! !Piùlontanodell'Eubea!0!Primi!appunti!sull'esegesi ... handout... ·...

17
1 Filippomaria Pontani ([email protected]) Roma, 9.12.2015 Più lontano dell'Eubea Primi appunti sull'esegesi antica a Odissea VIIVIII 1. Scheria: la geografia e il mito 1a. Scheria nei canti ez 1b. Apeire 1c. Apie 1d. I Giganti 2. L'Eubea: la geografia e il mito 2a. Più lontano dell'Eubea 2b. Tizio e la Beozia 2c. Viaggi 2d. Delo e l'avarizia 3. Omero e i neòteroi 3a. Ciclicamente... 3b. La contesa misteriosa 3c. Demodoco e l'economia 3d. Ares e Afrodite: etimologie e distrazioni U. von Wilamowitz Moellendorff, Homers Ilias (Vorlesung WS 1887/88 Göttingen), hrsg. P. Dräger, Olms 2006, 138 (dell'ed. Dindorf) "das lüderlichste Werk Dindorfs... Ludwich zeigt das Horrible der Arbeit". 139 "Vorläufig herrscht Chaos". L. Braccesi, Grecità di frontiera, Padova 1994 A. Buonajuto, 'L'ejxwkeaniwmo;" nei viaggi di Odisseo in Cratete e negli Alessandrini', Atene e Roma 41, 1996, 1-8 G. Danek, Epos und Zitat, Wien 1998 E. Dickey, Ancient Greek Scholarship, Oxford 2007 G. Dindorf (ed.), Scholia Graeca in Homeri Odysseam, Oxford 1855 (Amsterdam 1962) N. Ernst, Die D-Scholien zur Odyssee, diss. Köln 2004: <http://www.ub.uni- koeln.de/digital/fachinfos/altertum/volltexte/index_ger.html> H. Erbse, Beiträge zur Überlieferung der Iliasscholien, München 1960 R.L. Fowler, Early Greek Mythography, I-II, Oxford 2000-2013 A.F. Garvie (ed.), Odyssey books 6-8, Cambridge 1994 J.B. Hainsworth (comm.), Omero. Odissea, libri V-VIII, Milano 1982 A. Luther, 'Die Phaiaken der Odyssee und die Insel Euboia', in Id. (ed.), Geschichte und Fiktion in der homerischen Odyssee, München 2006, 77-92 F. Montanari - S. Matthaios - A. Rengakos (eds.), Brill's Companion to Ancient Greek Scholarship, Leiden 2015 R. Nünlist, The Ancient Critic at Work, Cambridge 2009 F. Pontani, Sguardi su Ulisse, Roma 2005 F. Pontani, Gli scoli omerici e il senso del mondo, in G. Avezzù - P. Scattolin (ed.), I classici greci e i loro commentatori, Rovereto, Accademia Roveretana degli Agiati 2006, 201-233 C.J. Ruijgh, 'D'Homère aux origines protomycéniennes de la tradition épique', in P. Crielaard (ed.), Homeric Questions, Amsterdam 1995, 196 M. Schmidt, Die Erklärungen zum Weltbild Homers und zur Kultur der Heroenzeit in den bT-Scholien zur Ilias, München 1976 H. Schrader (ed.), Porphyrii Quaestionum Homericarum ad Odysseam pertinentium reliquiae, Lipsiae 1890 A. Severyns, Le cycle épique dans l’école d’Aristarque,Paris 1928 H. van Thiel, Aristarch, Aristophanes, Demetrios Ixion, Zenodot, I, Berlin-Boston 2014 M.L. West, 'The Rise of the Greek Epic', JHS 108, 1988, 151-72 M.L. West, The Making of the Odyssey, Oxford 2014

Transcript of ! !Piùlontanodell'Eubea!0!Primi!appunti!sull'esegesi ... handout... ·...

1

Filippomaria Pontani ([email protected]) Roma, 9.12.2015 Pi lontano dell'Eubea - Primi appunti sull'esegesi antica a Odissea VII-VIII 1. Scheria: la geografia e il mito 1a. Scheria nei canti e-z 1b. Apeire 1c. Apie 1d. I Giganti 2. L'Eubea: la geografia e il mito 2a. Pi lontano dell'Eubea 2b. Tizio e la Beozia 2c. Viaggi 2d. Delo e l'avarizia 3. Omero e i neteroi 3a. Ciclicamente... 3b. La contesa misteriosa 3c. Demodoco e l'economia 3d. Ares e Afrodite: etimologie e distrazioni U. von Wilamowitz Moellendorff, Homers Ilias (Vorlesung WS 1887/88 Gttingen), hrsg. P. Drger, Olms 2006, 138 (dell'ed. Dindorf) "das lderlichste Werk Dindorfs... Ludwich zeigt das Horrible der Arbeit". 139 "Vorlufig herrscht Chaos". L. Braccesi, Grecit di frontiera, Padova 1994 A. Buonajuto, 'L'ejxwkeaniwmo;" nei viaggi di Odisseo in Cratete e negli Alessandrini', Atene e Roma 41, 1996, 1-8 G. Danek, Epos und Zitat, Wien 1998 E. Dickey, Ancient Greek Scholarship, Oxford 2007 G. Dindorf (ed.), Scholia Graeca in Homeri Odysseam, Oxford 1855 (Amsterdam 1962) N. Ernst, Die D-Scholien zur Odyssee, diss. Kln 2004: H. Erbse, Beitrge zur berlieferung der Iliasscholien, Mnchen 1960 R.L. Fowler, Early Greek Mythography, I-II, Oxford 2000-2013 A.F. Garvie (ed.), Odyssey books 6-8, Cambridge 1994 J.B. Hainsworth (comm.), Omero. Odissea, libri V-VIII, Milano 1982 A. Luther, 'Die Phaiaken der Odyssee und die Insel Euboia', in Id. (ed.), Geschichte und Fiktion in der homerischen Odyssee, Mnchen 2006, 77-92 F. Montanari - S. Matthaios - A. Rengakos (eds.), Brill's Companion to Ancient Greek Scholarship, Leiden 2015 R. Nnlist, The Ancient Critic at Work, Cambridge 2009 F. Pontani, Sguardi su Ulisse, Roma 2005 F. Pontani, Gli scoli omerici e il senso del mondo, in G. Avezz - P. Scattolin (ed.), I classici greci e i loro commentatori, Rovereto, Accademia Roveretana degli Agiati 2006, 201-233 C.J. Ruijgh, 'D'Homre aux origines protomycniennes de la tradition pique', in P. Crielaard (ed.), Homeric Questions, Amsterdam 1995, 1-96 M. Schmidt, Die Erklrungen zum Weltbild Homers und zur Kultur der Heroenzeit in den bT-Scholien zur Ilias, Mnchen 1976 H. Schrader (ed.), Porphyrii Quaestionum Homericarum ad Odysseam pertinentium reliquiae, Lipsiae 1890 A. Severyns, Le cycle pique dans lcole dAristarque,Paris 1928 H. van Thiel, Aristarch, Aristophanes, Demetrios Ixion, Zenodot, I, Berlin-Boston 2014 M.L. West, 'The Rise of the Greek Epic', JHS 108, 1988, 151-72 M.L. West, The Making of the Odyssey, Oxford 2014

