Αριθµός παραδοτέου : O 2.2

Υπεύθυνος φορέας : Practical Solutions

Έκδοση : 1.1

Ιστορικό Εκδόσεων

Αυτή η έκδοση είναι διαθέσιµη στην ιστοσελίδα www.hasp-project.eu

Νούµερο έκδοσης

Ηµεροµηνία Συγγραφέας Έλεγχος Ποιότητας

Εκδ. 1.0 05/08/2017 Mussurut Zia - Practical Solu-tions

Εκδ. 1.1 01/09/2017 Fabrizio Paloni

(Sapienza)

:2

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΟΡΩΝ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ENOTHTA 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΙΜΗΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ENOTHTA 2: ΦΥΛΟ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ENOTHTA 3: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ENOTHTA 4: ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΑΞΙΕΣ, ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7: ΒΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί

σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΔΕΙΚΤΕΣ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ, ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 9: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 10: ΒΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ, ΦΤΩΧΕΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ Σφάλμα! Δεν έχει

οριστεί σελιδοδείκτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 11: ΠΟΛΥΤΟΜΕΙΑΚΗ & ΠΟΛΥ-ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί

σελιδοδείκτης.

4

Αναφορές Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (σχετικά άρθρα)Σφάλμα! Δεν έχει

οριστεί σελιδοδείκτης.

Η Διακύρηξη της Στοκχόλμης για την Καταπολέμηση των Εγκλημάτων Τιμής στην Ευρώπη

Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Κοινότητες Ρομά και Νομαδικές Κοινότητες Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Εξαναγκαστικός Γάμος Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Ακρωτηριασμός των Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί

σελιδοδείκτης.

Ερωτηματολόγιο σχετικό με τη Βία

Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.

Ακρωνύμια

Γλωσσάρι Όρων

Εισαγωγή

Σκεπτικό Κατάρτισης

Ενότητα 1. Εισαγωγή στα Εγκλήματα Τιμής

Ενότητα 2. Φύλο

Ενότητα 3. Χειραφέτηση

Ενότητα 4. Πατριαρχικές Δομές Εξουσίας και Βία

Ενότητα 5. Κουλτούρα, Αξίες και Πρότυπα

Ενότητα 6. Η Έννοια της Τιμής

Ενότητα 7. Βία δια λόγους τιμής και Σεξουαλικότητα

Ενότητα 8. Ενδείξεις , Αξιολόγηση Κινδύνου των Βία δια λόγους τιμής και

Υποστήριξη

5

Ενότητα 9. Στρατηγικές Καταπολέμησης

Ενότητα 10. Βία δια λόγους τιμής, Φτώχεια Poverty, & Κοινωνική Ένταξη

Ενότητα 11. Πολύτομειακή & Πολύ-υπηρεσιακή Προσέγγιση

Αναφορές

Παραρτήματα

Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης για την Καταπολέμησης Εγκλημάτων Τιμής στην

Ευρώπη

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης

Αθίγγανοι και Νομαδικές Κοινότητες

Αναγκαστικός Γάμος

Ακρωτηριασμός των Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων

Ερωτηματολόγιο σχετικό με τη Βία δια λόγους τιμής

ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ

ΕΓ εξαναγκαστικός γάμος

ΕΒ έμφυλη βία

6

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΟΡΩΝ

Κακοποίηση: οποιαδήποτε επιβλαβής ή παράνομη μεταχείριση, συχνά με

σκοπό να με σκοπό να αποκτήσει το άτομο ένα αθέμιτο όφελος κάποιου είδους.

Στάσεις: οι ατομικές απόψεις, γνώμες ή συναισθήματα για κάτι.

Πιστεύω: σταθερές στάσεις που συχνά σχετίζονται με τη θρησκεία, τις

πολιτισμικές πρακτικές και άλλες μείζονες πτυχές της ζωής ενός ατόμου.

Παιδική Κακοποίηση: κάθε συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης ή όχι της

σωματικής επαφής, που επιβάλλει σεξουαλική συμπεριφορά προς ένα παιδί.

Ενδοοικογενειακή Βία: κάθε πράξη ή απειλητική πράξη βίας από ένα ή

περισσότερα μέλη μιας οικογένειας, σύζυγο ή σύντροφο. Η ενδοοικογενειακή

βία μπορεί να συμπεριλαμβάνει σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση,

οικονομική κακοποίηση, συναισθηματική, λεκτική ή ψυχολογική κακοποίηση,

καθώς και κάθε συμπεριφορά που κάνει το άτομο να αισθάνεται συνεχώς

δυστυχισμένο, ταπεινωμένο, γελοιοποιημένο, φοβισμένο ή μελαγχολικό ή

ακόμα και ανεπαρκές ή άχρηστο. Επιπλέον, η ενδοοικογενειακή βία

περιλαμβάνει κάθε παρενόχληση, όπως σεξουαλική παρενόχληση και

εκφοβισμό, ή κάθε συμπεριφορά που βλάπτει ή μπορεί να βλάψει ένα άλλο

άτομο με οποιοδήποτε τρόπο, καθώς και κάθε παραμέληση που μπορεί να

βλάψει ή να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια, την υγεία ή την ευημερία ενός άλλου

ατόμου. Κάθε συμπεριφορά που είτε υπονομεύει την ιδιωτικότητα, την

ακεραιότητα ή την ασφάλεια ενός άλλου ατόμου, είτε αφαιρεί ή πρόκειται να

αφαιρέσει από ένα άτομο την αξιοπρέπεια ή την αξία του ως ανθρώπινη

ύπαρξη.

7

Πρώιμος γάμος: όταν κάποιος παντρεύεται ή αναγκάζεται να παντρευτεί σε

ηλικία μικρότερη των 18. Αυτός ο γάμος συνήθως επιβάλλεται από τους γονείς

ή άλλους συγγενείς.

Συναισθηματική κακοποίηση/ βία: μια συμπεριφορά που επιδιώκει τον

έλεγχο ενός ατόμου με την πρόκληση συναισθηματικής βλάβης, που μπορεί να

πάρει τη μορφή απειλών, εκφοβισμού, ταπείνωσης, εξαναγκασμού κτλ. Πολλές

φορές σχετίζεται ή μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες μορφές βίας, όπως η

ενδοοικογενειακή ή η σεξουαλική βία.

Εκμετάλλευση: η εκμετάλλευση κάθε ανθρώπου ή κατάστασης. Η άδικη

εκμετάλλευση ενός ανθρώπου για προσωπικό όφελος.

Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων (ΑΓΓΟ): όταν ένας υγιής

κολπικός ιστός σχίζεται, αποκόπτεται ή ακόμα και ράβεται κατά τη διάρκεια μιας

ιεροτελεστίας της μετάβασης σε ορισμένες κουλτούρες και κοινότητες.

Εξαναγκαστικός Γάμος: ένας γάμος που διεξάγεται χωρίς την έγκυρη

συγκατάθεση ενός από τα δύο μέρη, και του οποίου βασικός παράγοντας είναι

ο εξαναγκασμός.

Φύλο: είναι η κοινωνική ερμηνεία των ρόλων, ανάλογα με το εάν το άτομο είναι

θηλυκό ή αρσενικό. Ο όρος είναι ευέλικτος και διαφέρει ανάλογα την κουλτούρα,

το χρόνο και τις συνθήκες. Το φύλο είναι ένα από τα πολλά αντιπροσωπευτικά

κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, όπως η εθνικότητα, η θρησκεία και

η ηλικία, τα οποία καθορίζουν την εμπειρία ενός ατόμου και τις δυνατότητές του.

Έμφυλη Βία (ΕΒ): είναι ένας όρος-ομπρέλα για κάθε επιβλαβή πράξη που

διαπράττεται χωρίς τη θέληση ενός ατόμου, και βασίζεται στις διαφορές που

έχουν αποδοθεί από την κοινωνία (φυλετικές), ανάμεσα στον άνδρα και στη

γυναίκα. Η ΕΒ δεν είναι συνώνυμη της βίας εναντίων των γυναικών ή των

νεαρών κοριτσιών, ακόμα και αν η ΕΒ ασκείται συνήθως από άνδρες ή νεαρά

αγόρια προς τις γυναίκες ή τα νεαρά κορίτσια. Η αναγνώριση των ανδρών και

των αγοριών ως κυρίαρχους δράστες ΕΒ, δεν τους αποκλείει από το να γίνουν

και αυτοί θύματα ΕΒ. Ο όρος έμφυλη βία συχνά χρησιμοποιείται εναλλακτικά

για τον όρο της βίας ενάντιων των γυναικών, και αυτή η μεταβλητότητα στη

χρήση μπορεί να αποδοθεί στον κατώτερο ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία,

8

γεγονός που συχνά τις καθιστά θύματα. Υπάρχουν πολλές μορφές ΕΒ και

συνήθως κατηγοριοποιούνται για να συμπεριλάβουν: την σεξουαλική βία, την

σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, την ενδοοικογενειακή βία, τα

εγκλήματα τιμής, την οικονομική βία και την συναισθηματική βία.

Ανθρώπινα δικαιώματα: είναι οικουμενικές εγγυήσεις που προστατεύουν τα

άτομα και τις ομάδες από πράξεις που παραβιάζουν τις θεμελιώσεις ελευθερίες

και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Πρότυπα: καθημερινές συμπεριφορές ατόμων ή ομάδων ατόμων μέσα σε μια

κοινωνία. Οι συμπεριφορές αυτές χρησιμοποιούνται για να καθοριστεί η

αποδεκτή, φυσιολογική συμπεριφορά.

Καταπίεση: η άδικη και βίαιη χρήση δύναμης και εξουσίας πάνω σε άτομα ή

ομάδες.

Πατριαρχία: είναι η κοινωνική δομή που θέτει κυρίαρχο τον άνδρα, και στην

οποία η γυναίκα είναι κατώτερη.

Δύναμη: η άσκηση ελέγχου, εξουσίας ή επιρροής από ένα άτομο προς ένα

άλλο.

Βιασμός: είναι ο εξαναγκασμός ενός ατόμου να δεχθεί σεξουαλική διείσδυση

κολπικά, πρωκτικά ή στοματικά, χωρίς να το θέλει. Το φύλο είναι η βιολογική

διαφορά ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες.

Σεξουαλική παρενόχληση: αποτελούν οι ανεπιθύμητες σεξουαλικές

προτάσεις ή η σεξουαλική προσοχή προς ένα άτομο.

Κοινωνική θέση: είναι η οικονομική και κοινωνική θέση που έχει ένα άτομο

μέσα σε μια κοινωνία, σε σχέση με άλλους ανθρώπους.

Βία: είναι η άσκηση δύναμη ή εξουσίας που έχει ως στόχο να βλάψει ένα άλλο

άτομο.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Izzat (χρησιμοποιείται κυρίως σε κοινότητες της Νότιας Ασίας) – τιμή

9

Namus (χρησιμοποιείται συνήθως στη Μέση Ανατολή) – μεταφράζεται ως τιμή

καθώς σχετίζεται άμεσα με την αρετή της γυναίκας και την γενική σεξουαλική

ακεραιτότητα

Διορθωτικός Βιασμός (Νότια Αφρική) – ο βιασμός των λεσβιών με σκοπό την

τιμωρία/ θεραπεία τους

Ird (Βεδουίνοι) – κώδικας τιμής για τις γυναίκες – συνδέεται με τη σεξουαλική

ακεραιότητα «που προστατεύεται από τους άνδρες» και με το σαράφ

Σαράφ (Βεδουίνοι) – γενικός κώδικα τιμής που συμπεριλαμβάνει την ευθύνη

προστασίας του lrd

Σαράμ (χρησιμοποιείται κυρίως στις κοινότητες της Νότιας Ασίας) – ντροπή

Diss (κυρίως χρησιμοποιείται στο δυτικό αστικό περιβάλλον) – από το αγγλικό

disrespect που σημαίνει έλλειψη σεβασμού

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα εγκλήματα τιμής αποτελούν ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο γρήγορα γίνεται

ζήτημα σε όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από το εάν το εκάστοτε έθνος είναι

ανεπτυγμένο, αναπτυσσόμενο ή υποανάπτυκτο. Δεν έχει θρησκευτικούς, ταξικούς ή

κοινωνικούς περιορισμούς και όρια, και συνήθως εμφανίζεται εκεί όπου υπάρχει μια

παραδοσιακή ορθόδοξη ή πατριαρχική οικογενειακή και κοινοτική δομή.

