Bollettino dell’Associazione Romana di Entomologia, 64 (1 ...

34
129 c/o Museo civico di Storia naturale di Verona, Lungadige Porta Vittoria, 9 I-37129 Verona. E-mail: [email protected] (*) Bollettino dell’Associazione Romana di Entomologia, 64 (1-4) (2009): 129-161. ADRIANO ZANETTI (*) GLI STAFILINIDI DELLE RISERVE NATURALI “AGORAIE DI SOPRA E MOGGETTO” (LIGURIA, GENOVA) E “GUADINE PRADACCIO” (EMILIA-ROMAGNA, PARMA) (Coleoptera, Staphylinidae) INTRODUZIONE Gli Staphylinidae sono una grande famiglia che include quasi 50.000 spe- cie conosciute (se vengono incluse Micropeplinae, Pselaphinae, Scaphidiinae e Dasycerinae e Scydmaeninae, trattate classicamente come famiglie separa- te) (Herman, 2001; Grebennikov & Newton, 2007). Per l’Italia sono note circa 2200 specie, con un livello di conoscenza difforme a seconda delle aree e del- le sottofamiglie (sono ad esempio carenti le informazioni sulla sottofamiglia Aleocharinae per l’Italia meridionale). Gli Staphylinidae sono per lo più preda- tori sia allo stato larvale che adulto, anche se esiste un’importante frazione di entità saprofaghe, micofaghe e pollinivore. Si rinvengono in tutti gli ambien- ti terrestri, dalla riva del mare fino alle quote più elevate (più di 3000 m sulle Alpi: cfr Focarile, 2008), dove frequentano soprattutto i materiali in decompo- sizione, le rive, la lettiera e il suolo, ma anche l’ambiente saproxilico e la ve- getazione. Numerose specie ad abitudini particolari si rinvengono associate a nidi di Vertebrati e Imenotteri. MATERIALI E METODI Le caratteristiche dell’aree di studio e i metodi di raccolta utilizzati sono illustrati da Cerretti et al. (2003) e da Spada et al. (2009) cui si rimanda. La nomenclatura e sistematica utilizzata è essenzialmente quella di Smetana (2004) integrata in alcuni casi con altri lavori (e.g. Puthz, 2002; Assing, 2003; Zanetti, 2005; Maruyama, 2006), tranne per i sottogeneri di Carpelimus Leach, 1819 e di Atheta Thomson, 1858 per i quali si è adottata ancora la suddivisione in sottogeneri provvisoria proposta da Benick & Lohse (1974), in mancanza di una soddisfacente sistematica moderna.

Transcript of Bollettino dell’Associazione Romana di Entomologia, 64 (1 ...

129

c/oMuseocivicodiStorianaturalediVerona,LungadigePortaVittoria,9I-37129Verona.E-mail:[email protected]

(*)

Bollettino dell’Associazione Romana di Entomologia,64(1-4)(2009):129-161.

AdriAno ZAnetti(*)

GLISTAFILINIDIDELLERISERVENATURALI“AGORAIEDISOPRAEMOGGETTO”(LIGURIA,GENOVA)E“GUADINEPRADACCIO”

(EMILIA-ROMAGNA,PARMA)(Coleoptera,Staphylinidae)

introduZione

GliStaphylinidaesonounagrandefamigliacheincludequasi50.000spe-cieconosciute(sevengonoincluseMicropeplinae,Pselaphinae,ScaphidiinaeeDasycerinaeeScydmaeninae, trattateclassicamentecomefamigliesepara-te)(Herman,2001;Grebennikov&Newton,2007).Perl’Italiasononotecirca2200specie,conunlivellodiconoscenzadifformeasecondadelleareeedel-lesottofamiglie(sonoadesempiocarenti le informazionisullasottofamigliaAleocharinaeperl’Italiameridionale).GliStaphylinidaesonoperlopiùpreda-torisiaallostatolarvalecheadulto,ancheseesisteun’importantefrazionedientitàsaprofaghe,micofagheepollinivore.Sirinvengonointuttigliambien-titerrestri,dallarivadelmarefinoallequotepiùelevate(piùdi3000msulleAlpi:cfrFocarile,2008),dovefrequentanosoprattuttoimaterialiindecompo-sizione,lerive,lalettieraeilsuolo,maanchel’ambientesaproxilicoelave-getazione.NumerosespecieadabitudiniparticolarisirinvengonoassociateanididiVertebratieImenotteri.

MAteriAli e Metodi

Lecaratteristichedell’areedistudioeimetodidiraccoltautilizzatisonoillustratidaCerrettietal.(2003)edaSpadaetal.(2009)cuisirimanda. LanomenclaturaesistematicautilizzataèessenzialmentequelladiSmetana(2004)integratainalcunicasiconaltrilavori(e.g.Puthz,2002;Assing,2003;Zanetti,2005;Maruyama,2006),tranneperisottogeneridiCarpelimusLeach,1819ediAthetaThomson,1858periqualisièadottataancoralasuddivisioneinsottogeneriprovvisoriapropostadaBenick&Lohse(1974),inmancanzadiunasoddisfacentesistematicamoderna.

130

Irappresentantidialcunesottofamiglie(Dasycerinae,PselaphinaeeScyd-maeninae)tradizionalmenteconsideraticomefamigliedistintenonsonotrat-tatiinquestolavoromadaNardietal.(2009). Nell’elenco delle specie sono riportati tutti i reperti noti per la Riserva“AgoraiediSopraeMoggetto”(Liguria,Genova).Le88speciesegnalatedel-laRiserva“GuadinePradaccio”(Emilia-Romagna,Parma)daTagliapietra&Zanetti(2003)sonoelencatesolonellatab.1.Partediquestesegnalazioniso-nostateriportatenellaCkmap(Zanetti,2005;Zanetti&Pace,2005)masen-zariferimentoataliautori.Nellatab.1insiemeaidatisutaliRiserve,sonori-portatialtridatieditiedineditirelativiallezonelimitrofeinmododafornireunimmaginegeneraledelpopolamentoaStaphylinidaedell’area.Idatiineditiprovengonodatesidi laureaesonobasatisucampionamenti(identificatidaA.Zanetti)contrappoleacadutaeffettuatinel1991sull’AppenninoLigureinprovinciadiGenova:MonteAionaeMonteMontarlone. Nell’elencodellespecie(numerateprogressivamente)sonoindicati: i re-perti, il corotipo (secondoVignaTaglianti et al., 1993,1999) eunanotadicommento. Icorotipi,trannediversaindicazione,sonostatiricavatidaidatigeonemicifornitidaZanetti(1987)eSmetana(2004)espessosonoleggermentediscor-didaquellipropostiinprecedentilavori(ades.Tagliapietra&Zanetti,2003),basati su dati meno precisi. Le distribuzioni italiane provengono, tranne di-versaindicazione,daZanetti(2005)(Omaliinae),Pilon(2005)(Staphylinini),Luigioni (1929), Ciceroni et al. (1995) (altre sottofamiglie). Le notizie sul-l’ecologia sono tratte sostanzialmente da Horion (1963, 1965, 1967), Koch(1989)eZanetti(1987),edintegratecondatiinediti. Ilmateriale trannediversa indicazione,èconservatonellacollezionedelCentroNazionaleperloStudioelaConservazionedellaBiodiversitàForestale“BoscoFontana”diVerona.

AbbreviAZioni

Stazioni di raccolta. Agoraie = Liguria, Rezzoaglio (Genova), RiservaNaturale “Agoraie di Sopra e Moggetto”; Guadine = Emilia-Romagna,Corniglio(Parma),RiservaNaturaleBiogenetica“GuadinePradaccio”. Raccoglitori. AT = A. Tagliapietra; AZ = A. Zanetti; DB = D. Birtele;GN=G.Nardi;LS=L.Spada;MB=M.Bardiani;MT=M.Tisato;PC=P.Cerretti;PD=P.Dallatana;PO=P.Cornacchia;SH=S.Hardersen. Collezioni.CAZ=A.Zanetti(Verona);CNBFVR=CentroNazionaleperloStudioelaConservazionedellaBiodiversitàForestale“BoscoFontana”diVerona;CTA=A.Tagliapietra(Verona). Altreabbreviazioni.ex=esemplare/i;mt=Malaisetrap;pt=pitfalltraps;rd=raccoltadiretta;sn=sfalcio;wt=windowflighttrap.

131

ELENCODELLESPECIE

1. Amphichroum canaliculatum (Erichson,1840)

Guadine:LagodiGuadine,1362m,UTM32T05811364916522,23-24.V.2008,MBGN,mt,2ex.

Corotipo.Centro-Europeo,conappendiciinAppenninoeneiBalcani(cfr.Smetana,2004:238).

note.InItalialaspecieèsegnalatadelleAlpiedell’Appenninosettentrio-naleemeridionale,manondiquellocentrale.Vivesuinfiorescenzedipiantearbustivealpianomontano.

2. Anthophagus (Anthophagus) bicornis (Block,1799)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,2ex.

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,4ex.

Corotipo.Centro-Europeo,conappendiciinAppenninoeneiBalcani(cfr.Smetana,2004:239).

note.Specie in ItalianotadiAlpi eAppennino fino allaBasilicata; vi-vesullavegetazionealpianomontanoesubalpino.Sull’Appenninoparmen-seèstatarinvenutaanchecomefossileindepositilacustriolocenici(Ponel&Lowe,1992).

3. Anthophagus (Dimorphoschelus) alpestris alpestris Heer,1830

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,11ex.

Corotipo.Centro-Europeo,conappendiciinAppenninoeneiBalcani(cfr.Smetana,2004:240).

note.InItalialasottospecienominaleèpresenteintutteleAlpienell’Ap-penninosettentrionale;nell’Appenninocentraleemeridionaleèpresenteunasottospecie(A.(D.)alpestriskochiBernhauer,1935)cheèscarsamentediffe-renziata.Sullavegetazionealpianomontanoesubalpino.

4. Anthophagus (Phaganthus) fauveli caprai Koch,1933

Agoraie: faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MB

132

POPDSHGN,mt,7ex;20.VIII.2008,PDMBPOSHGN,rd,2ex;20.VIII.2008,POMBPDSHGN,sn,2ex.LagodegliAbeti,1329m,UTM32T05331974926353,20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,2ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex.LagoRiondo,torbiera,1328m,UTM32T05331184926471,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,1ex.TorbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,20-21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,UVlt15W,2ex.

Corotipo.Appenninico(cfr.Zanetti,1987,2005).

note.Anthophagus (P.) fauvelicaprai è presentenell’Appennino conti-nentale,dall’AlessandrinoallaCalabria;lasottospecietipica,A.(P.)f.fauveliLuze,1902,inSicilia.Pianomontano,sullavegetazione.

5. Lesteva(Lesteva)monticolaKiesenwetter,1847

Agoraie:“neicaricetiaibordideilaghettidelMonteAiona”(Poggi,2001,subL.monticolaf.nivicolaFauvel,1871).