2

1. Scheria: la geografia e il mito

1a. Scheria nei canti e-h

schol. 34

14 Scholia Graeca in Odysseam 34-35

50

55

60

65

VV

ex.

v.l.V

ex.

V

b. : MaVc1. : ,

. . HMaP1VYy c2. ] D1EFI / MaY /

CN / Bk , , Gk G / , , s

d. ] . . , . D1E

e. ] . . Y2 f1. : , MaV f2. ] , . HP1 g. ] . B

e 35 a. ] , . HP1Ty

b1. :

47 deinde i. l. Me 48 . . . Ma : Y HMaP1 (sed vide etiam schol. c2): y 49 MaY 51 : k 54 : E 55 . E 56 : D1 57 D1 D1 60 etiam Y i.l. 62 et om. P1 etiam G2 65 T .: T 66 . lm. V (sic) in fine scholii conl. et

c1) hinc Eust. in Od. 1521, 30 (); vide Hellanic. fr. 77 Fowler (St. Byz. 654, 14) cum Fowler, Early Greek Mythogr. II, 555; schol. Ap. Rhod. 4, 982-92d; cf. praes. Aristot. fr. 512 Rose et Timae. FGrHist 566F79 (vide schol. Ap. Rhod. 4, 982-92g; St. Byz. 595, 14); aliter Aristonicus in schol. 8c, et vide schol. 195b et 204b-c d) cf. Eust. in Od. 1521, 32-34; : cf. Timae. FGrHist 566F79 (schol. Ap. Rhod. 4, 982-92g) et EGen s.v. (unde EM 287, 32); alibi positam Drepanen dicunt St. Byz. 238, 18 (Bithyniae), Lycophr. 869 et EM 287, 35 (Siciliae), Paus. 7, 23, 4 (Achaeae); .: cf. Aristot. fr. 512 Rose (schol. Ap. Rhod. 4, 982-92g) e) nescio unde f1) cf. schol. D 154 (saepius de , cf. schol. D A 155, 74 etc.); vide Hsch. 5806 f2) : cf. schol. D B 841; Eust. in Il. 385, 37 g) scil. ad in v. 31 refert optativum 35 a) hinc Eust. in Od. 1521, 35-36; de historia fabulari cf. Hellan. fr. 77 Fowler (St. Byz. 654, 14); vide Ap. Rhod. 4, 566-69 cum schol.; Diod. Sic. 4, 72, 3-4; Paus. 2, 5, 2; Fowler, Early Greek Mythogr. II, 442-43; vide schol. 130 b1) hinc fere ad verbum Hsch. 909; scholium resp. Eust. in Od. 1521, 36; : nempe Alcinous filius Phaeacis filii Posidonis, cf. Diod. Sic. 4, 72; Eust. in Od. 1568, 21;

3

schol. 204

196 Scholia Graeca in Odysseam 204-207

Ariston.

Porph.

Did.V

25

30

35

40

45

z 204 a. ] Yb. :

, . P1T c. : .

. HP1 [cf. 103 vel 183], , . [cf. 194] , . . [Prom. 846], , . [ 8] . , / [ 526-27], [ 315], . EHP1TX , [ 327-28]. ETX

d. ] D / Me z 205 a. ] Md

b. ... ] ... Ma z 206 a. ] B / D / Ma

b. ] Ma z 207 a. ] [p. 233 Barth] . H.

b1. : HMaV

25 lm. T P1 26 Lehrs: P1T 27-28 - in mg. sup. male leguntur H 28 2: (scholio 195b statim subiungentes) ETX 29 P1 om. T 30 om. EX : T T 31 E 32 TX 33 TX 34 : T: EX, rec. Schrader H 35 spat. vac. rel. om. T om. EX : T: EX 36 . HP1 37 HP1: T: EX EX 39 HP1, correxi: T: EX (rec. Schrader et Polak) 41 EX 47 Porson: H

cf. schol. 8c (et 195b), necnon (de Scheria = Corcyra) schol. 34c; de hoc loco vide etiam Strab. 1, 2, 17 (26 C.); hinc Eust. in Od. 1559, 56 c) ll. 27-28: cf. schol. 195b; ll. 28-35 resp. Eust. in Od. 1559, 58-63 d) cf. schol. 190d; Hsch. 5775 etc. 205 b) : cf. schol. T O 409b 206 b) cf. schol. 333c 207 a) scil. = ideo, vide Barth ad Callistrati locum

4

schol. 8

schol. 195

1b. Apeire h 8-9 grhu ?" jApeirai vh qalamhpo vlo" Eu jrume vdousa,

th vn pot jApei vrhqen ne ve" h [gagon a jmfie vlissai

Ariston. h 8 a. jApeiraivh o{ti sunevsteilen Iakw'". kai; eJxh'" "thvn pot Apeivrhqen". HP1 1 thvno" H

8 a) jIakw'": cf. schol. e 478c; schol. A I 378b cum app. Erbse

V / ex. b. Apeiraivh: a[poqen parou'sa, Hpeirwtikhv. P1 TVXy / e[sti de; ajntikru; th'" Kerkuvra" hJ Hpeiro". Vo2X 1 jApeivrhqen lm. T h] peiratikhv P: poluvpeiro" h] peirwtikhv y: h] ajpeirwtikhv X: h] jHpeirwtikhv

Buttm.

