1JKH0CJIABHHCK0 E BJIHHHME HA PyMBIHCKHlt …promacedonia.org/rs/rs9_3.pdf · Istoria Rominiei, II,...
Transcript of 1JKH0CJIABHHCK0 E BJIHHHME HA PyMBIHCKHlt …promacedonia.org/rs/rs9_3.pdf · Istoria Rominiei, II,...
KHI1JKH0 CJIABHHCK0 E BJIHHHME HA PyMBIHCKHlt JIIlTEPATyPHblH H3BIK (JIEKCIIKA)
r . M M XAM JI9
H sy^CH H e B03HHKH0BeHHH H pa3BIITHH CJiaBHHCKHX JIIITepaTypHBIX H3bl- k o b npH BeJio b n ocJ ieflH ee BpeMH k 6oJ iee BHmviaTeJibHOMy H ccjieaoB aH H io pOJIIl KHHHiHOCJiaBHHCKOrO ( «IjepKOBHOCJiaBHHCKOro ») H3bIKa B 4>OpMHpOBa- HHII, JieKCHHCCKOM H CTHJIHCTHHeCKOM o6oram ,eH H H T ex H3 HHX, KOTOpbie npiiH aflJie>Kajm k «rpeK0-CJiaBHH CK0M y» a p e a j i y . 9 t o t B o n p o c 6biJi n p o flM e- tom oßcyiKfleH H H Ha IV Me>KflyHap0flH0M cb e 3 fle cjiaBncTO B b M o c k b c (1 9 5 8 r . ) , Ha flB y x c o B e m a H im x , n p o B e fle m ib ix b CoBeTCKOM C o io 3 e b nocJieflH H e ro f lb i, a T a io n e Ha C T p a m m a x c .iaB iicT iiqocK H X HiypHÄJiOB1 . npoß jieM aT H K a eT ap oejiaB H H eK oro H3bii<a, e r o C T pyK T ypH oä x a p a K T e p u c ra K H ,
I HCTOpHH H HepilOflHSaUHH JIOKanbHHX THHOB KHHJKHOCJiaBHHCKOrO («IjepK O B -
1 Cm . ,aoK.ria;iM na I V Me/KflynapoflHOM cbe3Ae cjiaBncTOB (MocKBa, 1958):B . B. B H H O rP A JJO B , Omoenue npoÖAeMU u3yneHun 06pa30eanua u pa3eumua dpeene- pyccKoeo AumepamypHozo H3UKa, MocKBa, 1958 (h b KHHre: MccAedoeaHua no cjiaenn- cKOMy a3UK03HaH.UK) , MocKBa, 1961, CTp. 4 — 113); J. K U R Z , Cirk&vneslovanski) jazyk jako mezinärodni kulturni (literärni) jazyk Slovanstva, B ('OOpmiKe: Öeskoslovenske pfednäsky pro IV. Mezinärodni sjezd slovistü v Moskv&, Praha, 1958, CTp. 13— 35; JI. A H /I ,P E fl4 H H , Pojinma na nepnoenoc.iaenncnun esun 3a usspaxdauemo na aepeMeHHua öijisapcKu KHuxoeen e3un, «BT,.irapcKH 03HK», V I I I , 1958, 4 — 5, CTp. 309— 320 (Pe3K)M0 3thx ÄOKJiaflCB c m . b KHHre: IV MexdynapodHuü nead cjiaeucmoe. Mamepuajiu ducmjccuu. Tom BTopofi. üpoöjieMu cjiaenncKoeo nabiKosHanun, MocKBa, 1962). A . D O STÄ L , Slaroslovinslina jako spisovny jazyk, « Bulletin V ysoke skoly ruskeho jazyka a literatury »,III , Praha, 1959; H . H. TO JICTO H , K eonpocy o dpeenecjiaeuHCKOM n3UKe Kan oöufeM jiumepamypHOM n3arte k xh u x u eocmonHux CAaexu, «B onp ocu H3HK03HamiH», 1961, 1, CTp. 52— 66; ero * e , Po.ib dpeenecjiaesiHCKOzo Jiumeparnypnozo n3una e ucmopuu pyc- CKoeo, cepöcnoeo u öajizapcKOzo Aumep amypnux n3Unoe, B KHHre: Bonpocu o6pa30eaHUH eocmowocAaeuHcnux Hai^uouaAbHux h3ukos, M ockbb, 1962, CTp. 5 —21. Cm. TaKtKe 0630p paßoT no flöHHOMy B onpocy : J. K U R Z , Palaeoslovenica, I, « S la v ia », X X X I , 1962, I, CTp. 71— 72.
2 3
I
HOCJiaBflHCKOro») fl3HKa, pOJIII 3T0r0 H3bIKa B pa3BIITHII COBpeMeHHHX CJiaBHHCKHX JIHTepaTypHHX ÌI3HK0B npCflJIO/KeHa TaK/Ke BHHMaHJIIO V MeiK- AyHapoflHoro Cbe3#a cjiaBiicTOB.
B CBH3H C 3TOÌÌ IHIipOKOÌi npo6jieMaTllKOH B03HHKa0T B onpoc, KaKyio pojlb CLIl’paJI KHH/KHOCJiaBflHCKHIÌ H3bIK y pyMBIH, KaKoe MGCTO 3aHHMaeT pyMHHCKaH peflaKi^HH cpeflii flp yra x H3B0fl0B 3Toro KyjibTypHoro HSbiKa cjiaBHHCTBa, a TaK>Ke KaKyio poJib cbirpajra KHii/KH0CJiaBHHCKiie 3JieMeHTbi b pa3BHTHH pyMWHCKoro M TepaTypH oro H3biKa, Ha^iiHa« c X V I BCKa.
T lo c jie 6 e r j i o r o paccM OTpcHHH n ep B b ix flB y x acncK TO B , m h ocTaHOBHMCfl CoJiee fleTaJibHO Ha TpeTbeM H3 h h x , a h m c h h o Ha paccM OTpcHHH bjih ìih h h KHH/KHOCJiaBHHCKOrO H3bIKa Ha JIGKCHKy pyMblHCKOrO JIHTepaT.ypHOrO HSbIKa1 .
*
H c T K o e npeflCTaBJieH H C o «jjpcB H ecJiaB H H CK O M » fi3 U K e c e r o H 3 B 0 flaM ii, np0A0Ji>K ai0iu ,iiM H C T a p o c j ia B fm c K y io T p a flH H iiio h , oflH OBpeM CHHO, o n n p a i o - miiM HCH H a «H a p o flH b ie c y C c T p a T b i» , f la j i H . H . T o j i c t o h b a o K J ia f le , n p e # - CTaBJiOHHOM b 1960 r . b M o c K B e h naneH aTaH H O M b « B o n p o c a x H 3H K 03 H a- h h h » b 1961 r . 2 CpeflH f l p y n i x h 3 b o a o b «c jia B H H O -p y M b iH C K iiii» J iH T ep a - T y p H H iì H3biK3 sa H iiM a cT n p 0 M e ® y T 0 H H 0 e noJiO /K C H H e: o m i p a n c b H a C T a p o - CJiaBHHCKyiO TpaflH H IlIO , 3TOT H3bIK CTaJI npH M blM IipOflOJIiKeHHeM e p e f lH e - S o J i r a p c K o r o ( « # p e B H e 6 o J ir a p c K o r o » ) h , o T ^ a c r a , a p e B H e c e p 6 c K o r o H3BOflOB b B a jiax H H h T paH C H JibB anH H (xi t o 0Tpa>KaGTCH u à c x e M e H . M . T o J icT o ro — B f l , 1961, I , C T p . 59), h o T aK /K e h f lp e B H e p y c c K o ì i p esa K ijM H b M oJiflaB ini (n anH H aH c X V I b . h b f lp y r a x pyM b iH C K iix «3 c m jih x » ) . IIoaT O M y, m h n03B0JiH M c e 6 e b h c c t h o # h o y T O H iieH iie b fla H H y io c x e M y , b K O T o p o ii « c n a - B H H O -pyM H H CKH H » JIH T epaT ypH M H H 3H K flOJI/KeH 3aBH CeTb OAHOBpeMeHHO OT c p c f lH c é o J i r a p c K o f i , f lp c B H e c e p S c K o i i h f lp e B H e p y c c K o i i p e ^ a K iji iH . E o j i e e T o r o , flJIH O pnrH H aJIB H H X TCKCTOB, 0C0 6 eHH0 JIH rpaM O T H X pO H H K , Albi fl0Ji>KHH HMOTb b B iifly TaKJKC « p y M HHCKHh 11a p o ^ h 0 - p a 3 1'o b o p hi,iii c y S c T p a T » .
B TaKOM cjiyMao, cxeMy moìkho njieflCTamiTt. b cJieflyiomeM bh^o (cm. CTp. 25).
flaH H an cx e M a , KaK yK a3biB acT H . H . T o jic t o iì, «b h 3b c c th o h M epe n p iiM e- HHMa k o bccm nepHOflaM HCTopiiH flpeBHCCJiaBiiHCKoro JiH TepaT ypH oro H3biKa, ho HaHJiy’m iiTM 06pa30M o T p a iK a e T co cT O H H iie X IV — X V I b b .» 4 . 3 to npuMCHHMo HeTOJIbKO B IjeJIOM, HO H n o OTHOHICH1IIO K «CJiaBHHO pyMblHCKOMy » jiH T epaT yp - HOMy H 3H K y, Jiynuie Beerò npeflCTaBJieHHOM naMHTHHKaMii X I V — X V I b b .
B HaCTOHHl.ee BpOMH HBJIHeTCH oSmenpiIHHTblM MH6HHC, HTO CJiaBHHCKafl nHCbMCHHOCTb n p O H IlK J ia H a T O ppiITO piIK ) COBpeMeHHOH P yM H H H II B X B.
1 KHiiHiHOcjiaBHiicKoe BJiHmuie uà CHHTaKCHC CTapopyMHHCKoro junepaTypnoro H3HKB ;iOJI/K[IO CTaTb IIpe;i,MCTOM CIICHIiajlbHOrO HCCJieflOBaHHH.
2 Cm. Te3ucu doKjiadoe Ha coeeu^anuu no npoójie.uaM u3yneHusi ucmopuu pyccnoeo AumepamypHOBO n3UKa uoeoio epeMenu. 27— 30 ukhh 1960 z., MocKBa, 1960, c ip . 36 ; H . H . TOJICTOfl, K eonpocy o dpeeHecjiaeHH,cKOM n3UKe..., B f l , 1961, 1, CTp. 52— 66.
3 3 f l e c b «p y M tiH C K iiH » H M eeT j i m n b r e o r p a i j f i i i 'i e c K o e i i k y j i b t y p a o - n c t o p h ' i e c k o e :m a > icH H e, a n e a li h n i ii c t i i H e c K o e . Cp. i i o i i h t i ic « cjiaBHHO-pyMUHCKaH jiHTepaTypa » (literatura slavo-rom inà), T . e . : niiTepaTypa u à KHiiWHOCJiaBHHCKOM H 3 H K e, n a m ic a in ia H pyMHiiaMH hjih «JIH pyMi.m (cm. Istoria literaturii romìne, I. M achetà, Ed. Acad. R .P .R ., Bucuresti, 1962, c i p . 181).
4 B f l , 1961, 1, CTp. 58.
24
0 6 3 T 0 M C B i i f l e T e J ib C T B y i o T K a n ì i c T o p i i M e c K i i e , T a n h a n u r p a i j i i i q c c K H e f l a n -
H b i e , a T a K > K e i i c r o p i i f l c j i a B H H C K o r o G o r o c . i y / K e H i i n b p y w w H C K H x 3 e M .H H X . B K p a T ije a r a flOBOflbi c j ie p y fo m iie :
1 ) I le p B o e S o J ira p cK o e r o c y n a p c T B o p a cn p o cT p a H H J io cb 3 0 X b . (TOHHee, flo 9 7 1 — 1 0 1 8 r . ) 11 H a ce B e p e o t ^ y H a a , a m m c h h o b io ìk h o h ^ a c r a c o B p e - M eiIHOli P yM H H H H (BKJIIOHaH H)/KHyiO T paH C H JIbB aH IIH )), *IT0 C n 0C 06cT B 0B aJI0 y n o T p e ó ^ c H iu o h H a a T O H T e p p H T o p H ii C T ap ocJ ia B H H C K oro n n c b M e H H o r o H S iiK a 1 .
