£. B. V. y. D. O. Mdissertatio

De

TESSERAMILITARI,

QUAM,CumSuffragio Ampi. Senat. Philofoph.In Wujtri Regia Upjahenß Academta,

P R M S I D ECELEBBRR1MOPIRO,

Mag. P E T R 0EK E RM A N,

Eloqucntias PROFES S. Reg. & Ordin.PRO GRADU,

dl examen 'publicum modsfie defertRegius Alumnus

JONAS HvERENIUS,SilBER MAXK US.

In Audit.GudMajori ad dicm iL Decemb.Anni MDCGXLIL

Horis ante mer idient cenfvet it.

UPSALLE imprefla«

LECTORT BENEVOLO.

Annibalem rififfe ferunt, cum Phormionem jtfcvenem , de acte inftruendx multis differentem ,audiret , cujus tarnen vix piflam viderxt fateietn } tne eidem cenjura fore obnoxium, EfU-

ditus fortaßis juclicabit Leflor , qul, Martis licet figna &phalanges nunquim fint fecutns, de rebus in belle maximiquldem momenti, agere haud verear. Verum enim vero, 0-ptimi quique rcrum aftimatores non indigne ferent, tne ar-gumentum elegiße a temporibus noftris non alienum > quibusorbis non folum Chriftianus mutuis gentium odiis eß pertturbatuty fed omnes prope terrarum partes funefto ardentbellt incendio, ejusque tumultibus undique concutiuntur. Ac-cedit, qued caßrorum inftituta > quibus rempublicam fuamflorefeentem auflamque praftitere Romani, examinare, noninutilemplane operam fperarem, quammulta , quamilitia ro-

fimulac praßdium, concilient longe maximum, inde hau-Wrf pofftnt, aliorum non negligunt exempla , r*-r#/» prafens , quidprateritus, quidve futurus, flatus yfedulo inquirunt: Illud 9 monetLipfius y pro certo habeo>Gcum noftris iftis novitiis armis vetera jungantur, &fimul Ordo & Acies, ©rbisvetus & novus eat br^vifubunius leges. Sed divina illa difpofitio, fupra noftrameft, & aut non dici haec vult, autnoncredi, cum in-^empeftivum. «SV*/ »0# efty quod exaflum artis hujns a.me requiras fpeeimeh; eft namque argumentum hoc diffu-fum , »<? dieam confufum, multisque difficultatibus involutumyut neminem facile ad interiöra admittat , nifi qui diutiusgrape illud faxum volverit. Ideoque non tam ingenio meo >

taltum rerum inexperto^ quam[er ip forum, quospropofitomeo idoneos reperi , tefiimoniis, hoc , quidquideft opera, m'-buendum putavi• veniam huic qualicunfa labori abs TeB. £. 0® nomine paeifei neeeßum habeo , quod depre-hendatur hac Teffera , quidem fermonis elegantiaexhibita & perpolita , fed rudi duntaxat penieiüo adum-bram; proinde , / »<?» perplacere queat, [altem ne Tibiprorfus diftliceat, *>,/? contendo.

t», a

CAPUT PRIUS.§.

Onumenta veterum, qui artimooculisque perluftraverit, is cir¬ca militarem eorum difciplinamplurima 9 cum adtentione, tumadmiratione digna , erit repertu-rus. Fuit ha*c inter alia praefi-

n dia , quibus fe non folum abin-vafionibus & incurfibus aliorum

tutos prarftitere, fed nominis famam lorge latequcpropagavere. Etenim» quo acriori gens & natio quae-dam gioriae ftimulo agitabatur, eo plus in armorum ex-ercitio ßudii temporisve fibi collocandum effe judi-cabat, quemadmodum non potuere non fortia , afqueprarclariffima facinora laude & celebritate, ubique le-corum , exornari. Omnes vero fi fpe&averis populos,militia Romanorum vix erit illuftrior ulla; quippe quanihil cultius moribus, nil difciplina fandius, unde

nec

i

* .4M . ) O ( m*nec mirari convenit, quod terras longifiime disjun-das fibi fubjecerit, fubjedas per multa cenuerit fecu-]a gens illa Mavortia. Audiamus hac de reTullium:A ) rti militäris, inquit > virtus praßat ceterii omnibus.Hac ncmen populo Rom» , hac huic urbi aternam glor iam■peverit: hac orbem terrarum parere huic imperio coegit lcmnes urbana res, omnla hac noßra praclara ßudia, &hac forenßs laus , & indußria , latent in tutela, ac praß-Mo bellica virtutis. Simul atque increpuit fußte io tumultHS\artes illicQ noßra conticefcunt. Åft cum ars ipfat milita-ris non cum homioe mfcatur, fed ab adfidua exerci-tatione & exquifita proficifcatur difciptin3, pro condi-tione, quae mortales plerurrque circumftat» perne-ceflarium erit» ad mentem Charidemi b) exercitatos& mulfo ufu fubadtos inftru&osq; habere milttes, qui»ad nutHtn Auch tntenti , arma tratfare , fcqui figna, or»dines fervare , obßßere , circuire, difcurrere in cornu,rnu-tare tugnam, optime calleant. Nec adfvefcat folummiles armis tra&andis bellique laboribös perferen-dis i fedteneat ecj m j qua? acl figna, ?el tetferas obfer-vandi erunt. Ad ultimum illud rei militaris inftitutum ,

legem nempe Tetferarum , rneum erit paullifper com-inorari, quo, ritu Romanorum in iis tradendis atqjcuftodiendis expofito, eorum , qua: recentior actaspro»tulif> perbrevem injiciam mentionem.

