La parlata di Pallagorio

Enrico Ferraro

Ai miei lettori

Il tempo è propizio, è il tempo dei ricordi...oggi o mai più! Dopo un lungo sonno questi miei appunti si materialicano e vedono la luce per attestare un mio atto d’ amore verso la mia terra e in particolare verso il mio paese di nascita: Puheriu, Palagorio. “Fiala e Puheríut, La parlata di Palagorio e “Si folet Puherí” Come si parla a Palagorio, i miei due titoli in competizione! Io spero abbia saputo “ricordare” e, dai miei cortesi e disinteressati testimoni in altra sede citati, “appuntare” bene “la parlata” del mio paese. Non pretendo di essere stato esaustivo; ho cercato di fare del mio meglio per documentare la mia lingua materna in fase “defungente”, per citare un termine del sempre compianto prof. Gangale. La mia lingua purtroppo è stata sempre discriminata e a volte persino dagli stessi insegnanti di madrelingua certamente per mancanza di presa di coscienza dela propria identità culturale. Ricordo, con tristeca, durante le elementari i carteli esposti in alcune classi che vietavano si parlasse l’arbëreshë! Dopo seicento anni, con gioia, malgrado, ripeto, gli accaniti discrimini, la mia lingua è viva e mi è gradito esporverla come meglio mi è dato perchè possiate amarla o riamarla. Grazie dela vostra comprensione e cortese accoglienza. Crotone, 1977/ Parma 2002

Enrico Ferraro

Alcune note per la comprensione dela parlata di Palagorio. 1- A Palagorio si usa prevalentemente il passato prossimo e non il remoto. Kam vatu(r), sono andato e non vata, andai. 2- Numerosi sono i verbi terminanti in “nja” 3- La consonante palato - alveolare “l”, usata nei vari insediamenti arbëreshë, si trasforma in“h”e“gh”e, piú specificatamente, al’indeterminato “h” e nel determinato “gh”: “maal”, voglia in “mah” indeterminato. e “maghi” nel determinato. “ndrikula” in” ndrikuh” e” ndrikugha”, comare. 4- Il gruppo consonantico e arcaico riscontrabile nela parlata di Andali e Marcedusa “l” si trasforma in “kj” e “ki”: “kilumësht” in “kjumësht”, latte; “kilisha” in “kisha” oppure kjisha”, chiesa. 5- La vocale inter silabica “ë” spesso si trasforma in “u“ come in “shumburía”, madonna e “munkát”, peccato, oppure, è aperta; raramente è nasale, come in ”vĕa”, uovo; erĕa, nuora. 6- Non si riscontra come in altri insediamenti arbëreshë la “lj”, (in sqip “l”), ma si trasforma in“l(u)”opp. “l(o)”, l- o l- e, per rotacismo, in “r” “ljulja” in “lula”, fiore; “ljomi” in “lomi”, aia; oppure, al’inizio di parola, sparisce l’intera “lj come “filjéta” in “fiéta”, foglia e “kiljkjéra : kirkjéra, calce. 7- “bu” ~ “pu” :”bugat” prevale ”pugat”, ricco; 8- Nei verbi riflessivi si usa per lo più la desinenza “am” e non “em”. kjássam e non kjássem, mi avvicino. 9- Nei nomi maschili e femminili è raro il diminutivo in “ith” nel maschile e “za” nel femminile, ma, rispettivamente, “rele” o reli” come nel calabrese oppure tutti e due i suffissi insieme come in: gjelareli, galetto e vaizarela, ragacina. 10- Nele affermazioni si usa solo la particela “ne”. Per il no si usa “gjó” ~ “jó” non si riscontra come negli altri insediamenti la “s” privativa: s’kam, non ho. 11- Si usa il suono labiale - fricativo come nele parole “pë”,”sipprhë”, rispettivamente in italiano, per e sopra e non soltanto la “p”finale con la schwa “ë”. 12- Ho messo tra virgolette le parole non arberesche. 13- Per gli aggettivi, ho indicato il segno del maschile, femminile e neutro.

14- Per i verbi ho indicato il presente, il passato remoto e il participio. 15- Nei sostantivi ho indicato la forma determinata, indeterminata e il genitivo separata da un trattino quando la desinenza si aggiunge ala forma determinata o da una barra se va sostituita l’ultima silaba. 16- Nel testo ho incluso soltanto pochi vocaboli non riscontrabili in Palagorio per non venire meno al mio progetto iniziale, quelo di testimoniare effettivamente lo stato di salute dela parlata attuale. Altri vocaboli si potranno attingere da altre mie ricerche, “La parlata di Civita”, per citarne una, naturalmente a Palagorio i vocaboli mancanti sono stati sostituiti nel tempo da queli calabresi pur conservandone la costruzione grammaticale e sintattica.

Abbreviazioni dei nomi degli insediamenti arbereschi parlanti e non (i non sono contrassegnati con un asterisco), classificati dal prof. G. Gangale in base ala loro posizione geografica. AMK1 Jacarí* Giceria* AMK2 Zingharona Zangarona AMK3 Vinë Vena di Maida AMK4 Lamatë* Amato* AMK5 Gharrafë Caraffa di Catanzaro AMK5a Usito* Usito* AMK6 Andali AMK7 Marçidhuza Marcedusa AMK8 Rijetta* Arietta* AMK8a Beluvidire* Belvedere Spineli* AMK9 Shi Nikoh San Nicola del’Alto AMK10 Shkarfizi Carfici AMK11 Puheríu Palagorio AMK-antico Arbëreshë Media Kalabria – vecchio idioma AIM Arbëreshë Italia Meridionale AS Arbëreshë di Sicilia Brl Barile Csl. Casalnuovo P. Palagorio Sh.Mrt S.Demetrio Corone Gr. Greci Kund.Ent. Contessa Entelina S.Mrz. San Marzano di san Giuseppe

Abbreviazioni grammaticali, di terminologia ed altro ( ) suono quasi nulo / oppure ~ a volte + neologismo abl. ablativo acc. accusativo agg. aggettivo avv. avverbio cfr. confronta cong. congiunzione dat, dativo dim. diminutivo escl. esclamazione etnol.(op. del’A) etnologia opera del’Autore fig. figurato fm. femminile gen. genitivo imp. imperativo inter. interiezione kal. calabresismo lett. letterale loc. locuzione avverbiale ms maschile ng. nuova generazione nom. nominativo part. participio passato pass. passato remoto pl.ind. plurale indeterminato prep. preposizione pres. ind. presente indicativo pron. pronome sf. sostantivo maschile sm. sostantivo maschile top. toponimo trasl. traslato v. vedi v.intr. verbo intransitivo v.rfl. verbo riflessivo v.tr. verbo transitivo vg. vecchia generazione

Abbreviazioni e sigle dei nomi di scrittori e di opere e dele persone che cortesemente mi hanno offerto la loro disinteressata colaborazione nela mia ricerca linguistica. A.Arc. Antonio Arcuri, Vena di Maida, avvocato. Alr. Lorecchio Anselmo, Palagorio,(1843/1924), giornalista Ang. Mirabeli Angelina, Palagorio, (10 10.1916). Arg. Argondica Antonio, S. Giorgio Albanese, (1834/1918), sacerdote, scrittore AsF. Astorino Francesco, Palagorio, agricoltore. Bbb.Ctr. Bubba Caterina, Caraffa di Catanzaro, Bl. Bilotta Bernardo, Frascineto, (1843/1918) arciprete, scrittore. Bz. Buzuku Gjon, sec. XVI CmA Cimicata Angelo,Palagorio, operaio. DpgP. De Pasquale Giuseppina Pepe, Palagorio. Dr. Dara Gabriele, Palaco Adriano, (1826/1885), poeta. Gl.1,2... Lingua: testi di Gng. e colaboratori. Gng. Giuseppe Gangale, (Cirò,7.3.1898//Muralto, 13.5.1978), glottologo. Kmd. Camodeca Pietro, Castroregio, (1847/1918), sacerdote, scrittore. Ktt. Chetta Nicolò, 1741-1803 Contessa Entelina, poeta, scrittore, sacerdote di rito bizantino, rettore del seminario Greco-albanese di Palermo. Lr. Lorecchio Luigi, Palagorio, poeta. NscL. Nesci Lucia in Arcuri, Vena di Maida, 23.2.1909. Rd. De Rada Girolamo, Macchia Albanese, (1814/1903), poeta e scrittore. RfG. Gangale Raffaelina, Palagorio, RGN Renzo Gentile Nicoletta, Palagorio, TrF. Ferraro Teresina, Palagorio Vr. Variboba Giulio, San Giorgio Albanese, (1724 – 1788) sacerdote, poeta.

*gh = ll; g, h etj. *hj = χ; j, etj. *dj = xh, gj;

A

abbacchiare, v.tr. shkúndi(nja) -a -u(r) abbagliare, v.tr. (cfr.prendere) marh, mora, marru(r)…sittë abbaiare, v.intr. ljef(nja) -fa -urë (Rd.) abbandonare, v.tr. (cfr.lasciare) lonja, lova, loon le, imp., lascia loni, imp., lasciate leje, imp., lasciale-a lónie, imp., lasciatelo/a të lofsh! possa tu - abbandonato, agg. (cfr.lasciare) i (e, të) loon abbassare, v.tr. úlinja -arsi,v. rfl. (con acc.) újem, u u úja, újur úlu! (úju!) u úitam (RGN) abbasso! inter. (cfr.cadere) të bifsh!…posh! abbastanza, avv (cfr. sufficiente). miáft (Kmd); sa duhet abbattere, v.tr. (cfr.buttare giù) shtinja, shtura, shtía(r) (shtuun) ka shtuun një liis ha abbattuto un albero abbelito, agg. i (e, të) bukurúar abbeverare, v.tr. putissi(nja) -a -ur jap të pir ~ pinjë ure putissi ghariúrin io abbevero l'asino, putissë putisse abbeveralo putissi abbeverali kute putissu(r) abbeverando abbeveratoio, sm. kurit -a -es krúa, krói, kroit; pl. krónjit, krónjivet te kurita haan derku e o' e boon dru(r)i o guri nel'abbeveratoio mangia il maiale ed è fatto di legno o di pietra

abbigliamento, sm. të veshur; petëk abbigliare, v.tr. rfl. stolissem; visham abboccare, v.intr. (cfr. cadere) bíe abbonamento, sm. stajë -i -itë abbondante, agg. (cfr. pieno e riempito, molto) abbracciare, v.tr. përkráhinja; përkjáfënja (Gng.) rókinja (AMK.6-7) abbreviare, v tr. shkurtonja, -va, -úar abbronzare, v.tr (farsi nero) nxihem, u u nxiha, nxitur abbronzato, agg. + i (e, të) zii; nxitur i nxitur tinto di nero i nxituri ti (trasl.) disgraziato, svergognato abbruciacchiare, v.tr. (v.bruciare) përsëlonja (Rd) abete, sm. breth -i -itë (AMK 3-5) (abete bianco) breth i bardh abitante, sm. (v. cittadino, persona) + horiz, -i, -it abitare,v.tr. intr. (nel senso di stare) rrinja, -ta -rritur u basta io mi trattenni (AMK 7) u rrinja Puherí io sto a Palagorio, pres.ind u rrinja ti rriin. aí rriin pass.rem. u rrita ti rrite ai rriit na rritum ju rritit atá ritun fushiár -i -it (top. in Puh "fushiat") abitazione, sf. (v.casa). abito, sm. (in generale) të veshurit; petëk abitudine, sf. (v. consuetudine) zakoon, -i, -itë abortire, v. intr dristonja -va, ~ úar aborto, sm. dristúaritë accanto, avv. kka ana ;(pranë in AMK3) (col gen.) ndandiz jé kka ána jime. sei accanto a me jé ndándiz múa / pranë múa sei vicino a me jé ndándiz shtupíis sei vicino casa

accantonare, v.tr. vonja mënján / kka nján accapigliarsi,, v. rifl. përleshem accarecare, v.tr. ljimonja -va -úar (AMK3) accasare, v.tr. martonja -va -úar v.rfl. martoham / hem accedere, v.intr. (cfr. passare) accelerare, v.tr. shpitonja -va -úar accendere, v.tr. (cfr. aprire, prendere) dhezi(nja), -za, -urë çéljënja (AMK.6) dhez ziárrin accendi il fuoco hap radhien acendi la radio acceso, agg. i (e, të) dhezur i (e, të) çeljur (AMK6) accesso, sm. hiturit i lir accetta, sf. shpaat , shpata, shpates pl.ind. shpata një shpaat un’accetta, di shpata due accette, acchiappare, v.tr. xe, xura, (AMK7) acciarino, sm. huror ~ kuror (AMK6) accingersi, v. rfl. (mi appresto) níssemë, u u nissa, nissur (RGN) accludere, v.tr. (cfr. alegare) bashkëngjitinja -ta -ur accluso, agg. + i (e, të) bashkëngjitur accolare, v.tr. (cfr. caricare) accomodare, v.tr. ( - il letto) shtrhonja -va -úar / ndrekjë úre shtrhonja shtrhatin io accomodo il letto shtrhó shtrhatin accomoda il letto shtrhoje accomodalo accompagnare, v.tr. + shokissënja -a -ur accomunare, v.tr. bashkonja -va -úar acconciare, v.tr. stolissi(nja) -a -ur accoppiare, v.tr. (cfr. accomunare, sposare, legare) v.rfl. bashkohem, martohem, lidhem accorciare, v.tr. shkurtonja -va -úar shkurtova kumishen accorciai la camicia

accordare, v.tr. sinodhissinja -a -urë (Rdh) accorto, agg. i zgjúar; i me sitëhapura;

marh vesh accostare, v.tr. (cfr.avvicinare) kjássënja -a -ur v.rifl. kjassam -u u kjassa (A Palagorio -am in uso oggi al posto di-em) kjassu njéttrhë nçikk; accostati un altro poco kjáss dérin accosta la porta nge ka kjassu(r) manku te goja non l'ha accostato nemmeno ala bocca accostato, agg. i kjássur accrescere, v.tr. madhezonja -va -úar accumulare, v.tr. mbiéthë -dha -ur accusare, v.tr. ngaléssinja -sa -ur pandenj(a) -a -ur mos më ngales me tatin non mi accusare al babbo, (me reggeva il dativo, ora in prevalenza l'accusativo) acerbo, agg. (cfr. amara) i (e, të) tídhur aguridhe ~ agurricë (RGN e Kmd) një moogh e tidhur / that una mela acerba, aceto, sm. úthuh, úthugha, úthughes acetoso, agg. (come aceto) si úthuhë acido, agg. (cfr. amaro, marcio, fetido) acqua, sf. úi (-újë); -t; -itë (acqua melmosa) báita ~ bahjta újë të stohët acqua fredda újit o' të stohëtë l'acqua è fredda ke piót shtupín me báita(-báhjta) hai riempito la casa con acqua melmosa acquasantiera, sf. kuritujëtëbekúar acquietare,v.tr. kjétonja -va -úar (AMK3-5) acquistare, v.tr. biénja -ta -ur adagio, agg. dal addietro, avv. luogo e tempo prapa, mo par (col genitivo) prapa deres ~ derës;

dietro la porta një diitë prapa un giorno dopo addolcire, v.tr. + tombëlonja -va -úar addolorare, v. tr. heimonja -va -úar

heimohu addolorati ti ke heimúa(r) múa e nanì heimohu ti! tu hai addolorato me e adesso addolorati tu! jam e heimúar sono addolorata leemë të ver pësé jam e heimúar lasciami stare perché sono dispiaciuta sott kaam një hejímë oggi sono dispiaciuta. addormentare, v. tr. fiónja -ta -fiótur addormentarsi, v. rifl. kjilohem ~ kjilonem (AMK) addossare, v.tr. nkarkonja -va -úar addosso, avv. ngrah aderente, agg. i (e, të) ngjitur adescare, v.tr. (nel senso di leccare) lupinja -ta -ur adesso, avv. naní nani vinja adesso vengo naní, gjó menat adesso, non domani adiacente, agg. (cfr. vicino) pranë, áfër adirarsi, v.rfl. muriham -ha -ur; zomeróham adirato, agg. i (e, të) murihur adocchiare, v.tr. nguli sitë adornare, v.tr. stolissinja -a -ur adorno, agg. i (e, të) stolissur adulto, agg. i rritur afa, sf. murfurát -ta -tes affacciare, v.tr. (uscire in fretta) spitonja -va -úarë shpitó ti! vai tu (in fretta) spitója (fare qualcosa con spediteca) risolvig1ielo i ka spitúa (dire una qualcosa involontariamente) gli è uscita di bocca. involontariamente) affamata, agg. i (e, të) éssuhë affannare, v.tr. (stanco) rfl. dolamë -u u dhola, -urë affannato, agg. (stanco) i (e, të) dholurë affanno, sm. dhóluritë affatto, avv. fare

affermato, agg. i njohur afferrare, v.tr. (stropicciare) rumbiénja -ova -íe(rë) (Ang. e RGN) affettuoso, agg. i dashur affilare, v.tr. éhjënja; -hja; -éhjurë (AMK7) shérinja; éhjë -a -ur (RGN) affinchè, cong. satë pinja "jatrit" satë shiroham bevo le medicine affinché guarisca. affliggere, v.tr. (v. addolorare, rendere triste) afflizione, s.f. + hehjëmë (-hehjmúarit) affogare, v. tr. mbitinja; rifl. mbitem (Rd. e AMK3) mbétinja; rifl. mbétam (RGN) affondare, v.tr. kjalonja -va -úar (AMK6); kahonja -va -úar (RGN) affrettarsi, v.rifl. nxítem; spitonja aggiuntare, v.tr. lídhi(nja) -a -ur aggiustare, v.tr. + dirtonja -va -úar; ndrekjë aggredire, v.rfl. sulam -a -ur agiato, agg. i (b) pugattë agitare, v.tr. túndi(nja) -a -ur agitato, agg. i túndur aglio, sm. húdhur -i -it agnelo, sm. kjénkjë -i -it një kjenkjë un agnelo di kjenkje due agneli o’ mish kjenkj è carne di agnelo kjénkjë o’ i biri i deles l'agnelo è il figlio dela pecora

agnocasto, sm.. ghandrë; ghandri; ghandrit ago, sm. gjihjpór -a -es një gjihjpor e trash un ago grosso agonicante, agg. i, e roondë (AMK 9) agonicare, v. intr. óshtë héshkin (AMK.10) agosto, sm. gusht -i -it agro, sm. dher -a -es aia, sf. loomë -i -itë aiata, sf. pizer -a -es - aiutare, v.tr. ndih (~ndihi) (~ndihinja) ndiha; ndihu(r). ndihe

aiutalo ndihum aiutami ket e ndihi devo, aiutarlo mus e ndih non aiutarlo aiutato, agg. i (e, të) ndihur ala, sf. vírahëz -a -esë (Rd.) albanese, sm (d'Italia),. arbëreshë -i -it (d'Albania) skjpëtar -i -it albanesicare, v.tr. + arbërezonja -va -úar albania, sf. skiperí -ia -es albeggiare, v.intr. impers. haraket (AIM ant.) farakë (S.Mrz.) albero, sm. liis -i -it rraas -a -es (AMK7) (nel senso di pianta): kombë -a -es një kombë dárdhie jép dárdhat una pianta di pero dà le pere móghie jep móghat di melo dà le mele shégie jép shégat di melograno dà le melagrane kúmbughie jép kúmbughat di susino dà le susine ghandri jép lúlet di oleandro dà i fiori kishtenje jép kishtenjat di castagno dà le castagne moni jép mónazat di gelso dà le more dhávinie jép… di aloro dà… marazie jép márazat di corbecolo dà le corbecole narónxie jép naronxat di arancia selvatica dà le arance selvatiche fiku jép fíkjit di fico da i fichi árrie jép árrat di noce dà le noci várazie jép várazat sorbo dà le sorbe kjushíe jép kjushít di ciliegio dà le ciliegie

ghuíri jép ghuínjit di ulivo dà le olive ghurdhíe jép rúshëtë di vite dà l'uva lisi jép lónden di quercia dà le ghiande fárnie jép londe di farnia dà ghiande piráini jép gorricat pero selvatico dà pere selvatiche ghrizombuh jép ghrizómbughat di albicocco dà le albicocche. (protuberanza di un albero) ngonjë

alacciare, v.tr. (cfr. legare) alagato, agg. i (e, të) ngelúarë (Gng) alargare, v. tr. (cfr.alontanare, spostare) gharghonja -va -úar alargato, agg. i (e, të) gharghúar i (e, të) gleerë (AMK) alegria, sf (cfr. largo) gjaronja -va -úar (AMK3) alevare, v.tr. (cfr. alzare) ngrenja -ta -ur; rrit -a -ur alevato, agg. i (e, të) ngretur; i (e, të) rrit alodola, sf. thelozë -a -esë; lojë (Gng) i (e, të) rriturë (ALK) alontanare, v.tr. (cfr. spostare) gharghonja -va -úar rëzonja -va -úarë (AMK7) (nel senso di alontanare con forza; cacciare) prizonja -va -úar prizé alontana prizoje alontanalo / a alora, avv. ahríana; átëher ka kjón ahríana è stato alora alorché, cong. sub. temp. kkuur alorquando, cong. sub.temp. ahríana; kkuur aloro, sm. dhavinë -a -es aluce, sm. gishti i madh (th) alungare, v.tr. ngjati -ta -ur ngjatonja -va -úar - ngjati dorin alungo la mano - gjaffen alungo il colo - kombin il piede, - gishtin

il dito, alungato, agg. i (e, të) ngjatur almeno, avv. di quant. (più poco) mo pakkë alquanto, agg. ind. ca; çëddó; disá altalena, sf. ninughel -a -es buklion -i -itë (AMK10) shkilizë -a -es (AMK7) një vrokk un'oscilazione di vroka due oscilazioni altare, sm. vim -a -esë (Gng.) alteca, sf. + lartissíi -íja -íjes alto, agg. i (e, të) laartë përpiéljhë (Rd.;AMK6) altrieri, avv. e sm. një ditizë altrimenti, avv.di modo ndomossë altro, agg.indef. njétrhë alunno, sm. shkoghaar -i -it alveare, sm. kupel -i -it (voce per convogliare le api nel'alveare) pu, pu , pu…

alveo, sm. shtrat -i -it…lumi alzare, v. tr. ngrenja -va -tur v.rifl. u ngriham alzato, agg. i (e, të) ngretu amare, v.tr. dúa, dasha, dashur do, dashe do, dash domi, dashum doni, dashit (donjin) dúan, dashun amaro, agg. i (e, të) tidhur amato, gg. i (e, të) dashurë ambasciatore, sm. laimëtaarë -i -it (Gng.) americano, sm. merikaan -i -itë amico, sm. mik -u -ut; pl.mikjit amido, sm. pózëm -a -es ammalare, v.intr. (v. cadere). bíe simúr ammalato, agg i (e, të) simurum ammacare, v.tr. vraas -va -vraar vriit uccidi vrite uccidilo të të vráfshin! che ti possano ammacare!

ammacato, agg. i (e, të) vraar ammiccare, v.intr. mbighi (nja) siinë amministrare, v. tr. (cfr. padrona di casa) nikokjirë -i -itë (AMK3) ammogliare, v.tr. martonja -va -úar -arsi ,v.rfl. martoham ammogliato, agg. i (e, të) martúar ammonire, v.tr. porsitënja -a -urë (AMK6;Gl.5) ammuffire, v.intr. mpughassi (nja) -a -ur; kajibem -irsi ,v.rifl. mpughassam -a -ur búka o’ mpughassu. ~ búka o’ e mpughassu(r) il pane è ammuffito, ammuffito, agg. i (e, të) mpughassu(r); kajibet amore, sm. dashurí -a -es (cfr.voglia,desiderio) mah -ghi -ghit anche, cong.coord.copul. (puru) edhé; dhe; as ancora, avv.di tempo ntene; edhé (quantità) mo di più pamettë di nuovo andare, v. intr. vete, vata, -ur vete, vate vete, vat vemi, vatum veni, vatit venjin, vatun écë vai écëni andate vete hjpara vado avanti vete ngalúa vado a cavalo anelo, sm. ghunaz -a -es; pl.-e angelo, s m éngjuh -i -it; pl.ijit angolo, sm. ngonj -a -es anguila, sf. ngjalj -a -esë (AMK; Arg) anice, sm. ánanzë -I -it anima, sf. shpirt -i -itë vahëmen -i -it (Rd) animale, sm. kafshë -i -it (AMK 2-7) (animale selvaggio) frúshkul -i -itë (Gng.) annegare, v.tr. u mbihem (AMK.7)

annerire, v. tr. nxíe (-nxinja) -ta, nxitur (interiezione) inxituri ti! (trasl.) povero te! anno, sm. vit -i -it simbíet quest’anno; viét l'anno passato motë çë vién / mot l'anno prossimo viti i ri l'anno nuovo annodare, v.tr. lidhi(nja) -a -ur annusare, v.tr. marh -ora -úarë…er anonimo, agg. pa émer ansia, sf. rrikúaritë éthie mah (l) ansimare, v.intr. rrikonja -va -úar (RGN) diáli ka rrikúar gjithë nátinet il bambino ha - tutta la notte antenato, sm. prind -i -it (Dr, Bl, ALK) antico, agg. (cfr. vecchio) ape, sf. (cfr. vespa; calabrone) (ng.) árz, árza, árzes (vg.) buét -a -es pl. árza(të) (il temine "arzë" è ora generalicato dala ng. per ape e vespa) aperto, agg. i (e të) hapët dera ósht e haapët la porta è aperta. apostolo, sm. dishipuh -ghi -ghit apparire, v.intr. (mostrarsi) stoham, u u -va; u -stuar; dukam (-em) appassire, v.intr. veshk -a -urë (ALK) appassito, agg. i (e, të) veshkur (ALK) fákjet, lúlet të véshkura le guance, i fiori appassiti appena, avv. sa ku / kkuurë appendere, v.tr. viri -ra -viér ∼ -u(r) appianare, v. tr. (cfr. rifare …letto) shtronja -va -úarë (cfr. coprire: pështronja…rimboccare…le coperte) appiccicare, v.tr. ngjinja -ta -ur çë o’ çë ngjin atí ~ tatí che cosa c’è che appiccica qui? appiccicoso, agg. i (e, të) ngjitur appiccare, v.tr. (cfr.mettere) vonja zíarë appoggiare, v.tr. kumbisi(nja) -a -ur (AMK)

v.rifl. kumbissem -a ur appoggiato, agg. i (e, të) kumbissur (Rd.Mls) apprendere, v.tr. marh vesh; xe; mbissonja apprensivo, agg. i (e, të) trombur aquila, sf. shkjpë -e -es appuntire , v. tr. (cfr. affilato) appurare, v. tr. xonja -va, xoonë kaam xoonë se ti ke vatu te hoora. ho appurato che tu sei andata al paese e ke xoon? l'hai appurato? aprile, sm. prighë -i -it vinja te prighi vengo in aprile