2 ) B n o c J i e f l H e e B p e M H 6 b r a o t k p h t p n f l H a f l n n c e n , o t h o c h i h , h x c h k
X — X I b b . , K O T o p u e n o J iH O C T b K ) n o f lT B e p > K f l a i o T n p c f l b i f l y m i i H T e 3 H c : s t o
T a K H a 3 H B a c M a H ^ o S p y f l H i a H C K a f i H a f l m i c b 9 4 3 r . , o G H a p y jK e H H a H b c . M w p -
^ a - B o f l a ( M i r c e a V o d à ) 2 , H a ^ n n c H H a C T e H a x H e S o J i b i n o H i j e p K B H , o t k p h t o h
b M e j i 0 B 0 H r o p e b c . B a c a p a 6 b ( B a s a r a b i — ,H ,o 6 p y i i ;> K a H C K a H o 6 j i . ) 3 , a
T a K H ie ^ p a r n e H T a p H b i e H a / j n n c H , H a i f l e H H H e b c e j i e B y K O B ( B u c o v ) , I L i o e u i T -
C K o i i o 6 j i a c T H 4 , b c . T a p B a H ( G a r v à n — p a i ì o H M a ^ H H ) h b c . H n K y j n m e j i
( N i c u l i t e l — p a f l o H T y j r a a ) 5 . K a n m o j k h o H a S j u o f l a T b H a K a p T e , a r a n a f l -
1 C m . Istoria Rominiei, I, Ed. Acad. R.P.R., Bucuresti, 1960, cip. 756 11 aie#. ( c m . jiHTepaTypy Ha cTp. 772—773).
2 Cm . fl. II. BOT^AH, flo6pydMaHCKan uadnucb 943 a., Rsl, I, 1958, CTp. 88 — 104 (c yKa3aHneM jiiiTepaTypH).
3 Cm . I. BARNEA si Y. BILCIURESCU, tantiemi arheologic Basarabi, « Materiale si cercetàri arheologice», VI, Ed. Acad. R.P.R., 1959, CTp. 541— 566 ; D. P. BOGDAN, Grafitele de la Basarabi, « Analele Universitàtii Bucuresti », Seria stiinte sociale, Istorie, 16, anul IX , 1961, cip . 31—49.
4 MARIA CHI§VA§I-COM§A, Sàpàturile de la Bucov, « Materiale si cercetSri arheologice », VI, CTp. 576— 578.
B Cm. Istoria Rominiei, II, Ed. Acad. R.P.R., Bucuresti, 1962, cip . 182.
25
m i e n G m j i h o Ô H a p y æ e H b i r j i a B H U M 0 6 p a 3 0 M b J ^ o S p y f l J K e , h o T a K H ie h b
CeBepO-BOCTOHHOÌÌ M yH TCH H H , CpaBHHTCJIbHO flaJICKO OT ¿Jy H aH 1 .
3) CjiaBHHCKoo 6orocjiy>K eH H e p a c n p o c T p a H im o c b Ha T ep p H T op im P y M H - h i i h b X b . b yK a3aH H bix nojiH TH 'iecK H X ycjiO BH H X, b o b c h k o m c j iy n a e flO 3aH H TH H T p a H C H ^ b B a H H ii B e H rp a M H b n o n n e X I — H a v a n e X I I b b 2 . H aCaMOM flCJIC pyM H H H TpaHCHJIbBaHHH H e npilHHJIH, BMGCTe C B C H rpaM H , pHMCKoe 6orocjiyH ìeH H C , a npoflOJUKajiii H ecK oabK o b c k o b OTnpaBJiHTb IjepK O B H yiO CJiy>K6y Ha KHHHÎHOCJiaBHHCKOM H 3H K e. B 3T0T n ep H O fl Ha T e p p iiT o p iiH PyM btH H H 6 h j ih ern;e cJ iaB H H e, K O T opbte n o m i n a m i s t o t K y j i b - T ypH H H H3biK. X o t h b MOMeHT o p ra H ii3 a n ,H ii B t ic n ie f i H c p a p x i iH b B a J ia m - C K oii ii MOJiflaBCKOH H ep K B ii (b 1 3 5 9 r . 6biJi H a3H a*ieH n e p B b if i B a n a in c K iin M H TponoJiH T H k h h t , a b 1 3 8 7 — 1391 i r . — n e p B b ii i M OJiflaBCKinì M iiT p o n o jiH T Moch<|> M y m a T ) , a TaK>i<e b n o c j i e f l y i o m u e n e p n o f lb i p y M b r a c K a n ijep K O B b 3 a B iic e j ia o t K oH C T a H T iiH on o jib C K o ii n a T p u a p x i i n , B ce Hîe b pyM biH C K H x
1 K apia Gi.uia HcnojmeHa ha ockobo n a p ra JV° 1, oiiyójiiiKOHAinioii b Istoria Romîniei, II (MOH;;iy c ip . 3 0 — 3 1 ) . fle ia jib n oe iiay-iemie Bcex b t h x Ha^nucen aBTop npefl- nojiaraoT flan. b oco6oh cTaTbe.
2 C m . Istoria Rominiei, II, C T p . 72—73; GH. I. MOISESCU, ST. LUPÇA, A. FILI- PAÇCU, Istoria bisericii romlne, vol. I, Bucuresti, 1957, c i p . 112 h c a e f l . B on p oc o npoHHKHOBOHHH H3 MopaBiiH o jia B H H C K oro 6orocJ iy 5 K eH H H uà c e B e p PyMHHiih eme b k o h u o IX b . , b K upii.'iJio-M otJiOAH CBCKiui H e p u o / i , o cT aeT C H nona o t k p h t h m ( c m . P. OLTEANU, Aux origines de la culture slave dans la Transylvanie du Nord et le Mara- mureç, Rsl, I, 1958, C T p. 169— 197 ; Istoria Rominiei, II, c i p . 181).
26
3CMJIHX (BKJiioHaH TpaHCHJibBaHHio) 6orocJiya<eHiie OTnpaBJiHJiocb Ha khh>k- HOCJiaBHHCKOM H3HKC, HTO CBIlfleTeJIbCTByCT O 6oJICe flpCBHGM BJIHflHHK CJiaBiiHCKoro 6orocJiy>KeHHfl. 3 to npoii3om jio iimchho Hanim a« c X — X I b b ., nepnofla pacHBeTa CJiaBHHCKoii micbMCHHOCTH b EoJirapHii 11 ce p a cn po- CTpaHCHIlH B flpyriIX CJiaBHHCKUX CTpaHaX.
Mbi He 6yneM 3flecb 3aHiiMaTbca cjiaBHHO-pyMbiHCKoii JiiiTcpaTypoii, ee xapaKTepiicTiiKoii n mcctom, KOTopoe OHa 3aHHMaeT b HCTopim pyMbiH- CKoii KyjibTypbi. 0 6 3Tom b nocjieflHee BpeMH 6h jio HaniicaHO HecKOJibKu o6o6maioiii;iix P8 6 0 T1. yKa>KeM Jinuib Ha t o , h to kojihhoctbo CJiaBHHCKiix pyKoniiccH — opiiniHaJibHbix (b MeHbineii M e p e ), n epenH ca iiH H X hjiii co x p a - h h m ih h x c h b PyMbiHHH, a TaK>Ke CjiaBHHCKHX nenaTHbix k h iit cBiifleTOJib- C T B yC T O CpaBHHTeJIbHO H IIipOK OM p a C n p O C T p a H C H H H CJiaBHHCKOÌÌ HHCbMCH- H0CT11 H KyJIbTypbl B PyMHHIlH. T a K , TOJIbKO B Ell6jIH0TeKe AKaflCMHII P H P coxpaHHCTCH 6oJiee 700 CJiaBHHCKiix pyKonuceH X I I I — X I X bb . (caMbie xapaKTepHbie 113 hhx o th och tch k X I V — X V I b b .)2. IIoa o6 h u c pyKonucii HaxoflHTCH TaKHte m b flp yn ix 6H6jnioTeKax P yM biH iiu3 , y ^acTHbix jihh h b 3arpaHiiHHHX 6n6jiHOTCKax. ITojihoc onncaHHe bccx CJiaBHHCKiix p y n o - n n c e B , HaxoflHmiixcH uà TeppHTopHii PyMbiHHH, — HeoTJio/KHaH 3aflana p yM H H C K H X CJiaBIlCTO B .
' I t o K acaoT C H CJiaBHHCKiix n e n a T H b ix k h i i t b P y M H H iiH , m o jk h o n p n - B ecT ii C J ie fly iom H e f la H H a e : H a iH H aH c 1508 r . , K o r f la 6b iJ ia H a n e ia T a H a b T b ip r o B H m T e n e p B a n cjiaB H H C K an K in ir a ( J l u m y p e u a p u u M a K a p u a ) 4 , f lo 1828 r . b P y M H H iiH 6 h j i o H a n en a T a H O B e e r ò 102 CJiaBHHCKiix i i j ih cJiaB H H O - p yM H H C K iix (pejK C cJ ia B H H O -p y M H H O -rp eH ecK H x ) k h i i t h . I l o a n o x a M 3 t h k h h f h p a cn p e fle jiH io T C H cJ ieA y io iH iiM 0 6 p a 3 0 M : X V I b . — 36 CJiaBHHCKiix K H iir , 4 CJiaBH HO-pyM H HCKHX (f lB y jisb iH H b ix ) k h h t h , B e e r ò 40 KHHT (h TOJIbKO 8 pyM H H CK H X K H iir ) ; X V II b . (T O H H ee, f lo 1716 r . ) — 13 c jia B H H - CKHX KHHI’ , 28 CJiaBHHO-pyM H H C K H X KH H I', BCerO 41 KHHT (KOJIIiqCCTBO pyM H H CKH X k h i i t n p e B H iu a e T 60); X V I II b . (TOH H ee: 1717— 1808 i r . ) —11 CjiaBHHCKHX KH IIT, 6 CJiaBH HO-pyM blHCKHX II T . n . (pyM H H C K H X KHHTHecK0JibK0 c o t ) ; X I X b. (Tournee: 1809— 1828 rr .) — 3 CjiaBHHCKHX khh™ , 1 pymhho-CJiaBHHO-rpenecKan KHiira5. IlTaK, b X V I b . npeo6jiaflaioT cjia- BHHCKHC KHHTH, B TO BpeMH KaK B X V II B. npeOÓJiaflaiOT CJiaBHHO-pyMblH- CKiie KHHm, ho roBopn y? K C o tom, hto pyMHHCKHiì H3biK noJiynaeT roc-
1 C m . IT. TI. IIAHAHTECKy, X apanmepHue nepmu cAaenHo-pyMUHCKoil Aume- pamypu (b nacTOHiueM c6opmiKe); Istoria literaturii romine, I, Macheta, Ed. Acad. R.P.R., Bucurusti, 1962 (r;rai!a: Literatura rominà in secolele X IV —X V I) ; AL. PIRU, Literatura rominà veche, ed. 2, Bucuresti, 1962 (rjiaBH: Introducere, Sec. al XV-lea, Sec. al XVI-lea).
2 C m . P. P. PANAITESCU, Manuscrisele slave din Biblioteca Academiei R.P.R., voi. I, Bucure§ti, 1959.
3 C m . nanpiiMep, I. IUFU, Manuscrise slave din Transilvania, « Romanoslaviea », V ili , 1963.
4 Cm . lofmjieimoe iia/iaiiiie no c.’iynaio 450-jieTHH: Liturghierul lui Macarie, cu un studiu de P. P. Panaitescu, Ed. Acad. R.P.R., Bucure?ti, 1961.
5 3tm «aHHHe 6hjih noTOpnHyTbi H3: I. BIANU, N. HODO§, D. SIMONESCU, Bibliografia romineascà veche, t. I— IV, Bucuresti, 1903— 1944.
C .ie flyeT yTOHHHTi), ito n e n a r a i ie khiith BOcnpoH.jBojutiiii tckctli p a 3JiHHHHX pe#aKi;HH: cpe^HeCojirapcKoii, cep6cKoii (XVI b .) h pyccKoìi (XVII b .).