II.In ipfa vocis etymologia magnopere non labo-

ramus, derivatur enim teffera a Grasco jttrtrcigis, velJonice rtrsrt^se, quatuor , & quodlibet fignificat qua-drarum, ,ad variasque cum res indicandas, tum nego¬tia obeunda adfiiberi fölet. Romanis erat tefera fi-gnum quadratum ex lignea , a?nea, interdum etjamplumbea, materia confeftnm , certis infignitum cha-

ra&e-.a) Qrat% pro L, Murena c, 10% b) Curt, Lib, ///. c, 2.

m ) ® c tSraåéribuSj iisque ab Imperatore aut Tribubo datum>quibus jus eilet olei, seris, frumentique publici im-petrandi; hinc olearia , ceenaria velararia &c. te(Jera a)»Quid, quod edidere Imperatores Romani mandata et-jam tefferis infcripta, quaproptcr de tefjera expeditionisyevocAtienis atque profeftionis, multa apud Au<ftores paf-fim inculcantur b). Sic mos fuit in hofpitium & a-imicitiam receptis certam dare fententiam, certumq;Cg num, quo prolato facilius agnofcerentur amici, Scteßera dicebatur illud hoßitalis c); Sic tejferam hoßitalevtjvelfidei confrivgere, eft jus hofpitii amicitiatque, anteacontraftae, violare. Nobis autem, quemadmodum reimilitaris fcriptoribus reliquis» eft tejfera fignum vel [ym~bolum bellicum , quod militibus, au t in cafiris vigilias a-Huris , aut in pralium itaris , däri fölet, quo (ocii rr.ilitesdignofeantur-i atque pro qutbusyCf contra quos7 armafumantjtonfiare pojfit d).

§. I ti.In natales tefterae inquirentl, uti rem caligine

prope obdutftam* ad liquidum perducere non eritpro-num 5 ita quin ad tempora antiquiftima fint referendi,nullum eft dubium? pracfertim, fi ufum ejus in bellointueamur plane infignem* Miftis iis, qui Deos,pras-cipue Martern 3 primum arma fabricafte, militem in-ftruxifte, & acie pradium commififfe pcrhibent:rediusforte alii cum Diodoro Siculo *), inventionem figno-rum militarium Aigyptiis adfcribendam efte putaruntrquos, prifcis temporibus, rei militäres fuifte rudes,&hane ob caufiTam, a finitimis faepe fuperatos , infignetandem aliquod, quo contineri comrnodeque regi pofi>fént militeS) excogitafle. Vetuliiflimusautem Tarficae

A 2 illed) ConfVegetius de re milit.Lib. lLc,y. &Stetvechii Com»

tnent.ad cit loc* b conf.J.Lipfii de tntlit. Rom, Lib.V.Dialc) Eraf Cbil. I. cent. 10. d) conf. Alex, ab Alex» Lib. IV% c. z*,

m. Sgj» & Veget i loc» cit. a) Lib% IL

% 4SH! ) o ( «NU»Slle fcrlptor /Eneas £) memoriae prodit, obfeflbs owmampritnum ßgna infiitniße, per qua eos di^nofcere, ^«z

accedent, potuerunt. ßhii enim bellum gerunt, ö"quidetn propinque hofie, omniA eos oportet, y? ^z/<?j Jét-

marive dd facinus aliquod perpetrandum urbe emittant,ßc mittere , ut ßgna compoßta babeant ^ qua diurna, <^zz^noBurna, per qua , ficunde hoßis apparuerit , dignofcereVdleant > amtci ne ßnt, tnimici. Ex quo poteß intelligi^ßve cogendus fit miles, /fotf rfz/ gerenddf mittendus, fi*gnis compoßtis, invicem ignorare nequeant, td ejfie ^

faciendum. Sed ftatuit Plinius <r) Palamedem, beüo Tro-, primum itiveniffe ordinem exsrcitns * figni dationemy

teßeras , vigilias« Verumenimvero fufpicari cum J.Lipfio z/) licet» Iuforias illas Fulde , cum fcriptoresGracci Sophocles, Gorgias« ceterique has w&rcxg xaixvßxs fcrupos & tubos vocarint & otio fallendo infti-tutas contenderint. Quidquideft, Judaicum fi refpi-cias populum, mUitarem tejßeram perantiquam eile con-ftat 5 quippe quam ad Patriarcharum aetatem exten*dendarn volunt nonnulli quibus fuo abundare fen-fu finimus: fatss nos habemus , fi memorabile illudantiquitatis zeipiqKiw , ad Mofis » vel ad Judicum retu-lerimus tempora , quos, ad praefcriptum Divinum tef-feris faiflTe u(os probat ipfe facer codex/).

IV.Kei militaris, nec non hiftoriarum, fcriptores

evolventibus, Frequentius fere nihil, quam ßgnorumbeüicorum occurrit mentio. Exercitus narnque hauiraro ingenti hominurn conftit multitudiné, ingenionon folum & moribus, fed & lingua plane difpari;immo cft armorum genere & adparatu gravis, hincne magnitudine laboret fua, neve onere opprimatur,

juftusb) in 3ro?U5£3£ c. 4. c) Hiß, Nat. Lib. VII, c.

d) De Milit. Rom. Lib. V. Dialog, p. e) Conf, Ku/ebii dtPräparatsEvangelt cMb, IX, f) Deuterons.io.Judics.j.& ii*

^ )of ^ Ijuftus aderit ordo } ille autem fine regülis & figniscom-mode obtineri nequit. Studiofe ergo huic malo ob-viarn antiquorum ivit folertia $ in milina non folunarnulta, quae ad ordinerat hunc fervandum facerent»adcuratirtime inftituendo, fed varia etiam inveaiendofigna; quibus expedite fatis vaftum illud corpus mili¬täre regi, atque ia officio contineri poflfet» Hmc ad fi-gnorum nutum vel ambulat miles, vel ftat^ hinc inhoftem vel irruit, vel pedem refert & aufugit: illa ,

inqu m, figna, rci inftar fandiorisatque pretiofiffimce,confervat, ad ea jurejurando fefe obftringit; illa au¬tem violare, vel deferere, crimen Oapitali poena FöretIuendum. Verbo: non redHusfine fignis confiftet cor¬pus multitudinis militaris, quam corpus humanum fi¬ne cibo & potione, fine ipfa vita fartnm tedumquefinxeris, Haec figna non unius ejusdemque fuere ge¬neris: quadibet enim gensea, t^uac naturac & ftatuifuo arrifere max ime, adoptavit. Ad trio, tamen,prae-eunte Flavio Vegetio a ) , rede referri pofifunt ge-nera\ 1 ta quidem, ut alia fint Vocalia , quae voce hu-mana&quidem articulata, veliri vigiliis, vel pralio ef»feruntur. Zatine 7ejjera 5 Graece 5 GalliceParole j Germ, ein Feldzeichen, die Lofuvg, das Wort jSvet. Lofn , et Ord, vocantur. Semivocalia, quae perinftrumenta fonantia, tubam videlicet, buccinam, cor-nu, vel tympanum immo tormenta bellica *) dan-

tur.