Corotipo.Europeo,conappendicenellaTurchiaasiatica(Smetana,2004:246.

note. Presente in tutta l’Italia continentale e la Sicilia (Ciceroni et al.,1995). Gli esemplari del Monte Aiona appartengono alla forma macrottera,“forma”nivicola,dibassaquota.Ripicolodipiccolicorsid’acqua,dacollina-reasubalpino,spessoneimuschi

6. Eusphalerum clavipes(W.Scriba,1868)

Agoraie: faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,wf,2ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex.Faggetamistaetorbiera,1330-1350m,UTM32T05331974926353,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,4ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,1ex;30.VII.2008,LSMBPOPDGN,rd,2ex;30.VII.2008,LSMBPOPDGN,sn,1ex.StagnoPiccolo,torbiera,1331m,UTM32T05331644926279,30.VII.2008,MBPOPDGNLS,sn,1ex.

Corotipo.Appenninico(cfr.Zanetti,1987,2005).

note. Diffuso dal Cuneese all’Appennino marchigiano, è noto anche diunastazioneinCampania(MonteCervialto).Floricolo,spessosuGenistee,informazioniarbustiveesilvicolesubtermofile.

7. Eusphalerum montivagum vesubianum Coiffait,1959

Guadine:LagodiGuadine,1362m,UTM32T05811364916522,23.V.2008,GNMB,sn,31ex.TorbieraAcquatorta,1470m,UTM32T05807124916320,24.V.2008,GNMB,sn,1ex.

133

Corotipo.Alpino-Appenninico:Giura,AlpiOccidentalifrancesi,Appenni-noLigureeTosco-Emiliano(cfr.Zanetti,1987,2005).

note.Lepopolazioniitalianeascleritecopulatorepiccolosonoattribuitetutteallassp.vesubianum,ancheseesistononotevolidifferenzelocali.Èunfloricolosoprattuttosilvicolodelpianomontanoesubalpino.

8. Eusphalerum pallens (Heer,1841)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,6ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,wt,3ex.Faggetamistaetorbie-ra,1330-1350m,UTM32T05331974926353,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,9ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,45ex;30.VII.2008,LSMBPOPDGN,sn,9ex;30.VII.2008,LSMBPOPDGN,rd,14ex;30.VII.2008,MBPOPDGNLS,sn,2ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex.StagnoPiccolo,torbiera,1331m,UTM32T05331644926279,30.VII.2008,MBPOPDGNLS,sn,2ex;20.VIII.2008,GN,sn,1ex;20.VIII.2008,POMBPDSHGN,sn,2ex.

Corotipo.Alpino-Appenninico(cfr.Zanetti,2005).

note.DiffusointutteleAlpienell’Appenninocentro-settentrionale,asudfinoalParcoNazionaled’Abruzzo.Floricolodelpianomontano.

9. Eusphalerum palligerum (Kiesenwetter,1847)

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,1ex.

Corotipo.Alpino-Appenninico(Zanetti,1987).

note.DiffusoingranpartedelleAlpi,segnalatoanchedeiBalcaniproba-bilmenteperconfusioneconspecieaffini(Zanetti,1987).InAppenninoera-nonotesoloaltreduelocalità:GuadinePradaccio(Parma)eAlpeTrePotenze(Pistoia)(Tagliapietra&Zanetti,2003;Zanetti,2005).Èunfloricolosilvicolodelpianomontanoesubalpino.

10.Eusphalerum rectangulum (BaudidiSelve,1870)

=rectangulum(Fauvel,1871)(cfr.Smetana,2004)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,3ex.

Corotipo.Centro-Europeo,conun’appendicenell’Appennino(cfr.Zanetti,1987,2005).

134

note.DiffusointutteleAlpieinAppenninofinoallaCalabria.Floricolodallapianura(antichidatiperlaLombardia)alpianomontano,tendenzialmen-tetermofilo(ades.suGenistee).

11.Eusphalerum semicoleoptratum(Panzer,1795)

Guadine:LagodiGuadine,1362m,UTM32T05811364916522,23-24.V.2008,MBGN,mt,1ex.

Corotipo.Centro-europeo,conappendiciinAppenninoeneiBalcaniset-tentrionali(cfr.Zanetti,1987).

note.AssenteingranpartedelversantemeridionaledelleAlpi,èdiffusodalleAlpiCozieall’Abruzzo.Pianocollinareemontano,sufioridiRosaceearbustiveeamentidiSalicacee.

12.Eusphalerum signatum angulatum(Luze,1911)

Guadine:LagodiGuadine,1362m,UTM32T05811364916522,23.V.2008,GNMB,sn,11ex;23-24.V.2008,MBGN,mt,1ex;24.V.2008,MBGN,rd,1ex.TorbieraAcquatorta,1470m,UTM32T05807124916320,24.V.2008,MBGN,rd,10ex.

Corotipo.Centro-europeo,conun’appendiceinAppennino,aSudsinoinCalabria(cfr.Zanetti,1987,2005).

note.LaspecieinItaliaènotadellacatenaalpina(E.signatumsignatum Märkel, 1857) e dell’Appennino (E. signatum angulatum), con una zone diintergradazionenelleAlpiPiemontesieun’apparente lacunanell’Appenninocentrale.Pianomontano,soprattuttosuinfiorescenzedipiantearbustive,mataloraancheerbacee.

13.Omalium rugatum Mulsant&Rey,1880

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHLS,cheesebaitpt,1ex.

Corotipo.Europeo-Mediterraneo(cfr.Smetana,2004:264).

note.IntuttaItaliaeisolemaggiori.Silvicolodilettieraalpianocollinareemontano.

135

14.Phloeonomus (Phloeonomus) punctipennisThomson,1867

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:265).

note.Specienota,ancheseinmodosporadico,dituttal’ItaliacontinentaleediSardegna.Corticicolasoprattuttosulatifoglie.

15.Phloeonomus (Phloeonomus) pusillus(Gravenhorst,1806)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,wt,1ex.

Corotipo.Olartico(cfr.Smetana,2004:265).

note.Specienotadell’Italiasettentrionaleedialcunelocalitàdiquellame-ridionaleinPuglia,BasilicataeCalabria.Corticicolasoprattuttosuconifere.

16.Tachinus (Tachinus) marginellus angelinii Schülke,1996

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,1ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:347).

note.Tachinus (T.)marginellus(Fabricius,1781)èstatosegnalatodituttal’Italiapeninsulare,SiciliaeIsoladiPantelleria(Luigioni,1929),mainreal-tàlasuadistribuzioneèmenoampia.Tachinus (T.)marginellusmarginellusènotoconcertezzadipoche localitàalpinedell’AltoAdige:Brennero (vonPeez&Kahlen,1977),gliantichidatidiBolzanoeMeranosonomoltoincerti(cfr.vonPeez&Kahlen,1977),VallediSanCassianoArmentarola(Kahlen,1987),SanValentinoallaMuta,Resia(CAZ:2.XI.1994e20.VIII.2001,AZ,area palustre sotto Salix/Betula/Alnus, 5 ex), Dobbiaco (CAZ: fondovalle,23.VII.1994,AZ,detritiPiceaconRussula,1ex),Vipiteno(CAZ:900m,pa-lude sotto Schloss Sprechenstein, 22.VIII.2002, AZ, detrito vegetale, 1 ex).Tachinus (T.)m. angeliniièconosciutodiparecchielocalitàdiLazio,Abruzzo,Campania,BasilicataeCalabria(Schülke,1996).Ènotoanchedi:Rezzoaglio(Genova),MonteAionavers.W,1560m,25-29.X.1991,Anfossi leg., 6 ex(CAZ)edialtrelocalitàlimitrofe(tab.1).Questinuovidatispostanonotevol-menteillimitesettentrionaledellasottospecie. Laspecieviveneldetritovegetalesiadiboschichediambientiaperti.Pro-babilmenteTachinus (T.)m. angeliniièsoprattuttosilvicolo.

136

17.Aleochara (Xenochara) stichaiLikowský,1965

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:360).

note.Laspecieènotadell’Italiasettentrionale,maèprobabilmentepiùdiffusaperchèèstataspessoconfusaconaltrespecie.Viveinvarimaterialiindecomposizione.

18.Aleochara (Xenochara) sparsaHeer,1839

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,4ex;21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,vagliodidetritoinbatboxoccupatadaGlisglis,1ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,8ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:360).

note.SpeciesegnalatadituttaItaliaeisolemaggiori.Moltospessoèrac-coltacontrappoleacaduta,spessoneinididiuccelliemicromammiferi.

19.Atheta sp.1

Agoraie:torbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,21.VIII.2008,GNMBPOPDSH,vaglio,1ex.

20.Atheta sp.2

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,2ex.

21.Atheta(gruppomistoII)hybrida(Sharp,1869)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,5ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:371)

note.Viveinmaterialiindecomposizione,èspessocatturatacontrappoleadaceto.

137

22.Atheta(gruppomistoII)taxiceroides Munster,1932

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,6ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,3ex.

Corotipo.Europeo(Smetana,2004:394).

note.Questaspecieèstatasegnalataperlaprimavoltaperl’Italiarecen-temente:RiservaNaturaleGuadinePradaccio(Parma),RiservaNaturaleLama-rossa(Lucca),RiservaNaturaleCampolino(Lucca),RiservaNaturalePiande-gliOntani(Lucca)eAlpedellaLuna(Arezzo)(Tagliapietra&Zanetti,2003).IldatoperlaRiservaNaturaleAgoraiediSopraconfermachenell’Appenninosettentrionaleèuntipicoelementodiboschimontani.Ladistribuzionegenera-leèdisgiunta,conunnucleonell’EuropaNordoccidentale,unsecondonellaexCecoslovacchiaeunterzonell’Appenninosettentrionale(cfr.Tagliapietra&Zanetti,2003;Smetana,2004).

23.Atheta(gruppomistoII)tibialis(Heer,1839)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex.

Corotipo.Europeo(Smetana,2004:389).

note.Speciediffusa in tutta lacatenaalpinaenelleregionielevatedel-l’Appennino,almenofinoall’Abruzzo.Sirinvienealpianomontanoesubal-pinoneldetritovegetaleesoprattuttolungolanevefondente.

24.Atheta(gruppomistoIII,IV)vaga(Heer,1839)

Agoraie: faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,wt,1ex;21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,vagliodidetritoinbatboxoccupatadaGlisglis,1ex.

Corotipo.Paleartico(Smetana,2004:376).

note.SpecienotadiItaliacontinentaleeSicilia(Ciceronietal.,1995).Vi-vedinormainnididiuccelli,evienecampionataspessocontrappoleacadu-ta;èfrequentenellefaggetedell’Appenninosettentrionale(Tagliapietra&Za-netti,2003).

25.Atheta (Philhygra) hygrobia vindobonensisBrundin,1944

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,2ex.

