BOLZANO
Karersee
Karersee
Latemar2842m
S e l l aP l a t e a u
Va
ld
iF
as
sa
La
ng
ko
f el
RifugioFuchiade
V a l d i S . P e l l e g r i n o
Passo San Pellegrino1918m
BindelwegVièl del Pan hut
Canazei
Passo Pordoi2239m
V a l G a r d e n
a
S e i s e r A l m
Ortisei
Seis
Sanon Hütte
Ponte Gardena(Waidbruck)
UmsPrösels
E g g e n t al
Passo diGardena2121m
Al t
aB
adi a
Passodi Sella2244m
T i e r s e r t a l
Eisack
Eisa
ck
Corvarain Badia
Wolkenstein
PozzaFassa
Moena
Láives
Tiers
Nova Levante
Nova Ponente
San Pietro
I T A L I Ë
Ponta Nova
M a r m o l a d a
Ca
ti
na
c
c i o
Fedaiastuwmeer
Villandro
A22
- E45
S241
A22
- E45
S242
S242
S243
S48
S641
S346
S48
S48
Wolkenstein-Ritt
Route
0 3 6 km
KAMPIOEN / GEREED11-Ita-KAM-0706-Dolomieten
OPMERKING: UITKLAPPER DOLOMIETEN
-> © <-DEZE GRAPHIC MAG NIET BEWERKT, VERGROOT OF VERKLEIND WORDEN
BOLZANO: Italië en Oostenrijk tegelijk Bolzano, waar de Dolomietenroute begint, oogt voor wie vanuit Nederland komt medi-terraan. Südtirol’s hoofdstad, zo groot als Leiden, ligt aan de zonzijde van de Alpen en dat voel je. Keert u terug uit zuidelijker Italië, dan vallen vooral de Oostenrijkse trekjes op. Niet raar als u bedenkt dat Zuid-Tirol tot 1919 bij Oostenrijk hoorde.Tip: in Bolzano kunt u geslaagd shop-pen onder de arcadengalerijen van de Laubengasse (foto): Italiaanse mode of bijvoorbeeld schoenen en hoeden bij het chi-que-ouderwetse Rizzoli.
BOLZANO: Ötzi de mummie Ötzi, die na 5300 jaar perfect geconser-veerd uit een dooiende gletsjer tevoor-schijn kwam en nu bij –6°C in het Südtiroler Archäologiemuseum (www.iceman.it) te zien is, ontwikkelde zich van wetenschappelijke sensatie tot celebrity. Het is ook niet niks wat hem overkwam: door onbekenden vermoord bovenop een bergtop, en pas in 1991 ontdekt door Duitse klimmers, die dachten met een verongelukte collega te maken te hebben. Een journalist bedacht voor ‘de man uit het ijs’ de koosnaam Ötzi, naar de vindplaats in de Ötztaler Alpen.
KARERSEE: azuurblauw water Al in het begin van de route volgt een eerste hoogtepunt: de Karersee. De Latemar, een bergketen waarin geen andere lijnen te vinden zijn dan verticale, spie-gelt zich in het opvallend azuurblauwe water.Tip: loop een rondje om het meer, dan bent u de drukte op de parkeerplaats met zijn souvenirshops kwijt.
Wie zijn de Ladins? Een Nederlands woord voor de bewoners van Ladinië bestaat niet,
maar zijzelf noemen zich Ladins: 30.000 bewoners van vijf dalen die als de armen van een zeester uitstralen van het Sellaplateau. Hun taal vormt met het Rhetoromaans in Zwitserland en het Friulisch
in Noordoost-Italië het laatste restje van het ooit in de hele Alpen gesproken Kelto-Romeins. De Ladinische cultuur kent veel legenden,
waarin de vrouw meestal beslist. Als toch een keer de man het voor het zeggen heeft, volgt rampspoed.
Meer over de Ladins op www.vejin.com en www.istladin.net.
VAL DI FASSA: vakantiedal Het mooie Val di Fassa, waar veel Ladins wonen, kan bogen op enkele van
de beroemdste berggroepen van de Dolomieten: Latemar, Catinaccio, Langkofel, het Sellaplateau (op de achtergrond zichtbaar) en de hoogste
van allemaal, de Marmolada. Gezellige verblijfsdorpen zoals Moena en het voor wandelaars ideaal gelegen Canazei ronden het dal af.