5

b) hinc Suid. a 3130; jHpeirwtikhv: cf. Hsch. a 5897

c. jApeiraivh: povli" povrrwqen ou\sa. Ma Hpeirwtikhv: hJ ga;r [Hpeiro" tw'n Faiavkwn nh'sov" ejstin. BMaP1T 1 hJ jHpeir. B hJ ga;r: h{ti" T Hpeiro" om. MaP1T

c) "vide quam egregie recentior Graeculus antiquioris observationem perverterit" (Dind. ad loc.); Wilamowitz, Die Ilias und Homer, 503 "Es kostet zwei grammatische Verste, um es mit Epirus zu identifizieren; aber solche Kleinigkeiten beirren den Glauben nie"; Danek, 137 "Mit dem Namen jApeivrh ist auch die Nicht-Lokalisierbarkeit des Bereiches der Phaiaken zum Ausdruck gebracht"

d. jApeiraivh] levgetai de; kai; "h[peiro"" hJ o{lh oijkoumevnh, h{ti" tevmnetai eij" triva, eij" Asivan, eij" Libuvhn kai; eij" Eujrwvphn: eJkavsth de; touvtwn gh' kalei'tai h[peiro". B e. ajpeiraivh poluvpeiro" HP1y / a[poqen ou\sa peirw'nti y

V h 9 a. Apeivrhqen: povrrwqen, HVy ajpo; th'" hjpeivrou. E2G2VYy 1 povrrw y ajpov om. y

b. jApeivrhqen ajpo; th'" jApeivrou nhvsou HP / ajpo; jApeivrou povlew" n / ajpo; th'" povlew" jApeivrh" C 9 a-b) de forma genetivi cf. Ap. Dysc. adv. 189.4 et 18 Schneider; vide EM 434.5 ajnti; tou' hjpeirovqen Eust. in Od. 1565.49: ejn de; tw/' " jApeiraivh grhu'"", ou| eJrmhneutiko;n to; " jApeivrhqen", shmeivwsai o{ti oJ pollacou' th;n Faiakivan ejktopivzein ejqevlwn dia; to; teratwdevsteron,

ejntau'qa ejnevfhne th;n ajlhqh' qevsin aujth'".

1c. Apie h 25 thlo vqen e jx a jpi vh" gai vh"

Ariston. h 25 a. thlovqen ejx ajpivh" gaivh": o{ti th;n polu; ajfestw'san gh'n, ouj th;n Pelopovnnhson, wJ" oi[ontai oiJ newvteroi. EHMaP1TXs 1 lm. T o{ti: ejpiv MaT: om. EXs th'" polu; ajfestwvsh", ouj th'" Peloponnhvsou X

2 Pelopovnhson HMa oi[ontai om. X: post oiJ newvteroi conl. T oiJ polloi; tw'n newtevrwn s

25 a) cf. schol. A A 270a et G 49a (vide etiam ad p 18); Ap. Soph. 38.24; fere idem schol. D A 270

6

et epim. Hom. ad loc. (aliter epim. Hom. a 166); Hsch. a 6201 et e 3586; de Peloponneso cf. e.g. schol. Thuc. 1.9.2.9; EGen a 1016; EM 122.11; vide Rhian. fr. 13 Powell (St. Byz. a 357 Bill.)

1d. I Giganti h 58 o Jplota vth quga vthr megalh vtoro" Eu jrume vdonto"

o {" poq u Jperqu vmoisi Giga vntessin basi vleuen

Ariston.?

h 59 a. uJperquvmoisi gigavntessin wJ" e[qnou" tino;" tw'n gigavntwn mevmnhtai gennaivou kai; uJperhfavnou. ta; de; para; toi'" newtevroi" oujk oi\den, ou[q wJ" h\san

ejktravpeloiv tine" kai; ojfiovpode", oi{ou" aujtou;" ajnazwgrafou'sin, ou[te wJ" Flevgran

w[/khsan, ou[te o{ti qeoi'" ejmacevsanto. HP1 4 ejmacevssanto P1

59 a) de re cf. Acusil. fr. 4 Fowler (schol. Ap. Rhod. 4.982-92 l) ejk th'" ejktomh'" tou' Oujranou'

rJanivda" ejnecqh'nai sunevpesen, toutevsti stagovna", kata; th'" gh'", ejx w|n gennhqh'nai tou;"

Faivaka": oiJ de; tou;" Givganta". kai; jAlkai'o" [fr. 441 V] de; levgei tou;" Faivaka" e[cein to; gevno" ejk tw'n stagovnwn tou' Oujranou': vide Fowler, EGM II.555, qui de Acusilai deque Hellanici fragmento (77) disserit; wJ" e[qnou" tinov": scil. mortalium, cf. Paus. 8.29.2; gennaivou kai; uJperhfavnou: cf. Eust. in Od. 1.259.14; ejktravpeloi: de Gigantibus seu creaturis magnis cf. e.g. schol. Ap. Rhod. 2.38-39a; schol. Arat. 324; schol. T k 119 (ubi tamen eujtravpeloi); ojfiovpode": verbum apud Luc. Philops. 22.16 tantum occurrit (vide etiam Suid. o 1006), de re vide tamen Paus. 8.29.3 dravkonta" de; ajnti; podw'n toi'" givgasin ei\nai ktl. et imagines Gigantum inde ab aetate fere Hellenistica ortas (F. Vian, LIMC IV/1, 1988, 191-96 et 253); vide Severyns, Cycle, 169-70 (newvteroi fort. non recentiores tantum potae sed etiam auctor Titanomachiae); Flevgran - ejmacevsanto: cf. e.g. Hes. th. 954 cum comm. West; Pind. Nem. 1.67; Eur. HF 1191-92, Ion 988; Timae. fr. 566F89; Ps.-Scymn. 636-37; vide Danek, Epos 137 "Eher wird damit aber darauf verwiesen, da die Phaiaken nicht in den bereich der menschlichen Erfahrungswelt gehren" (cf. etiam E.F. Cook, The Odyssey in Athens, Ithaca-London 1995, 70-74) Gell. NA 14.6.3: "utrum ejn th/' e[sw qalavssh/ Ulixes erraverit kat jArivstarcon an ejn th/' e[xw kata; Kravthta"

2. L'Eubea: la geografia e il mito

2a. Pi lontano dell'Eubea - West, The Rise, 172 "The Odyssey might well be a Euboean poem. (Where else would a poet be likely to imagine Euboea as the Phaeacians' furthest horizon, vii 321-6?)".