aprire, v. tr hápi(nja) -a -ur arancia,sf. (arancia amara) naronzë -a -es aranciata, sf. lonk narónxie arare, v.tr. pinonja -va -úar bonja arghomat aratro, sm.. parmendë -a -es aratura, sf. (arghom,:rivoltare il terreno con aratro o zappa) pinúarit; arghomët arboscelo, sm. dushk arca, sf. sindukjë -i -it arcangelo, sm. kreuéngjughit arcano, sm. i shehur arciprete, s.m. kreuprift -i -it lal zotë -i -it (AMK9-lO) arcivescovo, sm. (p) ~ víshkuv -i -it arco, sm. (cfr. cerchio) reth -i -it (Rd.; AMK6) arcobaleno, sm. ilberëeit (Rd.); reth -i -it (AMK3-6) arcolaio, sm. anemë -i -it ~ anímuh -i -it kjértul; éndë -i -it (AMK) anemi mbiéth massurt l’arcolaio raccoglie… massurt:(piccole canne di 10 cm. di lungheca che fungono da rocchetti per il telaio) ardente, agg. i (e, të) dhezur ardere, v. tr. (cfr. bruciare) diégi ardire, sm. kuzimë -i -it (AMK.7) argentato, agg. i (e, të) argjondúer argento ,sm. argjond -i -it argila, sf. boot -a -es arguto, agg. (cfr. fino) i (e, të) hol aria, s.f. ájer -a -es; ahjë -i -itë (RGN)

arido, agg. (cfr. bruciato, duro) i (e, të) pa új i (e, të)diégur i (e, të) tháitur ariete, sm. zimbaarë -i -it dashë -i -it (Arg.) arnia, sf. kupel -i -it arrabbiare, v.intr. v.rfl. u muriham -a -urë arrecare, v. tr. síel; bíe arretrare, v.tr. mbrápem -a -urë (CimA.; AMK3) arricciato, agg. (cfr. stropicciare) i (e, të) rumbíarë (RGN) arrivare, v.intr. rronja -va, rroon arrivederci, inter.impropria kjaverrissi (AMK.7) arrossato, agg. i (e, të) ngukjur arrostire, v.tr.. (cfr.cuocere,cucinare) piékk pióka piéku(r) ure kaamë piéku(r) mishët io ho arrostito la carne. pijik míshët te heghi! arrostisci la carne a1lo spiedo! arrostito, agg. i (e, të) piékur arso, agg. i (e, të) diégur asciugamano, sm.. mbisaah mbisagha mbisaghes asciugare, v. tr. teri(nja), teerta, tertu(r) asciutto, agg. i (e, të) tertu(r) i (e, të) ághurë (Kmd) ascoltare, v. tr. gjégj(nja) -a -ur; banja vesh asfodelo, sm. karbush -a -es te karbushat vúhen gjizët ~ gjizet negli asfodeli si mettono le ricotte. asino, sm. ghariúr -i -it sf. ghariúre -a -es (puledro) pughar -i -it (puledra) pughare -a -es aspettare, v.tr prees -ita -ur prett / pritt prett presëmi presëni presënjin assai, agg. miáft; shum assalire, v.tr. súlam -a -ur assestare, v.tr. (- un colpo) ndrekjë; bíe; héljë(nja) (AMK.6) assetato, agg. i (e, të) me étie / éthur kaamë ethj ho sete

assieme, avv. bashkë assilare, v.tr. (cfr. fastidio) attaccare, v.tr. ngjiti(nja) -a -ur attecchire, v.tr. ve, vura, voonë…rrenjë; ze attenzione, sf. vree miir; hap sit; ruhu attilarsi, v.rifl. strolisam -a -ur attimo, sm. nge (kretë) atticare, v.tr. ngjághi(nja) ziárrin shkrépinja ziárrin unjissinja -a -ur ziárrin

attraverso, avv.di luogo anamésa (AMK7) augurare, v.tr. uronja -va -úar (Gng.) auricolare, agg. i veshët autunno, sm. viérshë -a -esë (AMK) avanti, avv.di luogo hjpaara; përpara avantieri, avv. një ditiz avaro, sm. (stretto) i (e, të) ngusht dorëngúsht dorështringúar avena,sf. tërsherë avere ,v. aus. u kaam pata, passur ti ke pate aí ka pat na kemi patum ju keni patit atá kaan patun avvelenare, v.tr. farmakosënja -va -úar (Rd) avvelenato, agg. i (e, të) farmakossur (Rd.) avventarsi, v.rifl. súlem, u u súla, súlur avviato, agg. i (e, të) nissur avviarsi, v.rifl níssem (AMK.7) avvicinare, v.tr. kjasi(nja) -a -ur -si,v.rifl. kjassam -a -ur avvolgere, v. tr. mbiéthë -odha -u(r) acannare, v. tr zakunonja -va -úarë (AMK6) (Puh) óm një cakk dammi un morso. acimo, agg. i (e, të) ájimu; pabrumë këtà buk ósht ájimu ~ pabrumë questo pane è acimo acurro, agg. i (e, të) káltur B

bacare, v. rif. u kájibam -a -ur bacato, agg. i (e, të) kajibëtë kió óshtë një mogh e kájibëtë, questa è una mela bacata. baciare, v.tr. púçënja (puçi) -a -ur bacio, sm. tëp -i -it (AMK) bacìo, agg. (s.f.) (rivolto a tramontana) mongë -a -es pl. mongat baco, sm. sirik -u -ut (detto) ke boon síricun? non venivi più? síriku boon kukulin kute víah (AMK10) il baco costruisce il bocolo vomitando bagascia, sf. putoor -a -es bagnare, v. tr. lági(nja) -a -ur (~lágët) -si ,v.rifl. lágam -a -ur bagnato, agg. i (e, të) lágur (~lágët) balare, v.intr. (cfr.giocare,saltare) karxenja -eva -iar ljúanjimu (AMK6) brédhinja (AMK2-7) bambino, sm. diál -i -it váiz -a -es (femm.) bambola, sf. pupë -a -es pupuhë -ghi -ghit (v.etn.op.del'A) pupugheji

bandiera, sf. flamur -i -it (Alr.Naz.Alb.) banditore, sm. laimëtaarë -i -it (Gng.) bando, sm. laímë -i -it (Gng.) barba, sf. miékër -a -es (AIM) barbiere, sm. miekráar -i -it (AMK7) barbagianni, sm. gjirgjónë -i -it barca, sf. aní ania aniís; pl.aníit (Dr) kravë -i -it pl.krávëtit(AMK3) (barca a vela in Dr.) barile, sm. vucë -a -es basilico, sm. vasilikó -i -it basso, agg; (di statura; corto) i (e, të) shkurtur i (e, të) ulur (AMK6.Gl.5) (di preco) i (e, të) liir (AMKl0) basta, sf. (cucitura) trapóssuritë (Vrb.) basta, avv. miáftë (Gng.) bastardo, sm. mushk -u -ut

bastare, v.intr. sossi(nja) -a -ur basto, sm. samaar -i -it (AIM) bastonata, sf. kalokjë -a -es (Vrb) bastone, sm. shkoop -i -it kalokje -a -es (ALK) kaljokjë -i -e (AMK3.6) e ka zoon me një shkoop, l'ha percosso con un bastone battaglia, sf. luttë -a -es luft -a -es (ALK) battaglio, sm mattajë -i -it battere, v.tr. kjighonja -va -úar rahi(nja) -a -ur -si ,v.rifl. ráham u u ráha, ráhur battesimo, sm. pakizimë -i -it (AMK) battipanni, sm. kupaan -i -it baule, sm. (cassapanca) sindukjë -i -it pl.sindukjet beato, sm, ndiam -i -it kkuur rohj i ndíami tat, quando viveva il papà. beccare, v.tr. zimbissinja -a -ur (AMK7) becco, sm. (caprone) dash -i -it (AMK) becco, sm. (di volatili) zimb -i -it (AMK3) çep -i -it (AMK3-7 çepi e púljis il becco dela galina beccuccio, sm. çipëz -a -esë (AMK3) beffa, sf. të shaarë opp. sharitë beffare, v.tr. shanja -ta -arë belo, agg. i (e, të) bukur benché, cong. Sub conc. ndorrí (AMK6.Gl.5) bene, avv. miir të mirat (riccheca, beni spirituali) shuum i (e, të) miir

(superl.) mo i (e, të) miir

(comp.) misserdhe (miir se érdhe) benvenuti benedire, v.tr. bekonja -va -úar benedizione, sf. uratë (Rd.) benzina, sf. vahj-guri bere, v.tr. pi(nja) pita pitur pi!(imp.)

(të të pifët gjakum një uhjk! che ti possa bere il sangue un lupo! berretto, sm. këshul -i -t (Rd.) bersaglio, sm. + kjondër -i -it bestemmia, sf. noom -i -it pl.nomet bestemmiare, v.tr. intr. nómi(nja) -a -u noom! (imp.) bestemmia! bestia, sf.. kafsh -ia -esë pl.kafsha (AMK7) bevanda, sf. píturit biada, sf. drithë(të); diz (AMK3-6-7) biancheria, sf. luver -a -es; pl. luveret (biancheria lavata, Gng.) fínjë -a -esë bianco, agg.. i (e, të) baardh biancospino, sm. gjombë e baardh gurrixa (AMK10) bica, sf. kavajún -i -it kakaroc -i -it biasimare ,v.tr. kërtonja -va -úarë (Rd) shanja -ta, shaar biasimato, agg. i (e, të) shaar biasimo, sm. sháturit bicchiere, sm. kjérkjë kjérkji kjérkjit bietola, sf. seskugh -a -esë; pl. seskughat (RGN) -pl. kjérkje -et bilancia, sf. vughonz -a -es bimbo, sm. (età scolare) diál -i -it (adolescente) ghájar -i -it bimestre, sm. di múahj ~ di múe biodo (sala) ,sm. vuudh -a -es biondo, agg. + ariji birra,s.f. + loonk ehjpi bis, pref. di heer bisaccia, sf. (con una tasca) trástin -a -es pl.trástinerat trástina ósht ajó si një gjímësë thees i vógël e mbahet me një tejarél la bisaccia è costituita da una tasca di stoffa ruvida con lacci per la presa. (due tasche) dúak -u -ut dúaku ósht si di théssara, njò kka një an e njò kka njétrh kjë vuhet mbi “samarit” è costituita da due tasche e si sovrappone al basto. bisavolo, sm. shtarëgjush -i -itë (Gng.)

biscia, sf. (verde) ljish (AMK6) hishët -e -es bisogno, s.m. + dúhurit bivio, sm. krikji i ~ (kat) údhes bicarro,agg. me mízen múshka ka mízen, la mula è - blando, agg. i (e, të) butt (Rd) (ALK) i (e, të) njomë blatta, s.f. brúmbuh -ghi -ghit bocca, s.f. goji -a -es boccale, sm. kinat -a -es grik -a -es (AMK6, Gl5) boccio, sm. boçëk (Vrb) bocconi, agg. i (e, të) permissurë (ALK antico) bola, sf. (dele mani; piccole vescichette) pluromë (Rd.); varrokje báthët bónjin varrokjet le fave provocano le - bolire, v.tr.intr. (cfr. cuocere, cucinare, arrostire) zíanja ziata ziar bontà, sf. + mirëssíi -a -e borraccia, sf. (di legno) kokodëridha (RGN) borrana, sf. (borragine) vurráin -a -es vurráina ósht një baar me fiéta çë spónjin, la borrana è una erba dale foglie pungenti. bosco, pilë -i -it (ALK antico) botola, sf. katarrát -i -it botte, sf. but -i -it pl.butara (botte media) karrokjë -ja -esë (RGN) bottega, sf. (kal. putiga) putih -gha -ghes bottegaio, sm. (kal. putigaru) putighaar -i -it bottiglia, sf. súmbël -a -es (Rd.) bottone, sm. thúmbez -a -es (AMK3) bocolo, sm (gomitolo; del baco da seta) lómbësh -i -it kukul -i -it (AMK10) braccio, sm. kraah -u -ut pl.kreeh brace, sf. fingjigh -i -it pl. fingjihjët (mista a cenere) prush -i -it pl.prushët brama, sf. maah -ghi -ghit branco, sm leg -a -es (AMK) brandelo, sm. carë -i -it (AMK3) carre, carre… a brandeli breve, agg. i (e, të) shkurtur briciola, sf. Thirrim -i -it (AMK3) thirrime bukje,

- di pane. briglie, sf. freer -i -it brina, sf. voézë -a -es (Rd. Mls) drosii -a -es (AS) brivido, sm. drídhurit brocca, sf. kinat -a -es broccolo, sm. lakar -a -es; pl.lakarat brodo, sm. loonk -gu -ut broncio, sm. me búzin bronzo, sm. bruunz -i -it bruciare, v.tr. diékk, dógja (dióga) diégu(r) diige, brucialo të të diégëshin, che ti possano - bruco, sm. (verme) krimb -i -it brutto,agg. i (e, të) ljéssumë (AMK6) buca, sf. guvor -a -es bucare,v.tr. (trasl. fare iniezioni) sponda -va -úar spoi! buca! spóie! bucalo-a! të të spófshin siit, che ti possano – gli occhi; vehj kute spúa, andava bucando. bucato, agg. i (e, të) spúar bucato, sm. fingjië fingjía fingjíes (AMK) buccia, sf. (kal. corkja) korkjë -a -es (involucro) fëludh -a -es (Sh. Mtr.) buco, sm. guvoor -a -es budelo, sm. (cfr. intestino) zoor -a -es pl. zórrat ~ zorët zorri ósht i gjátt, il – è lungo. bue, sm. ka kau kaut pl. kjée kjetë (Puh.) kjé kjéu kjéut pl. kjét (forma nuova errata per sovrapposizione omofonica di un nuovo plurale determinato derivato da kjée = buoi, vecchio, ala vecchia parola kjérra, carro.) bugia, s.f. rremë -a -es (AMK4) rremuzí -a -es (AMK3)

(dire bugie) rrimendonja -va -úarë bugiardo, agg.. i (e, të) rreemë; (AMK3) bulbo, sm. boçëk (AMK9) buono, agg. i (e, të) miir burro, sm. të líarë -i -it (AMK4) (Puh. (grasso)) kundim -a -es (butirro) gjalp ~ gjahjpë (ALK ant.) burrone, sm. (kal. timpa) timbë -a -es bussare, v. intr. trukkughissinja -a -ur butirro, sm. gjalpë ~ gjahjpë (ALK antico) buttare, v.tr. shtinja shtura shtuun shtie shture shtin shtu shtimi shtuum shtini shtuut shtinjin shtuun kaam shtuun tumacët, ho buttato la pasta shti!, butta! të të shtífshin kka një timbë! che ti possano – da un burrone!

C caccia, sf. gjatár -i -it (Rd.) cacciare,v.tr. gjagjà (Rd.) (mandar via) prizonja -va -úar (togliere) nxiri(nja) nxura nxíer cacio, sm. diáthë -itë -titë diáthëtë më purkjén, il - mi piace cadavere, sm. + kurmi i (e, të) dekur kurmi i pa gjoghë cadere, v.intr. binja (bíe) bita ~ raar caduta, agg. i (e, të) raar caffè, sm. + lonk i zi; longu i zi (bevanda, acquavite, liquore) rak -i -it (Kmd.) caglio, sm. píkësuritë (AMK6) cagna, sf. kúçëk -a -es s.m.. kúçëk -u -ut bustrh -I -it (AMK2-7) kjén -i -it (ALK) calabrone, sm. grer -i -it (AMK2-7) calcagno, sm. (zoccolo dele bestie) thombur -a -es (AMK7) calcare, v.tr. (premere) ndóndi(nja), ndonda, ndondur imp. ndonde calce, sf.. kirkjer -a -es calcio, sm. shkéihjpë, shkéihjbi, shkéhjbit ka dhoon një shkéihjp, ha dato un calcio. calcolare, v.tr. (contare) rimbironja -va -úar caldaia, sf. kussí kussía kussíes një kussí e piót me újë, una caldaia piana d'acqua caldarrosta, sf. ruzel -a -es kishtenjat mund ~(bot) bohen të zíara, ruzele o të mpurnissura. le castagne si possono fare bolite, arrostite o infornate. caldo, agg. i (e, të) ngrohët diáli ósht i ngrohët

il bambino è - váiza ósht e ngrohët la bambina è - újit ósht të ngrohët l'acqua è - caldo, sm. (cfr.scaldare) vaap vapa vapes vapa boon doom il - fa male vapa purkjén il - piace më purkjén mo vapa se titimi, mi piace più il - che il freddo sot boon vaap, oggi fa - calmare, v.tr. prakantanë (AMK3) calpestare, v.tr. shtípi(nja), stipa, shtipur shtipin shtipin calunniare, v.tr. (accusare, denunziare) ngalessi(nja) -a -ur calvizia, s.f. (senza capeli) i pa lesh calvo, agg. (senza capeli) pa lesh calza, s.f. çarappë -i -it (AMK7) calzare, v.tr. këghenja -ta -úar (CmA.) mbetinja -ta -urë (AMK3) calzatura, s.f. mbáthurit (AMK7) calzolaio, s.m. kupucaar -i -it (AMK6) calzoni, s.m. tirkjë, tirkjit, tirkjivet tírkjit jaan të ngushta, i pantaloni sono stretti cambiare, v.tr. ndirronja -va -úar -arsi ,v.rifl. ndirroham ( - di vestito) stolisinja -a -urë stolissam -a -ur (RGN) u ndirróhësha, mi cambiavo u u ndirrova mi cambiai ure ndirronja shtupí, io cambio casa cambio, sf. dirrúarit camera, sf. (cfr. stanza) kambar -a -es; pl. kambarat mbetur -i -it (AMK7) cameriera, sf. + shurbetór -a -es camicia, sf. kumish -a -es (camicia da donna!) linjë -a -es (pieghettata) linjë me gháidhat (con ricami) linjë me dhektë

camino, sm. (cfr. focolare) vaatr -a -es (AMK) (mensola interna del camino) parafidh -a -es camminare, v.intr. shkeli (nja), shkela, shkelu (r) kaam shkelu kái, ho camminato tanto shke! cammina! ket shkeli, devo camminare të shkelçë nteri cáthurë! possa – sempre scalzo! camomila, sf. kamolé, kamoléa, kamolées (ALK) campagna, sf. dhérat campagnolo, sm. + jashtáar -i -it campana, sf. kumbóor -a -es (bestemmia) të të frífshin kumborin,

che ti possano suonare la - campanelo, sm. + kumborëzë -a -es campo, sm. dherat (campo arato) arghomatë camposanto, sm. + varrat canapa, sf. kánav -i -it candela, sf. diíli, diilíu, diilíut (AMK7) kjirí, kjiriu, kjiriut një coopë kjirí un peco di candela candeliere, sm. shelkjiróor -i -it (Rd) candelora, sf. kandighoor -a -es (vecchio ritornelo ) boora, boora kandighóra

gjith púlat vénjin te bóora… neve, neve, candelora tutte le galine vanno sula neve te kandighóra piékjit rúajin héghin pësé ngë ket háhehj mo mish pë gjith múaji e “kreshmes” il giorno dela - i vecchi conservavano lo spiedo perché non si doveva mangiare carne per tutto il mese dela Quaresima. canna, sf. kárbuh -gha -ghes kárbugha ósht e shuurtur, la - è corta kárbughat tundughíssen me érin, le canne si muovono col vento. cantare, v tr. kindonja -va -úar imp . kindó!

canta! canzone, sf. konk -a -es kangjel -li -lit; viérsh -i -it(AMK7 -ALK) (canto di uccelo) përshlinghëza (Gng. da Rd.) capace, agg. (esser -) jaam i (e, të) zoti (AMK7) capanna, sf. (cfr.pagliaio) kalivë -a -esë (RGN) pl.valive -të capelo, sm. kripët (AS) leesh, -i, lesht: leshit kaam një “figh”leesh i baardhë ho un - bianco kaam léshët të bárdha ho i capeli bianchi kaam léshët të zeza ho i capeli neri kaam një "figh" lesh i zezë e njó i kúkjë, ho un capelo nero e uno rosso. (Rohlfs:in Acquaformosa: lesh; një lesh, un capelo, in polemica con G. Majer che sosteneva fosse neutro. Radha ancor prima era del parere di Rohlfs). capire, v.tr. digonja -va -úar imp. digó! capisci! capocchia, sf. (di spilo e cappeletto dela ghianda) kavokje -a -esë (RGN) cappelo, sm. (maschile) shapëk -a -es (ALK) (femminile) kez -a -es (AMK) cappio, sm. lak -u -ut (AIM) cappotto, sm. (mantelo) mandiél -i -it mbiveshur -i -it (AMK7) mandiél guni, mantelo di “frandina” lana greca. capra, sf. dhi, dhía, dhíes (appelativo veceggiativo per capra) shish, shisha, shishes kjúmësht dhíe, latte di – më purkjén kjúmështi të dhiise míkut tiimë, mi piace il latte dela capra del mio amico. kjúmështi dhíe ngë o' të miir pë diálët pësé i boon doomë il latte di - non è buono per i piccoli perché è pesante. capraio, sm. + dhiáar, dhiári, dhiárit capretto, sm. kacikji -i -it (Vrb.-ALK) caprone, sm. (cfr. becco) dash -i -it (AMK)

carabiniere, sm. vashteerë -i -it (Gng.) vashkjerr ~ feshkeerë (AMK3) caraffa, sf. kinaat, kinata, kinates kinata rúan újit të stohët la caraffa conserva l'acqua fresca. carbonchio, sm. Kokjë, kokja, kokjes carbone, sm. (cfr.brace) fingjihë, fingjighi, fingjit ósht i dhezur një fingjihë vet è acceso un solo – dheezë gjithë fingjihjt, accendi tutto il carbone carcere, sm.,f. (cfr.prigione) filakjíë -a -es (Gng.) carciofo, sm. kakoçuh -ghi -ghit cardare, v.tr. manghanissi(nja) -a -ur kaamë manghaníssu(r) liit ho cardato il lino caricare, v. tr. nkarkonja -va -úar imp. nkarkó! (bestemmia benevola) të te nkarkofshin nkrah!

che te la possano caricare addosso! carne, sm. mish, mishët, mishëtit mish líshkët, carne magra. míshëtë më purkjén la carne mi piace míshët o’ të miir, la carne è buona. míshët lópie ngë më purkjén, la carne di vacca non mi piace. míshët viçareli ngë më purkjén, la - di vitelina non mi piace. o’ mish viçi, è – di vitelina. dáshit, di montone; derku, di maiale; sottë míshëtë jét shuum shtréiht, oggi la - costa molto"cara". një heer Puherí háhehj mish lópie, vétemë kkuur ndenjó të atire gramissehj! un tempo a Palagorio si mangiava carne di vacca soltanto quando qualcuna di esse cadeva.. carnevale, sm. kangevaar -i -it ljidhun (Gng.) caro, agg. (di affetto) + i (e, të) dashur

(di preco) i (e, të) shtrhéit carponi, avv. + me katrh koombë carro, sm. + kjerrë -a -es cartilagine, sf. (del’orecchio) diémët e véshët (Gng) casa, sf. shtupí -a -es casalinga, sf. nikukjír -a -esë (AMK7) caso, sm. razët (AMK3) zonja shtupíeje(AMK7) cassa, sf. sindukjë, sindukji, sindukjit (da morto) sepolcro riferito a Gesù. vaar, varra, varres castagna, sf. kishtenjë -a -es castagno, sm. koombë kishtenjë ure diékkë një druu kishtenje, io brucio un legno di - castrare, v.tr. drédhinja -a -ur; pl. érdherat catarro, (v. raffreddore) catena, sf. xinxurë -a -es (Gng.) cattivo, agg. i (e, të) liik i (e, të) bushtrh (Rd.) një ghajar i liik, un bambino cattivo një váiz e lige una bambina cattiva. cava, sf (di pietra). parrer -a -es cavala, sf. pelë -a -es sm. kaal -i -it (cavali, in coppia, di vettura) kuéhj

(esser portato a cavalo da una persona ) ngalosh… cavaletta, sf. karkalecë -i -it cavare, v.tr. (estrarre) nxiiri, nxura, nxiru(r) shkuli(nja), shkula, shkulu(r) shkuul at dhoombë, cava quel dente; nxiir kupucët, togli le scarpe. cavolo, sm. laakar -ra -es caveca, sf. (cfr.briglie) freerë -i -it cavità, sf. (in generale) (gu)voor -a -es (di un albero) kupe -a -es liissi ka një kupe, l'albero ha una cavità. cece, sm. kjíkjar -i -it cedro, sm. kjidrë -i -it (Gng) celibe, sm. (cfr.giovane) cena, sf. gjarë -i -it...mbrómieje (AMK7) cencio, sm. hjiropaarë -i -it (ALK)

ceneracciolo, sm. ghissí -a -es finjë -i -it (AMK) cenere, sf. hi, hiu, hiut; pl.hirat (cenere caldissima mista a braci) fofflë -i -itë (festività le Ceneri) hirat cenno, sm. xing cento, agg. num. card. një kjintë centro, sm. kjiondrë -i -itë ceppo, sm. kuzaar -i -it (AMK7) cera, sf. dilë, dili, dilit (AMK) kjirí dilihj candela di cera cercare, v. tr. kurkonja -va -úar kurkóje kitijé, cercalo là; kurkò, cerca; ket kurkoçë, devi cercare; të kurkoçë; të kurkofsh, possa cercare... aí ket kurkoor, egli deve cercare cerchio, sm. rreethë -i -it (AIM; Rd) cercine, sm. kjumacë -i -it cerino, sm. shkrepur -i- it (AMK) cervelo, sm. truu, truttë, truttëtë një ghájar me truu ("páljëshë" Gng. da Rd.) un ragaco inteligente. cervo, sm. dhre, dhréu, dhréut (volante) diáh, diághi, diághit cespuglio, sm. dushk -a -es mukjë -ja -jes krupeljhj (AMK6) cesta, sf. zarekjë -e -es (AMK7) rëz -a -esë (AMK6) (ovale intrecciata per seccare fichi o altro) kaljië -a -es (AMK5) shpaaz -e -es cetra, sf. kjitaarë -a -esë (Rd.) cetriolo, sm. karkavéz -i -it (AMK5) che, pron. interr. kjë ; çë ;se (cong.) sa(t)

chi, pron. rel. dim. kjë, kush, cili chiacchiera, sf. (parola sconcia) sholjë -je -jesë (AMK3) mos thúe sholje non dire - chiamare, v.tr. hirres, hirrita, hirritu(r) v.rfl. gjuham kaamë hirritu(r) Kostandininë, ho chiamato Costantino. si kjiúhehj, come ti chiami? si kjiúhet ajó hoorë? come si chiama quel paese? chiaro, agg (chiarito). i (e, të) rigjirúarë (luminoso) i (e, të) thiél (AMK6;Gl.5) chiasso, sm. gjialmarí -i -it (Rd.) trihjimë -i -itë (Gng.) chiave, sm. kíçë -i -it (vg.) kjiçë -i -it ómë kíçin e derës, dammi la chiave dela porta. chicco, sm. kokje -a -es chiedere, v.tr. píanja -ta -a(r) chierico, sm. akolitë -i -itë (Rd) (dal greco:Canto dele gesta d'oltremare di D’Annunzio) chiesa, sf. kish -a -es kjish -a -es (v.gen.) chioccia, sf. kughós -a -es chiocciola, sf. kumil -i -it (AMK) chiodo, sm. goozd -a -es chiudere, v.tr. mbighinja ~mbughinja mbirta ~mbughirta birtu(r) ~mbughirtur mbigh dérin ~ mbughí dérin, chiudi la porta mbigh gojin ~ mbughí gojin, chiudi la bocca. mbigh siit ~ mbughí siit chiudi gli occhi mbirta derin ~ mbughirta derin, chiusi la porta kaam mbirtu(r) derin ~kaam mbughirtu(r),

ho chiuso la porta

dera ósht e mbírtu(r) ~ dera ósht e mbughirtu (r)

la porta è chiusa. chiunque, pron. indef. rel. sin nxo kush chiuso, agg. i (e, të) mbirtu(r) ~ mbughirtu(r) ci, pron. pers. m.,f.pl. di prima pers. na, neve preposto:nominativo na