RIFUGIO FUCHIADE: Ladinische keuken Kan een berghut haute cuisine op tafel zetten? In de Dolomieten wel, voor een schappelijke prijs bovendien. Door de kruisbestuiving tussen drie culturen is het niveau overal hoog. Volgens velen verdient Sergio Rossi van Rifugio Fuchiade (uurtje lopen vanaf de Passo San Pellegrino) zelfs een Michelinster. Zijn buik getuigt van het plezier in zijn werk, evenals de altijd volle Stuben van zijn restau-rant (reserveren dus, 0039-0462574281). U krijgt hier Ladinische gerechten voorgeschoteld.Tip: zijn receptenboekje, Ricette Tradizionali Ladine, is ter plekke te koop. Met een Italiaans woorden-boekje erbij komt u een heel eind. Smullen!
BINDELWEG: gletsjerpanorama Vanaf de Bindelweg kunt u van het uitzicht op de
Marmolada genieten, de hoog-ste Dolomiet (3342 m) met de
enige gletsjer. De rondingen van het ijs contrasteren met de grillige
punten van de Langkofelgruppe elders in beeld. Dankzij de kabelbaan vanaf
Canazei en drie berghutten onderweg kan ook iemand die matig ter been is de
horizontale eerste helft van het pad lopen. Tot aan de Vièl del Pan hut , het beste uit-zichtspunt. Daarvandaan ziet u het Fedaia stuwmeer al liggen, het eindpunt voor wie de complete wandeling loopt (met bushalte).
PASSO PORDOI: haarspelden en kabelbaan
Vanaf Canazei wordt de Grande Strada echt
spectaculair, zoals op dit schilderij uit 1902
perfect wordt verbeeld. De ene na de andere
haarspeldbocht brengt u omhoog naar de Passo Pordoi
(voorgrond, op de achtergrond de Passo di Sella). De route voert door adembenemende landschappen, gedomineerd door de Langkofel (in de zon) en de Grand Canyon-achtige, getrapte wanden van het
Sellaplateau (rechts buiten beeld). Het lijkt onmogelijk
om daar ooit bovenop te komen, maar gelukkig is er de kabelbaan vanaf de
pas. Een must.
VAL GARDENA: houtsnijdersdal
In Val Gardena leven nog altijd meer dan 1000 mensen van het houtsnijden en
–beschilderen. Het begon in de 17de eeuw, toen boeren in de winterdagen als bijver-
dienste houten voorwerpen begonnen te maken. De getalenteerden gingen ook figuren snijden, religieus van aard omdat de contra-reformatie en de bijbehorende
barok veel vraag schiep. Handelaars namen de verkoop tenslotte over en maakten Val Gardena tot ver over de grenzen bekend.
Tip: op www.holzschnitzerei.info vindt u websites van individuele houtsnij-
ders en hun bezoekadressen.
SEISER ALM: ultieme
alpenweide Een record:
de Seiser Alm is de grootste
Hochalm van de Alpen. Het is ook
één van de mooi-ste Alpenweides. Vooral omdat de
golvende, bloemenrijke grasvlakte begrensd wordtdoor de allesbehalve vriendelijke drietand van de
Langkofelgruppe. Een groter contrast is nauwe-lijks denkbaar. U kunt er relaxed wandelen nadat
de kabelbaan vanaf Ortisei of Seis u er heeft afgezet.
SANON HÜTTE: een Nederlandse in Südtirol Stage in Südtirol, verliefd worden op de zoon van een bergrestau-ranthouder en ineens woon je op de paradijselijke Seiser Alm. Dat is Lobke Riedijk overkomen en
ze is zeker niet ongelukkig. Haar gasten evenmin, want schoonvader Köstner van de Sanon Hütte weet wat koken is. De berghut met zijn betaalbare Ladinische en Tiroolse gerechten is een ideale lunchplek tijdens een Seiser Almwandeling.
