoets u pensova d'passèje fra mèdz ar gambe, ma r'carabigné ul cioppa fòccile pr'u noos' (lung ch'u ssmïova fò apoeshta) e ul cunsagna au soe padrun. - Venn a cà, ch'a fumma i cùint!- Ma Pinoets us giocca bèl a lung an tèra e un voe nait andè. - Poevr buratin!- i dixu ra giaint - Qual'oem l'è bun a tajèle an tanci tuchin s'ij li lossciu! I àn fò tant e i n'àn ditch tante che r'carabigné l'à lasciò libbr Pinoets e l'à purtò an perxjun, ch'un saiva pì sa dì, soe pore. 4. Qual diauleri d'in Pinoets u tocca a cure pr'i camp, sautanda mirat, bishc e arianélle me'n cravun brivò dai caciaw. Quande ch'u riva adnan a ra cà u troewwa ra poerta rumboja. U ra shpuncia, u aintra e u dà r'frugiat. Poei u s'ansètta 'n tèra tit cuntaint. Ma a dira poec', pirchè antra shtantsia u jè quaicadin ch'u fà: - Crì crì ... - Chì ch'u jè ch'u ciomma? - us idmanda Pinoets pin id paw. - A sun mì! Pinoets us gira e u vag in groes gril ch'us rampigna adoxi sì pr'ir mirò. - E tì chì ch'it ei? - uj fà. - Im ciommu Gril Parlant e a shtog ant'issa shtantsia da pì 'd tsent'ogn. - Da ancoei peroe quara-quì r'è cà mia - uj rishpund ir buratin - e it devi fème r'piaxaj d'andètne. - Am nan vog, ma primma u 'mbzoe ch'at digga ra vritò pì groessa: woja ai fioei ch'i rishpundu a soe pore e soe more e ch'i shcoppu da cà. - Canta pira qual ch'it voei, Gril, tant mì adman am nan vog, sedunca a fots ra fin ch'i fan titch i fioei: im mandu a ra shcoera e um tucca shtidiè. Mì an n'oe proeppi naita quajja, u m'è pì coor cure aproew ar firfolle, muntè ansir piante e purtè via i shcardzlin da'nti nii. - Moi gnurant ch'it ei! A fanda paradx, da grand it pijran titch an giir. S'unt ghishta nait andè a ra shcoera, armenu ampora n'mishté, tant da wagnète da vive. - T'voei ch'at'él digga? - uj fà Pinoets.- Tra titch i mishtei ch'u jè, uj n'è jìn suul ch'um và bagn: qual id mangè, baive, durmì, admurème e fè r'plandrun da ra matinò a ra saira! - Quai ch'i fan paradx i finissciu a l'ushpiò o an perxjun. Poevr Pinoets, it'im foi proeppi paina. - E pirchè ch'at fots paina? - Pirchè ch'it ei in buratin e, shpecialmaint, it oi ra tèshta id lagn. A sentinda sa paroella, Pinoets u s'anrabìa, u branca n'marté e ul tira a cuntra 'r Gril. Foesscia un pensova manc id ciapèle, ma per dixgrottsia ul pia proeppi anssra tèshta. Ir Gril, mishchin, l'à avì ancù r'fioj per fè "crì crì" e poei l'è rishtò lì, sciacò 'ndà ch'l'era. 5. U cmentsipiova a gnì shchiir e Pinoets, ch'un'aiva ancù mangiò, us sentiva na fom da luuv. L'è 'ndò d'cursa vèrs ar camin pr'alvè r'quèrci a ra pignotta e baichèje 'ndrainta, ma ra pignotta an'era ootr che n'dissagn ansir mirò.

Ir poevr buratin us bétta a ravatè an titch i tirat e i cantun per tsérche n'poe d'pan sac, o d'pulenta, o sacsajja da mashtiè, ma un troewwa manc na ssmaintsa. U bajoshtra, u shpiwwa e us saint a xmangè ra pantsa. Piandzinda u painsa: - Ir Gril l'aiva raxun. S'an'ishcapova nait d'an cà e an fova nait giashtmè mé pore, ara an saraiva naita sciuquì bèl a suul. Che brit mò ch'l'è moi l'aptit! Alura u vag n'afori ariund antsimm'an midx d'armainta. L'è in'oev' id galinhna. Ul pia an man e ul boxa, da tant ch'l'è cuntaint. - E ara me ch'at coex'? - u painsa.- A purraiva fè na fritò. U poessa na pélla antsimm'an poe d'brèxa avishca, e uj bétta n'poe d'èwa an cambi dl'oeri o dir bitir, ch'uj nin'era naita. Quande ch'a fridz u rump l'oev' ma, ar poesht du rus e dir bianc, u venn a foera n'pulin tit cuntaint ch'u fà n'inchin e u diix: - Ma grottsie! It m'oi shcansò ra fatiga d'rumpe ra shcoertsia. At saliit! U droeb irj'ore, u pia ra fnèshtra e u xoera via. Pinoets u rèshta lì a cun l'oev' rut an man. U bot i pei e us bétta turna a piandze: - Me ch'l'aiva raxun ir Gril! S'a fissa shtò broov ... Ra pantsa aj bujiva saimpr pì foert. Acscì l'è sciurtì d'an cà pr'andè ar paìs' auxin, shperanda che là ij faissu ra limœxina d'in toec id pan. 6. L'era na saira d'invèrn britta britta. U trunova e lampdzova me se u tsé l'avàissa da piè foe, e n'airits fradx u shcrulova titte r'piante dra campogna, ch'i shcruscivu. Pinoets l'aiva paw, ma l'aiva na fom pì foerta che ra paw, dunca l'è partì paradx, ma andanda d'cursa. L'à truwò r'paìs' tit'ixmoert, a cur buteje, ir poerte e r'fnèshtre titte saroje. Pr'ishtrò, manc in can. U pariva ch'u fissa r'paìs' di moert! Pinoets, piò da ra dishperatsiun, u sunhna ar campanin d'na cà. - Quaicadin us farà vagghe! - u painsa. Difotti us ishpoerdz da ra fnèshtra n'vèdx a cur bertin da noetch an tèshta ch'u broggia: - Sa ch'i auraj, scì tordi? - S'i paj dème n'tuchin id pan, per piaxaj. - Shpétme ch'a venn sibìt! - u rishpund l'oem pensanda d'avajje da fè a cun jinhna d'qual lingere che d'noetch is admuru a sunè i campanin dir cà per fè dishpèt a ra giaint ch'i doermu. Doep a n'poe ra fnèshtra as droeb turna e ra vuux a fà: - Venn a sutta, e prunta r'capé! Pinoets us ishquotta ra tèshta e, antra maintr ch'u fà per ciapè qual ch'u gnirà dzì, us saint a bagnè tit da ra tèshta ai pei. Acscì us nan turna a cà shcuur me n'pulin, shtanc moert e pin id fom pì che primma. U s'ansètta e u rumba i pei bagnoi tacò a ra shtiva ch'u jera ra brèxa avishca 'ndrainta. U finish per durmì-se e i pei - ch'i eru d'lagn - i piu foe e bèl a pian i brixu e i dvaintu tsannr. U cuntinnua a durmì e runfè me se i pei i fissu d'in'ootr. Quande ch'l'è toesht dì us ixviggia pirchè i àn picò a ra poerta. - Chì ch'l'è? - u dmanda, bajashtranda e frïandse i oedx.

- A sun mì! - a rishpund na vuux: l'era Giushpin. 7. Pinoets un s'era nait acoertch che i soei pei i s'eru shfirwajoi. Apaina ch'u saint ra vuux id soe pore u shtà sì pr'andèje a drubì ma, doep dui o traj posh, u codz bèl a lung an tèra. - Droebme! - u bragiova Giushpin da'nssra shtrò. - Pâ, an poes naita! - u rishpund ir buratin piandzinda e rabatandse an tèra. - Cmèra ch'int poei naita? - I m'àn mangiò i pei. - E chì ch'ut jà mangioi? - Ir got - u diix Pinoets baicanda r'got ch'us admurova lì'wxin. - Dreob sa poerta, crishte! - An poes pì shtè 'n pé. Poevr-a-mì, um tucrà caminè an xnugiun per fin ch'a shcamp. Per fèra finìa, Giushpin us rampigna sì dar mirò e u aintra 'n cà da ra fnèshtra. Sibìt u 'wraiva dì e u 'wraiva fè, ma poei quande ch'u vag soe fioe giacò an tèra e saintsa pei an da bun, uj fà mò-prù. Ul pia 'n brots, ul boxa, uj fà r'carattse e - a cur lòccrime dzì dai oedx - uj diix: - Me ch'r'è 'ndoja ch'it t'ei brixò i pei? Acscì uj quinta titta ra shtoerria: ir gril, ir pulin, qual ch'u jà trò l'èwa 'nssra tèshta, ecéttera. Da tit s'angavign id dishcuurs, Giushpin uj capish na coessa sula: che Pinoets l'aiva na fom da murì. Us ranca da'ntra shtocca traj paire e uj'oeffr a Pinoets. Ma chil uj rishpund: - S'it voei ch'aj mangia, mùndimie. Ra frita a cu ra shcoertsia an ra poes vagghe. A Giushpin uj poor ishtranu, uj diix ch'u 'mbzoe ésse d'bucca bunhna, savajj'a mangè de tit, pirchè uns sà moi sa ch'ut poe sucedde antra vitta, ma poei u trà foera ra purinhna, u munda r'paire e u poessa ir shcoertsie ansu taurin. Pinoets u mangia ir prim paj e u fà per trè via l'arxjun. Giushpin uj tenn ir brots e uj diix: - Tirle naita via, u poe gnì bagn tit, antis mund-quì. - Ma mì l'arxjun anj'apains manc a mangèle, um fà shchinfi. U mangia titte trajje r'paire, e i arxjun - an cambi 'd trèje da ra fnèshtra - uj miggia ansèm ar shcoertsie. U bajoshtra e poei us bétta a piandze: - A joe 'ncù fom! - Ma mì an'joe pì gnente da dète - uj fà Giushpin. - Gnente franc? - U jè suul s'ishcoertsie e sh'arxjun id paj. - Patsiaintsa! ... S'un'jè d'ootr, am mandxroe na shcoertsia. U cmaintsa a mashtiè e, bèl a pian, u bétta dzì ir shcoertsie e, doep a isse, u fà foera i arxjun ascì. Quande ch'l'à curò tit, u bot ir man e u diix: - Ara scì ch'a shtog bagn! E Giushpin: - It vagghi ch'a jaiva raxun, uns sà moi me ch'a và a finì: ésse mush un và nait bagn! 8. Ir buratin, ara ch'u s'è 'lvò ra fom, us lamainta ch'u voe n'pora d'pei noev'. Giushpin, per cashtiig, ul losscia ch'u piandza na mèddza giurnò. Poei uj diix: - E pirchè ch'a duvraiva fète turna i pei? Per vagghe magora ch'it'ishcoppi n'otra voetta d'an cà?!

- At prumat ch'andand'anan a faroe r'broov. Giushpin, anche s'u fova ra foccia shchira, us sagrinova d'vagghe soe fioe paradx e - saintsa dì gnente - u pia dui tuchin id lagn e i soei fèer da lavù, u fà dui bèi pilin e uj tocca ar gambe d'Pinoets, ch'l'era andò durmì. Apaina ch'u s'acoerdz d'avajje turna i pei, ir buratin u sauta sì tit cuntaint e u diix: - Che pore broov ch'a joe! Per ricunusciaintsa, ara a voej andè a ra shcoera... Ma, pr'andè a ra shcoera, um ji và u shcussò. Giushpin, ch'u n'à manc in soed', uj fà n'vishtilin id papé a fiure. A Pinoets uj ghishta, u s'ishpéggia e uj poor d'ésse n'shgnuur. Ma poei uj venn an maint ch'uj manca l'afori pì 'mpurtant: u libbr. - It oi raxun - u dev'amatte Giushpin - ma mé ch'us fà? - Un'ji và wori, us và da n'librè e us cotta. - E i soed' andà ch'aj piumma?... Sentinda a dì paradx, Pinoets u dvainta muc. - ...A vigrumma - u losscia ditch alura Giushpin, ch'u s'anfira u soe curpat tit sartsì e u scioert d'an cà. Doep in'ura u riva a cuu libbr an man, ma r'curpat un l'à pì, e foera u fiucova. Soe fioe uj'idmanda sa ch'u n'à fò. - A l'oe vendì, pirchè um fova troeppa caud. L'era na bolla e Pinoets ul capish chil-ascì, pirchè ra miserria - quande ch'a jè - i ra capissciu titch, anche i fioei. 9. Doep ch'l'à xmis id fiuchè, Pinoets u cioppa ra shtrò pr'andè a ra shcoera. U tenn u soe libbr noev' sutt'ar brots e u painsa a sa ch'u farà: - Ancoei a voej amparè a léddze, adman a shcrive, e poeidman a fè i cùint. Broov me ch'a sun, prashta a wagnroe n'midx id soed' e, a cui prim soed' ch'a wogn, a voej catè n'bèl curpat noev' a mé pore, che per fème shtidiè l'è rishtò an mânhnie d'camixa a cu sa fradx-che-quì. Antra maintr ch'u painsa paradx u saint di tambuur a sunè. - Sa ch'r'è sa mìxica? Pecotu ch'a deev andè a ra shcoera, sedunca ... Us férma a pensè ancù n'poe ... e u pia na decixjun: - Ancoei a vog a vagghe da 'ndà ch'a venn sa mìxica, e adman a vog a ra shcoera: tant ra shcoera ... a n'ishcoppa mia! Acscì u s'anviora dzì da na shtrò e u riva ant'in paìs', antsimm'a na piottsa titta pinhna d'giaint, ch'is migiovu an giir a'n cabanoet sarò a cu na twojja. - Sa ch'u jè là 'ndrainta ? - u dmanda a'n fancioet. - Lédz, ch'u jè shcritch! - Al ledzraiva 'wrantera, ma ancoei an soe naita léddze. - Che osu ch'it ei! At'él lédz mì: "Gran cumeddia di buratin". - E quant ch'us ishpaind pr'andè vagghe? - Quottr soed'. Pinoets - chirjuus' me ch'l'era - uj diix, saintsa virgoegna: - It im ji daraivi quottr soed' finhn'a dman? - At ji daraiva 'wrantera, ma ancoei an poes naita. - At vaind ir mé vishtì ... - Sa ch'am nan fots d'in vishtì d'papé che s'us bogna an poes manc alvèmmle?

- U t'è pì coor ch'at dogga ir mé shcorpe? - Ra shcoertsia d'èrbu an và bagn manc da pitsè r'foe! - E quant ch'it im daraivi dir mé bertin? - L'è fò d'mulajja d'pan : um faraiva agnì i rot a mangè anssra tèshta. Pinoets u tribilova. A ra fin, u tsérca tit u soe curoggi e u riva a dì: - Ut và bagn s'libbr noev'? - Mì a sun in fancioet e an cot naita dai òtir fancioet - uj rishpund qual'ootr, ch'l'aiva pì giudittsi che chil. - Per quottr soed' s'libbr al cot mì - u broggia n'shtratsè ch'l'à sentì tit. U libbr u possa da na man a l'otra. E pensè che, per catèle, qual poevr'oem id Giushpin ara l'era a cà ch'u bativa i daintch da ra fradx. 10. Pinoets u riva dau teatrin che ra cumeddia r'è dzà cmentsipioja. I aivu trò sì ra twojja e u s'avghiva Arlichin e Purshnélla ch'i tacugnovu e i 'wraivu dè-se di lurdun e dir bacoje. Ra giaint is divertivu a cun titte s'scjene, e i fioei i riìvu. Poei, a l'impruviis', Arlichin u xmat id patajè, us gira vèrs a ra giaint, u punta n'dì e u broggia: - Madoenna santa! A doerm o ch'a sun xvidx? Un'è mia Pinoets, qual ladzì?! - O scì ch'l'è chil !!! - uj rishpund Purshnélla. - L'è Pinoets, l'è Pinoets, u nœshter fradé! - i broggiu titch i ootr buratin sciurtinda da dré dau teatrin. Alura chil u cuur e u và ansèm ai soei amiix a fè-se abratsè. Ma ra giaint is lamaintu, pirchè ra cumeddia an và nait anan. I fan agnì r'padrun du teatrin, ch'us ciamova Mangiafoe. L'era n'oem scì brit ch'u bitova paw suul a vaggle, e l'aiva na borba naira tant lunga che, caminanda, aj finiva sutt'ai pei. Ra soe bucca r'era lorga me n'furn, e i oedx i parivu dù lanterne a cuu limin avishc andrainta. Me ch'il vaggu, nin u fiojja pì: i buratin i trèmmu me tante foejje d'orbra. - Pirchè ch'it ei agnì a bitè disurdu antir mé teatrin? - u dmanda tit anrabiò a Pinoets. - Ma un'è nait culpa mia! - u tsérca d'ishchisè-se. - It vigroi, shtassaira a fumma i cùint! Finì ra cumeddia, Mangiafoe u prunta n'borbachì per fè-se coexe n'bèl agné da tsaina, ma ra lagna an'è nait a boshta per fèle rushtì ben-bagn, e alura u ciomma Arlichin e Purshnélla e uj cmanda: - Purtème qual buratin ch'a joe tacò apais' au cioe: l'è fò d'lagn bèl sac e um venn gishta bagn da trè antir foe. Arlichin e Purshnélla in'auressciu naita ma, avghinda i oedx'ishchiir dir padrun, i van a piè r'buratin che, turtsindse me n'anhwilla, u piandz: - Jitème! Jitème! An voej nait murì! 11. Mangiafoe u bitova paw, a cu sa borba naira anoerme, ma poei un'è ch'u fissa scì catiiv. Quand u vag Pinoets ch'u xbot per titch i vèrsh, uj fà mò prù e uj venn da shtraniwè. - Quand ch'u duvraiva piandze, ir padrun u shtraniwwa - u shpiega Arlichin.- Armoi it r'oi shcampoja. E difotti Mangiafoe u broggia:

- Finishra d'piandze, ch'it im foi agnì 'ncù pì fom! Peroe, ... che dishpiaxai pr'i toei s'at bitàissa antir foe! - E u shtraniwwa turna. - Saliit! - uj fà Pinoets. - Grottsie. D'otra port, u 'mbzoe capìme mì-ascì, ch'an'oe pì d'lagne da fè foe. Ma armoi it m'oi fò cumpascjun e, an cambi che tì, a brixroe in'ootr buratin dra mé cumpanìa. Wordie!, piè Arlichin, alièle bagn e trèle antir foe, che l'agné l'à da ésse ben rushtì. Sentinda a dì paradx, Pinoets u và a trè-se ai pei id Mangiafoe e u broggia: - Obbi pietò!!! Av'idmand ch'i fottsi ra grottsia ar mé amiix Arlic hin. - Un'jè d'grottsia ch'a tenna, s'at oe rishparmiò tì u 'mbzoe ch'a fottsa brixè in'ootr. - S'l'è paradx, brixè-me mì: un'è naita gisht che r'mé amiix Arlichin l'obba da murì per mì. S'paroelle i fan piandze titch i buratin ... e anche r'padrun - che sibìt l'era rishtò férm me ra giottsa - u cmaintsa a xlùè e a fè n'shtraniw doep a l'ootr, tant ch'u diix a Pinoets: - It ei in broov fioe: venn sciuquì e domme n'boox. - Dunca, inn ra faj ra grottsia?! - u dmanda a cun in firin id vuux Arlichin. - Av ra fots - u rishpund Mangiafoe shcrulanda ra tèshta.- Patsiaintsa, shtassaira u 'mbzoe ch'am rassagna a mangè l'agné mèdz crì. Savì dra grottsia, i buratin is béttu titch a cure antu teatrin anluminò da ra fèshta, e i sautu e i bollu titta ra noetch. 12. An sulidman Mangiafoe ul manda a ciamè e u voe savajje chì ch'l'è soe pore. - Us ciomma Giushpin - uj rishpund Pinoets. - E sa ch'u fà antra vitta? - U fà r'poevr'oem. Fighirève che per catème u libbr dra shcoera u s'è duvì vainde r'curpat, ch'un n'aiva d'ootr. - Ma worda tì, um fà mò-prù. Tenn, at dog tsinqw soed' ch'it ji vogghi a purtè d'cursa. Pinoets uj diix grottsie, u salita titch e us bétta 'n vioggi. Un'à fò manc mèdz chilœmmetr, ch'u shcuntra na vurp tsoeppa e n'got oerb ch'is rashtlovu anan, rumbandse jìn a cuntr'a l'ootr. - Bundì Pinoets! - aj fà ra Vurp - mì a cnush bagn toe pore. - E 'ndà ch'it l'oi visht? - A l'oe visht saira noetch anssra poerta d'cà sua. - E sa ch'u fova? - U bativa i daintch da ra fradx e da ra fom. - Scì ma ara boshta d'miserria - u bloga Pinoets tranda foera dar shtocche qual ch'u jaiva 'rgalò Mangiafoe. - Sa ch'it voei ch'i sajju tsinqw soed', int'ji foi wori! S'it venni a cun nujootr at mushtrumma n'poesht andà ch'it poei ardubièje, e poei fèje dventè tsaint, milla e dumilla. - E che poesht ch'l'è? - L'è r'Paìs' di Uruc . Là u jè n'poesht ch'us ciomma Camp di Miroccu: s'it ji ssmaini na munajja a ra saira, it ra docqui bagn e it voi a durmì titta ra noetch, an sulidman it ji troewwi na pianta carioja d'soed'.

- Che bèl'afori - un poe che dì Pinoets.- S'a résh a chéjje titch ish soed' av losh in bèl'argol. - Per caritò - a broggia ra Vurp - nujootr an summa naita anteressoi. - A laurumma per fè dventè ric i ootr - u shpiega r'Got. - Che brova giaint - u painsa Pinoets xmentiandse d'soe pore, dra shcoera e tit u rèsht.- Andumma, a venn a cun vujootr! 13. A foertsa d'caminè i rivu, shtanc me dir béshtie, da n'ushtarìa. Firmumse n'shtiminin - a diix ra Vurp - tant da mangè quaicoessa e durmì dù-traj ure, poei a ripartumma. I aintru e i s'ansèttu a toura, ma i n'àn wori fom. Ir Got, ch'l'à mò 'w stoemmi, per mangè na furtslinò d'poshtasciccia us fà purtè traj voette r'bitiir e r'firmodx gratò. Ra Vurp, an fà che shpiluchè titte r'pitantse - leevr, puloshtr, perniix, cunì, ranhne - tant ch'a ra fin uj venn mò 'w shtoemmi a chira-ascì. Pinoets u mangia 'ncù pì poec' pirchè un vag l'ura d'rivè antir Camp di Miroccu. Doep a'n poe, ra Vurp a cmanda a qual dl'ushtarìa: - Dù bèll'ishtantsie, inhna per qual'ishgnuur e l'otra per mì e r'mé amiix. Primma d'porte a farumma n'sugnin, ma avisève d'ixvigène anan ch'u fottsa dì. Apaina tucò u létch Pinoets us doerm, e us soegna d'ésse ant'in camp pin id piante carioje d'munajje ch'i pendivu. U xlunga na man per piène na brancò ma l'è xvigiò da traj culp ch'i piccu a ra poerta. L'era l'oesht, e u durmiun uj'idmanda: - I mei amiix i sun prunt? - Otirchè! I sun partìi ch'l'è dù ure . Ir Got l'aiva da passè a vagghe soe fioe marovi, ch'l'à i dzrun anti pei. L'era tant an'anscjetò ch'u s'è finhna xmentiò d'paghè. Ma l'à ditch ch'iv troewwi adman matin ar Camp di Miroccu - ra shtrò r'è quara-quì. Pinoets u poga tit e u port au shchiir. Uns sentiva d'ootr che di auxei ch'i xbativu rj'ore e, a'n bèl mumaint, l'è sciurtì na béshtia ch'a fova liix me na mushnera. - E tì chì ch'it ei? - uj broggia Pinoets. - A sun l'umbra dir Gril e a voej dite ancù na coessa: và 'ndré e poerta sh'soed' a toe pore, ch'l'è là ch'ut'ishpétta. Dà nait a maint a quai ch'it prumattu d'fète gnì ric an quottr e quottr'oet: o ch'i sun mot, o ch'it ambroejju. - Mì a voej andè anan. Tì it foi id lung i mèxim dishcursh, Gril. At saliit. - Bunhna noetch, mé coor fioe. E shperumma ch'it'ishcampi dai asciascin! Apaina ditch paradx ir Gril u s'è xmurtò, e ra shtrò r'è dventoja ancù pì shchira. 14. - Che brit ésse fioei: titch it broggiu, it dixu ra sua, is craddzu d'ésse toe pore o u toe mashtr. L'è 'ndawa, ch'a n'oe nait auscì dè maint a qual Gril ch'u parlova. A shtè a dir sainte chil, a duvraiva shcuntrè finhna di asciascin. Ancur'assè che mì aj'asciascin an'ji cradz naita: i sun i vèdx ch'ij àn troi foera per bitè paw ai fioei ch'i voeru scioerte d'noetch. E poei, anche s'ai shcuntràissa, ai shcuratraiva a bragiandie aproew, e se proeppi i fissu tant malanssgnoi da dème fashtiddi, alura a shcapraiva mì e a saraiva finìa. Un'à manc u taimp id raxunè bagn, ch'u saint a bugè r'fujoc adrer'a chil. Us gira e u vag dù umbre naire, angiarmoje a cun di soc anssra tèshta, ch'ij van aproew sautanda an puncia di pei me di fantoxma.