Ο φόνος για λόγους τιμής είναι «η άνομη δολοφονία μιας γυναίκας λόγω της

συμπεριφοράς της που θεωρείται ηθικά ή πνευματικά ακάθαρτη και ανήθικη» (Hassan

1995). Ο φόνος για λόγους τιμής είναι η δολοφονία ενός μέλους μιας οικογένειας ή

κοινωνικής ομάδας από τα άλλα μέλη της οικογένειας ή της κοινότητας, που βασίζεται

στην άποψη των αυτουργών ότι το θύμα ατίμασε την οικογένεια ή την κοινότητα. Οι

φόνοι για λόγους τιμής δεν περιορίζονται μόνο στα κορίτσια ή τις γυναίκες αλλά

εφαρμόζονται και σε άντρες. Ο Goldstein (2002) αναφέρει ότι οι φόνοι για λόγους τιμής

ήταν διαδεδομένοι στην αρχαία Ρώμη, καθώς τα αρσενικά μέλη της οικογένειας

εκτελούνταν όταν δεν λάμβαναν μέτρα ενάντια στις γυναίκες που είχαν διαπράξει

μοιχεία. Στην σύγχρονη εποχή, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1978 από

την Ane Nanta, μια Ολλανδή ερευνήτρια της τουρκικής κοινωνίας. Η Nanta αναζήτησε

10

έναν όρο που θα χρησιμοποιούνταν για να διακρίνουμε τους «φόνους για λόγους

τιμής» από τις «βεντέτες».

Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ορίζει τους «φόνους για λόγους τιμής»

ως «πράξεις εκδίκησης, συνήθως δολοφονίας, που διαπράττονται από τα αρσενικά

μέλη μιας οικογένειας ενάντια στα θηλυκά μέλη, τα οποία πιστεύεται ότι έχουν ατιμάσει

την οικογένεια».

Η αμφισβήτηση των πλαισίων και των περιορισμών της δυναμικής εξουσίας που

συμμετέχουν στη βία δια λόγους τιμής είναι περίπλοκη καθώς αυτή εφαρμόζεται σε

διαπροσωπικές σχέσεις, στην οικογένεια, την κοινότητα και την κουλτούρα. Είναι

ζωτικής σημασίας να προσεγγίσουμε τη βία δια λόγους τιμής με βάση τα ανθρώπινα

δικαιώματα και να μπορέσουμε να βρούμε εποικοδομητικές και ανθεκτικές λύσεις. Η

στρατηγική καταπολέμησης της βίας δια λόγους τιμής πρέπει συνεπώς να είναι

πολυεπίπεδη και να επεμβαίνει σε επίπεδο κυβερνήσεων και κρατών, θρησκευτικών

ιδρυμάτων, κοινότητας/ οικογένειας και ατόμων. Η κατάρτιση και η συνεργασία είναι

θεμελιώδη τμήματα αυτής της διαδικασίας.

Η κατάσταση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες σήμερα δίνει τη δυνατότητα να κατατεθεί

το ζήτημα της βίας δια λόγους τιμής στις εθνικές ατζέντες των κρατών- μελών, για να

αναπτυχθεί η διατομεακή συνεργασία, να αναλυθεί η περίπτωση της βίας δια λόγους

τιμής και συνεπώς, να ανακουφιστούν τα θύματα της.

Είναι απαραίτητο η γνώση να διαδοθεί, οι εργασίες να συγχρονιστούν και το επίπεδο

συνειδητοποίησης να ανεβεί σημαντικά. Αυτό θα οδηγήσει σε βελτιωμένη γνώση και

επέκταση της συνεργασίας για να καταπολεμηθούν οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων που διαπράττονται στο όνομα της τιμής.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Ένα βασικό στοιχείο του προγράμματος ήταν ο σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού

εργαλείου για την εφαρμογή από τους συνεργάτες και τους σχετικούς οργανισμούς.

Κατά τη διάρκεια των αρχικών πρόσωπο με πρόσωπο αλλά και εξ αποστάσεως

συναντήσεων, έγινε ξεκάθαρο ότι υπήρχε μια τεράστια διαφορά στην γνώση που

κατείχαν οι συμμετέχουσες χώρες, για το ζήτημα της βίας δια λόγους τιμής (εγκλήματα

τιμής). Αν και η εκπαίδευση αποτελούσε απαραίτητο και θεμελιώδες κομμάτι του

προγράμματος, η αναγκαιότητα των μεθόδων ενημέρωσης και εκπαίδευσης ήταν

προφανής. Τα εργαλεία ήταν απαραίτητα για την αναγνώριση των προβλημάτων, τη

11

διαχείριση των καταστάσεων και την εύρεση σταθερών και εποικοδομητικών λύσεων

στη βία δια λόγους τιμής.

Αυτό το εγχειρίδιο απευθύνεται πρώτα και κύρια, στους επαγγελματίες που

εκπροσωπούν τις αρχές όπως τις αστυνομικές αρχές και τις κοινωνικές υπηρεσίες.

Επιπλέον, απευθύνεται σε άλλους επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή με

παρόμοιες ομάδες/κοινότητες που ασχολούνται με ζητήματα κοινωνικής

ένταξης/αποκλεισμού, αλλά και σε επαγγελματίες που επιδιώκουν τη βελτιωμένη

συνεργασία σε ζητήματα κοινωνικής ένταξης, εκπαίδευσης, υγείας και δικαιοσύνης.

Το υλικό και οι συζητήσεις που περιλαμβάνονται σε αυτό το εγχειρίδιο βασίζονται στην

δράση της Practical Solutions, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ συμπεριλαμβάνονται και οι

συνεισφορές από όλους τους εταίρους.

Ο βασικός στόχος για τη συγγραφή ενός εκπαιδευτικού εγχειριδίου πάνω στη βία δια

λόγους τιμής είναι να διαδοθεί όσο το δυνατόν ευρύτερα η γνώση και η εμπειρία που

αποκτήθηκε σε αυτό το πρόγραμμα. Στοχεύει επίσης στην ένταξη της βίας δια λόγους

τιμής μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο φύλου και κοινωνικής ένταξης, με σκοπό να

εξασφαλιστεί μια πιο αποτελεσματική εθνική και διακρατική δράση ενάντια στη βία δια

λόγους τιμής στην Ευρώπη.

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Η κατάρτιση πάνω σε ζητήματα εγκλημάτων τιμής, δίνει την ευκαιρία στους

συμμετέχοντες να αποκτήσουν νέες γνώσεις, ενώ αμφισβητούν τις δικές τους

αντιλήψεις και στερεότυπα πάνω στις έννοιες της δύναμης, της σεξουαλικότητας, του

φύλου και του ελέγχου. Η επεξεργασία των απόψεων ενός ατόμου είναι συνήθως

βασικός παράγοντας για την υιοθέτηση νέων συμπεριφορών. Μια νέα προσέγγιση και

συμπεριφορά είναι απαραίτητη καθώς οι γυναίκες (και οι άντρες) που πέφτουν θύματα

βίας δια λόγους τιμής συχνά νιώθουν ότι οι υπάλληλοι ή οι διαχειριστές, και γενικότερα

το προσωπικό με το οποίο έρχονται σε επαφή, δεν είναι εξοικειωμένο με ζητήματα βίας

δια λόγους τιμής και δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει κατάλληλα. Ως εκ τούτου,

ενδεχομένως τα θύματα να προσπαθήσουν να αποφύγουν εξαρχής να έρθουν σε

επαφή μαζί τους, καθώς η λάθος αντιμετώπιση ενός περιστατικού, μπορεί να τους

θέσει σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

12

Η νέα συμπεριφορά είναι επίσης απαραίτητη γιατί η συνεργασία σε ζητήματα που

αφορούν τη βία δια λόγους τιμής ανάμεσα σε διαφορετικά ιδρύματα είναι απαραίτητη

τόσο για την αντιμετώπιση των αναγκών αυτών που κινδυνεύουν να πέσουν θύματα

βίας δια λόγους τιμής αλλά και για την καταπολέμηση της ύπαρξής τους γενικότερα. Η

κατάρτιση θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα οι συμμετέχοντες να είναι ικανοί να

αναγνωρίζουν το πρόβλημα και την πολυπλοκότητα της βίας δια λόγους τιμής και των

βαθύτερων ζητημάτων τους, και να κατανοούν το λόγο που βρίσκονται εκεί και να

εφαρμόσουν αυτές τις νέες γνώσεις.

ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ – ΒΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ

Κάθε ένας από εμάς λειτουργεί με την αντίληψη ότι κάθε άτομο έχει αξία, προσωπική

ποιότητα και ικανότητα. Στον πυρήνα της έννοιας του σεβασμού έγκειται η

εμπιστοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ανεκτικότητα και πάνω από όλα, η αποδοχή. Οι

εκπαιδευτές οφείλουν να σέβονται τις πνευματικές αξίες, τις πολιτισμικές αξίες, το φύλο

και τις σεξουαλικές επιλογές, την κοινωνική δικαιοσύνη, την σωματική & ψυχική

ασθένεια, και το περιβάλλον. Σε ένα τέτοιο ζήτημα τόσο περίπλοκο και πολιτικά

φορτισμένο όσο είναι η βία δια λόγους τιμής, είναι ακόμα πιο απαραίτητο για κάποιον

να είναι ξεκάθαρος στις απόψεις του. Ως εκπαιδευτής, θα πρέπει το άτομο να γνωρίζει

το δικό του πλαίσιο αξιών. Δεν πρέπει να είναι ένας ουδέτερος παρατηρητής των

γεγονότων ή συντονιστής της μεθόδου, αλλά κυρίως θα πρέπει να καθοδηγεί και να

θέτει προκλήσεις στους συμμετέχοντες κατά τη διαδικασία της κατάρτισης. Τα

οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν το υπόβαθρο στο οποίο θα πρέπει να

στηριχθούν όλες οι δράσεις καταπολέμησης της βίας δια λόγους τιμής. Είναι σημαντικό

να μελετήσουμε διαφορετικές ερμηνείες και πλαίσια μέσα στην ομάδα κατάρτισης, πριν

προχωρήσουμε στην εκπαίδευση, καθώς οι διαφορές που πιθανώς θα προκύψουν

κατά τη διάρκεια ίσως εμποδίσουν την εκπαίδευση.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ

Δεδομένου ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί άνθρωποι, είναι φυσικό να έχουμε

διαφορετικούς τρόπους εκπαίδευσης, ενώ συνήθως θα εκπαιδεύουμε και

13

διαφορετικούς ανθρώπους. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά χαρακτηριστικά που πρέπει να

διαθέτουν όλοι οι εκπαιδευτές για να είναι επιτυχημένοι.

o Ικανότητα να συνδέονται με συγκεκριμένες καταστάσεις και συμμετέχοντες

o Αφοσίωση στο ζήτημα και στη διαδικασία εκπαίδευσης

o Διάθεση να εξετάσει την κριτική ή την γνώμη που δέχεται σχετικά με τη

διαδικασία εκπαίδευσης ή τον εκπαιδευτικό του τρόπο. Να διατηρεί την

αντικειμενικότητά του και να μην παίρνει προσωπικά τις παρατηρήσεις, τις

καταστάσεις ή τα προβλήματα.

o Ικανότητα να ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να είναι ανεξάρτητοι, χωρίς να

δίνει πάντα τη λύση στα προβλήματα ή στις ερωτήσεις τους, χωρίς να τους

δείχνει πάντα το επόμενο βήμα. Να είναι διατεθειμένος να μάθει και εκείνος

πράγματα από τους συμμετέχοντες.

o Ικανότητα να δείχνει εξαιρετική ανησυχία για τους συμμετέχοντες και να

εξασφαλίζει μια αποτελεσματική και βοηθητική σχέση μαζί τους. Να μην είναι

επικριτικός με τις απόψεις και τη συνεισφορά των συμμετεχόντων στην

εκπαίδευση.

o Ικανότητα να επηρεάζει θετικά και να χτίζει σχέσεις εμπιστοσύνης, χωρίς να

προσπαθεί να υπερκαλύψει τους συμμετέχοντες.

o Ικανότητα να συσχετίζει τις μεμονωμένες ανάγκες των οργανισμών και των

επιχειρήσεων με την επαγγελματική εκπαίδευση.

o Ικανότητα να είναι λογικός και ταυτόχρονα δημιουργικός!

o Αυτοπεποίθηση

o Ευελιξία

o Να είναι καλός ακροατής

o Υπομονή

o Οργανωτικές και διαχειριστικές ικανότητες

o Άριστες επικοινωνιακές δεξιότητες

o Ισότητα στην συμμετοχή. Σε μια διαδικασία εκπαίδευσης δεν θα πρέπει να

γίνονται διακρίσεις και συνεπώς, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για να

14

εξασφαλιστεί ότι δεν απαγορεύεται η πρόσβαση σε κάποιους ανθρώπους λόγω

της θρησκείας, του φύλου, του χρώματος, κάποια αναπηρίας, του σεξουαλικού

προσανατολισμού, της ηλικίας, της εθνικότητας, της κοινωνική του τάξης ή

κάποιου άλλου προσωπικού χαρακτηριστικού.