138

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:391).

note.Atheta (P.)hygrobia hygrobia(Thomson,1956)haun’ampiadistri-buzioneeuropea,A. (P.)h. vindobonensisBrundin,1944,èconosciutadiAu-stria e Italia (Brundin, 1944). Poche informazioni sono disponibili sulla di-stribuzione di questa specie in Italia. Il dato generico per l’Italia settentrio-nale (Ciceroni et al., 1995: 48) è basato su esemplari delTrentino:BaselgadiPinè(Trento),loc.Laghestel,15.IX.1992,AZ,vagliodetritopressoacqua(CAZ);edèconfermatodaunacatturasuccessivaalLagodiAndalo(Trento),13.VII.2004,AZ,rivelimoseaScirpus(CAZ).EsemplarifemminadiA. (P.)hygrobiadelMontePollino(Basilicata/Calabria)sonostatiattribuitidubitati-vamenteaA. (P.)h. vindobonensisdaBrundin(1944),lasegnalazioneperlaSicilia(Ciceronietal.,1995)èbasatasuundatoanticoenecessitadiconfer-ma.Specieigrofilapaludicola.

26.Atheta (Philhygra) hygrotopora(Kraatz,1856)

Agoraie:LagodegliAbeti,1329m,UTM32T05331974926353,20.VIII.2008,POMBPDSHGN,incascatellaemissario,1ex.

Guadine:LagodiGuadine,1362m,UTM32T05811364916522,23-24.V.2008,MBGN,mt,1ex.

Corotipo.Europeo;unsolodatoperl’Asiacentrale(cfr.Smetana,2004:391).

note.Intuttal’Italiacontinentale.Neimuschienelleghiaieditorrenticol-linariemontani.

27.Liogluta wuesthoffi(Benick,1938)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,LSMBPOPDGN,sn,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.

Corotipo. Centro-Europeo, con estensione in Appennino (cfr. Smetana,2004:411).

note.Silvicolodilettiera,soprattuttomontano.

28.Bolitochara mulsantiSharp,1875

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:427).

139

note.Xilodetriticoloinalberiattaccatidafunghi.

29.Bolitochara pulchra(Gravenhorst,1806)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo(Smetana,2004:427).

note.Micetofilosusvariatifunghi.

30.Leptusa (Dendroleptusa) fumida(Erichson,1939)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,sottocorteccia,1ex.

Corotipo.Paleartico(cfr.Smetana,2004:431).

note.InItaliaèpresentesuAlpieAppennini(aSudsinoalMontePol-lino);vivesottocorteccediconifere(Picea,Abies,Pinus)elatifoglie(Fagus,Betula)(Zanetti&Pace,2005).

31.Leptusa (Eremopisalia) marianiiPace,1979

Agoraie:LagodegliAbeti(Pace,1989).

Corotipo.Appenninico(Zanetti&Pace,2005).

note. Specie nota di pochissime località dell’Appennino settentrionalenelleprovincediGenova,ReggioEmiliaeMassaCarrara;èstataraccoltaan-chenellefaggetedellaVald’Aveto(Poggi,2001)sulMontePennaesulMon-teGroppoRossochesonoinprossimitàdellacitataRiserva(cfr.Pace,1989;Zanetti&Pace,2005).Vivenellalettierainambientesubalpino(Zanetti&Pa-ce,2005).

32.Leptusa (Leptusa) pulchella(Mannerheim,1830)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,sottocorteccia,1ex;20.VIII.2008,POMBPDSHGN,sottocorteccia,2ex.LagoAgo-raiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.

Corotipo.Europeo,ancheinTurchiaasiatica(cfr.Smetana,2004:434).

note.Sottocorteccedialberi,soprattuttoconifere.

140

33.Holobus flavicornis(Lacordaire,1835)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,2ex.

Corotipo.Europeo-Mediterraneo:Europa,MadeiraeArabiaSaudita(cfr.Smetana,2004:453).

note.NotodiItaliacontinentaleeSicilia.Insvariatiambienti,spessoinagroecosistemi,dovepredaAcarieTisanotteri.

34.Pella humeralis(Gravhenhorst,1802)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,4ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:461,subZyras(Pella)h.).

note. Italia continentale. Nei formicai di Lasius fuliginosus (Latreille,1798)eL. brunneus (Latreille,1798)esulleAlpispessoinquellidiFormicaspp.

35.Romphocallus bernhaueri (Sainte-ClaireDeville,1907)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,vagliodidetritoinbatboxoccupatadaGlis glis,6ex(CAZ;CNBFVR).

Corotipo.ProbabilmenteS-Europeo(Assing,2003;Smetana,2004:472,subHaploglossabernhaueri).

note. Romphocallus bernhaueri è conosciuto di un limitato numero dilocalità.FusegnalatodiCorsica (Vizzavona)comeMicroglossa longicornisThomson,1868daBernhauer(1902),poidescrittosullostessomaterialeco-meM.bernhaueridaSainte-ClaireDeville (1907).Bernhauer(1902) locitaanchedi“Südungarn”(oraprobabilmenteRomania).Piùtardièstatonuova-mentedescrittocomeHaploglossa fulvohirtadaLohse (1979), sullabasediesemplaridellaGermania(SudBaden).Ciceronietal.(1995,subH.bernhaue­ri)locitanod’Italia(“Veneto”),sullabasediesemplariraccoltialBoscodelCansiglio(Belluno/Pordenone):Piandell’Osteria,9.X.1994,Benciolinileg.,2ex,incassettenidodighiri(GlisglisLinnaeus,1766)(Rodentia,Myoxydae)su faggio (CAZ) (cfr.Tagliapietra&Zanetti,2003:93, subH.bernhaueri),associatoconQuedius (Microsaurus)brevicornis(Thomson,1860)(vedipiùavanti).Assing(2003)lohainclusonelnuovogenereRomphocallus assieme

141

aduespeciegiapponesi,aggiungendoancheduenuovelocalitàaustriacheinStiriaeBurgenland.Tagliapietra&Zanetti(2003)losegnalanodellaRiservaNaturalediPiandegliOntani(Toscana,Pistoia),raccoltoconwindowtrap.GliesemplaridiCorsicafuronotrovatiinvecchiofaggiocavoabitatodaun“écu-reuil”(scoiattolo)(Sainte-ClaireDeville,1907:136),maquestaspecienonèpresenteinCorsica(Bogdanowicz,2007)eprobabilmentesitrattavadiunghi-ro;quellidell’Austriaincassettenido,quellidiGermaniainuntroncod’alberocavo.Ilnuovodatoligureconfermachel’habitatdellaspecieèrappresentatodallecavitàneglialbericonnididimammiferi,soprattuttodighiro.

36.Ocalea picata (Stephens,1832)

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,1ex.

Corotipo. Europeo con estensione al Maghreb (Algeria, Marocco) (cfr.Smetana,2004:475).

note.SpecieprobabilmentepresenteintuttaItalia,viveneimuschieneldetritopressotorrenti.

37.Oxypoda (Bessopora) annularis (Mannerheim,1830)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.TorbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,21.VIII.2008,GNMBPOPDSH,vaglioinfaggetamista,1ex.

Corotipo.Paleartico(cfr.Smetana,2004:477).

note. In Italia laspecieènotadiAlpi,Appennini (almenofinoaquellicentrali)eSardegna.Fitodetriticolaalpianomontanoe,soprattutto,subalpino.

38.Oxypoda (Podoxya) brevicornis (Stephens,1832)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,3ex.

Corotipo.Asiatico-Europeo(cfr.Smetana,2004:481).

note.SpeciepresenteintuttaItaliaeisolemaggiori,viveneldetritovege-tale.

142

39.Carpelimus corticinus (Gravhenhorst,1806)

Agoraie:StagnoPiccolo,torbiera,1331m,UTM32T05331644926279,30.VII.2008,MBPOPDGNLS,sn,1ex.

Corotipo.Cosmopolita(cfr.Smetana,2004:528).

note.IntuttaItaliaeisole.Susuolilimosiinsvariatihabitat.

40.Dianous coerulescens(Gyllenhal,1810)

Agoraie:LagodegliAbeti,1329m,UTM32T05331974926353,20.VIII.2008,POMBPDSHGN,incascatellaemissario,1ex.

Corotipo. Europeo. Nota anche una singola località nell’area dell’Altai(cfr.Puthz,2002).

note.Laspecieèdiffusanellamaggiorparted’Europa,Turchiaeregio-necaucasicaenell’areadell’Altai(cfr.Puthz,2002;Smetana,2004).Lungoilmarginemeridionaledidistribuzionesonoconosciuteparecchiesottospecielocali: Dianous coerulescens hispanus Puthz, 2002 (Spagna centrale), D. c.italusPuthz,2002 (Appenninocentrale),D.c.elegans Iablokoff-Khnzorian,1957(regionecaucasica),D.c.korgei Puthz,2002(Turchia)eD.c.anatolicusKorge,1971(Georgia,Turchia).SonosegnalateperlaToscanapopolazioniin-termedietraD.c.coerulescenseD.c.italus(Puthz,2002).Anchel’esemplarediLagodegliAbetiappartieneaquestaformaintermedia.Laspecieviveneimuschipressosaltid’acqua(Horion,1963).

41.Stenus (Hypostenus) tarsalis Ljungh,1810

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975);“neicaricetiaibordideilaghettidelMon-teAiona”(Poggi,2001).LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII.2008,GNMBPOPDLS,sn,2ex.

Corotipo.Olartico(cfr.Smetana,2004:551).

note.LaspecieèsegnalatadiItaliasettentrionaleecentrale.Indicataan-chediSardegna,mataledatoèdaconfermare.Viveinambientipalustri,senzaparticolarespecializzazione.

42.Stenus (Metastenus) bifoveolatusGyllenall,1827

Agoraie:“neicaricetiaibordideilaghettidelMonteAiona”(Poggi,2001,subS.(Hemiste­nus)bifoveolatus).

143

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:552).

note.InItaliaènotodell’Italiasettentrionale,doveèfrequente,ediquellaappenninica(limitemeridionaledastabilire)(Ciceronietal.,1995).

43.Stenus (Metastenus) flavipes flavipes Stephens,1833

Agoraie:StagnoPiccolo,torbiera,1331m,UTM32T05331644926279,30.VII.2008,MBPOPDGNLS,sn,1ex.

Corotipo.EuropeoconestensioneinMarocco:S.(M.)flavipesflavipesèpresenteingranparted’Europa,S.(M.)f.dobbertiQuedenfeldt,1882inPorto-gallo,Spagna,SardegnaeMarocco(Smetana,2004:552).

note.SpeciepresenteinItaliasettentrionaleecentrale,Sardegna(S.(M.)f.dobberti).IndicataanchediSicilia(sottospecie?).Inareepalustri.

44.Stenus (Metastenus) binotatusLjungh,1804

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975,subS.(Hemistenus)binotatus).

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:552).

note.NotodiItaliasettentrionaleecentrale.Inareepalustri.

45.Stenus (Stenus) trivialis Kraatz,1857

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975,subS.(Nestus)trivialis).“neicaricetiaibordideilaghettidelMonteAiona”(Poggi,2001,subS.(N.)trivialis).

