Archivistica generale A - Unibg...La realizzazione di un inventario: il caso di Moncalieri •...

26
Archivistica generale A Slide mostrate nelle prime 4 lezioni

Transcript of Archivistica generale A - Unibg...La realizzazione di un inventario: il caso di Moncalieri •...

  • Archivistica generale ASlide mostrate nelle prime 4 lezioni

  • Scritture tergali (regesti e segnature) di due documenti trecenteschi provenienti dagli archivi di corte sabaudi

  • Cartulario dell’abbazia di Rivalta Scrivia (AL), metà secolo XIII

    Milano, biblioteca trivulziana

  • Un esempio di liber iurium comunale: il Codex Astensis (fine secolo XIV)

  • Registri legati all’amministrazione delle finanze comunali (sec. XIII). Da sinistra a destra: estimi dei comuni di Pavia (pergamenaceo) e Moncalieri (carteceo); registro della Biccherna di Siena

  • Registro degli «ordinati» (= delibere del consiglio comunale) del comune di Moncalieri, 1421

  • Registro della giustizia criminale (liber maleficiorum) del comune di Moncalieri, sec. XIV

  • Esempio di «sistema» documentario: tipologia della documentazione di natura fiscale in un comune del Piemonte, sec. XIV

  • Casi concreti di gestione e ordinamento degli archivi comunali:

    Montpellier (anni Cinquanta del

    Duecento)

  • Segnature dei cassetti dell’arca contenentela documentazione consolare di Montpelliernella chiesa degli Ospitalieri

  • La realizzazione di un inventario: il caso di Moncalieri

    • Febbraio 1420: il consiglio delibera super faciendo inventarium de libris, cartis et quibuscumquescripturis comunitatis per notarios archarum, ut posint senper reperiri quocienscumque fueritopportunum et ne defraudantur ; et similiter de dando eisdem notariis idoneum premium pro predictafaciendo. […] Placuit omnibus quod fiat inventarium de cartis et scripturis librisque et balistris et aliisartagleris comunitatis per notarios archarum et quod fiat unum proclama de intimacione quod si quisvel qui habeant seu detineant aliquas scripturas, balistras seu armas defensibilia quod sunt dictecomunitatis illa et illas in manibus sindicorum dare debeant et relevare ; aliter procedetur contra eosper excomunicacionem et penarum inpoxicionem iuxta debitam formam ; que omnia debeant restituiinfra X dies post dictum proclama

  • Inventario dell’archivio comunale di Moncalieri, 1423-1425

  • Moncalieri: topografia dell’archivio così come la si può ricostruire tramite l’inventario

    Sequitur illa que reperta fuerunt in armario longo esistente super palacio comunis.Et primo invenerunt libros preceptorum infrascriptorum – Item libri causarum – Secuntur libri parvarum condempnacionum –Secuntur libri defensionum – Secuntur libri acusacionum – Secuntur in ipso armario longo libros registri comunis Montiscaleri

    Secuntur illa que reperta fuerunt in ercha magna que est super palacio comunis.Sequitur libri preceptorum in ercha super palacio comunis – Secuntur libri parvarum condempnacionum et carlinorum esistentes inercha super palacio comunis – Sequitur in ipsa ercha super dicto palacio libri cridarum – Sequitur in ipsa ercha libri defensionum.Sequitur in ipsa ercha libri campariorum – Sequitur in ipsa ercha libri maleficiorum et requestarum – Sequitur in ipsa ercha libri inquibus scripta sunt debita dicti comunis et creditores eiusdem – Sequitur instrumenta et alie scripture reperte in quadam taschetain ercha que est super palacio comunis, signata tali signo: * – Titullus scripturarum repertarum in quedam tascheta nigra in erchaque est super palacio comunis talli signo: p – Titullus scripturarum confessionum, litrarum et aliarum existencium in una tascheta inercha que est super dicto palacio tangentes Abramo de Gorio pro empcione gabelle grosse – Titullus scripturarum, literarum etinformacionum existencium in una tascheta que est in ercha super palacio comunis, signata cum uno breveto cusito super predictatascha

    Titullus scripturarum et librorum existencium in armario longo noctariorum super palacio comunis Montiscalerii.Titullus librorum causarum esistencium in ipso armario dictorum noctariorum – Titullus librorum preceptorum existencium in ipsoarmario dictorum noctariorum – Titullus librorum defensionum esistencium in ipsa ercha dictorum noctariorum.

    Titullus librorum campariorum exixtencium in armario clavarii.