o) Lib. III, c. j. *) Avero non aberrabimus fi ad fi¬gna (emivocalia torwentorum explofionem ate$s pyroboliamreferamus. Quaniprimuin enim feralis hujus pulveris ,

quem pyrium vocamut, tonitru & fulgur invotuit, rebusqsmilitaribus adplicari ccepit, novos belli cafur , nova arnso-rum parandorum confilia , novasfa campi meditatlones^novaquofc bellica figna experientta , rerum iüa magtfira, excogi*tavit. Hoc vel ex nofiratium militia navalt pateti in quamulta ad tormentorum exonerationem geraguntur* vg. Um*

6 ) o i $#§•tur. Muta autem funt aquila?, draconés, vexilla jflammulae ruflTae & albae. **J Quorum vocalia & femi»vocalia militum auribus percipiuntur, muta vifui fo-Jum exponuntur.

.v*v$ tormeuti exploßo, z'/z »<#pe pratorta, vel pigiliarum com-mutationerna vslconfultationem cum commilitonibus infittuen»dam, pz7 pugna tcmpus &c, äefignaty quemadmodum bauåraro eß indicium fuppetias & auxtlium impetrandi. Cö»»fuctttdo jam diu frätered increbuit 3 qua cuilibet fere na»tioni peculiare efjet fignum Svet• Löfn diilum9 navi»gantes inter fe dtjcernuntur: Duorum tarmentornm ex»ploßone noßrates utuntur9 Swenfk Löfn, P^

tormentorum numero , dubbel Swenfk L6fn adpel»länt. Contra autem numerum plerumque adbibent impa-y<?»2 Dani, Belga atque Angli ^ quem vocitamus Danfk?Hollenfk, Engelfk LÖ(n, Pyrobolos in pugna fignumddhibuiffe gl. mem. Regem , Carolum XI/, zsW<?,f Maxim. Äe-verend. Dn. Deffor Nordberg, p/7* # rebus ejus geflisTom» /. pag. /32.

**) Prater muta figna , cuilibet turma aut manifulopropria ^ funt vexiUa magnitudine ? piElura 9 colore, fin-gulare quid indicatura. Magnitudine & pretio ceterispra-fiat Imperatorium, Labarum Romanis, Svet, Hufwudbane-ret dtffiumi quod innperatoris in caftris locum oftendit> éz-

z» bello prafertur. Purpureum autem vexiüum ,

punicea tunic^ Svet. Blods pz7 Slagsfana aut flagga5 /#»jpr/j tentorium fummi Ducis longa farififa 9 vel in näve prata*?id vexillum ruf}um fußenfum , pugnam inßare fignificat,conf. Alex. ab Alex. Lib. IV. c. 7. Adbibiium quoque iüudfuiße ab inviflißimo Regey Carolo XII. z» pugna navali cumDanis commißa, legimus apud cit. au&. Tom. I.e. } Si¬gnalen gafs til attaque, i det röda flaggor hiffades oppå ftorftången af Ammirals Skeppet. Vexillum vero al-te» Freds Dagtingnings Fana Flagga,/*-

4K )o( w? 7

§. v*Romani Sago induti, caftrisque pofitis » ut noti

folurn contra hoftiles irruptiones frfe munirent, ledut robur, confilia atquc molimina fua exploratores& transfugas eelarent, legem Tejferarum, rem haud få¬ne parvi momenti, ftudicfe, tum fervabant, tum mi»ra fiientii cura tegebant. Modus autem tefiferas percaftra R. fingulosque eorum ordines, ut conftansnon modo , verum etiam omnis expers eflfet confu-fionis, talis erat: Imperator, cui Tumma belli deman-data fuit, primum ante veTperam, quodcunque figniloco dåre vellet, vocabulum Tribuno edixit, qui il-lud in tabellam inlcriberet, atque TelTerario, ex ulti¬mo cujusque ordinis figno evocato, traderet: iile ve»ro, acceptateflera, ad fuum ftatim recederet fignum,quo centurioni eam traderet i iile, militibus ordinisTai de teffera probe informatis* proximi figni princi-pi eandern porrigeret, idem abomntbus* ordineler-,vato retrogrado, fieret, utfinc mora, atque tenebrisnondum obortis, ad Tribunum rediret. Unde Statms y

longo fug it ordine reiox.Te([era,Vocatur hxc a Polybio a) 7rh<Liim guÅvCpisv iyriyeygotp*jjLivov. i. e, Tabelld lignea paulo latio* dupiici characte-rzinjcripta. Altererat, refpe&u totius multitudinis*mtlurni figni teffera & Graece plerumque et di»citur: alter vero Tet^eto-vr^ptec feu teffera muta , re-fpe&u ordinis in militia R. uiitatt , Hafiatorum, Frinci-

pnm ,

cem aut deditlonem impetraturi exponunt. Fräter b*c , a-lia etiam. veteribus fuere deditionis figna, v, g. bracbia ö"manus tenderc ? capita (cutis fubdere , cum infulis & vela»mentis prodire , addita nonnunquctm voce\ herbam do. sid»Alex ab Alex, Lib. IF, c. 7.

a) Hiß, Lib, Vl% de cafiram. Km*

% >o( H**f&Ttiy Trtdrioruw & Eqtiltum , titeris folum inifiafibusH. P. T. aut E, notatus, vet etiam nomen TeJJerariiéontinens, ut, reddita Tribtmo tabella , ftatirc zkifnypuCptjs conftaret» fi qui inobeundo officio peccas*fen t. linde' patet tefferas has graridiufculas fuiiTe,quibus étiam mandata diei infequentis, fi ita cccafioluIhTet 9 snfcribi polTent. Hinc Livius b): Scipioteferamvejperi per caftra dedit , ut Ante lucem vtri equtque curati