27
n o flC T B y io m e e n o j io jK e H iie b n e xia T H o ii J i i iT e p a T y p c . B X V I I I h H a n a jie X I X B B . CJiaBHHCKlie H CJiaBJIHO-pyMHHCKHG KHHrH HBJIHHJTCH y>HC p t 'f l - KOCTbK». T a K iiM o 6 p a 3 û M , n a i iô o J ie e HHTeHCHBHoii a n o x o i i KHHHŒOCJiaBHHCk o t o
BJIHHHHH Ha pyMLIHCKIIH H 3H K H K y jI b T y p y HBJIfIJOTCH X I V ---- X V B B .(nepHOfl roenoflC T B a CJiaB>iHCKOH HHCbMeHHOCTH) h X V I — X V I I b b . (n e p u o f l n ocT en eH H oâ 3aM0Hbi KHii/KHOCJiaBiiHCKoro H3HKa pywbiHCKHM jiH T ep a T y p -HHM H3BIKOM) .
B o n p o c O KHIIHiHOCJiaBflHCKOM (HepKOBHOCJiaBflHCKOM) BJIHHHHH Ha pyMHHCKHH H3HK 3aTparHBaJiCH flo c h x n o p J iiim b n on y T H o h n a cT o 6e.3 HCTKoro oTrpaHHneHHH o t n a p o f lH o r o , ApeBHC-iGJKHocJiaBHHCKoro (ô o J ir a p - C K oro) b jih h h h a . I Ip a B fla , ein,e B . I I . X a>K fley yK a 3 M B a ji, He 6e3 n p e y B e j in -HBHHH, HTO ÔOJIblHHHCTBO flpCBH H X CJiaBHHCKHX CJIOB, npOHIIKIHHX B pyM bIHCKHH H 3LIK, HMCGT KHH/KHblH X a p a K T e p 1 . BnOCJieflCTBH Il H a 3T0T B o n p o c o ô p a r a j i BH H M aH ue c r o y n e H im J I . IIIa iiH H H y , b C B o e ii K H iir e , nocBHHi,cHHOH pyM H H C K O ii c e M a c H o j io r n n 2 .
B o ô m n x paôoTax no HCTopmi pyMHHcnoro (jiiiTepaTypHoro) H3 HnaO . JJeH cyniH H y3 , A . PoceTTH4 h A . P o c e r n i— B . K a 3a n y 5 KHioKHocjiaBnH- cnoe B.HHHHiie Ha cTapopyMHHcnnii JiHTepaTypHbiii h3hk HJiJHOCTpiipyeTCH pnflOM npiiMepoB H3 nepeBoflHbix TencTOB X V I — X V I I b b ., 0 C0 6 eHH0
TaniIM II CJXOBaMH, nOTOpbie BnOCJICflCTBHH BHHïJIH H3 ynOTpeÔJieHHH , HBJIHHCb, TannM o6 p a 3 û M , «xapanTepHbiMH » jijih flaHHOH anoxn6 .
IIpiinu,HiiHa.;ibHO HOByro T o n n y s p e u m i Ha M3yiieH iie c j io b k h h h îh o - c jia B H H cn oro npoH cxoH tfleH H H b pyM H H cnoM H 3 iin e H3JioHaui a n a f l . 3 . I le T p o - b h h b H e 6 o jib n io ii CTaTbo, onyÔ JiH noB aiiH oii b 1 9 3 8 r . 7 : « C o m m e t o u t e la n g u e l i t t é r a ir e , le s la v o n a a u s s i f o u r n i u n e m u lt it u d e d ’ é lé m e n ts s a v a n t s a u x la n g u e s n a t io n a le s d e s p a y s o ù il a r e m p li la f o n c t io n d e la n g u e d e c u ltu r e . C e s o n t le s p a y s o r t h o d o x e s d e l ’ E u r o p e O r ie n ta le o ù , p e n d a n t d e s s iè c le s , il a jo u é le m ê m e r ô le q u e le la t in d a n s l ’ E u r o p e O c c id e n t a le » ( d p . 8 3 ) . K HHCJiy 3THX H3UK0B HyHÎHO flOÔaBHTb, H apH fly c pyCCKHM, CepÔCKOXOpBaTCKHM, HOBoGoJirapCKlIM, H pyMblHCKIlii H3HK. O flHaKO, KaK oTM e^aoT a n a f l . 3 . ü e T p o B iiH , « l e t r a v a i l d e d é p o u i l l e m e n t d e s é lé m e n ts s p é c ia le m e n t s la v o n s d a n s la g r a n d e m a s s e d e s é lé m e n t s s la v e s n ’ a m ê m e p a s é té t e n t é . O n tr a i te , e n c o r e d e s n o s jo u r s , le s é lé m e n ts s la v e s e n b l o c , sa n s e s s a y e r d e fa ir e u n e d is t in c t io n e n tr e c e q u i e s t d ’ o r ig in e p o p u la ir e
1 Cm . B. P. HASDEU, Baudouin de Courtenay §i dialectul slavo-turanic din Italia, Bucureçti, 1876, cip. 17.
2 L. ÇÀINEANU, Incercare asupra semasiologiei limbii romine, Bucuresti, 1887 (rjiaBa Crextinisrnul fi limba, CTp. 25— 64).
3 O. DENSUSIANU, Histoire de la langue roumaine, t. I— II, Paris, 1901— 1938 (pyM. nepeBO,n: Istoria limbii romine, vol. I— II, Bucuresti, 1961).
4 Acad. AL. ROSETTI, Istoria limbii romine. III. Limbile slave meridionale, ed. 4, Bucuresti, 1962 ; ero jKe, Limba romînâ în sec. al X III-lea — al XVI-lea, Bucuresti, 1956.
5 Acad. AL. ROSETTI — B. CAZACU, Istoria limbii romine literare. I. De la origini pimi la inceputul sec. al XIX-lea , Bucuresti, 1961.
6 B nocjieAHofi KHiire A. Pocgtth — B. Ka3aKy (Istoria limbii romine literare, I) >i!iTaTe;ih MO/Ker hbhth 6H6jmorpa<f>]no no BonpocaM ii3yqemiH pyMbincKoro jiHTepa- TypHoro H3HKa «o X IX b.
1 E. PETROVICI, Les éléments slaves d’origine savante en roumain et les suffixes •anie, -enie, « Balcania », I, 1938, CTp. 83— 87.
28
et ce qui est d ’origine sa v a n te » (Tarn j k c ) . CoBepnieHHO cnpaBeflJiiiBO 3 . neTpoBiiH noflHepKiiBaeT HeoòxofliiMocTb npoBeflemia TaKoro pa3JiHHHH MeìKfly yCTHblMIl 3aHMCTBOBaHHHMIl II 3aHMCTB0BaHIIHMII KHI1/KHBIMII, HTO mojkho peaJiH30BaTb nyTCM nsynem m (J>OHeTii»iecKOH CTopoHbi cjiob (Hanp. s o b o r — fliiaJi. s b o r , s a v ì r s i — s f i r s i , cJioBa c cy<J)(f)iiKcaMii - e m e , - a n i e 11 f lp .) , a TaKH<e nx jieKciiKo-ccMaHTiiHecKoro aHajiii3a (Hanp. uepKOBuan TepMimo- JIOriIH, pnfl TepMHHOB, 0TH0CHIH,1IXCH K IIHCbMeHHOCTII II T .n .) .
B n o c j i e f ln e e BpeM H 3t iim a o n p o c o M sa H iiM a J in cb T a T b H H a tPoTH H 1 , n . I I . I la H a iiT e c K y 2 , a TaK>Ke, n a cT iiH H o , J ly n i in ,H,H\aMo h O j i b r a C t o ì ì - KOBIIH3 , aBTO p 3THX CTpOK4 II f l p .
H e c M O T p n H a 3 T o , c iu ,e f l o eux nop n p o f l o J i / i ; a e T c y m e c T B O B a T b o n p e -
f l e J i e H H a n H e n c H o c T b n p u n p H y p o M C H i n i c j i o b b S T i i M O J io n i H e c K O H n a c r a T O J IK O B M X l i H C T O p iIH e C K H X C J IO B a p C IÌ p y M b lH C K O r O H 3 H K a . OÒHHHO 3 T IIM O -
j i o n i H K a K o r o - H i i 6 y A b f lp e i i H e - i O /K H O C J i a B n H C K o r o ( S o J i r a p c K o r o ) c .T i0 B a o n p e -
f le J i f ie T C H K a n « c T a p o c J i a B H H C K a n » , x o t h n o f l 3 t i i m t g p m i i h o m n p u m i T O
n O H H M a T b IIM O H H O f lp C B H e H IH lIH J I l lT C p a T y ] )H M I Ì , H H C b M C H H b lH H 3 b IK C J ia B H H .
I l 0 3 T 0 M y b cJioBapnx n e y K a 3 W B a e T C H onpeflCJieHHO, n p o H i i K J i o j i h f l a m i o e
CJIOBO 113 5 K H B H X C J ia B H H O -Ô O J ir a p C K I I X T O B O p O B , 1IJIH ÎKC 113 K H H /K H O C J ia B H H - C K o r o ( b o c u o B e , C T a p o c J i a B f l u c K o r o ) H 3 H K a .
HcXOflH IIM O H H O 113 HCOÒXOfllIMOCTH n O K a 3 a T b , K a K I i e C JIO B a npOHlIKJIII b p y M H H C K i i i i H3biK H3 K H i i H i H o c J i a B H i i c K o r o H 3 biK a , Mbi non biT aeM C H n p n - B C C T II p n fl n p H M e p O B , O TÒ H paH , rJiaBHbl.VI 0 6 p a 3 0 M , T O , KOTOpbie BblflepHvaJIH i ic iib iT a H iie BpeMeHOM h y n o T p e 6 jiH ioTCH 3 0 e u x n o p b pyM biHCKOM J ii iT e p a - T y p H O M H H a p O flH O M H3bIKC5 .
K o r f l a HaHHHaiOT n p O H lI K a T b KH IlH iH OCJiaBH H CKHO BJieMCHTbl B p y M H H C K iii i H 3 H K ? T e o p e T iiH O C K it c J i e f l y e T f l o n y c T U T b , h t o y> K e i i a n i i H a n c X — X I b . , O flH OBpeM O H H O C npO H U K H O B C H H eM C JiaB H H C K O ii IIIICbMCHHOCTH, 11 B OCOÒeiI- h o c t h b n e p u o f l e e p a c u B O T a b p y M H H C K iix 3 C M J ih x (X IV — X V b b . ) p y M H H - C K Iliì H 3 bIK n p ilH H J I p H fl C JiaB H H CK IIX CJIOB, OCOÔCHHO H a 3 B aH llH OCH OBH H X U ,epK O BU bIX nOHHTHH, a TaKJKC p n f l o G m eC T B eH H O -n O J m T H H eC K H X T C pM H H O B .
H a caMOM f l e j i e , T a n o e k h h > k h o c , i je p K O B H O c c j i o b o K a K s f i n t « c b h t o i i » HBHO IipO H H K JIO B p yM H H C K H H H apO flH blH H 3 H K e ilj,e flO IIOJIHOÜ ,n;eH a3 a j i H -3 a m m h o c o b h x b 6 0 J i r a p c K 0 M H 3 H K e , b o b c h k o m c j i y n a e f l o n oH B J ieH H H n e p B H X p y M H H C K H X n iIC b M e H H H X naM H T H H K O B B X V I B . 0 6 3 T0 M KOCBeHHO CBH fleTeJibCTByeT TaKH-ce n oH B JieH iie b p y M H H C K iix T e K C T a x X V I— X V II b b , f l y G j i e T H o i i , n o 3 A H c ii K H iiJ K H O cJ ia B H H C K oii ( c p e f l H c 6 o J i r a p c K o i i ) $ o p M H s v e t i , s f e t a . IIofloÔHbixM o6pa30M y î K e b E h c t p h i j k o m h o m h h h i i k c (X V b . ) B C T p e -
1 TATIANA FOTITCH, Abstract Terminology in the Rumanian Version of the Liturgy of Saint John Chrysostomos, « Orbis », VI, 1, Louvain, 1956, C T p . 168— 176.