o Χρήση της γλώσσας και δραστηριότητες χωρίς διακρίσεις. Η χρήση της

γλώσσας μπορεί να έχει αποκλειστικές λειτουργίες. Μια γλώσσα χωρίς

αποκλεισμούς σημαίνει ότι χρησιμοποιεί για παράδειγμα ουδέτερους όρους,

όπως όταν αναφέρεται κανείς με τα άρθρα «ο» ή «η» όταν δεν είναι γνωστό το

γένος του ατόμου στο οποίο γίνεται αναφορά, ή όταν αναφέρει τον όρο

«σύντροφος» ή «φίλος/φίλη» όταν δεν γνωρίζει τον σεξουαλικό προσδιορισμό

του ατόμου κτλ. Η χρήση στερεοτύπων ή προκαταλήψεων προς τους

συμμετέχοντες θα πρέπει να αμφισβητηθεί: ο εκπαιδευτής θα πρέπει να

γνωρίζει τις προκαταλήψεις του και να είναι έτοιμος να τις αμφισβητήσει. Η

αμφισβήτηση των απόψεων, των στάσεων και των οπτικών των

εκπαιδευόμενων θα πρέπει να γίνεται με σεβασμό και να σχετίζεται με τους

καθορισμένους σκοπούς της εκπαίδευσης.

o Ισότητα στην έκφραση. Είναι σημαντικό ο καθένας να έχει την ευκαιρία να

ακουστεί και να μοιραστεί τις απόψεις του. Είναι εξίσου σημαντικό οι

συμμετέχοντες να έχουν το δικαίωμα να σιωπούν ή να αποχωρούν από

δραστηριότητες όταν το επιθυμούν.

o Παροχή ασφαλούς περιβάλλοντος. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να

αισθάνονται ότι η εκπαίδευση είναι τόσο καλά οργανωμένη, ώστε να μην

αντιμετωπίσουν προσωπική ανασφάλεια, ούτε σε σωματικό επίπεδο ούτε όταν

μοιράζονται τα προσωπικά τους ζητήματα με άλλους.

o Εμπιστευτικότητα. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να είναι ξεκάθαροι με το ποιες

εμπειρίες από αυτές που μοιράζονται, θα πρέπει να μείνουν εντός της ομάδας,

και ποιες, πιθανώς, να μπορούν να βγουν και εκτός της ομάδας.

o Σαφείς προσδοκίες και/ή σύμβαση. Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να είναι σαφής

σχετικά με τις προσδοκίες που θα πρέπει να έχουν για αυτόν και για την

εκπαίδευση οι συμμετέχοντες, και για το τι περιμένει από αυτούς. Εάν είναι

εφικτό, θα πρέπει να ρωτά τους συμμετέχοντες προκειμένου αυτοί να

εκφράσουν τις προσδοκίες τους πριν από την έναρξη της εκπαίδευσης ή στην

αρχή της, έτσι ώστε να μπορούν οι εκπαιδευτές να ανταποκριθούν σε αυτές.

15

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΧΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Πριν από κάθε συνεδρία ο εκπαιδευτής θα πρέπει να αναρωτηθεί τα εξής:

o Ποιες ικανότητες απαιτούνται για την παροχή εκπαίδευσης και ποια είναι τα

δυνατά μου σημεία που μπορώ να χρησιμοποιήσω σε αυτή τη διαδικασία;

o Πως μπορώ να διανέμω αποτελεσματικά το εκπαιδευτικό υλικό στη

συγκεκριμένη ομάδα συμμετεχόντων;

o Πως μπορώ να εξασφαλίσω την αφοσίωση και το ενδιαφέρον των

συμμετεχόντων;

o Πως μπορώ να εξασφαλίσω ότι τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα θα

εκπληρωθούν από τους συμμετέχοντες;

o Πως θα εξασφαλίσω την ανάμειξη και τη συμμετοχή όλων των

παρευρισκόμενων;

o Πως θα διαχειριστώ τις αποδιοργανωτικές ή προκλητικές συμπεριφορές κατά

την εκπαίδευση;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν σε μια επιτυχημένη εκπαίδευση. Οι

δύο βασικοί εστιάζουν στην γνώση, στις δεξιότητες και στις στάσεις του εκπαιδευτή.

Για να είναι επιτυχημένος, ένας εκπαιδευτής πρέπει:

o Να έχει γνώση και δεξιότητες σχετικές με τις εκπαιδευτικές πρακτικές.

o Να έχει άριστη γνώση και ικανότητες σχετικά με το θέμα της εκπαίδευσης.

Πρέπει να γνωρίζει το θέμα του και να έχει την ικανότητα να επικοινωνεί με τους άλλους

σχετικά με αυτό. Και οι δυο αυτοί παράγοντες είναι απαραίτητοι. Ωστόσο, η κατοχή

εκπαιδευτικών πρακτικών και δεξιοτήτων είναι ελαφρώς πιο σημαντική.

Μια εκπαιδευτική συνεδρία μπορεί να είναι εξίσου επιτυχημένη, εάν ο εκπαιδευτής έχει

καλές εκπαιδευτικές δεξιότητες, αλλά απλά μια αποδεκτή βάση γνώσεων σχετικά με

το θέμα της εκπαίδευσης. Ωστόσο, ακόμα και εάν ο εκπαιδευτής είναι γνώστης του

θέματος, η συνεδρία δεν θα είναι επιτυχημένη εάν οι εκπαιδευτικές διαδικασίες δεν

χρησιμοποιηθούν καθόλου και η επικοινωνία είναι φτωχή ή ανύπαρκτη.

16

Ένας βασικός ορισμός της εκπαίδευσης είναι η μεταφορά γνώσης και δεξιοτήτων από

ένα άτομο σε άλλα. Οι συμμετέχοντες πρέπει να είναι ικανοί να αποδίδουν επαρκώς

(καλύτερα) με τη γνώση και τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει.

Μερικές περαιτέρω σκέψεις είναι οι εξής: -

o Έχουν καθοριστεί και κοινοποιηθεί ο σκοπός και οι στόχοι με σαφήνεια;

o Γνωρίζουμε τα σημαντικά μηνύματα που θέλουμε να περάσουμε;

o Διαθέτουμε εργαλεία για να μετρήσουμε τον αντίκτυπο της εκπαίδευσης;

o Το διδακτικό/εκπαιδευτικό πρόγραμμα βασίζεται σε μια σχετική θεωρία και

καλή πρακτική;

o Είμαι σίγουρος ότι χρησιμοποιώ τις σωστές και κατάλληλες εκπαιδευτικές

πρακτικές;

o Μπορεί το εκπαιδευτικό περιβάλλον να διευκολύνει την αποτελεσματική

εκπαίδευση;

o Ο εκπαιδευτικός τρόπος είναι ενδιαφέρων και παρέχει μια ποικιλία μεθόδων;

o Έχουμε ομαδικό πνεύμα;

o Ισορροπούνται τα διαφορετικά στοιχεία της εκπαίδευσης;

o Είναι ο χρόνος αρκετός για ενεργή συμμετοχή στην ομάδα;

o Είναι σχετικά τα συγκεκριμένα παραδείγματα και οι πρακτικές εφαρμογές με

την ομάδα - στόχο;

o Έχουμε συμπεριλάβει αρκετά διαλείμματα και/ή κίνητρα για να προωθήσουμε

τη σκέψη και τις ανεπίσημες συζητήσεις;

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

• Δεξιότητες παρουσίασης και διευκόλυνσης

• Ικανότητα ανάπτυξης νέων εκπαιδευτικών εννοιών

• Ικανότητα οικοδόμησης νέων εκπαιδευτικών περιβαλλόντων

17

• Ικανότητα ανάπτυξης και εφαρμογής των απαραίτητων μεθόδων

• Δεξιότητες διαχείρισης προγράμματος

• Παιδαγωγικές δεξιότητες, διαδραστικές μέθοδοι, πρακτική εφαρμογή της

γνώσης, προσομοιώσεις, ικανότητες παρουσίασης κτλ.

• Γνώση πάνω στο θέμα

• Εμπειρία ως εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενος

• Ανοιχτός στις ανάγκες των συμμετεχόντων

• Σαφές όραμα για τον στόχο της εκπαίδευσης

• Ικανότητα σχεδιασμού και εφαρμογής ενός εκπαιδευτικού προγράμματος

προσαρμοσμένο σε μια ομάδα - στόχο

• Ικανότητα ατομικής και ομαδικής εργασίας

• Ικανότητα ομιλίας σε κοινό και παροχή σαφών οδηγιών

• Ικανότητα αξιολόγησης και εκτίμησης των αποτελεσμάτων

• Διατήρηση της εκπαίδευσης κοντά στην πραγματικότητα: ξεκάθαρη εμπειρία

από τον πραγματικό κόσμο την οποία μπορούν οι συμμετέχοντες να

κατανοήσουν πλήρως

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

• Ικανότητα αντίληψης και κατανόησης των ομαδικών διαδικασιών

• Δυνατότητα να αναρωτηθεί σχετικά με τη δική του εκπαίδευση

• Κοινωνικές δεξιότητες

• Δυνατότητα αντιμετώπισης των ασαφειών, των κρίσεων και των

απροσδόκητων καταστάσεων

• Αυτοπεποίθηση

• Γνώση των ορίων του

18

• Κατανόηση και σεβασμός προς τους συμμετέχοντες

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

• Γνώση σχετικά με τη βία δια λόγους τιμής

• Εξοικείωση με την κατάσταση που συνδέεται με τη βία δια λόγους τιμής στη

χώρα που γίνεται η εκπαίδευση

• Διεθνής εκπαιδευτική εμπειρία (εάν η εκπαίδευση είναι διεθνής)

• Γνώση σχετικά με τη βία δια λόγους τιμής στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες

• Διαπολιτισμική συνείδηση

• Δυνατότητα συνεργασίας με διεθνείς ομάδες εκπαιδευτών

• Δυνατότητα εργασίας σε ξένη γλώσσα

• Εκπαιδευτικές δεξιότητες και δεξιότητες διευκόλυνσης για διεθνείς ομάδες

• Δημιουργία ασφαλούς φιλικού περιβάλλοντος

ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η στήριξη προς τους συμμετέχοντες πρέπει να παρέχεται μέσα από ένα εκπαιδευτικό

περιβάλλον που ανταποκρίνεται τόσο στις σωματικές όσο και στις ψυχολογικές τους

ανάγκες. Ένα τέτοιο εκπαιδευτικό περιβάλλον αποτελεί εξίσου σημαντικό στοιχείο για

την επιτυχημένη συνεργασία ανάμεσα στους εκπαιδευτές και τους μαθητευόμενους. Η

ανάπτυξη μιας ατμόσφαιρας στην οποία οι ενήλικες νιώθουν από τη μια ασφαλείς,

αλλά που ταυτόχρονα αποτελεί πρόκληση και για αυτούς, θα πρέπει τίθεται ως στόχος.

Οι εκπαιδευόμενοι δεν θα πρέπει να ανησυχούν μήπως φανούν ανόητοι ή μήπως

εκθέσουν τους εαυτούς τους. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να αισθανθούν και τόσο ασφαλείς

ώστε να μην αμφισβητούν τις τρέχουσες απόψεις τους ή να μην δοκιμάζονται με

άλλους τρόπους. Οι εκπαιδευτές θα πρέπει να ισορροπήσουν ανάμεσα στη φιλικότητα

και την πρόκληση των εκπαιδευόμενων. Ένα ιδανικό εκπαιδευτικό περιβάλλον για

ενήλικες πρέπει να έχει μια ατμόσφαιρα χωρίς απειλές και κριτικές, στην οποία οι

ενήλικες έχουν την άδεια να βρίσκονται και να μοιράζονται την ευθύνη τους για μάθηση.

19

Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενισχύει το αίσθημα της υποστήριξης και της

συνεργασίας ανάμεσα στους ενήλικες, περιλαμβάνει:

o «Χτίσιμο» από την πρώτη συνεδρία. Οι πρώτες εντυπώσεις είναι και

συνήθως αυτές που μένουν. Η πρώτη συνεδρία πρέπει να δημιουργήσει μια

βάση για μια υγιή εκπαιδευτική συνεργασία και να δώσει το έναυσμα για την

ισορροπία του προγράμματος. Μια καλή ιδέα είναι μια ανεπίσημη διάταξη των

επίπλων στο χώρο, με τις καρέκλες σε κυκλικό σχήμα ή γύρω από ένα τραπέζι,

καθώς και η διάθεση αρκετού χρόνου για συστάσεις, συμπεριλαμβανομένων

πληροφοριών για τον εκπαιδευτή. Ακόμα και εάν η πρώτη συνεδρία είναι

αφιερωμένη στην αξιολόγηση των αναγκών και στην συζήτηση των

προσδοκιών των μαθητευομένων σχετικά με την εκπαίδευση, είναι απαραίτητη

η παροχή γραπτών πληροφοριών σχετικά με τη διαδικασία.

o Ενσωμάτωση ομαδικής δουλειάς. Η καλοσχεδιασμένη ομαδική δουλειά

μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη ενός συνεργατικού, συμμετοχικού

εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, στο οποίο ο εκπαιδευτής θεωρείται σύντροφος.