genitivo kka neve

dativo neve preposto:per tutti i casi: na

ciabattino, sm. kupuzaar -i -it (AMK) ciambela, sf. kulaçë -i -it; pl. kuléçët ciascuno, agg.indef. nga; nganjó; ndenjó na kaan dhoon një ghibrë nga njó ci hanno dato un libro - cibare, v. tr. tagissinja -a -urë (AMK) kjandissënja -a -urë (RGN) kaam kjandissur diálin, ho cibato il bambino. cibo, sm. gjaarë -i -itë (AMK3) cicala, sf. zoxer -i -it (ALK) cicatrice, sf. lavomë -i -itë (AMK) ciccioli, sm. shenk -gie -esë (AMK9) fringjë -t -ivet (cotiche, piedi ed altro) zingaridh -e -esë kaamë ngroon fríngjhj, ho mangiato ciccioli fríngjit jaanë të miira, i ciccioli sono buoni; ure hanja fríngjhj, io mangio ciccioli fríngjhj të májume ~ a ciccioli grassi; fríngjuh të májum, cicciolo grasso cicoria, sf. parakalidh -a -es cieco, agg. i (e, të) paa-si i (e, të) verbër (AIM) cielo, sm. kjíah, -gha, -ghes. ciglio, sm. vetul -a -es (AMK7) ciliegia, sf. kjushí, -a, -es (forma errata da nuova generazione) çushí -a -es (forma arcaica) kërshii ciliegio, sm. koombë kjiushije (forma errata da nuova.generazione) koombë çushie

cima, sf. mali -i -malit çok -i -malitë (AMK9 / ALK/Rd.) cimice, sf. fulëkjimë -a -esë (Gng.) cingere, v.tr. rrokinja -a -urë (Gng.) cinghiale, s.m. derr -i -it pl. derra (oppure) derkë -i, egërh(ALK) cinque, agg.num. card. peesë cinquanta, agg.num.card. peesëdhiét cintura, sf. (parte del corpo, la vita) mes, messi, messit (bandoliera:termine militare) brezë -a -esë (AMK) ciò, pron. dimostr. këtà; këtó ciocco, sm (ceppo). . zángaar -i -it dru i traashë, legno grosso ciottolo, sm. gúrith -i -itë cipola, sf. kjép, kjépa, kjépes kjépa vuhet te gjari e te mishët, (lett.) La cipola si mette nela minestra e nela carne. kjépët bóhen te kópështi e te gúshti i shkúlëmi e pra i vírimi te kjagha e kámbares te një shkoop çë víret. Kjépët bóhen të zíara, të piékura, të privilúara me krip e me vahj. Le cipole si coltivano nel'orto e il mese di giugno vengono raccolte e appese su pali pendenti dal soffitto. La cipola va preparata con olio e sale dopo averla bolita, arrostita o scaldata (involucro dela cipola) (ALK) fëludh e kjépesë cipresso, sm. kjiparissë -i -it (Rd) circondare,v.tr. + ve-mbi-reeth rriédhinja -va -urë (Rd) città, sf. (cfr. paese) hoor -a -es katundë -i -it pl. ind. katunde pl. det. katundet cittadino, sm. + horís -i -it civetta, sf. gjirigjónë -i -itë kjiló, kjiloi, kjiloit (AMK6) cocchiume, sm. goja e butitë

coccio, sm. (di tegola o di piatto) lil -la -les lozëmi te lílat? giochiamo ai cocci? u kkuur ísha i vógël~(i vókkël) lózia te lilatë, io quand'ero piccolo giocavo ai cocci. ngë vrenja díaghin, siit më bónjin lila lila... se guardo il sole gli occhi mi fanno scintile. cocomero, sm. (cfr. zucca) cocucolo, sm. (cfr.cima) coda, sf. + bisht (figlio di puttana) biir putorie / bishtaar coditremola, sf. shkundabísht -i -it cogliere, v.tr. (cfr.raccogliere) ciglioni, sm. (cfr. testicoli) érdherat; lokjet (bestemmia) të të zoft një maghanov, che ti colga una cattiva fortuna. cognata, sf. kunaat, kunata, kunates cognato, sm. kunat -i -it cognome, sm. (Puh. v..nome) nimur -i -it + émerë -i -it…e vatres colabrodo, sm. + shkila-loongu colare, v. tr. shkilonja -va -úar (AMK5) (antico significato di correre) riéth,

gocciolare vúca riéth, il barile sgocciola buti riéth, la botte sgocciola. colazione, sf. buk-menatie (ShMt.) u’ ha buk-menatie, far colazione colana, sf. hjannakë -a -es cola, sf. + ngjíturit colare, sm. + kjfafor -i -it colina, sf. rahj -i -it colo, sm. kjiaf -a -es colmare, v.tr. (nel senso di riempire) piónja, pióta, piót mbiónja, mbióva, mbiúar ket mbiónja ~ (piónja)bútin me ver, debbo colmare di vino la botte. vúca ósht e piót me újë,

il barile è colmo d'acqua colma, agg. i (e, të) piot colomba, sf. (kal.ant.) paghumb -i -it colore, sm. ngjirë -i -itë (Rd;Vrb) colostro, sm. kughostr -a -es kughostra ósht kjúmshti çë ngë o’ të miir e e boon dhía kkuur píah. (lett.) colostro è il latte non buono e lo dà la capra quando figlia. colpa, sf. stéssuritë colpire, v.tr. (cfr. cominciare) zonja, zura, zoonë zeja, colpiscilo mus (mos) ja ze, non colpirlo ja kaam zoon, l'ho colpito; ja zura, lo colpii; colpo, sm. (un pugno) një grusht (un calcio) një shkéib ~ shkeihjp ndónduritë (AMK3) coltelaccio, sm. thiik e madhe coltelo, sm. thiík -a -es colto, agg. (che ha cultura) i (e, të) ditur colui, pron. dim. m. sing. nom. ají, ajó, ató. gen. e dat. atihjë, asahjë, atihjë. acc. ató, ató, ató plur. nom e acc. ató gen. e dat. atirëve comandare, v.tr. jappë fialë; urdheronja (AMK7) comare, sf. ndrikuh -gha -ghes combattere, v. intr. luftonja -va -úarë (AMK) luftonja -va -úarë (AMK3) come, part. comp. si bói si múa (forma corretta) si u’) fai come me. si ají, come lui; si ajó, come lei si? come? si do ti, come vuoi tu.

cominciare, v. tr. (n. gener.) zonja (forma corretta) ze

zura zoonë (nuova gener.) zonja e shkeli (forma corretta) ze e u niis cominciare a camminare ze figh ntene, comincia a dire di nuovo. mus ze ntene figh, non ritornare sulo stesso argomento. compagnia, sf. (società) shokjería compagno, sm. + shok -u -ut pl. shokera(AMK) comparatico, sm. krushkía ~ kushkía (AMK.) compare, sm. (cfr.padrino) ((Puh. consuocero:RGN) krushk -u -ut pl.krushkjit compassione, sf. lipisí, lipisíi, lipisíit (AMK6-Gl. 5) compatto, agg . (nel senso di intero) i (e, të) toorë compiere, v.tr. (cfr. finire) completo, agg. (nel senso di pieno) i (e, të) piot comprare, v.tr. biénja -ta -ur bié!, compra! të biéç, possa comprare. compressa, sf. (cfr.focaccina) e shtipurë -a -es compresso, agg. i (e, të) shtipurë -i -it comprimere, v.tr. ndondi(nja) -da -du(r) (nel senso di sazio) i ndondur, i citur comunicarsi, v. tr. e rfl. kunkonja -va -úarë; kungoham -a -úarë comunione, f.(eccl.) kungim -i -itë (AMK) con, prep. propria (con accusativo) me conca, s.f. + lakez -a -es conciapele, sm. + likuraar -I -it concimare, v.tr. + ù koprisënja -a -ur concime, sm. fekopré -a -esë (AMK) concludere,v.tr. (v.finire) condire,v.tr. (v.preparare) + dirtonja me kundimin condurre,v.tr. (cfr.portare) kjéghi(nja) kjérta kjértu(r) kjeghi(nja), prora, prun confessare,v.tr. (cfr. comunicare) kusmalissinja -a -ur (AMK) -arsi ,v.rfl. kusmalissemë -a -ur

(comunicare,ricevere l'ostia) kungonja -va -úarë kungoham -a -arë shkomalissu edhé kungohu, confessati e ricevi l'ostia. (v. Rd.) (ShMtr) confetto,sm. kujóndrë -a -es conficcare,v. tr. nguli(nja) -a -ur(r) (bestemmia) të të ngulshin një thiikk te barku! che ti possano conficcare un coltelo nela pancia! confine, sm. (cfr. siepe) confusione, sf. nkaterrimë -i -itë (AMK6-Gl.5) congresso, sm. + mbilodhurë -i -itë coniglio, sm. këshiljë -i -itë Gng.da Rd.) coniugare, v.tr. (cfr. torcere) drédhinja -a -urë (Gng. da Rd) connettere, v.tr. lídhinja -a -urë conocchia, sf. (cfr.rocca) conoscere, v.tr. njoh -ha -ur -rsi ,v.rfl. njham -a -ur njíhu! conosci te stesso; njíhëshum, ci conoscevamo. conservare, conservare, v.tr. rúanja -rúata -rúa(r) (custodire) ruanja delet, custodisco le pecore. (mettere da parte) viónja, vióva, viúa(r) consolare, v. tr. -arsi,v.rfl. drosisem; u u drosissa; urë (AS) consolidare, v.tr .(metter radici) ve renjë consuetudine, sf. zakoonë -i -itë consumare, v.tr. grissinja -a -ur ke grissu gjith újit, naní te ku piinë? hai consumato tutta l'acqua, ora dove bevi? contadina, sf. jashtaar; -e; -es contadino, sf. jashtaar -i -it shataar -i -itë (AMK7) contante, agg. (nele mani) (forma errata ng..) te "doratë" (forma corretta.vg.) te dúartë të shkokjura, denaro liquido. contare, v.tr. rim(b)ironja -va -úar contrario, agg. i (e, të) kundrelem (Rd.) contro, prep.impropria kundrë; prei (ALK) convalescente,agg (nel senso di meglio) i (e, të) lárëçë (AMK3) -si vete me shëndet? -Jam i lárëçë! (AMK3)

- Come stai con la salute? - Sto meglio! convenire, v.intr. hjee ajó kupile i ka hje, quela ragaca gli sta bene. ajó kupile i kish hje, quela ragaca gli stava bene. më ka hje, mi conviene ngë më ka hje, non mi è convenuto. conversare, v.intr. ljighirónja -va -a (Gng.da Rd) (nel senso di raccontare da RGN e Ang.) rigjironja -va -úar convertire, v.tr .(cfr.cambiare e voltare) convitare, v.tr. ftonja -va -úarë (ALK) coperativa, sf. + bashkim -i -itë coperchio, sm. + pështroorë -i -itë coperta, sf. karpitë -a -es (AMK) (coperta fatta con stracci o lana greca) ndromidh -dhi -it (Ang.) coppia, sf. pendë -i -it (vg.) (ng.) kukkjë -a -es sa kukkjë karvele ke boon? quante coppie di pane hai fatto? një pend kjée una coppia di buoi coprire, v. tr. mbilonja -va -úa(r) mbilò kríet, copri la testa pishtrhó tiganin, copri il tegame pishtrhó póçen, copri la pignatta pishtrhó shtrhatin, copri il letto pishtrhóje, coprilo kemi pishtrhúa shtrhatin, abbiamo coperto il letto coraggio, sm. (nel senso di non aver paura) mus trombu (che ha cuore) ka zomar

corbecola, sf. (cfr.sorbo) (mora, fragola) maraz -a -es; pl.marez, -at márazat gjéhen te mali e jaan të kúkje e kókje kókje.Várazat gjéhen te lisi e dúken dárdha të vógëla e kkuur jaan të miira bóhen të zéeza. I corbecoli si trovano in montagna e sono di colore rosso e butterati.I sorbi crescono su una pianta arborea e sembrano dele piccole pere che tendono a diventare nere e sono molto gustose. corda, sf. (fatta con stracci) téjë téji tejitë (fatta con peli di capra) trikkuz -a -es lithaarë -i -itë (AMK3) corno, sm. (sing.) bri briri ~ briu (più frequente) briut (plur.) brira (brinja) (AMK) brirat (brinjat) briravet (brínjavet) “ (escl. Puh.) bríu! corno! një dhi grule capra senza corna. corona, sf. kuror -a -es Krishtit i kaan voon një kuror gjómbie sipprhë kríet. A Gesù gli hanno deposto una corona di spine sula testa. Një kuror dhávinie una corona di aloro. corpetto, sm. (cfr.giubetto,panciotto) djipun -i -it corpo,sm. kurm -i -it kurmi i burrit il corpo del’uomo kurmi i lisitë il tronco del’albero. corredo, sm. (cfr. biancheria) luver -a -es paja -e -es (dim.) luverezit / pajezít (altri beni, dote in genere Rd.RGN.) correggia, sf. (cfr.cinghia) bres -i -it correre,v.intr. (cfr.fuggire) jiki(nja) -a -ur (imp.) jik!)

corrodere, v.tr. (cfr. rodere, consumare) corrucciare, v.tr. (cfr. crucciare) corsa, sf. të jikurit corte, sf. kurt -ia -ies cortile, sm.. vajë vaji vajit corto, agg. i (e, të) shkurtur diit e gjat o e shkurtur, giornata lunga o corta hu i.shkurtur, palo corto diit të shkúrtura, giornate corte ditët jaan të shkúrtura, le giornate sono corte. corvo, sm. corvë -i -itë cosa, sf. shurbé -u -ut; asía (AMK7) (cosa inservibile) gjá ljaposh (AMK3) (tutte le cose ) gjithësei) RGN. coscia, sf. kofshë -a -es; pl. -e -et pl. -shaltë (TrF.) così, avv. kështu; kështù si, così come. pëkëtá, cosicchè, per questo costa, sf. (del mare) zaal -i -it costantino, sm. Kostandin -i -it costare, v.intr. jésë(nja) -jita -jitu(r) (nel senso di valere) viénja sa jiét? quanto costa? sa ka jitu(r)? quanto è costato? kusheddí sa jiét ket jiés shuum! chissà quanto costa.deve co stare molto! costì, avv.di luogo. të atí còte, sf. (pietra per affilare) guur -i -it. cotenna, sf. likur-derku cotone, sm. pumbaak -u -ut cotto, agg. i (e, të) ziár ; piéku(r) privilonja -va -úar (scottarsi con acqua bolente oppure mettere verdura o altro in acqua bolente) covare, v.tr. + kughossënja -a -urë

covo, s.m. fuluun -i -it covone, s.m. dhamat -i -it (più covoni o spighe sparsi qua e là sul terreno) kavajun -i -it (più covoni messi insieme nel'aia a forma di cono) kakaroz -i -it (pelicola che avvolge il chicco di grano) júshk -a -es cravatta, s.f. lakk -u -ut credere, v.tr. (aver fiducia) bess kaamë bess, ho fiducia. u besonja -va -úar ~ bess (AMK7) crepare, v.intr. zovissënja -a -urë (AMK2) crepatura, sf. i (e,të) loonë crepuscolo, sm. adjimë -i -it (Gng.) crescere, v.intr. rrinja -ta -urë (AMK7) rritam -ta -urë (RGN) cresciuto, agg. i (e, të) rritur (AMK7) rritam -a -urë (RGN) cresta, sf. (del galo) çendra (Csl) ljáfskë (Gng. da Rd) creta, sf . (cfr.argila) boot -a -es (creta bianca senza acqua) griin -a -es (AMK3) criniera, sf. trinjë -a -es (RGN) cristiano, sm. krishteer -i -it Cristo, sm. Krisht -i -it criticare, v.tr. (critica negativa) dhinonja -va -úar crivelare, v.tr. (cfr.vagliare) crivelo, sm. (da grano) shoosh -i -it (per la farina) sit -a -es croce, sf. krikjë -i -it bonja krikjin, fare il segno dela croce crolare, v.intr. (cfr.cadere) binja bita (ng.) ra (vg.) bitu(r) (ng.) rar (vg.) vre mus bíe, attento chissà cadi. crucciarsi, v.rfl. muriham crucciato, agg. i (e, të) murihur cruna, sf. guvoor -a -es e gjihjporës bith -a -es…e gjihjporës bith gjihjporie, - del'ago. crusca, sf. kruund -a -es

cruschelo, sm. pupil -a -es (TrF) cucchiaio, sm . (cfr.mestolo) lug -a -es cucinare, v.tr. (cfr. bolire) zíanja -ta zíar piék, pióka, piéku(r) çë ke zía(r)? che cosa hai cucinato? ke zía(r)? hai cucinato? çë jé kjë zíanë? che cosa stai cucinando? cucire, v. tr. kjépi(nja) -a -ur kaamë kjépu(r) një paar tírkjë, ho cucito un paio di pantaloni. cuculo, sm gurguljé -e -esë (RGN) cugina, sf. kushirire -a -es cugino, sm. kushirirë -i -it cula, sf. ninugh -a -es diepë -i -itë (AMK3) culare,v. tr. ninughissi(nja) -a -urë culo, sm. (deretano) biith -a -es cuocere,v.tr. zíanja -ta -ar piék, pióka, piéku(r) cuoio, sm. (cfr.pele) likuur -a -es licur kjénkjië ~kjénkjhj;- dhíe; -lópie; -délie; -kúçëku; -viçi; -ghariúri ~ ghadhiúri (rispettivamente):pele di capretto, capra, vacca, pecora, cane, torelo, asino. cuore, sm. zomar -a -es cura, sf. volandí -a -esë (Gng. da Rd.) cuscino, sm. ndaan-kríet (AMK7) custode, sm. ruetaar -i -it(AMK) custodire, v.tr. (nel senso di riguardare, conservare) rúanja, rúa, rúar arsi,v.rfl. rúham -a -u(r) ruhu! conservati, riguardati! rúanja delet, custodisco le pecore. cute, sf. (cfr.pele) cutrettola, sf. (cfr. coditremola) D

da, prep.propr. kka (lat.ab); te; affër (AMK7) kka atié, da lí i (e, të) vetem, da solo-a kaamë já kka Puheríu njér kutroonë, sono venuto da Palagorio fino a Crotone. u’ vìnja te jú vengo ~ a voi danaro, sm. turres -i -it pl. turressët dannare, v.tr. dhinonja -va -úar danno,sm. dom -i -it ke boon dom, hai fatto danno. danza, sf. karxíarit lúarit (AMK6) dappertutto, avv. te gjith vendet; gjith paaru. dapprima, avv. mo paar dare, v.tr. jap ~ japënja; dha; dhoon -arsi,v.rifl. jípamë ~ jipem mund jérë, può darsi; forse. jip! dai! jípia! daglielo! che tu possa dare pane. davanti, avv. kka hjpara davvero, avv. përtétinet dea, sf. (cfr. ninfa) zarë -a -esë (Gng.) debito, sm. dhitir -i -it kaamë një dhitír, ho un debito kaamë dhitire, ho debiti dhitirt jan të liga, i debiti sono cattivi. kaamë çëddò dhitire, ho alcuni debiti debole, agg. i (e, të) pafukji (AMK7) deboleca, sf. (cfr.crisi) simundimë -i -it (AMK6.Gl.5) decurtare, v.tr. (cfr. tagliare) prees, prita. preer dedica, sf. naforisën (Dr.) defecare, v. intr. dhiéssi(nja) -a -urë

ka dhiétu ~ (dhiéssur) pula e ka loonë ndidheza glássin. ha - la galina e ha lasciato per terra l'escremento. deforme, agg. i (e, të) shtrhombur del (dela, dei, dele) prep.art. kka, e, i, të demetrio, sm. Dhimitrë -i -itë democratico, agg. i (e , të) dhemokratik demolire, v.tr. (cfr.guastare) shkatarronja -va -úar dentatura, sf. (i denti) dhombët (i molari) dhombaghët dente, sm. dhoobë -i -it jésdrith ~ jesarith (AMK2) kaamë shkulu një thoombë, ho estirpato un dente. kaamë shkulu një dhombagh, ho estirpato un molare. dentro, avv. mbronda; te. bronda kupuzës / te kupuca dentro la scarpa. denunciare, v.tr. ngalessi(nja) -a -ur denutrito, agg (deperito) harósurë -i -itë (Gng.) deserto, sm. skretíra (Gng.) desiderare, v.tr. (cfr.volere) dúa, dásha, dáshur desiderio, sm. maahë -i -it (esclamazione) të vinjin maghe! ti vengono voglie! destino, sm. shoort -ia -ies destra, sf. (mano) door të (e)mbaarë door e miir; diáth (Rd.) detenuto, agg. i (e, të) dhilur deturpare, v.tr. ka shaanë (AMK6) di, prep. kka, i, të, e, i tia, të atía, di lui e saja, di lei i júajë di voi kka andehj; kkandé di là; mo shuumë, di più diarrea, sf. cigh -i -itë (RGN) diavolo, sm. (cfr. drago) diáh, diághi, diághit. shkeer, -a, -es. ke paar shkerat?.~ ke paar diáizitë?

hai visto i diavoli dicembre, sm. shini-ndrée -u -ut (RGN) diciotto, agg.num.card. tet-mbi-dhiét dieci, agg.num.card. dhiét dietro, avv.di luogo prapa prapa derës, - la porta. prapa shtupís, - la casa. difendere, v.tr. (cfr. tenere) mbanja -ta -tur ...piés differente, agg. i (e, të) ndrishurë (AMK6.Gl5) differenza, sf. ndrishimë -i -itë (AMK6.Gl5) difficile, agg. (cfr.grosso) i (e, të) trashë digiunare, v.intr. rrinja -ta -ur...éssuh (digiuno religioso) gjironja -a -úa(r) digiuno, agg. i (e, të) éssuh digiuno, sm. éssuh -ghi -ghit (religioso) gjirimë -i -it rrimi éssuh pësé bomi gjirimin rimaniamo senza mangiare perchè facciamo il digiuno dimenticare ,v.tr. harronja -va -úar -arsi,v.rifl. harroham -va -úar harrò! dimentica! të harrofsh, possa dimenticare dinanzi, prep. (cfr.davanti) kka hjpaara Dio, s.m. Ni-zottë (AMK7) Perendí -u -ut dipingere, v.tr. (nel senso di tinteggiare di bianco i muri di casa.) líanja -ta -ia(r) dipinto, agg. i (e, të) lía(r) dire, v.tr. (ng) thonja ~ thoomë, (vg.) tha, thoonë. thúe, dí; thúajë, digli; thúaja, diglielo diritto, agg. i (e, të) dréikjë (AMK7) discendere, v. intr. zdripinja (AMK6) discesa, sf. (in -) (vado giù) posht (AMK7) vete hjimbësë (AMK5) discolo, sm. sírkjuh -ghi -itë (RGN) disgiungere, v.tr. (dividere) ndanja, ndáita, ndaarë i ka ndaar, li ha divisi ndaji dividili disgrazia, sf. zdirrassë -i -itë

disgustare, v. tr. -arsi,v.rifl. shkjéha(m), u u shkja, shkja(r) disonesto, agg.. i (e, të) pa-ndeerë disonorare ,v. tr. nxiér ndérin dispari, agg. (soldi-) të shkókjura(t) dispiacere, v. intr. heimonja -va -úar (v.g.) (mi - ) më duket kéi (n.g.) disseccato, agg. (cfr.duro) i (e, të) thájëtur i (e, të) sterpúarë (Arg.) dhe i tháitur terreno secco fikji të thaata fichi secchi pa-újë senza acqua dissipare, v.tr. (cfr.spargere,disperdere) shpríshi(nja) -a -ur dissodare, v.tr. rimonja -va -úar distante, agg. (cfr.lontano) i (e, të) laark distruggere,v.tr. (cfr.guastare) skatarronja -va -úar shkatarrò! distruggi! dito, sm. gisht -i -it diverso, agg. i (e, të) ndrishurë (AMKK6.Gl.5) dividere, v.tr. ndanja -ta -aarë ndai! dividi! diviso ,agg. i (e, të) ndaarë dolce, agg. i (e, të) tomplh dolere, v.intr. ( mi -) dhímbamë, u u dhimba , -ur më dhemp komba mi duole il piede dolore, sm. hejimë -i -itë domanda,sf. piétur -i -itë (AMK) domandare,v.tr. (regge il dativo) píanja -ta -a(r) u kaam pía Andjughines ho chiesto ad Angiolina. domani, avv. menat ~ nésser nessirmenat domattina di dittë prapa due giorni fa nessimbroma domani sera déi, dopodomani paradéi, domani l’altro domenica, sf. e díal / të díalin,

e díala, e diales domestico, sm. shurbetoor -i -it domicilio, sm. mbáturit dondolare, v.tr. ninughissinja -a -ur donna, sf. (cfr. femmina) gra, graja, grajes (padrona di casa; Gng.) nikokjírë -e -esë (per animali) femur -a -es O’ leer një femur, një vaizë è nata una femmina; una bambina ka boonë një fémur; një vaizë ha dato ala luce una femmina, una bambina gra e lig ~ e likk, donna cattiva; donnaccia putoor -a -es, dono, sm. dhurtel -i -it (Rd) dopo, avv. pra pas pra vinja dopo vengo pas-mezdites dopo pranzo; dormire, v intr. fionja -ta -u(r) (imp.) fiò!

dormi! mus fió non dormire; dote, sf. pája e thitë (R.Gng. e RGN) dotto, agg. i (e, të) ditur dottore, sm. + jatró, jatrói, jatróit dove, avv. te ku te ku vete? dove vai? dovunque, avv. te gjith ánat; gjithëparu drago, sm. drek -u -ut due, agg.num.card. di dunque, cong.coord. poka duro, agg. i (e, të) thaatë i (e, të) ngurut (AMK7) E è, v.essere, (cfr. essere) ósht

e, cong. e; adhé(AMK7) ebbène,cong. miirë ebreo, sm. judhé -u -ut eccedente, agg. mo shuumë eccedenza, sf. mo shuumëtë eccedere, v.tr. bónja mo shuumë Ecce-Homo, sm. She burri eccelente, agg.. i (e, të) shuumë miirë eccelso, agg. + i (e, të) hipur eccetera, sm.indec. etijétrëtë eccetto, prep. (senza) pa ecco, avv. she eccòme, avv. e si gjò! eclissare, v. tr. -arsi ,v.rifl. u ngrizarem u u ngrizúa ngrizúarë eclisse, sm. grizárturitë ~ ngrizúarit ecumenico, agg. + i (e, të) jétës eczema, sm. úrth -i -itë (Gng.) ed, cong. e, edhé. edicola, sf. (sacra) kobuh -gha -es koniz -a -esë educare, v.tr. (cfr.imparare,insegnare) mbissonja -va -úar educato, agg. i (e, të) mbissúar educatore, sm. minjéshtrh -i -it egli, pron.pers. aí ~ aji; pl. atá eguale, agg. (cfr.uguale) si aí ~ si ají eh, inter. sii?! Ehi! inter. (ei tu!) oi ti! elce, sm. (cfr. leccio) ghitern -i -it eleggere, v.tr. (cfr.chiamare) hirres -ta -u(r) elemosina, sf. sevapë -i -itë (Gng.) elemosinare, v.intr. vete, vata -ur …ppë copa eletto, agg. i (e, të) hirritur ~ sirritur ela, pron.pers.f. aiò ~ ajò; pl. ató emotivo, agg. i (e, të) turpuruar entrare, v.intr. hinja -ta -ur hínja mbroonda io entro a casa hir mbroonda entra a casa kettë hínja mbroonda devo entrare a casa të hifsh mbroonda che tu possa entrare a casa

kute hitur entrando epidemía,sf. + ngjíturit epidemico,agg. kjë ngjitet epifania,sf. kapizímë -i -it (RGN) erba, sf. baar, bari -it (erbe non specificate) barara, (erba del cane) (Brl) baarëkjéni, e top.(AMK9) erica, sf. ríkji, ríkja, ríkjes; pl. ríkjet ermafrodito, agg. i (e, të) gjimës-graa erpete, sm. ngukji, ngunjia, ngunjes erpice, sm. krohar -i -it esca, sf. íshk -a -es escremento, sm. (umano) mut -ti -it (di bestie) (dei poli RGN) glaas -i -it pathëljihë (AMK3) esercito, sm. ústerë -u -ut (Rd.) esportare, v.tr. (portar fuori) kjéghi(nja) -ta -ur…priáshta esposizione, sf. + stúarit esposto, agg. + i (e, të) stúar espulso, agg. i (e, të) ngudhirtur (ALK) essa, pron.pers. aió ~ ajó pl. atá essere, v.intr. u jam, kjeva, kjon ti jé kjeve ai o’ kjev na jemi kjejum; kjémë jù jeni kjejit atà jan kj(ij)en të jeç i pugaat che tu sia ricco kettë jem mbroonda te mezëdíta, dovrò essere a casa a mecogiorno. essere, sm. (esistere, esistenza, vita) gjógh -gha -ghes essi, pron.pers. atá; ató esse, pron.pers. ató essi, “ atá esso, “ aí ~ ají estate, sf. ver -a -es (AMK) veera e diitë (AMK7) estirpare, v.tr. shkúli(nja) -a -ur estremità, sf. ngonjë -a -es (AMK) estero, agg. i (e, të) húahj (AMK7) estero, sm. të húahj (AMK7) età, sf. (gli anni) viétëtë eterno, agg. (che non muore) kjë ~ çë ngë des evitare, v.tr. (cfr. alontanare) shkanxonja -va -uar reshti(nja) (AMK9)