- Caquittie an-da-bun! - u painsa e, per shcunde i quòttir soed' ch'u jera rishtò, us ji bétta an bucca sutt'a ra laingua. U fà per shcapè, ma us saint a branchè pr'ir shpolle e dui vuxun ij broggiu: - Trà foera ra bursa o at matsumma! Pinoets, ch'l'aiva ra bucca pinhna e un paiva nait rishpunde a cun dir paroelle, u fà dir scjene per fè vagghe ch'l'è suul in buratin, ma quai-lai ins nan shtan mia: - A matsumma toe pore-ascì, s'int tiri naita foera i soed'! - Per caritò, mé pore nù! - u rugna Pinoets ma, a dinda paradx, ir munajje ij cioeccu antra bucca. - Shpiwwje!, sedunca at dumma camin nujootr! Il cioppu per ra tèshta e l'asciascin pì ciit u trà foera n'cuté per drubije ra bucca, ma Pinoets uj dà na murdiò ch'uj'ishtocca na man. U résh a liberè-se e u shcoppa, a cuj'asciascin aproew. An bèl mumaint u ni ra fà pì e us rampigna 'ntsimm'a na pianta, ma ij vishcu n'fashtin id lagne a sutta e u résh a shcapè per miroccu. U riva ant'in poesht ch'un poe pì passè pirchè us troewwa d'adnan in foes d'èwa shpoerca auta auta. U fà n'saut lung lung ch'u possa da l'otra port. Anche i asciascin i sautu, ma i piu mò l'abriiv e i coddzu antl'èwa. Pinoets us cherdziva, ch'i fissu xnïoi. Ma anvece u s'acoerdz ch'ij curu aproew ancù titch dui, a cui soc shcuur adoes e perdinda èwa me dù cavogne. 15. Ir buratin un nan paiva pì ma, giranda i oedx, u shcioir an tra mèdz ar piante na casatta bianca me ra fioecca. A cun qual poec' fioj ch'uj rèshta uj riva tacò e u picca a ra poerta. Un rishpund nin. U picca pì foert, sentinda i posh di asciascin ch'is auxinhnu, ma un rishpund turna nin. Visht ch'un serviva a gnente pichè, us bétta a dè cauts e teshtoje anssra poerta e alura a s'ishpoerdz da ra fnèshtra na bèlla fiuloetta a cui cavaj celèsht e ra foccia bianca me ra tsira, i oedx saroi e r'man ancruxoje ansu shtoemmi. Saintsa manc drubì ra bucca, a cu na vuxinhna ch'u poor ch'a venna da in'òtir mund, a diix: - Ant'issa cà-che-quì un'jè manch'ìn. I sun titch moert. - Droebme tì, armenu - us arcmanda Pinoets. - A sun moerta mì-ascì. A dinda s'paroelle ra fia a shparish. Pinoets un fà a taimp a drubì ra bucca per ciamèra turna ch'us saint a branchè pr'ir coel e dui vuxun ij dixu: - Ara int'iscoppi pì! Ir buratin u trèmma d'ra paw, e i soed' ch'u tenn'ishcuus' an bucca i cioeccu me n'sunajin. - It ra droebbi sa bucca o nù? - il minocciu i dui asciascin.- Ah, int rishpundi naita! Shtà dir vagghe me ch'a fumma! I tran foera dui cutei foi a puncia e i fan pr'anflitsèjjïe antir raine, ma r'buratin l'era fò d'lagn bèl diir e ir lomme is rumpu, lascianda i asciascin a cui manhni an man. - Voe dì ch'u 'mbzoe 'mpichèle - i deciddu i dui, ch'il liu, ij dan in grup an giir a ra gura, e a cu ra mèxma coerda i l'apaindu a'n rom d'ina rù ... e i s'ansèttu, shpitanda ch'u moeira. Ma chil doep dù ure l'è pì viiv che primma e i dui, shtuf d'ishpitè, is nan van, lascianda ditch: - As avgumma adman. It inn faroi ir piaxaj id fète truwè moert e a cu ra bucca dùèrta.

Antant, u s'era bitò a tirè n'airits ch'ul fova lucè da na port a l'otra me na xbalàutsia e u shciassova ir grup saimpr pì foert. Pian pianin u jè gnì ra vishta shchira, l'à xlungò r'gambe e l'è xvenì. 16. Armoi Pinoets, a foertsa d'painde da ra rù apais' pr'ir coel, u pariva pì moert che viiv. Per soe furtinhna, ra fia dai cavaj celèsht a venn turna da ra fnèshtra e al vag. Alura a bot traj voette r'man e n'farcat u venn a vagghe id sa ch'r'à d'mishté ra soe padrunhna (i devi savajje che chira r'era na shtria brova, na fatinhna, ch'a shtova ant'is boeshc da pì d'milla ogn): - Sa ch'a poes fè per Vui, shgnura Celèshta? - Xoera da qual buratin, tojja a cur bèc ra coerda ch'al tenn apais', e fole giachè anssl'èrba. Ir farcat u và e u fà qual ch'a jà cmandò. Poei ra fatinhna Celèshta a bot ir man dù voette e us presainta n'can barbuncin tit vishtì bagn. Chira aj diix id piè ra caroettsa, d'andè trè sì qual fancioet id lagn giacò anssl'èrba, e d'putrèle a cà. Taimp in quor'd'ura e ra Fatinhna a pia 'n brots ir poevr buratin, al poerta ant'ina shtantsiatta e a manda a ciamè i méddic pì broov dir paìs': na chirvélla, na tswittra, e n'gril. A voe savajje se s'fioe l'è viiv o moert. Ra primma vìxita r'è dra Chirvélla, ch'aj tucca n'brots, u noos', u dì mamlin e a cuncluud: - A joe l'amprescjun ch'u sajja moert; ma se poei un fissa naita moert, alura a saraiva sghira ch'l'è viiv. Ra Tswittra a n'è nait d'acoerdi: - Mì a dig ch'um poor viiv; ma se poei un fissa naita viiv, alura a saraiva sghira ch'l'è moert. U rèshta da sainte r'Gril: - E Vui sa ch'i dixi? - aj fà ra Fatinhna Celèsta. - Mì a dig che qual fioe lì a l'icnush dzà: l'è n'gran plandrun , ch'l'è saimpr an giir e u fà giashtmè soe pore. Pinoets u shcund ra foccia sutt'au lantsoe: u piandz e uj venn finhna u sengiut. - Quande r'moert u piandz, voe dì ch'u shtà per warì - a fà savajje ra Chirvélla. Ra Tswittra a n'è nait d'acoerdi: - Per cùint mé, quande r'moert u piandz, voe dì ch'uj rincrash a murì. 17. Sciurtìi i méddic, ra Fatinhna a và a tuchè Pinoets ansu tsiffr e a s'acoerdz ch'l'à na freevr da cavol. Alura a fà xlùè na puuvr bianca andraint'a'n biceer d'èwa e aj li mushtra, dindie: - Baiv, ch'an dù-traj dì it warissci! Ir marovi u shtoerts ra bucca e u voe savajje: - R'è duutsa o amora, sa roeba-che-lì? - R'è amora, ma at farà bagn. - S'r'è amora an ra voej-nu. Ra roeba amora an'im ghishta naita. - Baivra, che doep at dog na mentinhna per fète turnè ra bucca duutsa. - Primma a voej vagghe ra mentinhna. Chira aj dà ra shcòttura e aj nan losscia mangè dù-trajje, ma chil poei u troewwa tsaint'ishchise e ra maixinhna uns rassagna nait a pièra.

- It devi avajje n'mò serriu a cu ra freevr scì auta, int'oi naita paw id murì? - a proewwa a 'nsishte. - Paw an n'oe naita; pitoesht a moeir, che baive sa roeba. Proeppi ant'is mumaint-che-lì as droeb ra poerta e quottr cunìi nair i camollu 'ndrainta na cosscia da moert. - E vujootr sa ch'i 'wraj? - uj broggia r'marovi. - A summa gnii a piète. - A pième mì?! Ma an sun mia moert! - Scì, ma unt rèshta wori da vive, a cu sa freevr-che-lì. Alura Pinoets u ciomma ra Fatinhna tit ishpawentò, us fà dè r'biceer e ul baiv tit ant'ina gurò. - Patsiaintsa! - i dixu i cunìi andanda via - per shtavoetta a jumma fò n'vioggi a voej. Ra Fatinhna, na voetta che Pinoets l'è warì, aj fà: - A t'à fò bagn ra maixinhna, dunca! Int'oi nait virgoegna a fè tribilè paradx quande ch'it dixu d'fè na coessa, quai ch'it voeru bagn? Ara venn sciuquì e quintme n'poe me ch'r'è 'ndoja a cui asciascin. Chil uj fà titta ra shtoerria e, a ra fin, chira aj'idmanda andà ch'u jà bitoi, ara, i soed'. - A joe pèrsh antir boeshc - u rishpund, ma chil uj'aiva antra shtocca. A quintanda nait ra vritò , peroe, u soe noos' - ch'l'era dzà lung - us jè xlungò sibìt ancù quottr'adìe. - S'it joi pèrsh ant'is boeshc sciuquì'wxin aj truwumma, pirchè lì us troewwa saimpr tit, at garantish. - Ara um venn an maint - u diix ir buratin per gishtèra - an'joe naita pèrsh, a joe curoi a bvinda ra maixinhna. A quintanda s'otra bolla, peroe, u noos' l'è cherscì tant ch'u tucova da titte r'port ch'us girova. - Pirchè ch'it rii? - u voe savajje da ra Fatinhna. - A rij per me ch'it ei buxord. - E tì me ch'it foi a savajje se jìn u quinta dir bolle? - Ir buxìe is icnussciu sibìt, uj n'è id dù qualitoje: quare dar gambe chirte e quare dau noos' lung. Pinoets un sà pì 'ndà shcundì-se, da ra virgoegna. U shcapraiva, s'un fissa che u noos' l'era dventò scì lung ch'un girova pì da ra poerta per pajje scioerte. 18. Per ch'us alvàissa r'vittsi, a l'à lasciò xbotte tant ch'un s'è bitò piandze. Doep a pì d'medz'ura, a bot ir man e i aintru da ra fnèshtra n'sciom id dui o terxaint piunts ch'i van a bechè u noos' dir buxord tant ma tant ch'il fan agnì turna chirt nurmool. - Moi brova ch'it ei! - uj diix Pinoets shiwandse i oedx.- At voej bagn. - Mì-ascì at voej bagn, e s'it voei rishtè sciuquì a cun mì a sarumma me dui fradei. - Mì a rishtraiva 'wrantera, ... ma mé pore, mishchin? - Al mand a ciamè e al fumma agnì quì chil-ascì. - Davaj? S'a fumma paradx ai vog ancuntra. - Va bagn, ma baica d'naita perdìte. Pinoets u port e, quande ch'u possa antir boeshc, u saint a bugè adré ai briwoshtr. E chì ch'l'è ch'u scioert a foera?... Ir Got e ra Vurp, ch'un'jaiva pì vishtch da quara saira antl'ushtarìa.

- Caquile, u noeshtr amiix! - a broggia ra Vurp, agninda a baxèle.- Sa ch'it ji foi sciuquì? - T'savàissi, r'è na shtoerria lunga! - u sushpira, e uj ra quinta. Antra maintr ch'u porla, u s'acoerdz che r'Got l'è mut da na tsampa d'adnan. - Ndà ch'r'è finìa ra toe man? Ir Got un sà sa rishpunde. Uj painsa u soe soecciu: - L'è ch'a jumma shcuntrò n'vèdx luuv ch'u muriva d'ra fom e, n'avanda gnente da dèje, ir mé amiix u s'è mucò na tsampa a cu na murdiò e uj r'à troja da mangè. Cambianda dishcurs, ndà ch'l'è ch'it andovi scì d'cursa? - A vog ancuntr'a mé pore, ch'u deev rivè da'n mumaint a l'ootr. - E i toei soed'? - A joe 'ncù antra shtocca. - It ji venni dunca a ssminèje ndà ch'a divu l'otra voetta? - Ancoei an poes naita, aj venn adman. - Adman l'è tordi: ir Camp di Miroccu u l'à catò n'shgnuur che da 'dman un'ji farà 'ndè pì nin. Dunca fà prashta a decidìte: it venni a cun nujootr o nù? Pinoets usj'apainsa, ma a ra fin u fà me titch i fioei saintsa giudittsi: - Va bagn, andumma, a venn a cun vujootr! I possu da na tsitò ch'as ciamova "Cioppauruc", ndà ch'u jè n'midx id béshtie shploje e pinhne d'fom - can, galinhne, peure, faxan - e, dampumpoe, us vag a passè dir caroettse de lissu a cun dir vurp, ghèje o farcat andrainta. Finalmaint, i rivu ar Camp di Miroccu e ra Vurp a fà fè n'surc a Pinoets pr'anstrèje r'munajje. Poei al manda a piè n'poe d'èwa ant'in'arian lì'wxin per daquèje. - Sa ch'a deev fè d'ootr? - u dmanda Pinoets. - Boshta paradx, nujootr as nan pumma 'ndè. Tì, shpétta vint miniti, e it vigroi a shpuntè na piantinhna a cui bét foi me i soed'. In'ishtan manc a dir sainte ch'uj ringrottsia e is nan van pr'i soei afori. 19. Ir buratin u và fè n'giir per fè passè u taimp e, doep a'n poe, us anhnandìa turna vèrs ar Camp di Miroccu. Pensanda a titch i soed' ch'i l'ispéttu, ir coe uj bot ch'u poor n'arloeri. Quante coesse ch'us purrà catè: in palottsi, di cavoi, na cânnva d'rusoegliu per soe pore, na maixra pinhna d'fiottse a curj'amàndure e d'poshte duutse per chil ... Antra maintr ch'u caminhna vèrs ar Camp di Miroccu u baica s'u résh a vagghe ra soe pianta a cur munajje 'ntsimma ch'i lixu, ma l'è troep luntan. U s'auxinhna, u s'auxinhna, u riva finhna a 'ntsipalè-se antu surc andà ch'l'aiva ssminò, ma un vag ancù gnente. Us ranca na man da'ntra shtocca e us grotta ra tèshta baicandse an giir. Acscì u vag in papagol ch'u rij da'ntsimm'a na romma, ch'u shtova lì a wacè. - Sa ch'it oi tì da rie? - uj broggia. - A rij pirchè, antu shpiluchème, am sun fò r'gatij a sutt'arj'ore. Ir buratin un'ji dà manc a maint. U và turna a piè dl'èwa ant'na shcorpa e u bogna 'ncù n'poe u surc. Ar Papagol uj'ishcoppa da rie pì foert che primma. - D'in malanssgnò! - u s'anrabìa Pinoets - us poe savajje sa ch'it oi da rie? - A rij per me ch'it ei gnurant a craddze ch'us poessa fè di soed' saintsa wagnèssie a cuu lavù dir man o l'indzagn dra tèshta. - An résh naita a capite - u birboetta u gnurant.

- Che tèshta quoddra ch'it oi! Apaina ch'it t'ei xluntanò, quai dui i àn rancò r'munajje e i sun shcapoi. Cioppie, ara, s'it ei bun! Pinoets unj'auraiva naita craddze. Us bétta a shcavè r'foes, u và dzì tant da shtèje dritch andraintie, ma d'soed' ... manc ra ssmaintsa. Piò da ra dishperatsiun, u cuur an tsitò e u và denuntsiè i dui loddr an tribunool . Lì u jè n'scimiun ch'u fà da giùddice. Pinoets uj quinta tit, chil u shtà dir sainte e, quande ch'un'jè pì gnente da dì, u sunhna na campanhna e u diix ai dui can-da-wordia ch'i fovu da wordie: - S'poevr diou ch'ij'àn rubò i soed', pièle e purtèle an perxjun. Ij toppu ra bucca ch'un poe manc pruteshtè. An perxun uj rèshta dir bèl, e uj saraiva rishtò 'ncù pì tant se u scìndic, per fè fèshta granda antra tsitò id Cioppauruc, un'avais nait deciis' id bitè foera titch i loddr. - S'i scioertu d'an perxun titch i ootr, a voej scioerte mì-ascì - u pretaind Pinoets. - Nà! Tì in t'ei naita shcritch anssra lishta. - Cherdzime anssra paroella, av garantish ch'a sun in loddr mì-ascì. - S'l'è paradx, it oi dirit - aj rishpund ra wordia drubindie ra poerta. 20. Me ch'l'era cuntaint Pinoets, id sentì-se libbr! L'è shcapò via da'ntra tsitò e l'à piò ra shtrò pr'andè a cà dra Fatinhna. L'era n'tempits, u xbrufova e ra shtrò r'era titta na puciocca, ma chil u sautova me na leevr e, a curinda, ra fanga aj xblintsova finhna ansir capé. Antra soe tèshta u pensova: "Quante dixgrottsie ch'u m'è gnì adoes. E am ji sun meritoje. Ara a voej cambiè vitta e dventè broov. Mé pore, u m'avrà shpitò? E ra Fatinhna, am perdunnrà? E pensè che s'a sun viiv al deev a chira ..." Antant ch'u raxunova paradx, u s'è firmò d'culp e l'à fò quòttir posh andré. L'aiva visht, giacò per travèrs ansu santé, in bisciun vérd, a cui oedx id foe e ra cua ch'a fimova. Ir buratin us troewwa na paw ch'u shcoppa luntan a pì d'mèdz chilœmmetr, u s'ansètta antsimm'a na maxera e u shpétta che r'bisciun us nan vogga e ch'ul losscia passè. U shpétta n'ura, due, trajje ... ma quara beshtjittsa r'era d'lung scilà. Alura us fà curoggi, u s'auxinhna e uj diix: - Shchisème, i paj rumbève n'poe da na port, tant da lascème passè? L'era tèl-e-quool me parlè a n'mirò. U proewwa a 'nsishte: - Mé pore u m'ishpétta, l'è tant ch'un'im vag, im lossci passè? Ir bisciun l'era pì férm che primma: l'aiva sarò i oedx e un mandova manc pì d'fim da ra cua. - Ch'u sajja moert? - u shpera Pinoets frïandse r'man, e u fà per passèje a suvra. Ma un'à manc ancù finì id trè sì ra gamba che r'bisciun us drittsa me na moella e r'buratin , andanda 'ndré shpawentò, u s'angambora e u codz antra fanga a cur gambe a l'oiri. Avghinda s'buratin ch'u xbativa r'gambe me n'baboe anversò, ir bisciun u rij tant ch'us ji shcianca na vaina antu shtoemmi e, shtavoetta, u moeir an da bun. Pinoets u possa anan e u cuur per rivè cà primma ch'u venna shchiir. Perœ l'à na fom ch'uj venn da fè n'saut ant'na vigna pr'andè mangè dù axnélle d'mushcaté.

Un l'avàissa moi fò! Tit ansèm, us saint a sciachè r'gambe tra mèdz a dui fèr' ch'ij fan vagghe titte r'shtaire ch'u jè 'n tsé. L'era rishtò 'ndrainta a na tajoera bitoja lì per ciapè qual beshtjittse che, id noetch, i gnivu a mangè r'galinhne anti pulèi. 21. Là 'n giir un'jera manc na cà da fè-se sainte, per ra shtrò un passova nin, e l'era dzà 'ndò dzì u sù. A Pinoets uj agniva toesht da patì, quande u vag a passè na mushnera e uj ciomma ajit: - Per caritò, fà tì quaicoessa per liberème! - Pœvir fioe, me ch'it oi fò a finì 'ndrainta a'n ratarœ scì groes? - A jera andò antra vigna per chéjje dù axnélle d'iwwa ... - Scì, ma l'iwwa, r'era ra tua? - Nà. - E chì ch'u t'à mushtrò a purtè via ra roeba di ootr? - A jaiva fom. - A n'è naita na raxun pr'andè rubè. - L'è vaj, l'è vaj. N'otra voetta an'él fots pì. Ant'is mumaint che lì, da'nti firogn, us saint i posh dir padrun ch'u venn a vagghe s'u jè rishtò r'fuin o ra bèllura. Che surpraisa quande ch'u shcioir, a ra liix dra soe citilena, ch'u jè rishtò n'crishtian: - Ah, it ei tì dunca, ch'it'im purtovi via r'galinhne?! - Mì nù, mì nù - u rugna Pinoets - mì, tit qual ch'a paiva piè l'è n'shciancat d'iwwa. - Quai ch'i roebu l'iwwa i sun bun a rubè i puloshtr-ascì. Ara aj pains mì a dète camin! U l'ishtocca da ra tajoera, ul poerta antra curt id cà sua e, sciacandie r'coel an tèra a cun in pé, uj diix: - Ancoei u m'è moert ir can ch'um fova ra wordia. Tì, da shtanoetch, it pii u soe poesht. Uj bétta r'cularin e ul tocca a ra caina. - S'u piuvissa, it poei andè a sushta antra casatta dir can e, s'u venn i loddr, bojja! Lascianda ditch paradx, ir cuntadin u và a sarè-se an cà e Pinoets us bétta a cucciu e - shtanc moert tra fom, fradx e paw - us doerm. 22. L'era dzà dù ure ch'u runfova; vèrs a medzanoetch, i l'ixviggiu dir vuux ch'i vennu da'ntl'èra. I eru quòttir fuin; jìn u s'auxinhna ar casoet id Pinoets e u biffa: - Bunhna saira, Melamp! - Mì an'im ciom naita Melamp, chil l'è moert shtamatin. - It im pori broov tì-ascì; a pumma fè ir mèxim pot ch'a jaivu fò a cun chil: nujootr a gnumma na voetta a ra shmanhna e a purtumma via oet galinhne; sèt, as ji piumma nui, e jinhna at ra lasciumma a tì dzà bèl'a shploja antra toe casatta; boshta ch'it fottsi mushtra id durmì e ch'int bojji naita. As summa capìi? - Scì-scì! - u rishpund ir can da wordia - a joe capì finhna troep bagn. Acscì i quòttir loddr i van antir pulè ma, apain'andraint a, i saintu ra poerta a sarè-se: l'era shtò Pinoets, che poei u 'rlira e u fà gnì dzì r'padrun. - Finalmaint a v'oe ciapò! - e uj sèra andraint'an soc. - Ara av poert a quai dl'ushtarìa, ch'iv fan coexe bagn e iv fan passè per leevr: inv'él mérriti naita, ma mì a sun generuus'. A Pinoets, anvece, uj fà tante carattse: - Me ch'it oi fò a shquatèje? Melamp uns acurdziva moi id gnente.

Armoi l'era moert, e dè ra culpa ai moert un sèrv a wori, l'à pensò r'buratin. Ma poei un resisht pì e u quinta tit, per fè vagghe me ch'l'è shtò broov: - Mì a javroe titch i difèt dir mund, ma naita qual id jitè i disunèsht. - Broov! - l'à 'rcnuscì r'cuntadin - it ei in fioe ch'us mérrita n'premmiu, e mì a sun generuus'. Uj'ixlìa r'cularin e ul losscia 'ndè. 23. Pinoets u riva d'cursa finhn'ar prò ndà ch'a shtova ra Fatinhna ... suul che ra casatta an'jera pì! An cambi, u jera na cioppa d'morm a cu s'paroelle antsimmie: "sciuquì i àn anstrò ra fia dai cavaj celèsht, moerta id dishpiaxaj pr'ésse shtoja lascioja sula da soe fradé". Ir poevr buratin l'à piandzì tant da shcianchè-se r'coe. Us dishperova: - O Fatinhna, pirchè ch'it ei moerta tì, ch'it eri scì brova, e naita mì pitoesht, ch'a sun tant depèsht?! A voej murì mì-ascì! - us dishperova (e un paiva manc bitè-se r'man anti cavaj). Ul saint in crumb ch'u possa antl'oiri, a l'aut, e uj canta: - O bragiaran! sa ch'it ji foi giacò antsimm'a sa preja? - Int vagghi naita? a piandz! - us sagrinhna Pinoets tiranda sì ra tèshta e sciwandse i oedx a cur mânhnie. - Dimme n'poe - uj'idmanda, avghindle bagn, l'auxé - int'icnussci mia n'buratin ch'us ciomma Pinoets? - Pinoets? it oi ditch Pinoets? A sun mì! A sa rishpoeshta, ir Crumb u venn dzì a pussè-se an tèra. Me ch'l'era groes! - Dunca it'icnussci Giushpin-ascì? - S'al cnush! L'è mé pore. L'è 'ncù viiv? pirchè. - Traj dì fà a l'oe visht anssra shpioggia ch'us fabricova na borca per passè r'moor. S'poevr oem l'è pì d'quòttir maix ch'u gira a tsirchète e, n'avanda puscì truwète, u s'è bitò 'n tèshta d'andète tsérche an'Amérrica. - L'è luntan, da quì, ra shpioggia? - u dmanda Pinoets. - L'è luntan ma, s'it venni, at ji poert mì an shpolle. Ir buratin u sauta a cavol dir Crumb e i portu. I xoeru tit u dì, is férmu d'noetch ant'in pulè per mangè e baive, e ra matinò doep i rivu anssra shpioggia. Là u jè n'midx id giaint a cur brottse autsoje vèrs ar moor. Ir Crumb u fà carè dzì Pinoets, ch'u và sibìt a fè-se dì sa ch'l'è sucès. - L'è sucès - aj diix na vèggia - che n'pore ch'l'à pèrs soe fioe l'è partì an borca pr'andèle tsérche, ma r'moor l'è brit ancoei, e ra borca a shtà pr'andè sutta. E difotti uj poor id vagghe, luntan luntan, me na mèddza nuux a cun quaicadin antsimmie. U capish ch'l'è soe pore, uj broggia, uj fà sagn a cur mandil. E Giushpin u l'à 'rcnuscì, pirchè us leva ra bratta per fèje sagn, e u fà capì ch'u saraiva scì gnì ndré, ma r'moor un'él lasciova naita. Poei, u riva n'unda pì britta che rj'otre ... e ra borca ans vag pì a scioerte. Ra giaint, preganda, i cmaintsu dzà a 'ndè cà quande, da'ntsimm'an ruchè, us saint in brodx e us vag in fancioet ch'us ixlantsa antl'èwa: - A voej sarvè mé pore! Chil, ch'l'era tit fò d'lagn, u shtova a golla fòccile e u nuwova me n'pash. An bèl mumaint, in l'àn pì visht manc chil.