Οι δραστηριότητες σε μικρές ομάδες ενισχύουν την ανάπτυξη θετικών

ομότιμων σχέσεων ανάμεσα στους συμμετέχοντες, οι οποίες συχνά έχουν

πολύ μεγαλύτερη επιρροή στην μάθηση από ότι οι σχέσεις εκπαιδευτής-

εκπαιδευόμενοι. Οι ανεπίσημες, αυθόρμητες ομάδες μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για βραχυπρόθεσμες δραστηριότητες όπως η αναζήτηση

ιδεών και λύσεων. Οι ομάδες μπορούν επιπλέον να δημιουργηθούν και για

συνεχιζόμενα προγράμματα. Οι ανεπίσημες, συνεχιζόμενες αυτές ομάδες

συχνά έχουν ως αποτέλεσμα ισχυρότερες συμμαχίες ανάμεσα στα μέλη μιας

μικρής ομάδας, από ότι ανάμεσα στα μέλη μιας ολόκληρης τάξης.

o Απόκλιση από την «παραδοσιακή» μορφή της τάξης. Η απόκλιση από τις

συμβατικές πρακτικές που συνδέονται με τις αίθουσες διδασκαλίας μπορούν

να βοηθήσουν στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού εκπαιδευτικού

περιβάλλοντος για ενήλικες. Τα γεύματα ή τα σνακ κατά τη διάρκεια των

διαλειμμάτων μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες για αλληλεπίδραση και να

ρίξουν τα τείχη ανάμεσα στους εκπαιδευτές και τους συμμετέχοντες.

o Χρήση του χιούμορ. Το χιούμορ, το οποίο πρέπει να ενσωματωθεί στις

τυπικές δραστηριότητες μέσα στην τάξη, μπορεί να απελευθερώσει τις

δημιουργικές ικανότητες, παρέχοντας καινοτομία και βοηθώντας τους

εκπαιδευόμενους να βγουν από τη ρουτίνα. Το χιούμορ μπορεί επίσης να

βοηθήσει τους συμμετέχοντες να δουν την «ανθρώπινη» πλευρά του

20

εκπαιδευτή. Για παράδειγμα, γελώντας με τα λάθη τους: οι εκπαιδευτές

μπορούν να βοηθήσουν τους εκπαιδευόμενους να καταλάβουν ότι τα λάθη

αποτελούν απαραίτητο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι προφανές

ότι οι εκπαιδευτές δεν πρέπει ποτέ να καταφεύγουν στον σαρκασμό ή να τους

γελοιοποιούν, καθώς τότε το χιούμορ γίνεται καταστροφικό. Ωστόσο, το

χιούμορ εάν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση

σχέσεων ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους.

o Δυνατότητα παροχής υποστήριξης για επίλυση ατομικών προβλημάτων: Οι ενήλικες συνήθως έχουν πολλές υποχρεώσεις και ρόλους

αλλά όχι αυτόν του εκπαιδευόμενου. Συνεπώς, ενδέχεται να αισθάνονται

κάπως απομονωμένοι στον ρόλο του μαθητή. Εάν κριθεί απαραίτητο, οι

εκπαιδευτές μπορούν να ενθαρρύνουν το σχηματισμό ομάδων μελέτης (άλλη

μια ευκαιρία για ομαδική εργασία), προκειμένου να συγκεντρώσουν αυτούς

τους συμμετέχοντες που ίσως χρειάζονται αυτού του είδους τη στήριξη.

Επιπλέον, οι εκπαιδευτές θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι και για ατομικές

συνεδρίες.

ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Η τοποθεσία και η αίθουσα εκπαίδευσης είναι σημαντικοί παράγοντες της καλής

εκπαίδευσης. Όταν σχεδιάζεται μια εκπαιδευτική συνεδρία, πρέπει να ληφθούν υπόψη

τα παρακάτω:

o Πρόσβαση στις δημόσιες συγκοινωνίες

o Γραφική ύλη, πχ. χαρτιά, στυλό, μαρκαδόροι κτλ.

o Κλιματισμός/ ανεμιστήρες/ θέρμανση που είναι εύκολα προσαρμόσιμα

o Παροχή τροφίμων – πρόβλεψη για αναψυκτικά/μεσημεριανό γεύμα

o Βεστιάριο/Χώρος για τα προσωπικά αντικείμενα των συμμετεχόντων

o Ευελιξία στην διάταξη του δωματίου με αρκετό χώρο για παιχνίδια και

δραστηριότητες

o Καλή ακουστική και ηχομόνωση

21

o Καλό φωτισμό του δωματίου με άφθονο φως και περσίδες για να καλυφθεί εάν

χρειαστεί

o Ενσωματωμένος προβολέας δεδομένων, πίνακας παρουσιάσεων/

διαδραστικός πίνακας και σύστημα ήχου

o Τοποθεσία – εύκολο να το βρει κανείς στο χάρτη, βολική τοποθεσία – με

ακριβείς λεπτομέρειες δορυφορικής πλοήγησης

o Χώροι διασκέδασης για τους συμμετέχοντες – εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι

με καθίσματα – ένας χώρος όπου ο εκπαιδευτής και οι συμμετέχοντες μπορούν

να πάρουν λίγο καθαρό αέρα κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων

o Άνετο πάρκινγκ, κοντά στο χώρο εκπαίδευσης που μπορεί κανείς να το βρει

εύκολα

o Φωτοτυπίες/εκτυπώσεις/email από USB όταν κάποιος το ζητήσει

o Πολλές πρίζες (στα σωστά σημεία για τους εκπαιδευτές και τους

εκπαιδευόμενους χωρίς μπλεγμένα καλώδια)

o Αποθήκη/ασφαλής χώρος για τους εκπαιδευτικούς πόρους και τον

εκπαιδευτικό εξοπλισμό

o Τραπέζια/θρανία (για τους συμμετέχοντες εάν είναι απαραίτητα)

o Παροχή τσαγιού/καφέ/νερού οποιαδήποτε στιγμή

o Ρολόι που να είναι ορατό στον εκπαιδευτή και στους συμμετέχοντες

o Χώρος στον τοίχο για να μπορούν να κρεμαστούν οι πίνακες παρουσίασης (και

κατάλληλοι μαγνήτες/ πινέζες / ταινία)

o Ασύρματο ίντερνετ

o Πλήρης πρόσβαση για τα άτομα με αναπηρίες

ΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΙΜΗΣ

22

Αυτή είναι η πρώτη δραστηριότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας που σχετίζεται με τα

εγκλήματα τιμής. Είναι φυσικό οι συμμετέχοντες να αισθάνονται άγχος και νευρικότητα,

συνεπώς είναι απαραίτητες ορισμένες ελεγχόμενες ασκήσεις για σπάσιμο του πάγου.

Επιλέξετε μία ή δύο από τις παρακάτω ασκήσεις:

Άσκηση 1:1

Δραστηριότητα: Εισαγωγή Σκοπός: Να γνωρίσει ο ένας τον άλλο και να διευκρινιστούν οι προσδοκίες για αυτή την εκπαίδευση Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: εύκολο Είδος ομάδας - στόχου: οποιοδήποτε, κατάλληλο για μια ομάδα επαγγελματιών. Διάρκεια: εξαρτάται από το μέγεθος της ομάδας, περίπου ένα λεπτό για κάθε άτομο Μέγεθος ομάδας: το πολύ 30 άτομα Απαιτούμενο υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων ή ένας απλός λευκός πίνακας και ένας μαρκαδόρος Είναι χρήσιμη: όταν οι συμμετέχοντες δεν γνωρίζονται μεταξύ τους Ρόλος του συντονιστή/εκπαιδευτή: να δίνει οδηγίες και να διευκολύνει τη διεξαγωγή της άσκησης Οδηγίες: • Όλοι οι συμμετέχοντες σχηματίζουν ένα κύκλο

• Ζητάμε από τον καθένα να παρουσιαστεί, αναφέροντας ο καθένας το όνομά του, και εάν είναι εφικτό, το επάγγελμά του και τι προσδοκίες έχει από την εκπαίδευση • Δίνουμε τυχαία το λόγο σε ένα άτομο για να ξεκινήσει, και οι παρουσιάσεις γίνονται με τη σειρά στον κύκλο, ενώ ο εκπαιδευτής απαντάει και αυτός στις ερωτήσεις. Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να σημειώσει τις προσδοκίες που θα αναφερθούν, καθώς θα τον βοηθήσουν να αξιολογήσει στο τέλος το σύνολο της εκπαίδευσης.

23

Άσκηση 1:2

Δραστηριότητα: Εισαγωγή στο θέμα Στόχος: να ξεκινήσει η διαδικασία αντιμετώπισης του ζητήματος της τιμής Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό Ομάδα - στόχος: κατάλληλο για ομάδα επαγγελματιών Διάρκεια: εξαρτάται από το μέγεθος της ομάδας, περίπου ένα λεπτό για κάθε άτομο Μέγεθος ομάδας: το πολύ 30 άτομα Απαιτούμενο υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων ή ένας απλός λευκός πίνακας και ένας μαρκαδόρος Οδηγίες: Δίνουμε τις οδηγίες, υπογραμμίζοντας ότι δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος σκέψεις Οι συμμετέχοντες σχηματίζουν ένα κύκλο. Ζητάμε από τον καθένα να πει την πρώτη λέξη που του έρχεται στο μυαλό αυθόρμητα και χωρίς σκέψη, όταν ακούει τις παρακάτω λέξεις: τιμή, ατίμωση, ντροπή, πατριαρχία, κοινωνική ένταξη, κοινωνικός αποκλεισμός, προσυμφωνημένος γάμος, εξαναγκαστικός γάμος, επιλογή, ανθρώπινα δικαιώματα

Δίνουμε τυχαία το λόγο σε ένα άτομο για να ξεκινήσει, και τα άτομα απαντούν τις ερωτήσεις με τη σειρά στον κύκλο, ο εκπαιδευτής απαντάει και αυτός στις ερωτήσεις. Ο εκπαιδευτής σημειώνει τυχαία ορισμένες λέξεις στον πίνακα, έτσι ώστε να δείξει την ποικιλία των απόψεων που έχουν τα άτομα σχετικά με το θέμα.

24

25

Άσκηση 1:3

Δραστηριότητα: Εισαγωγικός γύρος

Στόχος: να γνωρίσει ο ένας τον άλλο λίγο καλύτερα

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: ανάλογα με το μέγεθος της ομάδας, 5 λεπτά προετοιμασία, περίπου 2 λεπτά για κάθε άτομο

Μέγεθος ομάδας: 10-15 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: Φύλλα A4 και ένα στυλό για τον καθένα

Χρησιμεύει : όταν χρειάζεται να δοθούν περισσότερα προσωπικά στοιχεία μέσα σε μια ομάδα εργασίας

Ρόλος του συντονιστή/εκπαιδευτή: να δίνει οδηγίες, να κρατάει χρόνο έτσι ώστε να μην μονοπωλεί τη συζήτηση κανένα άτομο με μεγάλους μονολόγους

Οδηγίες:

Όλοι οι συμμετέχοντες σχηματίζουν ένα κύκλο.

Δίνουμε σε κάθε άτομο ένα φύλο χαρτί μεγέθους A4 και ένα στυλό. Τα στυλό μπορεί να έχουν και διαφορετικά χρώματα.

Ζητάμε από τα άτομα να διπλώσουν τα χαρτιά, έτσι ώστε όταν ανοιχτούν να σχηματίζονται τέσσερα τετράγωνα.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να γράψουν ή να σχεδιάσουν στο πρώτο τετράγωνο το όνομα και το

επάγγελμά τους, στο δεύτερο τετράγωνο την οικογένεια τους ή ό, τι θεωρούν αυτοί οικογένεια, στο τρίτο τετράγωνο να γράψουν τι τους κάνει λυπημένους/θυμωμένους/ φοβισμένους (διαλέγουν ένα) και στο τέταρτο τετράγωνο να γράψουν τι τους κάνει χαρούμενους. Δίνουμε στους υποψηφίους πέντε λεπτά για

αυτή τη διαδικασία.

Αφού περάσουν τα πέντε λεπτά ξεκινάμε της παρουσίαση, ζητώντας τυχαία από ένα άτομο να ξεκινήσει. Η παρουσίαση συνεχίζεται στο κύκλο με τη φορά του ρολογιού.

Ο εκπαιδευτής πρέπει να αλλάζει τις ερωτήσεις που τίθενται προς απάντηση στα τετράγωνα, ανάλογα με την κάθε περίσταση.

26

Άσκηση 1:4

Δραστηριότητα: Συζήτηση: «Ποια η σημασία του όρου τιμή» ;

Στόχος: να συζητηθούν οι διαφορετικές σημασίες του όρου τιμή

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: 20-30 λεπτά (ανάλογα με το μέγεθος της ομάδας)

Μέγεθος της ομάδας: Η άσκηση μπορεί να εφαρμοστεί σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, 6-35

συμμετέχοντες

Απαιτούμενο υλικό: πίνακας παρουσιάσεων/λευκός πίνακας, μαρκαδόροι/στυλό, χαρτάκια σημειώσεων

Χρησιμεύει: για να δοθεί έμφαση στις προσωπικές ερμηνείες και εμπειρίες. «Τι σημαίνει για εμένα η

λέξη τιμή;»

Ρόλος του εκπαιδευτή: να διευκολύνει τη διαδικασία

Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής γράφει τη λέξη τιμή.