(cfr. alontanare) shkaptonja shkanxoje evitala / o kettë e shkanxoçë devi evitarla të të shkanxofshin che ti evi tino F fabbrica, v.tr. + stísinja -a -ur fabbro, sm. hekurar -i -it (AMK) faccia, sf. fákje -a -es ke një fákje e thaat hai una faccia tosta aji buur boon di fákje quel'uomo fa due faccie facile, agg. i (e, të) lee (AMK6; Gl.5) facoltativo, agg. (se vuoi) si ~ nge do facoltoso, agg. (cfr.ricco) falce, sf. drapur -i -it kucuneljhë -i -itë (AMK3) (modo di dire) ka një drapur! (fig.) le dice grosse! falciare, v tr. kúa(r)nja, korra, kúa(r) ~ koor falciatura, sf. të korvet falso, agg. (senza verità) i pa ertet fame, sf u’ ~ úja kaam u, ho fame

famiglia, sf gjáku, vatra (AMK7) famoso, agg. (conosciuto) i (e, të) njóhur fanciula, sf. váiz -a -es fanciulo, sm. diálh -i -it një diálh un – di diálara due - fanfarone, agg.. roonguun -i -it fanghiglia, sf. ppiil, ppila, ppiles

báita ~ bahjëtë -ta -të fango, sm. boot -a -es7 fangoso, agg. i (e, të) ppiluz fantasma, sm. shpird -i -it fare, v.tr. bonja, bora, bon bói nxitu! fai presto! ka bon nxitu ha fatto presto bora likk feci male. bora miir feci bene kettë boç miir devi fare bene të bofsh(ti)nteri miir, che tu possa fare sempre bene. farfala, sf. papajíl -a -es kukurdí -a -es (RGN) flëturë -a -esë (Gng.) farina, sf. míah, míahëtë, míahëtët (fior di - ) paghëm -a -es ( - di seconda setacciata) pupilë -a -es míahëtë o’ të baardh, la farina è bianca. buuk míahi, pane di farina fariseo, sm. farisé -éu -utë fascia, sf. (per bambini) farkjéjë -a -es fasciare, v.tr. mparkjossi -va -u(r) mparkjó ató diálh fascia quel bambino. kettë mparkjóç devi fasciare mparkjóje fascialo të të mparkjófshin kríetë che ti possano - la testa kute mparkjóssu(r) fasciando fascina, sf. (di legna secca, minuta da bruciare) shkarpa, shkarpat fastidio, sm. heimúarit fastidire, v.tr. heimonja -va -úar ke já të më heimóçë? Ec fantetónd! sei venuto ad infastidirmi? Vai per i fatti tuoi! sot ke já e më ke heimúa, leem të veer, múa, ec fantetónd!

oggi sei venuto ad infastidirmi, lasciami stare, vai per i fatti tuoi! fato, sm. ( cfr. destino) faan -i -itë fava, sf. baath -a -es ke ngroon baath? hai mangiato fave? né, kaam ngroon baath pa krie, baath të çara… si ho mangiato fave trite favo, sm. krohar -i -it favola, sf. purragh -e -es facoletto, sm. shkamandil -i -it me jéppë një shkamandil? me lo dai un - e ke shkamandilin? ce l'hai il - ? sa shkamandile! quanti facoletti! shkamandili ósht i kukjë il – è rosso. febbraio, sm. frevaar -i -it febbre, sf. éth, éthia, éthies (AMK7) fede, sf. (cfr.nipote) (m)bees, (m)bessa, (m)beses fedele, agg. i (e, të) me (m)bees fegato, sm. murshí e zeez (AMK9)(RGN) felce, sf. fíar -i -iit felice, agg. i (e, të) lum -i -it femmina, sf. graa, graja, grajes ghrúa, ghrúe, ghrúes(AMK) (per animali) fémur -a -es femminile ,agg. + i (e, të) femuroor ferire, v.tr. lavossinja -a -ur (ALK) ferita, sf. lavoomë -i -itë (ALK) ghrevor (AMK7) fermare, v.tr. kjindronja -va -úar kjindró, fermati fermata, sf. + kjindrúarit fermentare, v.intr. (nel senso di bolire) zíanja -ta -arë musti zían, il mosto fermenta, (cfr.alzarsi) (cfr.lievitare) fermo, agg. i (e, të) kjindrúarë ferrare, v.tr. (mettere i ferri) vonja hekurat ferrato, agg. (con ferro) i (e, të) me hekur ferreo, agg. i (e, të) si hekur

ferro, sm. hekur -i -it hékur kali, ferro di cavalo hékur gariúri ferro di asino (ferro di cavalo da Gng.) petikua, petikoi, petikoit; pl. petikonjit ferrovia, sf. (via ferrata) udh hékuri fertile, agg. (ricco di frutta da Gng.) karpobugattë festa, sf. kromët -a -es(AMK2-6) fetente, agg. i (e, të) shkjarë fetido, agg. i (e, të) kjéjëbur fetore, sm. vroomë -i -itë (AMK3) fetta, sf. theel -a -es një theel buk, una - di pane. fettuccia, sf. (cfr.nastro) fluturakë -u -ut (AMK.ant.) fiaba, sf. purrah -gha -ghes fiacco, agg. (cfr.stanco) fiaccola, sf. dhedhë -a -es fiamma, sf. flakë -a -esë (Gng.) fiammifero, sm. shkrehër -i -it (AMK7) fiato, sm. frimë -i -itë (Gng.) ficcare, v.tr. ngúli(nja), ngula, ngulu(r) fico, sm. fikk -u -ut kaam ngroon një fikk, ho mangiato un - kaam ngroon fíkji, ho mangiato fichi kaam ngroon fíkjit, ho mangiato i fichi koombë fikjë~fiku, pianta di - (fiorone di fico) bot -a -es fidanzarsi, v.rifl. (farsi sposo) boham dhondar (farsi sposa) boham nusse fidanzata, sf. nus -a -es fidanzato, sm. dhondar -i -it fidato, agg. (con fede) + i (e, të) me bees fiducia, sf. bees -a -es kaam bees, ho - (DpgP) fiele, sm. feh -ghi -ghit fieno, sm. fen -i -it sanúa, sanói, sanóit (AMK3) figliare, v.tr (detto per animali). píel, piéla, piélu(r) ka piél déla e ka boon një kjénkjë, ha figliato la pecora e ha fatto un agnelo figlia, sf. bijë, bija, bijes

figliata, sf. + të piélurit figlio, sm. biir, biri, birit filare, v.tr. tiri ~ teri(nja), tera, tíar filato, sm. të tíeritë filatoio, sm. (cfr.fuso) bosht -i -it filatura, sf. të tíeritë filo, sm. pee(një), péu, péutë / pee, peenji, peenjit; pl. peri finalmente, avv. + ppë të sóssurit finchè, cong. njér çë ~ kjë fine, agg. (cfr.sottile) i (e, të) hoogh fine, sm. sóssuritë finestra, sf. dritezoor -a -es (AMK7) finire, v.tr. (compiere) sóssi (nja -a -u(r) sosse! finiscila! finito, agg. i (e, të) sossur fino, prep. (sino) njér fino, agg. (fine,sottile) i (e, të) hooghë finocchio, sm. murahj -i -itë finora, avv. njer nani fintantochè, cong. njér çë ~ kjë fiocco, sm. (fiocco di neve) fiét bórie fiore, sm. lulë ~ e –a -es fiorire, v.intr. (cfr. gettare) shtinja, shtura, shtun + lulíssinja fiorone, sm. (di fico) bot -a -es fiume, sm. purró, purroi, purroit lum, lumi, lumit flaccido, agg. i (e, të) ljappë (Gng.) focaccia, sm. (-ina) karveluçë -e -es shtipur -i -it (focaccia con ciccioli) bukëvale (AMK9) focolare, sm. vatrë, vatra, vatres; pl. vatre(AMK) focoso, agg. (con fuoco) me ziárhë foglia, sf . fiét, fiéta, fiétes foglio, sm. fiét -a -es foletto, sm. ghaghurél -i -it (v.Etn. op.del'A.) fondare, v.tr. stissi(nja), stista ~ -sa, stitur ~ -sur (AMK-Gl.5) fondente ppr. çë jósset fondere, v.tr. jóssi(nja) -a -ur (-ersi ) v. rifl. jóssam,u u jóssa, jóssur

dérdhi(nja) -a -ur (Lr.) fondo, sf. bith -a -es thelb -i -it (Gng.) fontana, sf. kronjë -a -esë (AMK;Gl5) forbici, sf grishoor -a -es pl.. grishorët forca, sf. dhikrián -i -it (v.Etn. op.del'A.) forchetta, sf grep -i -it (AMK7) forfora, sf. floth -a -es (Gng.) (crosta nela testa dei neonati) zbúkuza formaggio, sm. (cfr. grattare, grattugiare) diáthët -i -it déja nçikk diáth, vorrei un po' di – diáthët më purkjén, il - mi piace o’ diáth délie, è - pecorino o’ diáth lópie, è - di vacca (v. etn. op.del'Aut.) formica, sf. milingonjë -a -es (RGN) forno, sm. furh -i -it forse, avv. mundë jérë ~ boot jérë forte, agg. i (e, të) fukjissem (AMK7) forteca, sf. burg -u -ut (AMK7) fortuna, sf. (si usa solo in senso negativo) shoortë, shortie, shorties biaré ~ biraré çë magha shortë çë ke passur! figliuola che cattiva fortuna nera che hai avuto! (in senso positivo) fan -i -it; pl. -e fortunato, agg. i (e, të) fánem (AMK) forza, sf. fukji -a -es (AMK7) fossa, sf. ghroopë -a -es ~ groopë -a -esë fotografia, sf. kóniz -a -es fracassare, v.tr. (fare a peci) bonja, copa, copa fracido, agg. i (e, të) kájibëtë fragile, agg, (che si rompe) çë ~ kjë çahet fragola, sf. framoz -a -es dréthez -a -es (AMK3) frantoio, sm. trappit -i -it frassino, sm. vrínkjë -i -itë frate, sm. kalojar -i -it (AMK) fratelastro, sm. (di mamma) vugha mómie (di papà) vughá tátie fratelo, sm. vugha -u -ut jim vughá,

mio - i vugháu të atía, suo - jit vughá, tuo – vugháu ióni, ~ joni nostro - vugháu júahj, vostro - vugháu i tire ~ të atirve, loro - fraterno, agg. (come fratelo) si vughà (come frateli) si vughezara frattanto ,avv. (in questo tempo) te ki mott (in quest'ora) te kió heerë (in quel'ora) te ajó heerë freddo, agg. i ( e, të) stohëtë i (e, të) ngri ~ ngrirë (RGN) boon titim ~ boon ngri fa freddo fregare, v.tr. (cfr.strofinare) furkonja -a -úa(r) fregola, sf. (dela vacca) mah, maghi, maghi (dela scrofa) suva (del'asino) foja fremere, v.intr .(cfr.tremare) dridham, u u dridha, dridhur friggere, v.tr. diganissi(nja, -a, -ur frittela, sf. pétuh, pétugha, pétughes (modo di dire: senza darle importanza) e ke loon si nj pétuh, l’ hai lasciata come una - fritto, agg. i (e,të) diganissur frole agg. (cfr. morbido, soffice,vaporoso i (e,të) kaharë (AMK3) fronte, sf. (le fronti) baaghët më dhóombënjin baaghët, mi duole la – fruttificare, v.intr. ngjaloft (Dr. da Bala) frutto, sm. (in genere) karpó -ói -óit (AMK3) fucile, sm. gukazezë, -a, -es (Gr.) fugare, v.tr. prizonja, -va, -úar fuggiasco, agg. i (e, të) prizúar i (e, të) ikur (AMK6; Gl.5) fuggire, v.intr. jíki(nja), jíka, jíku(r) fuliggine, sf.(le -) fughíjinat zirrë -i -itë (Gng.) fulmine, sm. Rrëfeja (Gng.) fulvo, agg. (rosso) i (e, të) kukjë fumare, v.tr.intr. kamnissinja -a -ur (AMK7) fumo, sm. kamnua -oi -it (AMK7)

rrimë -i -itë (AMK3) fune, sf. (cfr.corda) tehj~tejë, teji, tejit (fune grossa) honatarunë ~ fonatarun (AMK5) funerale, sm. (portare con dignità) siélurit (Ktt.) fungo, sm. kupurdh -a -es. pl. kupurdhat (varietà di funghi) mukkjarughe

bukughale (fungo secco usato per accendere con l’acciarino) íshk -a -es fuoco, sm. ziárhë, ziárri, ziárrit fuori, avv. priáshta (modo di dire) jásht kka neve!

lontano da noi! fusa, sf. ( - del gatto) gropiçë -a -es (AMK3) maça boonë grópiçatë la gatta fa le fusa maça girrían il gatto graffia fuso, sm. boosht, boshti, boshtit G gabbiano, sm. lumbaarth -a -esë (AIM) galantuomo, sm. buurh i miir galetto, sm. gjél (arelë) galina, sf pul -a -es thelooz -a -es (AMK7) (voci per chiamare la galina) .. kuur, kuur, kuur...mia.... piçiarè, piçiarè, piçiarè. e i pulcini. çiçe, çiçe, çiçe galo, sm. gjél, gjéli, gjélit

(ermafrodito) ghaloffë -i -itë (canto del - ) kikirikú

gamba,sf. kofsh -a -es gancio, sm. (del fuso) greppë -i -itë (AMK3) (in genere) groppë -i -itë garofano, sm. rodhostanë -a -es (ALK) gatta, sf.m. (cfr. fusa) maçë -a -es (gatta morta) maçë e dekurë gaca, sf. (v. pica) grish -a -es gelato, agg. i (e, të) akuli (AMK7) gelosia, sf. cilj -ja -jesë (A.Arc.) gelso, sm. moon, moni, monit (frutto) monez, monaze, monazes pl. moneza gemelo, sm. jémbulë -i -itë (AMK3) generazione, sf. (cfr.seme) genero, sm. dhondar, dhondarri, dhondarrit gengiva, sf. çunjë, çunja, çunjesë pl.çunjatë (AMK3) genitali, sm. (del'uomo) kaar -i -ìt roçëkë -u -ut (dela donna) pidh -dhi -dhit genitore, sm. prind -i -it; pl.prinderat (AMK7 prënd -i -it; pl. prëndettë (AMK3) gennaio, sm. jennar -i -it kundimi (AMK3) gente, sf. gjindë, gjindie, gjindiet gentile, agg. i (e, të) hoogh i (e, të) bujarish; hool (AMK7) germogliare, v.intr. shtíe -ta -un shpihet (AMK7) germoglio, sm. (kal.) jettun, -i -it gesso, sm. jic -i -it gestante, agg. e sf. me baar gesto, sm. sing -a -es gettare, v.tr. shtinja, shtura, shtun (ng.) shtitur kettë shtinja devo - mos~mus shti non – shtíe gettalo të të shtifshin kka një timbë

che ti possano - da un dirupo... ísha çë shtía újit stavo gettando l'acqua; kute shtun újë fijítëhj gettando l'acqua parlava shti, shti.. getta, getta.. ghiacciolo, sm. kjatroh -ghi -ghit ghianda, sf loondë -a -es (calice di ghianda) ghalof -i -it ghiro, sm. jér -i -it già, avv. (un tennpo) një heer (fin d'ora) njer naní giacca, sf shumbrajinë -i -it (AMK7 shambregh -i -it (AMK3: A. Arc.) (Puh. significato di straccio:RGN) giacehè, cong. pësé giaciglio, s.m. (dei poli) mazun -i -it (luogo dove le galine depongono le fulun -i -it gialo, agg. i (e, të) veerdhë giardino, sm. (orto) kopësht -i -it livadh -i -it (AMK7) perivoljhjë (AMK3;A.Arc.) ginestra, sf, (v. etn. op. del' A.) shpart -a -es ginocchio, sm. gjuú, gjúri, gjúrit më dhemp gjúri mi duole il - më dhómbënjinë gjúnjitë mi dolgono le - giocare, v. intr. (cfr. saltare) looz, loza, lúa(r) lúanja -ta -úar brédhënja -a -ur giogo, sm. juvilë -i -it (Ang.) zighó -oi -óit (AMK6; GL.5) gioia, sf, gaz; haree -a -es (AMK7) giornaliero, agg. (ogni giorno) nga dita giornata, sf. diít, dita, dítes miir diitë, buon giorno te ajó diitë ure… in quel giorno io… diitë pë diitë, giorno per giorno nga diitë,

ogni giorno diitë prapa, giorni addietro çë do diit prapa alcuni giorni fa gjith dítinet tutto il giorno dítinet durante il giorno te këtá diítë in questi giorni me dítinet col giorno dítinet e jávës jaan: i giorni dela settimana sono: të hoon ; të márriin; merkurr; të prónten; të énjita; të shtúnin; edíala (da Ang.) (giorno festivo) kromëtë -a -esë (AMK) giovane, sm. (dala pubertà al matrimonio) kupil -i -it; pl. kupihjët giovedi, e énjita giovenca dem -i -it (RGN) giù, avv. posh; po giubbetto, sm. (dele donne, cfr. corpetto) ciljónë -i -it (AMK3) Giuda, sm. Judh giudizio, sm. (cervelo) truu, truut, trutët giudizioso, agg. (con cervelo) me truu giugno, sm. gushtë -i -it kjérëshuri ~ theristin (AMK3; A.Arc.) giumenta, sf. (cavala da sela) kal -a -es giumento, sm. kal -i -it giunco, sm. vrinkjë -i -it vudhë -a -es giungere, v.intr. (cfr.vivere) rronja -va -rroon ka rroon è arrivato kettë rronja nxitu dovrò - presto të rrofsh nxitu che tu possa - presto... kute rroon, arrivando rre! arriva! giurare, v.intr. varëbesinja -a -urë. (AMK3; A.Arc.) E

giusto, agg. i (e, të) likjihj (AMK7) girare,v. tr. këthenja -a -úarë (Gng.) giro, sm. këthemë -i -it (Gng.) gli, pron. (a lui) i (të) atia (a lei) e (të) assaja i kaam thoon, gli ho detto i kaam kurkúa, gli ho chiesto kaam thoon atía, ho detto a lui kaam kurkúa atia, ho chiesto a lui gloria, sf. + hje -a -esë goccia, sf. pikk; pika; pikes gocciolare, v.tr. intr. riéth, rijídha, rijídhu(r) vúca riéth il barile gocciola vúca rijithëhj il barile gocciolava godere, v. tr. trashighonja -va -úar (Gng.) gola, sf. kjaffë -a -es griljacë -i -itë (Gng.) gomito, sm. burruli -i -itë gomitolo, sm. loombësh -i -it gomma, sf. loom -a -es gora, sf. luc -a -es governo, sm. (stato) kjaverrí -a -esë (AMK6; G1.5) graffiare, v.tr. shinonja -va -úar(AMK6) -arsi, v.rifl. shinohëtu (AMK6) (graffiare faccia e strappare capeli) skjíram; u u skjera; skjar (Puh) carrissamë -a -urë grammo, sm.. dram -i -it granaio, sm. (scantinato, magacino) (dal greco ) katohj -i -it grande, agg. i (e, të)math pl. .meeth i mbudhenjë (AMK4-5) grandinare,v. intr. bbíe bréshur(AMK7) grandine, sf. breshur -i -itë (AMK7) kúkulj -i -itë (AMK3) grano, sm. gruur, gruri, grurit (pula) júshka granonone, sm. (cfr.granturco) ndian -i -it krokomeljë -i -itë (Rd.;ALK) me míahët të ndiánit boohet kjúghin, con la farina di - si fa la polenta. grappolo, sm. (d'uva.) rroomb, rroombi, rrombit

grasso, agg. (cfr. pingue) i (e, të) majum (il pingue) i májumi grasso, sm. (sostanza animale) të líar kumdím -a -es saím -a -es buuk me kundím pane con - një theel buuk e líar me vahj o me kundím una fetta di pane spalmata con o1io o grasso. grassone, agg. e sm./f. maimaron -i -it (nel senso di grosso) i (e, të) traash grata, sf. ghrad -a -esë (A.Arc.) grattare, v.tr. krúanja -ha -úa(r) -arsi, rifl. kruham -ha -a(r) krúham mi - kruhu! grattati! krúhet si - o krúa si è - krúaje grattalo të të krúhëshin che ti possano - kute krúa kríet fiitëhj parlava grattando la testa - grattugia, sf girríeja grattugiare, v.tr. girríanja -ta -a(r) girríanja diáthëtë - il formaggio gratuito, agg. pa-pagua grave, agg. (cfr. agonicante) i, e roondë (AMK9) gravidanza, sf. (nel senso di pancia) kjeghin miir burkun porta bene (la pancia) gravidanza. gravido, agg. me baar i (e, të) roondë(AMK9; AS .Kund.Ent.) graziosa, agg. i (e, të) aidhíar sf. aidhí -u -ut grecale, sm. (vento) grekagh -i -it greco, sm. (punto cardinale) ghrikjë -u -ut (AMK) grembiale, sm. vandiljë -i -itë (AMK3)

próhur -i -itë (RGN) gridare, v. intr. (chiamare a Puh.) (s) ~ thirreesë -ta -urë (AMK7) grilo, sm. . karkalec -i -it groppa, sf. vith -a -es (AMK) grosso, agg. i (e, të) trash grotta, sf. (g) ghroop -a -es gualcare, v.tr. (cfr.filare) íanja, íata, íar gharghalissinja -a -ur (filare con il fuso) tíri tía tíar gualchiera, sf. (telaio) (gh)arghalí -a -es guancia, sf. fakje, fakja. fakjes pl. fakjet kappëkalja -i -it (Gng. ALK) guardare, v.tr,. vrénja, vreva ~ ta, vretur (cfr. conservare) rúanja, rúata, rúar vre guarda vreem guardami vreham mi guardo më vreen mi guarda e vrenja la guardo i vrenja li guardo guardia, sf. ruetaar -i- it (AMK) guardiano, sm. ruetar -i -it + loopaar -i -it (- di vacche) + dhiar -i- it (- di capre) + delaar -i -it (- di pecore) guarire, v.intr. shironja, shirova, shirúar të shirofshe che tu possa - o shirúa è - shiróomë guariscimi shiróje guariscilo / a shiroó! guarisci! guastare, v.tr. shkatarronja -va -úa(r) shkatarróje guastala shkatarró

guasta guasto, agg. i (e, të) shkatarrúa guerra, sf. luft –a –es (AMK7) guerreggiare, v.intr. luftonja(nj) –va -úar(AMK7) gufo, sm. gjigjonë -i -it ghurghulé -a -esë guidare, v.tr. síel -a -ur (AMK7) fólinja, fóla, fólë(ur) I Iddio, sm. (a Palagorio s'identifica con Cristo) Krisht -i -it ieri, avv. dié promë ieri sera një dítiz ieri l'altro dié te mezëdita ieri a mecogiorno dié me dítinet ieri con il giorno nessimbromë / a domani sera nésser domani il, art. det. sing. m. i, e, të, a, u, iluso, agg (cfr. ingannato) i (e, të) nginjar iluminare, v.tr. dritttëzonja -va -úar (RGN) imbastire, v.tr. (cfr. rammendare) (a)rnonja -va -úa(r) imbiancare, v.tr. lianja -ta -a(r) imbrattare, v.tr. (di nero) nxinjat -a -urë -arsi, v.rifl. nxihem, u u nxihem, nxitur i nxitur tinto di nero (trasl.) i nxituri ti! disgraziato, svergognato! imbucatare, v.tr. (acqua calda con cenere) bonja…ghissín; -a -esë imbuto, sm. hóni, honía, honíes (AMK5) (v. etn..Gng.) immergere, v.tr. (cfr. intingere) njomi -a -u(r) njómë péndin intingi la penna

njómu! immergiti! immobile, agg. (che non si muove) çë ngë tundet immondizie, sf. driz -a -es (AMK6; Gl.5) pióhj (AMK9) immortale, agg. (che non muore) çë ngë deesë impagabile, agg. (che non si può pagare) çë ngë muund paguhet imparare, v.tr. mbissonja -va -úar mbissó! impara! impareggiabile, agg. (di cui non ce ne sono più) çë ngë jaanë mo imparentare, v.tr. bohamë gjirí impastare, v.tr. trazonja -va -úa(r) trazó! impasta! trazonja míahëtë me úji impasto la farina con l'acqua trazonja míahëtë me vahj impasto la farina con l'olio trazonja míahëtë me staffídhe impasto la farina con uva passa (in parentesi, suono appena accennato, quasi nulo) kaamë trazúa(r) gjithë dítinet ho impastato tutto il giorno kaamë trazúa(r) njer te miesënáta ho impastato fino a mecanotte kettë trazonja nessirmenat nxitu… devo impastare domattina di buon'ora… kaamë trazúa(r) búkin ~ karvelet ho impastato il pane kaamë trazúa tumacëtë ho impastato la pasta impastato, agg. i (e, të) trazúar impaurire, v.tr. trombi -a -ur -rsi,v.rifl. trómbam -a -ur trombu! impaurisciti! të trombi t'impaurisco trombum! impauriscimi. impaziente, agg. (senza tempo) pa-nge (senza pace) pa-dukkë impeccabile, agg. (senza peccato) pa-munkat impeganre, v.tr. (cfr. promettere) tashki, tasëka, tassu(r) impenetrabile, agg. (che non si passa) çë ngë shkohetë