- Pœvir fioe! - us saint a dì da ra giaint che, bitandse turna a preghè, is nan van titch quantch a cà. 24. Pinoets l'è 'ndò 'nan a nuwanda titta ra noetch, an tra mèdz ai lamp e ra tampèshta. Quande ch'l'è toesht dì, n'unda al'ixbot antsimm'a na riva. Antant, l'era gnì ssragn e, a baicanda tit an giir, chil un vag ninhne borche, ma suul dl'èwa, da titte r'port: l'era finì antsimma a n'ìsula. Per furtinhna ch'u possa da lì n'pash e Pinoets u poe dmandèje: - Tì ch'it voi id lung anan e 'ndré andraint'ar moor, int'oi mia shcuntrò na barcatta a cun mé pore 'ntsimma, d'voette? - A cuu temperriu ch'u jè shtò, a sarà 'fundoja e toe pore u s'él sarà mangiò qual pash trisht che da n'poe d'taimp l'è gnì fè r'preputaint sciuquì 'n giir: ir Pash-can. - L'è scì groes is Pash-can? - u dmanda, preùcupò, Pinoets. - Groes?! L'à na bucca ch'uj passraiva n'trenu. Mèdz rassegnò, ir buratin us'anviora pr'in santé e u riva ant'in poesht ch'ij divu ir Paìs' di Oov Lavuratuur: là oegnidin l'aiva u soe da fè e, proeppi me dai oov, nin u shtova a fè r'plandrun. U noeshtr amiix, ch'l'era saintsa mangè da na giurnò, u proewwa a dmandè s'ij fan ra limœxina, ma l'à n'poe virgoegna, pirchè soe pore uj diva saimpr: "ra limœxina a poe 'ndè bagn suul pri vèdx e i marovi". E difotti n'miraduur uj rishpund: - Mì, coec soed' at'él dog, ma tì it devi jitème a camalè sh'soc id cautsinhna. - Ma ra cautsinhna r'è greva e mì a sun shtanc! - us lamainta Pinoets. Per soe furtinhna u possa na doenna ch'a purtova dui sixlin d'èwa, titta argimboja da ra fatiga. - A poes baive na gurò? - uj fà Pinoets. - Baiv pira, mé coor fioe. Quande ch'u s'è 'lvò ra saj, u sushpira: - S'a pàissa alvème acscì anche ra fom! Chira, sentinda a dì paradx, ai fà na prupoeshta: - S'it'im jitti a purtè n'sixlin a cà, poei at dog in bèl toec id pan. Pinoets u baica u sixlin e un diix né scì e né nù. - E ansèm at dog in piot id coei cundìi a cun oeri e axaj. Chil uj painsa ancura. - E poei at dog in duuts-ascì. Alura us decid, us carìa u sixlin anssra tèshta, ul poerta a cà, e us bétta a toura. Doep a'n poe ch'u mangia, u tira sì ra tèshta per dì grottsie a ra doenna, u ra vag bagn antra foccia, e u rèshta lì a cu ra furtslinhna antl'oiri. - Tì - u birboetta - it t'assmajji ... it oi ra mèxma vuux ...i mèxm'oedx ... i mèxim cavaj ... me chira!!! O Fatinhna, dimme ch'it ei proeppi tì! Fomme naita piandze, t'savàissi, mì a joe dzà piandzì tant! 25. Da dzà ch'u r'aiva shquatoja, ra Fatinhna aj diix qual ch'uj venn: - Brit plandrun, a cun tit qual ch'it oi fò it'im venni 'ncù tsérche?!

- L'è ch'at voej bagn, e ara ch'it ei pì granda a poes fè cùint ch'it sajji mé more: l'è tant ch'a voej avajje ra mamma me i òtir fancioet. Dì n'poe, me ch'it oi fò a crassce scì prashta? A voej crassce mì- ascì, a sun shtuf id fè r'buratin, a voej dventè in'oem. - Pr'agnì grand it devi meritèttle: fè r'broov, dè a maint, andè a ra shcoera, dì saimpr ra vritò . E tì int'ei naita u tipu. - Scì, ma da ancoei a voej cambiè vitta, ésse ra cunsulatsiun id mé pore, s'u fissa 'ncù viiv. Tì sa ch'it dixi, u sarà 'ncù viiv o nù? - Mì a dig che d'scì, e an'im'ixbalìi naita. A sa rishpoeshta-che-quì, Pinoets l'à piò r'man dra Fatinhna e u s'è bitò a baxèje tante voette ch'u pariva n'mot. Poei, tranda sì ra tèshta e baicandra 'ntra foccia, uj fà: - Dunca un'era naita vaj ch'it ei moerta. T'savàissi me ch'a sun shtò mò quand a joe visht ra lòppida! - Al soe, e l'è per qual-quì ch'at perdunhn. S'it t'ei sagrinò, voe dì armenu ch'it ei broov id coe, e da jìn broov - anche s'l'è mol'anviarò - us poe saimpr ishperè quaicoessa d'bun. Ma andand'anan it duvroi fè saimpr qual ch'at dig mì: andè a ra shcoera, truwète n'lavù, ecéttera. Pinoets l'era dventò serriu, e u mugugnova: - Ma ara, pr'andè a ra shcoera um poor ampoe tordi ... - Nà, pr'amparè un'è moi troep tordi. Woja a lascè-se piè da ra plandrunaira! L'è n'mò brit, ch'u 'mbzoe warile sibìt, fin da fioei, sedunca da grandx uns warish pì. 26. Ra matinò doep Pinoets u và a ra shcoera e, quande ch'i vaggu antrè s'buratin, i fioei is béttu titch a rie. Chil u fà mushtra d'naita e u và a 'nstè-se, ma i fioei il piu an giir e ij fan i dishpèt: jìn uj pia r'bertin, l'ootr uj tira sì r'vishtì, l'ootr-ancù uj fà di barbiix a cun l'incioeshtr. U jè finhna jìn ch'u tsérca d'alièje di fii ai pei e ar man per poei fèle balè. Pr'ampœ u shtà colm, ma poei u pèrd ra patsiaintsa, u gira r'muur a quai ch'ij dan fashtiddi e uj broggia: - Shtè 'mpœ dir sainte, fioei, mì an sun mia gnì quì per fève da pagliocciu! Mì a rishpèt i ootr e a voej ésse rishpetò. - Ma broov! ... It oi parlò bagn me n'libbr! ... - i broggiu qual lingere turtsindse dau rie. In fancioet - ir pì depèsht - u riva finhna a xlunghè na man per branchè pr'u noos' ir buratin, ma un fà nait a taimp: Pinoets u xlunga chil na gamba sutt'au taurin e uj losscia andè n'bèl cauts. - Che pei diir ch'it oi! - u broggia r'fancioet frïandse ra gamba pashta. - E che gummie dire! - u giunta in'ootr ch'l'aiva gishta tashtò n'gummi d'lagn ansu shtoemmi. Da s'mumaint-che-lì titch ij àn auscì bagn, anche r'mashtr, ch'u l'avghiva saimpr a rivè per prim e 'ndè via pr'ùltim, e shtè ataint e shtidiè e fè u lavù bagn. L'aiva suul in difèt: ch'us fova troep amiix, e tantch i eru dir lingere. In bèl dì, antra maintr ch'u và a ra shcoera, u saint a dì che, antir moor là 'wxin, l'è rivò n'pash groes me na muntogna. - Ch'u sajja qual id quande l'è xnïò mé pore? - u painsa. - Nujootr a l'andumm'a vagghe - i dixu i soei amiix.- It venni tì-ascî? - Mì al venn a vagghe doep ch'l'è finì ra shcoera. - Luc! Sa ch'it craddzi, che n'pash groes paradx u shtogga lì a shpitète tì tit u dì?

E 'cscì i portu titch id cursa pri camp, a cun Pinoets d'adnan. U pariva ch'l'avàissa rj'ore anti pei, da tant ch'u 'ndova lèsht. Pœvir fioe, un saiva nait ancù a che dixgrottsie ch'u ndova 'ncuntra. 27. Tanta cursa per gnente: ir Pash-can un'jera naita, scilà 'n giir. - U sarà 'ndò fè ra soe culatsiun ... O u sarà 'ndò fè-se n'sugnin - is ra riu i cumpogn id Pinoets.- Tì shpéttle finhn'a shtassaira, s'ucuur u scioert turna. Nujootr at ji lasciumma. Da ra manera d'parlè, chil u capish ch'ij'àn fò n'shchèrts. - I saj di gnurant! Che ghisht uj poe vésse a fè n'shchèrts scemmu paradx? - At'ishpiegumma: a fandte agnì sciuquì, a t'umma fò pèrde ra shcoera. Nujootr a summa shtuf d'avajje jìn me tì, saimpr scì broov e preciis', ch'unn fà fè britta fighira a cur mashtr. It ra devi xmatte d'ishtidiè. Chil unj'apainsa manc sulamaint, acscì i finissciu per tacugnè. I nemiix id Pinoets i droebbu r'burse, i tran foera i libbr, e i fan per xlantsèjje anssra tèshta, ma chil us fà da na port, e poei da l'otra, e 'cscì i libbr i xoeru titch dzì antl'èwa. Poei jìn u résh a branchè u libbr id Pinoets e uj l'ishpora a cuntra ma, an cambi d'ciapè ra soe tèshta d'lagn, u cioppa quara d'in soe amiix, ch'u xbot an tèra me n'moert. D'ra paw, i shcoppu titch. Suul Pinoets u rèshta lì, a vagghe se r'fancioet u s'arpìa a bagnandie u tsiffr a cur mandil aiman. Uns sà nait pirchè, doep a'n poe i possu da lì dui carabignei e, dai sagn anssra tèshta, i vaggu che r'fancioet l'è shtò frì dau libbr. - Id chì ch'l'è s'libbr? - i s'anfurmu. - L'è r'mé - u dichiora gishtamaint Pinoets. - Boshta paradx, un fà d'mishté d'ootr. Shtà sì e venn a cun nujootr! Pinoets l'à n'bèl dì, che chil un'à fò gnente d'mò. Quai-lai in saintu d'raxun e il mainu via. I morciu dir bèl finhn'a chè, quande ch'i sun toesht rivoi antir paìs', in bifun d'oiri u poerta via r'bertin au noeshtr amiix. - Im permatti ch'a vogga a 'rpièle? - u dmanda rishpetusamaint. - Và pira, perœ fà prashta! Ir buratin u và, u chéj ra bratta ... ma, an cambi d'bitèssra an tèshta us r'anfricca tra i daintch e u tocca a cure vèrs ar moor lèsht me na bolla d'ishcioep. I carabignei alura ij moellu aproew in can mashtin ch'us ciamova Alidoeru e l'era n'campiun a cure. Ra giaint i eru zà chiriuus' id vagghe me ch'a saraiva finìa sa cursa. Ma ra chiriusitò a jè rishtoja antra gura pirchè quai dui, a curinda scì foert, i àn autsò n'puvrots ch'uns avghiva pì gnente. 28. Alidoeru, a foertsa d'curìje aproew, u l'aiva toesht ciapò. Per furtinhna ir moor un'era wori luntan e, apaina rivò, Pinoets l'à fò n'saut da ranhna e us jè xlantsò 'ndrainta. Alidoeru l'avraiv'auscì firmè-se, ma per l'abriiv u finish antl'èwa chil-ascì; suul che chil un'è naita bun a nuwè, e u tocca a xbotte per rishtè a golla: - A xnei! a xnei! Vennme jitè! Pinoets, ch'l'è broov id coe, uj fà fè n'pot: - Mì at sorv, boshta che tì int'im dogghi pì d'fashtiddi.

Alidoeru, armoi a cu ra pantsa pinhna d'èwa sarìa, l'è ben cuntaint id paine scioerte viiv: us fà tirè per ra cua finhna'nssra riva e u prumat d'ésse ricunusciaint. Pinoets u noewwa 'ncù n'poe aproew a ra coeshta e, a'n bèl mumaint u vag, tra i ruchèi, na tanhna a cun dra fim ch'a scioert. - Là uj dev'ésse n'foe avishc - u painsa - a vog a sciwème e a shcaudème n'poe. Us auxinhna ma, primma ch'us rampigna chil, us saint a trè sì da sutt'a l'èwa: l'era rishtò 'ndraint'a na raj ansèm a'n midx id pash id tante qualitoje! Da ra tanhna u scioert in pishcaw brit ch'u poor in mushtru. U baica ra raj e u sushpira: - Oh, ancoei-ascì a purroe fème na bèlla fritò d'pash! Pinoets u painsa: - Am và dzà bagn, che mì an sun naita n'pash. Ir pishcaw u 'nfricca na man andraint'a ra raj e, jìn doep a l'ootr, u ranca foera titch i pash danda a oegnidin u soe noem. L'ùltim ch'u rèshta l'era Pinoets: - Che roddza d'pash u sarà moi, qual-quì?! N'afori paradx an l'oe moi visht. Ul baica bagn da titch i vèrsh e uj venn da dì: - Ah, a joe capì, u dev'ésse n'granchi! - Ma che granchi e granchi! - us lamainta Pinoets - mì a sun in buratin. - A dig ra vritò - u birboetta r'pishcaw - l'è ra primma voetta ch'um còppita r'pash-buratin. L'è 'ncù méj, acscì at mandxroe pì 'wrantera. - In l'àj mia capì, ch'an sun naita n'pash! In sainti naita che mì a porl e a raxunhn me Vui? - L'è vaj - u dev'amatte r'pishcaw - e datu ch'it oi ra furtinhna d'parlè e raxunè at trattroe pì bagn: at losh decidde a che manera u t'è pì coor ésse coetch, antra sautsa 'd tumòttiche o fritch antra pélla? - A mì u m'è pì coor ésse lasciò libbr. Ma qual-là un'era mia d'acoerdi: - Fighirte s'a poes pèrde l'ucaxjun id tashtè n'pash scì rè! Uj lia i pei, ul possa antra farinhna tant che, diir da ra paw me ch'l'era, u dvainta me na shtottua d'giash, e poei ul branca pr'ir coel e ul poerta a suvr'a ra pélla pinhna d'oeri ch'a fridziva. 29. L'era dzà lì prunt a mulèle antra pélla bujainta quande n'groes can ch'l'aiva sentì l'audù d'cuxinhna u aintra 'ntra tanhna. Ir pishcaw u tsérca d'ishcuratèle, ma r'can uj gira i daintch. Alura as fà sainte ra vuux id Pinoets: - Alidoeru, s'int'im sorvi naita tì, shtavoetta, a sun bèl a fritch! Ir can l'à 'rcnuscì sa vuux-che-là: u fà n'saut, u pia 'n bucca r'buratin, u l'ishtocca da ra man dir pishcaw, e ul poerta via da ra tanhna. Quande ch'i sun luntan a boshta, is salitu e Pinoets u và finhna da na cabonna là 'wxin per vagghe s'u troewwa n'vishtì puliit. - Sciuquì, id vishtii - uj diix in vèdx ch'u shtova lì 'nstò a piè u sù - u jè suul in sacat ch'aj tniva i faxoei; s'it voei, pittle, l'è ladzì. Uns'él fà naita dì dù voette: u pia u sacat, uj fà traj boedx a cur tisurie e us l'anfira da ra tèshta. Vishtì paradx, u và antir paìs', andà ch'u riva ch'l'è dzà noetch. U và sunè r'campanin andà ch'a shtova ra Fatinhna, ma nin ul saint. U sunhna pì foert, tante voette, e finalmaint - doep mèdz'ura - us droeb ra fnèshtra a l'ùltim pian e a s'ishpoerdz na groessa limottsa ch'aj diix:

- Shpétme, ch'a venn dzì e at droeb sibìt. U possa in'ura ma un venn manc ìn. Alura u turna a sunè: finalmaint us droeb ra fnèshtra dir pian da sutta e a s'ishpoerdz ra Limottsa. - L'è pì d'in'ura ch'at'ishpét! - us lamainta Pinoets - xgodxte, ch'um cioppa fradx! - Mé coor fioe - aj rishpund chira - mì a sun na limottsa, e r'limottse in'àn moi cùinta - e a sèra ra fnèshtra. Doep dù ure Pinoets u pèrd ra patsiaintsa. U moella n'cauts anssra poerta scì foert che r'pé uj và 'ndrainta e un résh manc pì a ranchèle. Acscì, quande ch'a riva ra Limottsa, titta shtrassiwoja, an poe fè d'méj che dije: - Sciuquì, per fète antrè, uj và n'arsjin. A cuur a ciamèle. Pinoets un nan poe pì. Us giocca 'n tèra e us doerm. Quande ch'u s'ixviggia, u rivag ra Fatinhna, ch'al perdunhna ancù na voetta a pot ch'u fottsa r'broov e u vogga bagn a ra shcoera pì che primma. E difotti chil u possa l'exom, e a cui vuut pì bèi dra shcoera. Ra Fatinhna a poe finalmaint anuntsièje: - Adman it avroi finì d'ésse n'buratin id lagn e at faroe dventè n'fancioet. A joe dzà cmandò duxaint' ishchélle d'cafeloit per fè fèshta. A voej ch'ij sajju titch. 30. U paiva 'ndè a 'nvitè chì ch'u 'wraiva, a pot ch'u gniss'a cà primma d'noetch. Ant'in'ura l'aiva dzà fò tit u giir di soei amiix; uj nan mancova suul che jìn, in lungagnan xmoert ch'il ciamovu Limin. L'era r'pì plandrun dra shcoera , ma Pinoets uj'auraiva bagn. Sibìt un l'à nait truwò; poei, a foertsa d'tsirchèle, u l'à shquatò sutt'ar poerti d'cà sua. - Sa ch'it ji foi scilì? - uj fà Pinoets. - A shpét ch'u sajja noetch per porte, ch'in'im vaggu naita. Sa ch'it auraivi da mì? - T'savàissi! Adman a dog na fèshta a cà mia. A sun agnì a 'nvitète. - Ma s'at dig ch'a port shtassaira! A vog ant'in poesht ... là scì ch'l'è na fèshta! - E che poesht u saraiva, ch'it voi? - L'è r'Paìs' dirj'Admure , un'jè d'poesht pì san pri fioei: là un'jè manc d'ishcoere e ir shmanhne i sun foje d'ina dzoebbia e seex dumìnniche. It agniraivi tì-ascì, dì ra vritò? - An poes naita: a joe prumis a mé more d'ésse a cà anan ch'u sajja noetch, sedunca a shtà an'anscjetò. - Sa ch'r'à paw, toe more, ch'it mangiu ir ratagnaure?! - Chira a broggia d'lung, ma a ra fin as chiétta. Boshta lascè passè n'poe d'taimp. - It vagghi, dunca, ch'it poei agnì: se scilà int'ji shtaroi naita bagn, it turni 'ndré e u rèshta tit me primma. - Int oi mia toert. E s'l'è vaj qual ch'it quinti, qual-là u dev'ésse proeppi r'paìs' adèt per mì. Antant, da luntan, us saint a sunè na trumba, pian me na tsintsora ch'a xoera. - Caquile! - u diix Limin shtanda sì - u riva r'coor ch'u venn a piène. Dunca, it venni o nù? 31. Ir coor l'è rivò ch'un s'è manc sentì, avanda ir roewwe fascioje a cun di shtratsun. Il tirovu dudz cubbie d'osu, titch a cun di gamboi d'gumma ar tsampe per naita fè fracos. Ir padrun l'era n'umat pì lorg che lung e u dova l'ideja d'ésse proeppi broov, pirchè titch i fioei in'avghivu l'ura d'fè s'vioggi a cun chil finhn'ar Paìs' dirj'Admure. Difotti

r'coor l'era dzà pin me na shcòttura d'anciwwe, e Pinoets e Limin i àn avì u soe da fè per truwè poesht. Quande ch'l'era toesht l'ura ch'us và a ra shcoera, i sun rivoi antir Paìs', ma un'jera d'perìccul: là d'ishcoere uj nin'era manc inhna. L'era n'poesht tit'ishpeciool: u jera suul di dzuvu da seex a quatoerdz'ogn, ch'i fovu titch i dzoei anmaginòbbile. Uj n'era jìn ch'u caminova a cur man an tèra e r'gambe antl'oiri, jìn ch'u fova r'vèrs dra galinhna ch'r'à fò l'oev', di ootr ch'ij bativu r'man, i riìvu, i bragiovu, i scirovu ... Ansumma, l'era tit in carvè , ch'uj saraiva shtò da bitè-se i tupun antirj'urigge per nait agnì wèc. Pinoets, Limin e titch quaj'ootr dir coor i s'anfiru ant'issa baraùnda e is fan sibìt di amiix. Chì ch'l'è ch'u paiva ésse pì cuntaint che luur? - Che bèlla manera d'vive ch'i jan, sciuquì! - u cuntinuov'a dì Pinoets a Limin. - E painsa che tì t'saraivi rishtò cà a pèrde du taimp a shtidiè! Al sun o nù n'amiix, a avaite cunscjò d'agnì sciuquì? - L'è vaj - uj losscia craddze Pinoets - e painsa che r'mashtr, anvece, um diva saimpr id lascèt'pèrde per via ch'it eri na lingera! - Poevr'oem - ul cumpatish Limin - al soe ch'us divertiva a parlè mò d'mì a cuj'ootr, ma al perdunhn. - It ei n'amiix ch'uj nin'è, e generuus' id suvirpì! - uj fà r'buratin, abratsandle e dandie n'boox d'ricunusciaintsa an mèdz ai oedx. Perœ, doep di maix ch'a 'ndov'anan sa bandoerria, na matin Pinoets us ixviggia e us troewwa na britta surpraisa ... 32. A gratandse ra tèshta, u s'era acoertch che rj'urigge ij eru cherscìe d'in porm! L'è 'ndò d'cursa a tsérche n'shpédx e l'à visht qual ch'uns saraiva moi pì auscì vagghe: in bèl pora d'urigge da osu. U s'è bitò a piandze e a botte ra tèshta ansir mirò tant che, sentindle, a s'auxinhna na vinvèra ch'a voe savajje sa ch'u suced: - Sa ch'it oi da bragè tant? It ei marovi? - A joe paw che d'scì: am saint ra freevr. Ra Vinvèra aj tucca r'puls e aj fà: - A joe capì tit: tì t'oi ra freevr asninhna! Da quì dù-traj ure tì int saroi pì n'buratin, ma manc in fancioet. It'ishtoi per dventè in'osu, proeppi me quai ch'i tiru i coor. - Oh, poevr-a-mì, poevr-a-mì! Sa ch'a poes fè per warì? - Sa ch'it voei fè, armoi?! - a sushpira ra Vinvèra - l'è shcritch ansu libbr du deshtin che i fioei a cun ninhna quajja d'ishtidiè i dvaintu di osu. Piandze quande ch'l'è tordi, un sèrv pì a gnente. - Ma ra culpa an'è nait ra mia - u shpiega Pinoets - l'è titta culpa d'Limin! Ara 'l vog a tsérche e, s'al'ishcuntr, ai nan dig due. Us bétta na shchiffia 'n tèshta per quatè-se rj'urigge e u cmaints'a girè per titte r'shtroje dir Paìs'. An bèl mumaint, u vag jìn a cu ra shchiffia 'n tèshta me chil. L'era proeppi Limin . Sibìt is virgoegnu, poei i deciddu d'ishquatè-se ra tèshta titch dui ansèm e i shcioeppu a rie ma, ansir pì bèl, Limin us saint mò: - Jitème, an résh pì a shtè dritch ansir gambe!

E, doep a n'poe, anche a Pinoets u jè piò ir mèxim mò. A titch dui u jè gnì da argimbè-se, da bitè r'man an tèra e caminè a cun quòttir tsampe, proeppi me r'béshtie. U jè finhna parscì d'sentì-se a shpuntè r'paj e ra cua. Alura i àn fò per piandze o lamentè-se, ma tit qual ch'u s'è sentì ... l'è shtò n'vèrs da osu: - I-oo ...i-oo ... i-oo ... 33. Sentind'a bramè scì bagn, u riva l'Umat dir coor, ch'uj fà i soei cumplimaint e uj maina 'n piottsa. Ansir mircò dir béshtie, uj n'era dra bèlla giaint prunt a catèje, e 'cscì Limin us l'è piò n'cuntadin ch'u jera moert l'osu ra giurnò primma, e Pinoets i l'àn vendì a na cumpanìa d'pagliocciu. A ra fin dra fera, us troewwa ant'na shtolla dadnan a na grippia d'fagn, ch'un'jè d'ootr da mangè. Chil u s'adètta, u riva finhna a armiè dra pojja da ra fom ch'l'à, ma ul vag ir padrun ch'uj broggia: - Sa ch'it craddzi, plandrun, ch'at obba catò suul per fète mangè?! Venn, ch'at fots vagghe sa ch'it oi da fè per fème wagnè tanci soed'. E 'cscì, per traj maix, a foertsa d'ixvardzloje, uj mushtra a balè, a sautè i cértch, a shtè dritch ansir tsampe d'adré, e titte s'coesse da fè rie. In bèl dì, i béttu a foera s'manifèsht: "Stassaira titch i artishta dra cumpanìa a cun titch i cavoi, moshtch e fimèlle, i faran di dzoei e briculin e, an suvirpì, us farà vagghe per ra primma voetta ir famuus' OSU PINOETS ". Au shpetòccul u jè pin id giaint. Vèrs a ra fin u tucca a Pinoets. Pr'exaimpi, i shporu n'culp id pishtoella e chil l'à da giachè-se an tèra per fè craddze ch'l'è moert ... poei u fà na surpraisa e u shtà sì. U fà tit bagn e ij bottu r'man, suul che poei us fà mò an da bun: u s'angambora molamaint ant'in cértch id but ch'l'aiva da sautè e us fà n'toj ant'na gamba. Il poertu dar vitirinori: secund chil u rishtrà tsoep per fin ch'u shcampa. Alura r'padrun u diix: - Sa ch'i auraj ch'am nan fottsa d'in'osu tsoep: ai daraiva da mangè titta ra vitta an pèrdia. Acscì il poertu turna ansir mircò. Stavoetta nin ul voe. A foertsa d'arbascè r'prexi, a ra fin ul cotta jìn ch'uj sèrv dra pèl per fè-se n'tambuur. Qual-quì ul poerta anssra riva dir moor, uj tocca na preja ar coel, uj dà n'shpunciun e ul fà coddze antl'èwa. Tirò dzì dar pàis' dra preja, l'osu u shparish a sutta. Ir padrun, tninda saimpr an man na coerda ch'l'aiva lïò a na tsampa, u s'ansètta 'ntsimm'an ruchè shpitanda che ra poevra béshtia a xneja, per poei alvèje ra pèl. 34. Passoi traj quor'd'ura u fà sì ra coerda ma, ar poesht d'l'osu moert xnïò, u venn a foera n'buratin bèl a viiv. Avghindle, ir padrun u rèshta a cu ra bucca dùèrta e i oedx foera dra tèshta: - Andà ch'l'è l'osu ch'a joe trò antl'èwa? cramenciu! - S'im'ixlìi av'él dig - uj prupunhn Pinoets. - Và bagn! - us losscia cunvintse qual'ootr, alvandie ra coerda. - E bagn, l'osu a jera mì - uj fà craddze Pinoets. - I pash i m'àn mangiò ra pèl da foera ma, andrainta, a sun saimpr'ishtò n'buratin id lagn me ch'im vagghi ara. - Scì, ma ara, chì ch'um ji dà i mei soed'? Andà ch'a ra pij ra pèl da fè r'tambuur?