Corotipo.Europeo:Austria,Bosnia-Herzogovina,Croazia,Italia,Jugosla-via,Slovenia,Svizzera(cfr.Smetana,2004:562).

note.Laspecieènotadituttal’Italiacontinentale.Viveinambientipalustri.

46.Tetartopeus ciceronii Zanetti,1998

Agoraie:torbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,21.VIII.2008,GNMBPOPDSH,vaglio,1ex.

Corotipo.Appenninico(Zanetti,1998).

note.Speciedescrittadell’AppenninoTosco-Emiliano(PassodelMura-glione),èstatopostainsinonimiaconT.rufonitidus(Reitter,1909)daBordoni

144

(Rocchi&Bordoni,2004),ericonosciutanuovamentevalidadaAssing(2008).Èdiffusaintuttol’AppenninodaquelloLigureaquelloCalabro.Lasegnala-zionediTetartopeusterminatus(Gravenhorst,1802)perlasuccitataRiserva,“neicaricetiaibordideilaghettidelMonteAiona”,diPoggi(2001)vaproba-bilmenteriferitaaT.ciceronii.Vivecomefitodetriticolooneimuschisullerivedicorsid’acquaediristagni,opiùraramente,inareepalustri(Zanetti,1998).

47.Paederus (Harpopaederus) baudii Fairmaire,1859

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex.

Corotipo.Alpino-Appenninico(cfr.Luigioni,1929):Francia,ItaliaeSviz-zera(Smetana,2002:613).

note.LaspecieèdiffusanelversantemeridionaledelleAlpi,aEstfinoallarivabrescianadelLagodiGarda(CAZ:LaghidiSovenigo,2.II.1997,AZAT,basealberiincanneto,6ex),eintuttol’Appenninocontinentale.Èsoprat-tuttosilvicolaesitrovanellalettieraumidadiboschicollinariemontani.

48.Scopaeus (Scopaeus) laevigatus (Gyllenhal,1827)

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975,subS. (s.str.)laevigatus).

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:617).

note.Èpresenteintuttal’ItaliacontinentaleenelleIsolemaggiori.Èunelementoeuriecioigrofilodiambientiaperti.

49.Atrecus affinis (Paykull,1789)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII.2008,GNMBPOPDSH,rd,3ex;idem,20.VIII.2008,sottocorteccia,4ex.Faggetamistaetorbiera,1330-1350m,UTM32T05331974926353,30.VII.2008,PDMBPOGNLS,sn,2ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2002:625).

note.Ènotodituttal’ItaliacontinentaleediSicilia(Bordoni,1982,subBaptolinus affinis;Ciceronietal.,1995),dovesirinvienenellegnomortomar-cescentesoprattuttodilatifoglie(Bordoni,1982).

50.Erichsonius (Erichsonius) cinerascens(Gravenhorst,1802)

Agoraie:“neicaricetiaibordideilaghettidelMonteAiona”(Poggi,2001).

145

Corotipo.EuropeoconappendiceinMarocco(cfr.Smetana,2004:632).

note.SpeciepresenteinItaliasettentrionaleecentrale,alSudalmenofinoallaBasilicata(CAZ:LaghidiMonticchio(Potenza),19.IV.2003,AZ,1ex).Èunelementopaludicolospessomoltoabbondante.

51.Gabrius sexualis Smetana,1954

Agoraie:torbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,21.VIII.2008,GNMBPOPDSH,vaglio,1ex.

Corotipo.Europeo-Mediterraneo:Francia,Italiae“AfriqueduNord”(cfr.Smetana,2004:636).

note.MoltosimileaG.briviventer(Sperk,1835),chevicariaingranpar-ted’Italiaedicuipotrebbeessereconsideratosottospecie,èpresente in tut-tal’Italiacontinentale(cfr.Bordoni,1973;Angelini,1996;Tagliapietra&Za-netti,2005).Frequentaildetritovegetaleinareeumide,senzaparticolarespe-cializzazione.

52.Philonthus (Philonthus) cognatus Stephens,1832

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,1ex.

Corotipo.Paleartico,importatoinNordamerica(cfr.Smetana,2004:642).

note.DiffusointuttaItaliaeisole,èspecieeurieciadiambientiaperti.

53.Philonthus (Philonthus) decorus (Gravenhorst,1802)

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975).LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo, introdotto alleCanarie (cfr.Smetana,2004:643).

note.DiffusointutteleAlpiegliAppenninicontinentali(dubbialapre-senzainSardegna).Èspeciedilettiera,inEuropameridionaletipicamentedel-l’orizzontedelfaggio(Zanetti&Tagliapietra,2005).

54.Philonthus (Philonthus) micans(Gravenhorst,1802)

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975,subParagabriusmicans).

146

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:647).

note.DiffusointuttaItaliaeisolemaggiori,èspecieripicola-paludicolalegatasoprattuttoasuolilimosi.

55.Philonthus (Philonthus) varians (Paykull,1789)

Agoraie:LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,mt,1ex.

Corotipo.Cosmopolita(Smetana,2004:651).

note.Notodituttal’ItaliacontinentaleediSicilia,èspeciecoprofilaso-prattuttodibassaquota.

56.Quedius (Microsaurus) brevicornis(Thomson,1860)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,vagliodidetritoinbatboxoccupatadaGlis glis,5ex(CAZ;CNBFVR).

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:657).

note.Quedius(M.) brevicornisèconosciutofinoadoggidiunasolalo-calità italiana: Bosco del Cansiglio (Belluno/Pordenone), Pian dell’Osteria,9.X.1994,incassettenidodighirosuFagus,Benciolinileg,1ex(CAZ),as-sociatoaRomphocallus bernhaueri(vedipiùavanti).Questodatoèriportatocome“Veneto”senzaulterioriindicazionidaCiceronietal(1995:61).Laspe-ciesirinvienesoprattuttoincavitàdilatifoglieconnidi.Sembrapiùsporadicanell’Europameridionale(nessundatoperlaSpagna,soloduedatiperl’Italia)cheinquellasettentrionaleecentrale.

57.Quedius (Microsaurus) invreaeGridelli,1924

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,20.VIII.2008,POMBPDSHGN,sottocorteccia,1ex.

Corotipo.Europeo(cfr.Smetana,2004:659).

note.L’esemplarevieneattribuitoaQ. (M.)invreaeancheseisuoicarat-teriesterniededeagicipossonocorrispondereaquellidiQ.(M.)pseudasseclaCoiffait,1963.QuestaspecieèstatamessainsinonimiaconQ.(M.)invreaedavariautori(cfr.Herman,2001)erivalidatadaCoiffait(1977).Èriportatacomespecievalidaneicataloghipiùrecenti(es.Smetana,2004:661),male

147

argomentazionifornitedaCoiffait(1977)afavorediunasuavaliditànonso-nosufficientementeconvincenti.InItalia,Quedius(M.)invreaeènotodipo-chelocalità:BelvederepressoGenova(locustypicus),MontePenna(Liguria),Maiella (Abruzzo) (Gridelli,1924),ScezzeeElvaspressoBressanone (AltoAdige) (von Peez & Kahlen, 1977), Monti Lessini in Veneto (CAZ: VajoSquaranto(Verona),400m,12.X-1.XI.2003,AZ,pt)eMontiSabininelLazio(CTA:FonteCerroCottanello(Rieti),850m17.VII.1988,A.Ciceronileg.).QuediuspseudoasseclaèsegnalatodiMurta(Genova),Belvedere(Genova)eRoma(Gridelli,1925).LaspeciesembraessereassociatasoprattuttoanididiImenotteri(VespidaeeBombusLatreille,1802(Apidae)).

58.Quedius (Microsaurus) maurus (C.R.Sahlberg,1830)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,20.VIII.2008,POMBPDSHGN,sottocorteccia,1ex.

Corotipo. Europeo, presente anche nella Turchia asiatica (cfr. Smetana,2004:660).

note.NotodiItaliasettentrionaleecentrale(Gridelli,1925).Incavitàdilatifoglie.

59.Quedius (Microsaurus) mesomelinus silensis Fiori,1894

Agoraie: faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,wt,1ex.

Corotipo. Subosmopolita (regioni Olartica, Neotropicale Australiana).Quedius(M.)mesomelinussilensisinAppennino(cfr.Smetana,2004:660).

note.Intuttal’Italiacontinentale;alNordEstinstazionimontaneesu-balpineèpresenteQuedius(M.)mesomelinusskorazewskyiKorge,1960,nelrestodelNordvivonoformediintergradazioneconQuedius(M.)mesomelinussilensis didifficileinterpretazione(Zanetti,datiinediti).Specieeuriecia,contendenzetroglofile,ingrottanelguano.

60.Quedius (Microsaurus) xanthopus Erichson,1839

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,sottocorteccia,1ex.;21.VIII.2008,MBPOPDSHGN,vagliodidetritoinbatboxoc-cupatadaGlis glis,1ex.

Corotipo.Sibirico-Europeo(cfr.Smetana,2004:662).

148

note.InItaliaèpresentesulleAlpiesull’Appenninosettentrionale.Sottocortecceeincavitàdialberi.

61.Quedius (Raphirus) fumatus (Stephens,1833)

Agoraie:LagoLagastro,1330mca(Poggi,1975,subQ.(Sauridius)fumatus).

Corotipo. Europeo con estensione in Algeria e Tunisia (cfr. Smetana,2004:665).

note.Intuttal’ItaliacontinentaleeinSicilia.Inboschiumididallapianu-raalpianomontano,spessovicinoall’acqua(Zanetti&Tagliapietra,2005).

62.Quedius (Raphirus) obscuripennisobscuripennisBernhauer,1901

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,1ex.TorbieradelMoggetto,1326m,UTM32T05321584926700,21.VIII.2008,GNMBPOPDSH,vaglio,1ex.

Guadine:1500m,21.VII.2001,DBPC,mt,1ex.

Corotipo.Centro-Europeo,conestensioniaPireneierilievicantabrici,Al-pi,Appenninoerilievibalcanici(Zanetti&Tagliapietra,2005).

note.AlpieAppennino.SulleAlpinellalettierainpecceteecespuglietisubalpini,inAppenninoinfaggeta(Zanetti&Tagliapietra,2005).

63.Dinothenarus (Parabemus) fossor (Scopoli,1771)

Agoraie:LagodegliAbeti,1329m,UTM32T05331974926353,20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,1ex.

Corotipo. Centro-Europeo, con appendici nell’Europa meridionale (cfr.Smetana,2004:672).

note.NotodelleAlpi,dell’Appenninosettentrionaleediunastazionedi-sgiuntadell’Italiameridionale(MontePollino).Inforestediconifereelatifo-glie,soprattuttodelpianomontano.

64.Ocypus (Matidus) italicus (Aragona,1830)

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII.2008,LS,MBPOPDGN,sottocorteccia,1ex;20.VIII.2008,GNMBPOPDSH,sottocorteccia,1ex.LagoAgoraie

149

diFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,3ex.

Corotipo.Appenninico(Pilon,2005).

note.EndemitapresentedalCuneeseall’Aspromonte.Silvicoloinsvariatiambientiforestali(Zanetti&Tagliapietra,2005).