2 P. P. PANAITESCU, Urme din vremea orinduirii feudale in vocabularul lirnbii romine, « Studii si cercetari lingvistice », IX, 1958, No 2, CTp. 159— 173.
3 LUCIA DJAMO si OLGA STOICOVICI, Din terminologia sodala a documentelor slavo-moldovenesti din sec. al XIV-lea si al XV-lea, Rsl, VI, 1962, C T p. 61—92.
4 G. MIHAILÀ, Imprumuturi vechi sud-slave in lirnba rominà. Studiu lexico-semantic, Bucuresti, 1 9 6 0 (ocooeiiHo CTp. 1 3 8 — 1 4 8 ) .
6 flJia 3thx nejieit m u 6y/ieM om ipaTi.ca ocoochuo Ha Dictionarul limbii romine moderne, Ed. Acad. R.P.R., Bucuresti, 1958 — coKpameHiio D, a Tanwe Ha Dictionarul limbii romine literare contemporane, vol. I— IV, Ed. Acad.R.P.R., 1955— 1957 — cok- pameimo D L. flpynie coupameHiiH ^aioTCfl b K0Hu,e CTaibn.
29
uaeTCH, napflfly c non-h, topina nona (coB p. pyM. popà, Hjicnnan topaia popa), KOTopaa omymaoTCH TaM KaK pyMHHCKan, xoth ee npoiicxo>KflCHHe nepojiTHO ccpScK oe1.
H o TaKiie npiiMepH mo>kho BbiiicKiiBaTb jimiib npn flCTaJibHOM iisy^OHHii JICKCHKH CJiaBflHO-pyMHHCKMX TOKCTOB, KOrflfl nepefl HaMIf BCTaHOT BCCb JICKCIIKOH KHIOKIIOCJiaBflHCKOrO H 3ldK a H a T eppH T O pH II PyMWHIIIl2. B lip o ^ C M , IIOJIHyro Ka])TIIHy IipOHIlKHOBCHIIiI 3TIIX CJIOB B pyMHHCKHii H3bIK naM flaflyTKOHO’IHO, I1MOHHO pyMblHCKHC TOKCTbl --- KaK nepCBOflHblO, TaK H O pim i-naJibHbio, naMHiian c X V I b . Btji cJioBa y/KO 3aperncTpiipoBaHbi b o6m iix cjioaapHX pywbiHCKoro >t3biKa, ho ycTapeBiuiie CJioBa flain.i TOJibKo b cJioBa- pax TiiKTiiHa, KaHflpn h , ocoSohho, b 6ojibinoM (HeoKOHHeHHOM) AKaflOMit- HecKoM cJioBapc. I lo jm oe H3y*ieHiie aTiix cjiob, 6oJibmaa nacTb KOTopuxBCTpCHaCTCH TOJIbKO B nepCBOflaX X V I --- X V II BB. IlOfl npH M H M B03flCIÌ-CTBiieM cJiaBHHCKoro op iin m a jia , iipoflCToriT omo cflOJiaTb. ripaB^a, pn# n p n - MopoB npiiBOAUTca b ynoMiitiyTbix KHiirax /J cn cy n m iiy , P ocottii, P ocotth— Ka3any h b flpyrnx pa6oTaxa .
IlepBbie nopCBOflHUO KHIITH X V I B. II3o6HJiyK)T KHHH<HOCJiaB«HH3MaMII, 'ITO npiIB O JIO HCCJICflOBaTOJleii K 3 aKJIK>HOHHIO , HTO H3bIK n op O B O flO B HBJIHeTCH B 6 0 JlbIII0 H MOpC HGo6pa6oTaHHHM, JlCKyCCTBOHHblM. TaKOe Cy>KflCHHe u BJiaoTCfl b cymirocTn onpaBflaHHbiM, c t o h jinnib oroBopK oii, h t o b o t h o - iiioHiiu jieKCHKH HaM TpyflHO cyfliiTb ceiinac, Kamie CJioBa GbiJin i i o h h t h hHHTaTejIHM H CJiyHiaTCJIBM H KaKIIO --- HOT. OoflOÓHblC <(CJiaBHHH3MbI» 6blJIHB TO BpOMH «XO flKH M H » CJIOBaMH CpO flll KHHJKHHKOB H , BOpOHTHO , IIX n O H H - Ma.ui TaK>KO h c j i y m a T e j™ .
^aJIbHOHHieC pa3BIITHC pyMbTHCKOI’O KHIUKHO-IiCpKOBHOrO, a TaKJKe oóiHocTBOHHO-nojmTHHecKoro h KyjibTypHoro JiCKCHKOHa ycTpaHHJio 6o jib - Ilioe KOJIHHOCTBO CJiaBHHH3MOB , COXpaHHB TO H3 HIIX, KOTOpblO HCJIb3H SblJIO 3aMoiiuTi» flpyniMH cjioBaMii h KOTOpblO y?KO yKponajiHCb He to jikko b jih to - paTypHOM H3HK0, ho TaKHie — b m3bocthoìì Mepe — ii b HapoflHOH p e a n . Pafl TaKiix cjiob npoflCTaBJiaJi co6on TepMiiHaMH b co6ctbohhom cMHCJie ^HopeflKO, rpenocKoro npoHCXOJKflCHHa b caMOM cTap0 CJiaBaHCK0 M a3biKe), npoflo.T>Kaa BbinojiHaTb to >ne «HOMiiHaTHBHbie» <j)yHKHini, h to h npe>Kfle. Il03T0My OHI! COXpaHHJIIlCb flO CI1X nop B pyMblHCKOM H3bIKe.
npn onpefleJICHHH KHIl/KH0CJiaBHHH3M0B B pyMHHCKOM H3bIKC MOJKHO IICXOfllITb H3 CJieflyiOIHHX KpHTepHOB :
1) 3HaHOIIIIO flaH H I.IX CJIOB, IIX IipiIHaflJIOKHOCTb K o n p e flC J IC H H H M C(J>opaM JIOKCHKII (l3,CpKOBHbIH JICKCIIKOH, o6lU,CCTBCHHO-nOJIIITIPIOCKaH TepMIl- HOJioriiH, TopMHHOJiorini H3 ofijiacTii KyjibTypu h T .n .) , a TaK>Ke upim afl- jiejKHOCTb k onpeflejieHHbiM cthjihm, cTiuiiicTiiHccKafi oi<pacKa (khhjkhhh CTiu ib , apxaii3npyronfio, noaTiraccKiie CJioBa n T .n .) .
1 Cm. Pomelnicul minàstìrii Bistrita, publicat de D. P. Bogdan, Bucuresti, 1941, C T p . 79, 82.
2 Cm. npoeKT cJiOBapa Kun;i;HOc;iaBiiHCKoro hswkìi pyMUHCKoft pe^aKumi : G. MIHÀILÀ, hi legàturà cu alcàtuirea urtili dictionar al slavonei din Tarile Roniìne, « Studii si cercetari lingvistice », X , 1959, 3, cip . 473—485.
3 Cp., iianpiiMep, I. A. CANDREA, Psaltirea Scheianà, comparata cu celelalte psaltiri din sec. X V I si X V II traduse din slavone?te, I— II, Bucure?ti, 1916.
30
2) OoHGTHHCCKHG nOKa3aTCJIH, KaK HanpiIMCp: COXpaHCHIIO h HG b Ha^ajiLHOM noJiojKGHim (Hanp. duh, vâzduh, Hapn^y c HapoflHbiMH nâduf, prafII T .n .1), BOKaJIlI3aiIHJI CBGpXKpaTKlIX TJiaCHHX (ï>, b) B CJiaÔOM nOJIOJKCHHll (hto BCflGT iiHorfla K noHBJiGHiiK) flyÔJiGTHHX <J)opM T im a a sâvîrsi — a sfirsi sobor, ycTap. sàbor — sbor h a p .) , no3flHHG $ohgtipigckh6 hbjighhh, OTpa- ÎKaeMblG B KHHJKHOCJiaBflHCKIIX peflaKHHHX (pyCCKoii, CepÖCKOH, CpCflHO- öoJirapcKoü: Hanp. mucenic h màcinic, npii a murici 11 flp .).
3) T ckctm , b KOTopHX noHBJinioTCH onpeflt'JieHHbio cJioBa (ncpeBoflbi X V I— X V II BB., oTnacTii cTapan opiirMHajibHasi pyMHHCKaa jiiiTcpaTypa: XyflOJKeCTBCHHaH, lOpiIflHMCCKaH, HCTOpilHCCKaH II T .ri.; B 1I3BCCTHOÌÌ Mepc, TaKjKe JiHTepaTypa X I X — X X b b .: íicTopunecKiie poMam>i, no33iiH, y n o - Tpe6jiHiom,aH HHor/),a apxaii3Hpyiomiie CJioBa co ctiijiiicthhcckoh oKpacK oä, pejmrii03HaH JiHTepaTypa h T .n .) .
C TOHKH 3pC‘IUIJI HCTO'IIUIKa, KHH>KHOCJiaBflHH3MbI B pyM HHCKOM fl.'SMKO m o j k h o c r p y n n n p o B a T b cJiefly ioin ,H M 0 6 p a 3 0 M :
1) CoëcTBemio cJiaBiiHCKiie CJioBa (BKJiioHan oCmecJiaBHHCKiie iijiii ApeBHecjiaBHHCKne saiiMCTBOBamiH ^o noHBJiemia nncbMeHiiocTn).
2) CjioBa rpenecKoro (rjiaBHbiM 06pa30M, KHHJKHoro) npoHcxoæflemiH b cTapocjiaBHHCKOM (niiipe : KHH/KH0CJiaBHHCKOM) H3biKe. IIpaB^a, He Bcerfla MO/KHO yBepeHHO ciia3aTb, npoHHKJio jih ^aHHoe rpeTOCKoe cjiobo b pyMHH- CKHH A3bIK npHMO HJIH HCpe3 nOCpeflCTBO KHIIJKHOCJiaBHHCKOrO JI3HKa. OflHaKO, MMCfl B BHfly TOT (JiaKT, HTO IIHCbMCHIIblM H3bIK0M 6bIJI HM0HHOKHHHtHOCJiaBflHCKIIH, HaHHHaH C X — X I B B . BnJIOTb flO KOHHa X V I ---n a iia .n a X V II bb., K o r ^ a H a ^ im a e T c n n p n iv io e r p c H c c K o e BJiiiH H iie (nacTiiH H O oho n p oH B J iH J iocb h p a H b m e , b p e3 y J ib T a T C n p jiM b ix cbh3ch c K oH CTaH TH H O- n oJ ib C K o ii n a T p n a p x i i e i i , c M OH acTH pH M ii A(j>ona n T . n . ) , h hto n e p B b ie p yM biH C K iie n ep eB O flb i flO J ia J iiicb , raaB H biM 0 6 p a 3 0 M , c o c J ia B iin c K iix k h h t , M H Mo>i<eM yB epeH H O c K a 3 a T b , hto ß o j ib in a n n a c T b r p e ^ e c n n x cjiob, othoch- IipiXCH 0C0 6 CHH0 K HepKOBHOM y JieK CH K O H y, npO H H K Jia HM6HH0 q ep e ,3 KHIIJK- H ocjiaB H H C K H H H 3 U K . Hmchho TaK h p accM aT p H B aioT C H a r a c u o B a b c y m ,e - C T B y io m iix pyM biH C K H x c J iO B a p n x , K O T o p b ie , o n p e fle jiH H r p e n e cK H H iictohhhk, y K a3 H B aiO T OflHOBpeMCHHO Ha CTapOCJiaBHHCKOe (KHH/KHOCJiaBHHCKOe) n o c p e f l - HHHCCTBO2 .
3 . OTflejibHo cJie^yeT paccMaTpHBaTb pyMHHCKne KaJibKH c khhîkho- cJiaBHHCKHX cjiob h Bbipa/KCHHH, noHBHBHinecH ocoÔeHHO npH nepeBOfle n,epKOBHbix KHiir. HacTb Tamix KaJieK coxpaH iuiacb jio ch x nop b pyuibm- CKOM H3HKC (Hanp. untdelemn— c tc ji . a u c a c > a p ^ k ì c w i « ) , ho öojibm afl *iacTb, KOHBTOO, HBJIHeTCH yCTapeBHIGH 3 .