WOLKENSTEIN-RITT: Schnappsidee Wie op 3 juni 2007 van de Grande Strada afdwaalt naar de voet van de Seiser Alm kan iets unieks beleven: de Oswald-von-Wolkenstein-Ritt. Van een Schnappsidee in de kroeg is het uitgegroeid tot een duizenden bezoekers trek-kend spektakel. Op vier histo-rische locaties worden paard-rentoernooien in klederdracht georganiseerd. Er zijn verrassende hindernissen. Zoals een teamrace win-nen terwijl je met vier man (of vrouw) naast el-kaar galopperend dezelfde stok vasthoudt. Gefundenes fressen voor fotografen!
PASSO DI GARDENA: routeomlegging Ik heb voor deze vakantieklapper de Granda Strada ‘omgelegd’ rond het Sellaplateau. Daardoor worden niet alleen twee schitterende dalen aan de route toegevoegd (Val Gardena en Alta Badia), maar – en daar gaat het natuurlijk om – tevens drie passen. Daardoor valt de Passo di Sella, mijn favoriet, binnen de route. En de Passo di Gardena, hier in avondsfeer gefotogra-feerd.
DE GRANDE STRADA DELLE DOLOMITIDe Grande Strada is dé passenroute van de Dolomieten, het gebergte met zijn verticale pieken van soms bijna wit dolomietgesteente. De route voert door drie Italiaanse provincies (Südtirol, Trentino en Belluno) en er worden drie talen gesproken (Italiaans, Duits en Ladinisch). Op weinig passenroutes is het aangenamer toeren dan hier, tussen Bolzano en Dobbiaco.TEKST EN FOTO’S PAUL SMIT
DE GROTE DOLOMIETENROUTE
Kijk voor de lezersreis naar de Dolomieten op pagina 48
van deze Kampioen!
PRAKTISCHE INFO DOLOMIETEN
Ernaartoe: Bolzano ligt ruim 1000 km van Utrecht. De lengte van de beschreven route is 148 km (zonder zijsprongen), met zijsprongen is het ruim 200 km. Beste reistijd: de beste reistijd is, als u van wandelen houdt, de zomer. De eerste twee weken van augustus kan het in het gebied erg druk zijn, en in november is het weer vaak somber. Reisgidsen: ANWB Actief Dolomieten: beknopte reisgids met 30 dagtochten (wandelen, fietsen, auto), € 9,95.ANWB Goud Italië Dolomieten Gardameer: nadruk op kunst en cultuur, landschap en natuur. Met uitneembare kaart, € 16,95.Voor wie de Duitse taal goed beheerst is de Grosser Wander-Atlas Dolomiten van Kompass (met kaart, € 15,95 bij reisboek-handel of via www.amazon.de) een echte aanrader.Meer info: www.italiaansverkeersbureau.nl, www.visitdolomites.com/nl, www.dolomitesworld.com,www.dolomiti.org.
Bekijk het filmpje van Paul Smit over de Dolomieten op www.kampioen.nl.
Heeft u een navigatiesysteem?Download de route dan op
www.kampioen.nl.
VAKANTIEKLAPPER 2007k a m p i o e n . a n w b . n l 5 M E I 2 0 0 7
Kampioen
Met lezersreisfo
to h
elm
uth
rier
Rome
ITALIË
Dolomieten
© C
ARTO
GRA
PHIC
S, H
eem
sker
k
KAMPIOEN / GEREED11a-Ita-KAM-0706-Italie, DolomietenOPMERKING: GEEN
S e l l aP l a t e a u
Fedaiastuwmeer
Bindelweg
Vièl del Pan hutCanazei
Passo Pordoi2239m
Passo diGardena2121m
Al t
aB
adi a
Passodi Sella2244m
Corvarain Badia
M a r m o l a d e
Arabba Livinallongo
Pieve di Livinallongo
San Cassiano
La Villa
Sankt Martinin Thurn
MuseumLadin
Cortina d’Ampezzo
PassoFalzerego
PiccoloLagazuoi
2825m
RifugioCinque Torri
Borcadi Cadore
PassoCibiana
Monte Rite2181m
Museo nelle Nuvole
M a r m o r a l o
F a n e s t a l
I T A L I Ë
Fanes-waterval
Fanes-kloof
Lago diMisurina