7

- Braccesi, Grecit di frontiera, 10: "L'Eubea dell'Odissea dunque su una rotta che il marinaio euboico poteva interpretare come una "sua" abituale rotta di ritorno, destinata a ricondurlo dallo Ionio all'Egeo" (de colonis Euboicis cf. etiam I. Malkin, The Returns of Odysseus, Berkeley-LA-London 1998, 74-81) - Ruijgh, L'Homre, 48 "l'le lgendaire des Phaciens semble tre, jusqu' un certain dgr, le pendant de l'Eube du monde rel. Comme les Eubens, les Phaciens sont des navigateurs, pour qui l'Eube est le pays le plus lointain" (cf. etiam Luther, Die Phaiaken)

h 321-24 ei [ per kai ; ma vla pollo ;n e Jkaste vrw e [st Eu jboi vh"

h {nper thlota vthn fasi ;n e [mmenai, oi {per i [donto

law'n h Jmete vrwn, o {te te xanqo ;n JRada vmanqun

h \gon e jpoyo vmenon Tituo vn, gaih vi >on ui Jo vn.

Ariston. h 321 a. eJkastevrw e[st Eujboivh" o{ti ejktetovpistai ta; th'" plavnh". th'" ga;r Sceriva" povrrw fhsi; th;n Eu[boian. HP1 1 o{ti om. P1

2 ejsceriva" HP1 fasiv HP1, corr. Buttm.

b. eJkastevrw e[st Eujboivh" i[dion tou'to tw'n ajpeivrwn th'" Ellavdo". HP1 P, f. 122

schol. HX n 119 (Porph. qu. Od., p. 116.17-117.1 Schrader; cf. Heracl. Pont. fr. 104 Schtr.) ...ejpei; de; h/[sqonto o}" h\n, boulovmenoi mhvte to;n tovpon, o{pou th;n nh'son aujtw'n ei\nai

sumbevbhke, mhvte povso" h\n aujtw/' oJ plou'" ejk th'" jIqavkh" pro;" aujtou;" gnw'nai,

prw'ton me;n e[fasan aujtw/', o{ti dei' kaqeuvdein aujto;n ajnabavnta eij" to; ploi'on (h 318):

ei\ta polu; th'" JEllavdo" ajpevcein th;n nh'son aujtw'n uJpolabei'n to;n jOdusseva

qevlonte" parenevballon, wJ" aujqhmero;n eijdei'en aiJ nh'e" katanuvein eij" o}n a]n oiJ

nau'tai provqwntai tovpon (h 326): kai; to; levgein o{ti rJa/divw" aujto;n ajpavxousin eij"

th;n patrivda, "eij kai; mavla pollo;n eJkastevrw e[st Eujboivh"..." h 321-23, sunw/dovn ejsti tw/' prospoiei'sqai povrrw th'" JEllavdo" th;n cwvran aujtw'n ei\nai: tw/' ga;r th;n

Eu[boian thlotavthn levgein ei\nai pantelw'" fasin eJautou;" katoikei'n povrrw

th'" JEllavdo". ajlla; dh'lon o{ti pavnta tau'ta sunevteinen aujtoi'" pro;" to; mh;

gnwsqh'nai kaq o}n w/[koun tovpon.

cf. schol. T et X h 318; Eust. in Od. 1559.63 - 1560.4 shmeivwsai de; o{ti oujk aujto;" oJ poihth;" ajnaidw'" ou{tw th;n tw'n Faiavkwn ejktopivzei gh'n, ajll hJ JOmhrikh; kovrh kai;

oiJ loipoi; de; Faivake", oujc ou{tw" oujd aujtoi; eijdovte", oujde; pro;" ajlhvqeian

lalou'nte", ajll ejqevlonte" toiou'toi dokei'n toi'" polloi'", dia; to; ajnepibouvleuton...

8

2b. Tizio e la Beozia ex.

h 323 a. o{te te xanqo;n Radavmanqun: {dh'lon kajk touvtou rJhi?sthn bioth;n ei\nai ejntau'qa. ou[te ga;r uJeto;" ou[te ceimw;n ou[te nifetov", ajlla; th;n Zefurivan au[ran

ejpipnei'n fasin cf. d 565-67} .... aujto;n o[nta to;n Radavmanqun divkaion kai; nomoqevthn. pw'" ou\n ejn th'/ Nekuiva/ ta; peri; Tituo;n ejn th'/ Fwkivdi fhsi; genevsqai

kai; Lhtw; ga;r h{lkhse Puqwvd ejrcomevnhn l 580-81. i[sw" ejn Eujboiva/ me;n w[/kei ajbebhvra", ejn Fwkivdi de; ejteleuvthsen. T 2 kai; ejntau'qa T, corr. Preller

3 post fasin mediam fere columnam vacuam rel. T

323 a) scil. ll. 1-3 de campo Elysio agitur, o{qi xanqo;" JRadavmanqu" (d 565)

ex.?

h 324 a1. h\gon ejpoyovmenon Tituovn: jElavra/ th/' Minuvou mivgnutai Zeuv". dediw;" de; th;n {Hra" zhlotupivan, uJpo; th;n gh'n aujth;n kruvptei, o{qen ajnadivdotai Tituov", o}"

ajqevmisto" h\n: hjravsqh ga;r th'" Lhtou'" kai; ejtoxeuvqh uJpo; jApovllwno". JRadavmanqu"

de; h|ken ejpoyovmeno" Tituo;n h] Dio;" w]n ejswfrovnisen eJautovn. HP1 2 krivptei P1

4 ejswfrovnhsen P1

V / ex.

a2. h\gon ejpoyovmenon Tituovn] Elavra/ th'/ Orcomenou', tine;" de; Minuvou, sunelqw;n Zeu;" dia; th;n th'" Hra" zhlotupivan e[kruyen aujth;n kata; gh'". hJ de; ajnh'ke pai'da

ejxocwvtaton, o}" wjnomavsqh Tituov", hjravsqh Lhtou'", kai; ejtoxeuvqh uJpo; Apovllwno".

h|ke de; oJ Radavmanqu" ejpi; qevan tou' Tituou', h] Dio;" w]n ejswfrovnisen aujtovn.