impiccare, v.tr. viri -a -iérë ~ -u(r) impossibile, agg. (che non può essere) çë ngë muundë jéerë impotente, agg. (che non può) kjë ngë muunë imprecare, v. intr. (cfr. bestemmiare) nomi -a -ur sa nomë! quante imprecazioni mus ~ mos nomë! non imprecare! imprestare, v.tr. húanja...-ta -úar improvvisamente, avv. (nel senso di :senza saperlo) pa të dihet (idem :ad un tratto) gjith te një heerë (idem: presto, presto) nxitu nxitu in, prep. (apud) te (in) ndë te shtupia; ndë shtupia presso casa; in casa inalzare, v.tr. ngrenja -va -ur incamminarsi, v.rifl. u nissem , u u nissa, nissur (AMK7) incancelabile, agg. (che non si toglie) kjë ~ çë ngë nxiret (che non esce) kjë ~ çë ngë deelhë incannare, v.tr. mbionja -a -úar…massurët incannatoio, sm. anemë -i -it incantato, agg. (senza parola) pa-fialë incendiare, v.tr. (mettere fuoco) vonja….ziárh incendio, sm. (cfr. fuoco) ziárhë -i -it incenerire, v.tr. boham…hi incensare, v.tr. (cfr. adulare) vandonja -a -úar incensiere, sm. nçenxer -i -itë incenso, sm. nçenxë -i -it livan -i -it (ALK) incinta, agg. me baarë includere, v.tr. (mettere insieme) vonja ~ vunja baashk incolare, v.tr. ngjítinja -ta -ur (RGN) incolpare, v.tr. (essere in colpa) u stessi -a -urë thúe se stessin ají di' che lui è in colpa incolume, agg. (cfr. integro) i (e, të) toorë incombustibile, agg (che non brucia) çë ngë diiget incominciare, v.tr. zonja -va -zoon ze fiil (AMK7) ze! incomincia! incomprensibile, agg. (che non si capisce) çë ngë digohet incompreso, agg. (non capito) pa- i (e, të) digúar

incontrare, v.tr. ndandinja (AMK7) përkjékinja, përpokja í-~ përpoka -ur (AMK10) (RGN) e kaam përkjéku(r) l'ho incontrato incontro, sm. përkjékurit (AMK10) incoronare, v.tr. (mettere la corona) vonja…kurorë incorreggibile, agg. (che non si può) çë ngë muhet incrocio, sm. krikjë -i -it indebitare, v.tr. bonja…ditir indefinito, agg. pa- sosur indicare, v.tr. (mostrare) stonja -va -úar sto! mostra! stoje mostralo stoja mostraglielo indicibile, agg. (che non si dice) çë ngë thuhet indietreggiare, v.intr. (andare indietro) vete prapa indovinare, v.tr. pandehinja -a -ur (AMK3) indietro, avv. prapa infelice, agg. i (e, të) míar (povero) i (e, të) shkreetë inferno, sm. pis -a -es (AMK7) infettare, v.tr. gjinja -a -ur infornare,v.tr. mpurnissi(nja) -a -ur mpurnissi búkin inforno il pane mpurnissi karvelet inforno i pani infradiciare, v. tr. v.rifl. kaibam -a -ur ingannare, v.tr. nginjenja -va -a(r) nginjé! inganna! ingannato, agg. i (e, të) nginjar ingegnoso, agg. (che sa fare) çë di të boorë inginocchiarsi,v.rifl. piljingusem -a -urë (AMK6) inginocchiato, agg. i (e, të) pringunjuru (AMK3) ingravidare,v.tr. ljisinjë -a -ur (AMK3)

insegnamento, sm. mbissimë -I -it (AMK6; Gl. 5) insegnante, sm. dhashkalë -i -it (AMK7) insegnare, v.tr. mbissonja -a -úar inseguire, v. tr. (minacciando) kanossi(nja) -a -ur(r) insieme, avv. e prep. baashk anamesë (AMK7) insipido, agg. (senza sale) pa-krip insolente, agg. (faccia dura) fakjethaatë insudiciarsi, v.rifl. nxihem -a -urë insultare, v. tr. dhinonja -va -úa(rë) insultato, agg. i (e, të) dhinúa(r) intanto, avv. ndë amesa (AMK6;Gl.5) intatto, agg. (non toccato) pa-i (e, të) ngaarë inteligente, agg. (con cervelo) me truu interno, agg. (di dentro) kka mbronda i (e,të) mbrondihj (AMK6; Gl. 5) intero, agg. i (e, të) toorë intestino, sm. zoorh -i -it; pl.zorrët intingere, v.tr. njomi -a -ur (mi -) njomam -a -ur inutilmente, avv. áthunë (AMK7) invece, avv. (al posto di…) ndëvendo (AMK3) inverno, sm. dimur -i -it o' dímur è inverno kkuur vién dímuri bie boora

quando viene l'inverno cade la neve. invidiare, v.tr. (buttare l'occhio) shtinja siinë invincibile, agg. pa- i (e, të) mutur ~ mundur invisibile, agg. (che non si vede) kjë (~çë) ngë shihet (che non di mostra) kjë (~çë) ngë duket invitare, v.tr. ftonja -va -úar (AMK3) invito, sm. ftúar -i -it involucro, sm. ( anche in generale) fëludh e kjépes (ShMtr.) ipocrita, sm. (con due facce) me di fakje irrealicabile, agg (che non si può fare) çë ngë boot ~ mund boohet irremovibile, agg. (che non si muove) çë ngë tundet io, pron. pers. Úre irrigare, v.tr. (cfr. abbeverare) putissi(nja) -a -ur putissi kópështin irrigo l'orto putissi ghariúrin abbevero l'asino. isola, sf. nisí -a -es (ALK)

istruito, agg. i (e, të) mbissúar istruttivo, agg. çë mbissoonë italiano, agg. i (e, të) litirë sm./sf. lití -ri -it // lití -a -es L la, art. sf. sing. a nus (indeterminato) nusa (determinato) là, avv, atié ~ atijé//kitié ~ kitijé tu ti jé bóhu mo tutié fatti più in là o' mo tutié è più in là labbro, sm. (muso in generale) buz -a -es laccio, sm. lakk -u -ut lacrima, sf. (solo al plurale) loot, lootët ka siitë (të) piota me loot ha gli occhi pieni di lacrime. ladra, sf.sm. viedhatar -a -es; viedhatar -i -it laggiù, avv. atié poshë; atié po lama, sf. sheerë -ra -es sherra e thiikës la lama del coltelo lamentare, v.tr. (degli animali) uluronj -va -úarë (AMK) - rifl. ulurossemë kúçëku ulurossin liikë il cane si lamenta male. lamento, sm (funebre) vaitim -i -itë (AMK6) lampada, sf. driitë -a -es ghumerë -a -es (Kal.) lampadina, sf. + linaar -i -it lana, sf. leshë -i -it o' leshi è di lana sa leshë quanta lana një mandielë leshi un mantelo di lana.

lanterna, sf. + linaar -i -it (v.g.) (ng.)(Kal.) ghintern -a -es lardo, sm. praak -a -es një praak derku - di maiale largo, agg. i (e, të) djler (AMK7) i (e, të) gleer (AMK10) lasciare, v.tr. lonja, loova ~ leeva, loonë leemë! lasciami! të të lofshin veet! che ti possano lasciare sola! lasciato, sm. të loonëtë lassù,avv. atié ~ atijé la // kitié ~ kitijé la latte, sm. kjúmështë -i -itë kjúmështë të ngroohët latte caldo kjúmështi o' i ~ (të) ngroohët il latte è caldo kjúmështë ghariúre latte di asina kjúmështë dhíe latte di capra kjúmështë lópie latte di vacca me kjúmëstin boohet gjiza e diáthëtë con il latte si fa la ricotta e il formaggio (latte solidificato, ricottato) ljinjitu (AMK6) (primo latte dopo il parto) kughoshtrë -a -esë lattuga, sf. marrul -a -es laurea, sf (cfr.lauro) dhavin -a -esë lauro, sm. dhavin -a -esë lavare, v.tr. lanja -ta -aar lai! lava! të të láfshin fákjen! che ti possano lavare la faccia! lavatoio, sm. she -a -es vete te shea vado al lavatoio lavorare, v.intr. shurbenja -ta ~ -va -íar shurbé! lavora! lavorato, agg. i (e, të) shurbíar lavoratore, sm. shurbetoor -i -it sf. shurbetoor -a -es (operaio) vepëraarë -i -it (AMK7)

lavoro, sm. shurbes -i -it ( A Palagorio ha assunto il significato di defecare) laceruola, sf. (frutto) maraz -a -es laceruolo, sm. (pianta) kombë marazi le, art. det. fm. pl. atë nusë sposa nussatë le spose leccare, v.tr. lupinja -ta -ur lupí! lecca! kettë lupinja tajurin devo leccare il piatto

të të lupifët një kuçëkë! che ti possa leccare un cane! leccato, agg. i (e, të) lupitur legare, v.tr. dhili(nja) -a -ur dhile! legalo! o' i dhilur è legalo dhilu legati dhílumë legami kettë dhíletë bisogna legare kettë e dhílëmi bisogna legarlo/a kettë i dhílëmi bisogna legarli. legato, agg. i (e, të) dhílur legge, sf. ligjë -ja -jesë (AMK6; Gl.5) leggere, v.tr. dhiovasinja -a -ur (AMK7) legna, sf. dhrú, dhrutë, dhrutëtë pl. dhrúnjë, dhrúnjit, dhruvetë dhrutë jaanë të thaata la legna è secca lei, pron. f. pers. ajó, ató lembo, sm. (cfr. peco) coopë -a -es nji coopë kjaghie ~ kjagh un peco di cielo një coopë cohie ~ coh un lembo di vestito. lemme, avv. daal e daal lendine, sm. frijë, frije, frijetë

(uova di pidocchio) ve morrie lenticchia, sf. lathur -a -esë(AMK6-7) lentiggine, sf. pik -a -es lentigginoso, avv. pika pika lento, agg. (mole) i (e, të) njóm lenzuolo, sm. sandoonë -i -itë lepre, sf. ghepur -i -it letame, sm. (terra grassa per vasi da fiore) kropë, kropijë, kropijit lettera, sf. lipush -a -es (AMK) (a Palagorio ha assunto il significato di ricorso) ghipush -a -es letto, sm. shtraat -i -it levatrice, sf. lehon -a nes (Gang.) li, pron. pers. m. pl. di 3^ pers. loro i, atá i kaamë paarë… li ho visti i sheeh? li vedi? i ke hirritu(r) ~ sirritu(r) lì, avv. di stato in luogo e moto a luogo.in quel luogo. atié ~ atijé; kitié ~ kitijé lievitare, v.intr. (levitare, cfr. alzare, fare, fermentare) ngrihetë árdhet brumi ngrihet (la pasta) il lievito lievita lievito, sm. bruum -i -it limone, sm. lumí -ia -es (AMK7) lingua, sf. gjuh -a -es linguistico, agg. i (e, të)giluhoorë (AMK6;Gl.5) lino, sm. li -u -ut një kumish líu una camicia di lino liquefare, v.tr. e rifl. jossi -a -ur; jossem -a -ur liquirizia, sf. ghurghuriz -a -es lisciva, -via, sf. ghissí -a -es litigare, v. intr. zoham -va -oonë zoohu! litiga! lo, art. m. i burr uomo burri l'uomo località, sf. vendë -i -it lodola, sf. kukuját -a -esë loglio, sm. (trovasi misto nel grano e nel'orzo) égjer -a -esë (RGN) logorare, v. tr. grissi(nja) -a -u(r)

logoro, agg. (cfr. consumato) i (e, të) grissur lola, sf. (pula che avvolge i chicchi dei cereali) jushk -a -es lontano, agg. i. (e, të) laark loro, pron. pl. m. e f. atá luce, sf. driitë -a -es lucerna, sf. (ng.) ghumeer -a -es (vg.) liinaarë -i -it luglio, sm. lujë -i -it djunjét -i -itë (RGN) lui, pron. pers. m. sing. 3^ pers.:esso, aí ~ ají¸ ató vién aí viene lui viétetë aí rimane lui (s) hirritë ató

chiama lui lumaca, sf. marroc -a -es luna, sf. hon(iz) -a -es ka shpitúa hóniza è spuntata la luna ka daal hóniza è spuntata la luna gjimësë hónizie meca luna hóniz e pióttë luna piena hóniz e re luna nuova. lunare, agg. hónizie lunatico, agg. e sm (con la luna) me hónizin; me hónizen lunedí, sm. e hoonë -a -es lungo, agg. i (e, të) gjattë lungo, prep. mbaan; për të gilatë (AMK7) luogo, sm. vend -i -it lupa, sf. uhjkë, uhjke ~a, -es lupino, sm. lathuru -a -esë; pl. lathuratë (AMK3) lupo, sm. úhjkë -u -utë lurido, agg. i (e, të) shkjiar lutto, sm. lip -i -it lutulento, agg. me báhjëta¸ me ppila M

ma, cong. coord. , avvers. po maccheroni, sm. tumac -i -it; pl. tumacët macchiare, v. tr. palavisinja -a -urë (AMK6) macchiato, agg. i (e, të) palavisurë macelaio, sm. vuçerë -i -itë (AMK7) maceleria, sf. vuçerí -a -esë (AMK7) macerare, v. tr. (ammolare, intingere) njomi -a -ur macina, sf. (pietra) guur -i -it macinare, v. tr. biúanja -ta -úar macinato, agg. i (e, të) biúar macinatura, sf. biúarit maciula, sf. (macchina per filati) mangan -i -it / ráhinja maciulare, v. tr. manganissinja -a -ur bonja copa copa madia, sf. magjë -a -es madido, agg. (cfr. bagnato) i (e, të) lagëtë madonna, sf. shumburí -a -es Shumburia e Kárminitë La madonna del Carmine madre, sf. momë -a -es madrina, sf. nunë -a -esë; ndrikuhë maestra, sf. minjéshtrhë -a -esë maestro, sm. minjéstrhë -i -itë magacino, sm. katojë -i -itë maggese, sm. mardjë -i -it maggio, sm. maë -i -it maggiore, agg. mo i (e, të) maathë magra, agg. (mish - ; detta di carne di maiale) i (e, të) likst (AMK7) i (e, të) lishkë mai, avv. ma; mos një heerë (AMK7) maiale, sm. derkë -u -ut malalingua, sf. gjuhelikkë malandrino, sm. (cfr. cattivo) likkë malanimo, sm. shpirtë i (e, të)likkë malanno, sm. (cfr. danno) doomë -i -it malato, agg. i (e, të) simurumë malattia, sf. éthë -ia -ies malavita, sf. gjoghëelikkë malavoglia, sf. (senza voglia) pa-maahë malcapitato, agg. (che si trova male) çë gjóndetë liikkë maldicente, agg. (che dice male) çë thootë liikkë male, avv. liikkë; i kékjë maledetto, agg. i (e, të) nomur malefico, agg. (che porta danno) çë kjéghin doomë; si i kékjë

malgrado, prep. e avv. (senza volere) pa-të déja maligno, agg. i (e, të) liikkë ~ ligë; i kékjë malincuore, loc. avv. (senza volere) pa-të déja maltempo, sm. mottë -i -it...i liikkë maltrattare, v. tr. (cfr. alontanare) prizonja -va -úarë malva, sf. mughag -a -es malvagio, agg. i (e, të) liikkë malvisto, agg. (sugli occhi) mbi siitë ~ si (sopra gli occhi) sipprhë sívetë mammela, sf. sis -a -es sis të trasha mammele grosse sis të madhe mammele grandi sis të vogële mammele piccole sis të bukura mammele bele ka sissëtë të miira ha le mammele buone i kaamë ngaarë síssëtë le ho toccato le mammele i kaamë dhoonë síssenë l'ho alattato do nteri ~ ga heerë sissenë vuole sempre alattare. mammifero, agg. (con mammele) me sissëtë (che alatta) çë jépë kjúmështinë mammola, sf. (viola) manusakjë -e -ea (RGN) mancanza, sf. + të lipësuritë mancare, v. intr. lipëset ~ lispetë (AMK) mancia, sf. (cfr. dono) durthel -i -itë manciata, sf. (quanto una mano) sa një doorë mandare, v. tr. (dri)trigonja -va -úar trigó manda! të të trigofshin kai fiále të miira che ti possano mandare tante parole buone mandato, agg. i (e, të) trigúarë mandorlo, sm. milodhe -a -es (AS) manesco, agg. (con mani lunghe) me dúartë të gjata mangereccio, agg. (che si mangia) çë hahet mangereccio, agg. (che si può mangiare) çë mundë hahet

mangiare, v. tr. hanja -ta ~ hronga, hatur ~ hrongur ~ ngroonë mangiatoia, sf. (cfr. greppia) grazdë -a -es (AMK4) manica, sf. mongë -a -es manipolo, sm. kamuzë -e -es mannaia, sf. (cfr. accetta) shpaatë -a -esë mano, sf. door -a -es ve ~ vonja dúartë te leshëtë metto le mani nei capeli ve ~ vónja një door sipprh shpírtit metto una mano sula coscienza hánja dúartë mordersi le mani më hánjin dúartë mi prudono le mani door e door mano a mano mbánja doren tengo la mano dúart te dúart le mani nele mani kka doora e shtrhombur(a) contro mano jaap doren do la mano kjighonja dúartë batto le mani ngrenja dúartë alzo le mani me dúartë të mbrázura con le mani vuote me door a mano kurkonja dorin chiedo la mano ngass me dooren tocco con mano jaapë një door dare una mano (aiutare) mbánja doren ndenjói tenere la mano a qualcuno e kaamë te dúartë ce l'ho nele (per) mani furkónja dúartë fregare le mani te dúartë a portata di mano

te doora ala mano óshtë një burh shuumë te dúartë è un uomo molto ala mano kaamë dúartë të dhílura ho le mani legate kaamë dúartë të shpúara ho le mani bucate nxíhamë dúartë mi sporco le mani me zómaren te dúartë col cuore in mano vónja dúartë te ziárri metto le mani sul fuoco lánja dúartë lavo le mani rínja me dúartë te dúartë sto con le mani in mano vónja dúartë hjpaara metto le mani avanti (proverbio) një door laan jétren e të

día lanjin fákjen, una mano lava l'altra e tutte e due lavano il viso. manomesso, agg. (cfr. toccare) i (e, të) ngaarë manoscritto, agg. i (e, të) doraskrúarë mantelo, sm. mandiél -i -it mandiél gúnje mantelo di lana greca di pecora. mantenere, v.tr. mbánja -ta -urë; rúanja mantenimento, sm. mbáturitë marciapiede, sm. steek -u -utë (AMK7) marcio, agg. i (e, të) mpughássurë i (e, të) kájibëtë; i krimbúar marcire, v. intr. mpúghassam -a -urë kájibamë -a -urë mishëtë kájibet la carne marcisce búka mpughasset il pane ammuffisce drúi kájibetë il legno marcisce mare, sm. det -i -it marito, sm. shokjë -i -it; pl. shokjaratë martedì, sm. martesë martelare, v. tr. kopanissinja -a -ur; rahi(nja)

martelata, sf. kopanatë -a -esë martelo, sm (da maca per battere i pann kupaanë -i -it marzo, sm. marzi maschile, agg. i (e, të) burroorë; mashkulorë masso, sm. (grossa, grande pietra) guur i trashë; i maathë shkamp -i -it (ShM.) matassa, sf lómbëshë -i -it materasso, sm. sakun -a -es; sakun -i -it materno, agg. i (e të) mómie matrimoniale, agg. i (e, të) nússie matrimonio, sm. (gli sposi) nússet dársëmë -i -itë; kushkí -a -esë (AMK7) matterelo, sm. drugë -a -es mattina, sf. menátinetë mattiniero, agg. (che si alza presto) çë ngrihet nxitu matto, agg. i (e, të) lávurë (AMK) maturo, agg. (nel senso di fatto) i (e, të) boonë daardhë e boonë pera matura mogha o' çë bohetë la mela sta maturando me, pron. múa kurkonjin múa cercano me múa a me me múa con me te múa da me kka múa di me ndë múa in me pë múa per me i shkreeti u! povero me ti jé i pugaatë si múa ~ si u tu sei ricco come me ía te múa vieni da me ka kjón i hrongur kka múa è stato mangiato da me mecozio, sm. (escremento, del bambino appena nato,

nero verdognolo) kughostr -a -es medicina, sf. jatrí -a -esë (AMK7) medico, sm. jatró -ói -óit (AMK7) medio, agg. (in meco) i (e, të) ndronuméstë ~ndromést megera, sf. (donna cattiva) graa e liigë meglio, agg. mo miirë sottë vete mo miirë se dié oggi va meglio di ieri kettë shurbéhetë mo miirë bisogna lavorare meglio rrínja mo miirë sto meglio çë do mo të miirë qualcosa di meglio o' mo miirë një ve sottë se një pule menatë è meglio un uovo oggi che una galina domani mela, sf. mogh -a -es melagrana, sf. sheg -a -es melato, agg. (con miele) me minjáhj melo, sm. koombë móghie melograno, sm. koomë shégie melone, sm. pepúa (AMK7) mendicante, part. i (e, të) míarë i (e, të) shkreetë meno, agg. mo pakkë shurbénja pakkë lavoro poco te kió heerë ke kjón pakkë i miirë questa volta sei stato meno buono jikin pakkë corre poco úre jaamë i laartë mo pakkë se tihj io sono meno alto di te mente, sf. tru -të -tët mentire, v. intr. (cfr. ingannare) nginjenja -va -iar mentito, agg. i (e, të) nginjar mentitore, sm. (che mente) çë nginjén mentre, avv. di tempo, kute; kkur fiétë kute hróngu parla mentre mangia meravigliarsi, v. rfl. u thaumásemë -a -sturë (AMK7) meravigliato, agg. i (e, të) thaumásturë

(AMK7) mercoledí, sm. merkúrë -i -it merda, sf. mut -i -it merdoso, agg. i (e, të) me mut merlo, sm. mëlonjë -i it (Sh.Mrt.) mescolare, v. tr. prizíenja -ta -íerë (AMK6); trazónja mese, sm. múahj, múai ~ múajë, múait ~ múajitë émeratë të múajitë nomi dei mesi: Janari Frevari Marzi Prighi Majë Djunjetti (R.Gang.); therestíu (AMK7) Lujë; Loonari (AMK7) Gushti; Viélatë (AMK7) Shimitri " Shimartiri " Shinindréu " messa, sf. meshë -a -esë mestolo, sm. lugë -a -es mestruazione, sf. (fig. :il mese) múahj, múai ~ múajë, múait ~ múajit mettere, v. tr. vónja ~ ve, vura, voonë vurë! metti! mecaluna, sf. gjimëshóniz mecanotte, sf. mbiessënáta meco, agg. gjimësë; ndronuméstë gjimësë ghitri meco litro e gjéta gjimësë çë fióhj lo travai meco addormentato jaanë treta e gjimësë sono le tre e meco ndronuméstë udhës in meco ala strada. mecogiorno, sm. mezëditë -a -es mi, pron. múa, më mia, agg e pron. jim -i, a ~ im -i, a, t'imë midolo, sm. tru -t -tëtë miele, sm. minjáhj -t - tëtë mietere, v. tr. kúa(r)nja, korra, kú(r) mietitura, sf. të kúaritë

miglio, sm. (cfr. granoturco) ndíanë -i -itë migliorato, agg. i (e, të)miresúarë (AMK6) migliore, agg. mo i (e, të) miirë mignolo, sm. (dito piccolo) gishtë i vógëlh mile, sgg. një mihj milza, sf. shpretëkë -a -es (RGN) minacciare, v. tr. (far paura) trombi(nja) -a -ur (inseguire minacciando) kanossi -a -ur minaccioso, agg. çë trombin; çë kanossin minestra, sf. kuçin -a -es miniera, sf. parrer -a -es minimo, agg. shuumë i (e, të) vogël; shuumë pakkë minore, agg. mo i vogëlë minuto, agg (cfr. esile, piccolo) shuumë i (e, të) vogël minuto, sm. (di ora) kreetë; njó mendë (AMK7) mio, agg. e pron. jimë -i -it; t'imitë fem. jime -a, t'imetë mjnjéshtrhi jimi il mio maestro vugháu jimi ~ jimë vughá mio fratelo moma jime mia madre vughézarat tíme ~ timë vughezara i miei frateli mischiare, v. tr. ngjinja -ta -ur ngjinja úji e veer mischiare acqua e vino ngjinja úji e míah mischiare acqua e farina ngjnja úji e vahj mischiare farina e olio misura, sf. maturitë misurabile, agg. çë matet misurare, v. tr. mati(nja) -a -ur matë! misura! (misure per aridi) tumani

tomolo l. 55,55 ménxa meco tomolo karta un quarto di tomolo stupeli un ottavo di tomolo

gjimësë stupeli un sedicesimo një grushtë un trentaduesimo (misura per liquidi) ghitri

un litro gjimësë ghitri meco litro një kartë un quarto (misure di superficie) tumenatë

tololata mq.3333 menxarulatë meca tomolata kartuçatë un quarto misurato, agg. i (e, të) matur misuratore, agg. e sm. çë matin; maturitë moccio,.sm. kjúrhë -i -itë moccioso, sm. kjurrarë -i -itë moccolo, sm. (mocicone do candela) coopë kjirí moderno, agg. (cfr. nuovo) i (e, të) ri modesto, agg. (che non si vanta) çë ngë vandohet modico, agg. i (e, të) liir (AMK10) moglie, sf. shokje -a -es jime shokje mia moglie jitë shokje tua moglie molestare, v.tr. (cfr. scherzare) shanja -va -aarë molare, v.tr. (lasciar stare) lonja të veerë mole, agg. i (e, të) njomë molica, sf. tul (ALK) moltitudine, sf. (assai persone) shuumë gjíndie molto, agg. (cfr. assai; tanto) shuumë; kai shuumë (kai) gjindie ~ veta molte persone shuumë ghájara tanti ragaci shuumë ~ kái mot assai ~ tanto tempo shuumëtë e pákkët il molto e il poco tempo shuumë miirë tanto meglio shuumë ~ kái të madhe assai ~ tanto grandi

shuumë i maathë assai grande ke vatu(r) shuumë hjpara sei andato assai avanti momento, sm. një mend (AMK9) kjiró (AMK6-7) monaca, sf. murgh -a -es kalogré -a -es monaco, sm. kalojer -i -it murghë -u -utë (AMK3) mondare, v.tr. kjironja -va -úarë kjiró monda! mondatura, sf. kjirúaritë mondiale, agg. (del mondo) i (e, të) jétes mondo, agg. (cfr. pulito) i (e, të) kjirúar mondo, sm. jét -a -es fara e sóssuritë e jétes l'origine e la fine del mondo dúketë sóssuritë e jétes sembra la fine del mondo çë kkuurë o jéta e jéta da quando è mondo e mondo jéta e re il mondo nuovo ti roonë te jéta e honizes tu vivi nel mondo dela luna vonja te jeta mettere al mondo jeta e viétrh il mondo antico moneta, sf. turres -i -it montagna, sf. malë -i -it (AMK7) montagnoso, agg. me male montare, v. intr. hipi(nja) -a urë monte, sm. malë -i -itë (AMK7) Montenegro, sm. malë i zii monticelo, sm (cfr. colina) (vg.) rahj -i -itë montone, sm. dashë -i -itë mora, sf. (frutta del’albero) mónaz -a esë (frutta del rovo) monaferri morbido, agg. (cfr.mole) i (e, të) njomë morbilo, sm. fruth -i -it (SHM., AMK3) morchia, sf. (morga) tonz -a -es mordace, agg. (che morde) çë ze mordere, v. tr. zonja ~ ze -va -onë

ze! mordi! morente, agg. çë deesë morire, v. intr. desë, dikja, dekur disë! muori! dikjë! morì kettë díssetë bisogna morire ngë dúa të deesë non voglio morire morso, sm. (vg.) cakk më ka dhoonë një cakk! mi ha dato un morso! morto, agg. i (e, të) dekurë mosca, sf. mizë -a -es mosso, agg. i (e, të) tundur mostra, sf. + stúar -i -it mostrare, v.tr. stonja -va -úar stúe! mostra! stúamë ~ stomë mostrami stóje mostralo/la stome mostramelo/la te ka stúa? te l'ha mostrato? moco, agg. (cfr. rotto) i (e, të) çaarë moco, sm. (ragaco di mare) ghajar déti mucca, sf. loopë -a -es kjúmështë lópie latte di mucca muco, sm. kjúrë -i -it muffa, sf. ghaamë -i -it mugnaio, sm. mbughinaar -i -it mulino, sm. mbughir -i -it mulo, sm. mushkë -u -ut sf. mushkë -a -es mungere, v.tr. shtringonja -va -úar (GNR) mungitura, sf. + shtringúaritë muovere, v.tr. tundi(nja) -a -ur

tundë! muovi! tundë nínughen, tunde! muovi l'altalena, muovila! muso, sm. buuz -a -es mutabile, agg. (che può cambiare) çë mundë ndirronjë mutamento, sm. (il cambiamento) ndirrúaritë mutare, v.tr. ndirronja -va -úar mutevole, agg. (che cambia) çë ndirroonë muto, agg. (che non parla) çë ngë fiétë (senza parola) pa-fiál N narice, sf. guvora ~ vora e húndës nasale, agg. + i (e, të) hundoorë nascente, agg. çë ~ kjë léhet nascere, v.intr. lehamë, leva, leerë nascita, sf. të léritë nascondere, v.tr. shehi(nja) -a -u(r) shéh!