- Shtève naita a preùcupè, ar mund u jè pin, d'osu; i faraj prashta a truwène in'ootr. - Scì, ma i soed' ajji giunt! - Uv sèrv per cashtiig: Vui i àj tsircò d'matsème, e sa cativerria i àj da paghèra, a coecca manera. - Scì ma an'è mia finìa: ara 't ciop, at poert turna ansir mircò e at vaind me lagna da brixè! Ma armoi l'era troep tordi: ir buratin l'à fò n'saut me na moella finhn'antl'èwa e l'è shcapò via nùànda pì lèsht che n'pash. Ir soe dixgrottsie, peroe, in'eru nait ancù finìe pirchè, antra soe cursa, a shcapanda, l'è 'ndò a finì dritch antra bucca dir famuus' Pash-can, ch'ul'à mandò dzì tit antré me se gnent u fissa. Acscì u s'è truwò antu shtoemmi dra béshtia, ch'uns avghiva gnente; us sentiva apaina n'rumuur d'oiri ch'u gniva dai pirmun, me se r'Pash-can l'avàissa l'oxma. - Poevr-a-mì - u piandz Pinoets - Chì ch'l'è ch'u purrà pì jitème, ara? - Chì veu-t ch'ut jitta?! - a fà na vuux dau shchiir. - Chì ch'l'è shtò a parlè? - u dmanda Pinoets. - A sun mì, in poevr tunn ch'l'è shtò mangiò me tì. - Ah, e sa ch'aj fumma ara sciuquì'ndrainta? - U jè poec' da fè: u 'mbzoe ch'it it rassagni tì-ascì a ésse digirì. Anche mì an'avraiva fò a menu ma, per jìn ch'u nosh tunn, l'è saimpr méj murì sutt'èwa che finì sutt'oeri. - Per tì scì, ma mì an sun naita n'pash, a deev shcapè. Antra maintr ch'i fan sh'dishcursh, uj poor id vagghe n'cèer luntan luntan pì dzì antra pantsa, e u decid d'andè vagghe sa ch'l'era. 35. A manaman ch'us auxinhna shquartsanda antl'èwa ch'u jera 'n fund a ra pantsa, u capish che ra liix a gniva da na candaira. E quande ch'uj'ishcioir pì bagn u vag che, anstò lì-tacò, u jera n'oem a cui cavaj bianc ch'u mangiova di pash bèi a crii. Ul baica bagn e ... un'auraiva shquoxi craddze ai soei oedx: l'era Giushpin, soe pore, ch'l'era 'ndò a fund a cu ra borca e r' Pash-can us l'era mangiò! L'era shcampò pirchè, poec' luntan, l'era afundò anche n'bashtimaint pin id giaint e d'roeba, e r'Pash-can l'aiva mangiò n'poe de tit: shcòtture id tsiccr, galatte, firmodx, iwwa possa, e cumpanìa bèlla. Drubinda na shcòttura per voetta d'roeba bunhna, Giushpin l'era 'rscì saimpr a naita fè-se digirì da sa beshtjittsa, ma ara un'jera rishtò pì gnente, manc pì d'candaire. - Dunca u sarà méj ch'a pensumma a shcapè a ra xvèlta! - u diix Pinoets antant ch'us ishtraindz ar coel id soe pore. - Proewwje tì, s'it nan ressci, mì armoi a sun vèdx, e poei an sun manc bun a nuwè. - S'l'è per qual-lì, it it tocchi ar mé shpolle e at poert mì, ch'a noew me n'pash; a sun ciit, ma foert ch'intl'anmaginhni. E se proeppi u sarà deshtin ch'a jumma da murì, armenu a murrumma ansèm. E 'cscì is béttu an morcia vèrs a ra bucca. Per furtinhna i ra troewwu dùèrta (ir Pash-can ara u durmiva, e u fova fatiga a fiajè per via dl'oxma). U jera na curaint che ra candaira a s'è xmurtoja. Perœ a fè cèer, armoi, u jera r'shtaire e ra linhna ch'i lixivu da foera. Pore e fioe, ch'i waciovu antra gura, i piu r'mumaint bun, i possu anssra laingua e is rabottu foera antl'èwa tnindse per man.

Tit an giir, uns avghiva d'ootr che tsé e moor. Pinoets u cmentsipiova a ésse shtanc a nuwè per dui, e Giushpin (mèdz moert d'ra fradx), per vagghe s'us rivova da coecca port, u shchitsova i oedx me n'sartù ch'l'à da 'nfirè l'augia. Chiculsà me ch'a saraiva finìa s'in'avàissu nait truwò n'amiix, u Tunn, u soe cumpogn id perxun, ch'uj'era 'ndò 'proew e che, per ringratsièje d'avajjie mushtrò a shcapè, uj diix ch'is toccu a ra soe cua e uj rashtélla finhn'a tuchè tèra. 36. Na voetta rivoi au scitch, che 'ntant l'era gnì l'orba, is dan n'ugiò 'n giir per capì bagn ndà ch'i sun finìi. Tsent meetr pì 'n là, anssra shtrò, i vaggu dui che pì mol'ansèm in paivu ésse. I eru r'Got e ra Vurp ch'i aivu ambrujò Pinoets, ma u jera da fè a 'rcnuscìe: ir Got, che na voetta u fova mushtra ch'unj'avghiva naita, l'era gnì oerb an da bun - e ra Vurp, che na voetta aj'ishtidiova titte per purtè via i soed' a ra giaint, r'era caicia tant an miserria ch'a s'era finhna duvìa vainde ra cua a jìn ch'ai serviva da shcuratè r'mushche. E d'suvirpì, datu che r'dixgrottsie in vennu moi da sule, i s'eru ciapoi ra rugna e ara, fanda pietò, i ciamovu ra limœxina. Ma Pinoets uj rishpund mò: - Unv boshta naita ésse di loddr, i saj anche di xgairun! Qual ch'iv mérriti l'è d'murì d'fom, e s'i saj marovi uv'ishtà bagn! Per mé cùint i paj crapè scilì ndà ch'i saj! Andand'anan per ra shtrò, pore e fioe i shcuntru n'cultivatuur-dirèt ch'us ciamova Giùanullu . Datu ch'u tniva i vitéi, i proewwu a dmandèje du loit pr'alvè-se ra fom pì groessa, ma chil u voe ch'ijli pogu. Id soed' in n'àn naita; acscì is béttu d'acoerdi che chil uj dà n'biceer id loit oegni tsaint bujoei d'èwa che Pinoets uj jitta a trè sì a cu ra brìccula dar puts antl'oert. - Primma - uj'ishpiega Giùanullu - a fè i lavui um jitova in'osu, ma ara l'è tit drucò pr'u troep lavù e l'è lì-lì per murì. Quande ch'u vag l'osu giacò antu shtobbi, Pinoets u l'arcnush: l'era Limin, ch'apaina ch'ul vag u dà na crèppa 'n tèra e u moeir da ra virgoegna. Alura r'buratin, finalmaint, u capish ch'l'è méj bi tè giudittsi, antra vitta: quande ch'uj vantsa du taimp, finìi i lavui dra campogna, u 'mpora a fè r'cavogne a cui gurin e a anlishtì r'careje, e paradx u bétta finhna da port di soed'. Na giurnò d'mircò u leva sì bunura e u diix a soe pore: - A vog finhna a catème di vishtìi noev'. Apaina sciurtì d'an cà us saint a ciamè: l'era ra Limottsa ch'a fova da camrera a ra Fatinhna dai cavaj celèsht. Pinoets l'à n'bèl dmandè me ch'u poe fè pr'avghira turna ra Fatinhna: - I r'aivu purtoja a l'ushpiò - aj quinta ra Limottsa- e poei r'è moerta. Tit qual ch'it poei fè, armoi, l'è d'paghè r'finerool. Pinoets uj losscia titch i soed' ch'l'à e u cuur a giachè-se turna antu soe licin per piandze, ma us doerm. Ant'in soegn uj poor id vagghe ra Fatinhna ch'a rij e aj diix: - Mé coor fioe, a joe da perdunète ancù na voetta! E mì at perdunhn. Perœ, andand'anan int purroi pì rangèra paradx: s'int faroi nait me ch'u và fò, un bashtrà pì ch'it it sagrinhni. L'è per tì ch'at'él dig, per mì armoi a và bagn a titte r'manere. As puntu-che-quì Pinoets us ixviggia, us baica antu shpédx, ma uns arcnush pì. U cuur da soe pore per savajje: - E qual poevr Pinoets id lagn, che fin ch'l'à fò?

- Calattle - uj rishpund Giushpin a mushtrandie n'buratin tit'ishtirpiò , rumbò a na careja a cur coessce ancruxoje, ch'l'aiva ra tèshta ch'aj pendiva da na port e r'brottse da l'otra. Pinoets ul baica bagn s'afori d'lagn, u capish l'arsjim ch'l'aiva antra tèshta e u bloga: - Me ch'a jera goef da buratin, ara scì ch'a shtog bagn ch'a sun dventò n'fancioet, e d'quai broov!=

CAQUILE TURNA - PINÖTS U VA' A RA SHCÖRA [ Il ritorno di Pinocchio … a scuola ] Armoi l'è dzà tsinqw'ogn che Pinœts, da'n buratin da rie, l'è dventò n'fanciœt cunssgnò an Munitsippi e, a cu'ss'nœve legge ch'i àn fò, per chil-ascì l'è gnì u taimp d'andè 'ra shcœra ubligatœri. A ra giurnò d'ancœi i fiœi i sun pì shpèrt dir-bèl che na vœtta, e un fà pì d'mishté d'ishpitè finhn'a sex'ogn per ciamèje a ra shcœra - a tsinqw uj n'è dzà assè. U jè ra televixjun, u teléffanu, ir cumpiute, l'asilu, e tante ucaxjun pr'amprainde r'cœsse difìccile e dl'òtir mund - naita suul ir mund id cà sua, che magora da vagghe un'jè che dir gran béshtie e dui o traj crishtian ch'i porlu an dialèt e it fan xbaliè pœi a shcrive. I l'àn capì finhna da Rumma ch'l'è cambiò tit (e scì che quaj-lai ij nan béttu a capì r'cœsse!) e che sex'ogn per cmentsipiè ra shcœra l'era trœp tordi. An'Inghiltèra i porlu finhna d'fèra cmentipiè da quottr, ma u saraiva esagerò, naita pr'u tsirvé d'ish pœvir fiœi, ma pirchè i saraivu trœp dzuvu, e magora is bitraivu a piandze. E dzà, pirchè ra shcœra r'è n'pœ me na perxjun: quande che jìn u jè sarò 'ndrainta, un pœ mia sciœrte!, un pœ mia fè qual ch'u vœ!, un pœ mia bitè-se d'lung a patajè a cui amiix! Un pœ manc fiajè!!! U deev dè d'lung a maint a qual ch'u diix ir mashtr, e woja a perdìne n'tœc, dra letsiun! Digumma ra vritò, quai ch'i sun an perxjun - e ch'i sun di lavatiiv - i shtan pr'icscì pì bagn che quai ch'i van a ra shcœra! Us porla - r'è lœggica - dir perxjun d'ancœi, ch'i àn titte 'r cmuditoje, ma pensè n'pœ: i perxjunei i sun titch grandx, antra maintr ch'a ra shcœra ij van i ciit, ch'in'àn ninhne culpe e i n'àn fò gnente d'mò; pœi, pr'andè a ra shcœra, u 'mbzœ shtè-sì prashta a ra matinò, e piè dra fradx d'invèrn, antra maintr ch'an perxjun jìn uj dœrm e un dzera naita dra fradx se, a cà, un'à naita d'calurìfferi e se, a fœra, un'à naita d'rœbe da bitè-se ch'il quottu bagn e i tennu l'èwa. E pœi shpecialmaint, an perxjun, int devi shtè a dir sainte nin, un'jè nin ch'ut mushtra, e int dan naita du lavù da fè a cà. S'it lossciu 'ndè cà l'è per dète n'premmiu, naita me quai dra shcœra ch'it mandu a cà per fète tribilè in'otra mèddza giurnò aprœw ai cùmpit e an sulidman i pœru fète n'interugatsiun per vagghe s'it soi ra letsiun o nù. Ansumma a Pinœts, ch'l'è shtò chiét per traj o quotr'ogn, ara uj tucca sa dixgrottsia-che-quì, ch'un n'aiva dzà patì assè da fanciutin! E primma d'idventè n'fanciœt? Quande ch'l'era n'buratin id lagn, iv n'avisi d'quante ch'u n'à moi passò?! S'in'àj nait'aldzì ra sœ Quintulla, andèvvra léddze! L'è partì da'n tœc id lagn ch'u piova dir piuroje anssra tèshta, e l'è finì 'ndraint'a ra pantsa d'in pash-can. Saintsa quintè qual ch'u jè sucès antir Paìs' dirj'Admure … E ivn'avisi che sœ more, ra Fatinhna scì brova, r'era mœrta e a jà parlò, a ra fin, da'nt'in sœgn? Dunca Giushpin, sœ pore, l'era widdwu e Pinœts, u l'à trò-sì da suul, a wagnandse da vive a cu-u sœ lavù da arsjin, che per furtinhna l'era l'ùnnic antir paìs', e titch i lavui ch'u jera da fè a cu-u lagn ijji dovu a chil. Da xgairè uj nin'era naita ma, a cun qual pœc', us andova anan. Tsinqw'ogn primma Giushpin l'era pì pœvr', pirchè u jera shtò ra wèra e i sœd', per chì ch'u n'aiva, in warivu pì gnente. Ra giaint in paivu pì, cmandè da fè di lavui a Giushpin, sedunca pœi in saivu me fè a paghèjjie; l'è 'ndawa che chil, n'avanda gnent'ootr da fè, u s'era 'nviò a bushchè qual tsap id lagn per fène n'taurin da vainde an tsitò. Ma pœi u lagn u s'è bitò a parlè e, bèl-a-pian, l'à cambiò ra vitta d'Giushpin. D'asilu, antir paìs', uj nin'era naita (ij sun suul antir tsitoje) e 'cscì Pinœts l'è rishtò saimpr tacò a sœ pore: antra buteja, antl'œrt, antu shtobbi, per fundz, a pishchè, a tajè

r'bœshc … ma saimpr ansèm a chil. Dra campogna, armoi, l'aiva visht tit qual ch'u jera da vagghe e l'era finhna dzà n'pœ shtuf. Ancur'assè ch'i l'aivu mandò ciamè pr'andè antis pœsht nœv' a cun titch i òtir fiœi: ma chil un'él saiva mia ancù, sa ch'u 'wraiva dì andè là 'ndrainta pr' ishtidiè! Acscì, quande ch'l'è gnì ra giurnò d'andè, l'era pì sagrinò sœ pore che chil. Giushpin, armoi, un'jera pì anviarò a shtè da suul e, a pensè d'mulè sœ fiœ paradx, uj fova mò-prù. E pœi, ir shcœre, in cmentsipiovu pì ar prim d'utubr me na vœtta ma a ra metò d'setaimbr, ch'u jera 'ncù da fè ra vendigna, da travajè tit u dì, antra campogna. Giushpin d'vigne u n'aiva suul jinhna, ma qual maninhne cite d'Pinœts, a cun quai dilin scì lèsht a fè 'ndè r'tisurie, ij saraivu prœppi 'gnìe bagn: ir fiœ a vendignè e r'pore a dè camin a ra cânnva. E 'nvecce nù, ir Guvèrn uj bitova i caratsœi antir rœwwe e uj'alvova l'ajit. Maledettu! Da quì dex'ogn, pœi, uj'era da shpitè-se ra cartulinhna pr'andè fè u suldò. E Giushpin l'era dzà vèdx ara. Chì ch'uj rishtova a dè camin ar béshtie e a ra campogna?! Cumunque u 'mbzugnova fèssne na raxun e pruntè Pinœts. Primma cœssa, xvigèle bun'ura e trèle dzì dau létch, che chil l'era n'durmiun, u runfova titta nœtch e, quande ch'u cantova r'gol, us girova da l'otra port e us durmiva turna: - Leva sì, plandrunots!!! - uj bragiova Giushpin. Da 'ncœi anan, u jera da bitè u xvigiarin a sèt'ure e sautè dzì dau létch lèsht me n'pumpé. Ra shcœra a n'era wori 'wxin e pr'irj'œt'ure u 'mbzugnova ésse rivoi. Pinœts, mishchin, uj r'à bitoja titta e, a l'ura gishta l'è 'rscì a ranchè-se dau sœ licin bèl caud. Antra cuxinhna u jera dzà sœ pore ch'l'aiva gishta vishcò r'fœ. Primma l'era 'ndò d'cursa antra shtolla a lacè ra crova pr'avajje u loit prunt da culatsiun. Da bitèje 'ndrainta u jera suul dl'amé, per fèle gnì duuts, e dra farinhna rushtìa anssra shtiva, per dèje n'pœ d'culuur. An cambi dir galatte, che a quaj taimp i jeru n'lissu, us ji mujova dir pan, che titta ra giaint dir paìs' i 'ndovu a fèle antin furn cumunool auxin a ra gexa. Ma pr'andè a ra shcœra uj'andova dl'ootr: u libbr, u shcartori, ra sacatta, i ops, … Giushpin l'aiva shpais' in midx id sœd': l'à catò tit, menu u shcussò. Per rishparmiè dù lire l'aiva catò suul ra shtœffa e u s'era bitò d'acœrdi a cu na sartura ch'aj li chixissa, che pœi chil us saraiva xdebitò a fandie n'lavù da arsjin. Ansumma che Pinœts l'era tit prunt me'n ciit'ishgnuur. 'Otir che vishtilin d'papé e shcorpe d'ishcœrtsia d'lagn di taimp dra Quintulla! I aivu fò di prugrès, ma ra miserria pì britta, da cœcca port, a jera rishtoja, scì: antra shcœra! Ir Guvèrn un'aiva pì d'sœd', is jeru mangioi-titch i loddr dra pulìttica, e l'era dzà tant s'i tnivu dùèrta ra shcœra e i pagovu ra mashtra. Ma s'us rumpiva n'veddr, i aivu da cambièle i pore per naita lascè dzrè i sœi fiœi e, s'u finiva u giash, us chijiva i sœd' e u s'andova a catèle dar cartulè. Pr'u rishcaudamaint r'era paraggia: œgnidin u purtova n'tuchin id lagna da bitè 'ntra shtiva e shcaudè-se. Pinœts, datu che sœ pore u 'rssiova e u capitsova titch i dì, u purtova anche di soc d'arsjim, d'ashtélle e d'ishpliwre, ch'i gnivu bagn da pitsè r'fœ. Acscì u blagova e, finalmaint, dœp a na vitta d'miserria, sœ pore u fova na fighira da ric. Ma un'ji pensova naita chè, a mnanda sœ fiœ là 'ndrainta, ul perdiva. A qual fanciœt id campogna, bèl-a-pian, ij'avraivu cambiò u tsirvé : ij'avraivu mushtrò a parlè me 'ntsimma ai libbr, ij'avraivu fò cnussce ra giugrafìa, ij'avraivu fò gnì quajja d'andèssne an tsitò e chil, Giushpin, ch'l'aiva tribilò tant per fèle gnì grand, u saraiva rishtò suul, a xnïè antir sœ lagne.=

Capìttul per capìttul ra Quintulla d'Pinoets (2003): 1. U jera na voetta ... 2. Ant'is mumaint-che-lì i piccu a ra poerta. 3. Ra cà d'Giushpin r'era na shtantsiatta ch'a piova liix da'n sutishcora. 4. Qual dauleri d'in Pinoets u tocca a cure pr'i camp, sautanda mirat, bishc e arianélle me n'cravun brivò dai caciaw. 5. U cmentsipiova a gnì shchiir e Pinoets, ch'un'aiva ancù mangiò, us sentiva na fom da luuv. 6. L'era na saira d'invèrn britta britta. 7. Pinoets un s'era nait acoertch che i soei pei i s'eru shfirwajoi. 8. Ir buratin, ara ch'u s'è 'lvò ra fom, us lamainta ch'u voe n'pora d'pei noev'. 9. Doep ch'l'à xmis id fiuchè, Pinoets u cioppa ra shtrò pr'andè a ra shcoera. 10.Pinoets u riva dau teatrin che ra cumeddia r'è dzà cmentsipioja. 11.Mangiafoe u bitova paw, a cu sa borba naira anoerme, ma poei un'è ch'u fissa scì catiiv. 12.An sulidman Mangiafoe ul manda a ciamè e u voe savajje chì ch'l'è soe pore. 13.A foertsa d'caminè i rivu, shtanc me dir béshtie, da n'ushtarìa. 14.Che brit ésse fioei: titch it broggiu, it dixu ra sua, is craddzu d'ésse toe pore o u toe mashtr. 15.Ir buratin un nan paiva pì ma, giranda i oedx, u shcioir an tra mèdz ar piante na casatta bianca me ra fioecca. 16.Armoi Pinoets, a foertsa d'painde da ra rù apais' pr'ir coel, u pariva pì moert che viiv. 17.Sciurtìi i méddic, ra Fatinhna a và a tuchè Pinoets ansu tsiffr e a s'acoerdz ch'l'à na freevr da cavol. 18.Per ch'us alvàissa r'vittsi, a l'à lasciò xbotte tant ch'un s'è bitò piandze. 19.Ir buratin u và fè n'giir per fè passè u taimp e, doep a'n poe, us anhnandìa turna vèrs ar Camp di Miroccu. 20.Me ch'l'era cuntaint, Pinoets, id sentì-se libbr. 21.Là 'n giir un'jera manc na cà da fè-se sainte, per ra shtrò un passova nin, e l'era dzà 'ndò dzì u sù. 22.L'era dzà dù ure ch'u runfova; vèrs a medzanoetch, i l'ixviggiu dir vuux ch'i vennu da'ntl'èra. 23.Pinoets u riva d'cursa finhn'ar prò ndà ch'a shtova ra Fatinhna ... suul che ra casatta an'jera pì! 24.Pinoets l'è 'ndò 'nan a nuwanda titta ra noetch, an tra mèdz ai lamp e ra tampèshta. 25.Da dzà ch'u r'aiva shquatoja, ra Fatinhna aj diix qual ch'uj venn. 26.Ra matinò doep Pinoets u và a ra shcoera e, quande ch'i vaggu antrè s'buratin, i fioei is béttu titch a rie. 27.Tanta cursa per gnente: ir Pash-can un'jera naita, scilà 'n giir. 28.Alidoeru, a foertsa d'curìje aproew, u l'aiva toesht ciapò. 29.L'era dzà lì prunt a mulèle antra pélla bujainta quande n'groes can ch'l'aiva sentì l'audù d'cuxinhna u aintra 'ntra tanhna. 30.U paiva 'ndè a 'nvitè chì ch'u 'wraiva, a pot ch'u gniss'a cà primma d'noetch. 31.Ir coor l'è rivò ch'un s'è manc sentì, avanda ir roewwe fascioje a cun di shtratsun. 32.A gratandse ra tèshta, u s'era acoertch che rj'urigge ij eru cherscìe d'in porm!

33.Sentind'a bramè scì bagn, u riva l'Umat dir coor, ch'uj fà i soei cumplimaint e uj maina 'n piottsa. 34.Passoi traj quor'd'ura u fà sì ra coerda ma, ar poesht d'l'osu moert xnïò, u venn a foera n'buratin bèl a viiv. 35.A manaman ch'us auxinhna shquartsanda antl'èwa ch'u jera 'n fund a ra pantsa, u capish che ra liix a gniva da na candaira. 36.Na voetta rivoi au scitch, che 'ntant l'era gnì l'orba, is dan n'ugiò 'n giir per capì bagn ndà ch'i sun finìi. Caquile turna - Pinoets u và a ra shcoera (2008). ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Foa de'n mariunettu ch'u se ciamava Pinossu [tradutsiun an dzenùàis'] Tou-chie turna - u Pinossu u va a scoea " "

Giampiero Macciò

FOA DE ‘N MARIUNETTU C’U SE CIAMÅVA PINOSSU (libberamente trèta da-u Pinocchio du Collodi)

[Pinocchio in genovese tastierabile] 2013 Segunda edissiun doppu dex’anni, cu-a zunta de “Touchìe turna - u Pinossu u va a scoea” (2008) [ Il ritorno di Pinocchio … a scuola ], stramyè in zeneise latin da scrive.