EG2MaVXYsy faivnontai ou\n oiJ Faivake" plhsivon tw'n makavrwn nhvswn katoikou'nte". EG2HMaP1VXYsy / o{ti de; katwv/kei to; Hluvsion pedivon oJ Radavmanqu" h[dh ei\pen oJ Prwteu;" ejn tw'/ pro;" Menevlaon lovgw/ d 563-64 ajllav s ej" Hluvsion pedivon kai;

peivrata gaivh" ajqavnatoi pevmyousin, o{qi xanqo;" Radavmanqu". EHP1Xs 1 scholio c statim ( jElavra/ dev) subiungunt MaV jOrcom. qugatriv Ma tine;" de; Minuvou EX: tine;" Mivnuo"

VYy: tine;" de; Mivnuo" Ma: h] Minuvou G2

2 oJ Zeuv" EX th'" om. X

3 ejxocwvtaton, o}" wjnomavsqh Tituov": Tituovn o}" ajqevmisto" h\n EX: Tituovn, aujxhqei;" de; G2: om. s

hjravsqh jApovllwno" om. EXs, del. Ernst ("improprie huc ex historia de Tityo paenitente") hjravsqh gavr Y

uJpov: parav Y: uJpo; tou' G2

4 JRadavmanqo" MaYy h[ - aujtovn del. Ernst: wJ" dh; swfronivswn aujto;n wJ" ajdelfo;n aujtou' EG2Xs

Dio;": divkaio" Ma, quod coniecerat Barnes, fort. recte ejswfrovnhsen Y

5 gou'n E oiJ om. HP1 makarivwn G2 oijkou'nte" HP1

9

6 paidivon s JRadavmaqu" (hic et l. 8) X

7 ajllav te eij" jHl. EX

8 ajqavnatoi: qeoiv s

324 a1-2) jElavra: cf. Pherecyd. fr. 55 Fowler (schol. Ap. Rhod. 1. 760-62b) et infra schol. d; de Tityo vide Fowler, EGM II.73-74 (qui Pherecydem traditionem de Tityo ghgenhv" cum metronymico Eijlarivdh" quadrare conatum esse putat); de Tityi crimine erga Latonam cf. l 576, Apollod. bibl. 1.23; vide de his versibus Strab. 9.3.14, 423 C. {Omhro" dev fhsin o{ti oiJ Faivhke" to;n JRadavmanqun eij"

Eu[boian h[gagon... kai; jElavriovn ti sphvlaion ajpo; th'" Tituou' mhtro;" jElavra" deivknutai kata;

th;n nh'son kai; hJrw/'on tou' Tituou'; de Rhadamantho apud Boeotiam sive Euboeam cf. Apollod. bibl. 2.70; Plut. Lys.28.4; vide Danek, Epos 141 "Die Phaiaken transportierten schon einmal einen groen Gerechten, damit er einen Frevler gegen die Frauenehre der gerechten Bestrafung zufhrt..."

ex. a3. Tituo;n gaihvion uiJovn: oJ Tituo;" h\n uiJo;" th'" gh'", o}" hjravsqh th'" Lhtou'", kai; uJpo; Apovllwno" ejtoxeuvqh. tou'ton ou\n kai; oJ Radavmanqu" oJ dikaiovtato" par

Ellhsi krith;" ejtimwvrhse provteron. HP1

b. ejpoyovmenon Tituovn: wJ" tou' Tituou' 5-9 oiJ newvteroi Boiwvtion aujto;n levgousin h15 1 tou' Tituou' aijsqhsovmenon temptavit Henrichs

b) de Tityo Boeoto vide Strab. 9.3.12, 422 C. [Apollinem] genovmenon de; kata; Panopeva" Tituo;n katalu'sai e[conta to;n tovpon, bivaion a[ndra kai; paravnomon (= Ephor. FGrHist 70F31, cf. Eust. in Od. 1699.57); Paus. 10.4.5 (de Tityi sepulchro apud Panopeum, scil. in Phocide)

2c. Viaggi

h 78-81 w|" a [ra fwnh vsas a jne vbh glaukw 'pi" jAqh vnh po vnton e jp a jtru vgeton, li vpe de ; Sceri vhn e jrateinh vn,

i {keto d e j" Maraqw 'na kai ; eu jrua vguian jAqh vnhn, du 'ne d jErecqh 'o" pukino ;n do vmon ...

V / ex.

h 80 a. Maraqw'na tovpo" th'" Attikh'", EG2MaPVXsy / e[nqa ajnetravfh hJ Aqhna'. EXs 1 jAttikh'" in fine scholii conl. s 80 a) prob. e schol. V h 81 (ajpo; mevrou" ta;" Aqhvna". toutevstin eij" to; eJauth'" tevmeno": ejn touvtw/ ga;r ejtravfh oJ Erecqeuv") orta confusio

10

Did. b. i{keto dej" Maraqw'na uJpopteuvetai oJ tovpo", wJ" kai; Cai'riv" fhsin ejn toi'" Diorqwtikoi'" [fr. 9 Berndt]. HP1 / uJpopteuvetai ga;r oJ tovpo" T 1 uJpotopeuvetai HP1, ex T corr. Dind. Cavri" HP1, corr. Boeckh fasivn P1 2 scholio insequenti subiungit T b) Chaeridi secuti sunt e.g. Bethe, Wilamowitz, Schwartz al., non Lorimer (cf. Garvie ad loc. "Athena reaches Athens from the west, but her journey is seen illogically from the point of view of an Ionian sailor"); cf. Ludwich, AHT, 565; Luther, Die Phaiaken, 83-87; West, Eikasmos P, f. 114 Tz. alleg. Od. 7.38-42 (ad h 78 et 81) ou{tw tou;" duvo stivcou" moi tou;" mevsou" ojbelivsa" -

novqoi kai; gavr eijsi - gravyon, wJ" kai; aujto;" nu'n gravfw.

oJ nou'" tw'n stivcwn dev ejstin: ajpevbh hJ neavni",

pro;" de; to;n dovmon e[dune plasqevnto" jErecqevw",

nauphgikou' tino" ajndrov", krotou'nto" nauphgivai".

h 179 Ponto vnoe, krhth 'ra kerassa vmeno" me vqu nei 'mon

ex. h 179 a. Pontovnoo" ojnomatoqetikw'": pleustikoi; ga;r oiJ Faivake" y

179 a) cf. Ruijgh, D'Homre aux origines, 39 et adn. 131 de Nauplio nauta ("Homre donne des noms comparables aux Phaciens, peuple de navigateurs")

2d. Delo e l'avarizia R. Janko, Homer Hesiod and the Hymns, Cambridge 1982, 83: "in the Odyssey the incidental reference to the palm-tree on Delos looks significant".