HtO KaCaeTCH C06cTBeHH0 CJiaBHHCKHX CJIOB, MHOOie 113 HEX HBJIHIOTCH «CTapOCJiaBHHH3MaMH » B oSmenpHHHTOM 3HaHeHHH 9TOrO CJIOBa. Ho nOCKOJIb- Ky 60HbHIHHCTB0 H3 HHX npOHHKJIO B pyMHHCKHH H3bIK npaKTIIHCCKH IIOCJIC «CTapocJiaBHHCKOH» 9noxH (T.e. nocJie X I b. ), nejiec006pa3H0 Ha3BaTb Bee 3TII 3aiIMCTB0BaHIIH «KHIIÎKH0CJiaBHHH3MaMH ». K TOMy >KC, eCJIH, nO IIMeiO-
1 Cp. TflKwe napo^Hyio (JiopMy duf (E. PETROVICI, Note slavo-romine. III. . . H final in elemenlele slave, « Daeoromania », X I, 1948, cTp. 184— 193).
2 fljiH TCMaiimccKoro pacnpe^ejicHni! 3to paarpam neiuie ne iiMeeT 6ojibm oro aiiaaeHiiH.
3 O tot Bonpoc TpeöyoT cneniia.-ii.Horo iiay^eniin .
31
m ilM CH flaHHLIM , OHII HC BCTpCHaiOTCH B CTapOCJiaBHHCKHX «KaH OH im eCKH X » TCKCTax1 h j ih fla /K e b G o jie e mnpoKOM Kpyre naMHTHHKOB — c o r j i a c H o k o h - H eni^H H , J ie /K a m e ä b o c h o b c Hoßoro Cjioeapn cmapocjiaeancKoao n'juna2 , a t o j i b k o b ö o j i e e n o3 flH H x n aM H T H H K ax , T a K o e o S o sH a n e H H e HBJineTCH H a n - ß o j i e e yMCCTHHM.
Pflfl KHHJKHOCJiaBHHCKHX CJIOB IipeflCTaBJIHCT (J)OHCTHMCCK[ie HCpTblno3flHeHHiHX H3B0fl0B: cpeflH eßojirapcK oro, pyccK oro h , b o 3 m o > k h o , c e p ß - cK oro . B t o h Mepe, b Kanon h m c h h o «JoHeTiiqecKiie noKa3aTejm h o 3 b o j i h i o t o n p e f le j iH T b t o t o h h h c t o t o h k (p e ^ a K n iH io ) , m bi ynanteM 9 t o , h o b ö o j i b - niHHCTBe cjiy^aeB 9to h c b o 3 m o > k h o : b TaKOM cjiynae, mbi y n a H teM J in m b H a CTapocJiaBHHCKyio <j>opMy hjih Ha oömeKHii/KHocjiaBHiicKyio, Kan Ha i i c t o h h h k TOl'O HJIH HHOTO J)yMBIHCKOrO CJIOBa.
*
P accM O T p H M 3 f l e c b pH/i; c j i o b , n p iiH a flJ ie H ia m iix p e ji i ir H 0 3 H 0 H T e p M i i H o -
JIOrHH, TepM HH OJIOniH KyJIBTypB I II T . n . , np O H IIK im iX B pyMBIHCKHH H3BIK 113 K H Ii> K H O C J ia B H H C K O rO H 3 B I K a 3 .
IIMEHA Cyiü.ECTBMTEJIbHblE
I. P E J IH N I0 3 H A H T E P M IIH O JIO I'Iiil
1. OCHOBHblE nOHHTI'Ifl XPHCTHAHCKOH PEJIIinill
Duh ‘ flyx; flHxaHHe; yM’ (D 265, DL I I 179—180) < ct . cji. A ® \ T k ‘ flyx; flBixaHHe; BeTep’ (Hwb. 23, Lex.).
Rai ‘ pan; n e p e H . n p e n p a c H o e M e cT o ’ (D 687, DL I I I 651) < c t . c j i . P*ih (Hwb. 111).
Arhänghel ( D 41) < c t .c j i . a p \ -jn r ’ i ,r k (< r p . a p x a y y c X o i ; ; Hwb. 5, Lex. 54).
Heruvim (D 359) < c t .c j i . (< r p . xep ou ß ip ., 113 flpeB H eeB peiic-Koro; Hwb. 32).
1 G m . L . S A D N IIv u n d R . A I T Z E T M Ü L L E R , Handwörterbuch zu den allkirchen- slavischen Texten, H e id e lberg , 1955.
2 Slovnik jazyka slaroslovinskiho. Lexicon linguae palaeoslovenicae (C S A V , S lov a n sk y ü sta v ), 1— 5, P rah a , 19 5 8 — 1962. 13 c j iO B a p b B K .iio ia e T C H « M a T e p iia ji Apem ieftinero n e p u - o # a cT a p o cJ ia B H H C K o ii n H C b M e m io c T ii , T . e . naM H TH H K O B, c o x p a m i B i m ix c H o t s t o h a n o x i i , HJIII naMHTHHKOB, B 3T y 3nO X y B03HHKIHHX» (B u n . 2, C T p. X I ; CM. CnHCOK Ha CTp. L X I I — L X X V I ).
A b to p BbipawaeT ÖJiaroftapnocTb npo<|>. H . K y p ijy h e r o KOJiJieKTiiBy 3a bo3m ovk- h o c tb lipo'iTeHiiH b pyK onH cii p a^ a rrocjicviyroiujix BbinycKOB, a T aK *e Hcn0Jib30BaHiiH KapTOTeKii cjioBapH (I lp a r a — EpHO, 1 o k t . — 15 h oh 6 p h 1962 r . ) .
3 E c jlll 3Ha«ICHIlH CJIOB OflHliaKOBbl B CTapOCJiaBHHCKOM, pyMLIHCKOM H pyCCKOM H 3 U K a X , TO OHII I le yK a3bIBaiO TC H (OCOÖeHIIO y 0 flH 0 3 H a 'IH U X c j i o b ) .
32
Serafini ‘ c e p a ^ i iM ; x o p y r B b c a H r e j ia M ii ’ (D 762) < c t .c j i . Cfpd^HiWK (< r p . oepacpí¡x. H3 f l p . e i ì p . ; Hwb. 118).
Pravoslávie, y c T a p . (C 991), pravoslávnic ‘ npaBOCJiaBHbiii’ (D 651) < k h .c ji . npasccAasHie, npaMCAdKkN'h (Mikl. 655).
2 . 3 JIBIE A Y X H , H3 BIHECKIIE BOÍKECTBA
Diávol ‘ flbHBOJi; 3JIOH neJioBeK, HecnoKoiÍHbiH peSeHOK’ (D 244) < c t .c ji. AHRiko/vk (<rp. Sià43oXo<; ; Hwb. 19, Lex.).
Satàna ‘ caTaHa; ojiiiHCTBopeHiie 3Jia ’ (D 736) <kh.cji. caraHa (Mikl. 823; Hwb. 122: c t .c j i . tojibko ccTOHa <rp. S a x a v à g . )
Antihrist ‘ aiiTiixpHCT,.umiboji; 3JiofleiV, nap. antihir\ < ct.cji. anTH\'pncr K, aHTH\'pkCTK <rp. àvxixpioTOi;; Hwb. 5, Lex. 41).
Scaraótchi S e p T ’ (D 743) < kh .cji. iohìh. HCKapHCTCKH, c t .c ji. HCKapHCTkCKKIH (Hwb. 38).
Idol ‘ iiflOJi, KyMHp ; nepen. jiioShmhh nejioBeK’ (D, 372 DL II 485) < ct .c ji. HAirtk (<rp. eiSoXov; Hwb. 35).
Iad ‘ a f l ; n e p e H . M yqiiT eJibH oe noJio>KeHHe’ , y c T a p . ad < c t .c ji. a ^ i ‘ npeHcnoflHHH; afl, nenjro ’ (<i’p . aSirjs; Hwb. 3, Lex. 16— 17), k h .c j i . r a ^ k (Mikl. 1144).
Gheénà (D 334) < ct .c ji. r ’mia (<rp. yécva; Hwb. 32, Lex.).
3. HA3BAHHH CBHTEIX
Sfint, m h . sfinti ‘ cBHToii; CBHin,OHHbiiì; 6 o r ; (m h .h .vk. p. sfinte) ‘ (J»en’ (D 766) <c t .cji. CKAT-k (Hwb. 1 3 4 ); sféti, sféta ‘ cbhtoiì, -a n ’ , ycTap. (T 1414) < k h .cji. (6oJir. h c . - x . ) ceemu, ceema (noJiHaa <j)opMa npiiJi.).
Sfetitel, y c T a p . ‘ n e p a p x ’ (C 1142) < k h . c j i . 6 r . ceemumeji ( c m . Mlad. E t. 5 71 ; c p . c . - x . CBÒTHTeJB, c t . c j i . cKMTHTfa’k — Hwb. 134).
Proróc (D 671) < c t . c j i . npopoKk (Hwb. 109).Apóstol ‘ anocTOJi; n epem nocJie^oBaTejib h pacnpocTpaiiHTejib KaKoro-Ji.
yneiiiiH ; nepK. KHiira: flenniiH h nocJiainiH anocTOJlOB’ (D 36) < c t .cji. anccTOAk ‘ nocjiaHHHK; anocTOJi; KHnra AnoCTOJi’ (< rp . ànooTÓXo^; Hwb. 5, L ex . 4 6 — 47).
Mucenic ‘ My*ieHHK; m h . (mucenici) HepKOBHHH npa3flH iiK 40 M yqeH H - k o b ; CJiaflKiiñ K ajian iiK (ii3r0T0BJiflt>Mbiii b ^eH b 3 T oro n p a s^ H iiK a ) ’ (D 519), y c T a p . h f l i ia j i . k » k h . macinio (T 1016) < k h .c j i . p y c c K . MyuemiK, k h . c j i . 6 o j i r . MbnenuK ( c p . c t . c j i . a ìììm éhhk 'k— Hwb. 58).
Mucenità, y c T a p . màcenità (D 519) < k h . c j i . p y c c K . Myuenui^a, k h . c j i . 6 o J i r . M w en u ij^ a ( c p . c t . c j i . a í^ h é h h u a — Hwb. 58).
Mucenicà (macimcà) HBJiHeTcn pyMHHCKHM npoii3Bofl;HbiM o t mucenic (màcinic).
Précistà (m aica - ) ‘ 6oropofliiu,a ’ (D 653) < c t . c j i . np'kiHCTd, n p n ji,/K .p . (Hwb. 9 8 ): c p . np’feMHCTKitA . . . AidTcpc ie ro c t w ia Korcp^AHU'* (Supr. c. 8. 124.1, L ex .).
Modste, m h .1!. (D 509) < c t . c j i . a\oi|ih (Hwb. 57).
4. LJEPKOBH AH H E P A P X H H
Sobór, ycTap. sabór ‘ ycTap. coBemamie; ii;epKOBHHH co6op; chhoa; ycTap. dojibinan i^epKOBb’ (D 780, C 1169) < ct.c ji. c-kcop-k ‘ coSpaniio,u,epKOBHHii co6 op ’ (Hwb. 126), k h . cji. pyccn . cc'KOp'k. c kkop'k (Cpo3H. I l l 647— 649).
Cin ‘ y c T a p . p a u r ; CBHmeHHHnecKHH, MOHainecKH» c a H ’ (D 144) < c t . c j i . 'iitirk (Hwb. 16).
Patridrh ‘ naTpnapx; rjiaB a po^a b poflOBOM o6m,ecTBc; r jia B a CBpen- C K oro p o fla (b CTapoM 3aB0Te)’ (D 590) < ct .c ji. naTpnap\'k (< r p . 7taTpiàpx?;ç; Hwb. 84 ); patriarhie < k h .c ji. naTpHappiia (< r p . roxTpiap^eia; Mikl. 558).