1. Gh'ea na votta ... ... yn rè', ... na prinsipessa - vegnieiva da pensà, a quelli che lezan. Nue! Ve sei sbaliè. Gh'ea na votta n'toccu de legnu, proppiu de quelli che d'invernu se caccia 'nta stiva o 'ntu camin da daghe foegu pe ascàdàse 'n cà. Nu so cum'a segj'ànèta, ma n'bèllu giurnu quellu toccu de legnu u l'e finìu inta bytéga de n'vegiu bancà c'u se ciamava Tògnu ma tytti ghe divan Sciù Sexa pe via c'u l'aiva de lungu a punta du nasu russa cumme na sexa moejja. U Sciù Sexa, quand'u vedde quellu toccu de legnu, u se fretta e muen da quante u l'e cuntentu e u murmua: - Stu legnu u l'e 'rivou giystu 'n tenpu: g'o da fà na ganba a na toa. E 'ntantu c'u dixe cusci', u piggia n'picossu ben mùou pe levaghe a scorsa e falu ciy' sutì ma, quand'u fa pe daghe a primma picussà, u l'arèsta cu-u brassu pe l'aja perche' u l'a sentìu na vuxinha c'a diva: - Nu picame cusci' forte! Puei pensà cum'u gh'e arestou quellu poviu vegiu du Sciù Sexa. Pe vedde de dund'a vegniva quella vuxinha u s'amìa 'n giu, u l'amìa sut'ou bancu e 'nte l'armaju, u l'arve a porta p'àmià 'nsciaa stradda, ma nu gh'e d'annima viva. Còse sajà stètu alùa? - O capìu! - u dixe rìendu e gratanduse a perycca - se vedde che quella vuxe me l'o assynà. Anem'àvanti cu-u travaggiu. U l'aguanta turna u picossu e u l'atacca a desgruscià u toccu. - Ajja, ti m'è fètu mà! - a cria turna quella vuxinha. Sta votta u Sciù Sexa u gh'e arestou, cu-i oeggi foea da-a testa da-a puia, a bucca averta e a lengua c'a ghe pendeiva cumme quella de'n can. Apenha u se repiggia n'pò, cu-a vuxe c'a trémma, u se mette a chechezà: - Ma, ma, ma de dund'a l'e sciurtìa sta vuxe c'a diva "ajja"? Chie nu veddu nisciyn. Nu sajà miga stu seppu, c'u l'a 'nparò a cianze cumme n'figioe? Nu ghe possu credde. Stu-chi' u l'e n'toccu de legna da bryxà cumme i atri, che se ti ù metti 'ntu foegu ti ghe fè bugì na pignatta de faxoe. O se nu, ... che ghe segge quarchedyn ascusu drentu? Pezu pe lé! Ow'ou met'a postu mie! E u l'abranca cun tytte due e muen quellu poviu toccu de legnu e u se mette a picalu sensa pietè cuntr'é miage da stansia. Poi u sta a sentì se gh'e quarche vuxe c'a se lamenta. U l'aspeta n'menytu, duì, sinque, dexe ... ma nu sycedde ninte. - O capìu - u dixe sercandu de rie e cu-e muen inta perycca - se vedde che quella vuxe me l'o 'nmaginà. Anem'àvanti. E, dètu che gh'e vegnyu na puìa da orbi, u proeva a cantà pe fase n'pò curaggiu. Metendu da parte u picossu, u piggia 'n man u ciunettu, u l'atacca a ciunà sciy' e zy', e tou-li' c'u sente turna a vuxe c'a rie e a dixe: - Ciàntila n'pò, ti me fè u bulittigu 'nsciaa pansa! Sta votta u Sciù Sexa, meschin, u gh'e arestou brasou cumme s'u fisse stètu tucou da'n lanpu. Quand'u l'a avertu turna i oeggi u s'e atruvou assetou pe tèra. U g'aiva na faccia c'u nu paiva mancu ciy' lé e a punta du soe nasu, pe-a puìa, da russa c'a l'ea … a l'ea finha diventà bloe. 2. Inte quellu mumentu piccan a-a porta. - Vegnì!, vegnì! - dixe u bancà sens'aveighe a forsa de stà sciy' in pé.

L'intra 'nta bytéga n'vegiu tyttu regagìu c'u se ciamava Bepin ma i figioe du paise, quande vueivan falu aragià, ghe divan Pulentin pe via da soe perycca giana cumme a pulenta. Lé u ghe pativa. Guai a ciamalu Pulentin. U diventava na bestia e nu gh'ea ciy' nisciyn bun a tegnìlu. - Bungiurnu, Tògnu - u ghe dixe.- Còse ghe fè pe tèra cuscìe? - Mustru a parlà a-e furmigue. - Ma che bravu! - Chi l'e c'u v'a purtou chie? - E ganbe! ... Ma sun vegnyu da Vuì pe dumandave n'piaxei. - E va ben, sentimmu - rispunde u bancà standu sciy' ìnscee zenugge. - Stamatin m'e vegnyu n'idea. O pensou de fame n'bèllu mariunettu de legnu, ma n'mariunettu speciale, c'u sacce balà, battise cu-a sciabbra e fà i sati murtali. Cun lé voeggiu gìà u mundu e guàgnàme da mangià e da beive. Còse ve ne pà? - Bravu, Pulentin! - a cria quella vuxe che nu se pueiva capì de dund'a vegniva. Sentinduse ciamà Pulentin, u Bepin da-a raggia u végne russu cumme n'peviun e u dix'ou bancà: - Perche' me pigè 'n giu? - Ve piggiu 'n giu? - M'ei ditu Pulentin. - Nu sun stètu mie. - Pe forsa che sei stètu Vuì. - Nue! - Scie! - Nue! - Scie! E, ascàdanduse senpre ciy' tantu, da-e poule passan ai fèti e, pigianduse pou collu, se sgranfignan, se mordan e s'aburlattan. Finìu de picase, u Tògnu u s'atroeva 'n man a perycca giana du Bepin, e quel'atru u s'acorze d'aveighe 'n bucca a perycca grixa du bancà. - Dème 'nderé a mè perycca! - cria u Tògnu. - E Vuì dème a mè e femmu paxe. I duì vegi se scangian e perycche, se dan a man e zyan de restà amixi pe senpre. Alùa, Bepin - dixe u bancà pe fà vedde c'u nu l'e ciy' aragiou - què u l'ea u piaxei che vueivi da mie? - Vueivu n'pò de legnu da fà u mè mariunettu. Mou dè? U bancà, tyttu cuntentu, u va a pigià quellu toccu c'u g'aiva fèt'àtruvà tanta puìa ma, quand'u sta pe cunsegnalu a l'amigu, u toccu u da n'scrulun c'u ghe scappa de'n man e u va a sbatte 'nte cavigge du Bepin. - Che gaibu che gh'ei a regalà a roba! M'ei fètu vegnì rangu. - Ve zyu che nu sun stètu mie! - E chi l'e stètu alùa? - L'e tytta curpa de stu legnu-chie. - U-u so che l'e stètu u legnu, ma sei Vuì che me l'ei tìò 'nte ganbe. - Ma mi nu l'o tìou. - Bòxardu! - Nu m'ofendei, che ve ciammu Pulentin, sei! - Ase!

- Pulentin! Sentinduse turna ciamà Pulentin, quelu-li' u nu g'a ciy' vistu, u s'asbrìa adoss'ou bancà, e zy' botte da orbi. Finìu de picase, u Tògnu u s'atroeva due' sgranfignoejje 'n ciy' ìnsciuu nasu e u Bepin duì pumelli 'n menu ìnsciuu gipunettu. Cusci', fètu patta, se dan a man e se zyan de restà amixi pe senpre. U Bepin u piggia u soe legnu e, dixendu grassj'ou Tògnu, ranghezandu u se ne va a cà soe. 3. A cà du Bepin a l'ea na stansietta c'a pigiava lyxe da'n sutuscaa. De mubillia gh'ea sulu na carega, yn léttu e na toa. 'Insciaa miagia de frunte se vedeiva n'camin cu-u foegu asseisu, ... ma u foegu u l'ea disegnou, e anche a pignatta c'a ghe bugiva 'nsimma caciandu foea na nyvia de fymme, a l'ea n'bèllu disegnu. Apenh'arivò a cà, u Bepin u piggia i arneixi e u se mette a fabricà u soe mariunettu . U ghe fa a testa, i cavelli, i oeggi, ... e u s'acorze che i oeggi l'amìan. Poi u s'acorze che u nasu c'u l'a apenha fètu u se mette a cresce; u ghe da n'taggiu, ma ciy' u-u taggia e ciy' u diventa lungu. Dapoe, a bucca: a nu l'e mancu ancun finìa, c'a cumensa a rie, a pigialu 'n giu, e a tìà foea a lengua. U Bepin u fa mustra de ninte e u va avanti a fà u collu, e spalle, u stoemmagu e e brasse. Apenha finìu e muen, u se sente purtà via a perycca: - Dammela 'nderé, sybbitu! Ma u mariunettu u s'à mette 'nsciaa testa, restandughe sutta squèxi sufucou. U Bepin u se sciyga na làgrima e ghe végne da dì: - Pinossu!, mè figioe càu. Nu t'aivu mancu ancun missu n'numme, nu t'o mancu ancun finìu e ti za ti manchi de rispèttu a toe puè?! Restava da fà e ganbe e i pé. Tenpu de finì, e u Bepin u se sente arivà n'càsu 'nsciaa faccia. - U me sta ben. G'aivu da pensaghe primma, omai l'e troppu tardi owwa. U piggia u mariunettu e u-u mette in pé pe tèra pe mustraghe a caminà. In quatr'e-quatr'oettu u l'e bun a caminà da lé, u cure pà stansia e poi u piggia a porta e u scappa. U Bepin u ghe cure aproevu, ma u Pinossu u l'e ciy' sveltu e u fa di butti cumme na levre. - Pigèlu! Pigèlu! - crìava l'ommu. Ma e gente se metteivan a rie. 'Insciaa fin l'ariva n'carabiné che, sentindu tyttu quellu burdellu e pensandu che fisse n'cavallu scapò 'w padrun, u se cianta cu-e ganbe larghe 'n méz'a-a stradda decisu a fermalu. U Pinossu u pensava, de passaghe 'n méz'a-e ganbe, ma u carabiné u-u piggia fassile pou nasu (lungu c'u paiva fètu aposta) e u-u cunsegna ou soe padrun. - Végni a cà, che femmu i cunti! - ma u Pinossu u s'acuega lungu pe tèra e u nu voe anà. - Poviu mariunettu! - dixan e gente. - Quel'ommu u l'e bun a tagialu 'n tanti menissi se g'ou lascian! An fètu tantu e n'an ditu tante che u carabiné u l'a lasciou libberu u Pinossu e u l'a purtò 'n prexun, c'u nu saiva ciy' còse dì, soe puè. 4. Quellu diau de'n Pinossu u s'asbrìa a curì pe-i canpi, sàtandu miagette, byschi e rianelli cumme n'cravun sarvègu scurìu dai cacjuei.

Quand'u l'ariva davanti a cà soe u l'atroeva a porta arenbà. U-à spuncia, u l'intra e u da u fèru mortu. Dapoe u s'assétta pe tèra tyttu cuntentu. Ma a dya pocu, perche' 'nta stansia gh'e quarchedyn c'u fa: - Crì crì ... - Chi gh'e che ciamma? - se dumanda u Pinossu pin de puìa. - Sun mie! U Pinossu u se gia e u vedde n'grossu grillu c'u s'aranpinha adaxu sciy' pà miagia. - E ti chi t'é? - u ghe fa. - Me ciamman Grillu Parlante e staggu 'nte sta stansia da ciy' de sent'anni. - Da ancoe pero' sta-chi' a l'e cà mè - ghe rispunde u mariunettu - e ti me devi fà u piaxei d'anàtene. - Me ne vaggu, ma primma besoegna che te digghe a veitè ciy' grossa: guai ai figioe che se regìan a soe puè e soe muè e che scappan da cà! - Canta py quellu che ti voe, Grillu, tantu mi duman me ne vaggu, sedunca fassu a fin che fan tytti i figioe: me mandan a scoea e me tucca stydià. Mi nu ghe n'o proppiu què, m'e ciy' càu curì aproevu a-e farfalle, muntà 'nscii erbui e purtà via i òxeletti da 'nti nii. - Che nesciu che t'é! Faxendu cusci', da grande te pigjàn tytti 'n giu. Se nu te piaxe anà a scoea, armenu 'npara n'mesté, tantu da guàgnàte da vive. - Ti voe che tou digghe? - ghe fa u Pinossu.- De tytti i mesté che gh'e, ghe n'e yn sulu c'u me va ben: quellu de mangià, beive, durmì, demuame e fà u pelandrun da-a matin a-a sejja! - Quelli che fan cusci' finiscian a l'yspià o 'n galea. Poviu Pinossu, ti me fè proppiu penha. - E perche' te fassu penha? - Perche' t'é n'mariunettu e, speciarmente, ti gh'è a testa de legnu. Sentindu sta poula u Pinossu u s'araggia, u l'aguanta n'martellu e u-u tia cuntr'ou Grillu. Foscia u nu pensava mancu de pigialu, ma pe desgrassia u-u piggia proppiu 'nsciaa testa. U Grillu, meschinettu, u g'a avyu ancun u sciou pe fà "crì crì" e poi u l'e arestou lie, sciacou duv'u l'ea. 5. Cumensava a vegnì scyu e u Pinossu, c'u nu l'aiva ancun mangiou, u se sentiva na famme da lù. U l'ànètu de cursa versu u camin pe levà u cuverciu a-a pignatta e amiaghe drentu, ma a pignatta a nu l'ea atru che n'disegnu 'nsciaa miagia. U poviu mariunettu u se met'a ravatà 'nte tytte e cantie e i canti pe sercà n'pò de pan seccu, o de pulenta, o quarscìasci còsa da giàscià, ma u nu l'atroeva mancu na semensa. U bagia, u spya e u se sente smangià a pansa. Cianzendu u pensa: - U Grillu u g'aiva raxun. Se nu scapavu da cà e nu favu tribulà mè puè, owwa mi nu sajeiva chi bèllu sulu. Che bryttu mà c'u l'e l'apetittu! Alùa u vedde n'afare riundu 'nsimma a'n myggiu de rymenta. U l'e n'oevu de galinha. U-u piggia 'n man e u-u baxa, da quante u l'e cuntentu. - E owwa cumme te coexu? - u pensa.- Purieiva fà na frità. U pòsa na puela 'nsimma a'n pò de braxa asseisa, e u ghe mette n'pò d'ègw'ou postu de l'oeju o du bitiru, che nu ghe n'ea. Quand'a frizze u runpe l'oevu ma, in cangiu du russu e du giancu, végne foea n'pulin tyttu felìse c'u fa squacin e u dixe: - Ma grassie, ti m'è scansò a fadiga de runpì a scorsa. Te salyu!

U l'arve j'ae, u passa pou barcun e u xoea via. U Pinossu u l'arèsta li cun l'oevu ruttu 'n man. U batte i pé e u se mette turna a cianze: - Cum'u l'aiva raxun u Grillu! Se mi fisse stètu bravu … A pansa a ghe bugiva senpre ciy' forte. Cusci' u l'e sciurtìu de 'n cà p'ànà 'ntu paise vexin, speandu che la ghe fessan a limòxina de'n toccu de pan. 6. L'ea na sejanha d'invernu brytiscima. Trunava e lanpezava cumme se u sé u duvesse pigià foegu, e n'ventyssu freidu u lociava tytte e ciante da canpagna, che scruscivan. U Pinossu u g'aiva puìa, ma u g'aiva na famme ciy' forte c'a puìa, dunca u l'e partìu u mèximu, ma anandu de cursa. U l'a atruvou u paise tyttu asmortu, cu-e bytéghe, e porte e i barcuin tytti serè. Pe stradda, mancu n'can. Paiva c'u fisse u paise di morti! U Pinossu, inta despeassiun, u soen'ou canpanin de na cà. - Quarchedyn se fajà vedde! - u pensa. Difèti, s'avansa dou barcun yn vegiu cu-a beretta da noette 'n testa c'u sbraggia: - Còse vuei, cusci' tardi? - Se puei dame n'tochettu de pan, pe piaxei. - Spétime c'owwa végnu! - rispunde l'ommu pensandu d'aveighe da fà cu'ynha de quelle legee che de noette se demùan a synà i canpanin d'e chè pe fà despetu a-e gente che dorman. Doppu n'pò u barcun u se turna a arvì e a vuxe a fa: - Végni sutta, e tégni pruntu u capellu! U Pinossu u se scroev'à testa e, intantu c'u fa pe pigià quellu che vegnià zy', u se sente bagnà tyttu da-a testa ai pé. Cusci' u se ne turna a cà scuu cumme n'pulin, stancu mortu e pin de famme ciy' de primma. U s'assétta e u l'arenba i pé bagnè vexin a-a stiva che gh'ea a braxa asseisa drentu. U finisce pe adurmìse e i pé - ch'ean de legnu - piggian foegu e cian cianin bryxan e diventan senie. U cuntinnua a durmì e a runfà cumme se i pé fissan de n'atru. Quande l'e tostu giurnu u s'adescia c' an picou a-a porta. - Chi l'e? - u dumanda bàgiandu e fretanduse i oeggi. - Sun mie! - rispunde na vuxe: l'ea u Bepin. 7. U Pinossu nu se l'ea dèta che i soe pé s'ean fregugè. Apenha u sente a vuxe de soe puè u sta sciy' p'ànag'àrvì ma, doppu duì o trei pasci, u cazze bèllu lungu pe tèra. - 'Arvime! - sbragiava u Bepin d'ìnsciaa stradda. - Papa', nu possu! - ghe rispunde u mariunettu cianzendu e arubatanduse pe tèra. - Cum'a l'e che nu ti poe? - M'an mangiò i pé. - E chi te l'a mangè? - U gattu - dixe u Pinossu amiandu u gattu c'u se demuava li vexin. - Arvi sta porta, porcu can! - Nu possu ciy' stà 'n pé. Pòviami', me tuchià caminà in zenugiun pe fin che canpu. Pe fala finìa, u Bepin u s'aranpinha sciy' pà miagia e u l'intra 'n cà dou barcun. Sybbitu u vueiva dì e u vueiva fà, ma dapoe quand'u vedde soe figgiu acuegou pe tèra e sensa i pé pe davei, u ghe fa màpru'. U-u piggia 'n brassu, u-u baxa, u ghe fa e caesse e - cu-e làgrime zy' dai oeggi - u ghe dixe:

- Cum'a l'ànèta che ti t'é bryxò i pé? Cusci' u ghe cunta tytta a stoja: u grillu, u pulin, quellu c'u g'a tìou l'ègua 'nsciaa testa, ecettera. Da tyttu stu garbyggiu de'n discursu, u Bepin u ghe capisce na còsa sulu: che u Pinossu u g'aiva na famme da muì. U s'aranca d'inta stacca trè pejje e u-é òfr'ou Pinossu. Ma lé u ghe rispunde: - Se ti voe ch'é mange, mùndimele. A fryta cu-a scorsa nu-à possu vedde. Au Bepin ghe pà stranniu, u ghe dixe che besoegna ése de bucca bunha, savei mangià de tyttu, perche' nu se sa mai còse te poe sycedde 'nta vitta, ma poi u tia foea u tenpèn, u munda e pejje e u pòsa e scorse 'nsciaa toa. U Pinossu u mangia u primmu pei e u fa pe cacià via u rusiggiu. U Bepin u ghe tégne u brassu e u ghe dixe: - Nu cacialu via, poe vegnì ben tyttu a stu mundu. - Ma mi u rusiggiu nu ghe pensu mancu a mangialu, u me fa anguscia. U mangia tytte trè e pejje, e i rusiggi - in cangiu de tìali dou barcun - u-ì amyggia insemme a-e scorse. U bagia e dapoe u se mette a cianze: - G'o ancun famme! - Ma mi nu g'o ciy' ninte da date - ghe fa u Bepin. - Proppiu ninte? - Gh'e sulu ste scorse e sti rusiggi de pei. - Passiensa! ... Se nu gh'e atru, me mangjò na scorsa. U cumensa a giàscià e, cian cianin, u caccia zy' e scorse e, doppu de quelle, u fa foea anche i rusiggi. Quand'u l'a culou tyttu, u batte e muen e u dixe: - Owwa sci che staggu ben! E u Bepin: - Ti veddi che g'aivu raxun, nu se sa mai cum'a va a finì: ése musci nu cunvégne! 8. U mariunettu, owwa c'u s'e levò a famme, u se lamenta c'u voe n'pà de pé noevi. U Bepin, pe castigu, u-u lascia c'u cianze na meza giurnà. Dapoe u ghe dixe: - E perche' duvieiva fate turna i pé? Pe vedde magara che ti scappi n'atra votta da cà?! - Te prumettu c'anand'avanti fajò u bravu. U Bepin, anche s'u fava a faccia scya, u se sagrinava a vedde soe figgiu cusci' e - sensa dì ninte - u piggia duì tochetti de legnu e i soe fèri da travaggiu, u fa duì bèlli pessin e u-ì atacca a-e ganbe du Pinossu, c'u l'ea anètu a durmì. Apenha u s'acorze d'aveighe turna i pé, u mariunettu u sata sciy' tyttu cuntentu e u dixe: - Che puè bravu che g'o! Pe ricunuscensa, owwa voegj'ànà a scoea ... Ma, p'ànà a scoea, me ghe voe u scòsà. U Bepin, c'u l'e sensa na palanca, u ghe fa n'ròbetin de papé a sciue. Au Pinossu u ghe gysta, u se spegia e ghe pà d'ése n'scignuru. Ma poi ghe végne 'n coe che ghe manca l'afare ciy' 'npurtante: u libbru . - Ti gh'è raxun - dev'amette u Bepin - ma cumme se fa? - Nu ghe va guèi, se va da'n librà e u s'acatta. - E e palanche dund'é pigemmu? Sentindu dì cusci', u Pinossu u végne muccu. - ... Vediemu - lascia ditu alùa u Bepin, c'u s'infïa u soe gipunettu tyttu sarsìu e u sciorte de'n cà.

Doppu n'ua u l'ariva cu-u libbru 'n man, ma u gipunettu u nu ghe l'aiva ciy', e foea nevava. Soe figgiu u ghe dumanda còs'u n'a fètu. - L'o vendyu, perche' u me tegniva troppu cadu. L'ea na balla e u Pinossu ù l'acapisce lé-ascìe, perche' a miseja - quand'a gh'e - l'acapiscian tytti, anche i figioe. 9. Doppu che l'a smissu de nevà, u Pinossu u piggia a stradda p'ànà a scoea. U tégne u soe libbru noevu sut'ou brassu e u pensa a còs'u fajà: - Ancoe voeggiu 'nparà a leze, duman a scrive, e poiduman a fà i cunti. Bravu cumme sun, fitu me guàgniò n'myggiu de palanche e, cu-e primme palanche che guàgnu, voeggiu acatà n'bèllu gipunettu noevu a mè puè, che pe fame stydià u l'e arestou in manneghe de camixa cu stu freidu-chie. Intantu c'u pensa cusci', u sente di tanbyi a synà. - Còs'a l'e sta myxxica? Pecou che devu anà a scoea, senu' ... U s'afèrma a pensà ancù'n pò ... e u piggia na decixun: - Ancoe vaggu a vedde de dund'a végne sta myxxica, e duman vaggu a scoea: tantu a scoea ...a nu scappa miga! Cusci' u s'inandia zy' pe na stradda e u l'ariva 'nte'n paise, insce na ciassa tytta pinha de gente, che s'amygiavan in giu a'n cabanottu serou cu na tuagia. - Còse gh'e la drentu? - u dumanda a'n figioe. - Lezi, che gh'e scritu! - U-u lezieva vuentea, ma ancoe nu so leze. - Che ase che t'é! Tou lezu mie: "Gran cumeddia di mariunetti". - E quante se spende p'ànà a vedde? - Quattru palanche. U Pinossu - cujusu cum'u l'ea - u ghe dixe, sensa vergoegna: - Ti mé dajésci quattru palanche fin a duman? - Té dajeiva vuentea, ma ancoe nu possu. - Te vendu u mè vestì ... - Còse me ne fassu de'n vestì de papé che s'u se bagna nu possu mancu levàmelu? - T'e ciy' càu che te dagghe e mè scarpe! - A scorsa de legnu a nu va ben mancu p'àssend'ou foegu! - E quante ti me dajésci du mè beretin? - U l'e fètu de moula de pan: u me fajeiva vegnì i ratti a mangià 'nsciaa testa. U Pinossu u tribulava. 'Insciaa fin, u sèrca tyttu u soe curaggiu e u l'ariva a dì: - Te va ben stu libbru noevu? - Mi sun yn figioe e nu acattu dai atri figioe - ghe rispunde quel'atru, c'u g'aiva ciy' giydissiu de lé. - Pe quattru palanche stu libbru l'acattu mie - u cria n'strassé c'u l'a sentìu tyttu. U libbru u passa da na man a l'atra. E pensà che, pe acatalu, quellu pòviommu du Bepin owwa u l'ea a cà c'u bateiva i denti dou freidu. 10. U Pinossu u l'ariva da-u tiatrin che a cumeddia a l'e za cumensà. Aivan tìou sciy' a tuagia e se vedeiva Arlichin e Puriscinella che ratelavan e vueivan dase di lèrfuin e de bachè. E gente se divertivan cun tytte quelle scenate, e i figioe rìeivan.