11

h 224 i jdo vnta me kai ; li vpoi ai jw vn

kth 'sin e jmh ;n dmw'a v" te kai ; u Jyerefe ;" me vga dw 'ma

Ariston. h 225 a. kth'sin ejmhvn o{ti filocrhvmato" ejk tw'n toiouvtwn Odusseu;" faivnetai, "kth'sin ejmh;n dmw'av" te". H

Did.? / ex. b. kth'sin ejmh;n dmw'av" te: a[meinon a]n e[sce "patrivd ejmh;n a[locovn te". komidh' ga;r smikrolovgo" faivnetai protavsswn tw'n filtavtwn th;n kth'sin, wJ" para; Menavndrw/

Smikrivnh" ejn Epitrevpousin. / oJ de; Pi'ov" fhsin o{ti dia; tou' kth'sin ejmh;n dmw'av" te sunivsthsin eJauto;n ejndeiknuvmeno" th;n oi[koi eujdaimonivan. ouj mevntoi kai; peri; th'"

gunaiko;" nu'n levgei: to; ga;r e[cein gunai'ka kai; toi'" ajperrimmevnoi" ajkolouqei'. HP1 1 scholio a sine lm. statim subiungit H

3 Smikrivnh" ejn Meineke: smikruvnhsin HP1 oJ de; Pi'ov" fhsin Mai: oJ dejpei; o{ sfisin HP1

5 parakolouqei' HP1, corr. Dind.

ex. c. kth'sin ejmhvn: ejk touvtou ejndeivknutai o{ti kai; aujtov" ejsti tw'n ejcovntwn kthvmata, oujc oi|o" de; oJra'tai, w{sper kai; Nausikava/ e[legen polu;" dev moi e[speto laov" [z

12

164]. e[ndeixin ou\n ejpoivei o{ti ouj parhmelhmevno" h\n, ajll e[stin aujtw'/ kai; patri;" kai; oi\ko" kai; kthvmata. T 2 oi|o" te oJra'tai T Nausikavan T

3. Omero e i neteroi

3a. Ciclicamente... h 115 o [gcnai kai ; r Joi 'ai kai ; mhle vai a jglao vkarpoi

suke vai te glukerai ; kai ; e jlai 'ai thleqo vwsai.

Ariston. h 115 a. o[gcnai kai; rJoi'ai kai; mhlevai: ouj kuklikw'" ta; ejpivqeta prosevrriptai, ajll eJkavstou devndrou to; ijdivwma dia; tou' ejpiqevtou prostethvrhtai. kavllo" me;n ga;r

provsesti tai'" mhlevai" ejpikeimevnou tou' karpou', tw'n de; sukw'n gluku;" oJ karpov",

ejlaiva" de; ajeiqalh;" hJ fuvsi". BEHMaOP1TX ejkovsmhse de; th;n ejpaggelivan kai; hJ oJmoiokatalhxiva tw'n levxewn. HOP1T 1 lm. H: kai; mhl. in lm. om. E: e[nqa de; devndrea (v. 114) lm. Ma ouj kukl. prosevrriptai ajll om.

BEMaOTX, habent HP1

2 tov om. P1 dia; tou' ejpiq. om. B prostet.: wJ" tet. Ma kavllo": kalovn Ma

3 provsesti: ejsti T oJ karpo;" glukuv" Ma

4 ajeiqalh;" hJ fuvsi": to; ajei; qavllein EX: hJ fuvsi" ajeiqalhv" Ma

5 oJmoiokatalexiva T

115 a) kuklikw'": de stylo cyclicorum potarum (qui nempe res vane iterant nec sagaciter enarrant) cf. schol. A Z 325a, B 160a, I 222a et O 610-14a (vide etiam oJ kuklikov" apud schol. d 248a, p. 284.85 Pont.), vide Severyns, Cycle pique 155-59 et Cycl. test. frr. 30-35 Bernab (sed de Call. epigr. 28.1 poivhma kuklikovn valde disputarunt viri docti, cf. Buttm. et Dind. ad loc., necnon H.J. Blumenthal, CQ 28, 1978, 125-27); de re (scil. ta; ejpivqeta creiwvdh, ut est apud schol. z 116a, p. 176.42 Pont, cf. schol. b 94a al.) vide Nnlist, Critic 303-4; oJmoiokatalhxiva (5): cf. schol. T M 339-40

3b. La contesa misteriosa

q 75-78 nei 'ko" jOdussh 'o" kai ; Phlei ?dew jAcilh 'o",

w{" pote dhri vsanto qew 'n e jn daiti ; qalei vh /

e jkpa vgloi" e jpe vessin, a [nax d a jndrw 'n jAgame vmnwn

cai 're no vw / , o { t a [ristoi jAcaiw 'n dhrio vwnto.

V

13

q 75 a1. nei'ko" Odussh'o": fasi; tw'/ Agamevmnoni crwmevnw/ peri; tou' kata; to;n povlemon tevlou" ajnelei'n to;n ejn Delfoi'" Apovllwna tovte porqhvsein to; Ilion o{tan

oiJ a[ristoi tw'n Ellhvnwn stasiavswsi. kai; dh; para; povton dialecqevntwn Odussevw"

kai; Acillevw", tou' me;n Acillevw" ajndreivan ejpainou'nto" tou' de; Odussevw" suvnesin,

meta; th;n Ektoro" ajnaivresin, oJ me;n biavzesqai parhv/nei (dio; kai; ajnh/revqh), oJ de;

dovlw/ metelqei'n. kai; Agamevmnona wJ" teloumevnou tou' logivou carh'nai. ejshvmane de;

th;n aujtou' diafora;n pro;" Acilleva. G2HM2VY 1 fasiv om. G2H tw/' jAg. crwmevnw/ om. G2 creiomevnw/ VY peri; tou' polevmou G2 tovn om. M2

2-3 tevlou" h[toi manteuomevnw/ oJ ejn D. jApovllwn ei\pen o{ti tovte to; [Ilion porqhvsetai o{te oiJ a[ristoi

stasiavsousi tw'n JEll. H kai; tovte Y tovte me;n ajnei'len oJ jAp. tovte ktl. G2 porqh'sai M2

th;n [Ilion Y

3 para; povnton H: peri; povton M2

4 jAcilevw"1 y et Vac jAcillevw"2: jOdussevw" Y tou' me;n jOdussevw" suvnesin ejp., tou' de; jAc.