Δίνουμε στους συμμετέχοντες 2 λεπτά για να σκεφτούν τη σημασία της λέξης τιμή.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να γράψουν σε ένα χαρτάκι την πρώτη σκέψη που τους έρχεται. Τους

ζητάμε έπειτα να κολλήσουν το χαρτάκι στον πίνακα παρουσιάσεων.

Τους ζητάμε να κινηθούν μέσα στο δωμάτιο και να διαβάσουν τις απαντήσεις.

Θέτουμε ερωτήσεις σχετικές με τις απαντήσεις – ζητάμε από τα άτομα να τις εξηγήσουν ή να τις διευκρινίσουν

Συζητάμε τη διάσταση των απόψεων – θετικές και αρνητικές σημασίες (χρησιμοποιούμε διαφορετικά χρώματα για να κυκλώσουμε τις απαντήσεις που συνδέονται.

! Όταν η άσκηση λαμβάνει χώρα σε εθνικό περιβάλλον, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη τιμή στην μητρική γλώσσα. Όταν η άσκηση λαμβάνει χώρα σε διεθνές περιβάλλον, χρησιμοποιούμε τη

λέξη τιμή σε όλες τις γλώσσες των συμμετεχόντων. Κατά τον ίδιο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η λέξη ντροπή, είτε ξεχωριστά είτε ταυτόχρονα.

27

Σημείωμα προς τον εκπαιδευτή

Η άσκηση «Ποια είναι η σημασία της τιμής;» είναι ένα χρήσιμο ζέσταμα για το θέμα,

καθώς επιτρέπει στους συμμετέχοντες να προβληματιστούν σχετικά με τα ίδια τους τα

συναισθήματα και τους δίνει πληροφορίες για το πως οι διαφορετικοί άνθρωποι από

διαφορετικές κουλτούρες αντιλαμβάνονται την έννοια της τιμής. Επιπλέον, αυτή η

ερώτηση καθιστά το ζήτημα πιο απτό και δείχνει ότι η «τιμή» μπορεί να έχει και μια

θετική χροιά. Αυτό ισχύει κυρίως για τις οικογένειες και τις κοινωνίες που υπόκεινται

στον κώδικα τιμής, και επισημαίνει το γιατί δεν θέλουν να χάσουν την τιμή τους,

καθιστώντας έτσι δύσκολη την καταπολέμηση της βίας στο όνομα της «τιμής».

28

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΦΥΛΟ

Η έμφυλη βία είναι μια μορφή «διάκρισης που αφαιρεί από τις γυναίκες τη δυνατότητα

να μοιράζονται ίσα δικαιώματα και ελευθερίες με τους άντρες.» 1 Ο ορισμός της

διάκρισης περιλαμβάνει την έμφυλη βία, η οποία είναι η βία που έχει ως στόχο μια

γυναίκα επειδή είναι γυναίκα ή που αντιμετωπίζει τις γυναίκες με δυσανάλογο τρόπο.

Συμπεριλαμβάνει πράξεις που προκαλούν σωματική, ψυχική ή σεξουαλική βλάβη ή

πόνο, απειλές ότι ο θύτης θα προβεί σε τέτοιες πράξεις, εξαναγκασμό και άλλες

μορφές στέρησης της ελευθερίας.

Η έννοια της «τιμής» επηρεάζει κατά κύριο λόγο το γυναικείο φύλο, αλλά σίγουρα όχι

αποκλειστικά αυτό. Οι παραδοσιακές συμπεριφορές επιβαρύνουν περισσότερο τις

γυναίκες από τους άντρες, επειδή αυτοί συμμορφώνονται με συγκεκριμένα ιδεώδη της

«τιμής». Αυτό συμβαίνει επειδή οι ίδιες οι έννοιες της «τιμής» και της «ντροπής»

περιστρέφονται γύρω από τη γυναικεία σεξουαλικότητα και τη ρύθμιση της γυναικείας

αγνότητας. 2 Για αυτούς τους λόγους, «θα ήταν κατάλληλο να κατηγοριοποιήσουμε

αυτά τα εγκλήματα ως μια μορφή έμφυλης βίας ενάντια των γυναικών.» 3 Συνεπώς, η

«τιμή» εφαρμόζεται άνισα στους άντρες και στις γυναίκες.

Παρόλα αυτά, «ενώ η τιμή χρησιμοποιείται κυρίως για να ελέγχει την αυτονομία των

γυναικών, πιέσεις μπορεί να ασκηθούν και σε ορισμένους άντρες, προκειμένου να

συμμορφωθούν με προκαθορισμένες μορφές συμπεριφοράς.» 3 Ωστόσο, η πίεση που

ασκείται στους άντρες εμφανίζεται σε πολύ μικρότερο βαθμό από ότι η βία που

ασκείται στις αντίστοιχες γυναίκες. Τα πρότυπα που τους επιβάλλονται

συμπεριλαμβάνουν τον ρόλο του «ευσεβούς γιού που διατηρεί την καλή φήμη του

ονόματος της οικογένειας». Εν τούτοις, μια ακραία απόκλιση από τον καθιερωμένο

κώδικα συμπεριφοράς, όπως για παράδειγμα η ομοφυλοφιλία, «φέρει σοβαρό στίγμα

και αποδοκιμασία προς το άτομο, και έτσι σε γενικές γραμμές οι ομοφυλόφιλοι άντρες

αντιμετωπίζουν λίγο έως πολύ τις ίδιες σοβαρές συνέπειες σε σχέση με τις γυναίκες.»

4

Η ύπαρξη και αρσενικών θυμάτων δημιουργεί μια δυσκολία στο να προσδιοριστεί ότι

αυτού του είδους η βία σχετίζεται με το φύλο. Στην πραγματικότητα, στο Ηνωμένο

Βασίλειο, έχουν προσπαθήσει να διατυπώσουν ότι αυτά τα εγκλήματα είναι

«ανεξάρτητα με το φύλο, καθώς και πολλοί άνδρες έχουν πέσει θύματα φόνου για

1 Επιτροπή Εξάλειψης Διακρίσεων κατά Γυναικών (ΕΕΔΚΓ) (1992) 2 Γενική Σύσταση No. 19: Βία κατά των γυναικών [U.N. Doc. A/47/38 3 Επιτροπή Εξάλειψης Διακρίσεων κατά Γυναικών ( ΕΕΔΚΓ) (1992) [U.N. Doc. A/47/38]

29

λόγους τιμής στο παρελθόν. Ωστόσο, «είναι ευκολότερο για τους άνδρες να

αποφύγουν αυτές τις καταστάσεις, ενώ οι γυναίκες από την άλλη, αντιμετωπίζουν

πολύ μεγαλύτερη πίεση να συμφιλιωθούν με βίαιες καταστάσεις. Τα αρσενικά θύματα

των εγκλημάτων τιμής είναι συνήθως οι δυτικοποιημένοι ή απαγορευμένοι σύντροφοι

των ατιμασμένων γυναικών. Επομένως, είναι πιθανό να αναφερθεί ότι ο λόγος που οι

άνδρες βιώνουν τις ίδιες θανάσιμες συνέπειες με τις γυναίκες στο όνομα της «τιμής»,

είναι γιατί συνέβαλαν στην ατίμωση του ονόματος της οικογένειας της γυναίκας. Αυτά

τα δύο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Έτσι, χωρίς να προσπαθήσουμε να απορρίψουμε

ή να αρνηθούμε την θυματοποίηση των ανδρών σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι

ακόμα δόκιμο να αναφέρουμε ότι η θυματοποίησή τους περιστρέφεται γύρω από τις

προσπάθειες ελέγχου των γυναικών, και συνεπώς ότι είναι μια μορφή έμφυλης βίας.»4

4 Reddy (n 3) 308

30

5 Άσκηση 2:1

5 Βασισμένη στο έργο του Kvinnoforum

Δραστηριότητα: Αποκάλυψη των απόψεων σχετικά με το φύλο

Αυτή η άσκηση είναι προτιμότερο να χρησιμοποιηθεί κατά το αρχικό στάδιο την εκπαίδευσης σχετικά με το φύλο.

Στόχος: να αναγνωριστούν οι προσωπικές απόψεις σχετικά με τις ιδιότητες/ χαρακτηριστικά του

άντρα και τις γυναίκας, και να δείξουμε έπειτα ότι αυτές οι ιδιότητες υπάρχουν σε όλους εμάς και συνεπώς αποτελούν ανθρώπινες ιδιότητες/ χαρακτηριστικά.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα - στόχος: αυτή η άσκηση είναι κατάλληλη για όλων των ειδών τις ομάδες.

Διάρκεια: 30 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: χωρίς περιορισμούς

Απαιτούμενο υλικό: Λευκός πίνακας ή πίνακας παρουσιάσεων, στυλό

Ρόλος του εκπαιδευτή: Η πληροφόρηση σχετικά με το φύλο είναι απαραίτητη – ο εκπαιδευτής πρέπει να έχει εμπειρία σε θέματα που σχετίζονται με το φύλο. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτής να ξέρει να

παραβλέπει τα στερεότυπα και να αποφεύγει τη συζήτηση γύρω από τα χαρακτηριστικά του «τυπικού άντρα» ή της «τυπικής γυναίκας».

Οδηγίες:

Λέμε στους συμμετέχοντες ότι είναι πολύ σημαντικό να μην αναλύουν πολύ με τη σκέψη τους τις

απαντήσεις σε αυτή την άσκηση αλλά να εστιάσουν στο ένστικτό τους, στη διαίσθηση και στο πρώτο

πράγμα που τους έρχεται στο μυαλό. Έπειτα θα ακολουθήσει συζήτηση.

Ζητάμε από κάθε άτομο να στραφεί προς τον διπλανό του/ της και να τον ρωτήσει για τις αντρικές και τις γυναικείες ιδιότητες/ χαρακτηριστικά που έχει. (3 λεπτά x 2= 6 λεπτά)

Έπειτα αναφέρουν στην ομάδα ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά που αναγνώρισαν. (14

λεπτά)

Συμπέρασμα: Πώς νιώσατε; Αποτελούν πραγματικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και στις

γυναίκες ή είναι απλά ιδιότητες/ χαρακτηριστικά που εμείς θεωρούμε ότι είναι αντρικά ή γυναικεία; Μήπως είναι απλά ανθρώπινα χαρακτηριστικά; (10 λεπτά)

31

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ

Σχόλιο σχετικά με την άσκηση: το φύλο δεν αναφέρεται μόνο στα χαρακτηριστικά και

στα στοιχεία που θεωρούμε ως αρσενικά ή θηλυκά, αλλά και σε αυτά που περιμένει η

κοινωνία από αυτούς να κάνουν. Αυτά συμπεριλαμβάνουν τους ρόλους και τις

υποχρεώσεις που οι άνδρες και οι γυναίκες θεωρούνται ότι πρέπει να εκπληρώσουν,

τον τρόπο που πρέπει συμπεριφέρονται, τον τρόπο που πρέπει να δουλεύουν, να

σκέφτονται και να εκτιμούν. Για παράδειγμα, οι γυναίκες θεωρείται ότι πρέπει να

εκτιμούν τις σχέσεις τους με τους άνδρες ενώ οι άνδρες να εκτιμούν τα κατορθώματά

τους, οι γυναίκες θεωρείται ότι πρέπει να σκέφτονται περισσότερο το πως νιώθουν οι

άλλοι από ότι οι άνδρες, οι άνδρες πρέπει να νοιάζονται περισσότερο για την

κατάσταση/ την ευημερία του έθνους/ την χώρας κτλ.

32

Άσκηση 2:2

Δραστηριότητα: Κοινωνικοποίηση

Στόχος: να εξεταστούν οι διαδικασίες και οι μορφές κοινωνικοποίησης και να αναγνωριστεί και να

συζητηθεί πως αυτές σχετίζονται με τα αγόρια και τα κορίτσια.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα- στόχος: Μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλές διαφορετικές ομάδες, σε γονείς, δασκάλους,

μαθητές, εισαγγελείς, πολιτικούς κτλ. Οι μέθοδοι θα πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με τη

σύνθεση της ομάδας.

Διάρκεια: 60 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: Χωρίς περιορισμούς

Το αποτέλεσμα της συζήτησης εξαρτάται από την μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε (Α ή Β). Η μέθοδος Α

εμβαθύνει περισσότερο στην ανάλυση του ατόμου, και στις προσωπικές υποθέσεις και απόψεις. Με τη

μέθοδο Β αναπτύσσονται συζητήσεις σχετικά με τον τρόπο που συμπεριφέρεται μια ομάδα της

κοινωνίας στα αγόρια και στα κορίτσια. Προσοχή στην επιλογή της μεθόδου!