pranft effenti armatus eques frenatos inftratosque teneretequos. Necnon tabellas has ita fuüTe cornparatas opor-tebat, ut charaéleres facile deleri, aliique in locumeorum aptari, pofient. Praeter has tefieras, vigilibusqucque exhibitze &nt xdgQij teffernU five talcoU , ma-gnitudine atque imygaCpij a prioribus diftantes » ma-nipuli & ei adfignata: vigiliae literis notatase. g. H. I. M.V. I. fignificabat Haftat orum , Primi 7 Idavipuli, Vigiliam,Primam. Has circuitoribus , qui ad recognoicendas-8c invifendas vigilias erant ordinati, ftatuto tempore,ab iis accipere* atque prima luce referre incumbebat;iis enim relatis, ffatim perfpicere potuitTribunus, &circuitorum, &vigilum induftriam atque excubias Ri-turn, circa hasobfervandum, pluribus perfecutusefiPo-Jybius c). Quam foiiciti fuerint Romani, ne teffterahoftibus innotefceret, vet inde conftat, quod eas i*dentidem mutarint. Monet id perquam egregie Ve-getius d)7 qui poftquam vocalia figna, qualia fuere: Vitto»tia t Palma , Vir tus, Heus nobiscum , Triumphus Impe-ratoris tfc. recenfuit, adjungit ; ifta votabula quot idiedebere vartari , ne ex u/u koftes ftgnum agnofcant, £2* ex-ploratcres inter noftroi verfentur impune. Sic tefTeris a*tias nocnunquam voces, aut figna muta, apileo, velhafta defumta, addidere. De quibtis prius convenifie

opor-b) Hift. Lib. XXVlILc. 14, c) Loc% dt, <f ?. Lipf,

Ltb. V, Dialog. 9. d) Lib k III. c, /.

*n ; o c 9oportet e). Veletiam^ quod capitali adficiendos du-xerint fupplicio, (i qui vigilum aut circuitorum easneglexhfrnr » aut holti revelafifent. Illud Polybio f) di«citur suAozon-I* fuRigatio , quat fic pera&a legitur: ac«cepto fuße Tribunus vix attingit damnatum ; quod ubi fa»ftum eß, omnes , qui in cafiris funt , cadentes fuflibus flapidibusque plerosque in ipßs caßris eonficiunt \ ac fi quievaferint , nec ßc quidem fervari poffint. Dömt ta lem re«cipere nefas habetur. (ßuapvopter cum eo ufque ve*hemens atque inexorabilis pocna fit , haudquaquamapud eos vtgilia aberrant. Quid } quod capitis pce-na dignum cenfusrunt militem, hoc in negotio % mu-nus nonexplentem, Reges noftri Sereniffimi, unde ju-bent Articuli Militäres: Softver någon på Skildtoackten ,thet tväre fig i lager , faldt eller fafining , eller går ifrånfin Pofi eller Skildtvackt for kn han aflöfes (Sc. harquebwferas, g). Irem: Uppenbarar någon Lofn åt fienden, thettvärefig Officerare, gemen eller någon annan, tntfie liftvet h),

$. VI.Praeter tefteram , tempore pugnae, alia quoqueadhibebant incitamenta duces, quibus militem alacrem

intrepidumque redderent, quae non incommode vo-calibus adnumerari pofifunt lignis. Etenim pugnatu-ros gravi confirmarunt atque inflammarunt orationen-Alexander ille Magnus militum fuprum animos, fer-mone ad palatum geniumque cujuslibet adcommoda*to, mirum quantum erexit : quosdam enim gloriaeftimulo, nonnullos fpe praedae, alios aliter ad pugnamftrenuecapeffendam, accenderat a). Quid Tyrtaeus car-ixiinibus fuis, in quibus hortamina virtutis, dam no«

B rume) conf. AEn. cemment. rohtog. c. 2j, f) Loc. nuper

tit.p.397. g)Jufi. tvark. Tit. VII, art.f6.jj* b ) Krigs Ar*tic, A'.o i6lz. Tit XIII.

4) Conf* Curt» Lib% III, (• J.

-IM )0(rum folatia^ ätque belli cpnfilia confcripferat, eflTe-cerit, loquitur Juftinus b). In militia Rom. aderantMonitorer c), qui non folum milites fui muneris & of-ficii identidem commonefacerent , quique iilos adpraeclare de patria merendum exftimularenc, fed infegnes, ofcitantes & cun&abundos graviter animad-verterent. Acie jam inftrudta , facra rite peradluritdeos eonfultabant Romani, iisque rite litabant, neincertis aufpiciis, & irato numine praclium committe-*rent. Si c ardentiffimo clamore arma intulere, quem Scri-ptores pra^ipue Graeci belli filtar» adpellant, atque i-pfam piTgnam nonnunquam ßorjv. Unde#AdAa£si>,morenempe militum, vocem inartieularam alala emitfere,cuiLatinorum adarma,Noftrum igerv'drt Gallorara a /' armey& Germ. Larmen fcbreijen j fere congruit. Imrao, tantiputabaturhicclamorapud Romanos, ut exeodivinandoveluti praefagire , quo res inclinaret, fibi viderentur.Clamor ^ alt LiviuS d)i indicium primum fuit, quo res in-clinatura effiet t excitatior crebriorque ab hofte fubUtus,Mb Romanis dijfonus , impar, fegnis, fape iteratut, incer-to clamore prodidit pavorem animi. Grscorum nonnullii pacana diis fuis, hymnosque Jovi in primis canen-do > alii vero, ad tibiarum modulationem faltando ,hoftibus obviam ivere*)- Gallos & Germanos cla¬more ufos fuiflTe docet Alex, ab Alex. /). Si quando,inquiens, cum bofie congredi parant, diffono & truci can-tu , quem Barritum vocant, cum ululatu, & tripudiis,fcu*ta quatientes , pralia inibant, ex quo futura pugna fortu*»am augurabantur. Vocem Alleluja in ipfo pugnar pro-cinclu, artificio quodam, exclamafle gentium facerdo*tes, refert Beda g). De Norvegis antiquiflimis, ita

inb) Lib, III. c. y. c) Rofin, Antiq^ Rom. Lib. V. Ra,

val* c. 2/. d) Ltb. IV, c, 17. e) Alex, ab Alex. Lib.IV. c. 7. f) loc. cit. g) Confi Gråtit Autiq, Rom, com*snen*. ad Ferrar. Rom. VLL

4#f ) © C m* I iin vetufto Chronic© Norwag., Norske Hidfkraa, le-giturj Gamle Norbanger hafve icke aüenifie trugt dejje ordjvid deres Kongers Kröning? men end ocfaa udi (iriid. ErlingSkak befallde fit folk, udi friden med Graftve Sigurd, atde (kulle gaakaide Gud, fiunge Kyrie Eleifon > oc fiaa paaderes Jkiolde. Ne vero Svio - Gothorum veterumplane fim immemor ; Celeb. Zoccenii h) verba ad-ferre heic Jubet, Prifici , acte fuo n.otiefirmata, fignuvtad pugriam cum concinerent , gladiis ad fcuta loncrcpuerune>{in hiß. Gdtriet & Rolvonis : Bardi a fkiold fin i.e pulfabantclygcos fiuos, ) forfan animandi fie taufa Hujusmodi can¬tas , vel clatnor prifcis Gothis herbp diRus efi f hodie. har*fkrij i. o. exereitus c lamor.