ajndreivan hoc ordine H (ordine inverso in mg. iteravit) suvnesin: frovnhsin M2

5 metav ajnaivresin om. H oJ mevn H: o{te oJ mevn G2VYy: o{ti oJ mevn post corr. Ma oJ me;n jAcilleuv"

H diov om. H oJ de; jOdusseuv" H

6 dovllw/ Vac metelqei'n: meth'lqe to;n jAgamevmnona nec plura H kai; del. Ernst wJ" om. Y logivou

Buttm.: lwvrou vel tale quid Y: lovgou G2M2Vy, serv. Ernst

a2. w{" pot ejdhrivsanto: dia; lovgwn ejfiloneivkhsan, oJ me;n Odusseu;" suvnesin ejpainw'n, oJ de; Acilleu;" ajndreivan, meta; th;n Ektoro" ajnaivresin, o{te oJ me;n

biavzesqai parhv/nei, oJ de; dovlw/ metelqei'n. D1 EXs 2 diajndreivan s ajnaivr. {Ekt. s biavzesqai Buttm.: faivnesqai D1EXs parh/vnei dio; kai; ajnh/revqh oJ

de; ktl. D1s

75 a) suvnesin ktl.: cf. (de hoc loco) Athen. 1.17e; de re cf. G. Lentini, Il padre di Telemaco, Pisa 2006, 94-102 cum bibl.; 95 "Le osservazioni dei commentatori antichi offrono nel complesso una interpretazione ragionevole del testo, preferibile anche ad alcune letture moderne, ma senza poter rimandare a dati esterni concreti"

Porph. (qu. Hom. p. 72.19 - 73.4 Schr.) q 77 a. a[nax ajndrw'n Agamevmnwn / cai're novw/ o{t a[ristoi jAcaiw'n dhriovwnto: ajprepe;" ei\nai dokei' to; caivrein ejpi; tai'" diaforai'" tw'n fivlwn. luvousi de; ejk th'"

levxew" mevn, o{ti mavcontai oiJ a[nqrwpoi ouj movnon ajfilevcqrw", ajlla; kai;

filoneikou'nte" uJpe;r kalou' kai; ajreth'", oiJ dev, o{ti ejpifevrei crhsmo;n dedovsqai tw'/

Agamevmnoni, kata; th;n tw'n ajristevwn diafora;n aiJrhvsein th;n Ilion, th;n Acillevw"

mh'nin aijnittovmenon: to;n de; Agamevmnona oijhqevnta tw'n ajristevwn touvtwn ei\nai th;n

diafora;n h}n oJ crhsmo;" ei[rhke, caivrein, ajgnoou'nta o{ti tw'n kakw'n e[ti sunevbainen

ajrch;n ei\nai. H

14

3 oiJ mevn Dind.

5 katav: metav ci. Cobet

77 a) ejk th'" levxew": scil. dh'ri" = filoneikiva, cf. schol. D M 421, R 158, Phot. d 282 etc.; oijhqevnta ktl.: scil. ante iram Achillis (Clay, Wrath 99-100; Rter, Odysseeinterpretationen 248 "je frher im Krieg unsere Szene, um so grsser die Selbsttuschung Agamemnons")

ex. b. a[nax ajndrw'n Agamevmnwn / cai're novw/ oJ Agamevmnwn e[cairen ejn tw'/ nw'/ hJsuvcw" blevpwn th;n filoneikivan tou' Odussevw" kai; tou' Acillevw" dia; th;n th'" Troiva"

a{lwsin: tovte ga;r pevprwto krathqh'nai th;n Troivan, o{te filoneikhvsousin oiJ

tw'n JEllhvnwn a[ristoi. H 1 hJsuvcw": hJdevw" ci. Polak

ex.

c. a[nax ajndrw'n Agamevmnwn / cai're novw/ e[caire tw'n ajristevwn filoneikouvntwn, tou' me;n ta; yucika; ejpainou'nto", tou' de; ta; swmatikav. e[caire de; oJ Agamevmnwn ejpi; th'/

touvtwn filoneikiva/ oujc wJ" cairevkako", ajlla; dia; to; e[cein ajpo; crhsmou', tovte

ejggivzein th;n th'" Troiva" a{lwsin o{te i[dh/ tou;" tw'n Acaiw'n ajrivstou"

filoneikou'nta". kai; oJ me;n Acilleu;" e[lege di ajndreiva" aJlw'nai to; Ilion, oJ de;

Odusseu;" dia; mhcanh'" kai; fronhvsew". B 5 ajndreiva" Polak: ajndrivan B

c) Porphyrio tribuit Schrader (qu. Od. p. 73.5-10)

3c. Demodoco e l'economia

ex. q 43 a. kalevsasqe de; qei'on ajoidovn: i{na hJdevw" hJ sunousiva gevnhtai. to; de; o{lon daimonivw" wj/konovmhsen oJ poihthv", i{na a[/donto" aujtou' klaivwn Odusseu;" uJpovnoian

tw'/ Alkinovw/ paravsch/ kai; ajformh;n puqevsqai tiv" ejstin, a{ma de; kai; hJmei'" ta; peri;

th;n povrqhsin th'" Ilivou mavqwmen a[/donto" aujtou'. H 3 puvqesqai H

43 a) de oijkonomiva cf. Nnlist, Critic, 23-33

q 492 a jll a [ge dh ; meta vbhqi kai ; i {ppou ko vsmon a [eison

q 492 a. ajll a[ge dh; metavbhqi: piqano;n to; ejpivtagma, i{na par a[llou maqovnte"

15

ta;" ejn Ilivw/ pravxei" uJpomevnonte" ajkouvwmen, ejpeidh; pa'" e[paino" fqovnon para; tw'n

ajkouovntwn ejpavgetai, hJ de; ejpainoumevnw/ proswvpw/ ajkrovasi" meivzw th;n e[kplhxin. H 2 ajkouvomen H

3 ejpainomevnw/ H (pro ejnantivon tou' ejp. pros. intelligit Buttm.)