Misurina
Dobbiaco
Carbonin
Drei Zinnen2999m
Drei Zinnen Hütte
Paternkofel2744m
Birkenkofel2905m
Dreischuster-Sp.3145m
Ca
di
ni
Rocca Pietore
Selva di Cadore
FerraraSan Vito
P r a g s
Dürrenstein2839m
PlätzwiesenWengen
d ’ A m p e z z o
N a t u u r p a r k
F a n e s - S e n n e s - B r a i e s
N a t u u r p a r k
D o l o m i t i
S243
S48
S641
S244
S48
S48bisS51
S51
S51
S638
S251
S347
Route
0 3 6 km
KAMPIOEN / GEREED11-Ita-KAM-0706-Dolomieten
OPMERKING: UITKLAPPER DOLOMIETEN
-> © <-DEZE GRAPHIC MAG NIET BEWERKT, VERGROOT OF VERKLEIND WORDEN
MUSEUM LADIN: scheldende schilderijen Streekmusea zijn meestal saai, nietwaar? Ga dan naar het Museum Ladin in het kasteel van St. Martin in Thurn. Niet snel zal ik de zaal met laatmiddeleeuwse olieverfportretten vergeten. Kort nadat ik er binnenstap begint een schilderij te praten. Het hoofd beweegt, de armen gebaren. Ik krijg kippenvel, maar ontdek dat het om een LCD-scherm gaat, gemonteerd in een historische lijst met een luidspreker erachter. Plotseling valt een portret aan een andere wand in de rede. Wat zich ontvouwt is een twistge-sprek tussen vijf schilderijen!
PICCOLO LAGAZUOI: bergwandelen onder het front Vanaf de Passo Falzarego, de zesde pas sinds Bolzano, kunt u met de kabelbaan naar de Piccolo Lagazuoi. Niet alleen is dat een onvergetelijk uitzichtpunt (zie filmpje op www.kampioen.nl). U kunt er een bergwandeling maken via spannende tunnels, die Italianen en Oostenrijkers tijdens de Eerste Wereldoorlog onder het front groeven dat hier liep. Ze probeerden elkaars stellingen van onderaf op te blazen. Vergeet niet een lamp mee te nemen. Wie hoogtevrees heeft of bergwandelervaring mist kan beter pad 402 omlaag wandelen of de kabelbaan terug nemen. CINQUE TORRI:
vijf torensEen kleine stad van rotstorens. Sommige zijn intact, andere scheefgezakt of omgevallen. Er gaat een stoeltjeslift naartoe en u kunt eromheen wandelen, bij voorkeur met de klok mee. Maar neem ook even een kijkje in het centrum. Grote kans dat u rotsklimmers tegen de ‘muren’ ontdekt. U komt trouwens ook soldaten tegen: realistische beel-dengroepen die laten zien hoe het soldatenleven er tijdens de Eerste Wereldoorlog in dit frontgebied uitzag. Naarmate u het rondje verder wandelt wordt het uitzicht steeds mooier.
CORTINA: de chique dame Een andere bijnaam voor Cortina d’Ampezzo is St. Moritz van de Dolomieten, omdat de jet-set hier komt skiën. Na Bolzano is dit het eer-ste plaatsje dat weer een beetje stads aanvoelt. De
autovrije flaneerboulevard, Corsa Italia, wordt geflan-keerd door chique winkels en hoog erbovenuit rijst de neogotische campanile.
MUSEUM IN DE WOLKEN: de droom van Reinhold Messner Reinhold Messner, ‘s werelds beroemdste bergbeklimmer en geboren in de Dolomieten, is bezig een serie musea te creëren, die allemaal met het verschijnsel berg te maken hebben. Voor zijn verzameling bergschilderijen heeft hij de top van Monte Rite uitgekozen. Vanaf het hypermoderne dak van zijn Museo nelle Nuvole (‘museum in de wolken’, www.museonellenuvole.it) kijkt u bij helder weer van de Marmolada tot aan de Adriatische zee. Route: vanaf Borca di Cadore (ten ZO van Cortina) wegnummer 347 naar de Passo Cibiana. Vandaar brengt een Landrover u naar de top .