  • Titullus librorum antichorum registrorum comunis Montiscalerii esistencium in ercha que est in claustro maiori fratrum Minorumde Montecalerio.Titullus librorum et alliarum rerum esistencium in armario qui est in claustro minori fratrum Minorum, videlicet in fondo ipsiusarmarii – Titullus librorum literarum et cridarum esistencium in ipso armario suprascripto videlicet in fondo ipsius armarii – Titulluslibrorum sortium esistencium in ipso armario – Titullus librorum, instrumentorum et alliarum scripturarum, tam in cedullisliterarum et rotullorum esistencium in armario in claustro minori fratrum Minorum de subtus, in secundo intrepositorio.

    Sequitur libri registri et allia instrumenta tangencia super facto communitatum videlicet Taurini et Montischalerii ac alliarumscripturarum tangencia dicte comunitati, tam literas quam confessionum, que sunt in tercio intrepositorio in armario qui est inclaustro minori fratrum Minorum, tam in scatullis quam in intrecastris ipsius terci intrepositori armari predicti.

    Sequitur in intrepositorio superiori, videlicet in una scatulla magna tali signo de supra: C – Sequitur confessiones in quedamscatulla parva tali signo: ag – Sequitur instrumenta et confessiones in alia scatula signata tali signo: l – Sequitur in allia scatulla inqua sunt confessiones XVI, pro facto census Iohannis Lafranchi, signata ipsa scatula tali signo: 9b – Sequitur in uno liazeto plurainstrumenta infrascripta certarum rerum aquixitarum per comunitatem Montischaleri a pluribus personis.

    Titulus librorum, instrumentorum et alliarum rerum esistencium in ercha que est in claustro maiori fratrum minorum a latere deverssus sacrestia.Titullus instrumentorum repertorum in ipsa ercha in quadam tascheta.

    « Item plures alli foglaci antiqui modici valoris sine copertura pergaminea in quibus sunt certa foglacia malorum debitorum.Item in fondo ipsius erche a latere deverssus sacrestiam sunt plura et in magna quantitate instrumentorum parvorum incissa etvalde anticha ; et sunt modici valoris ».

  • Moncalieri: regesti e segnature dei documenti nell’inventario del 1423-1425

  • Il caso di Bologna

    • 1217: documenti comunali custoditi da un massarius

    • c. 1250: nascita della camara actorum, in cui operano notai ad acta

    • 1303: è individuata un’altra sede per documenti comunali nullius valoris

  • Registri (memorialia) della camara actorum del comune di Bologna (c. 1300)

  • Segnature di alcuni documenti comunali registrati nei memorialia

  • Cronologia degli archivi sabaudi

    • c. 1200: primi indizi di una conservazione documentaria diretta

    • Metà XIII secolo: poli regionali (Chillon, Pinerolo…), effetti dell’esplosione documentaria

    • XIV secolo: centralità di Chambéry, normativa sui clerici che producono/conservano lacontabilità; nascita di una camera dei conti; nascita di un trésor des chartes e di un archivioamministrativo

    • Inizio XV secolo: centralizzazione archivistica, inventari

    • Anni 1440: riorganizzazione générale del trésor des chartes, perdita della coerenza dei fondiregionali

  • Principato di Savoia-Acaia

    (1295-1418)

  • Inventario dell’archivio dei principi di Savoia-Acaia nelcastello di Pinerolo (fine sec. XIV)

  • « A » … « S »→ Documenti sui marchesi di Saluzzo

    « Primum. A », « Secundum. B », « Tercium. C »…→ Copie di documenti che compongono un dossier giudiziario

    « AT », « PG »→ Accordi fra Amedeo IV e Tommaso II; patti con la comunità rurale di

    Gassino

    « Th », « Cl »→ Documenti relativi a Thonon e Les Clées

    « LL », « P(ro)P(ro) »→ Documenti riguardanti una lega e la famiglia Provana

    « Processus », « Beaujeu », « Montis Regalis »→ Documenti relativi a un processo, alla signoria di Beaujeu, al comune di

    Mondovì

    Alcune segnature dei documenticonservati nell’archivio dei Savoia-Acaia a Pinerolo

  • Il lavoro del commissarioducale Nicod Festinell’archivio dei Savoia-Acaia (1419-1420)

    Caissia « O », in quadamqueysseta. Epistole, segregatisinutilibus seu modici effectusepistolis seu litteris missivis. Inutiles vero littere posite in caissia « Q ».

  • Peroni e l’ordinamento per materie degli archivi milanesi