§. VII.Variam tandem varias gentes, fub ipfo confli&ö,

adhibuere tefferam, hunc videlicet in finem , ut velmutuo fefe exhortarentur , vel ab heftibus fuos di-gnofcerent. Unde praecepit Mauricius a): a£ rijviv%ijV yinc&eu tv ixtivy fy orohspca yfaegq, sv ru> Qaar-ffCLTV , TTglV frulet, TYS 7T0^TCtq ifahBflVy ålCLTS TUV UggCOV ,KCCI TS r^ctTtjyS, x*i TU* Aoi7ruv agxcvTuv , ro yxj^lS i-?ftf(rov% tTTifxovus ttuvtciS hf'yeiv, EiTct åia, tc dinov xouTO, vcßlCTXdfL Asas> T^ITOP txarov fasgos , t£egxopifvov T*<purrcLTX, Populus Üei, ut, prae rdiquis totiusOr¬bis gentibus, praerogativis haud contemnendis gau-debat j ita in tefleris edendis ritum fibi vindicavit pe-culiarem b). Circa tarnen oppugnationem Jerichun-tis c) clamore, in praelio adverfus Midianitas tes*fera: pjHjfcl nec noncontra Nicanorem ; ©«£Boq&eUq e)y & contra Antiochum: &e£ nIxpjs f) ufi funt.

B x Genti-ifi) An tiq. Sv log. Lib. 111, c, 4.

Strategiea feu Ar. Mil. Lib. II. o» 16, b) Deu*ter. n. v.zo. c) Jofua 6. v. 20. d) Judic• 7. vt 2,0* e)Uf MAceab, g* v. 23. f) Ibid, c, 13. p, //,

ii ; o c i«».Gentiles autem nomina deoram, teflera? loco, da-bant, quos autpatria» aut ipfi duces colebant; undcRomanos illud Feri , Feri ufurpaffe ex Fiutarcho re-fert Lipfius g)f qui fufpicatur, hac voce, interruptofpiritU) repetita, nomen Jovis Feretrti figmfkari j li¬quidem, in ejusmodi fervore, arduum eflet plenumproferre fenfum. Proinde, quo facilius & memoria& pronunciationi eilet, plerumque unico folum vo-cabulo, interdum vero duobus, rarius tarnen integrafententia, vel verfu eam exhibendam duxerunt. Fuitvero Tejfera Severi Sept. Laboremus. Pertinacis: Milite-mus. C*faris: Felicitas vel Vittoria. In pugna Pharfa-lica, Pompeji : Hercules Invittus , Caefaris autem: Ve-nus Genitrix vel Vittrix, Cafiii & Bruti; Libertas. Ne*ronis: Optima Mater. Ferdinandi IL Imp. Rom. SanttaMaria. Cyri: Jupiter Belli Socius & Dux, Claudii VCr-fus Horaeri erat: b).

Avty airxfJbvveL&cii, cre TIG tpots^G \VV\. i, e.luert virum (audeo) quando quis prior laceßati

Adeat Alex, ab Alex. i), nec non Vegetium k), quiplura ejusmodi tefferarum deliderat exempla. Non¬nulli gentis vel patriae fuae nomen > tefferac in-ftar) ufurpavere, quemadmodum Lipfius l) de Hifpa-nis atque Ambronibus obfervavit. Graeci autem, quosantea paeana diis fuis ceciniflfe indicavimus, poftquamChrifto nomen dedere, ad imitationem ConftantiniMagni, teflerae loco > Vicit Crux, clamaflfe, citatus te-ftaturau&or. Turcarumfi adieris gentem, illamin ex-pugnatione Conftantinopolitana tellera non caruiflTe ,fed magna voce inter fe conclamafle; Mal/a, lüalla,Mabomet Rujfolalla , h« C. Deus eft & erit, Mahomet fer-

vus

g) conf. sina/ett, Lib, IV\ Dial. p. ad Mil. Rom.b) conf. Sveton. in vita Claudii. *.41. i) Gen* & Dier. Lib.IV* c. z. k) Lib, III, c. y. I) l»c% cit*

*m ( m* nr«/ */«/ w),* interdum etiam cum fremitu ingeminafieSrtf Brc9 i, e. defende te conftat.

$. VIII.At quid opus eft teftimoniis immorari extero*

rum,cum domefticanondefint: Svio-Gothcs enimnecnon Saxones veteres, pugnam ineuntes, Jadut incla-mafie rcfert Celeb. Loccenius^). De cujus vocabu*h fignificatione non parum diffentiunt eruditij aliiidolum » alii adjutorii fignum, alii aliter illud expli-cant. Qui Seldenum fequuntur, originem ejus dedu*cunt ex Hebr. , quod in particip, fignificat futu-rorum confcium, quod quidem vero Numini jnre opti»mo convenit, unde Translatores Bibi. Svethic. Jerem.XII. & XV. non idolo tribueruntj cum folum Deumverum invocandum efle fcirent. A t in origine Ja*dut inveftiganda longe aliam fovet fententiam Adm.Rever. Prxpor.Mag.Ol. Broman b)9 dicens: Jadut året rent SXvenfkt ord fammanfatt af Ja , Jo tfc.och Du >