Poi, tyt'assemme, u Arlichin u se mette a bacajà, u se gia versu e gente, u punta n'diu e u cria: - Perdiessanha! Dormu o sun adesciu? U nu l'e miga u Pinossu, quellu lazye?! - Osci' c'u l'e lé !!! - ghe rispunde u Puriscinella. - L'e u Pinossu, l'e u Pinossu, u nostru frè! - crian tytti i atri mariunetti sciurtindu de deré da-u tiatrin. Alùa lé u cure e u va 'nsemme ai soe amixi a fase abrassà. Ma e gente se lamentan, perche' a cumeddia a nu va avanti. Fan vegnì u padrun du tiatrin, c'u se ciamava Mangiafoegu. U l'ea n'ommu cusci' bryttu c'u meteiva puìa sulu a veddilu, e u g'aiva na barba neigra tantu lunga che, intu caminà, a ghe finiva sut'ai pé. A soe bucca a l'ea larga cumme n'furnu, e i oeggi paivan due' lanterne cu-u lymin asseisu drentu. Apenh'ou veddan, nisciyn u silla ciy': i mariunetti tremman cumme tante foegge d'arbua. - Perche' t'é vegnyu a mette disùrdine 'ntu mè tiatrin? - u dumanda tyt'àragiou au Pinossu. - Ma nu l'e curpa mè! - u sèrca de scysase. - Ti vediè, stassejja femmu i cunti! Finìu a cumeddia, u Mangiafoegu u l'apègia na grixella pe fase coexe n'bèllu bè pe senha, ma a legna a nu l'e assè pe falu rustì ben-ben, e alùa u ciamma Arlichin e Puriscinella e u ghe cumanda: - Purtème quellu mariunettu c'o apeis'ou ciou: u l'e fètu de legnu bèllu seccu e u me végne giystu ben da cacià 'ntu foegu. Arlichin e Puriscinella nu vurieivan ma, au vedde i oeggi scyi du padrun, van a pigià u mariunettu che, cuntursenduse cumme n'anghilla, u cianzyssa: - Agiytème! Agiytème! Nu voeggiu muì! 11. U Mangiafoegu u meteiva puìa, cun quella barba neigra foea de mesya, ma poi nu l'e c'u fisse cusci' cativu. Quand'u vedde u Pinossu c'u sbatte pe tytti i versci, u ghe fa màpru' e ghe végne da stranyà. - Quande u duvieiva cianze, u padrun u stranya - spiega u Arlichin.- Omai ti te l'è scanpà. E difèti u Mangiafoegu u cria: - Ciàntila n'pò de cianze, che ti me fè vegnì ancun ciy' famme! Però, ... che despiaxei pe-i toe se te cacesse 'ntu foegu! - E u stranya turna. - Salyte! - ghe fa u Pinossu. - Grassie. D'atra parte, besoegna capìme anche mie, che nu g'o ciy' de legne da fà foegu. Ma omai ti m'è fètu cunpasciun e, au toe postu, bryxjò n'atru mariunettu da mè cunpagnìa. Guardie!, pigè u Arlichin, lighèlu ben e tìèlu 'ntu foegu, che u bè l'a da ése ben rustìu. Sentindu dì cusci', u Pinossu u va a tìase ai pé du Mangiafoegu e u cria: - Agei pietè!!! Ve dumandu che fè a grassia au mè amigu Arlichin. - Nu gh'e grassia che tégne, se t'o risparmiou ti devu fà bryxà n'atru. - S'a l'e cusci', bryxème mie: nu l'e giystu c'u mè amigu Arlichin l'agge da muì pe mie. Ste poule fan cianze tytti i mariunetti, e anche u padrun - che sybbitu l'ea arestou fèrmu cumme a giassa - u cumensa a deslenguase e a fà n'stranyu doppu l'atru, tantu c'u dix'ou Pinossu:

- T'é n'bravu figioe: végni chi e damme n'baxu. - Dunca nà fè a grassia?! - u dumanda cu'in fì de vuxe u Arlichin. - Và fassu - rispunde u Mangiafoegu lociandu a testa.- Passiensa, stassejja besoegna che me rassegne a mangià u bè mezu cryu. Saciyu d'a grassia, i mariunetti se mettan tytti a curì intu tiatrin inlyminou da fèsta, e satan e ballan tytta a noette. 12. U giurnu doppu, u Mangiafoegu u-u manda a ciamà e u voe savei chi l'e soe puè. - U se ciamma Bepin - ghe rispunde u Pinossu. - E còs'u fa 'nta vitta? - U pòviommu. Figyève che p'àcatam'ou libbru da scoea u s'a duvyu vende u gipunettu, c'u nu ghe n'aiva d'atru. - Ma mia n'pò!, u me fa màpru'. Tégni, te daggu sinque palanche che ti gh'é porti de cursa. U Pinossu ghe dixe grassie, u salya tytti e u se mette 'n viègiu. U nu fa mancu mezu chilommetru, c'u l'incuntra na vurpe ranga e n'gattu orbu che se rebelavan avanti, arenbanduse yn contra l'atru. - Bungiurnu Pinossu! - ghe fa a Vurpe - mi cunusciu ben toe puè. - E duve ti l'è vistu? - L'o vistu vei sejja 'nsciaa porta de cà soe. - E còs'u fava? - U bateiva i denti da-u freidu e da-a famme. - Sci ma owwa basta miseja - s'avanta u Pinossu tìandu foea d'int'e stacche quellu che g'aiva regalou u Mangiafoegu. - Còse ti voe che seggian sinque palanche, nu ti ghe fè guèi! Se ti végni cun niatri te mustremmu n'postu duve ti-é poe fà diventà u duggiu, e poi sentu, mille e duemilla. - E che postu l'e? - L'e u Paise di Besyghi. La gh'e n'postu c'u se ciamma Canpu di Mìàcui: se ti ghe semenhi na munèa a-a sejja, ti-à bagni ben e ti vè a durmì tytta a noette, u giurnu doppu ti g'atroevi na cianta carrega de palanche. - Che bèllu - nu poe che dì u Pinossu.- Se riésciu a recoegge tytte ste palanche ve lasciu n'bèllu regallu. - Pe caitè! - sbraggia a Vurpe - niatri, nu semmu miga interessè. - Louemmu pe fà diventà ricchi i atri - l'azunze u Gattu. - Che brave gente - pensa u Pinossu, ascurdanduse de soe puè, da scoea e tyttu u rèstu.- Anemmu, végnu cun viatri. 13. A sun de caminà, stanchi cumme béstie, arivan da n'ostajja. Fermemmuse n'pitin - dixe a Vurpe - tantu da mangià quarcòsa e durmì dòtrè ue, poi ripartimmu. Intran e s'asséttan a toa, ma nu g'an guèi famme. U Gattu, c'u g'a mà de stoemmagu, pe mangià na fursinà de pastasciyta u se fa purtà trè votte u bitiru e u furmaggiu gratou. A Vurpe a nu fa che pelyccà tytte e pitanse - levre, pulastru, pernixe, cuniggiu, rène - tantu c'a se fa vegnì mà ou stoemmagu anche lé. U Pinossu u mangia ancun ciy' pocu perche' u nu vedde l'ua d'arivà intu Canpu di Mìàcui. Doppu n'pò, a Vurpe a cumanda a quellu de l'ostajja:

- Due' bèlle stansie, ynha pe quellu scignuru e l'atra pe mi e pou mè amigu. Primma de partì se femmu na pisaggia, ma aregurdève d'adesciane avanti che sciorte u sù. Apenha tucò u léttu u Pinossu u s'adorme, u s'assoenna d'ése 'nte'n canpu pin de ciante carreghe de munèe che pendan. U l'avansa na man pe pigiane na brancà ma u l'e adesciou da trei curpi che piccan a-a porta. L'ea l'oste, e u durmigiusu u ghe dumanda: - I mè amixi sun prunti? - Eatru! Sun partìi che l'e due' ue. U Gattu u g'aiva da passà a vedde soe figgiu marottu, c'u g'a i brignuin inti pé. U l'ea tantu in'anscjetè c'u s'e finha ascurdou de pagà. Ma u l'a ditu che v'atruvè duman matin au Canpu di Mìàcui - a stradda a l'e sta-chie. U Pinossu u paga tyttu e u parte ou scyu. Nu se sentiva atru che di òxelli che sbateivan e ae e, a'n sertu puntu, l'e sciurtìu na bestia c'a fava lyxe cumme na cèbèlla. - E ti chi t'é? - cria u Pinossu. - Sun l'unbra du Grillu e voeggiu dite ancun na còsa: vanni 'nderé e porta e palanche a toe puè, c'u l'e la c'u t'aspeta. Nu dà a mente a quelli che te prumettan de fate vegnì riccu in quattru e quatr'oettu: o sun matti, o t'inbroggian. - Mi voeggiu anà avanti. Ti ti fè de lungu i mèximi discursci, Grillu. Te salyu. - Bunha noette, mè càu figioe. E speemmu che ti scanpi dai assascin! Apenha ditu cusci' u Grillu u s'e asmurtou, e a stradda a l'e diventà ancun ciy' scya. 14. Che bryttu ése figioe : tytti te sbraggian, te dixan a soe, se creddan d'ése toe puè o u toe meistru. L'e pe quellu che n'ò vusciyu dà a mente a quellu Grillu c'u parlava. A stà a sentì lé, mi duvieiva 'ncuntrà finha di assascin. Ancun d'assè che mi ai assascin nu ghe creddu: en i vegi che l'an tìè foea pe mette puìa ai figioe che voean sciurtì de noette. E poi, anche se ì incuntresse, ì scurieiva sbragiandughe aproevu, e se proppiu fissan tantu màdychè da dame fastiddiu, alùa scapieiva mi e a sajeiva finìa. U nu g'a mancu tenpu de raxunà ben, c'u sente mescià e foegge pe tèra deré a lé. U se gia e u vedde due' unbre neigre, ingiarmè cun di sacchi 'nsciaa testa, che ghe van aproevu butezandu in punta di pé cumme di fantaxximi. - Tei-chi' pe davei! - u pensa e, pe ascunde e quattru palanche che gh'ea arestou, u sé mette 'nta bucca sut'à lengua. U fa pe scapà, ma u se sente aguantà pé spalle e due' vuxe agre ghe crian: - Tia foea a bursa o t'amassemmu! U Pinossu, c'u g'aiva a bucca pinha e u nu pueiva rispunde cun de poule, u fa de scene pe dà da intende c'u l'e sulu n'mariunettu, ma queli-lae nu se ne stan miga: - Amassemmu toe puè-ascìe, se nu ti tii foea e palanche! - Pe caitè, mè puè nue! - cianzyssa u Pinossu ma, dixendu cusci' e munèe ghe cioccan inta bucca. - Spyile!, senu' te demmu recattu niatri! L'abrancan pà testa e l'assascin ciy' picin u tia foea n'cutellu p'àrvìghe a bucca, ma u Pinossu u ghe da na dentà c'u ghe destacca na man. U riésce a liberase e u scappa, cu-i assascin aproevu. A'n sertu mumentu u nu g'à fa ciy' e u s'aranpinha 'nsce n'èrbu, ma g'assendan yn fasciu de legne sutta e u riésce a scapà pe'n mìàcu. U l'ariva 'nte'n postu c'u nu poe ciy' passà perche' u s'atroeva davanti n'fossu d'ègua syccida èrta èrta. U fa n'satu

lungu lungu c'u passa da l'atra parte. Anche i assascin satan, ma piggian mà l'abrivu e cazzan inte l'ègua. U Pinossu u sou credeiva, che fissan neghè. Ma 'nvexe u s'acorze che ghe curan aproevu ancun tytti duì, cu-i sacchi scui indossu e perdendu ègua cumme due' cavagne. 15. U mariunettu u nu ne pueiva ciy' ma, gìandu i oeggi, u vedde d'in mezu a-e ciante na casyppua gianca cum'a neive. Cun quellu pocu sciou che g'arèsta u ghe va vexin e u picca a-a porta. Nu rispunde nisciyn. U picca ciy' forte, sentindu i pasci di assascin che s'avexinhan, ma nu rispunde turna nisciyn. Vistu che nu serviva a ninte picà, u se mette a dà càsci e testè ìnsciaa porta e alùa s'avansa dou barcun na bèlla figetta cu-i cavelli tyrchin e a faccia gianca cum'a seivia, i oeggi serè e e muen incruxè ìnsciuu stoemmagu. Sensa mancu arvì a bucca, cu na vuxinha che pà c'a végne da n'atru mundu, a dixe: - Inte sta cà nu gh'e manc'yn. En tytti morti. - 'Arvime ti, armenu - s'arecumanda u Pinossu. - Sun morta mi-ascìe. Intu dì ste poule, a figgia a sparisce. U Pinossu u nu fa mancu a tenpu a arvì a bucca pe ciamala turna, c'u se sente abrancà pou collu e due' vuxe agre ghe dixan: - Owwa nu ti scappi ciy'! U mariunettu u trémma da-a puìa, e i dinè c'u tégne ascuxi 'nta bucca cioccan cumme n'synagin. - Ti l'arvi sta bucca o nue? - ù minaccian i duì assascin.- Ah, nu ti rispundi! Stanni a vedde cumme femmu! Tian foea duì cutelli fèti a punta e fan pe 'nfiàgheli 'nti ren, ma u mariunettu u l'ea fètu de legnu bèllu dyu e e lamme se runpan, lasciandu i assascin cu-i manneghi in man. - Voe dì che besoegna 'npicalu - deciddan i duì, c'ou ligan, ghe dan yn gruppu 'n giu a-a gua, e cu-a mèxima corda l'apendan a'n rammu de na ruve ... e s'asséttan a aspétà c'u moee. Ma lé doppu due' ue u l'e ciy' vivu che primma e quelli duì, styffi d'aspétà, se ne van lasciandu ditu: - Se vedemmu duman. Ti ne fajè u piaxei de fate atruvà mortu e cu-a bucca averta. Intantu, s'ea missu a tìà n'ventyssu c'ou fava locià da na parte a l'atra cumme n'bàsìgu e u strenzeiva u gruppu senpre ciy' forte. Cian-cianin gh'e vegnyu a vista scya, u l'a desteisu e ganbe e u l'e svegnyu. 16. Omai u Pinossu, a sun de pende da-a ruve apeisu pou collu, u paiva ciy' mortu che vivu. Pe soe furtynha, a figgia cu-i cavelli tyrchin a végne turna dou barcun e ou vedde. Alùa a batte trè votte e muen e n'farcu u végne a vedde de còs'a g'a de besoegnu a soe padrunha (gh'ei da savei che lé a l'ea na stria brava, na fuè, c'a stava 'nte quellu boscu da ciy' de mil'anni): - Còse possu fà pe Vuì, Scià Tyrchinha? - Xoea da quellu mariunettu, taggia cu-u beccu a corda c'ou tégne apeisu, e acuéghilu 'nsce l'erba. U Farcu u va e u fa quellu c'a g'a cumandou.

Poi a Fuè Tyrchinha a batte e muen due' votte e se presenta n'can barbin tyttu ben vestìu. Lé a ghe dixe de pigià a carossa, d'anà a tìà sciy' quellu figioe de legnu acuegò 'nsce l'erba, e de purtalu a cà. Tenpu n'quartu d'ua e a Fuè a piggia in brassu u poviu mariunettu, ou porta 'nte na stansietta e a manda a ciamà i megiu meghi du paise: yn crou, na siettua, e n'grillu. A voe savei se stu figioe u l'e vivu o mortu. A primma vixxita a l'e du Crou, c'u ghe tucca n'brassu, u nasu, u diu marmelin e u l'ariva a cunclydde: - G'o l'inpresciun c'u segge mortu; ma se poi u nu fisse mortu, alùa sajeiva segyu c'u l'e vivu. A Siettua a nu l'e d'acordiu: - Mi diggu c'u me pà vivu; ma se poi u nu fisse vivu, alùa sajeiva segya c'u l'e mortu. L'arèsta da sentì u Grillu: - E Vuì còse dì? - ghe fa a Fuè Tyrchinha. - Mi diggu che quellu figioe-li' ù cunusciu za: u l'e n'gran pelandrun, c'u l'e de lungu 'n giu e u fa giaminà soe puè. U Pinossu u l'ascunde a faccia sut'ou lensoe: u cianze e ghe végne finha u crescentin. - Quande u mortu u cianze, voe dì c'u sta pe guarì - fa savei u Crou. A Siettua a nu l'e d'acordiu: - Pe cuntu mè, quande u mortu u cianze, voe dì che ghe despiaxe muì. 17. Sciurtìi i meghi, a Fuè Tyrchinha a va a tucà u Pinossu 'nsciuu muru e a s'acorze c'u g'a na freve da cavallu. Alùa a fa deslenguà na puvia gianca 'nte'n gottu d'ègua e a g'ou mustra, dindughe: - Beivi, che 'n dòtréi giurni ti guarisci. - A l'e dùse o amaa, quella roba-lie? - A l'e amaa, ma a te fajà ben. - S'a l'e amaa nu à voeggiu-nu. A roba amaa a nu me gysta. - Béivila, che doppu te daggu na mentinha pe fate turnà a bucca dùse. - Primma voeggiu vedde a mentinha. A ghe da a scattua e a ghe ne lascia mangià dòtrè, ma lé poi u l'atroeva sentu scyse e a méxinha u nu se rassegna a pigiala. - Ti ghe devi avei yn mà serriu cu sta freve cusci' èrta, nu ti ghe l'è puìa de muì?- a proeva a 'nsciste. - Puìa nu ghe n'o; ciytostu moeu che beive de quella roba. Proppiu 'nte quellu mumentu s'arve a porta e quattru cuniggi neigri camallan drentu na cascia da mortu. - E viatri còse vuei? - ghe cria u marottu. - Semmu vegnyi a pigiate. - A pigiame mie?! Ma nu sun miga mortu! - Sci, ma nu t'arèsta guèi, da vive, cun quella freve-lie. Alùa u Pinossu u ciamma a Fuè tyttu inspaximou, u se fa dà u gottu e ù beive tyttu 'nte na gùà. - Passiensa! - dixan i cuniggi anandu via - pe sta votta emmu fètu n'viègiu a voeu. A Fuè, na votta c'u Pinossu u l'e guarìu, a ghe fa: - A t'a fètu ben a méxinha, dunca! Nu ti ghe l'è vergoegna a fà tribulà cusci' quande te dixan de fà na còsa, quelli che te voean ben? Owwa végni chi e cuntime n'pò cum'a l'ànèta cu-i assascin.

U ghe fa tytta a stoja e, ìnsciaa fin, lé a ghe dumanda dund'u l'a misse, owwa, e palanche. - L'o perse 'ntu boscu - u rispunde, ma lé u ghe l'aiva 'nta stacca. Nu cuntandu a veitè, però, u soe nasu - c'u l'ea za lungu - u s'e sybbitu alunghìu ancun de quattru die. - Se ti l'è perse 'ntu boscu chi vexin l'atruvemmu, perche' li s'atroeva senpre tyttu, tou garantisciu. - Owwa me végne 'n coe - dixe u mariunettu pe agiystala - nu l'o perse, l'o culè intu beive a méxinha. Cuntandu st'atra miccia, però, u nasu u l'e cresciyu tantu c'u tucava da tytte e parte c'u se gìava. - Perche' ti rii? - u voe savei da-a Fuè. - Riu pe cumme t'é bòxardu. - E ti cumme ti fè a savei se yn u cunta d'e bòxìe? - E bòxìe se cunuscian sybbitu, ghe n'e de due' qualitè: quelle da-e ganbe cyrte e quelle da-u nasu lungu. U Pinossu u nu sa ciy' duve 'scùndise da-a vergoegna. U scapieiva, se nu fisse che u nasu u l'ea diventou cusci' lungu c'u nu gìava ciy' da-a porta pe puei sciurtì . 18. Pe c'u se levesse u vissiu, a l'a lasciou sbatte tantu c'u s'e missu a cianze. Doppu ciy' de méz'ua, a batte e muen e intran dou barcun yn sciammu de duì o trexentu picunsi che van a becà u nasu du bòxardu tantu ma tantu c'ou fan vegnì turna cyrtu nurmale. - Cumme t'é brava! - ghe dixe u Pinossu sciyganduse i oeggi.- Te voeggiu ben. - Mi-asci' te voeggiu ben, e se ti voe arestà chi cun mi sajemu cumme duì frè. - Mi restieiva vuentea, ... ma mè puè, meschin? - U-u mandu a ciamà e u-u femmu vegnì chi anche lé. - Davei? Se femmu cusci' ghe vaggu 'ncuntra. - Va ben, ma mia de nu pèrdite. U Pinossu u parte e, quand'u passa 'ntu boscu, u sente a mescià deré ai bryghi. E chi l'e che sciorte foea?! ... U Gattu e a Vurpe, c'u nu l'aiva ciy' visti da quella sejja 'nte l'ostajja. - Tou-chie u nostru amigu! - a cria a Vurpe, vegnindu a baxalu.- Còse ti ghe fè da ste parte? - Ti savesci, l'e na stoja lunga! - u suspìa, e u g'à cunta. Intantu c'u parla, u s'acorze che u Gattu u l'e muttu da na sanpa davanti. - Duv'a l'e finìa a toe man? U Gattu u nu sa còse rispunde. Ghe pensa u soe cunpà: - L'e ch'emmu 'ncuntrou yn vegiu lù c'u muiva de famme e, n'àvendu ninte da daghe, u mè amigu u s'e tagiou na sanpa cu na dentà e u ghe l'a tìà da mangià. Cangiandu discursu, duve l'e che t'ànavi cusci' a-a spedìa? - Vaggu 'ncuntra a mè puè, c'u deve arivà da'n mumentu a l'atru. - E e toe palanche? - Ghe l'o ancù inta stacca. - Ti ghe végni dunca a semenale duve dìvimu l'atra votta? - Ancoe nu possu, ghe végnu duman.

- Duman l'e tardi: u Canpu di Mìàcui ù l'a acatou yn scignuru che da duman nu ghe fajà ciy' anà nisciyn. Dunca fanni fitu a deciddite: ti végni cun niatri o nue? U Pinossu u se g'apensa, ma u finisce pe fà cumme tytti i figioe sensa giydissiu: - Va ben, anemmu, végnu cun viatri! Passan pe na sitè c'a se ciamava "Aciapanesci", duve gh'e n'myggiu de béstie spelè e pinhe de famme - chen, galinhe, pegue, faxén - e, ògni tantu, se vedde passà d'e carosse de lyssu cun d'e vurpi, berte e farchi drentu. Finarmente arivan ou Canpu di Mìàcui e a Vurpe a fa fà n'surcu ou Pinossu pe assuteraghe e munèe. Poi ou manda a pigià n'pò d'ègua 'nte'n rià li vexin pe bagnaghe. - Còse devu fà d'atru? - dumanda u Pinossu. - Basta cusci', niatri se ne puemmu anà. Ti aspeta vinti menyti, e ti vediè spuntà na ciantinha cu-i brutti fèti cumme e palanche. Nu stan mancu a sentì c'u-ì ringrassia e se ne van pe-i afari soe. 19. U mariunettu u va a fà n'giu pe fà passà u tenpu e, doppu n'pò, u s'inandia turna versu u Canpu di Mìàcui. Pensandu a tytte e palanche che l'aspetan, u coe u ghe batte cumme n'reloeju. Quante còse c'u purià acatà: yn palassiu, di cavalli, na cantinha de rusolliu pe soe puè, na meisua pinha de turta cu-e amandue e de paste dùse pe lé ... Intantu c'u caminha versu u Canpu di Mìàcui, u l'ariva finha a dà n'schincapé intu surcu duv'u l'aiva semenou, ma u nu vedde ancun ninte. U s'aranca na man da 'nta stacca e u se gratta a testa amiandu-se 'n giu. Cusci' u vedde n'papagallu c'u rie da 'nsimm'a na ramma, c'u stava li a agueità. - Còse ti gh'è ti da rie? - u ghe sbraggia. - Riu perche', intu spelycame, me sun fètu u bulittigu sut'a-e ae. U mariunettu u nu ghe da mancu a mente. U va turna a pigià de l'ègua 'nte na scarpa e u bagna ancu' yn pitin u surcu. Au Papagallu ghe scappa da rie ciy' forte che primma. - Bryttu màdycou! - s'araggia u Pinossu - se poe savei còse ti gh'è da rie? - Riu pe cumme t'é nesciu a credde che se posse fà d'e palanche sensa guàgnasele cu-u travaggiu d'e muen o l'inzégnu d'a testa. - Nu riésciu a capìte - murmua u nesciu. - Che testa quaddra che ti gh'è! Apenha t'é stètu n'pò luntan, quelli duì an arancò e munèe e sun scapè. Piggili, owwa, se t'é bun! U Pinossu u nu ghe vueiva credde. U se mette a scavà u fossu, u va zy' tantu da staghe dritu drentu, ma de palanche ... mancu a semensa. Inta despeassiun, u cure 'n sitè e u va a denunsià i duì laddri in tribynale. Li gh'e n'macaccu c'u fa da giyddise. U Pinossu u ghe cunta tyttu, lé u sta a sentì e, quande nu gh'e ciy' ninte da dì, u soenna na canpanha e u dixe ai duì chen-da-guardia che favan da guardie: - Stu poviu diau che g'an aròbò i dinè, pigèlu e purtèlu 'n prexun. Ghe tappan a bucca c'u nu poe mancu prutestà. In prexun u g'arèsta n'bèllu pò, e u ghe sajeiva arestou ancun ciy' tantu se u scìndicu, pe fà fèsta grande inta sitè d'Aciapanesci, u nu l'àisse decisu de mette foea tytti i laddri. - Se sciortan da'n prexun tytti i atri, voeggiu sciurtì mi-ascìe - pretende u Pinossu. - Nue! Ti nu ti gh'é ìnsciaa lista. - Credeime 'nsciaa poula, ve garantisciu che sun yn laddru mi-ascìe. - S'a l'e cusci', ti gh'è dirittu - ghe rispunde a guardia arvindughe a porta.

20. Cum'u l'ea cuntentu u Pinossu, de sentìse libberu! U l'e scapou via da-a sitè e l'a pigiò a stradda pe anà a cà da Fuè Tyrchinha. L'ea bryttu tenpu, spruinava e a stradda a l'ea tytta n'putiggiu, ma lé u sàtava cumme na levre e, intu curì, a bratta a ghe schitava finha 'nsciuu capellu. Tra de lé u pensava: "Quante desgrassie che m'e capitou. E me l'o meritè. Owwa voeggiu cangià vitta e diventà bravu. Mè puè, u m'avià aspétou? E a Fuè, a me perdunià? E pensà che se sun vivu ù devu a lé ...". Intantu c'u raxunava cusci', u s'e afermou de curpu e u l'a fètu quattru pasci 'nderé. U l'aiva vistu, acuegou pe traversu ìnsciuu senté, yn bisciun vèrde, cu-i oeggi de foegu e a cua c'a fymava. U mariunettu u s'atroeva na puìa c'u scappa luntan ciy' de mezu chilommetru, u s'assétta 'nsimm'a na maxea e u l'aspeta c'u bisciun u se ne vagghe e c'ou lasce passà. U l'aspeta n'ua, due, trè ... ma quella bestiassa a l'ea de lungu lae. Alùa u se fa curaggiu, u s'avexinha e u ghe dixe: - Scysème, puei arenbave n'pò da na parte, tantu da lasciame passà? L'ea pègiu pègiu cumme parlà a na miagia. U proeva a 'nsciste: - Mè puè u m'aspeta, l'e tantu c'u nu me vedde, me lascè passà? U bisciun u l'ea ciy' fèrmu che primma: l'aiva serò i oeggi e u nu mandava mancu ciy' de fymme da-a cua. - C'u segge mortu? - spea u Pinossu fretanduse e muen, e u fa pe passaghe de suvia. Ma u nu l'a mancu ancun finìu de tìà sciy' a ganba che u bisciun u se drissa cumme na molla e u mariunettu, anandu 'nderé inspaximou, u s'inganba e u cazze 'nta fanga cu-e ganbe a l'aja. Au vedde quellu mariunettu c'u sbateiva e ganbe cumme n'babollu 'nversou, u bisciun u rie tantu che se ghe streppa na venha 'ntu stoemmagu e, stavotta, u moee pe davei. U Pinossu u passa avanti e u cure pe arivà a cà primma che végne scyu. Pero' u g'a na famme che ghe végne da fà n'satu 'nte na vigna p'ànà a mangià dw'àxinelle de muscatellu. Nù l'àisse mai fètu! Tyt'assemme u se sente sciacà e ganbe tra duì fèri che ghe fan vedde tytte e stelle che gh'e 'n sé. U l'ea arestou drentu a na tagioea missa li pe pigià quelle bestiasse che, de noette, vegnivan a mangià e galinhe inti pulè. 21. La 'n giu nu gh'ea mancu na cà da fase sentì, pe-a stradda nu passava nisciyn, e l'ea za anètu zy' u sù. Au Pinossu ghe vegniva tostu da patì, quande u vedde passà na cèbèlla e u ghe ciamma agiyttu: - Pe caitè, fanni ti quarcòsa pe liberame! - Poviu figioe, cumme t'è fètu a finì drentu a'n ratajoe cusci' grossu? - Eu anètu 'nta vigna p'àrecoegge dw'àxinelle d'yga ... - Sci, ma l'yga, a l'ea a toe? - Nue. - E chi t'a mustrou a purtà via a roba di atri? - G'aivu famme. - Nu l'e na raxun p'ànà a aròbà. - L'e vea, l'e vea. N'atra votta nu-u fassu ciy'.