Mitropoltt (D 505) < c t .c j i . a\HTpono/vnTk (<rp. ¡i.Y)TpoTO>XÎTy]ç; Hwb. 56); mitropolie < k h . c j i . lUHTponMma (<rp. (XYjTponôXyjç; Mikl. 371).
Episcopi D 2 7 7 )< ct .c ji. (iihckoii-k (<rp. ÈTciaxemoç; Hwb. 25); episcopie < c t .c j i . fnHCKoiiHra (<rp . ÈTciaxo7t ; Mikl. 1158; Hwb. 25: t o j ib k o fimeKoynnrj, Cp. H fIIHCKO\*n k).
Arhiepiscop (D 41) <ct .cji. ap\'HiimcKoiik (<rp. apxieTtiaxomx;; Hwb. 5, Lax. 54—5,5).
Arhieréu (D 41) < c t .c j i . ap\'Hfp«H (<rp. àpxiepeûç; Hwb. 5, Lex. 5 5 )1.Vlâdicâ ‘ e n n c K o n ; y c T a p . B J ia fltin a , B J iacT ejiira ’ (D 938) < KH.cJi.ôoJir.,
c e p 6c K . KaaAHKa, c t . c j i . KaaA’WKa ‘ iipaB H TeJib, BJiaflbiKa ; ( a p x n )e n n c K o n ; iianaJibC T B o; (Hwb. 152, L e x . 195— 196) 2.
Bogoslóv ‘ycTap., 6orocJioB; npaji. ynenuii’ (D 8 6 )< ct . cji. KorccaoKk (Lex. 129; cjiobo iiBJiJieTCfl KaJibKoii c rpen. S'eoXôyoç).
Pópà ‘ n o n , CBHiu,eHHiiK ’ < k i i . c j i . p y M . nona3 (H a p n f ly c nonk) < k h . c j i . c e p ô c K . f l i ia j i . B oeB O flim a ) noria (< T p . TOmôtç ‘ p r ê t r e m i n e u r ’ ) 4.
Protopóp (D 674) <kh . cji. npc>T«>iioii-k (TaiOKe: npoxonoiia <rp . TcpoTOTtanâç; Mikl. 709).
Duhóvnic (D 265) < k h . c j i . A VA’0Kkl,MK'K (Mikl. 182).Didcon (D 242) <ct . cji. AHraK<,||1i (<r P- Siàxovoç; Hwb. 19).Arhididcon (D 41) < c t . c j i . apyHAHraKOH k (rp. àpxiSiàxovoç ; Hwb. 5,
Lex. 54).Tìrcóvnic, ycTap. ¡ercóvnic ‘ n o n o M a p b ’ (D 897, T 1605) < k h . c j i .
Up’kKOKkHHii'k (Mikl. 1105), K H . CJI. pyCCK. HkpKOKKHH K"h (Cp03H. I l l 1442), C O B p. pyCCK. HepKOCHUK.
Cr'snic, f l i ia ji . (T p a H C ., B y K O B .) ‘ noH O M apb, i j c p k o b h h k ’ (D 199, DA I, II 881—882) <k h . c j i . KpkCTkHHK'k ‘baptizandus’ (Mikl. 317).
Ctitor ‘ KTiiToj), nepKOBHbiii CTapocTa; ynpefliiTejib, ociioBaTeJib, ocho- BOnOJIO/KHIIK5 (D 201) <KH. CJI. KTHTOp’k (<rp. XTlQTOp; Mikl. 320).
1 Ieréu ‘ CBHineiimiK’ HBjmeTCfr ycTapcBim iM (c m . C 601, T 752, DA II, I, 454) (< c t .cji. HipiH < r p . Eepsii?; Hwb. 35).
2 C t. cji. b iu a -u fu nepeflaeT rp . Searco-T i)?, Tirryji enncK ona b B ii3aH T . rp. (SOPHOCLES, Greek Lexicon, 352, no« c jio b o m , 3; P. SKOK, RÉSI, VII, 3—4, 192).
3 Cm. Pomelnicul mlnàstirii Bistrita, pubi, de D. P. BOGDAN, Bucuresti, 1941 : n«na nona rAiira nona huìnk (cT p . 79, 82).
4 C m . P. Skok, RÉSI, VII, 3— 4, 186;Rjecnik, X , 777 ; c m . TaroKe Hwb. 93, 287.
34
5. MOHAIUECTBO
Stáret, -a, stdrit, -à ‘ iiryMeH(bfl), HacTOiiTejib(HHu;a) MOHacTupa’ (D 796) < c t . c j i. h KH. c j i . cTaptHK, cTdpKHK ‘ cTapHK, cTapeñmHHa; cTapeu, (cTapniiiü) MOHax’ , c t . c j i . ii kh. c j i . CTdpHua ‘ cTapyxa; CTapima, CTapmaH MOHaxHHa' (D 124, Mikl. 889, Cpe3n. III 495, 500—501).
Cälügär ‘ M OH ax’ (D 125) <c t .cji. KdAoyrip K (Lex. : HoMOKaHOH M o ^ o a h h ; B o c c a l i T p iiro p iiH B o j i i iK o r o ; Mikl. 280; < r p . xaXôycpoç); cählgäritä ‘ m oh h - xh h h ' (D 125) <ct .cji. KdA«\'i’ fpHii,a (Lex., Mikl. 280).
Monáh (D 513) < c t . cji. AtoNd\"h (< rp . ¡xova^ôç Mikl. 380); monahie ‘ MOHaxHHfl’ (D 513) <k h . c j i . A\0HA\'Hta < r p . (A ovaxri; Mikl. 380: Mon. serb.).
Schtmnic, schivnic, -à 1 MOHax, oTnieJibHiiK’ (D 746) <kh. cji. ckha\khhk-k (Mikl. 845; ot c t . cji. ck’ham ‘ MOHainecKan 03,e>K,na’ <rp . a x ^ a ; Hwb. 120).
Pústnic, y c T a p . pustinic ‘ irycTbiHHHK , oTHieJibHHK ’ (D 682, T 1285) < k h . c ji . 6 o j i r . nycmÙHHUK, k h . c j i . c e p ß c K . nycmunuK (aTa iJtopMa oötjHC- HHeT p y M . pústnic < pústinic, nyTCM CHHKonbi i), c p . c t . c j i . iioi'ct'kihkiihK'k (Hwb. ‘110).
Mironositâ ‘ Ha6o>KHan jKeHnpma (nepBOHaa.: MiipoHOCHi^a); npoH. jiHn;eMcpHaH H<eHin,nHa’ (cp . Bbipa/KCHiie: a face pe mironositâ ‘ npeTBopHTBCH HeBHHHOH’ , D 504, C 779) <kh. c ji. AuipowjcHUd (nepeflaoT r p . p.upocpôpoç; Mikl. 370).
6. HEPKOBL, MOHACTbIPb
a) HepKOBHhie sdamiti
Hram ‘ i;epKOBB, naTpoH KaKoii-HUÔyflB n,epKBH; npa3flHHK b fleiib 9Toro naTpoHa’ (D 366, C 588, D A II, I 411—412) <c t . cji. ii k h . cji. ypjArh ‘ flOM, xpaM, HopKOBb’ (Hwb. 33, Mikl. 1096, Cpe3H. III 1397).
Mânâstire, mînàstire, ycT ap . monastire (D 485, T 983—4) < k h . cji. 6ojit. AUHdCTHpK, A\OH4CTHph (Mikl. 362, 380), c p . CT. CJI. AUHACT-KIpK, AtCHOCT'Mpli (< rp . ¡xovacmqpiov; Hwb. 54).
Schit (D 7 4 6 )< k h .c ji. ckhtk (< rp . ox^ tiç ; Mikl. 845).Metóh, metóc, mitóc ‘ HcßoJibinoii MOHacTBipB; whjihihc npn MOHacTBipe’
(D 495) <kh. cji. amtox'-k (< rp . ¡ietóxiov ; Mikl. 367). llp0H3B0,nH0e: mitocán ‘ npocToii ropoHiamiH (iiepBOHanajiBHo: nponcxoflfiin,iiH ns OKpaitH ByxapecTa, r^e 6biji MeTox); rpyènan ’ (D 505, T 999).
Cdpiste ‘ Kannme, H3BraecKHÌi x p a M ; HenpaBOCJiaBHaH ncpKOBb’ (D 114) <CT. CJI. KtHIHljJÉ ‘ HflOJi; H3KPieCKHH XpaM’ (npOH3B. OT KdllK ‘ 0T06pa>KeHHe,CTaTyH, iiffoji’ , CJIOBO npaßoJirapcKoro npoiicxojKfleHHH; Hwb. 44, Mikl. 283).
6) 'la c T ii ucpKOBHoro s c a n n a
Oltdr, y c T a p . (h oltana) ‘ aJiTapb’ (D 22, T 53) < c t . c j i . C'A'ktap’ k, OATdp’h (H apH fly c dA-KTdp’h, dATdp’k < jia T . altare ; Hwb. 76, Lex. 28, Mikl. 502 ; jiaTHHCKoe cjiobo altar, altarium, altare HenocpeflCTBeHHO cox p a H iiJ io cB B p y M . altar, y c T a p . altaría; D A I, I 124; cm . W alde-H o ffm a n n , I 32).
3* 35
P r is t ó l , prestò!,, y c ia p . p r e a s tó l ‘ npecTOJi, bmcokhh cto ji, ctohihhh nocpe^HHe aJiTapn’ (D 665, T 1246) < ct. cji. np'fecTCtA'K (Hwb. 102, Mikl. 7 4 6 )x.
J e r t fé ln ic , jà r t f é ln ic , j i r tà v n ic , jà r t f é n i c , ycTap. ‘ >KepTBOiiHHK ’ (D 435, T 870) < kh. cji. 6ojit. >kp'ktkkkhhk k, kh. cji. pyccK . jk^ptkkhhk'k, jkìptkìhhk-k (Mikl. 200, Cpe3H. I 889).
Strana ‘ cK aM tH (b n e p K B H , n o n p a B o i i n n o jigboìì C T o p o H e ) ; K J in p o c ’ (D 804 ) < c t . c j i . crpaita ‘ c T o p o H a , C T p a H a , o 6 j i a c T b ’ (Hwb. 124), kh. cji. 6 o J ir . empatia (o f lH o uà 3HaHOHiiii) ‘ KJiiipoc’ (TopoB, V 266).
e) HepK0BH0e oO.'iaieHHe
O d a jd ii , ycTap. o d é jd i i , MH.>K.p. ‘ nepKOBHoe o6jiaqem ie’ (D 558) <k h . cji. Gojir. od éM cd u , m h . >k . p. ‘ to >ne’ (FepoB, III 340), c t . cji. o^iiKAd (Hwb. 75, Mikl. 491).
P o tc d p ‘ KaMiiJiaBKa’ (D 447) <kh. cji. noA'KKdiiK ‘ cappa m onachi’ (Mikl. 598).
R u c à v i fà , Mame mh. ru cà v i\ e ‘ HapyKaBHHKii (iiafleBaoMbic cbhihchhhkom bo BpcMii HepKOBHOiì cjiy>K6u)' (C 1083) <kh. cji. cep6ci\. p y n à eu i^ a , mh. p y K à eu ife (cp . Mikl. 815: p/f*KaKHna).
N a rd cli\ à , ycTap. n a r a c v ità , mh. n a rà c li te n a r d e v ite ‘ HapyKaBHHKii ’ (C 821, T 1035) <k h . cji. 6o.nr. n a p h K e u q a , nap-TiKKHii,a( Mikl. 412).
z) IIpl' MCTLI Ky.ll.TU
I c o d n à ‘ iiKona; o6pa3, ({Hirypa’ 372) < c t . cji. hkoha (< rp . Hap. e lx ó v a ; Hwb. 35).
C à d é ln ità , ycT ap. ca d iln ità (npeoSpasoBaHHoe no ra n y cjiob Ha - e ln i tà ) ‘ KaflHJio’ (D 124, D A I, II 20) < kh. cji. Ka,\HAkHHii,A (Mikl. 278; Hwb. 43:TOJIbKO KdAHAO).