Tu, brukas "tvijd fidane tilfållen, ßfom Sarcafmus hos an¬nat folk i andra länder. T. Th. Gfc, brukas i fynnerbet u»ti andan af et ord eller mening , nar någon \vigt , ellerßark ntillfning fkall fke. Quidquid demum fit, lique-re arbitror , tum Saxones > tum Svio-Gothos voculäfiac ufos fuifie, partim ad incitandum fuos & fbciö«rum animos, partim ad terrorem hoftium copiis inji-ciendum, Quälern vero Reges noftri adhibuerint tes-feram, Guftavus in primis Adolphus, & tres Caroli ,difciplina militari, rebusque& in fägo, & in toga ge-ftis maxime memorabiles, peculiaris effet opera &voluptatis exquirerej nobis vero dixifie fufficiat, tes-feram eorum plerumque fuifie: Gud med off, aut Med

Gudsns) tonf, Bernegg, Qudß, ad Corn. Taeit.a ) Antiq. Sviog. Ltb. Ill, et 4, b) Tankefbift em

Jadut, pag% a. $0,

f4 jo (Guds hielp» De pugna ad Narvam incomparabili habetcit. Nordberg c): Nu »ar hela dijpoßtion fkrdig , othgaf fordenfkull Hans Maj; t Lofn med de orden ; Med Gudshielp. Signalen gafs sned i, Raqueter, Duces , pariterac milites univerfos atque fingulos, hocfignum, bo-ni inftar ominis, accepifie , nec hoftesipfi diiEtentur;Drabbningen Warade i centinutrligit [klutande ß timmarstid in til aftonen kl» 6*, fa haftigt » at jag E. K» M. omo-jeligen med pennan det befkriftya kan; pA Ivar fida aro ge-nom de Sivenfka Ivarjers fcharpa Agg zoooo nedergiorde, ocbemedan mbrka natten inföll och de SYrenfka hade en fadanparole eller Lofn fig emellan: Med Guds hielp i ty hafl»Ade lika fem i träd pa Yeara huggit d). Idem fignumquoque a gl. mem. Rege in pradio Cliflbvienfi da¬tum, atque trajedu ad Dun am &c. nec non a ducibuiéjus feorfum, aufpicio Regis, certamen committen-tibus, laudatus Auåor paflim indicat*

CAPUT POSTERIUS.§. i.

Hominem ad colendam pacem natum fadum-q|ue efle , vel natura ipfius, intentiori oculorum a-icie confiderata » indicabitj ceterum, introdu&o réruradominio , atque glifcente pariter regnandi habendiqjcupidine,quibus indulfere nimium gentes, barbarafsacvientesferitate , non potuit non flatus indeemerge-re violentiffimus. Et hxc feit caufla , cur contra ho-ftilem invaflonem arma arripere liceat, fi alias tran-quillitati confuli nequeat; vel in fui defenfionem, velinjuriarum gravifiimarum vindidlam, vel deniquere-

rum0 De rebus geflis Caroli XII. Tom. t, pag. 132. 1fo¬

gat Carla Seger/k. Scheferi Mem- gent. Svet. d) Gen,Maj. Lib• Baronis Langii epifl, ad Reg, Telon. Avgußum*

HU ) ö ( i j

rum ablatarum recuperationem, bella gérere, jurina-turali non fit contrarium. Videlicet eil bellum fla¬tus quafi fubfidiarius, cujus ope ad finem optatum i*e. felicitatem civilem devenire contingit. Hinc dif-pendio non folum libertatis > rei quantumvis carifli-mse, certo fe capiti fubmifere mortales; Ted eriam mi-litarem ordinem inftituendum curarunt, quo hoftes,undique irruentes, procul arceri* atquccivium com-»moda fecurius promoveri pofifcnt.

$. II.Eft vero Principis, cum belligerandum fit, ad-

minicula, quibus adverfario obliftere valeat, compa-rare ; in bello namque omnia confilio atq; ratione fi-ent, Ii profperum habitura erunt exitmti ; heicenim,fiunquam alibi, locutn, invenit proverbium : bis pecctrevon licet. Ante omnia diligentiam circa duo illa velfundamenta, vel firmamenta omnis militiac, Deleßumvidelicet & Difciplinam adhibeat Princeps. Alterum pa-randis, formandis militibus alterum infervit. Delei&ui rite ftudebit, fi ingenuos, ex civibus lecflos, ar-,misque idoneos, non folum pro mercede , verum et-iam pro übertäte, patria atque gentis gloria, pugna-turos in aciem eduxerit miütes. Sed quid fine difci-plina, quac ad robur, virtutemque militum mirumquantum confert, valet deleétus ? Paucos natura for¬tes procreat, bona inftitutioneplures reddit induftria.Ut autem difciplinac fuus conftet rigor, femperque di-élo (ibi audientes , & ad quodvis fufcipiendum prom-tos habeat milites, au&oritati , feveritatique operamdabit ; nimia enim lenitas, centemtum ducis & in-obedientiam parit, quae omncm plane difciplinam dif-folvit, quod Vitellii exemplo docet Svetonius, & Sar-dan^pali Juftinus. Contra autem , debita feveritatewfurpau j ^xqrcitum tum cgnfirriut & beljicufiorem

ii$ ) o ( M»*reddit fuum, tum hoftem térret. Erit quoque tena-cidimus ordinis , qui rerum gerendsrum cft ratio, &in militia non modo utilis; quoniam tefle Xeroph.

kclaåisov {jliv ijeiv to7$ <£>;act$ , ävrxe*gfcatov h teis sroAepUic $ fed & pc rneccflarius , quiaquo diftin&ior acies & ex pluribus partibus conftans,eo facilior vel partiendi, vel jungendi,ubicunque opusfit; immo fruftra ducum ellent imperia, vaga roilitumnegotia, atque omre penitus robur exercitus conet-deret, nifi ordine & arte temperarentur. Nempe,ut humanuni corpus regit anima; ita militäres resipfeordo: ubi vero ille jacet, occiditque , imperium nul¬luni» nulla erit focietas. Gratcos haec omnia probenovifle adparet, apud quos tota res militaris nomenfuum ab ordine eftfortita.