Inte quellu mumentu, da 'nti fiàgni, se sente i pasci du padrun c'u végne a vedde se gh'e arestò u fuin o a bèllua. Che surpreisa quand'u vedde, a-a lyxe da soe lanterna, che gh'e arestou na persunha: - Ah, t'é ti dunca, che ti me purtavi via e galinhe?! - Mi nù, mi nù - cianzyssa u Pinossu - mi, tyttu quellu che puievu pigià l'e n'sccianchettu d'yga. - Quelli c'aròban l'yga sun buin a aròbà anche i pulastri. Owwa ghe pensu mi a date recattu! U-u destacca da-a tagioea, u-u porta 'nta curte de cà soe e, sciacandughe u collu pe tèra cu-in pé, u ghe dixe: - Ancoe m'e mortu u can c'u me fava a guardia. Ti, da stanoette, ti piggi u soe postu. U ghe mette u culèn e ù l'atacca a-a cadenha. - Se ciyvesse, ti poe anà a sustu inta casetta du can e, se végne i laddri, baja! Lasciandu ditu cusci', u paisan u va a serase 'n cà e u Pinossu u se mette a cucciu e - stancu mortu tra famme, freidu e puìa - u s'adorme. 22. L'ea za due' ue c'u runfava; versu mézanoette l'adescian d'e vuxi che végnan d'inte l'èa. Ean quattru fuin: yn u s'avexinha e u sciyscia: - Bunha sejja, Melanpu! - Mi nu me ciammu Melanpu, lé u l'e mortu stamatin. - Ti me paggi bravu anche tie; puemmu fà u mèximu pattu c'àivimu fètu cun lé: niatri vegnimmu na votta a-a setemanha e purtemmu via oettu galinhe: sètte sé pigemmu niatri e ynha tà lascemmu a ti za bèlla spelà inta toe casetta; basta che ti fasci mustra de durmì e che nu ti bai. Se semmu capii? - Sci-sci' - ghe rispunde u can da guardia - o capìu fin troppu ben. Cusci' i quattru laddri van intu pulà ma, apenha en drentu, sentan a porta c'a se sèra: l'ea stètu u Pinossu, che poi u lya e u fa vegnì zy' u padrun. - Finarmente v'o aciapou! - e u-ì sèra inte'n saccu.- Owwa ve portu a quelli de l'ostajja, che ve fan coexe ben e ve fan passà pe levre: nu vou meritè, ma mi sun generusu. Au Pinossu, invexe, u ghe fa tante caesse: - Cumme t'è fètu a scruvìli? U Melanpu u nu s'acurzeiva mai de ninte. Omai u l'ea mortu, e dà a curpa ai morti nu serve a guèi, l'a pensou u mariunettu. Ma poi u nu resciste ciy' e u cunta tyttu pe fà vedde cum'u l'e stètu bravu: - Mi g'aviò tytti i difètti du mundu, ma nu quellu d'agiytà i disunèsti. - Bravu! - l'a ricunusciyu u paisan - t'é n'figioe c'u se merrita n'premmiu, e mi sun generusu. U ghe desliga u culèn e u-u lascia anà. 23. U Pinossu u l'ariva de cursa fin intu prou duve stava a Fuè Tyrchinha ... sulu c'a casetta a nu gh'ea ciye! In cangiu, gh'ea na ciappa de marmu cu ste poule 'nsimma: "chie an assuterou a figgia dai cavelli tyrchin, morta de despiaxei pe ése stèta lascià sula da soe frè". U poviu mariunettu u l'a cianzyu tantu da scciancase u coe. U se despeava:

- Oh Fuè, perche' t'é morta ti, che t'ei cusci' brava, e nu ciytostu mi che sun tantu cativu?! Voeggiu muì anche mie! - u se despeava (e u nu pueiva mancu mettise e muen inti cavelli). U-u sente n'cùnbu c'u passa èrtu pe l'aja e u ghe canta: - O sbragiun! còse ti ghe fè acuegou cu-a faccia 'nsce quella pria? - Nu ti veddi? cianzu! - se sagrinha u Pinossu tìandu sciy' a testa e sciyganduse i oeggi cu-e manneghe. - Dimme n'pò - ghe dumanda, vedendulu ben, l'òxellu - ti cunusci miga n'mariunettu c'u se ciamma Pinossu? - Pinossu? t'è ditu Pinossu? Sun mie! A sta risposta u Cùnbu u végne zy' a pòsase pe tèra. Cum'u l'ea grossu! - Dunca ti cunusci anche u Bepin? - S'ou cunusciu! U l'e mè puè. U l'e ancun vivu? che ti sacci. - Trei giurni fa l'o vistu 'nsciaa mènha c'u se fabricava na barca pe traversà u mà. Quellu pòviommu l'e ciy' de quattru meixi c'u gia a sercate e, n'àvendu pusciyu atruvate, u s'e missu 'n testa d'anate a sercà in'Amerrica. - L'e luntan, da chie, a mènha? - dumanda u Pinossu. - L'e luntan ma, se ti végni, te ghe portu mi in spaletta. U mariunettu u sata a cavallu du Cùnbu e partan. Xoean tyttu u giurnu, s'afèrman de noette inte'n pulà pe mangià e beive, e a-a matin doppu arivan ìnsciaa mènha. La gh'e n'myggiu de gente cu-e brasse arsè versu u mà. U Cùnbu u fa chinà zy' u Pinossu, c'u va sybbitu a fase dì còse l'e sycèssu. - L'e sycèssu - ghe dixe na vegia - che n'puè c'u l'a persu soe figgiu l'e partìu 'n barca p'ànàlu a sercà, ma u mà u l'e bryttu ancoe, e a barca a sta p'ànà sutta. E difèti g'ou pà de vedde, luntan luntan, cumme na meza nuxe cun quarchedyn insimma. U capisce c'u l'e soe puè, u ghe sbraggia, u ghe fa segnu cu-u mandillu. E u Bepin ù l'a cunusciyu, perche' u se leva a beretta pe faghe segnu, e u fa capì c'u sajeiva-sci' vegnyu 'nderé, ma u mà u nù lasciava. Dapoe, l'ariva n'unda ciy' gramma ch'é atre ... e a barca a nu se vedde ciy' a sciurtì. E gente, pregandu, cumensan za a anàsene a cà quande, da 'nsimma a'n scoeggiu, se sente n'criu e se vedde n'figioe c'o s'asbrìa 'nte l'ègua: - Voeggiu sarvà mè puè! Lé, c'u l'ea fètu tyttu de legnu, u stava a galla fassile e u nyava cumme n'pesciu. A'n bèllu mumentu, nu l'an ciy' vistu mancu lé. - Poviu figioe! - se sente a dì da-e gente che, metenduse turna a pregà, se ne van tytti quanti a cà. 24. U Pinossu u l'ànèt'avanti nyandu tytta a noette, in mezu ai lanpi e a-a gragnoea. Quande l'e tostu giurnu, n'unda ou sbatte 'nsce na zinha. Intantu, l'ea vegnyu seén e, amiandu tyttu 'n giu, lé u nu vedde nisciynha barca, ma sulu de l'ègua, da tytte e parte: u l'ea finìu 'nsce n'isua. Pe furtynha passa pe de li n'pesciu e u Pinossu u ghe poe dumandà: - Ti che ti vè de lungu avanti e 'nderé 'ntu mà, nu t'è miga 'ncuntrou na barchetta cun mè puè 'nsimma, d'e votte? - Cu-a burasca che gh'e stètu, a sajà anèta a piccu e toe puè s'ou sajà mangiou quellu pesciu cativu che da'n pò de tenpu l'e vegnyu a fà u preputente chi 'n giu: u Pesciu-can.

- U l'e cusci' grossu stu Pesciu-can? - dumanda, preucypou, u Pinossu. - Grossu?! U g'a na bucca che ghe passieiva n'trenu. Mezu rassegnou, u mariunettu u s'inandia pe n'senté e u l'ariva 'nte'n postu che ghe divan u Paise d'e Ave Precacinhe: la ognudyn u g'aiva u soe dafà e, proppiu cumme da j'ave, nisciyn u stava a fà u pelandrun. U nostru amigu, c'u l'ea sensa mangià da n'giurnu, u proeva a dumandà se ghe fan a limòxina, ma u g'a n'pò vergoegna, perche' soe puè u ghe diva senpre: "a limòxina a poe anà ben sulu pe-i vegi e i marotti". E difèti n'massacan u ghe rispunde: - Mi, quarche palanca tà daggu, ma ti ti me devi agiytà a camalà sti sacchi de càsinha. - Ma a càsinha a l'e pesante e mi sun stancu! - se lamenta u Pinossu. Pe soe furtynha passa na donna c'a purtava duì bulacchi d'ègua, tytta zenba pe-a fadiga. - Possu beive na gùà? - ghe fa u Pinossu. - Beivi-la py, mè càu figioe. Quand'u s'e levò a sè, u suspìa: - Se puesse levame cusci' anc'à famme! Sentindu dì cuscìe, lé a ghe fa na pruposta: - Se ti m'agiytti a purtà n'bulaccu a cà, poi te daggu n'bèllu toccu de pan. U Pinossu u l'amìa u bulaccu e u nu dixe ni sci e ni nu. - E 'nsemme te daggu na xatta de coi cundìi cun oeju e axou. Lé u ghe pensa ancun. - E poi te daggu anche n'dùse. Alùa u se decidde, u se carrega u bulaccu 'nsciaa testa, u-u porta a cà, e u se metta a toa. Doppu n'pò c'u mangia, u tia sciy' a testa pe dì grassie a-a donna, u-à vedde ben inta faccia, e u l'arèsta lie cu-a fursinha pe l'aja. - Ti - u cianbrotta - ti t'assumeggi ... ti gh'è a mèxima vuxe ... i mèximi oeggi ... i mèximi cavelli ... cumme lé!!! O Fuè Tyrchinha, dimme che t'é proppiu tie! Nu me fà cianze, ti savesci, mi o za cianzyu tantu! 25. De za c'u l'aiva scuverta, a Fuè Tyrchinha a ghe dixe quellu che ghe végne: - Bryttu pelandrun, cun tyttu quellu che t'è fètu ti me végni ancun a sercà?! - L'e che te voeggiu ben, e owwa che t'é ciy' grande possu fà cuntu che ti seggi mè muè: l'e tantu che voegjw'aveig' a mama' cumme i atri figioe. Dimme n'pò, cumme t'è fètu a cresce cusci' fitu? Voeggiu cresce mi-ascìe, sun styffu de fà u mariunettu, voeggiu diventà n'ommu. - Pe vegnì grande, ti tou devi merità: fà u bravu, anà a scoea, dì senpre a veitè. E ti, nu ti l'é u tipu. - Sci, ma da ancoe voeggiu cangià vitta, ése a cunsulassiun de mè puè, s'u fisse ancun vivu. Ti còse ti dixi, u sajà ancun vivu o nue? - Mi diggu de sci, e nu me sballiu. A sta risposta-chi', u Pinossu u l'a pigiò e muen da Fuè e u s'e missu a baxale tante votte c'u paiva mattu. Dapoe, tìandu sciy' a testa, e amìandula 'nta faccia, u ghe fa: - Dunca nu l'ea vea che t'ei morta. Ti savesci cumme sun stètu mà quand'o vistu a ciappa da simiteju!

- U-u so, e l'e pe questu che te perdunhu. Se ti t'é sagrinou, voe dì armenu che t'é bravu de coe, e da yn bravu - anche s'u l'e abituou mà - se poe senpre speà quarcòsa de bun. Ma, d'owwa 'n avanti, ti duviè fà senpre quellu che te diggu mi: anà a scoea, truvate n'travaggiu, ecettera. U Pinossu u l'ea diventou serriu, e u mugugnava: - Ma owwa, p'ànà a scoea, me pà n'pò tardi ... - Nue! pe 'nparà nu l'e mai tardi. Guai a lasciase pigià da-a pelandrunajja! A l'e n'mà grammu, che besoegna guarilu sybbitu, fin da figioe, sedunca da grendi nu se guarisce ciy'. 26. A-a matin doppu u Pinossu u va a scoea e, quande veddan intrà quellu mariunettu, i figioe se mettan tytti a rie. Lé u fa mustra de ninte e u va a assetase, ma i figioe ù piggian in giu e ghe fan i despeti: yn u ghe pigj'ou beretin, l'atru u ghe tia sciy' u vestì, l'atru-ancun u ghe fa di barbixi cu-l'inciostru. Gh'e finha yn c'u sèrca de ligaghe di fì ai pé e a-e muen pe poi falu balà. Pe n'pò u sta carmu, ma dapoe u perd'à pasiensa, u gia u muru versu quelli che l'anguscian e u ghe sbraggia: - Stè n'pò a sentì, figioe, mi nu sun miga vegnyu chi pe fave da pagiassu! Mi rispèttu i atri e voeggiu ése rispetou. - Ma bravu! ... T'è parlou ben cumme n'libbru! ... - crian quelle legee cuntursenduse dou rie. Yn figioe - u ciy' cativu - u l'alunga finha na man p'àbrancà u nasu du mariunettu, ma u nu fa a tenpu: u Pinossu u l'alunga lé na ganba sut'ou bancu e u ghe molla n'bèllu càsu. - Che pé dyi che ti gh'è! - cria u figioe fretanduse a ganba segnà. - E che gummie dye! - l'azunze n'atru c'u l'aiva giystu assazou yn gummiu de legnu ìnsciuu stoemmagu. Da quellu mumentu-lae tytti g'an usciyu ben, anche u meistru, c'ou vedeiva de lungu arivà pe primmu e anà via pe yrtimu, e stà atentu e stydià e fà ben u cùnpitu. U g'aiva sulu n'difèttu: c'u se fava troppi amixi, e tanti ean d'e legee. Yn bèllu giurnu, intantu c'u l'anava a scoea, u sente dì che, intu mà la vexin, l'e arivò n'pesciu grossu cumme na muntagna. - C'u segge quellu de quande l'e negou mè puè? - u pensa. - Niatri l'anem'a vedde - dixan i soe amixi.- Ti végni ti-ascìe? - Mi ù végnu a vedde doppu che l'e finìu a scoea. - Belinun! Còse ti te creddi, che n'pesciu grossu cusci' u stagghe li a 'spétàte ti tyttu u giurnu? E cusci' partan tytti de cursa pe-i canpi, cu-u Pinossu davanti. Paiva c'u g'àisse j'ae 'nti pé, da quante u l'anava spedìu. Poviu figioe, u nu saiva ancun a che desgrassie u l'anava 'ncuntra. 27. Tanta cursa pe ninte: u Pesciu-can u nu gh'ea, la 'n giu. - U sajà anètu a fà a soe culassiun ... O u sajà anètu a fase na pisa - s'à rìan i cunpagni du Pinossu.- Ti aspétilu finh'a stassejja, poe dase c'u sciorte turna. Niatri te ghe lascemmu. Da-a mainea de parlà, lé u capisce che g'an fètu n'schersu. - Sei di nesci! Che gystu ghe poe ése a fà n'schersu cusci' scemmu?

- Tou spieghemmu: faxendute vegnì chie, t'emmu fètu perde a scoea. Niatri semmu styffi d'aveighe yn cumme ti, senpre cusci' bravu e precisu, c'u ne fa fà brytta figya cu-u meistru. Ti-à devi smette, de stydià. Lé u nu ghe pensa mancu luntanamente, cusci' finiscian pe ratelà. I nemixi du Pinossu arvan e cartelle, tìan foea i libbri, e fan pe tìàgheli 'nsciaa testa, ma lé u se sposta da na parte, e poi da l'atra, e cusci' i libbri xoean tytti zy' 'nte l'ègua. Poi yn u l'ariésce a aguantà u libbru du Pinossu e u g'ou spara cuntra ma, in cangiu de pigià a soe testa de legnu, u piggia quella de n'soe amigu, c'u sbatte pe tèra cumme n'mortu. Da-a puìa scappan tytti. Sulu u Pinossu u l'arèsta lie, a vedde s'u figioe u se repiggia bagnandughe a frunte cu-u mandillu ymmidu. Nu se sa cumme mai, doppu n'pò passan pe de li duì carabiné e, dai segni 'nsciaa testa, veddan c'u figioe u l'e stètu ferìu dou libbru. - De chi u l'e stu libbru-chie? - s'infurman. - U l'ou mè - deciara giystamente u Pinossu. - Basta cusci', nu gh'e besoegnu d'atru. Stanni sciy' e végni cun niatri! U Pinossu u g'a n'bèllu dì c'u nu l'a fètu ninte de mà. Queli-lae nu sentan raxuin e ù portan via. Marcian pe du bèllu finh'a che, quand'en tostu arivè 'ntu paise, yn buffu d'aja u porta via u beretin au nostru amigu. - Me permetei che vagghe a repigialu? - u dumanda rispetusamente. - Vanni py, pero' fanni fitu! U mariunettu u va, u recoegge a beretta … ma, in cangiu de mettisela 'n testa u se l'infìa tra i denti e u s'asbrìa a curì versu u mà, sveltu cumme na balla de sccioeppu. I carabiné alùa g'asbrìan aproevu n'can mastin c'u se ciamava Alidòu e u l'ea n'canpiun d'e curse d'i chen. Za e gente ean cujusi de vedde cum'a sajeiva finìa quella cursa. Ma a cuìxitè a gh'e arestà 'ntu gòsciu perche' quelli duì, curindu cusci' forte, aivan arsou na pyadda che nu se vedeiva ciy' ninte. 28. U Alidòu, a forsa de curìghe aproevu, ù l'aiva tostu aciapou. Pe furtynha u mà u nu l'ea guèi luntan e, apenha arivou, u Pinossu u l'a fètu n'satu da rèna e u se gh'e caciou drentu. U Alidòu u l'avieiv' ousciyu fermase, ma pe l'abrivu u finisce 'nte l'ègua anche lé; sulu che lé u nu l'e bun a nyà, e u cumensa a sbatte p'àrestà a galla. - Negu! Negu! Vegnim'àgiytà! U Pinossu, c'u l'e bravu de coe, u ghe fa fà n'pattu: - Mi te sarvu, basta che ti nu ti me dagghi ciy' de fastiddi. U Alidòu, za cu-a pansa pinha d'ègua saà, u l'e ben cuntentu de pueine sciurtì vivu: u se fa tìà pà cua fin ìnsciaa zinha e u prumette d'ése ricunuscente. U Pinossu u noea ancù'n pò aproevu a-a custea e, a'n bèllu mumentu u vedde, tra i scoeggi, na tanha cun du fymme c'u sciorte. - La ghe dev'ése n'foegu asseisu - u pensa - vaggu a sciygame e a ascàdame n'pò. U s'avexinha ma, primma c'u s'aranpinha lé, u se sente tìà sciy' da sut'a l'ègua: drentu a na rè, u l'ea arestou, insemme a'n myggiu de pesci de tante qualitè! Da-a tanha sciorte n'pescou bryttu c'u pà n'mustru. U l'amìa a rè e u suspìa: - Oh, anc'ancoe puriò fame na bèlla frità de pesciu! U Pinossu u pensa:

- A me va za ben, che mi nu sun yn pesciu. U pescou u caccia na man inta rè e, yn doppu l'atru, u l'aranca foea tytti i pesci dandughe a ògnidyn u soe numme. L'yrtimu che l'arèsta l'ea u Pinossu: - Che razza de pesciu u sajà mai, stu-chie?! N'afare cusci' nu l'o mai vistu. U-u l'amìa ben da tytti i versci e ghe végne da dì: - Ah, o capìu, u dev'ése na gritta! - Ma che gritta e gritta! - se lamenta u Pinossu - mi sun yn mariunettu. - Diggu a veitè - mugugna u pescou - l'e a primma votta che m'acappita u pesciu-mariunettu. L'e ancun megiu, cusci' te mangjò ciy' vuentea. - Nu l'ei miga capìu, che nu sun yn pesciu! N'ù sentì che mi parlu e raxunhu cumme Vuì? - L'e vea - dev'amette u pescou - e dètu che ti gh'è a furtynha de parlà e raxunà te tratiò ciy' ben: te lasciu decidde a che mainea t'e ciy' càu ése coettu, inta sarsa de tumate o fritu 'nta puela? - A mi m'e ciy' càu ése lasciou libberu. Ma quelu-lae u nu l'ea miga d'acordiu: - Figyite se possu perde l'ocaxun d'assazà n'pesciu cusci' rèu! U ghe liga i pé - u-u passa 'nta fènha tantu che, dyu da-a puìa cum'u l'ea, u diventa cumme na stattua de gessu - e dapoe u-u l'abranca pou collu e u-u porta suvj'à puela pinha d'oeju c'a frizeiva. 29. U l'ea za li pruntu a mulalu 'nta puela bugente quande n'grossu can c'u l'aiva sentìu l'òdù de cuxinha u l'intra 'nta tanha. U pescou u sèrca de scurìlu, ma u can u ghe regìa i denti. Alùa se fa sentì a vuxe du Pinossu: - Alidòu, se nu ti me sarvi ti, sta votta, sun bèllu fritu! U can u l'a cunusciya, quella vuxe-lae: u fa n'satu, u piggia 'n bucca u mariunettu, u-u destacca da-a man du pescou, e u-u porta via da'nta tanha. Quand'en luntan a basta, se salyan e u Pinossu u va fin da na cabanna la vexin pe vedde s'u l'atroeva n'vestì nettu. - Chi, de vestì - ghe dixe n'vegiu c'u stava li a sùigiase - gh'e sulu n'sachettu che ghe tegnivu i faxoe; se ti voe, piggitelu, u l'e lazye. U nu sou fa dì due' votte: u piggia u sachettu, u ghe fa trei pertuxi cu-e tesuìe e u se l'infìa da-a testa. Vestìu cusci', u va 'ntu paise, duv'u l'ariva che l'e za noette. U va a synà u canpanin duv'a stava a Fuè Tyrchinha, ma nisciyn u-u sente. U soenna ciy' forte, tante votte, e finarmente - doppu méz'ua - s'arve u barcun a l'yrtimu cian e se sporze na grossa lymassa c'a ghe dixe: - Spétime, che végnu zy' e t'arvu sybbitu. Passa n'ua ma nu végne manc'yn. Alùa u turna a synà: finarmente s'arve u barcun du cian de sutta e se sporze a Lymassa. - L'e ciy' de n'ua che t'aspetu! - se lamenta u Pinossu - mescite, che me piggia freidu! - Mè càu figioe - a ghe rispunde lé - mi sun na lymassa, e e lymasse nu g'an mai sprescia - e a sèra u barcun. Doppu due' ue u Pinossu u perde a pasiensa. U molla n'càsu 'nsciaa porta cusci' forte che u pé u ghe va drentu e u nu l'ariésce mancu ciy' a arancalu. Cusci', quande l'ariva a Lymassa, tytta syà, a nu poe fà de megiu che dighe: - Pe fate intrà, ghe va n'bancà, chie. Curu a ciamalu. U Pinossu u nu ne poe ciye. U s'acuega pe tèra e u s'adorme.

Quand'u s'adescia, u rivedde a Fuè, c'ou perdunha ancu' na votta a pattu c'u fasse u bravu e u vagghe ben a scoea ciy' che primma. E difèti lé u passa l'examme, e cu-i vuti ciy' bèlli da scoea. A Fuè, ìnsciaa fin, a poe anunsiaghe: - Duman t'aviè finìu d'ése n'mariunettu de legnu e te fajò diventà n'figioe. O za cumandou dyxentu tasse de cafelète pe fà fèsta. Voeggiu che ghe seggian tytti. 30. U pueiva anà a 'nvità chi u vueiva, a pattu c'u vegnisse a cà primma de noette. Inte n'ua u l'aiva za fètu u giu di soe amixi; ghe n'amancava sulu yn, yn lungagnun smortu c'ou ciamavan Lymin. U l'ea u ciy' pelandrun da scoea, ma u Pinossu u ghe vueiva ben. Sybbitu, u nù l'a atruvou; dapoe, a forsa de sercalu, ù l'a scuvertu assetou sut'ou pòrtegu de cà soe. - Còse ti ghe fè lie? - ghe fa u Pinossu. - Aspetu che segge noette pe partì, che nu me veddan. Còse ti vueivi da mie? - Ti savesci! Duman daggu na fèsta a cà mè. Sun vegnyu a 'nvitate. - Ma se te diggu che partu stassejja! Vaggu 'nte n'postu … la sci che l'e na fèsta! - E che postu sajeiva, che ti vè? - U l'e u Paise d'e Demùe, nu gh'e postu ciy' san pe-i figioe: la nu gh'e mancu e scoee e e setemanhe sun fète de na zoeggia e sei dumenneghe. Ti vegniésci anche tie, dinni a veitè? - Nu possu: o prumissu a mè muè d'ése a cà primma che segge noette, sedunca a sta in'anscjetè. - Còs'a g'a puìa, toe muè, che te mangian i ratti-penyghi?! - Lé a sbraggia de lungu, ma poi a se carma. Basta lascià passà n'pitin de tenpu. - Ti veddi dunca che ti poe vegnì: se la nu ti ghe stajè ben, ti turni 'nderé e tytt'u l'arèsta cumme primma. - Nu ti gh'è miga tortu. E se l'e vea quellu che ti cunti, quelu-la' u dev'ése proppiu u paise giystu pe mie. Intantu, da luntan, se sente synà na trunba, cianin cumme n'xoeu de sinsaa. - Tou-chie! - dixe u Lymin standu sciy' in pé - l'ariva u caru c'u végne a pigiane. Dunca, ti végni o nue? 31. U caru u l'e arivou c'u nu s'e mancu sentìu, avendughe e roee fascè cun d'e strasse. U-u tìavan duzze cubbie d'axi, tytti cun di stivè de gumma a-e sanpe pe nu fà fracassu. U padrun u l'ea n'omettu ciy' largu che lungu e u dava l'idea d'ése proppiu bravu, perche' tytti i figioe nu vedeivan l'ua de fà stu viègiu cun lé intu Paise d'e Demùe. Difèti u caru u l'ea za pin cumme na scattua d'anciùe, e Pinossu e Lymin g'an avyu u soe dafà p'àtruvà postu. Quande l'ea tostu l'ua che se va a scoea, sun arivè 'ntu Paise, ma nu gh'ea pericculu: la de scoee nu ghe n'ea manc'ynha. U l'ea n'postu tyttu speciale; gh'ea sulu di zueni da sei a quatorz'anni, che favan tytti i zoeghi inmaginabbili. Ghe n'ea yn c'u caminava cu-e muen pe tèra e e ganbe pe l'aja, yn c'u fava u versu da galinha c'a l'a fètu l'oevu, di atri che ghe ciocavan e muen, rìeivan, crìavan, sciguavan … Insumma, l'ea tyttu n'carlevà, che ghe sajeiva stètu da mettise i tappi 'nte uege pe nu diventà surdi. Pinossu, Lymin e tytti quei atri du caru s'infìan inte sta barùnda e se fan sybbitu di amixi. Chi l'e c'u pueiva ése ciy' cuntentu che lù?