Για παράδειγμα, ο εισαγγελέας μπορεί να μην γνωρίζει ποια είναι η αντιμετώπιση προς τα αγόρια και

τα κορίτσια στο σχολείο. Για να κατανοήσει καλύτερα ότι τα αγόρια και τα κορίτσια αποτελούν μέρος

των διαδικασιών και των μορφών κοινωνικοποίησης, ίσως είναι πιο χρήσιμο να ανατρέξουν στις ίδιες

τους τις εμπειρίες και να προσπαθήσουν να θυμηθούν πως επαινούνταν ή τιμωρούνταν από τις μητέρες

και τους πατεράδες τους αντίστοιχα (Μέθοδος Α).

Για τον δάσκαλο, είναι πιο χρήσιμο να αναλογιστεί πόσο διαφορετικά αντιμετωπίζονται τα αγόρια από

τα κορίτσια στο σχολείο (Μέθοδος Β).

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να συνδέσει τα παραδείγματα που αναφέρονται με τη θεωρία των

διαδικασιών της κοινωνικοποίησης, όπου αυτό είναι δυνατό. Είναι πιθανό να υπάρχουν παραδείγματα

αντρών ή γυναικών δασκάλων που σχολιάζουν την εμφάνιση των κοριτσιών, ως μορφή επίπληξης.

33

Οδηγίες: Υπάρχουν δύο τρόποι για να ολοκληρωθεί η άσκηση, ανάλογα με τη σύνθεση της ομάδας.

A) Δημιουργήστε ζευγάρια και συζητήστε:

Ποιες συμπεριφορές και πράξεις επικροτούσε η μητέρα σου ή/και άλλα μέλη της οικογένειάς σου που

είναι γυναίκες και τι δεν τους άρεσε;

Ποιες συμπεριφορές ή πράξεις επικροτούσε ο πατέρας σου ή άλλα μέλη της οικογένειάς σου που ήταν

άντρες και τι δεν τους άρεσε; (20 λεπτά)

B) Δημιουργήστε ομάδες των τεσσάρων και συζητήστε:

Σε ποιες περιπτώσεις εμείς ή οι συνεργάτες μας επαινούμε ή συγχαίρουμε/ κρίνουμε θετικά τα κορίτσια

και τα αγόρια αντίστοιχα; Πως το κάνουμε αυτό;

Σε ποιες περιπτώσεις τιμωρούμε/ επιπλήττουμε τα αγόρια και τα κορίτσια αντίστοιχα; Πως το κάνουμε

αυτό; Υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που κάνουν αυτό οι γυναίκες και στον τρόπο που το

κάνουν οι άντρες; (20 λεπτά)

Μετά τη συζήτηση:

• Παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα στην ομάδα με τη μορφή θεατρικού. (40 λεπτά)

• Συζητάμε τους εναλλακτικούς τρόπους άσκησης θετικής και αρνητικής κριτικής προς τα κορίτσια και τα

αγόρια, οι οποίοι δεν θα ενισχύουν τα στερεότυπα που αφορούν τα φύλα.

34

35

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ Η χειραφέτηση είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο γίνεται πιο δυνατό και

σίγουρο για τον εαυτό του, ειδικότερα όσον αφορά στον έλεγχο της ζωής του, στη

διεκδίκηση των δικαιωμάτων του, και στο να είναι οι άνδρες και οι γυναίκες κύριοι του

εαυτού τους, σε ατομικό, ομαδικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο αγγλικός όρος για τη

χειραφέτηση («empowerment») προέρχεται από τη λατινική λέξη «potere», που

σημαίνει το να είναι κανείς «δυνατός» και «ικανός να κάνει κάτι».

Η χειραφέτηση χρησιμοποιήθηκε κυρίως από το Κίνημα για τα Ατομικά Δικαιώματα,

αλλά σήμερα χρησιμοποιείται σε πολλούς τομείς – συχνά με διαφορετικές σημασίες.

Μια οπτική της χειραφέτησης εστιάζει στις δυνατότητες και τις δεξιότητες που έχουν τα

άτομα και οι ομάδες.

Η δύναμη είναι βασική για τη χειραφέτηση. Είναι ενδιαφέρον να δούμε όχι μόνο το

επίπεδο της δύναμης στο οποίο ένα άτομο έχει πρόσβαση, αλλά και στο είδος της

δύναμης. Θεωρητικοί του φεμινισμού όπως ο Rowlands (1997) και ο Kabeer (1999)

κάνουν μια διάκριση ανάμεσα σε τέσσερα είδη δυνάμεων : power over, power to, power

with και power within. Αυτές οι κατηγορίες δυνάμεων ενισχύονται αμοιβαία και μερικές

φορές υπερκαλύπτονται.

Power over: αναφέρεται στην πατριαρχική κατηγορία δύναμης στην οποία ένα άτομο

έχει τη δύναμη να πάρει αποφάσεις για ένα άλλο άτομο. Αυτή η δύναμη διατηρείται

μέσα από άμεσες ή έμμεσες απειλές, ή μέσα από δομές και κανόνες της κοινωνίας

που θέτουν τις αξίες στα άτομα/ στις ομάδες. Όταν η δύναμη «power over» είναι

σκόπιμη, κυριαρχεί το λεγόμενο «παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα», όπου οι συνέπειες

της αύξησης της δύναμης ενός ατόμου προϋποθέτουν την μείωση της δύναμης ενός

άλλου ατόμου.

Εάν από την άλλη η δύναμη θεωρείται ως κάτι επεκτατικό που αυξάνεται κατά τη χρήση

του, η επέκταση της δύναμης αποτελεί παράγοντα που ενδυναμώνει όλους τους

συμμετέχοντες. Η ανθρωπότητα κατατάσσεται με βάση την αντίληψη που έχουμε για

την πολιτισμική αξία, και χωρίζεται σε ομάδες, εκ των οποίων άλλες είναι πιο αξιόλογες

και άλλες λιγότερο αξιόλογες. Οι άλλες όψεις της δύναμης συνυπάρχουν, αλλά

επηρεάζονται από το γεγονός ότι η κατηγορία «power over» κυριαρχεί.

Power to: είναι η δυνατότητα να επηρεάζει κανείς τη λήψη αποφάσεων σε ατομικό,

οικογενειακό, επαγγελματικό ή κοινωνικό επίπεδο. Αναφέρεται επίσης στην επιρροή

που ασκείται κατά τη διαμόρφωση κανόνων και προτύπων της κοινωνίας. Οι

περιθωριοποιημένες ομάδες συχνά απέχουν από αυτές τις δυνατότητες να

36

επηρεάσουν τις αποφάσεις που παίρνονται σε κοινωνικό επίπεδο και οι οποίες

σχετίζονται με την κατάστασή τους. Η δύναμη αυτή αυξάνεται μέσα από την ίδια την

ικανότητα και τη δεξιότητα του ατόμου, η οποία συχνά περιγράφεται ως η ικανότητα

του ατόμου να δοκιμάσει τους τρόπους έκφρασης της «power over».

Power with: αναφέρεται στην δύναμη την οποία εφαρμόζουν συνολικά τα άτομα, ως

ομάδα. Είναι η στρατηγική κατά την οποία τα άτομα μαθαίνουν ότι με την ένωση και

από κοινού άσκηση της δύναμής τους ως ομάδα, η δύναμη που προκύπτει είναι

μεγαλύτερη από αυτή που θα ασκούσε ο καθένας μόνος του. Αυτή η δύναμή μπορεί

είτε να ενισχυθεί είτε να εμποδιστεί από τα πρότυπα και τις προσπάθειες της

κοινωνίας, μέσα από τη στήριξη ή την έλλειψη στήριξης που απευθύνεται στην ομάδα

- στόχο.

Power within: πρόκειται για την εσωτερική δύναμη που ένα άτομο ή μια ομάδα μπορεί

να αντιληφθεί όταν ένα άλλο άτομο επηρεάσει την κατάστασή του/της. Σημαντικοί

παράγοντες είναι η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση, καθώς και η πίστη στη

δυνατότητα που έχει κάποιος να δράσει και να φέρει μια αλλαγή. Αυτό

συμπεριλαμβάνει την ικανότητα του ατόμου να οραματίζεται, να αναγνωρίζει τους

στόχους του και να ενεργεί για να τους επιτύχει. Η δύναμη αυτή αναφέρεται ακόμα

στην κατανόηση των σχέσεων δύναμης που επηρεάζουν τη ζωή ενός ατόμου.

Αναφέρεται στην ικανότητα να δει κανείς και να αμφισβητήσει την εσωτερική καταπίεση

που εκφράζεται μέσα από τα πρότυπα της κοινωνίας, τα οποία απαιτούν την ικανότητα

να βλέπει και να κατανοεί κανείς τις σχέσεις δύναμης που διεισδύουν στην κοινωνία

και πως αυτές επηρεάζουν την ίδια την κατάσταση του ατόμου.

Σχέσεις δύναμης, διαμάχες σχετικά με το φύλο στην οικογένεια, και τη βία δια λόγους τιμής Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα η οικογένεια είναι ένας οργανισμός που αποτελείται

από άτομα με διαφορετικούς στόχους και ενδιαφέροντα. Επομένως, έννοιες όπως η

«διαπραγμάτευση», η δύναμη» και η «διαμάχη» λαμβάνουν κεντρική θέση.

(Darvishpour 2003). Η βάση μιας σχέσης δύναμης είναι ένα είδος εξάρτησης, πράγμα

που σημαίνει ότι όσο πιο εξαρτημένος είναι κάποιος, τόσο πιο λίγη δύναμη έχει. Αυτό

σημαίνει ότι όσο πιο πολλές εναλλακτικές βρίσκει κάποιος, τόσο πιο εξαρτημένος είναι.

Ο Darvishpour (2003) αναφέρει ότι η ευτυχία και ευχαρίστηση ενός ατόμου μέσα στην

οικογένεια μπορεί να διατηρηθεί εάν η δομή της εξουσίας είναι επιθυμητή. Το

πρόβλημα του ποιος έχει την μεγαλύτερη δύναμη και την καθοριστική επιρροή

37

εμφανίζεται κυρίως όταν οι σύντροφοι έχουν διαφορετικές απόψεις. Όσο πιο συχνά

έχουν οι σύντροφοι διαφορετικές απόψεις και προσπαθούν και οι δύο να τις

εφαρμόσουν, τόσο πιο συχνά συμβαίνουν διαμάχες. Η σχέση ισχύος σταθεροποιείται

και γίνεται μόνιμη όταν ο πιο αδύναμος μετριάσει τις απόψεις του/της και αποδεχτεί

την επικρατούσα σχέση. Μόνο όταν το άτομο είναι δυσαρεστημένο και οικονομικά

ανεξάρτητο, μπορεί να αλλάξει την κατάσταση. Ο Darvishpour αναφέρει ότι εάν η

διαφορά ανάμεσα στους πόρους ισχύος ανάμεσα σε δύο άτομα είναι μεγάλη, τότε η

πιθανότητα να δημιουργηθούν συγκρούσεις συμφερόντων ανάμεσα τους είναι μικρή,

επειδή αυτές οι συγκρούσεις συμφερόντων ανάμεσά τους θα εξελιχθούν σε ανοιχτές

διαμάχες. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πιθανό να αναπτυχθούν άλλες μορφές «μη

λήψης αποφάσεων» και/ή εκμετάλλευσης. Όταν όμως ελαττωθεί η διαφορά ανάμεσα

στους πόρους ισχύος ανάμεσα στα δύο μέρη, τότε θα αυξηθεί για το πιο αδύναμο

μέρος το κίνητρο και η πιθανότητα επιτυχίας, πράγμα που ενισχύει τις πιθανότητες για

ανοιχτές διαμάχες. Στα πλαίσια της βίας δια λόγους τιμής στην Ευρώπη, οι

διαφορετικές όψεις της ισχύος μπορούν να εντοπιστούν όταν για παράδειγμα

οικογένειες προσφύγων έρχονται σε μια καινούργια χώρα.

Στο πλαίσιο της βίας δια λόγους τιμής η ισχύς power over μπορεί να εκφραστεί στην

κοινωνία, όταν για παράδειγμα οι άγραφοι κανόνες ή οι δομές συνεχώς υπενθυμίζουν

στους πρόσφυγες ότι αξίζουν λιγότερο από τους ανθρώπους που έχουν τη «σωστή»

καταγωγή. Αυτό γίνεται φανερό μέσα από αλαζονικές συμπεριφορές, απόψεις και

προσεγγίσεις, που γίνονται δεκτές παθητικά από τους πρόσφυγες ή τους

θυματοποιούν. Η power over εφαρμόζεται επίσης και με τη μορφή άμεσων ή έμμεσων

απειλών που απευθύνονται σε κορίτσια/γυναίκες/αγόρια, το οποία εναντιώνονται

στους γονείς τους, στους συγγενείς ή στους εκπροσώπους της κοινωνίας.

Το επόμενο κείμενο είναι ένα παράδειγμα του ρόλου του πατέρα στο πλαίσιο της βία

δια λόγους τιμής, ωστόσο θα μπορούσε να αναφέρεται και σε άλλο πρόσωπο.