C r is té ln ità , ycTap. cr is té ln ità ‘ KyneJib’ (D 198, D A I, II 913, T 439: TaiOKe npeoópaaoBaHHoe no T i m y cjiob Ha - e ln i tà ) < k h . cji. KpkCTHAMiiina, Kp hCTHAkNHUa (Cpe3H. I 1342, Mikl. 316).
C a n d e la , ycT ap . c d n d ilà ‘ cBOTiiJibHHKJ (D 111, T 274— 5, D A I, II 76— 77) <c t . c ji. kahahao (<rp x a v S iq X a <jiaT. c a n d é la ; Hwb. 44).
A I ir ‘ MHpo? (D 503) < ct. c ji. avhpo (<rp. ¡xupov; Hwb. 59) 2.P r e s c ù r à , p r é s c u r à ‘ npocifiopa’ (D 658) <kh. cji. npocKoypa (Mikl. 707;
ct . cji. npocKopa < rp . rcpoacpopà Hwb. 109).
7. U.EPKOBHAH CJIY/KBA
a) I^epKonnafl c.iyjKÓa, ochohhwc ue|iKOBHi.ic unum
Evanghèlie ‘ eBaHrejme; MeTBcpocBaHrcJiHc; otphbok CBaHrcJiiin ’ (D 282) < ct. cji. fKaHr’eAHie ‘ Gjiaran secTb; OBanrejiHe; HCTBcpocBaHrejinc; otpmbok eBaHrejiiin’ <rp. e ù o ty y é X io v ; Hwb. 25, Lex.).
1 PeijwieKC é (ea) BHe yflapemiH b jojkhocjibbhhckhx 3aHMCTBOBaHHHX pyin.iHCKoro H3MKa n ep ex o flH T b e il f la w e b i .
2 B pyMUHCKOM H3biKe c jio b o 5 m j i o , b o p o h t h o , npe06pa30BaH0 no Timy c jio b My> K C K oro p o f l a , H a o c i i o B e k o c b o iif iu x n a fle J K e fi.
36
Liturghíe (D 462) <ct .cji . AHToypr’ ma (<rp, Xenroupyía Hwb, 5:1). Psálm, ycTap. psálorn m h . psalmi ‘ ncaJiOM; jiiipanecKaH necna ’ (D 67&,
T 1274) <ct .cji. ncjAAVK, riCMkAVk (Hwb. 110), k h .cji.pyccK . ncdAOAVk (Cpe3H. II 1721; rp . ^ “ ^ ô ç ) .
Psaltíre (D 676) -cct.cji. ncdATHpk (Hapa^y c ncdAT'kiph Hwb. 110; <rp. ijiaXxiqpiov).
Molitvä (D 512) <ct .cji. avoahtiu (Hwb. 57).Molitvélnic, ycT ap . molitvénic ‘ mojihtbohhhk, KHiira mojihtb’ <k ii.cji.
A\OAHTKfNHK'k, A\OAHTKkHHK’k (CpeSH. II 166-7; Hwb. 57, Mikl. 379: TOJIbKO AK'AHTKkmiK k ‘ sacerdos’ ).
Sfestánie, ycT ap. sfesténie, osfesténie ‘ ocbhiu.chiic’ (D 765, T 1414) <KH.CJI.6o.Iir. OCI’.ÉllJfNHÉ, Cp.CT.CJI. OCKAlJieNHHi (Hwb. 79) 1.
Utrénie, Hap. útrene, útrine, útrind (D 913, T 1704, G 1393— 4) <kh .cji. «VTPknra, o^TpkHd, oyTpema (Mikl. 1077, Cpo3H. III 1319).
Dénie, ycTap. bdénie ‘ HOHHaa a,epKOBHaa CJiyjKÓa (b CTpacTHOH He^eJie), Chemie’ (D 226, G 136) <ct.cji. uk^-kmm (Hwb 14, Mikl. 49), k h .cji,6oJir. ôdenue ‘ to Híe’ (Mjiafl. Tm k . 113).
Vecérnie ‘ BeaepHa; BpeMa uepefl 3axo/i;oM coJinaa’ (D 922) < ct.c ji. KfMÉpkMM ‘ Be^iepHa; y>KHH’ (Hwb. 149, Lex. 185).
Prohód, y c T a p . provód ‘ norpeöaJibHoe ôorocjiy/KeHiie’ (D 669, T 1268) <KH. cji. npcKOA'k ‘ npoBOflii; norpeöaJibHoe ôorocjiy/KeHHe’ (Mikl. 692, Cpe3H. II 1513-14).
Cazdnie ’npoaoBeflb; KHara nponoBCflcìi’ (D 123) <ct.cji. ka3ahhmî *HacTaBJieHae; nponoBeflb (eBaHrenna)’ (Hwb. 44, Lex.).
Pomélnic, ycTap. poménic ‘ noMiiHanbHiiK, noMaHHiiK; HafloeflJiuBoe noBTopeHHe cjioB, HMeH; (D 640, T 1208) c k h .cji. noAxiiHkHHK’k (Mikl. 621).
Ceaslóv, ycTap. ceasoslóv (D 131) <k h .cji. •ucocAOK’k (Mikl. 1111).
6) I],epKOBHbie npaa^HiiKH
Prdznic ‘ n;epKOBHHH npa3flHHK, ,n,eHb oTflbixa; oôefl b aecTb naTpoHa HepKBii HJiH yniepaiero’ (D 651) <ct.cji. npd3AKHHKk (Hwb. 97).
Cio^a OTHOCHTCH TaKîKe pa3Hbie Ha3Banaa a,epKOBHbix npa3flHiiKOB Tana blagovestenie <ct.cji. KAdPOK'kiiifNHK;), ispds (<ct.cji. c-kruck) a flp ., KOTopuMH He ôyfleM 3flecb 3aHHMaTbca.
II. KyJIhTVPA, nHCbM EHHOCTb
1. YHEHIIE, HTEHHE; HA3 BAHHH EYKB II fllïAKPHTIlHECKHX3 HAKOB
Citdnie, cetdnie, ceténie, citénie, ctenie, y c T a p . ‘ a t c h h c (a 3 p e J ia r a o 3 H b ix K H iir ) ’ (D 149, DA I, II 484) < c t .c j i . MkTtNim (Hwb. 17), c p . p y c c K . Hiimanue, 6 o J i r . nemene.
1 O r a p a a <J)opMa o s fe s te n ie 6fciJia noHHTa K an o s fe ç te n ie ‘ oflHO o c B a m e n u e ’ , O ïK y ^ a s fe s ten ie , s fe ç ta n ie .
37
Azbúche ‘ KHpmijitma ; y hchn e ’ (a fi la azbuche ‘ Gh t b b HanaJie yHeHHfl’ ; D 59, D A I, II 391) <KH.cji.6ojir . asôyKe, a30yKH ‘ aji<|)aBHT’ (d3-KKo\-K-Ki, Kaj[bKa c rpCT. aXcpà(ây)Toç; Cpe3H . I 9; Mjiafl. T m k . 62).
Bûche MH. buchi ‘ ßyKBa; öyKBa B ; ajnJiaBHT; aJicMCHTapime 3HaHHH HTCHHH h HHCbMa’ (D 97 D A I, I 666— 7) <KH.cJi.60Jir. 6yKH, ßy ite (Mjiafl. T ljik . 224), c t .c ji . KoyK'ki ‘ 6yKBa; r p a M O T a , nncbMo; coBOKyiiHOCTb nncb- MCHHOH o6pa30BaHHOCTH; Ha3BaHHe 6yKBbi B ’ (Lex. 148).
Glagóre, glagóle ‘ ßyKBa T; 3HaHiie7 (D 339, C 547) < c t .ch . rrtdrertH lHa3BaiiHe ßyKBbi T ’ (Lex. L X X I X ) , cp . rMrort’k ‘ c jiobo5 (Hwb. 29).
Slôvâ ‘ (KupHJiJiOBCKafl) ôyKBa; niicbMo, aJnJmBHT; nonepK; rpaííoT- HOCTb’ (D 777) < CT.CJI. h kh .cji. cdiKo ‘ cjiobo; pe*n>; ôoce^a; yneHHe; 6yKBa; Ha3BaHiie ñyKBbi C’ (Hwb. 121; Lex. L X X I X ; Mikl. 857; CpC3H. III 417).
Booônje b cTapopyMi.racKOH JiiiTepaType (30 X I X b . ) ynoTpeÔJiHJiiicb Bce cJiaBHHCKiie nasBaHHH S y K B . C p., Hanp., y K . H erpyim n: « Vei sti deci cä limba romîneasca are patruzeci si una de slove, care se Impart în trei soiuri: glasnice, neglasnice si glasnico-neglasnice ; si anume, glasnice sînt Az, Est, [je, I, On, U, 1er (t ) , Eatiu, lo (i¡3), îia, la , Ipsilon, Omega, Neglasnice: Buche, Veade, Glagol, Dobru, Juvete, Zemle, Kaku, Liude, Mislete, Nas, Pocoi, Rîta, Slova, Tverdu, Fîrta, Heru, Ksi, Psi, Cervu, Ça, Çtea, Tita, Gea. Glasnico-neglasnice: Zalu, Ieri, Ucu, în »
HHTcpecHO, ’ito coxpaHHJiHCb h ynoTpeôjiaioTCH flo eux nop hmciihoT0 Ha3BaHHH, KOTOpbie HMeJIH KaKOIl-TO CMbICJI H ---- TTO BaJKHCe ---- o 6 o 3 H a -naJiH noHiiTJifl ‘ ßyKBa, cjiobo, pcnb, HTCHite’ («JyHKuna Ha3BaHiiH onpefle- JieHHbix 6yKB 6i.iJia btophhhoh).
Hto KacaeTCH Ha3BaHHii ßnaKpHTHHecKHx 3HaKOB, to 30 eux nop ynoTpeÔJiHeTCH c jio b o cirtâ ‘ Heôojibmoii fliiaKpnTHHecKiiH 3HaK; HenTo o^CHb MajieiibKoe; MrHOBCHHe’ (D 148, DA, I, II 480) < c t . c ji . h k h . c ji . MpKTa ‘ nepTa, j i h h h h ; 3iiaK; 6 v K B a ; MrHOBCHiie’ (Hwb. 17, Mikl. 1123, Cpe3H. III 1 5 6 8 -9 ) .
2 . KHI-irA, rPAMOTA, HAfllIHCb
B u c o à v n â , y cT a p . ‘ ßyKBapb (HaniicaHHF.iii KnpiiJiJinii;en) ; KHiira (Haim- cana KHpHjiJiHn;eH)’ (D 9 7 , DA I, I 67 0 ) h a z b u c ó a v n à ‘ ßyK B apb’ (nepBoe oßpasoBano o t BToporo nyTCM yceneHim HanajibHoro 3JieMCHTa K0Mn03iii;iiH; D 59 , DA I, I 39 1) < k h .c ji . d3 kkovkckkho ‘ a lp h a b eta riu m ’ (Mikl. 3).
Sbòrnie, zbórnic, ycT ap. ‘ eöopHiiK, coaep>Kaiu,nñ îkiitiih h noy^eHHH cbhtuix HJiH JiMTepaTypHbie TeKCTbi’ (D 9 5 2 ) < c t .cji. h k h .cji. ckkopkiihkk ‘ CKKJie3nacT; c6opnn K ; yKa3aTCJib eßaHreJibCKHX h t c h iih ' (Hwb. 126 , Mikl. 9 0 9 , CpcaH. III 6 4 9 -6 5 0 ) .
Pràvilà , ycTap. *3aK0H, peurcHue, nocTaHOBJiCHHo; côopHHK rpa/K^an- CKiix HJiH uepKOBHHx 3aKOHOB, yjioHîeHHe’ (D 6 5 0 ) < c t .c j i . npdi5HA<> ‘ npa-
1 C. NEGRUZZI, Cum am invà(at romlneste, « Curierul de ambe sexe », periodili I, 1837, Ko 22, CTp. 337 (Opere alese, I, Bucureçti, ESPLA, 1955, CTp. 32).
38
bhjio ’ (Hwb. 97, Mikl. 654— 5), kh .cji. TaKjKe ‘ ycTaB (iiHor^a bo mh. h.-. npdKHrta; Cpe3H. II 1343-4).