492 a) de metavbhqi cf. Grandolini, Canti e aedi, 144; Danek, Epos, 156; de sui ipsius laude cf. e.g. schol. T S 105-6a

q 517 au jta ;r jOdussh 'a proti ; dw vmata Dhi >fo vboio

bh vmenai, h ju ?t [Arha, su ;n a jntiqe vw / Menela vw /

V q 517 a. proti; dwvmata Dhi>fovboio: ejk touvtou oiJ metagenevsteroi th;n Elevnhn kai; Dhi>fovbw/ ghvmasqai levgousi. E2G2HMaPVYy 1 dwvmato" in lm. V ejk: ajpov E2: kai; ejk HPy kai; ante th;n conl. Y

2 levgousi: fasin E2: uJpevlabon Y

ex. b1. proti; dwvmata Dhi>fovboio: ejnteu'qen dia; zhlotupivan ejlqei'n teqnhkovto" Alexavndrou. ajlla; strathgo;" meta; to;n Ektoro" qavnaton gevgonen oJ Dhi?fobo",

ajlkimwvtato" w]n tw'n Priamidw'n: touvtou de; ajnaireqevnto" eujceivrwtoi oiJ loipoiv.

ei{peto kai; th'/ Elevnh/ cf. d 276 oujc wJ" ajnhvr, ajll wJ" strathgo;" kataparivzousan fulavttwn. h[/dei de; th;n Dhi>fovbou oijkivan oJ Odusseu;" o{te aujtomolw'n eijsh'lqe. T 1 fasi;n addidi: oiJ newvteroi to;n Menevlaovn fasi post ejnteu'qen add. Preller, prob. Sev.

2 to;n scripsi: tou' T

3 ajlkumwvtato" T Priamivdwn T

4 an katapaivzousan? "confie sa garde" Sev.

b2. proti; dwvmata Dhi>fovboio: a[lkimo" ga;r ou|to" gevgone meta; qavnaton Ektoro". E2 c. Dhi>fovboio tou' uiJou' tou' Priavmou Xs 517 a) cf. d 276 kaiv toi Dhi?fobo" qeoeivkelo" e{spet ijouvsh/, cum schol. Didymi (a) de athetesi (West, Making, 22 "it was rightly diagnosed as an insertion made to bring in Cyclic material"; aliter Valk, TCO 111) b1) de Deiphobo duce cf. Il. parv. fr. 4 Bernab; de nuptiis Helenae et Deiphobi cf. Apollod. epit. 5.9-10; de tota re, et de interpolationibus e pomatis cyclicis, vide Severyns, Cycle 334-37

3d. Ares e Afrodite: etimologie, distrazioni, sconvenienze

16

q 288 e ju >stefa vnou Kuqerei vh"

ex. / Porph. a. Kuqereivh" Kuqevreia levgetai oujc o{ti prosevkurse Kuqhvroi" [Hes. th. 198]: ajlla; Kuqevreia, toutevstin hJ keuqovmenon e[cousa ejn eJauth'/ to;n pavsh" ejrwtikh'" filiva"

ejxhrthmevnon iJmavnta, oi|on to;n e[rwta, o}n pa'si toi'" nevoi" ejfivhsi. dia; ga;r tou'

kestou' tau'ta parevpetai, e[nq e[ni me;n filovth", ejn d i{mero", ejn d ojaristuv", h{t

e[kleye novon puvka per froneovntwn [X 216-7]. / kai; dia; tiv ta; ejrwtika; ejn iJmavnti fhsi; katestivcqai Savturo" [fr. 32 S.] me;n ou\n fhsin, ejpei; plhgw'n a[xia drw'sin oiJ ejrw'nte". Apivwn dev, ejpei; desmoi'" ejoivkasi kai; brovcoi" oiJ e[rwte" kai; ta; tw'n

ejrwvntwn pavqh. Arivstarco" de;, o{ti a[cri tou' devrmato" diiknei'tai ta; ejrwtika; pavqh

thvkonta tou;" ejrw'nta" kai; ajpoxuvonta dia; th'" stuvyew" ta; mevlh. H 2 pavsh" th'" ejrwtikh'" H, corr. Dind.

288 a) Kuqhvroi": cf. LfGrE 1579: "das -e- wird mit Verszwang erkl. oder mit e. Var. d. vorgr. Namens", sed aliter e.g. West ad loc., G. Morgan TAPA 108, 1978, 115-20; ll. 1-4: fere idem schol. D E 422, unde fere ad verbum Hsch. k 4440; Phot. k 1170; Suid. k 2628 (vide etiam 2738); keuqovmenon: ex hoc verbo Or. 79.23, cum e[rw" cf. schol. s 193, schol. Hes. th 196; EGud 351.57 Sturz; EM 543.40

q 362 h J d a [ra Ku vpron i {kane filommeidh ;" jAfrodi vth

q 362 a. hJ d a[ra Kuvpron ou|to" oJ stivco" ejplavnhse to;n Hsivodon eijpei'n "Kuprogevneian" [th. 199] th;n Afrodivthn. Y 1 ejplavnese Y

362 a) cf. Severyns, Cycle, 89 et West ad Hes. th. 199

q 271 {Hlio", o { sf e jno vhse migazo vmenou" filo vthti

Hrd. q 271 a. {Hlio" a{pax de; ei[rhtai "h{lio"": "hjevlio"" ga;r ajeiv fhsin Iakw'", to; h eij" he. H 2 hje Dind.: eij H ("videtur deesse trevpwn vel ejkteivnwn" Dind. ad loc.)

V b. h{lio" o{ sf ejnovhsen: ejntau'qa trisullavbw" levgei to;n qeovn. MaVY 1 nu'n to;n Y

271 a-b) cf. Garvie, 296 ad loc.: "This unique occurrence of the contracted form (as in Attic; cf. h. 31.1) marks the untraditional character of the passage"

17

q 333-42

Did. ejn ejnivoi" ajntigravfoi" oiJ devka stivcoi ouj fevrontai dia; to; ajprevpeian ejmfaivnein.

newteriko;n ga;r to; frovnhma. H --- cf. schol. T q 332 ejpitima'/ de; aujtoi'" oJ Zwi?lo", a[topon ei\nai levgwn gela'n me;n ajkolavstw" tou;" qeou;" ejpi; toi'" toiouvtoi", to;n d Ermh'n eu[cesqai ejnantivon tou'

patro;" kai; tw'n a[llwn qew'n oJrwvntwn dedevsqai su;n th'/ Afrodivth/; Severyns, Cycle, 146-47; Apthorp, Manuscript Evidence, 87-91, qui versus tamquam genuinos et ab Aristarcho deletos defendit (contra Bolling, External Evidence, 239-40, qui versus q 334-43 re vera a pota quodam antiquiore interpolatos censet)