Σε μια οικογένεια προσφύγων ο πατέρας έχει τη μεγαλύτερη δύναμη να επηρεάζει τη

λήψη αποφάσεων στην οικογένεια, μαζί με τη συχνά υψηλή θέση και αναγνώριση από

το γύρω περιβάλλον. Σε σύγκριση με την σύζυγο και τα παιδιά του, έχει μεγαλύτερη

ισχύ «power to», «with» και «within». Αυτό ωστόσο αλλάζει με τη νέα του θέση στην

νέα χώρα. Οι κόρες και οι γιοί του λαμβάνουν πιο ισχυρές θέσεις από αυτές που

συνήθιζαν να έχουν, καθώς είναι αυτοί που μαθαίνουν πιο γρήγορα τη γλώσσα και την

κουλτούρα για παράδειγμα, μέσα από το σχολείο, και συνεπώς συχνά βοηθούν και

καθοδηγούν τους γονείς μέσα στην νέα κοινωνία. Τα παιδία αποκτούν μεγαλύτερη

δύναμη στη λήψη αποφάσεων, μεταφέροντας στην οικογένειά τους περισσότερες

38

πληροφορίες για τους κώδικες συμπεριφοράς, τη γλώσσα και τον τρόπο λειτουργίας

της κοινωνίας. Έχουν ευκαιρίες να αναπτύξουν τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους

στο σχολείο και να αναπτύξουν και την ισχύ «power to». Μπορεί να νιώθουν και

μεγαλύτερη ισχύ «power with», κάνοντας νέους φίλους, ενώ η ισχύς «power within»

μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από νέες εμπειρίες και την ύπαρξη νόμων και

προβλέψεων σε σχέση με τις ίσες ευκαιρίες που πρέπει να έχουν στην καινούργια αυτή

χώρα.

Η μητέρα επίσης μπορεί να αναπτύξει μεγαλύτερη ισχύ στην νέα χώρα. Ο ρόλος της

γυναίκας ίσως να διαφέρει από αυτόν στην χώρα καταγωγής, για παράδειγμα, μπορεί

να πρέπει να δουλεύει έξω από το σπίτι ή να απαντάει σε ερωτήσεις σχετικά με την

οικογένεια ακριβώς όπως και ο σύζυγός της. Ίσως να παρακολουθήσει μαθήματα για

να μάθει και συνεπώς να έχει πρόσβαση στην κοινωνία με ένα νέο τρόπο.

Έτσι ο πατέρας μπορεί να χάσει ή να δει τις «power to», «with» και «within» του να

μειώνονται, για παράδειγμα, λόγω της χαμηλότερης θέσης του, της έλλειψης δουλειάς

ή άλλων δυσκολιών που ίσως αντιμετωπίσει εξαιτίας της ένταξης και της διάκρισης.

Παράλληλα, ενισχύονται οι δυνάμεις “power to”, “with”, and “within” στα άλλα μέλη της

οικογένειας. Η σύζυγος και τα παιδία, έχοντας μεγαλύτερη «ισχύ» και έκθεση στο νέο

τρόπο ζωής, ίσως και να αμφισβητήσουν τη θέση «ισχύος» του πατέρα. Αυτό ίσως

οδηγήσει, σε μερικές περιπτώσεις, στην κατάχρηση εξουσίας από πλευράς του

πατέρα, πράγμα που σημαίνει ότι ασκεί «power over», με σκοπό να ελέγξει την

οικογένειά του και να διατηρήσει τη θέση του ατόμου με τη μεγαλύτερη ισχύ. Η «power

over» για παράδειγμα εφαρμόζεται με τις ανοιχτές απειλές προς τα παιδιά που

εναντιώνονται στην οικογενειακή απόφαση που πάρθηκε, ή που αμφισβητούν την

δομή ισχύος.

Όταν εξετάζουμε τη βία δια λόγους τιμής είναι σημαντικό να ελέγχουμε όλη την

κατάσταση της οικογένειας. Όταν υπάρχουν αλλαγές στις δομές ισχύος, πώς μπορεί

να υποστηριχθεί ολόκληρο το σύστημα, προκειμένου η αλλαγή αυτή να οδηγήσει σε

“power” “to”, “with”, and “within” για όλη την οικογένεια, και όχι στην χρήση “power

over”;

Βία δια λόγους τιμής και χειραφέτηση

39

Η χειραφέτηση περιλαμβάνει την αμφισβήτηση όλων των μορφών άσκησης «power

over». Αυτό συμπεριλαμβάνει την αμφισβήτηση όλων των μορφών άσκησης «power

over» μέσα στην κοινωνία. Αυτό συνεπάγεται ότι πρέπει να ορίσουμε τη σειρά

κατάταξης της ανθρωπότητας σύμφωνα με τις καθορισμένες πολιτισμικές μας αξίες,

καθώς και να προχωρήσουμε σε διαχωρισμό ομάδων μεγαλύτερης και μικρότερης

αξίας. Επιπλέον, σημαίνει ότι πρέπει να αμφισβητήσουμε τις δικές μας στάσεις και

συμπεριφορές, που είναι συχνά υποσυνείδητες, απέναντι σε ομάδες που θεωρούμε

ότι είναι μικρότερης αξίας, καθώς ότι πρέπει να αμφισβητήσουμε τις επικριτές

συμπεριφορές και στάσεις των ατόμων «μεγαλύτερης αξίας» από εμάς. Επίσης,

σαφώς συνεπάγεται ότι πρέπει να εξετάσουμε το τρόπο που συμπεριφερόμαστε και

στηρίζουμε τα άτομα με λιγότερη ισχύ από τη συνηθισμένη. Όταν αντιμετωπίζουμε

τους ανθρώπους ως «μικρότερης αξίας», αυτόματα τους συμπεριφερόμαστε ως

θύματα, χωρίς να τους αφήνουμε να χρησιμοποιήσουν τις δυνατότητές τους, και αυτό

είναι άλλη μια έκφραση «power over». Ένα εργαλείο για να αμφισβητήσουμε την

οπτική «power over» είναι να χρησιμοποιήσουμε τις εμπειρίες των ανθρώπων που

θεωρούνται περιθωριοποιημένοι. Οι ιστορίες αυτών των ανθρώπων συχνά

απεικονίζουν την κοινωνική και πολιτισμική συμφωνία που κάνει δυνατή την οπτική

της ισχύος «power over» (Walker 2002). Ο Miller στο βιβλίο «Toward a new

psychology of women» (1987) γράφει ότι υπό μια οπτική «power over», είναι λογικό

να συμπεριφέρεται κανείς καταστροφικά σε αυτούς που έχουν μικρότερη ισχύ,

προκειμένου να κρύψει όλα τα καταστροφικά στοιχεία στην «power over», και

συνεπώς να προλάβει κάθε κίνημα που αποβλέπει στην ισότητα.

Επιπλέον, η χειραφέτηση έγκειται στην ενδυνάμωση όλων των μορφών δύναμης

power to”, “with”, και “within”. Αυτό συμπεριλαμβάνει τη δημιουργία μιας κοινωνίας

που έχει γνώση και θέληση να αλλάξει τη διάκριση των ανθρώπων σε μεγαλύτερης ή

μικρότερης αξίας. Η χειραφέτηση προϋποθέτει τη δημιουργία ενός χώρου στον οποίο

το άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει πλήρως το σύνολο των δυνατοτήτων του. Αυτό

μπορεί να επιτευχθεί με την ενίσχυση των «θετικών» στοιχείων της ισχύος.

Η «δύναμη να κάνει κανείς κάτι» μπορεί να ενισχυθεί μέσα από την επιρροή που

μπορεί να ασκηθεί στους μετανάστες ή στις γυναίκες σχετικά με τη λήψη αποφάσεων

που αφορούν την κατάστασή τους και την κοινωνία. Η καλή γνώση των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων, η ένταξη και ο διορισμός μεταναστών σε θέσεις λήψης αποφάσεων, πχ.

ως πολιτικοί, υπουργοί, διευθυντές επιχειρήσεων, μέλη διοικητικού συμβουλίου κτλ.,

μπορεί να συμβάλει εξίσου στην ενίσχυση της ισχύος τους. Ως εκ τούτου, εκτός από

40

την “power to”, αυξάνονται και οι πιθανότητες να ακουστούν οι εμπειρίες και οι φωνές

των μεταναστών μέσα στην κοινωνία.

Οι άνθρωποι των οποίων η δουλειά σχετίζεται με τη βία δια λόγους τιμής είναι

σημαντικό να γνωρίζουν λεπτομερώς και σε βάθος τη βία δια λόγους τιμής καθώς έτσι

έχουν περισσότερες πιθανότητες να στηρίξουν τα θύματα και τα πιθανά θύματα της

βίας δια λόγους τιμής. Για τα άτομα που υφίστανται βία δια λόγους τιμής, η δύναμη

“power to” ενισχύεται μέσα από την υποστήριξη ειδικών, που τους επιτρέπει να

παίξουν σημαντικό ρόλο στην διαδικασία εύρεσης ενός νοήματος στη ζωή τους. Η

«συνεργατική δύναμη», σε κοινωνικό επίπεδο, εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των

σχετικών ατόμων στην μάχη ενάντια στη βία δια λόγους τιμής. Μπορεί επίσης να

συμπεριλαμβάνει και τη δημιουργία δικτύων ανθρώπων που δουλεύουν μαζί για να

εξαλείψουν τα ΕΤ και να στηρίξουν ο ένας τον άλλο στην αντιμετώπιση ζητημάτων που

σχετίζονται με τη βία δια λόγους τιμής.

Η «εσωτερική δύναμη» θα ξεπεράσει την απλή έννοια της ισχύος, και θα ενδυναμώσει

τα άτομα, όταν παρουσιαστεί μια θετική εξέλιξη. Σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, για

παράδειγμα στις ομάδες στο σχολείο, είναι δυνατό τα άτομα να εργαστούν σε ομάδες

που χωρίζονται με βάση το φύλο, πράγμα που κάνει τα νέα άτομα να νιώθουν

μεγαλύτερη ασφάλεια. Στην περίπτωση αυτή, υπάρχουν πολλές μέθοδοι που

μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση και η ικανότητα του

ατόμου για δράση, καθώς επίσης και η ενημέρωση σχετικά με τις δομές ισχύος.

41

Άσκηση 3:1

Διαδικασία: Μια εμπειρία χειραφέτησης

Στόχος: Να δώσει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να συζητήσουν την έννοια της χειραφέτησης με βάση τη δική τους εμπειρία.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 10-15 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: 3- 50 άτομα

Χρησιμεύει: Σε όλες τις περιπτώσεις όπου συζητείται η έννοια της χειραφέτησης

Ρόλος του εκπαιδευτή: να καθοδηγεί και να διευκολύνει τη διαδικασία

Οδηγίες:

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να καθίσουν σε ζευγάρια, και να σκεφτούν ένα περιστατικό κατά το

οποίο ένιωσαν χειραφετημένοι – όπως το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι. Μπορούμε να τους ζητήσουμε να

δώσουν παραδείγματα για μια συγκεκριμένη κατάσταση, για παράδειγμα κάποιο περιστατικό στη

δουλειά, εάν ασχολούνται με την βία δια λόγους τιμής. Είναι επίσης δυνατό να τους ζητήσουμε να

δώσουν παραδείγματα για μια κατάσταση, από την ίδια τους τη ζωή, από ένα βιβλίο, μια ταινία ή κάτι άλλο. Μετά από 5-10 λεπτά, ζητάμε από αυτούς που επιθυμούν, να μοιραστούν με την ομάδα το

παράδειγμά τους.

42

Αφού παρουσιάσουν όλοι τα χαρτάκια τους, οργανώνουμε σε ομάδες τα χαρτάκια που σχετίζονται μεταξύ τους.

Ο εκπαιδευτής ξεκινά μια συζήτηση σχετικά με το πως μπορούν αυτές οι ιδέες να πραγματοποιηθούν, τι χρειάζεται για να γίνουν πραγματικότητα.

Τέλος, οι συμμετέχοντες δεσμεύονται να ξεκινήσουν ή να υλοποιήσουν μια από τις ιδέες που

παρουσιάστηκαν, είτε μόνοι τους είτε σε ομάδες.

Όταν οι ομάδες ξανασυναντηθούν πρέπει να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους.

43

Άσκηση 3:2

Δραστηριότητα: Τι μπορώ να αλλάξω

Στόχος: να κάνουμε σαφές ότι ο καθένας μας έχει τη δύναμη να φέρει μια αλλαγή.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 60 λεπτά

Μέγεθος της ομάδας: ιδανικά, το πολύ 20 άτομα. Για ομάδες νέων ανθρώπων προτιμάται αυτός ο αριθμός να είναι μικρότερος. Μπορεί να εφαρμοστεί και σε μεγαλύτερες ομάδες.

Απαιτούμενο υλικό: ένα λευκός πίνακας, στυλό και χαρτάκια σημειώσεων.