65.Xantholinus (Helicophallus) maritimusReitter,1908

Agoraie:faggetamista,1350m,UTM32T05330054926324,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,pt,1ex;30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,2ex.LagoAgoraiediFondo,torbiera,1326m,UTM32T05332644926607,30.VII-20.VIII.2008,MBPOPDSHGN,cheesebaitpt,3ex.

Corotipo.Alpino-Appenninico(Bordoni,1982).

note.SpeciediffusanelleAlpioccidentali enell’Appenninocentro-set-tentrionale,dalParcoNazionaledelGranParadiso(CAZ:ValSoana(Torino),Campiglia-SantuarioSanBesso,2200m,22.V.2006,varieto,2ex)finoal-l’Abruzzo(MonteGreco)(Bordoni,1982).Èsoprattuttospeciesilvicoladilet-tiera,masirinvieneancheaquoteelevate.

ConClusioni

Le informazionidisponibili suiColeotteriStafilinididell’areadelMonteAionasonopiuttostocospicue(tab.1),maprovengonodacampionamentief-fettuati inmomentidiversicontecnicheeintentidifferentienonèpossibiletrattarle in termini statistici.Si possono comunque trarre alcune conclusionibasatesuinformazionifornitedallesingolespecie. Dalpuntodivista faunisticovannocitatealmenoduespecienoteprece-dentementesolodiunaoduelocalitàitaliane,QuediusbrevicorniseRompho­callusbernhaueri,accantoadaltrecheamplianol’arealenotonellenostrapeni-sola(ades.TachinusmarginellusangeliniieAthetahygrobiavindobonensis). Perquelcheriguarda ladiversità, ilnumerodispecienoto(210)èpiut-tostocospicuo.Ciòsiaccordaconl’elevataricchezzafaunisticasegnalataperlefaggeteappenninichea“facies”piùfrescaeumida(Zanetti&Tagliapietra,2005). Lacomunitànelsuocomplessosicaratterizzaperunnotevolenumerodielementi silvicoli (Eusphalerum spp.,Omalium rugatum,Acidotacruentata,Othiusmyrmecophilus,Xantholinusmaritimus,Philonthusdecorus,Ocypus ita­licus,Tasgius tricinctus,Quedius obscuripennis,Tachinus laticollis,T.margi­

150

Tab.1–StaphylinidaenotidelledueRiserveedellezone limitrofe.Abbreviazioni.Località.A0 = Monte Aiona (Genova); A1 = Monte Aiona (Genova), vers. W, 1670 m; A2 = MonteAiona(Genova),vers.W,1650m;A3=MonteAiona(Genova),vers.W,PassoPrédeLame,1560;A4 = MonteAiona (Genova), vers.W,1570 m;A5=MonteAiona (Genova),ForestaDemanialedelleLame,1450m;A6=MonteAiona(Genova),ForestaDemanialedelleLame,vers. N, 1420 m; CL = Corniglio, Lagoni, 1300 m (Parma); CO = Corniglio (Parma); FO =Fontanigorda (Genova);LG=Lagdei (Parma);LL=LagodelleLame (Genova);LA=LagoSanto (Parma); LS = Lago Scuro (Parma); M0 = Monte Montarlone (Genova); M1 = MonteMontarlone(Genova),vetta,1500m;M2=MonteMontarlone(Genova),vers.S,1450m;M3=MonteMontarlone(Genova),vers.S,1300m;M4=MonteMontarlone(Genova),vers.SW,1300m;M5=MonteMontarlone(Genova),vers.SW,1200m;MB=MonteBue(=Misurasca);MM = Monte Maggiorasca (Genova - Parma); MP = Monte Penna (Genova - Parma); MPG= Monte Penna, Torrente Gramizza; MPP = Monte Penna, Passo Chiodo (Genova - Parma);RAG=RiservaNaturale “AgoraiediSopra eMoggetto” (Genova);RGU=RiservaNaturaleBiogenetica „Guadine Pradaccio“ (Parma); RZ = Rezzoaglio (Genova); SS = Santo Stefanod‘Aveto (Genova); SS1 = Passo al Tomarolo presso Santo Stefano d‘Aveto (Genova); SS2 =SantoStefanod‘Aveto(Genova),MonteGroppoRosso;SS3=SantoStefanod‘Aveto(Genova),MonteTrappoRosso;TA=TorrenteAveto(Genova);VA=Vald‘Aveto(Genova),faggete;VT=Valditacca(Parma);Fonti.a=Gridelli,1922;b=Gridelli,1924;c=Poggi,1975;d=Farneti&Malatesta,1977;e=Bordoni,1982;f=Poggi,1983;g=Pace,1989;h=Pace,1996;i=Pilon,1998;j=Poggi,2001;k=Tagliapietra&Zanetti,2003;l=Pilon,2005;m=Zanetti,2005;n=Zanetti&Pace,2005;!=datoinedito.

1.2.3.

4.

5.

6.7.

8.9.10.

11.

12.13.

Acidotacrenata(Fabricius,1792)A.cruentataMannerheim,1830Amphichroumcanaliculatum(Erichson,1840)Anthobiumatrocephalumatrocephalum(Gyllenhal,1827)Anthophagus(A.)alpinusalpinus(Paykull,1790)A.(A.)bicornis(Block,1799)A.(Dimorphoschelus)alpestrisalpestrisHeer,1839A.(Phaganthus)fauvelicapraiKoch,1933A.(P.)scutellarisErichson,1840Deliphrosomacfr.platyophthalmumKoch,1937Geodromicus(Geodromicus)pedemontanusFagel,1958Lesteva(Lesteva)lepontiaBaudidiSelve,1870L.(L.)luctuosaFauvel,1899

RGU(k;m)M0(m);M3(!)A3(!);A4(!);M1(!);MM(m);MP(m);RAG(!);RGU(k;m);SS(m)FO(m);MP(m);RZ(m);RGU(k;m)

LS(m);MP(m)

RAG(!);RGU(k;m);SS(m)MP(m);RAG(!);RGU(k;m);TA(m)

FO(m);CO(m);RAG(!);RZ(m)LS(m);MP(m);SS(m)RGU(k;m,subDeliphrosomasp.)

RZ(m)

FO(m)

RGU(k;m)

Specie Località (fonti)

continua

151

14.

15.16.17.18.19.20.21.

22.23.24.25.26.27.28.29.30.31.32.

33.34.35.

36.37.38.39.40.41.42.

43.

44.45.

46.

L.(L.)monticolaKiesenwetter,1847

L.(L.)omissaRey,1880L.(L.)pubescensMannerheim,1831L.(Lestevina)foveolataLuze,1903CoryphiumangusticolleStephens,1834Eusphalerumatrum(Heer,1839)E.bargagliiLuze,1910E.clavipes(Scriba,1868)

E.elongatum(Ganglbauer,1895)E.luteumdispar(BaudidiSelve,1889)E.macropterum(Kraatz,1857)E.marshami(Fauvel,1869)E.montivagumvesubianumCoiffait,1959E.octavii(Fauvel,1871)E.pallens(Heer,1841)E.palligerum(Kiesenwetter,1847)E.primulae(Stephens,1834)E.pseudaucupariae(E.Strand,1917)E.rectangulum(BaudidiSelve,1870)

E.rhododendri(BaudidiSelve,1848)E.semicoleoptratum(Panzer,1795)E.signatumangulatum(Luze,1911)

E.stramineum(Kraatz,1857)Acruliainflata(Gyllenhal,1813)OmaliumallardiFairmaire&Brisout,1859O.caesumGravenhorst,1806O.cerrutiiZanetti,1985O.rivulare(Paykull,1789)O.rugatumMulsant&Rey,1880

Paraphloeostibagayndahensis(Macleay,1871)Phloeostibaplana(Paykull,1789)Phloeonomus(Phloeonomus)punctipennisThomson,1867P.(P.)pusillus(Gravenhorst,1806)

CO(m);FO(m);MP(m);RAG(j);RZ(m);RGU(k;m);SS(m)RGU(k;m);SS(m)FO(m);MP(m);RGU(k;m);SS(m)RGU(k;m);MP(d;m)RGU(k;m)MPP(m)LG(m);TA(m);A0(m);MPP(m)CO(m);A0(m);FO(m);RAG(!);RGU(k;m);RZ(m);SS(m)MP(m)SS(m)MPP(m)MPP(m)M5(!);MP(m);MPP(m);RAG(!)LL(m);M1(!);MP(m)MP(m);MPP(m);RAG(!);SS(m)RAG(!);RGU(k;m)FO(m);M5(!)MP(m)LG(m);LL(m);A0(m);MP(m);RAG(!);RGU(k;m);SS(m)RGU(k;m);MPP(m)MP(m);MPP(m);RAG(!)M1(!);M4(!);M5(!);MP(m);MPP(m);RAG(!);RGU(k;m)MPP(m)MP(m);RGU(k;m)FO(m)A5(!);FO(m);M1(!)A0(m);A3(!);A5(!);A6(!);LL(m)A5(!);A6(!);M5(!)A5(!);A6(!);M4(!);M5(!);RAG(!);RGU(k;m)M0(m);M2(!);M5(!)

SS(m)M0(m);RAG(!)

FO(m);RAG(!)

Specie Località (fonti)

continua

152

47.

48.49.

50.51.

52.53.54.

55.56.

57.58.59.60.61.62.

63.

64.65.

66.67.68.

69.70.

71.

72.

73.74.

Phyllodrepa(Dropephylla)ioptera(Stephens,1834)P.(P.)floralis(Paykull,1789)P.(P.)melanocephalamelanocephala(Fabricius,1787)P.(P.)nigra(Gravenhorst,1806)Xylodromusconcinnus(Marsham,1802)

X.depressus(Gravenhorst,1802)ProteinusatomariusErichson,1840P.brachypterus(Fabricius,1792)

P.crenulatusPandellé,1867Bolitobius(Bolitobius)castaneus(Stephens,1832)Bryophacisrufus(Erichson,1839)Lordithonexoletus(Erichson,1839)L.lunulatus(Linnaeus,1760)MycetoporuscorpulentusLuze,1901M.punctus(Gyllenhal,1810)Tachinus(Tachinus)elongatusGyllenhal,1810T.(T.)humeralishumeralisGravenhorst,1802T.(T.)laticollisGravenhorst,1802T.(T.)marginellusangeliniiSchülke,1996

T.(T.)rufipennisGyllenhal,1810T.(T.)subterraneus(Linnaeus,1758)Tachyporus(Tachyporus)abnerSaulcy,1865Aleocharasp.Aleochara(Ceranota)cfr.opacinaFauvel,1900A.(Coprocara)cfr.bipustulataLinnaeus,1760A.(Xenochara)maculataBrisoutdeBarneville,1863A.(X.)sparsaHeer,1839A.(X.)stichaiLikovsky,1965

FO(m);SS(m)

FO(m);MP(m)RGU(k;m)

FO(m);RZ(m);SS(m)MP(m,subX.brunnipennis(Stephens,1834));RZ(m)SS(m)A4(!);A6(!);M4(!)A3(!);A4(!);A5(!);A6(!);M1(!);M3(!);M4(!);M5(!);RGU(k)A6(!);M5(!)M4(!)