Letopisét, letopiset, mh. -te, -ti ‘ jieTonucb, xpoHHKa; ycT ap. JieTonuceii,, xpoHHCT7 (D 454; T 906, D A II, II 169: TaKjKe leatopisej [le]) < kh. cji. AiìTonHCÉHk, A-bToiiHCKHK ‘ JieTonHcen;; JieTomicb’ (Mikl. 351, Cpe3H. II 78). Serie letopise^ul osHanaJio BnepBHe « serie cronicarul » (jioTomicon riinneT), a noTOM «serie cron ica» (b JteTonncH Hanncano; D A ). Meæqy nponiiM, 3HaHeHHe ‘ jigtohhci.’ 3aperHCTpiipoBaHo, Kan mh bhacjih, y Cpe3H. (flOBOJIBHO MHOrO npHMepOB ; Cy4>(|)HKC -bifb ßblJI MHOrOSHaHHHM).
Jitie ‘ jKHTiïe; ^naji. (M ojia.) paccKa3, CKa3Ka’ (D 436, T 873, D A II, II 30) < c t .c j i. JKHTHifi ‘ >KH3Hb; H<HTHe? (Hwb. 169).
Ispisóc, ycTap. (b MoJiflaBim) ‘ xpxicoByji, rpaMOTa’ (D 396, C 626, T 856, DA II, I 903) < KH.CJi.pyccK. cnHCOK'h, ckiihckkk ‘ cnncoK, Konna; rpaMOTa’ (Cpe3H. I l i 793).
Zápis, ycTap. ‘ ^OKyMeHT, CBiiAeTejibCTBo, aKT’ (D 948) < k h .cji. 3annCK, 3JIIHCK ‘ libellus’ (Mikl. 215, Cpo3H. I 935).
Pisánie, ycTap. ‘ Ha^micb (Ha CTeHax nepKBii); nncbMO, micaHite’ (D 619) <CT.CJI. H KH. CJI. flHCilHHK5 ‘ HHCbMO, rpaMOTa, 3anHCb, COHHHeHHe, >KHBonHCb3 (Hwb. 86, Mikl. 564, Cpc3H . II 935).
lzvód, ycTap. *3anHCb, cnncoK; pyKonucb, TeKCT, rpaMOTa; njian, MOflejib’ (D 393, DA II , I 934-935) < kh. cji. h3koat» ‘ nponcxo>K,n;eHHe, apxeTim, MOfleJib; cnncoK’ (Mikl. 241, Cpe3H. I 1039).
★
M h paccMOTpejiH 3flecb Jiiiuib nacTb KHH>KHOCJiaBHHCKHX cjiob , n p o - HHKHIHX B pyMHHCKHIÏ JIHTepaTypHHH (OTHaCTH H HapOflHHH) H3HK B TiCpHO/l, pyMHHO-CJiaBHHCKOH KyjIbTypH H nepBHX pyMHHCKHX nepeBO^OB C KHHHÎHO- cjiaBHHCKoro H3HKa. KpoMe HMeH cymecTBHTejibHHx, nepeHHCJieHHHx Bhiine, B pyMHHCKHH H3HK BOHIJIH Ta K Hi e H flpyrHe CJIOBa, OTHOCHinneCH K nHCb- MeHHOCTH h KyjibType, k o6o3HaHeHHio BpeMeHH, ßojibm oe k o jih toctb o 06m,eCTBeHH0-II0JIHTHHeCKHX TepMHHOB, Ha3BaHHH aÒCTpaKTHHX nOHHTHH h T .n . , a TaKîKe p«A hmch npHJiaraTeJibHbix, rjiaroJioB h ^a/Ke Hapennä. nOJIHOe H3yHeHH0 Bcex 3THX CJIOB ^aCT B03M0>KH0CTb TOHHee OXapaKTepH- 30BaTb miipOTy KHH>KHOCJiaBHHCKOrO BJIIIHHHH lia pyMHHCKHH JiHTepaTypHbiii H3HK, oT^eJiHTb ero OT HapoflHoro ioiuiiocjiaBHHCKoro (ßoJirapcKoro) bjihh- HHH, a TaK>Ke OT HapOAHOrO BOCTOHHOCJiaBHHCKOrO (yKpaiIHCKOro) bjihhhhh Ha pyMHHCKHe roBopbi.
H t o K acaeT C H $ o p M H 3 T h x c j i o b , t o , K aK mh b h a c j i h , M H o r iie H3 h i i x H e H M eioT cn eu ,iia J ib H H X (J x m e T it ie c K iix n o K a s a T e j i e i h a o j i j k h h ß b iT b o x a - p a K T e p ii3 0 B a H H K a n KHii/KHOCJiaBiiHCKite 3aiiM CTBOBaHiiH B o o ß m e (b K O H en- HOM H T o r e C T a p ocjia B H H C K H e). T a K O B b i, n a n p H M e p , duh, rai, proroc, bogoslov, slovà h f l p . O ^ H a K o , H eK O T op b ie CJIOBa c o f l e p æ a T ^ O H e m n e c K H e iio K a sa T e J iH , n03B0JIHK)II],He TOHHee n p H yp O H IIT b HX J Ih 6 o K lOHÎHOCJiaBHHCKHM p esa K H H H M , J in ß o k B ocT ora oc jia B H H C K O H p e A a r a jH H . B o j i b n i e T o r o , H eK O T op b ie c j i o B a H M eioT $ o p M y , B o c x o f lH r n ,y io i im c h h o k C T a p ocjia B H H C K on ( c T a p o ß o j i r a p c K o n ) (|)opM e (n a n p H M e p , sflnt) i i j i h B o o ß m e k c j ia B H H o -ß o J ir a p c K o ii (HanpiiMep, moaste, capiste, s festante, odäjdii hram, stranä h A P - ) - c j i o b , K O T op b ie
39
moîkho 0 x a p a K T e p n 3 0 B a T b K a n n p o n c x o f l i jn i , i i e 113 cpeflHeôojirapcKOH p e ^ a K - i(iiïi (a TaK>KC, i iH o r .u a , 11 c e p G c K o i i ) mo>kho y iio M > n iy T b sfeti, sfeta, sfetitel, vlâdicâ H AP-)- COÔCTBC'HHO C ep6ll3M aM H HBJIHIOTCÎI H3 H a3B aH H U X BblIllG cjiob rucavi^â, a TaK>ne popâ, b to BpcM H KaK crlsnic, naraclitd, mâcinic npoH C X O flH T H3 C o J ir a p c K iix <J)opM. H aK O H Cii;, p flA cjiob hbho n p o i i c x o A H T 113 BOCTOHHocJiaBHHCKoii peAaKU,HH, K aK H a n p H M cp : mucenic, sob or1 (ho c p . AyÔ JiCTH tie <J)opMu C o j i r a p c K o r o n p o iic x o /K A e H H H : mâcinic, sâbor), psalom (naj)HAy c psalm ), ispisoc h AP-
OTCIOAa MO/KHO 3aKJII0M HTb, MT0 KHIlîKHOCJiaBHHCKOe BJIHHHHO Ha pyM bIHCKHH H3HK HO 6blJI0 C A H H 006pa3H bIM H HTO H a CTapOCJiaBHHCKHH ( c T a p o ô o j i r a p c K H i i ) n J ia cT c j i o b H aK JiaAbiBajiM Cb c p e A H e ô o J ir a p c K H e , c e p 6 - CKHC H pyCCKHC (JlOpMbl, KOTOpblC llHOFAa 3aMeHHJIH ô o j i e e C T a p b ie ( c p . AyôjicTbi: mâcinic — mucenic, sâbor — sobor, jirtâvnic — jertfelnic, a raKate jîr tv â — jertfâ, K O T op w c h c ô h j i i i p a ccM O T p eH b i 3ACCb, 11 A P - ) - M e jK fly n p oH H M , T a K oe n o jio H ie H H e B e m e n B noJiH e c o r j ia c y e T C H c y>Ke h 3 B 0 c th m m (jiaKTOM , HTO KHH/KHOCJiaBHHCKHH H3UK H a T eppH T O pH H P yM H H H H HC 6bIJI GAHHHM (KaK ÔbIJIO n O K a3a H O 6b IH Ic) h HTO B0 0 6 h 1,C B pyM bIHCKHX 3CMJIHX n ep cn H C b m a J iH C b , a i i o t o m n e n a T a j in c b KHii>KH0CJiaBHHCKHe t c k c t b i p a 3 J ii i 'i - HblX pOARKHHH. KOHCMHO, CAHHblH, CTapOCJiailiIHCKHÜ IICTO’IHIIK HHKeM HC OCnapH B aCTCH , HO OAHOBpi'MeHHO MbI AOJlJKHbl B H A eT b, KaKlIMH KOHKpCTHblMII nyTH M H npoHHKaJia CJiaBHHCKan K y jib T y p a b pyM biH CK H e 3eMJiH b p a 3 H b ie an oxn . B T aK ow c j i y n a e K a p T im a C JiaB H H O -pyM H H C K iix K y jib T y p H b ix o t h o - IH6HHH B Cpt'AHCBeKOBbe CTaHOBHTCH ÔOJICe HCHOH H GoJIt'e KOHKpCTHOII.
COKPAIH,EHHH
H. TEPOB, PennuK na ÔMsapcKu e3UK... , t . I — V, I I j i o b a h b , 1895— 1904; Hom jm em ie (T. üan - ti p b ) , I I j i o b a i ib , 1908.CT. MJIA^EHOB, E'bJizapcKii m’bJiKoeen peunun c ozjied KhM Hapodnume eoeopu, t . I (A— K ) , Co<|)iui, 1951.II. II. CPE3HEBCKMÎÎ, Mamepuajiu d.in cjioeapH dpeenepyccKoeo n3bina..., t . I— 111 h f l , o n o j i H e H i m ,
CII6, 1893— 1912 (nepeM3A., Mocnna, 1958).I. A. CANDREA, Dictionarul limbii romîne dm trëcut si de astâzi (Dictionarul Enciclopedic Ilustrat « Cartea Romîneascâ », Partea I, Bucuresti, 1931). Dictionarul limbii romîne moderne, Editura Acade- miei R .P.R., Bucuresti, 1958.Academia Romînâ. Dictionarul limbii romîne, t. I —II (A —L), Bucuresti, 1913—1949.
1 Sobor m ojkh o o 6 ï .h c h iit l TaKJKe Ha noH Be pyM W H CKoro H3tiKa 113 sâbor n y i e M iiCCHMHJiimini (à — 0 > o — 0 ; c p . nàroc > noroc, nârod > norod, *sâroc > soroc). C m . K. PETROVICI, Les éléments slaves d'origine savante. . ., p. 84.
TepOB
M jiaA . T m k .
Cpe3H.
C
D
DA
40
DL
Hwb.
Lex.
Mi kl.
Rjecnik
T
Walde-Hoffmann
Dictionarul limbii romine literare contemporane, vol. I —IV, Editura Academiei R.P.R., Bucure§ti,1955— 1957.L. SADNIK und R. AITZETM ULLER, Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg, 1955.Ceskoslovenskà Akademie véd. Slovansky üstav. Slovnik jazyka staroslovénského. Lexicon linguae palaeoslovenicae, 1—5, Praha, 1958—1962 (Üvod,A — K'K3K-kp<M5dTH ; aBTO p HMeJI B03M0JKH0CTB HC- n o jiB 3 0 B a T i> TaKJKe p y K ö n n e n fta J iL n e fira n x B b in ycK O B : b c o o T B eT C T B y io in H x M e cT a x n n r a p y e T c n jn n n b Lex., 6 e 3 yK a3aH H H c T p a m in b i ) .FR. MIKLOSICH, Lexicon linguae palaeoslo- venico-graeco-latinum, Vindobonae, 1862—1865. Rjecnik hrvatskogo ili sprskoga jezika. Na svijet izdaje Jugoslavenska Akademija znanosti i umjet- nosti, Zagreb, 1880 n cjiefl.H. TIKTIN, Rumänisch-deutsches Wörterbuch. Dic- tionar romino-german, vol. I —III, Bucuresti, 1895— 1925.A. W ALDE - J. B. HOFFMANN, Lateinisches etimologisches Wörterbuch, B. I —II, Registerband,3. Aufl., Heidelberg, 1938—1956.