- Che bèlla mainea de vive, che g'an chie! - cuntinuava a dì u Pinossu au Lymin. - E pensa che ti ti sajésci arestò a cà a perde du tenpu a stydià! U-u sun n'amigu o nue, a aveite cunsegiou de vegnì chie? - L'e vea - ghe lascia credde u Pinossu - e pensa c'u meistru, invexe, u me diva senpre de lasciate perde perche' t'ei na legea! - Pòvj'ommu - u-u cunpatisce u Lymin - u-u so c'u se divertiva a scòxìme, ma u-u perdunhu. - T'é n'amigu che nu ghe n'e de pègi, e generusu, de surveciy'! - ghe fa u mariunettu, abrassandulu e dandughe n'baxu de ricunuscensa 'n mezu a-i oeggi. Pero', doppu di meixi c'a l'anava avanti sta bardoja, na matin u Pinossu u s'adescia e u s'atroeva na brytta surpreisa … 32. Gratanduse a testa, u s'ea acortu che e uege gh'ean cresciye de n'parmu! U l'ànètu de cursa a sercà n'spegiu e u l'a vistu quellu c'u nu se sajeiva mai ciy' vusciyu vedde: yn bèllu pà de uege da ase. U s'e missu a cianze e a batte a testa 'nsciaa miagia tantu che, sentindulu, s'avexinha na sciurnua c'a voe savei còse sycedde: - Còse ti gh'è da crìà tantu? t'é marottu? - G'o puìa de scie: me sentu a freve. A Sciurnua a ghe tucca u pùsu e a ghe fa: - O capìu tyttu: ti ti gh'è a freve aseninha! Da chi dòtrè ue, ti nu ti sajè ciy' n'mariunettu, ma mancu n'figioe. Ti stè pe diventà n'ase, proppiu cumme quelli che tìan i cari. - Oh, pòviami', pòviami'! Còse possu fà pe guarì? - Còse ti voe fà, omai?! - suspìa a Sciurnua - l'e scritu 'nsciuu libbru du destin che i figioe cun nisciynha què de stydià diventan di axi. Cianze quande l'e tardi, nu serve ciy' a ninte. - Ma a curpa a nu l'e a mè - spiega u Pinossu - l'e tytta curpa du Lymin! Owwa vaggu a sercalu e, se l'incuntru, ghe ne diggu due. U se mette na scuffia 'n testa pe cruvìse e uege e u cumensa a gìà pe tytte e stradde du Paise. A n'bèllu mumentu, u vedde yn cu-a scuffia 'n testa cumme lé. L'ea proppiu u Lymin . Sybbitu se vergoegnan, poi deciddan de scruvìse a testa tytti duì 'nsemme e sccioeppan a rie ma, ìnsciuu ciy' bèllu, u Lymin u se sente mà: - Agiytème, nu riésciu ciy' a stà dritu 'nscee ganbe! E, doppu n'pò, anc'ou Pinossu gh'e piggiou u mèximu mà. A tytti duì gh'e vegnyu da azenbase, da mette e muen pe tèra e caminà cun quattru sanpe, proppiu cumme e béstie. Gh'e finha parsciyu de sentìse spuntà u pei e a cua. Alùa an fètu pe cianze o lamentase, ma tyttu quellu che s'e sentìu … l'e stètu n'ràgnu da axi: - Ii-ò … ii-ò … ii-ò … 33. Sentindu ràgnà cusci' ben, l'ariva l'Omettu du caru, c'u ghe fa i soe cunplimenti e u-ì porta 'n ciassa. 'Insciuu mercou d'e béstie, ghe n'ea pe cusci' de gente prunti a acatali, e alùa u Lymin ù se l'e pigiou yn paisan che gh'ea mortu l'ase u giurnu primma, e u Pinossu l'an vendyu a na cunpagnìa de pagiassi.

A-a fin da fea, u s'atroeva 'nte na stalla davanti a na groeppia de fen, che da mangià nu gh'e atru. Lé u s'adatta, u l'ariva finha a rymegà d'a paggia da-a famme c'u g'a, ma u-u vedde u padrun c'u ghe sbraggia: - Còse ti te creddi, pelandrun, che t'agj'àcatou sulu pe fate mangià?! Végni, che te fassu vedde còse ti gh'è da fà pe fame guàgnà tante palanche. E cusci', pe trei meixi, a curpi de scurià, u ghe mustra a balà, a sàtà i sèrci, a stà dritu 'nscee sanpe deré, e tytte ste còse da fà rie. Yn bèllu giurnu, mettan foea stu cartellu: "Stassejja tytti i artisti da cunpagnìa cun tytti i cavalli e e cavalle, fajàn di zoeghi e di sati murtali e, pe surveciy', se fajà vedde pe-a primma votta u famusu ASE PINOSSU". Au spetacculu gh'e pin de gente. Vers'à fin, ghe tucca ou Pinossu. Prexenpiu, sparan yn curpu de pistolla e lé u se deve acuegà pe tèra pe dà da intende c'u l'e mortu … dapoe u fa na surpreisa e u sta sciye. U fa tyttu ben e ghe cioccan e muen, sulu che poi u se fa mà pe davei: u s'inganba malamente inte n'sèrciu de butte c'ù duveiva sàtà e u se fa n'taggiu 'nte na ganba. U-u portan dou veterinaju: segundu lé u l'e destinou a arestà rangu pe senpre. Alùa u padrun u dixe: - Còse vuei che me ne fasse de n'ase rangu: ghe dajeiva da mangià tytta a vitta in perdia. Cusci' ù portan turna ìnsciuu mercou. Stavotta nisciyn u-u voe. A forsa de chinà u prexu, ìnsciaa fin ù l'acatta yn che ghe serve d'a pelle pe fàse n'tanbyu. Stu-chi' u-u porta 'nsciaa zinha du mà, u g'atacca na pria ou collu, u ghe da n'spunciun e u-u fa cazze 'nte l'ègua. Tìou zy' dou peisu da pria, l'ase u sparisce sutta. U padrun, tegnindu senpre in man na corda c'u l'aiva ligou a na sanpa, u s'assétta 'nsimma a'n scoeggiu aspétandu c'a povia bestia a neghe, pe poi levaghe a pelle. 34. Passou trei quarti d'ua, u tia sciy' a corda ma, au postu de l'ase negou, végne foea n'mariunettu bèllu vivu. Au veddilu, u padrun u l'arèsta cu-a bucca averta e i oeggi foea da-a testa: - Duv'u l'e l'ase c'o caciò 'nte l'ègua? porcu can! - Se me deslighè vou diggu - ghe prupunhe u Pinossu. - Va ben! - se lascia cunvinse quel'atru, levandughe a corda. - Eben, l'ase éu mi - ghe fa credde u Pinossu. - I pesci m'an mangiò a pelle de foea ma, de drentu, sun senpre stètu n'mariunettu de legnu cumme me vedei owwa. - Sci, ma owwa chi mé da e mè palanche? Dund'à piggiu a pelle da fà u tanbyu? - Nu stève a preucypà, au mundu gh'e pin, d'axi; fajè fitu a truvane n'atru. - Sci, ma e palanche gh'é remettu! - Ve serve pe castigu: Vuì ei sercou d'amassame, e sta cativeja gh'ei da pagala, a quarche mainea. - Sci, ma a nu l'e miga finìa: owwa t'abrancu, te portu turna 'nsciuu mercou e te vendu cumme legna da bryxà! Ma omai l'ea troppu tardi: u mariunettu u l'a fètu n'satu cumme na molla scin inte l'ègua e u l'e scapou via nyandu ciy' sveltu che'n pesciu. E soe desgrassie, pero', n'ean ancun finìe perche', intu scapà de cursa, u l'ànèt'a finì dritu 'nta bucca du famusu Pesciu-can, c'ù l'a culou tyttu 'ntregu cumme se ninte fisse. Cusci' u s'e atruvou

intu stoemmagu da bestia, che nu se ghe vedeiva ninte; se sentiva sulu n'rymù d'aja c'u vegniva dai purmuin, cumme se u Pesciu-can u g'àisse l'axxima. - Pòviamìe - cianze u Pinossu - chi l'e c'u purià ciy' agiytame, owwa? - Chi ti voe che t'agiytte?! - ghe fa na vuxe dou scyu. - Chi l'e stètu a parlà? - dumanda u Pinossu. - Sun mie, yn poviu tunnu c'u l'e stètu mangiou cumme tie. - Ah, e còse ghe femmu owwa chi drentu? - Gh'e pocu da fà: besoegna che ti te rassegni anche ti a ése digerìu. Mi-asci' n'avieiva fètu a menu ma, pe yn c'u nasce tunnu, l'e senpre megiu muì sut'ègua che finì sut'oeju. - Pe ti scie, ma mi nu sun yn pesciu, devu scapà. Intantu che fan sti discursci, ghe pà de vedde n'cèu luntan luntan, ciy' zy' inta pansa, e u decidde d'anà a vedde còs'u l'ea. 35. A manaman c'u s'avexinha passandu cu-i pé 'nte l'ègua che gh'ea 'n fund'à pansa, u capisce c'a lyxe a vigniva da na candejja. E quande pòcuassè u ghe vedde u s'acorze che, li vexin, gh'ea n'ommu cu-i cavelli gianchi c'u mangiava di pescetti bèlli cryi. U-u l'amìa ben e … u nu vueiva squèxi credde ai soe oeggi: u l'ea u Bepin, soe puè, c'u l'ea anètu a piccu cu-a barca e u Pesciu-can u se l'ea mangiou! U l'ea scanpou perche', pocu luntan, l'ea afundò anche n'bastimentu pin de gente e de roba, e u Pesciu-can u l'aiva mangiou yn pò de tyttu: scattue de syccou, bescoetti, furmaggiu, yghetta, e cunpagnìa bèlla. Arvindu na scattua pe votta de roba bunha u Bepin u l'ea ariescìu senpre a nu fase digerì da-a bestiassa, ma owwa nu gh'ea arestou ciy' ninte, mancu ciy' de candejje. - Dunca sajà megiu che pensemmu a scapà a-a spedìa! - dixe u Pinossu intantu c'u se strenz'ou collu de soe puè. - Proevighe tie, se ti g'ariésci, mi omai sun vegiu, e poi nu sun mancu bun a nyà. - Se l'e pe quellu, ti t'atacchi a-e mè spalle e te portu mie, che noeu cumme n'pesciu; sun picin, ma forte che nu ti te l'inmaggini mancu. E se proppiu sajà destin che gh'emmu da muì, armenu muìemu 'nsemme. E cusci' se mettan in marcia vers'à bucca. Pe furtynha l'atroevan averta (u Pesciu-can owwa u durmiva, e u fava fadiga a respià pe via de l'axxima). Gh'ea na curente che a candejja a s'e asmurtà. Pero', a fà cèu, omai, gh'ea e stelle e a lynha che lyxivan da de foea. Puè e figgiu, c'agueitavan da'nta gua, piggian u mumentu bun, passan ìnsciaa lengua e s'inbòsan foea 'nte l'ègua tegninduse pe man. Tyttu 'n giu, nu se vedeiva atru che du sé e du mà. U Pinossu u cumensava a ése stancu de nyà pe duì, e u Bepin (mezu mortu dou freidu), pe amià se s'arivava da quarche parte, u sciacava i oeggi cumme n'cyxòu pe 'nfià l'aguggia. Chissa' cum'a sajeiva finìa se n'àissan atruvou n'amigu, u Tunnu, u soe cunpagnu de prexun, c'u gh'ea anèt'àproevu e che, pe ringrassiali d'aveighe mustrò a scapà, u ghe dixe d'atacàs'à soe cua e u-ì rebella fin a tucà tèra. 36. Na votta arivè ou sciytu, che 'ntantu l'ea vegnyu l'arba, se dan n'oegià 'n giu pe capì ben duve sun straquè. Sentu metri ciy' 'n la, ìnsciaa stradda, veddan duì che ciy' màngrajè nu pueivan ése. Ean u Gattu e a Vurpe c'aivan inbrugiou u Pinossu, ma ghe ne vueiva pe ricunuscili: u Gattu, che na votta u fava mustra de nu veddighe, u

l'ea vegnyu orbu pe davei - e a Vurpe, che na votta é stydiava tytte pe xatà e palanche a-e gente, a l'ea cheita tantu 'n miseja c'a s'ea finha duvya vende a cua a yn c'a ghe serviva pe scurì e musche. E de surveciy', scicumme e desgrassie nu végnan mai da sule, s'ean aciapè a rugna e owwa, faxendu pietè, dumandavan a limòxina. Ma u Pinossu u ghe rispunde mà: - Nu ve basta ése di laddri, sei anche di stragjuin! Quellu che ve meritè l'e de muì de famme, e se sei marotti ve sta ben! Pe quante me riguarda, puei crepà li duve sei! Anandu avanti pà stradda, puè e figgiu incuntran yn paisan c'u se ciamava Gjuane. Dètu c'u tegniva i vitelli, proevan a dumandaghe du lète pe levase a famme ciy' grossa, ma lé u voe che g'ou pagan. De palanche nu ghe n'an; cusci' se mettan d'acordiu che lé u ghe da n'gottu de lète ogni sentu stagnuin d'ègua che u Pinossu u g'agiytta a tìà sciy' cu-a sigoegna dau pussu 'nte l'ortu. - Primma - ghe spiega u Gjuane - a fà i travaggi m'agiytava n'ase, ma owwa u l'e tyttu derenou pou troppu travaggiu e u l'e li-li' pe tìà u ganbin. Quand'u vedde l'ase spatarò 'ntu staggiu, u Pinossu u-u ricunusce: l'ea u Lymin, c'apenh'ou vedde u da n'curpu pe tèra e u moee da-a vergoegna. Alùa u mariunettu, finarmente, u capisce che l'e megiu mette giydissiu, inta vitta: quande g'avansa du tenpu, finìi i travaggi di canpi, u l'inprende a fà e cavagne cu-i gurin e a 'npagià e careghe, e cusci' u mette finha da parte d'e palanche. Yn giurnu de mercou, u sta sciy' fitu e u dixe a soe puè: - Vaggu fin a acatame di vestì noevi. Apenha sciurtìu de 'n cà u se sente ciamà: l'ea a Lymassa c'a fava da caméa a-a Fuè dai cavelli tyrchin. U Pinossu u g'a n'bèllu dumandà cum'u poe fà pe veddila turna, a Fuè: - L'aivan purtà a l'yspià - ghe cunta a Lymassa - e dapoe a l'e morta. Tyttu quellu che ti poe fà, omai, l'e pagà u fynerale. U Pinossu u ghe lascia tytte e palanche c'u g'a e u cure a caciase turna in léttu pe cianze, ma u s'adorme. Inte'n soennu ghe pà de vedde a Fuè Tyrchinha c'a rie e a ghe dixe: - Mè càu figioe, g'o de perdunate ancu' na votta! E mi te perdunhu. Pero', pe l'avegnì nu ti puriè ciy' agiystala cuscìe: se nu ti fajè cumme se deve, nu bastià ciy' che ti te sagrinhi. L'e pe ti che tou diggu, pe mi omai a me va ben a tytte e mainee. A stu puntu u Pinossu u s'adescia, u s'amìa 'ntu spegiu, ma u nu se ricunusce ciy'. U cure da soe puè pe savei: - E quellu poviu Pinossu de legnu, che fin u l'a fètu? - Tou-lae - ghe rispunde u Bepin mustrandughe n'mariunettu tyttu strupiou , arenbou a na carega cu-e coesce 'ncruxè, c'u g'aiva a testa c'a ghe pendeiva da na parte e e brasse da l'atra. U Pinossu u-u l'amìa ben, quel'afare de legnu - u capisce a seroejja c'u g'aiva 'nta testa, e u s'avanta: - Cum'éu redicculu da mariunettu; owwa sci che staggu ben che sun diventò n'figioe, e de quei bravi!=

TOU-CHIE TURNA - U PINOSSU U VA A SCÖA Omai l'e za sinqu'anni che u Pinossu, da n'mariunettu da rie, u l'e diventò n'figioe scritu 'n Mynissippiu e, cu ste noeve lezze c'an fètu, anche pe lé l'e vegny'u tenpu d'anà a scoea ubrigatoju. A-a giurnà d'ancoe i figioe en pe-cusci' ciy' asperti che na votta, e nu gh'e ciy' besoegnu d'aspétà fin a sei anni pe ciamali a scoea - a sinque ghe n'e za assè. Gh'e a televixun, u teleffunu, u cunpiute, l'asilu, e tante ocaxyin pe inprende e còse difissile e de l'atru mundu - nu sulu u mundu de cà soe, che magara da vedde nu gh'e che d'e gren bestie e dòtréi crestien che parlan in dialéttu e te fan sbalià poi a scrive. L'an capìu finha da Rumma che l'e cangiou tyttu (e sci che quei-lae ghe ne mettan pe capì e còse!) e che sei anni pe cumensà a scoea l'ea troppu tardi. In Inghirtèra parlan finha de fala cumensà a quattru, ma sajeiva esagerou, nu pou servellu de quelli pòvei figioe, ma perche' sajeivan troppu zueni, e magara se metieivan a cianze. E za, perche' a scoea a l'e n'pò cumme na galea: quande yn u gh'e serou drentu, u nu poe miga sciurtì!, u nu poe miga fa quellu c'u voe!, u nu poe miga mettise de lungu a ciatelà cu-i amixi! U nu poe mancu silà!!! U deve de lungu dà a mente a quellu che dixe u meistru, e guai a pèrdine n'toccu, d'a lessiun! Dimmu a veitè, quelli che sun in galea - e che sun di malemmi - stan pe-cusci' ciy' ben che quelli che van a scoea! Se parla - l'e loggicu - d'e prexuin d'ancoe, che g'an tytte e cumuditè, ma pensè n'pò: i prexuné en tyttu grendi, mentre a scoea ghe va i picin, che nu g'an nisciynha curpa e nu an fètu ninte de mà; poi, pe anà a scoea, besoegna stà-sciy' fitu a-a matin, e pigià du freidu d'invernu, mentre in galea yn u dorme e u nu zea dou freidu se, a cà, nu gh'e de calurifferi e se, de foea, u nu g'a de robe da mettise c'ou croevan e tégnan l'ègua. E poi speciarmente, in galea, nu ti devi stà a sentì nisciyn, nu gh'e nisciyn c'u te mustra, e nu te dan du lòu da fà a cà. Se te lascian anà a cà l'e pe date n'premmiu, nu cumme quelli d'a scoea che te mandan a cà pe fate trubulà n'atra mesa giurnà aproevu ai cùnpiti e u giurnu doppu poean fate n'interugassiun pe vedde se ti sè a lessiun o nue. Insumma au Pinossu, ch'u l'a quetou pe trei o quatr'anni, owwa ghe tucca sta desgrassia-chie, c'u nu n'aiva za patìu assè da figjuin! E primma de diventà n'figioe? Quand'u l'ea n'mariunettu de legnu, v'aregurdè de quante u n'a mai passou?! Se nu ei lezyu a soe Foa, anèvela a leze! U l'e partìu da n'toccu de legnu c'u pigiava d'e picussè 'nsciaa testa, e u l'e finìu drent'a-a pansa de'n pesciu-can. Sensa cuntà quellu che gh'e sycèssu intu Paise d'e Demùe … E ve l'aregurdè che soe muè, a Fuè cusci' brava, a l'e morta e, ìnsciaa fin, a g'a parlou da 'nte n'soennu? Dunca u Bepin, soe puè, u l'ea vidduu e u Pinossu ù l'a tìou-sciy' da sulu, guàgnanduse da vive cu-u soe travaggiu da bancà, che pe furtynha u l'ea l'ynnicu intu Paise, e tytti i travaggi che gh'ea da fà cu-u legnu ghe-i davan a lé. Da asgrejà nu ghe n'ea ma, cun quellu pocu, s'anava avanti. Sinqu'anni primma u Bepin u l'ea ciy' poviu, perche' gh'ea stètu a guèra e e palanche, pe chi ghe n'aiva, nu vaeivan ciy' ninte. E gente nu pueivan ciy', cumandà da fà di travaggi ou Bepin, senù poi nu saivan cumme fa a pagagheli; l'e cusci' che lé, n'àvendu ninte da fà, u s'ea inandiou a desgruscià quellu seppu de legnu pe fane na toa da vende 'n sitè. Ma dapoe u legnu u s'e missu a parlà e, cian-cianin, u l'a cangiò a vitta du Bepin. D'asilu, intu paise, nu ghe n'ea (gh'en sulu int'e sitè) e cusci' u Pinossu u l'e arestou senpre arenbò a soe puè: inta bytéga, inte l'ortu, intu staggiu, pe funzi, a pescà, a tagià u boscu …ma senpre insemme a lé. D'a canpagna, omai, u l'aiva vistu tyttu quellu che

gh'ea da vedde e u l'ea finha za n'pò styffu. Ancun d'assè che l'aivan mandò a ciamà pe anà 'nte stu postu noevu cun tytti i atri figioe: ma lé ù nu saiva miga ancun, còse vueiva dì anà la drentu pe stydià! Cusci', quande l'e vegnyu a giurnà d'anà, l'ea ciy' sagrinou soe puè che lé. U Bepin, omai, u nu gh'ea ciy' abituou a stà da sulu e, a pensà de mulà soe figgiu cuscì, ghe fava màpru'. E poi, e scoee, nu cumensavan ciy' ou primmu d'utubre cumme na votta ma a-a meitè de setenbre, che gh'ea ancun da fa a vendegna, da travagià tyttu u giurnu, inta canpagna. U Bepin de vigne u ghe n'aiva ynha sula, ma quelle maninhe picinhe du Pinossu, cun quelle dìette cusci' svelte a fà anà e tesuìe, ghe sajeivan proppiu vegnye ben: u figgiu a vendegnà e u puè a dà recattu a-a cantinha. E invexe nue, u Guvernu u ghe meteiva i bacchi int'e roee e u ghe levava l'agiyttu. N'assidente! Da chi dex'anni, poi, gh'ea da aspétàse a cartulinha p'ànà a fà u surdattu. E u Bepin u l'ea za vegiu owwa. Chi ghe restava a dà recattu a-e bestie e a-a canpagna?! Cumunque besygnava fàsene na raxun e preparà u Pinossu. Pe primma còsa, adescialu fitu e tìalu zy' dou léttu. che lé u durmiva cumme n'seppu, u runfava tytta a noette e, quande cantava u gallu, u se gìava da l'atra parte e u pisagiava turna: - Stanni sciy', bryttu pelandrun!!! - ghe crìava u Bepin. Douanavanti, gh'ea da mette u revegin a sèt'ue e sàtà zy' dou léttu sveltu cumme n'punpé. A scoea a nu l'ea guèi vexin e pe oet'ue besygnava ése arivè. U Pinossu, meschin, u ghe l'a missa tytta e, a l'ua giysta, u ghe l'a fèta a arancàse dou soe letin bèllu cadu. Inta cuxinha gh'ea za soe puè c'u l'aiva giystu asseisu u foegu. Primma u l'ea anètu de cursa 'nta stalla a aleità a crava p'àveig'ou lète pruntu da culassiun. Da mettighe drentu gh'ea sulu de l'amé, pe falu vegnì dùse, e da fènha rustìa 'nsciaa stiva, pe daghe n'pò de culure. In cangiu di bescoetti, che de quelli tenpi ean yn lyssu, se ghe bagnava du pan, che tytte e gente du paise anavan a falu inte'n furnu cumynale vexin a-a gexa. Ma pe anà a scoea g'anava de l'atru: u libbru, u quadernu, a cartella, i lapi, … U Bepin u l'aiva speisu n'myggiu de palanche: u l'a acatou tyttu, menu u scòsà. Pe risparmià duì franchi u l'aiva acatou sulu a stofa e u s'ea missu d'acordiu cu-a cyxoejja c'a g'ou cyxisse, che dapoe lé u se sajeiva sdebitou fandughe n'travaggiu da bancà. Insumma, u Pinossu u l'ea bèllu pruntu cumme n'prinsipin. Atru che ròbin de papé e scarpe de scorsa de legnu di tenpi da Foa! Aivan fètu di prugrèssi, ma a miseja ciy' brutta, da quarche parte, a gh'ea restà, scie: inta scoea! U Guvernu u nu g'aiva ciy' de palanche, se l'ean mangè tytte i laddri da pulittica, e l'ea za tantu se tegnivan averta a scoea e pagavan a meistra. Ma se se runpiva n'veddru, g'aivan da cangialu i puè pe nu lascià zià i soe figgi e, se finiva u gessu, s'acygeiva e palanche e s'anava a acatalu da-u cartà. Pou rescàdamentu l'ea a mèxima: ognidyn u purtava n'tochettu de legna da mette 'nta stiva e scàdàse. U Pinossu, datu che soe puè u segava e u tagiava tytti i giurni, u purtava anche di sacchi de seroejja, de scavenhe e de byscagge, che vegnivan ben da assend'ou foegu. Cusci' u se dava d'e aje e finarmente, doppu na vitta de bura, soe puè u fava na figya da riccu. Ma u nu ghe pensava che, purtandu soe figgiu la drentu, ù perdeiva. A quellu figioe de canpagna, cian-cianin, g'avieivan cangiò u servellu: g'avieivan mustrò a parlà cumme 'nscii ai libbri, g'avieivan fètu cunusce a giugrafìa, g'avieivan fètu vegnì què d'anàsene 'n sitè e lé, u Bepin, ch'u l'aiva giaminou tantu pe falu vegnì grande, u sajeiva restou sulu, a negà int'e soe legne.=