nascondi! shehe nascondilo / a shéhetë si nasconde -ersi, rfl. shéham -a -urë nascosto, agg. i (e, të) shéhurë naso, sm. huundë -a -es nastrino, sm. (gr. pleko, avvolgere) piékësuritë (AMK6) piékësidha (AMK9) nastro, sm. fluturak (Rd.) ( - attorno ale calze; reggicalze) strefez -a -es (AMK3) nasturzio, sm. purkják -a -es nasuto, agg. hundëemadhe natale, sm. krishindelë -a -es (AMK7) natica, sf. moghë bíthie nato, agg. i (e, të) leerë natura, sf. (il mondo) jétë -a -es nauseante, agg. i (e, të) shkjarë nauseare, v. intr. (mi nauseo) rfl. shkjéham -a, shkja shkjéhu! nauseati! të të shkjéfshin! che tu sia nauseato! nave, sf. aní -a -es navetta, sf. (del telaio) shkjíezë -a -esë (AMK10) ne, (part. pron. atona sing / pl. ms / f.) të atía di lui të assaja di lei të atirve di loro këssaja di questa këtirve di queste këtía di questo né, avv. neg. gjó; as (AMK) nebbia, sf. miéghul -a -esë (AMK) mbulurat -a es (AMK11) necessario, agg. (cfr. voluto) i (e, të) dashurë dúhetë ci vuole negare, v.tr. (nel senso di :voltare, girare) priri(nja) -ra -u

më ka priru fiálen mi ha - la parola mohonj (ALK) negli, prep. te te siitë negli occhi negoziante, sm. putighaar -i -it (Kal.) negozio, sm. putighë -a -es (Kal.) nemico, sm. armikë -u -utë (AMK7) neo, sm. née níeja níejes (AMK) nero, agg. i (e, të) zeez i (e, të) zi nessuno, agg. e pro. mizinjó (AMK6-Gl. 5) nevato, agg. i (e të) me boorë neve, sf. boor -a -es zboor -a -es (AMK7) nevicare, v. intr. (cade la neve) bíe bora nevischio, sm. purverin -i -itë nevoso, agg. (di neve) bórie; me bor nibbio, sm. petrit -i -itë; kjift (AMK3) nicchia, sf. kobuh -gha -es nidificare, v. intr. (fare il nido) bonja fulenë nido, sm. fulé -a -esë niente, pron. ind. indecl. (nel senso di no) (Kal.) nentë ; as gjó gjó faregjó (ALK) ngë diin gjó non sa niente ngë óshtë gjó non c'è niente nipote, sm. nipë nipi nipit sf. mbes mbessa mbesses no, avv. jó; gjó; jóre noce, sm. koombë árrie; árrë nocivo, agg. (che fa male) çë boonë doomë noi, pron. na nome, sm. num -i -it émerë -i -itë (AMK) nomignolo, sm. (cfr. soprannome) paémerë -i -itë (AMK) non, avv. ngë; nunk; ni nge… (soltanto nel'imperativo proibitivo e prop. finali negative = latino ne) mus ngë dúa non voglio mus fijít! non parlare!

mus harró non dimenticare! nonna, sf. móma e madhe mamaljóshë ~ jomaljósh -a -es (AMK3) nonno, sm. tata i math ~ madhë nonostante, prep. (con tutto) me gjithë nostro, pron., agg. poss. joon (i-oon) ini (v.g.) toonë tini (v.g.) fm. jona notabene, sm. vre miirë notizia, sf. novë -a -es noto, agg i njóhur; i dítur nottata, sf. naatë -a--es nottetempo, avv. te naata nottolino, sm. natikjë -a -es novanta, agg. nondëdhiétë nove, agg. nondë novecento, agg. nondëkjíntë novembre, sm. shin mërtírë -i -it (AMK) noce, sf. (gli sposi) nússetë nube, sf. ree (AMK) nubile, agg. e pamartúarë nudo, agg. i (e, të) djéshurë numerare, v.tr. rimbironja -va -úar rimironja -va -úar numerato, agg. i (e, të) rimbirúar ~ rimirúar numero, sm. nimur -i -it nuocere, v. intr. (faccio male) bonja liikkë (faccio danno) bonja doomë nuora, sf. e ré -a -éjes nuova, agg. e re nuovo, agg. i re nutrire, v.tr. kjandissinja -a -ur (RGN) nutrito, agg. i (e, të) kjandissur i (e, të) tagjisurë (ALK) nuvola, sf. (cfr. nube) ree, reja, réjes (AMK7) nuziale, agg. (dele spose) nussëvetë

O obrobrio, sm. turpie ; fakje e zez oberato, agg. (cfr. carico di debiti) i (e, të) nkarkúar me dhitiirë obeso, agg. i trashë; i majum obliquo, agg. (cfr. piegato con forza) i (e, të) shtrimbúar; i piér oca, sf. patë -a -es (AMK7) occhio. sm. si siu síut; pl. siitë

Të jap edhé siit Ti offro anche gli occhi Të mbanja si siit Mi sei caro come gli occhi Të dúa miir si siit Ti voglio bene come gli occhi E ka hatu me siit L’ha mangiato con gli occhi E rúanja si siit Custodire come gli occhi Kish lotët te ~ ndë siit Aveva le lacrime agli occhi I riidijin siit Gli lacrimavano gli occhi Ju tértin siit pësé ngë kíshin loot... Ti si asciugarono gli occhi perchè non avevano più lacrime Të të daaltë siu Che ti esca l’occhio dal’orbita Paçë ~ pafëshë me si e mos e ngafsh me dúart... Possa vederla con gli occhi e non toccarla con le mani... Hap siit Apri gli occhi, stai attento I kjéshijin siit Gli ridevano gli occhi I shtura siit ngraah L’ho adocchiato Shiti edhé siit Vendere tutto anche gli occhi Si maçie Occhi di gatto Ngë rúhëshin krahët si rúhen siit ngë bóhejin shurbisse. Non si farebbero lavori curando le braccia quanto gli occhi. Ndirron siit me bíshtin Cambiare gli occhi con la coda Më meerh siit Abbagliare Më shtuun siit ~ síu Essere adocchiato. occorrere, v.intr. (cfr. dovere) occultare, v.tr. (cfr. nascondere) occupare, v.tr. (cfr. prendere) occupato, agg. (cfr. preso) odore, sm. éer -a -esë (AMK7)

offeso, agg. (col muso) me búzin o' me búzin è offeso riinë me búzin è offeso offrire, v.tr. (cfr. dare) oggi, avv. sotë oglio, sm. shkajur -a -es (AMK; RGN) ogni, agg. ind. nga; çëdó nga heerë kjë… ogni volta che… nga buurhë e nga graa ogni uomo e ogni donna ognissanti, sm. indecl. gjithë shétaratë ognora, avv. nga heerë kjë ~ çë ognuno, pron. nganjó nganjóitë di ognuno oh!, escl. vi! oleandro, sm. ghandrë -i -it I bukur si ghandri Belo come l’oleandro oleato, agg. me vahj oleificio, sm. (Kal.) trappitë -i -itë oleoso, agg. me vahj oleare, v. tr. (cfr. mettere olio) ve ~ vónja vahj olio, sm. vahj vahjët vahjtit oliva, sf. ghuí ghuíri ghuírit olivastro, agg. i (e të) verdhë) olivo, sm. koombë ghuí -ri -rit olmo, sm. úrmë -i -itë vidhë -a -es (AMK3) oltre, prep. Tutijé, andé, andéhj mo tutijé ~ mo andé più in là oltremare, avv. atiédetit ombelico, sm. kirthiz -a -esë (AMK6; Gl.5) grisidh -a -esë (RGN) ombra, sf. hjee hjéa hjeesë (AMK7) ombreggiato, agg. me hjéa onda, sf. suvalë -a -es (AMK6; Gl.5)

onestà, sf. ndeer -a -es onesto, agg. + i (e, të) ndérum onorare, v. tr. (dare onore) jáppë ndeerë onorato, agg. me ndeerë onore, sm. ndeerë -a -es operaio, sm. vepëraarë -i -itë (AMK7) operare, v.tr. (cfr.fare) opprimere, v. tr. (tenere sotto) mbanja -ta -ur...poshë ora, avv. naní ora, sf. heerë -a -es çë heerë o'? che ora è? orario, agg. heera ía te heera vieni in orario orcio, sm. rogjee -a -esë (AMK) ordinare, v.tr. dirtonja -va -úar urderonja -va -úar orecchio, sm. veshë -i -it; pl. veshët orecchino, sm. vaa -t -tët (Sh.Mtr.) orfano, sm. verfer -i -it (AMK3) origano, sm. rigaanë -i -it oricontale, agg. (cfr. disteso) i (e, të) ndetur orlo, sm. urn -i -it úrni e ljinjës l'orlo dela sottoveste oro, sm. árë -i -itë një ghunaz ári un anelo d'oro orologiaio, sm. sahataar -i -itë (AMK7) orologio, sm. sahatë -i -itë (AMK7) ortica, sf. diégësë -a -esë (AMK6) hidh -itë .tët (AMK3) jú hidhova ~ hidhosem ferirsi con l'ortica orto, sm. kópështë -i -it orzaiolo. sm. ojarughë -i -itë; elpët orzo, sm. éhjpë -i -itë oscilare, v. intr. + vrokissinja -a urë oscilazione, sf. vrook -a -es oscurità, sf. (cfr. nel'oscurità) (ndë) érrëtë; errësíirë (AMK7) osseo, agg. áshti osso, sm. áshtë -i -it; pl. éshtara ottanta, agg. tettëdhiétë ottantenne, agg. tettëdhiétë-viétë

ottantesimo, agg. tettëdhiétët ottava, agg. e téttëtë -a -esë ottavo, agg. i téttëtë ottenere, v. tr. (cfr. avere, prendere) ottico, agg. jatrói i sívetë ottimo, agg. shuumë miirë otto, agg. tettë ottocento, agg. tettëkjítë ottomila, agg. tettëmíhj ottobre, sm. viérshta e ditë (AMK3) ovale, agg. si një ve ovatta, sf. pumbak -u -utë ovino, agg. délie: i déles ovunque, avv. te ku do; kudó; nga do ozio, sm. ljimontii (Rd.) P pace, sf. pakjë -a -es paciere, sm. pakjéer -i -it pacifico, agg. i me pákjen padela, sf. digaanë -i -it padelata, sf. diganatë -a -es padre, sm. tatë -a -es ~ tatës tata jimi mio padre jitatë tuo padre jati i tía

suo padre jati të assáie il padre di lei jati i tire il padre loro tata joonë padre nostro padrino, sm. nun, nunni, núnnitë padrona, sf. zonjë -a -es padrone, sm. zot -i -it padroneggiare, v.intr. zoteronja -va úar paesano, agg. hórie paese, sm. hoor -a -es ~ horës katundë -i -itë; vend pl. katunde, katundet (AMK) paga, sf. (cfr. salario) roogë -u -utë (AMK7) pagabile, agg. çë paguhetë pagamento, sm. pagúaritë pagano, agg. pa i kapizúarë pagare, v. tr. paguanja -a -uar pagúe! paga! pagina, sf. (cfr. foglia) fiét -a -es; fakje paglia, sf. kashtë -a -es ziárh káshtie fuoco di paglia sa kashtë quanta paglia pagliaio, sm. kalivë -a es (AMK7) paglierino, agg. si kashta ( e verdhë) pagnotta, sf. karvel -e -es (piccolo pane) karveluçë -a -es (idem più basso) shtipur -i -it paio, sm. kúkjë -e -esë një kúkjë karvele un paio di pani paiolo, sm. kussí -a -es pala, sf. lupatë -a -es palata, sf. lupatatë -a -es palatale, agg. + kjeloorë palato, sm. (cielo dela bocca) kjagha e góis ~ gójes palaco, sm. pughas, pughassi, pughassit paletta, sf lupatë -a -es…e vogël; lupatez palido, agg. (cfr. gialo) i (e, të) verdhë palio, sm. mandiél -i -it

palottola, sf. (di stoppa e relativo attreco) battarugh -i -itë shkukjarugh -i -itë (Brl) palma, sf. (- dela mano) (anche misura) plëb (ALK) pjlombë (AMK2) palmeto, sm. linúa -i -óitë (Rd.) palo, sm. hu hui ~ huri húit óshtë i thaatë si një hu è duro come un palo i laart si një hu alto come un palo dúketë një hu sembra un palo i gjájtë si një hu lungo come un palo panca, sf. (cfr. cassa, cassapanca) sindukjél -i -itë pancia, sf. barkë -u -utë më dhempë barku mi duole la pancia krúanja bárkun gratto la pancia mbanja bárkun kka gázet tenere la pancia dale risa jam me bárkun i mbrazit sono a pancia vuota kaam bárkun i mbrazit ho la pancia vuota panciotto, sm. djipún -i -it panciuto, agg. me barkun… i (e, të) trashë pancotto, sm. bukk të zíar pane, sm. bukk, buka, bukes trazonja bukin ~ karvelet impastare il pane ~ i pani mpurnissi(nja), spurnissi(nja) bukin ~ karvelet inforno il pane, sforno il pane, i pani bukk të thaatë pane raffermo bonja bukin thela thela affettare il pane bukk ájimu pane acimo ngë óshtë bukk pë dhómbët tíme non è pane per i miei denti pë një coop bukk…. per un peco di pane i miirë si buka buono come il pane

thoomë bukk búkësë ~ búkësesë dico pane al pane hanja një karvele e toorë e toorë mangio un pane intero intero panificare, v.tr. djéshi(nja) karvéletë panno, sm. (in generale) luver -a -es pannocchia, sf. (senza chicchi) tutar -i -it pannolino, sm. shkutín -a -es pantaloni, sm. pl. tírkjë -it -vetë pantano, sm. pilakjë -i -it papà, sm. tatë -a -s papavero, sm. púpëz -a -es (ALK) papera, sf. patë -a -es pappa, sf. bukëvalë ~bukëvahj (AMK10) paragonare, v. tr. ngilé(nja) -va -úaru (AMK6) parecchio, agg. i shumët parente, sm. gjirí -u -ut pari, agg. indecl. si pariglia, sf. (cfr. coppia, paio) kukjë; pend (di cavali) kuéhj (AMK10) parlare, v. intr. fiás, fola, fol ~ fial ~ -ur fiit! parla! kettë fiáç devi parlare kettë fiássëmi dobbiamo parlare mus ~ mos fiit! non parlare! parlare, sm. të fólët ~ të fólit / fólurit parlato, agg. i (e, të) fólur parola, sf. fiál -a -es parte, sf. (cfr. peco, porzione) cop -a -es piés -a -es aanë një cop dhé ~ një piés dhé una parte di terreno nga njóitë i ngati copa .~ piéssa të atia a ciascuno toccò la sua parte déja të kisha një piés vet e turressët túe…~ tonde vorrei avere solo una parte dei tuoi soldi… bonja piéssët fare le parti bonja piés far parte di qualcosa marh piés prender parte (dar ragione)

te një aanë; kka një aanë in parte; da una parte kka cila aanë vete? da quale parte vai? lonja kka një aanë lasciare da una parte vonja kka një aanë mettere da parte kka piéssa jime dala mia parte kka një vit të hu (Ang.) da un anno a questa parte marh piésëtë prendere le parti di qlco jetra piés l'altra parte ( avversaria) nga njó ketë bonjë ~ boor piésëtë të atía te kió gjoghë ciascuno deve fare la sua parte nela vita kka kijó aanë ~ katë hu (Ang.) da questa parte kka aana e… dala parte di… gjakunëjétrh (R. Gng.) in qualche altra parte partecipante, agg e sm. çë merh piés partecipare, v. intr. (prendere parte) marh, mora, marh…piés parteggiare, v. intr. (dar ragione) jáp likjë partire, v. intr. ze údhë partorire, v. tr. intr. píah, poha, piélë pascolare, v. tr. (cfr. conservare, aver cura) rúanja -ta -úar rúanja delet pascolare le pecore Pasqua. sf. páshk; pl. páshkë java e madhe la settimana santa passare, v. intr. shkónja -va -úar shkó passa! kettë shkóhet si deve passare të shkófshë che tu possa passare kute shkúar passando passato, agg. i (e, të) shkúar passeggero, agg. (che passa subito) çë shkoon nxitu passeggiare, v. intr. vete e vinjë; planépsinja

(AMK7) pasta, sf. (non fermentata e cotta su brace) kúkugha (AMK3) pastasciutta, sf. tumaz -të -vetë pastone, sm. accr. jottë ~ hjottë -a -es; brumë krúndie patata, sf. moghë dhéu rénjë dhéu (AMK3) patire, v. intr. ndíanja -ta -ar patuto, agg. i (e, të) ndíar paura, sf. dree -u -ut (AMK7) (aver paura) trómbam -a -ur pauroso, agg. i (e, të) trómbur pavimento, sm. trol -i -itë (AMK7) paco, agg. i (e, të) lávurë (AMK7) peccare, v. intr. (far peccato) bonja -ra -oonë…munkatë peccato, sm. munkatë -ia -esë pece, sf. pidjë -ja -esë pecora, sf. deel -a -es pecoraio, sm. + delaarë -i -itë pecorino, agg. délie diathë délie formaggio pecorino peggiore, agg.; comp. i (e, të) mo likkë ~ ligë -gu -utë pelame, sm. léshara pelare, v.tr. (cfr. sbucciare) kjironja -va -úar pelame, sm. likur -a -es pele, sf. likur -a -es pelo, sm. kjimë -e -esë ka një kjime e baardhë te léshëtë ha un capelo bianco tra i capeli një kúçëk me kjimet të kúkje un cane dal pelo fulvo ngë ka kjime te gjugha non ha peli sula lingua ka kjímetë te zomara ha i peli nel cuore kurkonja kjimet te véa cercare il pelo nel'uovo peloso, agg. me kjime pendente, agg. çë víretë pendere, v. intr. víram, u u víra, víer ~ víru víretë pende viru! pendi! impiccati!

Kettë vírami dobbiamo pendere të të vírshin… che ti possano far pendere të vírshe! che tu possa pendere pene, sm. kaarë -i -it roçëk -u -ut penetrabile, agg. çë mundë shkohetë penetrante, agg. çë shoonë penetrare, v. intr. (cfr. trapassare) shponja -va -úar (cfr. conficcare) ngúli(nja) -a -ur (cfr. passare) shkonj -va -úar penna, sf. pendë -a -es pennato, agg. me pendatë pennecchio, sm. (quantità di lino, lana, canapa che si mette nela rocca per filare) një man merh një man líu, e e ve te furka prende un pennecchio di lino e lo mette nela rocca pennuto, agg. me penda pensare, v. tr. (cfr. ricordare) pentecoste, sf. rushale (AMK7)

pentola, sf. poçë -a -es penzoloni, avv. vírur ~ viér per, prep. pë; satë kaam já satë ha e pë tihj sono venuto per mangiare e per te pera, sf. dardhë -a -es dárdhata me diáthëtë jaanë të miira le pere col formaggio sono buone sa dardha! quante pere! percentuale, agg. nga kjintë percepire, v. tr. intr. ndíanja -ta -íar perché, cong. pësé, sepësé,sé, satë ngë érdha pësé ísha i simurum non venni perché ero ammalato të thoomë këtá sat e diçë ti dico questo perché tu lo sappia sepësé e di ú(re) il perché lo so io perciò, cong. pëkitá percossa, sf. kopanaat -a -es percuotere, v. tr. ráhi(nja) -a -ur (colpire con martelo) kopanissi(nja -a -ur rahi gjirin

percuoto il petto ráham mi percuoto perdere, v. tr. biri -a -iér v. rfl. bíram ~ bírem perdurare, v. intr. (cfr. tenere) perenne, agg. (che non muore) çë ngë deesë (che non passa) çë ngë shkoonë (che non finisce) çë ngë sossetë perforante, agg. çë shpoonë perforare, v.tr. shponja -va -úarë pericoloso, agg. i (e, të) pilot ~ piót… kuzimi (AMK7) perla, sf. pern -a -es permanente, agg. (che dura, tiene) çë mbaanë (che rimane) çë viétetë pernottare, v. intr. (passare la notte) shkonja -va -úar…natinet pero, sm. kombë dárdhie (pero selvatico) goriz -i -it però, cong. po, poka persona, sf. (da cristiano) krishtér -i -it; njerí; vet pertanto, ang. pë këtá pesante, agg. çë mbishoonë; i rondë (AMK) i (e, të) rondë (AMK7) pesare, v. tr. intr. mati(nja) -a -ur mat! pesa! pesce, sm. pisk -u -ut (AMK7) pestare, v. tr. shtipi(nja) -a -u(r) kaamë shtipu kripin ho pestato il sale pestato, agg. i (e, të) shtipur petizione, sf. piétur -i -it peto, sm. (silenzioso) zbif -i -it (se accompagnato da rumore) pordhë -a -es petrolio, sm. + vahj guri pettegoleco, sm. dishuunë -i -it pettegolo, sm. dishunerë -i -itë pettinare, v. tr. krehi(nja) -a -ur - arsi, v. rifl. kríham ~ krihem pettine, sm. krohar -i -it petto, sm. gjir -i -it pecente, agg. i (e, të) shkret peco, sm. copë -a -es piacente, agg. çë purkjén piacere, v. intr. purkjénja -va -íar

piacere, sm. purkjaritë piacevole, agg. i (e, të) purkjar piangere, v. tr. e intr. kjanja -ta -ar kjai! piangi! piano, avv. (cfr. adagio) dal (pian pianino) dal e dal pianta, sf. (cfr. albero) piantare, v.tr. pianura, sf. shesh -i -it piatto, sm. tajúr -i -it piaca, sf. (del mercato) treg -u -ut (AMK7) pica, sf. (cfr. gaca) grishë -a -es (AMK9-10) piccante, agg. çë diékk picchiare, v. intr. (colpire, battere) rahi -a -ur (dare colpi, bussare) trukkughissi(nja) -a -ur piccolo, agg. i (e, të) vógël ~ vókël i (e, të) viker pidocchio, sm. morh, morri, morrit ~ morës piede, sm. kombë -a -es me kómbëtë a piedi piega, agg. ghaídh -a -es úrn -i -it kumishë me gháidhatë camicetta con pieghe (Ang.) piena, agg. i (e, të) piót óshtë i piót è pieno një tajúr i piót un piatto pieno hónëza e piót luna piena pietra, sf. guur -i -it pietrificato, agg. si guri pietroso, agg. me guur pigliare, v. tr. marh, mora, marh mirh! prendi! pignata, sf. poçë -a -es pingue, agg. i (e, të) majum pioggia, sf. shi -u -ut piombo, sm. kjúmbë -i -it piovere, v. intr. bíe shi, biti shi, raar shi

sot bíe shi oggi piove sot ka raar shíu oggi è piovuto ngë bíe shi non piove të bífsh shíu che possa piovere të të zoft shíu che ti colga la pioggia (Ang.) piovoso, agg. i (e, të) me shi piscia, sf. shurrë -i -it pisciare, v.intr. pëshurri -a -ur piselo, sm. láthurë -i -itë (AMK7) pisolino, sm. gjumë i shkurtur pistola, sf. dufekë -u -utë (AMK7) pitturare, v.tr. (con calce) líanja -ta -íar kaamë líar shtupín me kirkjér ho pitturato la casa con la calce líe! pittura! kettë líami dobbiamo pitturare të líaç che possa pitturare più, avv. mo; mo shum dúhetë mo motë ci vuole più tempo dúa mo úi ~ uji e mo bukkë voglio più acqua e più pane. piuma, sf. pendë -a -es pl. pendatë piumato, agg. me penda piuttosto, avv. mo miirë; mo se pica, sf. (rustica) lághanatë (AMK3) (con cicciolòi) bukëvale (AMK9) (con uva passa) ghaghan -a -es pl. ghaghana poco, agg. pakkë; nçikkë pakkë gjíndie poca gente déja pakkë vorrei poco

pakkë i búkurë poco belo déja nçikkë buk vorrei un po' di pane shurbén pakkë lavora poco jéttë pakkë costa poco ka vatu(r) ka pakkë se n' è andato da poco poesia, sf. konkë -a -es (Gng. poeta, sm. konketaar -i -it (Gng.) sf. konketaar -a -es poggiare, v.tr. (cfr. mettere) poi, avv. pra; mo von (AMK) poiché, cong. pësé; kkuurë pra… (causale) ngë kaam zoonë údhë,

pësé ngë ndíhësha i miirë… non sono partito, perché non stavo bene… (temporale) kuurë pra u dogha, u zu shíu… poi che fui uscito, si mise a piovere… pola, sf. lucë -a -es police, sf. gishtë -i -it…i mathë polo, sm. pul; gjélë polmone, sm. murshí e baardhë (RGN) polvere, sf. (da sparo) piúhur -i -it pomeriggio, sm. + pasmezëdítesë pomo, sm. (cfr. melo) moghë -a -es pomodoro, sm. + mogh-aarë -i -it ponte, sm. urë -i -itë (AMK7) porco, sm. derk -u -ut hánja si një derkë mangio come un maiale i májum si një derkë grasso come un maiale i shkjar si një derkë sudicio come un porco shtinja pérnatë dírkjivet buttare le perle ai poci koombë dérku piede di porco porro, sm (pianta) preshë -a -es porta, sf. deer -a -es portabandiera, sm. flamuraarë -i -it (AMK6) portare, v. tr. (cfr. condurre) bíe, prura, pruunë porto, sm. proítë -i -itë (AMK7)