A3(!);RGU(k)M1(!);M3(!);M5(!)A4(!);M3(!);RGU(k)M1(!)RGU(k)A3(!);A4(!);A5(!);RGU(k)

A5(!);A6(!)

A3(!);A5(!);A6(!);M5(!);RGU(k)A3(!);A4(!);A6(!);M2(!);M4(!);M5(!);RAG(!)A5(!)A1(!);A3(!);A5(!);M2(!);M5(!)M4(!)

M3(!)A1(!)

A1(!);M4(!)

A2(!);A3(!);M4(!)

RAG(!);RGU(k)RAG(!);RGU(k)

Specie Località (fonti)

continua

153

75.76.77.78.

79.80.81.82.83.84.85.86.

87.88.

89.

90.

91.92.

93.

94.

95.96.97.98.99.100.101.102.

103.104.105.

Aloconota(Aloconota)currax(Kraatz,1856)A.(A.)sulcifrons(Stephens,1832)Amischacavifrons(Sharp,1869)Atheta(Alaobia)gagatina(BaudidiSelve,1848)A.(Atheta)aenicollis(Sharp,1869)A.(A.)brunneipennis(Thomson,1852)A.(A.)castanoptera(Mannerheim,1830)A.(A.)constritata(Kraatz,1856)A.(A.)crassicornisFabricius,1793A.(A.)ebenina(Mulsant&Rey,1874)A.(A.)sp.A.(Dimetrota)cinnamoptera(Thomson,1856)A.(Earota)reyiKiesenwetter,1850A.(gruppomistoI)britanniaeBernhauer&Schubert,1926A.(gruppomistoI)crassicornis(Fabricius,1792)A.(gruppomistoI)paracrassicornisBrundin,1954A.(gruppomistoII)burleiTronquer,1999A.(gruppomistoII)fungicola(Thomson,1852)A.(gruppomistoII)hybrida(Sharp,1869)

A.(gruppomistoII)taxiceroidesMunser,1935A.(gruppomistoII)tibialis(Heer,1839)A.(gruppomistoII)trinotata(Kraatz,1859)A.(gruppomistoIII,IV)vaga(Heer,1839)A.(Microdota)spatuloidesG.Benick,1939A.(Microdota)sp.A.(Mocyta)fungi(Gravenhorst,1806)A.(Philhygra)brisouti(Harold,1867)A.(P.)hygrobiavindobonensisBrundin,1944A.(P.)hygrotopora(Kraatz,1856)A.(P.)sp.A.(Tetropla)nigritula(Gravhenhorst,1802)

RGU(k,subAleocharac.)RGU(k,subAleocharas.)RGU(k)M1(!);M3(!)

RGU(k)RGU(k)A5(!);A6(!);M3(!);M5(!)RGU(k)A5(!);M3(!);M5(!)RGU(k)RGU(k)A5(!)

RGU(k)RGU(k)

RGU(k)

A5(!);A6(!);RGU(k)

RGU(k)RGU(k)

A3(!);M1(!);M2(!);M3(!);M4(!);M5(!);RAG(!)RAG(!);RGU(k)

A4(!);RAG(!);RGU(k)A4(!);A6(!);M1(!);RGU(k)RAG(!);RGU(k)M2(!)M2(!)M5(!);RGU(k)RGU(k)RAG(!)

RAG(!);RGU(k)RGU(k)M1(!);M3(!)

Specie Località (fonti)

continua

154

106.107.108.109.110.111.

112.113.114.115.116.117.118.119.120.

121a.121b.122.123.124.125.

126.127.

128.129.

130.131.132.

133.

134.135.136.

A.sp.A.sp.1A.sp.2Enalodromahepatica(Erichson,1839)Geostibasp.Geostiba(Sibiota)bidens(BaudidiSelve,1870)G.(S.)gardiniiPace,1988Lioglutalongiuscula(Gravenhorst,1802)L.wuesthoffi(Benick,1938)Lyprocorrheanceps(Erichson,1837)DiestotaguadalupensisPace,1987AutalialongicornisScheerpeltz,1947BolitocharamulsantiSharp,1875B.pulchra(Gravenhorst,1806)Leptusa(Comphopisalia)bruckiW.Scriba,1867L.(Cyllopisalia)etruscaetruscaPace,1979L.(C.)etruscaparmensisPace,1996L.(C.)fischeriBernhauer,1910L.(Dendroleptusa)fumida(Erichson,1939)L.(Eremopisalia)marianiiPace,1979L.(Geopisalia)tenuissimaliguricaPace,1979L.(Leptusa)pulchella(Mannerheim,1830)L.(Myopopisalia)tendamontisScheerpeltz,1972L.(Pachygluta)ruficollis(Erichson,1839)L.(Toxophallopisalia)ceresoleanazangheriiPace,1979Leptusasp.Holobusflavicornis(Lacordaire,1835)Zyras(Pella)humeralis(Gravhenhorst,1802)Myllaenabrevicornis(A.Matthews,1838)464Dinardadentata(Gravenhorst,1806)Ilyobatesmech(BaudidiSelve,1848)473Romphocallusbernhaueri(Sainte-ClaireDeville,1907)513

A5(!);M5(!)RAG(!)RAG(!)RGU(k)RGU(k)VA(j,subG.(Ditroposipalia)b.)

VA(j,subG.(Ditroposipalia)g.)A3(!)A3(!);M5(!);RAG(!);RGU(k)SS(f)RGU(k)M5(!)A6(!);RAG(!)M2(!);M3(!);RAG(!);RGU(k)LA(g);MP(g)

RGU(k;n)CL(h)LL(n);MP(n);SS3(g);VA(j)RAG(!);MP(g);VT(g)RAG(g);MP(n);SS2(g);VA(j)MP(n);VA(j)

MM(g);MP(g);RGU(k)RZ(g);VT(n)

MP(n)MP(g);RGU(k,subL.ceresoleanaPace,1978;n)RGU(k)RAG(!)A5(!);M2(!);RAG(!)

RGU(k)

SS1(f,subD.dentatadentata)M1(!);RGU(k)RAG(!)

Specie Località (fonti)

continua

155

137.138.139.140.141.

142.

143.144.145.146.147.148.149.150.151.

152.153.154.155.156.157.158.159.160.161.

162.

163.

164.165.166.167.168.169.

Ocalea(Ocalea)badiaErichson,1837O.(O.)concolorKiesenwetter,1847O.(O.)picata(Stephens,1832)O.(O.)properivularisMiller,1852Oxypoda(Bessopora)annularisMannerheim,1831O.(Mycetodrepa)alternas(Gravenhorst,1802)O.(Oxypoda)opaca(Gravenhorst,1802)O.(O.)vittataMärkel,1842O.(Podoxya)brevicornis(Heer,1841)O.(P.)sp.TrigonurusmellyiMulsant,1847Poromniusacrassa(Eppelsheim,1883)PlacusacomplanataErichson,1839Carpelimuscorticinus(Gravhenhorst,1806)OchthephiluspraepositusMulsant&Rey,1878Dianouscoerulescens(Gyllenhal,1810)Stenus(Hemistenus)ludyiFauvel,1886S.(Hypostenus)cicindeloides(Schaller,1783)S.(H.)tarsalisLjungh,1810S.(Metastenus)bifoveolatusGyllenall,1827S.(M.)binotatusLjungh,1804S.(M.)flavipesflavipesStephens,1833S.(Stenus)trivialisKraatz,1857PseudobiumgridelliiJarrige,1947TetartopeusciceroniiZanetti,1998

Paederus(Harpopaederus)baudiiFairmaire,1859Scopaeus(Scopaeus)laevigatus(Gyllenhal,1827)Atrecusaffinis(Paykull,1789)Othiusangustus(Stephens,1835)Othiuspunctulatus(Goeze,1777)OthiussubliformisStephens,1833Bisniusfimetarius(Gravenhorst,1802)Erichsonius(Erichsonius)cinerascens(Gravenhorst,1802)

M1(!)RGU(k)RAG(!);RGU(k)M5(!);RGU(k)RGU(k)

A6(!);RGU(k)

M2(!);M3(!)M5(!)M3(!);RAG(!);RGU(k)RGU(k)MP(f)RGU(k)RGU(k)RAG(!)RGU(k)

RAG(!)RGU(k)RGU(k)RAG(c;g)RAG(j)RAG(c)RAG(c)RAG(c)RGU(k)RAG(j,subT.terminalis(Gravenhorst,1802)[?];!)A1(!);A2(!);A3(!);A6(!);RAG(!)

RAG(c)

RAG(!)RGU(k)M2(!);M4(!);M5(!)A5(!);M1(!);M2(!)M3(!);RGU(k,subPhilonthusf.)RAG(j)

Specie Località (fonti)

continua

156

170.171.

172.

173.

174.175.176.

177.178.179.180.181.182.

183.184.185.186.187.188.189.

190.191.192.193.

194.

195.

196.

197.198.

GabriussexualisSmetana,1954Gabriussp.(gr.nigritulus(Gravenhorst,1802))Philonthus(Onychophilonthus)marginatus(O.Müller,1764)P.(Philonthus)carbonarius(Gravenhorst,1802)P.(P.)cognatusStephens,1832P.(P.)confinisA.Strand,1945P.(P.)decorus(Gravenhorst,1802)

P.(P.)mannerheimiFauvel,1869P.(P.)micans(Gravenhorst,1802)P.(P.)montivagusHeer,1839P.(P.)nigrita(Gravenhorst,1806)P.(P.)varians(Paykull,1789)Quedius(Microsaurus)brevicornis(Thomson,1860)Q.(M.)doderoiGridelli,1922Q.(M.)invreaeGridelli,1924Q.(M.)maurus(C.R.Sahlberg,1830)Q.(M.)mesomelinus(Marsham,1802)ssp.[?]Q.(M.)xanthopusErichson,1839Q.(Q.)curtipennisBernhauer,1908Q.(Raphirus)boopsboops(Gravenhorst,1802)Q.(R.)collarisitalicusGridelli,1925Q.(R.)dubiusdubius(Heer,1839)Q.(R.)fumatus(Stephens,1833)Q.(R.)nemoralisnemoralisBaudidiSelve,1878Q.(R.)obscuripennisobscuripennisBernhauer,1900Q.(R.)paradisianus(Heer,1839)

Dinothenarus(Dinothenarus)f.flavocepha­lus(Goeze,1777)D.(D.)pubescens(DeGeer,1774)D.(Parabemus)fossor(Scopoli,1771)

RAG(!)M5(!)

A5(!);A6(!)

A3(!);RGU(k)

RAG(!)A2(!)A3(!);A4(!);A6(!);M4(!);M5(!);RAG(!);RGU(k)A1(!);A3(!)RAG(c)RGU(k)RGU(k)RAG(!)RAG(!)