III.Quantum in diutino armorum ufu fit prafidiipofitum, nemo eft, qui ignorat > idcirco ne militäre

ilJud decus, per mollitiem frequenteique remifliones,languefcat atque corruat, abficnte licet, tanquam cer-vicibus jam jam imminente , hofte, armis tamen fe-fe exerceant milites. Bene Vegetius a): Exercitus exre ipfa atque opere exercitit nomen accepit, ut et nunquamliceret oblivifct, quod vocabatur. Immo, caftris adfve-fcant, in quibus teßerarum lex , & vigiliarum vices ri¬te peraguntur, quo, urgente demum neceffitate, adquaelibet adeunda & averruncanda pericula, fortio-res non modo, verum etiam prudentiores evadant.Quantum hoc interfit , ex refponfo Regis Germ,AriovifH patet b): inteüigeretttr, quid invitti Germani ex-ercitat ißitni in armis, qui inträ anros XIV te flum non

fubiißene) virtute pojjent, Huic practerea virtuti magiscxcitandae vim haud exiguam addunt pracmiorum va¬ri*.

a) Likt IL Cj r, k) J% Ca/ar lik, i* keU, Gäll,

o c H» %fria diftributio ^ laudesque, quibus ma&ari folent navi&induftrii, quac in generofos, gloriaequecupidosani-mos non poffunt non influere ad paria facinora imi*tanda; nam accenditur , ait Plinius c), erigitque juventusétnimor ad amulandum , quod. laudari videt• Romanos ,dum diftribuerent haftas, phaleras, torqucs, armil-las, Coronas See. hoc probe inteJlexifle conftatj undenon mirum, fi, in tam illuftri virtutum laborumque.^muneratione, milites animum ad ardua quatvis in-trepidum conftantemque habuerint. Quid , quodquamdiu apud eos armorum floruit ftudium > atquenon numero, ceu Xerxes & Darius, fed virtute mi-litum freti, dimicarunt, longe Iateque arma fua cir-cumtulere vidlricia; at, nutante prifca illa difeiplina,aliorum parere imperio Tun t coa&i.

$. IV.Pofitis caftris & adpropinquante holte, cauto

femper & intento ducem e(Te oportet animo in ad-verfariorum fa£ta> etfi ea nonnunquam viderenturViliffima j quippe nihil in bofte debet covtentni. Hincnon femper aperta vi, fed faepe occuIta& fubaola ra-tione , in arcana hoftium inquirere adlaborabiti cummultum Iucretur, finoverit quibus in negotiisoccupen-tur, quales habeant milites,quid fentiant, quidve aveant,equitatu nei plus, an pedeftribus valeant copiis &ctHinc exploratores calliditate & audacia emittet pol-lentes. Adverfus vero horum fraudem vel incurlum,quibus alias impares eflTent milites, potiffimum grega-rii, placuit vigilias, praeeipue noßurnas, legitima tef-ferarum firmare obfervatione. Pratterquam enimquod boni ordinis in fe habet, vigiies attentos & ad-curatos redditi occafionem prodirionis praefeindit j incaftris vivendi rationem tutam praeftat j cum non fo-

C tume) Paneg, Trajan. di£lt

18 m'0< 0lum ex habitu & geftibus, fed etiam lingua & certaquidem voce , hoftium eludere ftrategemata poflint.Unde nemini caftra, nifi prius accepto & dato figno,intrare licet. His contra negledis, multa caftra &oppida capta atque diruta legimus. Sic Epirotas Illy-riis, ad urbem Phoenicem,ob earum incuriatn , pce*nas dediffe oftendit Polybius. Nec aliam mortis cauf-fam Thrafybuli fuifte teftatur Corn. Nepos: eum nonfatis diligenter in caftris agerentur vigilia , a barbaris,ex oppido noftu irruptione faßa^ in tabernaculo interfe•Uus eft%

§. v.Prudenti non minus» quam utili confilio, mi*

litibus jamjam pugnaturis, varii generis incitamentainculcant» animique alacritatem inftillant duces. Ffiyinquit Cxfar a), qu&dam animi incitatio atque alacritasnaturaliter innata omnibus, qua fiudio pugna incenditur •hane non reprimere , fed augere Imperator es debent. Nequefrußra antiquitus infiitutum efi, ut undique figna conci-nerent clamoremque univerfi tollerent, quibus rebus Of bo»ßes terreri, ö" fuos incitare exißimaverune. Natura nontantum manus, quibus arma tradaremus, fed ratio»nem quoque dedit & confilium, ut in his pracfidium,quonobilius, eo certius inveniarnus; unde dicere Co»litus eft Cato M. verba plus, quam g/adium & voces ,

quam manum, koßem territare & in fugam vertere. Con-firmari etiam hoc poteft exemplo legum militarium,populo Ifraélitico a Deo per Mofen latarum ; in qui¬bus praecepit, ut facerdos belli ante aciem ftaret ,atque allocutione removeret, quidquid anxietatem»vel terrorem in praclium ituris injicere poftet: dein-de, utDeo freti fortiter pugnam capeflerent &c. b).

Prac-a) Lib. III. hel, Gatt, b) eonf. Deuteron, zo.

•«9* ; O ( Sr» i*Praeterea in Bellis, jufta de caufla fufceptis, Deo mi*litamus; hinc maxime juftitia cauflae & necefiitas bei.landi commemorandae, quorurnbeneficio militum pe-dus incalefcat, ignique, quod dicitur, infundaturoleum, ut, fi antea fegnes, in hoftes fponteprorum-pant, fecundum illud Poétae c)',

Frang it Of attollit vires in milite caufaQu<e niji jußa fubcft, excutit arma pudor,

Unde non potuit non relponfum illud Invidiff. Re*gis, Caroli XII, ducibus copiarum datum, admiratio-jaem, animum atque fiduciam omnibus adderej Om deiin tyoro en gäng til fa mxnga, Ja fkail jag gx lö/l px dem:ty jag Wet jag har Gud med mig , och en rxttferdig fak d),Ita Guftavus Adolphus, qui ex bello Germanico, reli-gionis caufla , fufcepto, non minus pietatis farna &facundo fermone, quam arte & confilio, admirabilequantum inclaruit, ad bonitatem cauflae, Numinisqjpraefentiam ubique provocabat. e).