porzione, sf. piés -a -es posdomani, avv. déi possibile, agg. mundë jér; mundë bóhet; mund jétë posto, sm. gjakún (Gng.) vend ~ t -i -itë (RGN) potabile, agg. çë muundë píhet potere, v. intr. múnja -ta ~ -da -ur ngë múnja mo! non ne posso più! ngë mundë vínja non posso venire ngë mundë kémë non posso avere ngë mundë kjindronja non posso fermarmi ngë mundë presë non posso aspettare ngë mundë e bónja non posso farlo povero, agg e sm. i (e, të) míar i (e, të) shkret i (e, të) nomur i (e, të) vápër poca, sf. (cfr. gora) konk -a -es …me úji luz -a -es pocanghera, sf. (con fango) pilakjë -i -it prato, sm. ljivadhë -i -it (AMK) precedente, ppr.; agg. i (e, të) mo paarë i (e, të) prépësemë precedere, v. tr. vete -ta -ur…hjpara precipitare, v.tr. gramissam -a -ur precipitato, agg. i (e, të) gramissur precipizio, sm. (burrone) (Kal.) ghravettun -i -it pregare, v.tr. parakaléssinja -a -ur (AMK7) parakaléssinja tínë Zottë prego nostro Signore premere, v. tr. ndondi(nja) -a -ur premolare, sm. skajún -i -it prendere, v. tr. marh mora marru(r) ~ maarh merh more merh múar marëmi muarum

marëni múarit marnjin múarun (imp.) mirh! preoccuparsi, v. rifl. lavem mos jú laf (AMK3) preparare, v. tr. dirtónja -va -úar (AMK7) preparativo, sm. dirtúaritë (AMK7) preparato, agg. i (e, të) dirtúarë presentare, v. tr. (mostrare) stonja -va -úar preservare, v. tr. (tenere lontano) mbánja laarkë presso, prep. (vicino) ndándizë; te; me prestare, v. tr. húanja -ta -húa presto, agg. nxitu vínja nxitu vengo presto booni nxitu fate presto prete, sm. (latino) prift -i -it (ortodosso) papás -i -it prigione, sf. filakji -a -esë (AMK7) prima, avv. mo paar ki pughassë mo paarë ngë íshë questo palaco prima non c'era si bóhehj mo paarë le usanze di prima mo paarë o pra prima o poi mo paarë shurbé, pra lúe prima lavora, poi gioca mo paarë óshtë një kópështë e pra një shtupí prima c'è un orto e poi una casa ka já mo paarë se tihj è venuto prima di te primavera, sf. vera e paarë (AMK7) primo, agg. i (e, të) paarë -i -itë primogenito, sm i paari biirë sf. e paara bíe ~ bíje principale, sm. mo i paari; kréu sf. mo e paara privo, agg. pa probabile, agg. mundë jérë

problema, sm. piétur -i -itë (AMK6-Gl.5) profondo, agg. i (e, të) theel (AMK7) profugo, sm. i (e, të) prizúarë (AMK) profumo, sm. éer e miirë (AMK7) prolungare, v. tr. (cfr. stendere) ndénja -ta -ur promessa, sf. táksurit ~ táskurit promettere, v. tr. táksi ~ táski -a, tassur pronto, agg. i (e, të) dirtúar (AMK7) prosciutto, sm. hjurameh -ghi -itë (AMK9) prostituta, sf. putoor -a -es proteggere, v. tr. (cfr. aiutare) ndihi(nja) -a -ur; rúanja protetto, agg. i (e, të) ndihur; i rúar i (e, të) me hjee (AMK7) protezione, sf. hjee -a esë (AMK7) prudere, v.intr. cfr. mangiare) ha prugna, sf. kumbuh -a -es pruno, sm. kombë kumbúghi pugno, sm. grushtë -i -it pula, sf. (Kal) júshk -a -es pulce, sf. piésht -a -esë pulcino, sm. zokk púlie puledro, sm. puhaarë -i -it; pel i ri pulire, v. tr. shinja -ta -urë dilironja, diliira, diilir (corrisponde al "kjironja" di Palagorio, con significato di nettare) shi! pulisci! shíe! puliscilo/a çë mundë shiç che tu possa pulire kettë shiç bisogna pulire pulita, sf / sm. i (e, të) shiturë i (e, të) dilirúar pulviscolo, sm. push -i -itë (AMK3 Bbb Ctn); piúhuriz pungolo, sm. (usato per gli animali) ásten -i -it (AMK3 Bbb Ctr) punto, sm. pik -a -es puntura, sf (cfr. bucato, forato) e shpúarit putrefatto, agg. i (e, të) kájibëtë puttana, sf. putoor -a -es kjith -a -es (AMK3 Nsc Lc.) puco, sm. vroomë -i -it (AMK) pucola, sf. pituzë -i -itë

(modo di dire in P. ) mos më çai pituzin…

non mi rompere… Q qua, avv. (cfr. qui) quadrupede, agg; sm. kattrëkombë quaggiù, avv. tatì, tatì ~ kitú… poshë qualche, agg. ind. ndonjó, çëddó, ndenjó ómë ndénjë lúle o ndénjë dardhë dammi qualche fiore o qualche pera qualcosa, pron. ind. çëddó; gjegjó kaam biétu(r) çëddó pë ghájaratë ho comprato qualcosa per i bambini ke biétu(r) gjegjó? hai comprato qualcosa? qualcuno, pron. ind. ndenjó; ndonjó; çëddó; kushëdó ndenjó kka juve të vinjë ~ viirë me múa qualcuno di voi che venga con me quale, agg. e pron. cilë -i -itë cilëtë ~ cila veer ke pitu(r)? quale vino hai bevuto? déja të día cílëtë veta ke hirritur ~ sirritu(r) vorrei sapere quali persone hai chiamato. cílëtë ~ cila ndeer më ke dhoonë! quale onore m'hai dato! qualora, cong. ndë; ngë qualsiasi, agg. ind. çëdó; kudó; kushëdó; cilin do qualunque, agg. ind. nga; çëdó; cilin do quando, avv. e cong. kkuurë njérë kkuurë fin quando quanto, pron. rel. indef., agg. sa kaamë biétu(r) sa më sossinë ho comprato quanto mi basta sa jéttë quanto costa? pë sa? per quanto? sa o' pë múa…

in quanto a me… sa mo paarë quanto prima sa? quanti? sa e keni shitu(r) quanto l'avete venduto? sa múja quanto potevo quantunque, cong., agg, pron. (con tutto) me gjith quaranta, agg. káttrhëkjintë quarantamila, agg. dizet mihj ~ mijë quarantotto, agg. dizet e tettë quaresima, sf. kreshëma (Sh.Mtr.) quartiere, sm. (cfr. vicinato) rugh -a -es gjituní -a -s quarto, agg. kaartë një kaartë hérie un quarto d'ora quasi, avv. monu (AMK7) quassù, avv. këtú ~ tatí lá; lart quattordicesimo, agg. kattrhëmbidhiéttëtë quattordici, agg. kattrhëmbidhiéttë quattro, agg. kaatrhë quattrocento, agg. kattrhëkjintë quattromila, agg. kattrëmihj/mijë quegli, pron. atá, aí quela, agg e pron. ató, ajó pl. atá quelo, agg. ají quercia, sf. liisë -i -it querela, sf. (cfr. lettera) lipushë -a -es questo, agg. e pron. ms ki, këtó fm. kió, kitá qui, avv. këtú, tatí ía këtú ~ tatí vieni qui kka këté ~ kitékjë di qui tatí ndándizë qui vicino tatí të déja… qui ti volevo… tatí kettë thúhetë… qui bisogna dire… quindi, avv. cong. coord. concl. pë këtá ngë kisha digúa miirë fialëtë të atía, pë kitá ngë

kaamë purgjégju. non avevo capito bene e quindi non ho risposto. quindici, agg. pessëmbidhiéttë quota, sf. piés -a -es R raccogliere, v. tr. mbiéth -dha -dhu(r) (raccogliere dala campagna) mbiél -a -urë mbiithë! raccogli! raccolta, sf. të mbiélët; të kórrët kaamë nbiédhu të mbiélëtë ~ të kórrët ho raccolto il raccolto raccontare, v.tr. rigjironja -va -úar racconto, sm. purraghe -gha -es raccorciare, v.tr. shkurtonja -va -úa(r) radicare, v. intr. vonja renjë radicato, agg. i, e...me renjë radice, sf. renjë -a -es radimadia. sf. grisistë -a -es radunare, v.tr. mbiéthë -a -ur raffermo, agg. i thaatë raffermo, agg. i (e, të) thatë raffreddare, v.tr. stohi -a -u(r) v. rfl. stoham -a -u(r) raffreddore, sm. sinahj -i -it raganela, sf. (cfr. ranocchio) raganela, sf. (strumento) tokk -a -es

ragaca, sf. váiz -a -es ragaco, sm. gháiar -i -it; diál -i -it raggiungere, v. tr. ronja -va -oonë raggomitolarsi, v. rifl. kurrussemë (AMK2-3) ragione, sf. likkjë -a -es kaamë likkjë ho ragione ragnatela, sf. marmaghë -a -esë ramaglia, sf. (per lo più secca) shkarpa shkarpat (verde) dushkë -a -esë, pl. dushkjihj dúshka óshtë atá çë hánjinë dhiitë la ramaglia verde è ciò che mangiano le capre ramarro, sm. (cfr. lucertone) djapí -i -it rammendare, v.tr. (a)rnonja -va -úa(r) ramo, sm. deg -a -es një deg ghuíri un ramo di ulivo ramoscelo, sm. degëz -a -es ranocchio, sm. bretëk -u -ut (AMK) rappecare, v.tr. (cfr. cucire) rapsodia, sf. konk -a -es raro, avv. i ralë (AMK7) rassomigliare, v. tr. e intr. gjéss, gjitia, gjitur ure gjéss tatës io asomiglio a papà ure i gjitia io gli rassomigliavo ratto, sm. (cfr. topo) mi, míu, míut rattoppare, v. tr. (a)rnonja -va -úarë ravvivare, v. tr. ngjaghi -a -úarë re, sm. regjë -i -it vasilé -u -ut(AMK7) recinto, sm. (cfr. ovile per caprini) poréa (AMK6) (per bovini) kjindía reciso, agg. i (e, të) prerë redini, sf. rétinat regalare, v. tr. jappë dhurtelë (AMK7) dhuronja -a .uarë (AMK6) regalo, sm. dhurtelë -i -itë (AMK7) reggere, v.tr. (cfr. mantenere, tenere) kjaverrissinja -a -urë (AMK6) regno, sm. regjirí -a -esë(AMK6) regredire,v.intr (cfr. andare indietro) rendere, v.tr. (cfr. dare) rene, sm. veshëk (AMK3)

reo, sm. sm. i kékjë repentino, agg. pa i pritur reperibile, agg. çë gjondet reperire, v.tr. (cfr. trovare) represso, agg. i shtipur reprobo, agg. i nomur rescindere, v.tr. (cfr. sciogliere) resina, sf. dhedhë -a -esë resistere, v. intr. dronja -va -oonë restare, v. tr. ( mi - ) viétam, u u vieta -urë; rrinja; kjindronja restringere, v.tr. ngushtonja -va -úar retribuire, v.tr. (cfr. pagare) retro, avv. prapa rettile, sm. gjáhjpur -i -it riabbracciare, v.tr. përkjafonja (Gng) riaccendere, v.tr. dhézinja ntene ricamare, v.tr. kjindissi(nja) -a -urë (RGN) ricamo, sm. kjindimë -i -itë(RGN) riccheca, sf. bugattii -a -es ricco. agg. i (e, të) p ~ bugattë ricerca, sf. kurkúarit ricercare, v. tr. kurkonja -va -úar ricercato, agg. i (e, të) kurkúar richiesta, sf. kurkúarit richiesto, agg. i (e, të) kurkúar ricevere, v. tr. (cfr. avere, prendere) ricordare, v. tr. kitonja -va -úarë ricordo, sm. kitúaritë ricotta, sf. gjiz -a -es ridere, v. intr. kjéshi -a -ur kjésh! ridi! kettë kjéshi devo ridere të kjéshëshë che tu possa ridere riempire, v. tr. mbiónja ~ piónja mbióva ~ piúata mbiúa ~ pióttë pió! pió! ~ mbió ! riempi! riempi! pióie… ~ mbióje… riempilo… kettë mbiónja ~ piónja devo riempire

kettë pióçë ~mbióçë devi riempire të mbiófsh ~ piófësh possa riempire riempito, agg. i,( e, të) pióttë riguardarsi, v. rifl. ruham, u u ruha, ruhu(r) rimanere, v. intr. rifl. viétam, u u viéta, viétu(r); rinja; kjindronja rimasto, agg. i (e, të) viétur rimescolare, v.tr. përzíanja; trazonja rimproverare, v.tr. kirtonja -va -úarë (AMK7) porsinja -a -ur (AMK7) rimuginare, v.intr. trazonja; përzíanja; rimonja ringraziare, v.tr. harestissinja -a -ur (AMK7) riposare, v.tr. e intr. proham -a -ur riposo, sm. próhurit riprendere, v.tr. marrh ntene ripudiare, v.tr. (cfr. cacciare) prizonja -va -úar riscaldare, v.tr. ngrohi -a -ur v. rfl. ngroham -a -ur rischio, sm. (cfr. ardire) kuzim -i -itë (AMK7) riso, sm. órizë -i -itë (AMK7) riso, sm. kjéshurit risorgere, v. intr. ngjahi -a -u(r) risparmiare, v.tr. viónja, viúata, viúar (DpgP) rispettare, v.tr. nderonja -va -úar rispondere, v.tr. e intr. purgjégjinja -a -ur v. rfl. purgjégjam -a -ur risposta, sf. purgjégjurit ristorante, sm. kanopës -e -esë (AMK7) risvegliare, v.tr. (mi - ) zgjoham -ta -júa zgjohu! svegliati! zgjoie! sveglialo! kettë e zgjonja debbo svegliarlo kettë e zgjoç devi svegliarlo të zgjofshe che possa svegliarti ritagliare, v.tr. (cfr. tagliare) ritardare, v.tr. e intr. minonja -va -úa ritornare, v. tr. e intr. ntenja -va -u(r) v. rfl. nteham -va -u(r)

riunione, sf. kuvel ~ d -i -itë (AMK2); mbiédhurit riunire, v. tr. mbij(l)idhinja -a urë (AMK7); mbiédhinja bashkë riverito, agg. i (e, të) fálur rivoltare, v. tr. (cfr. voltare; - la terra per la semina: arghom) rocca, sf. (cfr.fuso) furk -a -es rocchetto, sm. (del telaio) massur -i -itë rodere, v. tr. (cfr. consumare) rompere, v.tr. çanja -ta -aarë rondine, sf. dalandishë -a -es rosa, sf. trôndafilë -a -es (AMK7) rosalia, sf. riz -a -esë rospo, sm brettëk -u -ut rosso, agg. i (e, të) kukji rovescia, agg. i (e, të) prapta rovesciare, v.tr. dérdhinja -a -urë(AsF.) rovinare, v.tr. shkatarronja -va -úar rovinato, agg. i (e, të) shkatarrúar rovo, sm. (cfr. mora) ferrë -i -itë rubare, v.tr. viéth, viédha, viédhu(r) vijithë! ruba! ruca, sf. (pianta lacustre) vruk -a -esë ruggine, sf. (n)drisk -u -ut (AMK3) ruminare, v.tr. righumissi -a -urë ruscelo, sm. purró -i -itë russare, v.intr. ritonja -va -úar (RGN) S sabato, sm. e shtun -a -es sabbia, sf. shuur -i -it sabbioso, agg. i (e, të) me shuur sacca, sf. dúak; trastër; thes sacco, sm. thees -i -it një thees kishtenj un sacco di castagne sacerdote, sm. prift -i -it sacro, agg. i (e, të) shéit salario, sm. roogë -u -utë (AMK7)

salato, agg. i (e, të) me krip ~ kripur salciccia, sf. rénjishjin -i -it (AMK9 saldamente, avv. pa u tundur saldare, v.tr. lídhinja ngusht sale, sm. krip -a -es salgemma, sm. krip guri salice, sm. shkelkjë -u -jitë (ALK) salire, v.tr. e intr. hípi(nja) -a -u(r) saliva, sf. shputím -a -es salma, sf. (soma) barr -a -es një barr dru una salma di legna saltare, v.tr. e intr. (da un vecchio ritornelo) loi, loi.. (Puh. cfr. balare) karxenja -va -íar salutare, v.tr. fal(nja -a -ur salute, sf. shindét -ia -ies me shindetien con salute salutato, agg. i (e, të) falur saluto, sm. fálurit salvaguardare, v. tr. (mi - ) ruham -a -u(r) salvare, v.tr. sarvonja -va -úar shpitonja -va -úar salvia, sf. pupughejë -i -it salvietta, sf. mbissaghëz -a -es sambuco, sm. stog -u -ut san, agg. sm. i (e)…shéit -i -it sanabile, agg. çë shirohet sanare, v.tr. shironja -va -úar sandalo, sm. carihj -a -es sangue, sm. gjákk -u -ut sanguinaccio, sm. (Kal.) sandjér -i -it sanguinare, v. intr. riéth gjákk sano, agg. (cfr. guarito) i (e, të) shirúar i (e, të) shindoshë (AMK7) (cfr. intero) i (e, të)toor santa, agg. e nderme -a -es santo, agg. i sheitë -i -it sapere, v.tr. di(nja) -ta -u(r) (venire a sapere) xe, xora, xoonë kaamë xoonë sono venuto a sapere kuur e xe.. quando lo saprà… vre miir mus ~ mos e xe attenzione che non lo sappia …e ka xoonë

…l'ha saputo sapere, sm. diturí -a -es sapiente, agg. i ditur sapienza, sf. diturí -a -es saputo, agg. i ditur; çë ndihet sarmento, sm. ghurdí -a -s sarto, sm. kjepaarë -i -itë(AMK7) sasso, sm. guur -i -it sassosso, agg. gur, gur satana, sm. diágh -i -it saziare, v.tr. (mi - ) citam -a -u(r) sazio, agg. i (e, të) citur sbagliare, v.tr. e intr. (far male) bonja liikë sbagliato, agg. i (e, të) strumbúar (AMK6) sbucciare, v.tr. kjironja -va -úar scagliare, v.tr. (cfr. buttare) helkjë v, rfl. (cfr. scagliarsi) sulam -a -u(r) scaldare, v.tr. (cfr. bolire, riscaldare) privilonja -va -úarë ngrohi(nja) -a -urë scalzo, agg. i (e, të) zathur scambiare, v.tr. (cfr. cambiare) ndirronja -va -úar scantinato, sm. katojë -ji -jit scapolo, agg. i (e, të) pa martuar scappare, v. intr. jiki(nja) -a -ur scarafaggio, sm. brúmul~h, -gh(i) -gh(it) scaricare, v.tr. shkarkonja -va -úar scarico, agg. i (e, të) shkarkúar scarpa, sm. kupuz -a -es kaamë kupuzët të çara ho le scarpe rotte kaamë kupuzët të réa ho le scarpe nuove kupuzët jan të kukje o të zeza? le scarpe sono rosse o nere? kupuca óshtë e miir la scarpa è buona scarpina, sf. kupuzë e hoh; kupuzëza scarpone, sm kupuzë e trash scartato, agg. i nxiér scendere, v. intr. zdri(dh) ~ (p) inja, -dha ~ a -urë (AMK7) schiacciare, v.tr. shtipinja -a -u(r) schiacciato, agg. i shtipur schiavo, sm. rogë -u -utë (Rd. schifarsi, v. rfl. shkjéham -a -jíar schifoso, agg. i (e, të) shkjar schiudere, v.tr. (cfr. aprire)

sciame, sm. lojié -jéa -es (ALK) scindere, v.tr. (cfr. dividere) scintila, sf. djidji -a -es shkindiji -a -es scintilare, v. intr. (far - ) bonja -a -oon…djidja siit më bojin djidja djidja gli occhi mi scintilavano sciogliere, v.tr. (cfr. liquefare) zgjidhi(nja) -dha -urë sciolto, agg. i (e, të) zgjidhur scolare, v. tr. (cfr. passare) shkonja -va -úar scopa, sf. shiez -a -es scopare, v.tr. shinja -a -ur (con stracci per forno) kaljip -i -it(AMK2) scoperchiare, v.tr. zbilonja -va -úar zbiló póçen scoperchia la pentola scoperta, agg. i (e, të) zbilúar scordare, v.tr. harronja -va -úa(r) scorreggia, sf. pordh -a -es kaamë boon një pordh ho fatto una scorreggia sa pordha… quante scorregge… mus ~ mos boi pordha non fare scorregge scorza, sf. (cfr. pele; cfr. involucro dela cipola: fëludh) scotolare, v.tr. (battere il lino o la canapa per separare le fibre tessili da quele legnose) manganissi(nja) -a -ur scottare, v.tr. diék -ga -ur privilonja -va -úar scovare, v.tr. nziér kka fuluni scricciolo, s.m. zok ferri scritto, agg. i (e, të) shkúar scrivere, v. tr. shkúanja -ta -úar shkrúe! scrivi! scrofa, sf. dosë -a -es scrolare, v.tr. shkundinja -a -ur scrutinare, v.tr. (cfr. contare) scucire, v.tr. shkjépë(nja) -a -ur scucito, agg. i (e, të) shkjépur scuotere, v.tr. tundi -a -u scure, sf. shpat -a -es scuro, agg. (cfr. nero) i (e, të zez i (e, të) érrët sdegnato, agg. i zomerúar, i murihur sdentato, agg. i (e) pa dhoombë

se, cong. sub. ngë, si ngë (si) ti kishe ngroonë (hatu(r))… se tu avessi mangiato… secca, agg. e thaat seccare, v.tr. tháiti -a -ur secco, agg. i, të tháitë secondo, agg. e dita secondo, prep. pë, pas secre, sf. seshkugh -a -es sedere, v. intr. ( mi - ) újam -ja -újur (Gng.) úlem -la -ur (AMK7) sedia, sf. ( - senza spaliera) trhonë -i -itë sedicesimo, agg. gjashtëmbidhiéttët sedici, agg. gjashtëmbidhiétë segno, sm. sing -a -es sego, sm. kundim -e -s sei, agg. gjáshtë seicento, agg. gjashtëkjintë selciare, v.tr. shtronja me gur selciato, sm. i shtrúar me gur selva, sf. pil selvaggina, sf. kafsha selvaggio, agg. (cfr. selvatico) selvatico, agg. i (e, të) égër sembrare, v.intr. (cfr. somigliare) duket (mi -) dukam seme, sm. faarë -a -es semenza, sf. (cfr. seme) semenzaio, sm. (cfr. semenzaio) vurvin -i -it semi, (metà) gjimës semiaperto, agg. gjimës i (e, të)…hapëtë semicercchio, sm. gjimës reth semichiuso, agg. gjimësimbirtur semiaperto, agg. gjimësihapët seminagione, sf. mbiélëtë seminare, v.tr. mbiéli -a -(ur) seminato, agg. e sm. të mbiélëtë semmai, loc. avv. sikkur semolino, sm. kjúgh ~( h ) -ghi -it sempre, prep. nteri; gjithëmotë; ngaher seno, sm. gjir -i -it sentire, v.tr. (avvertire, percezione, sensazione) ndíanja -ta -íarë senza, prep. pa senzatetto, sm. pa shtupí separare, v.tr. ndanja -ta -ur

separatamente, avv. kka një an sepolcro, sm. (durante la settimana santa) (si) ~ sumburk -u -ut varr -a -es seppure, cong. edhé sikkur; edhé po… sera, sf. mbroomë -a -es serbare, v.tr. (mettere da parte, custodire) viónja -va -úar(DpgP) serpente, sm. gjáhjpur -i -itë serva, sf. shurbetoor -a -es servire, v.tr. e intr. shurbenja -ta -íjar servo, sm. shurbetoor -i -it sessanta, agg. gjashtë dhiéttë seta, sf. sirmë -i -itë (AMK7) setacciare, v. tr. shoshi -a -ur setaccio, sm. (cfr. crivelo) shoshë -i -it sit -a -es sete, sf. étihj, étie, éties settanta, agg. shtaatëdhiéttë settecento, agg. shtaatëkjintë settembre, sm. múahj e viélavetë (AMK7) settimana, sf. javë -a -es java e madhe la settimana santa diitët e javes: i giorni dela settimana: hóniza lunedì mártes martedì merkúri mercoledì énjita / e enta giovedì e prómëta venerdì e shtuna sabato e díal domenica settimo, agg. shtatëta sfacciato, agg. i pa turpie sfasciare, v.tr. (avvolgere con fasce il bambino) shparkjonja -va -úa(r) sfasciare, v,tr. (cfr. rompere, guastare) sfatto, agg. i (e, të) shkatarrúar sfinito, agg. i (e, të) sossur sfiorire, v. intr, (cfr. passare) shkonja -va -úar sfiorito, agg. i (e, të) shkúar sfornare, v.tr. shurnissi -a -ur graja shurnissin karvelet la donna sforna i pani sfortuna, sf. fat -i -it…i kekjë sfortunato, agg i pa fat sfrattare, v.tr. nxiér…kka shtupía sfregare, v.tr. furkonja -va -úar sgocciolare, v.tr. e intr. riéth -dha -urë

sgombrare, v.tr. (cfr. svuotare) si, avv. ne sicché, cong. ppë kitá; kështú kjë siepe, sf. gaardhë -i -itë o' një (g)voorë te gardhi c'è un buco nela siepe gardhi bohet me gjomba la siepe si fa con le spine siero, sm. hiirr -i -itë (AMK3-7) sigaretta, sf. çípëzë -a -es significare, v.tr. do të thor ~ thot signora, sf. zonjë -a -es signore, sm. zootë -i -itë signorina, sf. kupile -a -es; vaiz e pamartúar; zonjes kamë paar një kupile ho visto una signorina kupila óshtë e bukur la signorina è bela óshtë kat kupiles è dela signorina silenziare, v.tr. (far silenzio) rinja -ta -u…kjétu kjétu! silenzio! silenzioso, agg. i (e, të) kjéttë sindaco, sm. kréu i hoorës sinistra, sf. stëmong (AMK7) sino, cong. njér slava, sf. shklavun -e -esë(AMK6) slegare, v.tr. zgjidhi(nja) -a -ur slegato, agg. i zdjidur sloggiare, v.tr. (cfr. sfrattare) snocciolare, v.tr. shkokj(nja) -a -ur sodo, agg. i (e, të) thaatë sofferente, agg. i (e, të) dhimbur; simur soffiare, v.tr. e intr. frinja -ta -urë friinë era soffia il vento soffice, agg. i shkrifët (ALK) sognare, v.tr. onderonj -va úar sogno, sm. óndër -i -itë solco, sm. ávëlak -u -ut soldato, sm. ústër -i -itë ustërtoorë i -it(AMK7) sole, sm. díah, díghi, díaghit

díaghi ngrohin dhéun il sole riscalda la terra díaghi sottë diékkë il sole oggi brucia solido, agg. i ngurtët soleticarsi, v.rifl. dilikissam -a -ur solevare, v.tr. ngrenja -ta -ur solevato, agg. i ngretur solo, agg. i (e, të) vetë ~ vetemë ti vetë mundë ti më digoç tu solo puoi capirmi ti vet më digoonë tu solo mi capisci o' vetë è solo riinë vetë sta solo ía vetë vieni da solo soltanto, avv. vetë; vetem kaamë dhoonë vetë një shkjé(p) ~ b ho dato soltanto un calcio soma, sf. baarr -a -es më ka kjertu(r) ~ pruunë një baar druu. mi ha portato una soma di legna një baar kishtenje una soma di castagne somaro, sm. (cfr. asino) ghariúr -i -it somigliare, v.tr. e intr. gjéss; gjéttë i gjéttë gli somiglia ngë gjéttë non somiglia gjéttë assaja somiglia a lei gjéttë atía somiglia a lui gjéttë múa somiglia a me më gjéttë mi somiglia ure gjéss mamës io somiglio ala mamma ure gjéss tatës io somiglio a mio padre sommo, agg. shuumë i (e, të) lart sonare, v.trt. (cfr. suonare) sonno, sf. gjumë -i -it