MB(a;d)MP(b);RAG(!)RAG(!)RAG(!);RGU(k)RAG(!);RGU(k)A2(!);M3(!);M5(!)A1(!);A2(!)

A3(!)RGU(k)RAG(!)M1(!)

A3(!);A4(!);A5(!);A6(!);M1(!);M3(!);M5(!);RAG(!);RGU(k)A3(!);A6(!);RGU(k);M1(!);M4(!);M5(!)A4(!)

FO(l);SS(i)A0(i);A1(!);A5(!);LG(l);M0(i);M1(!);M2(!);MP(i);RAG(!);RGU(k)

Specie Località (fonti)

continua

157

199.

200.201.

202.203.204.205.

206.

207.

208.

209.

210.

Ocypus(Matidus)italicus(Aragona,1830)

O.(O.)olens(O.Müller,1764)O.(O.)ophthalmicusophthalmicus(Scopoli,1763)O.(Pseudocypus)fulvipennisErichson,1840Ontholestesmurinus(Linnaeus,1758)Platydracusstercorarius(Olivier,1795)StaphylinuscaesareuscaesareusCederhjelm,1798Tasgius(Rayachelia)morsitans(Rossi,1790)Tasgius(Rayachelia)tricinctus(Aragona,1830)Xantholinus(Helicophallus)maritimusReitter,1908X.(Xantholinus)linearislinearis(Olivier,1795)Vulda(Vulda)doderoi(Rambousek,1914)

A0(i);A1(!);A2(!);A3(!);A4(!);CO(l);M0(i);M1(!);M2(!);M3(!);M4(!);M5(!);MM(l);MP(i);RGU(k)RGU(k)A0(i);A1(!);FO(i)

M0(i);M1(!);M2(!)FO(i);M4(!);M5(!);RGU(k);SS(i)FO(l);SS(i)A0(i);A3(!)

M0FO(i);M2(!)

MB(d,subStaphylinust.);MP(i);RGU(k,subOcypust.)A3(!);A5(!);A6(!);M1(!);M5(!);MP(e);RGU(k);SS(e)A2(!);M2(!);M4(!)

RZ(f);MPG(d,subVula[sic!]doderoi)

Specie Località (fonti)

nellus angelinii,Liogluta wuesthoffi,Atheta taxiceroides),rappresentatividel-lafrazionedellataxocenosilegataallalettieraincuisvolgefunzionepredato-ria.Accantoadessisonostatiindividuatinumerositaxalegatiamicroambien-tiparticolari:saprofili(saprofagiopredatori)comeProteinusspp.,Omalium rivulare, Paraphloeostiba gayndahensis, Philonthus spp., Ontholestes muri­nus,Platydracus stercorarius,Dinothenarusspp.,Tachinusspp.,Autalialongi­cornis,Athetaspp.,Aleocharaspp.,saproxilici(Acrulia inflata,Phyllodrepa ioptera,P.m.melanocephala,Phloeonomusspp.,Phloeostibaplana,Atrecus affinis,Quedius maurus,Q.xanthopus,L. fumida,L.pulchella,nidicoliconecologiavaria(Tachinus rufipennis,Quediusbrevicornis,Q. invreae,Atheta vaga, Romphocallus bernhaueri, Aleochara sparsa), micetofili (Lordithonspp., Bolitochara spp., Atheta spp.), cui vanno aggiunti numerosi elemen-tiriparialisiadiacquecorrenti(Lestevaspp.,Dianous coerulescens,Ocaleaspp.)chepaludicoli(Stenusspp.,Erichsoniuscinerascens,Philonthus micans,Atheta hygrotopora). Se le specie qui citate si individuano come quelle piùcaratterizzate nell’autoecologia, le numerose altre meno agevoli da definirefornisconocomunqueunquadrocomplessivodiunacomunitàcospicuaebenstrutturataall’internodiunariccomosaicoambientale.

158

Gli aspetti biogeografici del popolamento sono complessi. È opportunosegnalareun’importantecomponenteendemicadall’AppenninosettentrionaleecentraleconappendicinelleAlpiMarittime(Eusphalerumclavipes,E.mon­tivagumvesubianum,E.octavii,Lesteva foveolata,Tasgiustricinctus,chehaancheun’enigmaticaenclavenelleprealpilombarde,Leptusa brucki,L.cere­soleoana zangheri,L. etrusca,L. fischeri).Interessantelapresenzadispecieaccidentalichehannopopolatol’Appenninopenetrandodallasogliadibassaquotaoccidentale(Franciameridionale)echerisultanoquindiassentidalver-santemeridionaledellacatenaalpina(Eusphalerumsemicoleoptratum,Othius myrmecophilus,cuivaforseaggiuntoQuedius obscuripennis, lecuipopola-zioniappenninichesonomorfologicamentepiùaffiniaquelledeiPireneicheaquelledelleAlpiorientali(Zanetti,datiinediti).

ringrAZiAMenti.Ilpresentelavoroèstatorealizzatonell’ambitodelprogettoLIFE04NAT/IT/000190 cofinanziato (50%) dalla Commissione Europea, Bruxelles e dall’Ufficio CentraleBiodiversità,CorpoForestaledelloStato,Roma.Siringraziano:MarcoPanella,GiuliaUricchio,GianniZanonidell’UfficioCentraleBiodiversitàperlalorofattivacollaborazioneperlarealizza-zionedellapubblicazione.IlmiopiùvivoringraziamentovaaGianlucaNardi(CentroNazionaleper loStudioe laConservazionedellaBiodiversitàforestale“BoscoFontana”diVerona),peravermifornitomaterialeinstudio,assistitonellaricercabibliograficaenell’editingdell’artico-lo.RingrazioinoltreMarcoBardiani,PaoloCornacchiaeLauraSpadadellostessoCentroperl’aiutonellapreparazioneenellosmistamentodelmateriale,GiulioGardini(Genova)peravermimessoadisposizionematerialidicampionamenticontrappoleacadutasulMonteAionaeMonteMontarlone.

RIASSUNTO

Sono segnalate 61 specie di Staphylinidae recentemente raccolte nella Riserva Naturale“AgoraiediSopraeMoggetto”(Liguria,Genova)edèfornitounelencoaggiornatodiquelle(88)conosciuteperlaRiservaNaturaleBiogenetica“GuadinePradaccio”(Emilia-Romagna,Parma).Inoltre,èfornitaunasintesicomplessivadelle210speciesinoranoteperisettoridell’AppenninosettentrionaleincludentitaliRiserve. DuespecieinItaliaprecedentementeconosciutesoltantodiunaoduelocalità,sonosegnala-tedellacitataRiservaligure:Quediusbrevicornis(Thomson,1860)eRomphocallusbernhaueri(Sainte-ClaireDeville,1907);entrambesonostateraccolteinassociazioneconghiri.Tachinusmarginellusangelinii Schülke, 1996,AthetahygrobiavindobonensisBrundin, 1944eA. taxi­ceroidesMunster,1932sonosegnalateper laprimavoltaper laLiguria.LanuovastazionediTachinusmarginellusangeliniièlapiùsettentrionalesinoranota.Infine,sonofornitenuovese-gnalazioniregionali(Trentino,Basilicata,Veneto,Lazio)perleseguentispecie:Athetahygrobiavindobonensis,Erichsoniuscinerascens(Gravenhorst,1802),QuediusbrevicorniseQ.invreaeGridelli,1924.

SUMMARY

The Rove beetles of the Nature Reserves “Agoraie di Sopra e Moggetto” (Liguria, Genoa) and “Guadine Pradaccio” (Emilia­Romagna, Parma) (Coleoptera, Staphylinidae).

159

61speciesofStaphylinidae recentlycollected in theNatureReserve“AgoraiediSopraeMoggetto” (Liguria region,Genoaprovince) are recorded and anup-to-date list of those (91)knownfromtheNatureReserve“GuadinePradaccio”(Emilia-Romagnaregion,Parmaprovince)isprovided.Moreover,anoverallsynthesisofthespecies(210)sofarknownfromthesectorsoftheNorthernApennine,includingtheseReservese,isprovided. TwospeciespreviouslyknowninItalyfromoneortwolocalitiesonlyarerecordedfromtheaboveLigurianReserve:Quediusbrevicornis (Thomson,1860)andRomphocallusbernhaueri(Sainte-ClaireDeville,1907);bothwerecollectedinassociationwithdormice.Someotherspe-cies (Tachinus marginellus angelinii Schülke, 1996, Atheta hygrobia vindobonensis Brundin,1944, A. taxiceroides Munster, 1932, and Romphocallus bernhaueri) are firstly recorded forLiguriaregion.TheLigurianstationofTachinusmarginellusangeliniiisthenorthernmostsofarknown.MoreovernewrecordsfromotherItalianmainlandregions(Trentino,Basilicata,Venetia,Latium)areprovidedforthefollowingspecies:Athetahygrobiavindobonensis,Erichsoniusci­nerascens(Gravenhorst,1802),QuediusbrevicornisandQ.invreaeGridelli,1924.

BIBLIOGRAFIA

Angelini,F.1996.ColeotterofaunadellariservanaturaleWWFLagodiPignola(Basilicata,Po-tenza).AlfagraficaVolloninoLavello,Potenza,135pp.

Assing, V. 2003. A new genus of Oxypodini (Coleoptera, Staphylinidae, Aleocharinae) fromthePalaearcticregion.BulletinoftheNationalScienceMuseum,Tokyo,Ser.A29(3):165-176.

Assing,V.2008.OnthetaxonomyandzoogeographyofsomePalaearcticPaederinaeandXan-tholinini(Coleoptera:Staphylinidae).LinzerbiologischeBeiträge,40(2):1237-1294.

beniCk, g. & g.A. lohse.1974.Tribus14Callicerini,72-200. In:H.Freude,K.W.Harde&G.A.Lohse(eds),DieKäferMitteleuropas.Band5.StaphylinidaeII(HypocyptinaeundAleocharinae),Pselaphidae.Goecke&EversVerlag,Krefeld.

bernhAuer,M.1902.DieStaphylinidenderpaläarktischenFauna.TribusAleocharini(IITheil).Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Zoologisch-Botanischen Gesellschaft inWien,52(Beihelf):87-284.

bogdAnowiCZ,W.2007.FaunaEuropaea:Rodentia.In:W.Bogdanowicz(ed.),FaunaEuropaea:Mammalia. Fauna Europaea version 1.3. Available from http://www.faunaeur.org (ac-cessed19April2007).

bordoni,A.1973.IGabriusitalianidelgrupponigritulusGravh.edescrizionediunanuovaspe-cie(Col.Staphylinidae).Redia,54:325-338.

bordoni,A.1982.Faunad’Italia,XIX.ColeopteraStaphylinidaeGeneralità-Xantholininae.Cal-derini,Bologna,434pp.

brundin,L.1944.MonographiederpalaearktischenArtenderAtheta-UntergattungHygroecia(Coleoptera,Staphylinidae).AnnalendesNaturhistorischenMuseuminWien,53(1942):129-301,tavv.13-40.