)§. VI.Ufus deinde teflerarum, fub ipfo praclio maxime

fefe commendabilem fecit: immo neceffitatis ferefpe-ciem obtrriet, Ii quando hoftis nos, tempore noftur-no, adoriretur, vel fi eum in tenebris comprehende*re velimus, non poflTunt milites alio figno melius di-gnofci, aut e caftris educij unde tacitum pugna fignumaudit. Et fane fi hiftoriis fides habenda, hane inter*dum ad vidoriam, de hoftibus reportandam, omnetulifle pundum, conftat 4). Quamvis juxta non dif#fitendum , cautionem efie adhibendam, ne hane ho-ftilibus copiis riotam, intempeftivisinterrogationibus,faciant

r) Propert, Lib. IV, E/eg. 6', d) Nordberg, in Tom,1, pag, 130 e) conf. Sehef, Mem.Gent, Svet. c, l, c, 2p, ij

a) conf aEn, jtoAk>£ c, 24. & Sex• jul. Frontin, Stra¬teg. Lib. II.,

iö MZ ) o C H*faciant 5 hk namque, aeque atquéille, fignum, pro-mifcue omnibus familiare, pronunciarfi poteft: prä¬nt fadum in pugna, Syracufanos intér & Athenienfescommifla, legimus b). In ipfo tandem difcrimine, in-numera paene & oculorum , & aurium ufum interci-pere poftunt impedimenta, ut tormentorum fonus,morientium gemitus, fugientium ftrepitus, infequen-tium clamores, pulveris vaporumqj nubes&c. hincvo-calis & muti limul figni necefiitas conftat. A/fvefaciendafunt copiat monet dElianus c),tampedeßres}quam equeftres ,partim v&ee * partim figni's , qua vifu percipi vdieant, utrem apte ac opportune, quam quisque exigat #/«/, poffit ex*pedire. Nonnulla etiam tuba percipi canvenit ,* ita enimplenius omrtia miniflrabuntur. Certiora funt ea , qua voceindican tur, ni/i quid ßt impedimento : {ed tranquilliora 9qua fignis mandtntur, videlicet, cum ret nulla eftj quaåbfiet Atque ebfeuret, (fic, Non tarnen concidi ita poteft, utprxceptum fimul & Veeis & figni incertum fit%

§. VIII.Porro » circa exhibitionem teflerarum, pruden-tis ducis eft meminiffe, ne vocabulum illud» loco tef-

ferac datum , aiiqua laboret ambiguitate 5 praeterquamenim quod difficulter mcmoriae inhaeret, damnumquo-que accelerabit maximum«, Binc prarcepit j£neas a) 5Banda pro te/feris funt voces facile recordabiles , & de/ii-natts aUienihus germane & maxime cenvenientes. Pru*dentiae tandem militari non male confuluere duces,qui tefieras, lingual hoftium pronunciatw difficiles, e-legerunt y prout illud; Schibboletb b)y atque noftra-tium; Htvijd bäfi i Komgulf c) teftatur. Nec non, quiiefferam, in Divini Nurninis auxilio fiduciam repofi-

tatnb) conf. Thucyd, Lib. VII. c) in Traclat, de in-

ßruenda acie. a) Traff.Trehiog c.24, b) Judic,c.u, c)Pu-fendorjfs lnledn% til Syren/ka Hiß, pag. m.

•5^1 ) © f JÖ* 2i

tamdeclarantém, ufurpavere. Id de gl. mém. Regenoftro , Carolo XII. refert ReverendifT. Norrmannasd)$ C/trelut, paterna pietatis morisque tenax5 propitiatoante omnia Jehovah Zebaotb , unico felicitatis & viftori*aujpiee i eam in fententtarn data fuis faußiffimi ominis teßera%qua olint Divinus beros Judas Maccabaus mantpuli fui anjmosad rem profpere gerendam, felicißime accenåerat : ©g# Botj-Seictg, in hoßem movet. Patuit iüico cceleftis auxilii mani-feßa fides. Contra autem temeritatis notam vix efFu-gient, qui arrogantes atque fuperftitionis plenas tef-feras in vulgus edidere 5 qualesfuere, nomina, val adiis gentilium, vel a fandlo quodam in Pontificio-rum catalogo > defumta. Unde illud :

Örat uterque ducum , fequitur vifforia Jevam ,

Et perit exclamans: SanäaMaria veni e)lNec aliter Mantuanus:

Ut Lat ii Martern, fic nos , te Dive GregoruDecetero, colophonem opellae huic itnpofituri, De-um O. M. ardentiflimis veneramur votis , digneturmilitiae patriae, jam eheu ! fetis adfli&ae > (uo auxilioatque gratia adeile; erigat animos civium militumquefua fortitudinis atque benedi&ionis tejfera , ut , avitaegloriae virtutis memores» hoftium machinationes e-ludére & fuperare valeant; reftituat denique aureamillampacem, cujus defiderio, poft tot tantasque belli ca-lamitates, nihil nobis carius, nihil optatius, contin-gere poteft , quo, fub Clementiflimi Regis noftri,

ERIEDERICI, mitiffimo imperio , omnes 8cßnguli>tranquillevivamus, floreamus l

d) Programm. in viftoriam Narvenfem. e) Mifand\Delte. Sabb. />. I.

SOLI DEO GLORIA,

«*£ ) « ( ^

Qariffimo Pbilofopbu. CANDIDATO,i>. JON,£ HE.RENIO-

Erttor jam faflus, alterum ingenit 7ut fce-tum fub pr<elo fudare, propediem luci exbi•bendum, optatam adfore occaßonem, immo

& cauffaw » in laudes Tim , Uarifftme D:ne Can-d idate, excurrendi exi/limavL Atvero doleo, vo»luntatumeöi atatem & vires non refpondere, nequeCttfficere vel praclaris animi Tui dotibus, vel alacrt*tati atque adfiduitati in literarum ßudiis, vel deniquepietati atque animi candori, debitis pr^coniis extollen»dis , atque concelebrandis. Neque, // pojjem, Tua idpermitteret modcflia. Noli tarnen mirart, w<? confct»entia tacita non contentum effe. Scilicet fingulareTuum in me ftudium, atque informatio prorfus fidelis,qua perfrui mihi licet, tantum effecit, ut non pofjtm >

Te declararem animi pietatem,immo & gaudium, ex ficttndts Tuis fucceßibus perce-plum. Audivi Te cum iniquiorefortuna diu multum •

colluäatum fuiffe. Tantum vero abefl , antmumilla Tuum fregerit, acuerit erexerit potius. Hocidcirco nomine Tibi vehementer gratulory mihique gau»de§ ; vovens, virtutis atque laborum Tuorum mef-/fr» , pnwö quoque tempore »

ERICUS HYDREN.