kaamë gjumë ho sonno gjumi purkjén il sonno piace sopportare, v.tr. dronja -va -úa; mbanja droje sopportalo mos e drói non sopportarlo drói sopporta e ka drúa l'ha sopportato kettë drohet bisogna sopportare ngë kettë drohet non bisogna sopportare kute drúa sopportando mundë droçë possa sopportare sopportabile, agg. çë mund drohet sopportare, v.tr. dronja -va -úar sopra, avv. sipprh; la; mbi vete la vado sopra rinja sipprë ~ la sto sopra kka la ~ sipprh di sopra ure rija la io abitavo sopra ure rínja mo la se tihj io abito più sopra di te sopracciglio, sm. vetul -a -es (Gng) sopraddetto, agg. i sipprh i thon sopraffino, agg. i shum i hoh(l) sorbo, sm. (ng.) varaz -a -es (vg.) vadhaz -a -es sorcio, sm. mi -u -ut sorela, sf. motrh -a -es óshtë jime motrh ~motra jime è mia sorela time motra ~ motrat time le mie sorele motrat kat i tijit ~ të atia le sorele sue, di lui motrat tone

le nostre sorele titë motra ~ motrat tonde le tue sorele motrat kat assaja le sorele di lei óshtë ka time motrh ~ same motrh è di mia sorela sorelastra, sf. motr e gjétur sorgente, (cfr. pola, vena d'acqua, gora) lucë -a -es sorgere, v.intr. (cfr. uscire, alzare) deel / ngrihet / léhet deel ~ ngrihet ~ léhet díaghi sorge il sole deel ~ ngrihet ~ léhet hóniza sorge la luna kka deel ~ ngrihet ~ léhet díaghi? da dove sorge il sole? sorridere, v.tr. (cfr. ridere) sorte, sf. shortie -a -es; fat -i -it sorteggiare, v.tr. (cfr. toccare, uscire) sorvegliare, v.tr. rúanja -ta -úa sospirare, v. tr. e intr. shilitonja -va -úar shirtonja -va -úar(AMK7) sospiro, sm. shilëtim -i -it sostare, v.intr. kjindronja -va -úar sostenere, v. tr. mbanja -ta -ur sostenibile, agg. çë mund mbahet ~jér ~dróhet sottacqua, avv. poshújit sotterra, avv. poshdhéut sottile, agg. i (e, të) hool ~( h) sottana, sf. (cfr. sottoveste) linjë -ja -jes sottoterra, loc. avv. poshdhéutë sotto, avv. Po (shë); shposhë sottocoda, sm. inv. (finimento di cuoio per bestie ) pistoghén -a -es sottosopra, loc. avv. po e la sottostare, v. intr. rrinë(nja) poshë ~ shposhë; nôn sovrastare, v. intr. rrin(nja) la soco, agg. i (e, të) shkjarë socume, sm. të shkjaritë spaccare, v.tr. (cfr. dividere) ndanja -ta -aar spada, sf. shpat -a -es spaghetti, sm. tumaz të gjáta spalancato, agg. gjithë i hapur spala, sf. shpatuh -gha -es spaliera, sf. ( - di vite) hu -i -it

spalmare, v.tr. líanja -ta -íar një theelë bukë e líar me vahj una fetta di pane spalmata di olio sparagio, sm. ( - selvatico, cfr. asparagi) shperonkjë -gjë -gjitë ka vatu(r) të mbiéthë shperongjë è andato a raccogliere asparag sparare, v. tr. skréhënja -ha -urë shkreh spara moosë ~ mus shkreh non sparare kettë shkrehet bisogna sparare kettë shkrehëmi dobbiamo sparare kettë shkrehëshë devi sparare të shkrehëshë possa sparare kute shkrehur sparando sparato, agg. i (e, të) shkrehur sparecchiare, v.tr. (cfr. alzare) spargere, v.tr. shprishi(nja) -sha -shur shprishi lulet, fara te dhéu spargo i fiori, il seme nel campo gjáku joonë i shprishurë il nostro sangue sparso i ka shprishur gjithë li ha sparsi tutti sparlare, v.intr. fiássë(nja), fola, -ur liikkë sparso, agg. i (e, të) shprishurë spartire, v.tr. (cfr. dividere) spatola, sf. shpatuh -gha -ghes spaurire, v.tr. (cfr. impaurire) spaurito, agg. i trómbur spaventare, v.tr. trombi(nja) -a -ur trómbamë mi spavento u u trómba mi spaventai musë ~ mos trómbu non spaventarti théja se trómbësha pensavo di spaventarmi spaventato, agg. i trómbur spacare, v.tr. shinja -ta -ur spacola, sf. staljipë -i -itë (AMK7)

specchio, sm. pasikjirë -i -itë (AMK6) spedire, v.tr. (cfr. mandare) spegnere, v.tr. shúanja -ta -úar shúe ziárrin spegni il fuoco kettë shúami ziárrin dobbiamo spegnere il fuoco miirh úit të shúaçë ziárrin prendi l'acqua per spegnere il fuoco kute shúar spegnendo spelacchiare, v.tr. shkuli kjimet spelacchiato, agg. pa kjime spelare, v.tr. (cfr. spelacchiare; sbucciare) speme, sf. (cfr. speranza) spendaccione, agg. doreshpúar spendere, v.tr, (cfr. togliere) spennare, v.tr. nxiri / shkuli péndat spennelare, v.tr. líanja -a -íar spennelato, agg. i líar spento, agg. i shúar speranza, sf. shpreshë -a -es spiccioli, agg. e sm. të shkókjura(t) spiedo, sm. heegh -i -it spiga, sf. kal spigolare, v.tr. vemi pëh kamuce spina, sf. gjómbë -a -es / ferr -i -it spino, sm. gjombë -i -itë spirare, v.tr. e intr. (cfr. soffiare, suonare) frinja -ta -ur héjinja friin era spira il vento héjin era (Ang. RfG.) spira il vento spirito, sm. spiirtë -i -itë spogliare, v.tr. djishinja -a -ur v. rfl. djísham ~ djíshem djíshu spogliati kettë djishehj devi spogliarti kute djéshur spogliando spogliato, agg. i (e, të) djéshur spola, sf. maúr -i -it sporcare, v.tr. nxinja -ta -ur v. rfl. nxiham -a -ur

sporco, agg. i (e, të) nxitur sposa, sf. nussë -a -es sposare, v.tr. martonja -va -úar v.rfl. martoham ~ -hem martohu sposati moosë ~ mus martohu non sposarti kettë martohehj devi sposarti martóhësha mi sposerei u' e martója io la sposerei sposato, agg. i martúar sposo, sm. dhóndar -i -it spostare, v.tr. ndirronja -va -úa…vend spremere, v.tr. shtridhi(nja) -a -ur spremuto, agg. i shtridhur spuntare, v.tr. (cfr. uscire) sputare, v.tr. shputinja sputo, sm. shputím -a -es squagliare, v.tr. jossi -a -ur rifl. jossam -a -ur squalido, agg. i míari sdradicare, v.tr. shkuli me renjat sdradicato, agg. i shkulur me renjë staccare, v.tr. (cfr. togliere) staccio, sm. sit -a -es stala, sf. grazëd -a -esë(AMK7) stampa, sf. shtip -a -es stampare, v,tr. shtipënja -a -ur stampato, agg. i shtipur stancare, v.tr. dholënja -a -ur v.rfl. dolam ~ -em stanco, agg. i dholur ~ i lódhur stanotte, agg. sonte; kit ~ kió nat stanza, sf. kambar -a -es stare, v. intr. rrinja -ta -ur stasera, avv. sonte kit ~ kió mbromë stato, sm. (cfr. nazione) dhe -u -ut stecchito, agg. i that stecco, sm. degë e that pl. dega; shkarpa stela, sf. ilë -i -it ilëz -a -es

(Puh.) ih -ghe -ghes stendere, v.tr. ndénja -ta -urë ngjati -a -ur v.rfl. ndéham -a -urë /ngjatur sterile, agg. shterpe steso, agg. i nder ~ i ndetur stimato, agg. i nderúar stoffa, sf. petëk -u -ut storcere, v.tr. shtrómbënja -a -ur storpiare, v.tr. shtrombënja -a -ur storpio, agg. i (e, të) shtrombur ~ shtrimbúar/i çar storto, agg. i (e, të) shtrombur ~ shtrimbuar ~ i çar straboccare, v.intr. dérdhet stracciare, v.tr. shkjiri -a -jérrë shkjirrë straccia shkjire straccialo/a kettë shkjiret bisogna stracciarlo kute shkjérrë stracciando jaamë i shkjérrë sono stracciato stracotto, agg. i zíar shum stracuocere, v. tr. zíanja mir strada, sf. údhë -a -es straniero, agg. i húahj strapieno, agg. shum i piót strapotente, agg. shum i fukjussur strappare, v. tr. shkjérri -a -jér strappato, agg. i (e, të) shkjérrë strascinare, v. tr. carissinja -a -ur stravecchio, agg. shum i viétr stretto, agg. i (e, të) ngushtë striminzito, agg. i shtringúar stringa, sf. lidhez stringato, agg. i lidhur stringente, agg. çë shtringon stringere, v.tr. shtringonja -va -úar striscia, sf. rrip (Gng) stritolare, v.tr. shtipinja -a -ur stricare, v.tr. stridhi(nja) -a -urë strofinare, v.tr. furkonja -va -úar

stronzo, sm. zopëmut i that stropicciare, v.tr. rumbíanja va -iarë furkonja (RGN) strumento, sm. nxoonë -i -itë (AMK7) strusciare, v.tr. furkonja -va -úar strutto, sm. (cfr. grasso) studiare, v.tr. (cfr. imparare) mbissonja -va -úar su, prep. e avv. te, la; mbi; siprë, në subito, avv. e agg. nxitu succhiare, v.tr. thithinja -a -ur (Gng) succhiata, agg. e thithur succo, sm. lonk -u -ut succoso, agg. me shum lonk sudare, v.intr. dërsinja ~ drisinja -sta -urë (AMK7) sudato, agg. i (e, të) drisitur(AMK7) i (e, të) diéssur(AMK9) sudicio, agg. i (e,të) shkjérrë sudore, sm. diersí -u -ut (Gng) sufficiente,agg. i (e, të) sossëmë; i miafët (Gng) sugna, sf. kundim -a -es sugo, sm. lonkk -u -ut suo, agg. e pron. poss. të atía; i tihj; i sahj suocera, sf. e viéhar -a -es suocero, sm. i viéhar -i -it suolo, sm. dhé; trúal ~ troli suonare, v.tr. frinja -ta -ur; bíe suora, sf. motr; murghez (Gng) svegliare, v.tr. zgjonja -va -úar v.rfl. zgjoham ~ -em, -a -ur sveglio, agg. i (e, të) zgjúar svelere, v.tr. shkuli(nja) -a -ur svuotare, v.tr. mbrazi(nja) -a -ur mbraze svuotala T

tabacco, sm. duhaanë -i -itë (AMK7) tacere, v.tr. rrinja, ta -ur… kjétu / pa folur rri kjétu! taci! tagliare, v.tr. pres, prita, preer u pres ti prit aí pret na presëmi ju presëni atá presënjin tagliato, agg. i prer tagliucare, v.tr. pres -ta -er…nçika çika talaltro, pron ind. do njétrh ~ ndonjó njétër ~ ndokush tiétër talamo, sm. shtrat -i -it…nússie talora, avv. çëddó heer~ nganjó her ~ndonjó her taluno, agg. ind. çëddó ~ ndonjó ~ disá tana, sf. fulun -i -it tanto, agg. ind. kai ~ shum ~ kákj ákj kai díah tanto sole kai det tanto mare tardi, agg. i (e, të) voonë (AMK7) tarlato, agg. i bréitur ~ i ngroon kka krimbi tarlo, sm. krimb ~ miz drúri tarpare, v.tr. pres ~ çanja krehët tartaruga, sf. breshk -a -es tascapane, sm. tráshtën -a -es tavola, sf. durras -a -es ~ tríes -a -es tavolo, sf. tries -a -es shtronja tríesen apparecchio la tavola tríes búkie tavolo da pranzo taca, sf. kup (AMK7) te, pron. ti, tihj teco, pron. me tihj tegame, sm. digan -i -it tegolo-a, sf. kjaramídh -a -es

tela, sf. pëhjur -i -it pëhjuri te shuli la tela nel raccoglitore telaio, sm. (gh)arhalí -ia -íes massur rocchetto shuli subbio shkíez navetta temere, v.tr. (cfr. impaurire) trombam (-em), -a -ur trombam se ti mund biç ho paura che tu possa cadere trómbam se ti bíe temo che tu cada ti trómbehj? tu hai paura? tempesta, sf. drahunaar -i -it (Gng) shkjot -a -es tempia, sf. kríet tempo, sm. mot -i -it kjiró, kjirói, kjiróitë (AMK6-Gl.5) kam mot avere tempo ngë kam mot non avere tempo kka çëddó mot da qualche tempo moti shkon il tempo passa ka shkúa kai mot è passato tanto tempo moti ósht árë il tempo è oro tenaglia, sf. daar -a -esë(Rd.) tenere, v.tr. mbanja -ta -ur mbái! tieni! Kettë mbaçë devi tenere mund mbafshë… possa tenere… tenero, agg. i (e, të) njóm tentare, v.tr. tandonja -va -úar tenue, agg. i (e, të) hoh tenuto, agg. i mbátur tergo, sm. kka prapa

terra, sf. (cfr. mondo) jet -a -es (cfr. suolo) dhe -u -ut trolj (AMK5) jéta ósht e madhe la terra è grande mo e búkura e jetes la più bela dela terra një cop dhé un peco di terra terracotta, sf. dhe e piékur terremoto, sm. tundím -i -it terreno, sm. dhe -u -ut terreo, agg. si dhéu terrestre, agg. e kësai dhe terribile, agg. shum i kekj terroso, agg. i (e, të) me dhe terso, agg. i pastër; i thíel (Gng) terzo, agg. i treti teso, agg. i nder tesoro, sm. vistar -i -it (AMK6-Gl.5) tesere, v.tr. (cfr. filare) íanja -ta -iar ia, ia…(gh)arghalía… tessi, tessi…telaio… (vecchio ritornelo) o' çë ían sta tessendo tessuto, sm. (di cotone) pëhjur -i -it pilihurë -i -itë (AMK7) (di seta) sirmi testa, sf. kroc -a -es/ kríe kríet le tempie më dhombënjin kríet mi duole la testa testamento, sm. dhiát -a -es (Rd) testardo, agg. (testa dura) krocë e thaat testicoli-o, sm. (h)érdhe (AMK3-5-6) lokji (Sh.Mrt) testimone, sm. martirí -u -ut (AMK6. Gl.5) testimonianza, sf. martirí -a -es testimoniare, v.tr. marterizonja -va -úar ti, (te, a te), pron. tihj, ti, të dúa tihj voglio te të dúa mir ti voglio bene

e píanja tihj lo chiedo a te (s-) ghirressë tihj

chiamo te donjin tihj e múa vogliono te e me ti kurkonja ti cerco timido, agg. i (e, të) turpurúar tingere, v.tr. ngjénja (Rd.Vrb) tino, sm. but -i -it tinta, sf. ngjér(itë) ; gjir -a -esë (AMK7) tirare, v.tr. shkuli(nja) -a -ur ticone, sm. urë -i -it urë i dhezur ticone acceso urë i shúarë ticone spento toccare, v.tr. ngassi(nja) -ta -ur ngit tocca mos ngit non toccare kettë kittshë devi toccare mundë ngafshë possa toccare kam ngar me dor ho toccato con mano toccato, agg. i (e, të) ngar togliere, v.tr. nxiri(nja), nxura, nxíar ~ nxiér e ka nxiér l'ha tolto nxiir togli të mund nxifshë possa togliere kettë nxirëshë devi togliere kettë nxirëmi dobbiamo togliere o' i nxiér è tolto tolerabile, agg. çë drohet ~ durohet tolerante, agg. çë dron ~ duron

toleranza, sf. drúarit ~ durím tolerare, v.tr. duronja -va -úa(r) ~ dronja -va úa(r) tomba, sf. hroop -a -es ~ varr -a -es topo, sm. mi, míu, míut jan mi ci sono topi miitë topi óshtë të mivet… è dei topi… torcere, v.tr. stridhi(nja) -a -ur ~ drédhinja torciglione, sm. (ornamento femminile di stoffa attorta in capo) shkjóhët tornare, v.intr. nteham -a -ur toro, sm. ter -i -it ~ dem tosse, sf. koghë -a -es tossire,v. intr. koghissi(nja) -a -ur tosto, avv. nxitu tosto, agg. (duro) i (e, të) that tovaglia, sf. mbissagh(l) -a -es vurë mbissaghen metti la tovaglia tradizione, sf. (usanza) zakoonë -a -es (AMK6.Gl.5) tramutare, v.tr. ndërronja -va -úar tranciare, v.tr. çanja -a -ar ~ pres trapassare, v.tr. shponja -va -úar trappola, sf. paidhí -a -es trascinare, v.tr. carrissinja -a -ur (AMK6) traslocare, v.tr. (cfr. cambiare) ndirronja vend trattenere, v.tr. (cfr. tenere) mbanja trecento, agg. trekjintë tredici, agg. trembidhiét tremante, agg. i (e, të) drídhur tremare, v.intr. dridham -a -ur drídhu trema kettë dridhehj devi tremare kettë drídhami dobbiamo tremare të mundë drifëh che tu possa tremare treno, sm. + kjérr hekuri

trenta, agg. tredhiét tromba, sf. daulii; brii (AMK7) tronco, sm. kurm -i -it troppo, agg. i shumët trovare, v.tr. gjénja -ta -ur v.rfl. gjondam -a -ur gjéi trova mos gjéi non trovare e kam gjétu(r) l'ho trovato ngë e kam gjétu non l'ho trovato kettë e gjémi dobbiamo trovarlo kettë gjéhet deve trovarsi mundë gjéfhe possa trovarti mund gjéfëshë possa trovare trovato, agg. i (e, të) gjétur truogolo, sm. kurit -a -es tu, pron. ti tumore, sm. ghupel -i -it tuo, agg. jóti; ji; it o' joti è tuo jitat tuo padre tuonare, v. intr. drahunon ~ bumbulin (AMK7) gjimón (Gng) tutto, agg. gjithë; tor; paru, mbar gjithë të mirat tutto il bene gjithë jéta ~ jéta e tor tutto il mondo gjithë atá çëddó tutto ciò che vuoi vete gjithë mir va tutto bene óshtë gjithë jóti è tutto tuo gjithëséi il tutto

U ubriaco, agg. i ndondur; i pitur uccelo, sm. zog ~ zokk -gu -ut uccidere, v.tr. vras -va -ar ucciso, agg. i (e, të) vrar udire, v.tr. gjégjinja -a -ur ~ marr vesh ulica, sf. rikjë -a -es ultimo, agg. i prápësemë (AMK7) umido, agg. i (e) lagët umiliare, v.tr. kanóssënja .a -ur una, art. një një vaiz una bambina undici, agg. njombidhiét ungere, v.tr. líanja -ta -íar líe bukin me vahj e krip ungi il pane con olio e sale ka buzin i líar me vahj ha il muso unto di olio unghia, sf. thónjë -ji -jitë kam preer thónjit ho tagliato le unghie kam një thónjë i çaarë ho un'unghia rotta ke thónjitë të gjata hai le unghie lunghe thónjitë túe jan të zeza, tímet gjó le tue unghie sono nere, le mie no thónjit time jan të shkúrtura le mie unghie sono corte

unificare, v.tr. vonja bashkë; ngjiti(nja) unificato, agg. i (e, të) báshkem (AMK6) unione, sm. bashkím -i -it (AMK6) unire, v.tr. (mettere insieme) vonja -ra -on…bashk uno, agg. njó unsione, sf. (cfr. ungere) líarit unto, agg. i (e, të) líar uomo, sm. burrh -i -it njerí -íu -ríut (AMK7) uovo, sm. ve -ea -ees kam biétur pessë ve ho comprato cinque uova veet jan të réa le uova sono fresche (nuove) veje di uova urina, sf. shurri -i -it urinare, v.intr. mijérënja ~ mijér (AMK3-7) usanza, sf. zakoonë -a -esë (AMK6) uscente, agg. i (e, të) dal uscire, v.intr. dahj, dola, dal dilë esci moosë dil non uscire ngë ka dal non è uscito ka dal è uscito kettë dáimi dobbiamo uscire të dafshë che tu possa uscire do të dáiçë? vuoi uscire? shpitonja uscire in fretta uscita, agg. i (e, të) dal ustionare, v.tr. diékk; privilonja ustionato, agg. i (e, të) diégur; privilúar utero, sm. shkef ~ shkof ndë shkýft saajë nel suo seno / ventre (Vr. - Gng.) (Puh. inter., donna grassoccia) shkofanate!

uva, sf. (sm/n) rrushë -t -tit kam biétu(r) rrushë ho comprato del'uva rrushëtë më purkjén l'uva mi piace staffidhe ~ rush i that uva passa romb rrushi grappolo d'uva mbiédhi(nja) ~ viél…rushin raccolgo l'uva rrush éngër -a -es ~ aguridh -a -es (AMK3) uva acerba V vaccaio,sm. aí çë rúan lopët; lopar vacante, agg. i (e, të) brázit vacca, sf. loopë -a -es

mish lópie carne di vacca lop pë kjumështit vacca da latte vagina, sf. pidhë -i -it vagire, v. intr. kjánja vagito, sm. kjarit vagliare, v. tr. shoshi -a -ur valere, v. intr. viénja vale, sf. lakk -a -esë (AMK7) vanga, sf. (cfr. pala) lupat -a -es vangelo, sm. vangjéhë -i -it vantare, v.tr. vandonja -va -úar v.rfl. vandoham -va -úar variabile, agg. (che cambia) çë ndirron variare, v.tr. ndirronja -va -úar vasto, agg. i hapët; i math; i gler ~ gjér vecchia, sf. piák -e -es vecchio, sm. piák -u -ut pl. piékjë -jitë -kjivetë vedere, v.tr. (cfr. mostrare) shoh, vreta, paarë (far vedere) stonja -va -úar kam paarë një burh ho visto un uomo she(h) miir / vre miir vedi bene, (trasl.) stai attento ke paar? hai visto? vremi / shohëmi vediamo sheh? vedi? kettë shoh debbo vedere të shóhësh che tu possa vedere stomë nçikk… fammi vedere un po' stóme… mostramelo te ka stúa? te lo ha mostrato? vedova, agg., sf. e ve -a -es vedovo, sm., agg. i ve -u -ut; pa shokje vegliare, v.intr. rri(nja) i zgjúar veleno, sm. farmak (Rd) velo, sm. (che avvolge la milza) shprétëk a -es

vendere, v.tr. shes -ita -ur shit vendi kettë shítet bisogna vendere shítet si vende i shítur venduto e shesëmi vendiamola vendetta, sf. ( - di sangue) gjakkë i nderes (AMK7) venduto, agg. i (e, të) shitur venerare, v.tr. jap nder venerato, agg, i (e) me nder venerdì, sm. prómëta venire, v.intr. vinja, érdha, já(rdurë) ía / éa / éja vieni ngë mund vinja me juve non posso venire con voi érdha dié / jérdha dijé venni ieri misserdhe (miir se erdhe) benvenuto venti, agg. një zet vento, sm. ér -a -es ventoso, agg. i (e) me er ventre, sm. bark -u -ut ventura, sf. fat -i -it venturo, agg. çë vén venuto, agg. i ardhur veramente, avv. vërtet; përtétien verde, agg. i (e, të) gjelberúar verdeggianate, agg. i gjelberúar verdeggiare, v.intr. gjelberón vergine, agg. (intera) i (e, të) tor (non rotta) pa-i (e, të)…çaarë (non toccata) pa-i (e, të)…ngaarë (da Bz) ma e gitun kka munkat vergogna, sf turp -ie -es vergognarsi, v.rfl. turpuróhem vergognoso, agg. i (e, të) turpurúar verità, sf. ertét -ia -es ke thoon tërthétinet hai detto la verità

verme, sm. krimbë -i -itë vero, agg. i (e, të) vërtét versare, v.tr. (cfr. mettere, buttare, svuotare) dhérhi(nja) -a -ur(Lr.Alr) mbrazi(nja) versata, agg. i (e, të) dhérdhu(r); e mbrazit vescica, sf. fúcëk -a -es vespa, sf. árzë -a -es vestire, v.tr. véshi(nja) -a -urë víshu vestiti víshamë mi vesto u u visha mi vestii vestito, sm. (- tradizionale femm.) coh -a -es via. sf. (cfr. strada) údhë -a -es; rrugh -a -es stek -u -ut (AMK7) via, avv. ecë; priáshta; tutié; atié viaggiare, sm. (iniziare strada) ze-údhë ( - a cavalo) vete ngalúa viaggio, sm. bonja~ mar…údhë -a -es vicinato, sm. rughë -a -esë vicino, agg. ndándizë: afër: pranë vigna, sf. vréshtë -a -es vile, agg. i (e, të) pa-zómarë vino, sm. verë -a -es viola, sf. manuzakje; jodhíi -a -esë (AMK7) vipera, sf. gjáhjpur -i -itë visibile, agg. i (e, të) çë dúket; çë shihet visto, agg. i par vita, sf. gjógh -a -es vite, sf. ghurdhí -a -es vitelo, sm. viçë -i -it mish viçi carne di vitelo kjumështë viçi latte di vitelo likur viçi pele di vitelo viva, escl. rrofëtë vivaio, sm. (cfr.semenzaio) vurvinë -i -it vivente, agg. i (e, të) ngjághur; i ngjál vivere, v.intr. rronja -va -oon vivo, agg. i (e, të) ngjághë; ngjál

voglia, sf. mah -ghi -ghit voi, pron. jú volare, v. intr. fluturonja -va -úar (Gng) volere, v.tr. dúa, dasha, -ur volere, sm. dáshuritë volgere, v.tr. nténja -ta / va -ur volpe, sf. dhéhjpur -a -es voltare, v.tr. (cfr. cambiare, - il terreno per la semina: arghom.) priri(nja) -a -u priru voltati kettë prirehj devi voltarti voluto, agg. i (e, të) dáshur vomere, sm. parméndë -a -es; pijor -i -it vomitare, v.tr. víah, vogha, viélur vomito, sm. viélët vostro, pron. júai ~ júaj vuotare, v.tr. mbrazi(nja) -a -ur vuoto, agg. i (e, të) mbrazur; i mbrazit Z

zaino, sm. trástër -a -es zampogna, sf. karramunzë -a -së (Vrb) zappa, sf. sháat -i -itë (AMK7) zeppo, agg. i (e, të) piót zia, sf. e ómët -ta -es (AMK2) zio, sm. lal -a -ës ungulhj (AMK7) zipolo, sm (legno appuntito per turare il foro dela botte) trivilë -i -itë zitela, sf. pa- e martúar zoccolo, sm. thómburë -a -esë(AMK7) ( - del cavalo, in particolare) petikúa pl. petikonjëtë zucca, sf. kunguh ghi -ghit