Cerretti, p., A. tAgliApietrA, M. tisAto, s. vAnin, F. MAson. & M. ZAppAroli(eds).2003.Ar-tropodidell’orizzontedelfaggionell’Appenninosettentrionale,Primocontributo.Con-servazioneHabitatInvertebrati,2.GianluigiArcarieditore,Mantova,256pp.

CiCeroni, A., v. puthZ & A. ZAnetti. 1995. ColeopteraPolyphagaIII(Staphylinidae),1-65.In:A.Minelli,S.Ruffo&S.LaPosta(eds),Checklistdellespeciedellafaunaitaliana,48.Calderini,Bologna.

CoiFFAit, H. 1977. Note sur quelques Quedius et Heterothops nouveaux ou mal connus (Col.Staphylinidae).NouvelleRevued’Entomologie,7(2):133-143.

FoCArile,A.2008.Leptusakappenbergi,nuovaspeciedelleAlpiLepontineeconsiderazionisui

160

paleo-endemitifaunisticidialtaquotadelleAlpi(StudisulleLeptusaKr.,7)(Coleoptera,Staphylinidae).BollettinodellaSocietàticinesediScienzeNaturali,96:29-35.

grebennikov, v.v. & A.F. newton. 2007.Good-byeScydmaenidae (Coleoptera): larvalmor-phologyand18SrDNAsequencesuggestthatrovebeetlesareparaphyleticwithrespecttoant-likestonebeetles.ActaEntomologicaMuseiNationalisPragae,47:299-300.

gridelli,E.1922.DescrizionedialcuninuoviStaphylinidaepaleartici.BollettinodellaSocietàentomologicaitaliana,54:21-28.

gridelli,E.1924.StudisulgenereQuediusSteph.(Col.Staph.)Secondocontributo.Speciedellaregionepaleartica.MemoriedellaSocietàentomologicaitaliana,3:5-112.

gridelli,E.1925.StudisulgenereQuediusSteph.(Col.Staph.)Secondocontributo[continua-zione].Speciedellaregionepaleartica.MemoriedellaSocietàentomologicaitaliana,3(1924):113-180.

herMAn,L.H.2001.CatalogoftheStaphylinidae(Insecta:Coleoptera),partsI-VII.BulletinoftheAmericanMuseumofnaturalHistory,265:1-4218.

horion,A.1963.FaunistikderMitteleuropäischenKäfer,band9,1teil.MicropeplinaebisEuae-sthetinae.A.Feyel,ÜberlingenBodensee,412pp.

horion,A.1965.FaunistikderMitteleuropäischenKäfer,band10,2teil.PaederinaebisStaphy-lininae.Schmidt,ÜberlingenBodensee,419pp.

horion,A.1967.FaunistikderMitteleuropäischenKäfer,band11,3teilStaphylinidaeHabro-cerinaebisAleocharinae.Schmidt,Überlingen-Bodensee,419pp.

kAhlen,M.1987.NachtragzuKäferfaunaTirols.TirolerLandesmuseumFerdinandeum,Inns-bruck,288pp.

koCh,C.1989.DieKäferMitteleuropasÖkologieband1.Goecke&Evers,Krefeld,440pp.lohse,G.A.1979.NeuheitenderdeutschenKäferfaunaXII.EntomologischeBlätter,75:83-87.luigioni,P.1929.IColeotterid’Italia.Catalogosinonimico-topografico-bibliografico.Memorie

dellaPontificiaAccademiadelleScienze,INuoviLincei(2),13,[4+]1-1159[+1].MAruyAMA,M.2006.RevisionofthePalearcticspeciesofthemyrmecophilousgenusPella(Co-

leoptera,Staphylinidae,Aleocharinae).NationalScienceMuseumMonographs,32:1-207.nArdi, g., p. CornACChiA, C. CAnepAri, e. Colonnelli, g. liberti, A. MAsCAgni, e. piAttellA, s.

roCChi & s. ZoiA.2009OsservazionisuiColeotteri(Coleoptera)delleRiserveNaturali“AgoraiediSopraeMoggetto”(Liguria,Genova)e“GuadinePradaccio”(Emilia-Roma-gna,Parma).Bollettinodell’AssociazioneromanadiEntomologia,64(1-4):183-280.

pACe, R. 1989. Monografia del genere Leptusa Kraatz (Coleoptera, Staphylinidae). MemoriedelMuseocivicodiStorianaturalediVerona(IIserie),SezioneScienzedellaVita(A,Biologica),8:1-307.

pilon,N.1998.AtlantefaunisticodegliStaphylininiitalianiconnotesinonimiche(Coleoptera).MemoriedellaSocietàentomologicaitaliana,76(1997):61-129.

pilon,N.2005.InsectaColeopteraStaphylinidaeStaphylininae,187-188.In:S.Ruffo&F.Stoch(eds),Checklistedistribuzionedellafaunaitaliana.10.000specieterrestriedelleacqueinterne.MemoriedelMuseocivicodiStoriaNaturalediVerona,2.serie,SezioneScien-zedellaVita,16+CD.

ponel, p. & J.J. lowe.1992.Coleopteran,pollenandradiocarbonevidencefromPratoSpilla“D”succession,N.Italy.Comptesrendusdel’AcadémiedesSciencesSérieII:Méchanique,Physique,Chimie,Sciencesdel’Univers,SciencesdelaTerre,315(11):1425-1431.

poggi,R.1975.NotedicacciaII.NotiziepreliminarisullacoleotterofaunapresentenellariservanaturaleintegraledelMoggetto(Vald’Aveto,Liguria).AnnalidelMuseocivicodiStorianaturale“GiacomoDoria”,80:281-285.

poggi, R. 1983. Note di caccia IV. Alcuni interessanti rinvenimenti di Coleotteri in Liguria.AnnalidelMuseocivicodiStorianaturale“GiacomoDoria”,84:197-210.

poggi,R.2001.CennisullacoleotterofaunadeimontidellaVald’Aveto(Insecta,Coleoptera).QuadernidellacivicaStazioneidrobiologicadiMilano,23/25,(1998):63-65.

161

puthZ, V. 2002. Beiträge zur Kenntnis der Steninen. CCLXXII. Über Dianous coerulescensGyllenhal,1810(Staphylinidae,Coleoptera).Philippia,10(2):141-146.

roCChi, s. & A. bordoni.2004.Coleotterofaunadiunazonaumidadell’Appenninotosco-roma-gnolo:unostagnodelversanteromagnolodelPassodelMuraglione(Insecta:Coleoptera).QuadernidiStudieNotiziediStorianaturaledellaRomagna,19:63-114.

sAinte-ClAire deville,J.1907.[pp.81-136].In:CataloguecritiquedescoléoptèresdelaCorse.Caen,G.PoissonetC.,573pp.

sChülke,M.1996.AnewsubspeciesofTachinusmarginellus(Fabricius)fromItaly(ColeopteraStaphylinidae).IlNaturalistasicilianoS.IV.,20(1-2):99-107.

sMetAnA,A.2004.Staphylinidae(PselaphinaeandScaphidiinaeexcepted),237-272;329-495;504-698.In:I.Löbl&A.Smetana(eds),CatalogueofPalaearcticColeoptera,Volume2.Hydrophiloidea,Histeroidea,Staphylinoidea.ApolloBooks,Stenstrup.

spAdA, l., M. bArdiAni & g. nArdi.2009.ArtropodidelleRiserveNaturali“AgoraiediSopraeMoggetto”(Liguria,Genova)e“GuadinePradaccio”(Emilia-Romagna,Parma).Introdu-zione.Bollettinodell’AssociazioneromanadiEntomologia,64(1-4):3-32.

tAgliApietrA, A. & A. ZAnetti.2003.Staphylinidae,90-105.In:F.Mason,P.Cerretti,A.Taglia-pietra,M.C.D.Speight&M.Zapparoli (eds), Invertebratidiuna forestadellaPianuraPadana, Bosco della Fontana, Primo contributo. Conservazione Habitat Invertebrati 1.GianluigiArcariEditore,Mantova.

tAgliApietrA, A. & A. ZAnetti.2005.DatipreliminarisuiColeotteriStafilinididellapaludedelBrusà(Cerea-Verona).In:PrimericerchesullafloraesullafaunanelbiotopodiBrusà-LeVallette,Cerea(Verona).QuadernidellaStazionediEcologiacivicoMuseodiStorianaturalediFerrara,15:63-90.

vignA tAgliAnti, A., p.A. Audisio, C. belFiore, M. biondi, M.A. bolognA, g.M. CArpAneto, A. de biAse, s. de FeliCi, e. piAttellA, t. rACheli, M. ZAppAroli & s. ZoiA. 1993.RiflessionidigrupposuicorotipifondamentalidellafaunaW-palearticaedinparticola-reitaliana.Biogeographia,LavoridellaSocietàitalianadiBiogeografia,(n.s.)16(1992):159-179.

vignA tAgliAnti, A., p.A. Audisio, M. biondi, M.A. bolognA, g.M. CArpAneto, A. de biAse, s. FAttorini, e. piAttellA, r. sindACo, A. venChi & M. ZAppAroli.1999.AproposalforaCorotipoclassificationoftheNearEastfauna,intheframeworkoftheWesternPalearcticregion.Biogeographia,LavoridellaSocietàitalianadiBiogeografia,(n.s.)20:31-59.

von peeZ, A. & M. kAhlen.1977. DieKäfervonSüdtirol.TirolerLandesmuseumFerdinandeum,Innsbruck,525pp.

ZAnetti,A.1987.Faunad’ItaliaXXV.ColeopteraStaphylinidaeOmalinae.Calderini,Bologna,472pp.

ZAnetti,A.1998.UnanuovaspecieitalianadelgenereTetartopeusCzwalina,1888(Coleoptera,Staphylinidae: Paederinae). Bollettino del Museo civico di Storia Naturale di Verona,22:157-165.

ZAnetti,A.2005.InsectaColeopteraStaphylinidaeOmaliinae,185-186.In:S.Ruffo&F.Stoch(eds),Checklistedistribuzionedellafaunaitaliana.10.000specieterrestriedelleacqueinterne.MemoriedelMuseocivicodiStoriaNaturalediVerona,2.serie,SezioneScien-zedellaVita,16+CD.

ZAnetti,A.&R.pACe. 2005. InsectaColeopteraStaphylinidaeAleocharinae (genereLeptusaKraatz,1859),189-190. In:S.Ruffo&F.Stoch (eds),Checklist edistribuzionedellafaunaitaliana.10.000specieterrestriedelleacqueinterne.MemoriedelMuseocivicodiStoriaNaturalediVerona,2.serie,SezioneScienzedellaVita,16+CD.

ZAnetti, A. & A. tAgliApietrA.2005.StudisulletaxocenosiaStaphylininaeinboschidilatifo-glieitaliani(Coleoptera,Staphylinidae).StuditrentinidiScienzenaturali,Actabiologi-ca,81:207-231.