FANESKLOOF: achter de waterval langs Nietsvermoedend wandelt u natuurpark Dolomiti d’Ampezzo binnen, door een vriendelijk open bos. U passeert een bruggetje over een 80 m diepe kloof. Om uiteindelijk bij de nog veel diepere Faneskloof uit te komen, indruk-wekkend eindpunt van de wandeling. Mensen zonder hoogtevrees kunnen nog verder, langs de gapende afgrond, zich altijd vasthoudend aan de kabelleuning. Na 100 meter volgt de beloning en lopen zij achter de donderende Faneswaterval langs!Aanreisroute: vanaf Cortina onze passenroute noordwaarts. 1 km na Hotel Fiames links bij bord-je Fanes, de weg eindigt bij een parking. Verder wandelen, bordje ‘Cascate Sent. Ferrato’ volgend.
LAGO DI MISURINA: meer mensen dan water Lago di Misurina staat in
elke reisgids. Niet zelden wordt het een hoogte-punt van de Dolomieten genoemd. Dat komt omdat u hiervandaan de Drei Zinnen kunt zien, de beroemdste berg van de Dolomieten. Maar wel vanaf de verkeerde kant! En een giganti-sche parkeerplaats met een supermarkt aan het
water is niet mijn idee van schoonheid, maar zo
is er wel genoeg plaats voor de tientallen touringcars en
honderden auto’s. Ga er dus niet heen voor de rust.
DREI ZINNEN: de beroemdste drietand De drie tanden vormen het waarmerk van de Dolomieten, maar uitsluitend bekeken vanuit het noorden. Als u na 20 minuten wandelen vanaf de Auronzohut (eind van de tolweg) de oostzijde passeert en voor het eerst de wolkenkrabberachtige noordfacades ziet, begint de fascinatie. En die laat u niet meer los. Het brede pad naar de Drei Zinnen Hütte is druk. Rustiger en iets korter is het smallere pad iets hogerop. De hut levert voor schappelijke prijzen enorme maaltijdporties en heerlijk Beiers witbier. Daarna kunt u dezelfde weg terug lopen of het rondje om de Zinnen voltooien. De complete cirkel duurt 3,5 uur.
PATERNKOFEL: de Klettersteigdoop
Heeft u geen last van hoogtevrees, waag dan eens een Klettersteig, een Dolomietenuitvinding. U voelt zich een klimmer, terwijl dankzij kabels, relingen en voetpennen slechts bergwandelervaring nodig is. De Klettersteig vanaf de Drei Zinnen Hütte naar de Paternkofel is een van de makkelijkste én mooiste van de Dolomieten. Dé locatie
voor een eerste keer. Als u eenmaal weer beneden staat en terug-kijkt naar waar u geweest bent, kunt u uw ogen niet geloven.
Maar dat kon u onderweg eigenlijk al niet.Tip: Berggids Luis Strobl (0039-3355394900,
[email protected], € 62,-) neemt elke woensdag wandelaars mee omhoog. Een aardige vent, die
rust en vertrouwen uitstraalt en naast Duits ook Engels spreekt.
SELLAPLATEAU: wandelen op Mars Het Sellaplateau bestaat uit één gigantisch blok Dolomietgesteente, met een platte bovenkant. De randen zijn loodrecht en de kabelbaanrit naar boven laat je dan ook niet koud. Daar, op 3000 m, is alles anders: alsof u een foto van de Marsrovers binnenstapt. Alleen is Mars roestrood en Sella spierwit. Bovendien kunt u hier perfect wandelen, want het is grotendeels horizontaal. Dat u toch moet hijgen komt door de ijle lucht. Maar als u naar de rand van het plateau loopt stokt uw adem: het lijkt wel de rand van de wereld.
ALTA BADIA: het smuldal Alta Badia, opnieuw een Ladinisch dal, is Alpenrecordhouder sterrendichtheid: drie binnen de 10 km. Michelinsterren, welteverstaan. Laat uw partner trakteren en kies voor restaurant St. Hubertus in San Cassiano. Proef vooral bij elke gang de door de chef aangeraden lokale wijn. Een Klettersteig voor de tong! Rond de dag romantisch af in kasteelhotel Ciastel Colz in La Villa. De meer dan twee meter lange Günther Piccolruaz (foto) is een aima-bel gastheer. En insiders beweren dat hij binnenkort de vierde Michelinster gaat verdienen.
DE GRANDE STRADA DELLE DOLOMITIDE GROTE DOLOMIETENROUTE
Kijk voor de lezersreis naar de Dolomieten op pagina 48 van deze Kampioen!
foto’s guido pompanin
Top Related