Χρησιμεύει: για καταστάσεις στις οποίες χρειάζεται μια ενίσχυση του αισθήματος της χειραφέτησης στην αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής. Για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να καταλάβουν

ότι οι ίδιοι κρατούν το κλειδί της αλλαγής.

Ρόλος του εκπαιδευτή: βοηθά τους συμμετέχοντες να βρουν ιδέες και να τις πραγματοποιήσουν.

Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής χωρίζει τους συμμετέχοντες σε ομάδες των πέντε, αποφεύγοντας να εντάξει άτομα

που είναι φίλοι μεταξύ τους, στην ίδια ομάδα.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να συζητήσουν τα εξής ερωτήματα: «Πως μπορώ να συμβάλλω

προκειμένου τα αγόρια και τα κορίτσια, οι άντρες και οι γυναίκες, να έχουν ίσα δικαιώματα στην κοινωνία;»

«Τι μπορώ να κάνω για να αλλάξω την έννοια της τιμής;»

Ζητείται από τους συμμετέχοντες να γράψουν τις προτάσεις τους σε χαρτάκια. Δίνονται 20 λεπτά για τη συζήτηση.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να παρουσιάσουν τα χαρτάκια τους στην υπόλοιπη ομάδα και να τα κολλήσουν σε ένα καθορισμένο χώρο.

44

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΒΙΑ Για να κατανοήσουμε καλύτερα την καταπίεση, τη βία και τους θανάτους που

προκαλούνται για λόγους τιμής, είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε σε μια εις βάθος

συζήτηση για το φύλο, την ισχύ και την πατριαρχία. Οι παρακάτω ασκήσεις θα

βοηθήσουν τα άτομα να κατανοήσουν τις διαφορές που έχουν οι διάφορες μορφές βίας

ενάντια στις γυναίκες και γιατί είναι απαραίτητο να αντιμετωπίσουμε αυτές τις

συγκεκριμένες μορφές βίας, όπως είναι η βία δια λόγους τιμής.

Μια καθολική άποψη σε όλες τις κοινωνίες της γης είναι η πατριαρχική φύση των

σχέσεων ανάμεσα στα φύλα, πράγμα που αυτομάτως έχει ως αποτέλεσμα την

υποταγή και την ανισότητα των γυναικών. Αυτό το σύστημα κυριαρχίας διατηρείται και

ενισχύεται τόσο από τους άντρες όσο και από τις γυναίκες, ενώ στον πυρήνα του

βρίσκεται το συμφέρον μιας κοινωνικής ομάδας να διατηρεί και να ελέγχει τα κοινωνικά

αποδεκτά πρότυπα για την αναπαραγωγή, την ικανότητα και τη σεξουαλικότητα των

μελών της. Η τιμή και το κύρος ενός άντρα, σε πολλές περιπτώσεις, συνδέθηκε

εγγενώς με τον τρόπο συμπεριφοράς του προς τις γυναίκες που ανήκουν στην

οικογένειά του, και παραδόξως, με την ικανότητά του να ασκεί σεξουαλική βία σε άλλες

γυναίκες, για παράδειγμα με τη μορφή βιασμού, τόσο σε περιόδους πολέμου, όσο και

ειρήνης.

Ο έλεγχος της αναπαραγωγικής ικανότητας και της σεξουαλικότητας των γυναικών,

έχει πάρει διάφορες μορφές, με τον γάμο να είναι ο πιο διαδεδομένος σήμερα.

Γενικότερα, ο γάμος είναι μια μορφή ελέγχου: εξασφαλίζεται η διατήρηση μιας

μονογαμικής σχέσης και η ταυτότητα του πατέρα. Η πατριαρχική ισχύς εκφράζεται

μέσω πολιτισμικά αποδεκτών ή επιβεβλημένων μορφών παραβίασης ενάντια στις

γυναίκες από μια ευρύτερη συλλογική ομάδα, όπως είναι τα διευρυμένα δίκτυα

συγγένειας.

Η πατριαρχία υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Προηγείται του Ισλάμ και του

Χριστιανισμού. Ωστόσο, αυτές οι θρησκείες, όπως και ο Ιουδαϊσμός, βασίστηκαν σε

αυτή την κοινωνική δομή, και σήμερα συχνά χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία για την

άσκηση καταπίεσης και βίας εναντίον των γυναικών.

Η αντίληψη των γυναικών ως ιδιοκτησία των αντρών είναι ενσωματωμένη και διάχυτη

σε πολλές χώρες και κοινωνίες σε όλο τον κόσμο και παίρνει πολλές διαφορετικές

μορφές. Οι πιο ακραίες περιπτώσεις είναι οι επιθέσεις με οξύ, οι δολοφονίες για θέματα

προίκας, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και οι δολοφονίες για

λόγους τιμής. Αυτές είναι συγκεκριμένες πολιτισμικές μορφές βίας που

45

χρησιμοποιούνται για να υποτάξουν τις γυναίκες. Η ενδοοικογενειακή βία και ο βιασμός

αποτελούν πιο γενικές εφαρμογές του ίδιου συνδρόμου. Αυτές μπορούμε να τις

εντοπίσουμε σε όλες τις χώρες, χωρίς εξαίρεση. Υπάρχουν πολλές άλλες μορφές

όπως ο συστηματικός βιασμός και η εξαναγκαστική εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια

ένοπλων συγκρούσεων, η σεξουαλική δουλεία και η εμπορία ανθρώπων, η

εξαναγκαστική στείρωση και εξαναγκαστική άμβλωση, η παιδοκτονία των κοριτσιών

και η προγεννητική επιλογή του φύλου.

Η αντρική κυριαρχία και ο αντρικός έλεγχος είναι η βάση όλων αυτών. Υπάρχει μια

ευρέως διαδεδομένη αποδοχή αυτής της κυριαρχίας, καθώς και της αντρικής βίας ως

μέσο για την υποταγή των γυναικών και των κοριτσιών.

Αν και η νομοθεσία στις περισσότερες χώρες απαγορεύει την ενδοοικογενειακή βία,

πολύ σπάνια λαμβάνονται αποτελεσματικά μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι ο νόμος

προστατεύει τις γυναίκες από τη βία και φέρνει δράστες ενώπιον της δικαιοσύνης.

Αν και πλέον γνωρίζουμε πιο πολλά από ποτέ για αυτού του είδους τη βία, γιατί αυτή

εξακολουθεί να αυξάνεται; Η εδραιωμένη φύση της πατριαρχίας έχει υποτιμηθεί. Δεν

πρόκειται για ένα ψυχολογικό ή ατομικό πρόβλημα, αλλά για ένα κοινωνικό και ιστορικό

ζήτημα. Είναι το σύστημα και το καθεστώς άσκησης εξουσίας από το αντρικό φύλο. Η

άσκηση εξουσίας είναι σημαντική, μόνο και μόνο επειδή οι σχέσεις ανάμεσα στα δύο

φύλα είναι άνισες, ιεραρχικές και συγκρουσιακές. Οι γυναίκες αντιστέκονται στην

κυριαρχία, και προκειμένου να επιβιώσει ο πατριαρχικός θεσμός, αυτή η αντίσταση

πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η αντρική εξουσία παράγεται και αναπαράγεται από άλλες

κοινωνικές δυνάμεις και θεσμούς όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η εκπαίδευση, η

οικογένεια, ο λαϊκός πολιτισμός και τα ΜΜΕ.

1. Η αντρική εξουσία αναπαράγεται τόσο μέσω της συναίνεσης όσο και μέσω της

επιβολής. Η πατριαρχική βία δεν είναι απλά ένα ατομικό πρόβλημα, αλλά ένα

συστηματικό κοινωνικό ζήτημα.

2. Μπορεί κανείς να συζητήσει την ουδέτερη στάση του κράτους και του νόμου

όσον αφορά στον έλεγχο των συγκρούσεων ανάμεσα στις τάξεις, στα φύλα ή

τα έθνη. Οι συγκρούσεις αυτές έχουν την τάση να αναπαράγουν οικονομικές,

κοινωνικές και πολιτισμικές σχέσεις, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στην

πατριαρχία (διαμάχη στην δυτική Ευρώπη που ξεκίνησε με τις σουφραζέτες).

Αν και σε ορισμένα δυτικά κράτη, η ισότητα των φύλων κατοχυρώνεται από

τον εθνικό νόμο και τις διεθνείς συνθήκες, η ανισότητα εξακολουθεί να υπάρχει

στο μυαλό των ανθρώπων και στις πολιτισμικές συνήθειες, όπως και η βία

46

εναντίον των γυναικών. Οι άγραφοι κανόνες που θέτουν τη γυναίκα ως

ιδιοκτησία του άντρα, ακόμα χρησιμοποιούνται. Το δικαίωμα της ίσης

προστασίας από το νόμο έχει σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί, όταν πρόκειται για

τη βία ενάντια στις γυναίκες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας άντρας που ασκεί βία

ενάντια στις γυναίκες χαιρετίζεται από το πατριαρχικό σύστημα, το οποίο

υπόκειται στο νόμο, σαν ήρωας, και δεν τιμωρείται ούτε εξοστρακίζεται με

κανένα τρόπο από την κοινωνία.

3. Αν και φαινομενικά τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι ανεξάρτητα του φύλου, και

θα έπρεπε να προστατεύουν τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα

των αντρών και των γυναικών, οι καταπατήσεις κατά των γυναικών ιστορικά

θεωρούνταν πάντα ως κάτι το «πολιτισμικό» (Παράδειγμα: Το δικαίωμα στην

ψήφο στο Κουβέιτ και στη Σαουδική Αραβία). Η ιδέα ότι η καταπάτηση των

δικαιωμάτων της γυναίκας είναι μια αποδεκτή πολιτισμική πρακτική, είναι μια

απόδειξη της διάκρισης που επιτρέπει σε αυτούς που είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι

για τις καταπατήσεις αυτές, να ορίζουν το τι είναι «πολιτισμικό». Η νόμιμη

ισότητα δεν μεταφράζεται αυτόματα σε μηχανισμούς εκρίζωσης ή περιορισμού

της βίας των αντρών.

4. Οι πατριαρχικές κοινωνίες εξακολουθούν να καταπιέζουν, να κακοποιούν και

να σκοτώνουν τις γυναίκες, χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες. Οι γυναίκες,

λόγω της έλλειψης φεμινιστικής συνείδησης – γυναικεία δικαιώματα, γνώσεις,

εργαλεία, εμπειρία – αδυνατούν να αντισταθούν αποτελεσματικά στη βία, και

τελικά συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγής της. Μια ευρεία

εκπαίδευση των γυναικών σχετικά με τα δικαιώματά τους αποτελεί βασικό

παράγοντα για την μάχη ενάντια στην πατριαρχική βία.

5. Η πατριαρχική βία είναι παγκόσμια. Στη Δύση ο αντιφεμινισμός εξακολουθεί

να κυριαρχεί στο λαϊκό πολιτισμό. Είναι σαφώς ρατσιστικό να θεωρεί κανείς

ότι η βία των αντρών αποτελεί πρόβλημα μονό των μη-δυτικών κοινωνιών.

6. Η πατριαρχία και η βία της δεν μπορούν να ελαττωθούν με τη θρησκεία, αν και

συχνά πολλά άτομα έχουν χρησιμοποιήσει και καταχραστεί την θρησκεία για

να στηρίξουν τη βία κατά των γυναικών. Αυτό ισχύει κυρίως για τις ισλαμικές

θεοκρατίες, σε χώρες όπως το Ιράν, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, η Τουρκία

και η Σαουδική Αραβία, όπου και εφαρμόζεται η «σαρία» ή αλλιώς ο ισλαμικός

νόμος: για παράδειγμα, ο νόμιμος λιθοβολισμός των μοιχών και το δικαίωμα

των αντρών να συμμετέχουν σε δολοφονίες για λόγους τιμής.

47

7. Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, που

μάχονται για τα ίσα δικαιώματα των γυναικών. Στην Μέση Ανατολή, στη βόρεια

Αφρική, στην Ασία πάντα υπήρχαν άνθρωποι που μάχονταν ενάντια στους

θρησκευτικούς φονταμενταλιστές.

Η διάδοση της φεμινιστικής αντίληψης, των φεμινιστικών οργανισμών και της

συλλογικής κινητοποίησης σε όλα τα επίπεδα είναι απαραίτητη καθώς και η εστίαση

στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι μόνο των πολιτικών, αλλά και των

κοινωνικών και οικονομικών, όπως το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, την εργασία και την

εκπαίδευση. Μόνο τότε οι γυναίκες θα καταφέρουν να καθιερωθούν ως ίσα μέλη της

κοινωνίας, και όχι να έχουν απλά το ρόλο της συζύγου, της αδελφής, της μητέρας ή

της κόρης ενός άντρα.

Πρέπει να καταρρίψουμε την ιστορική διάκριση ανάμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό.

Κυρίως στην ιδιωτική σφαίρα οι γυναίκες γίνονται περισσότερο θύματα.

Πρέπει να ξεπεράσουμε το φόβο, να αναγνωριστεί η οικουμενικότητα της πατριαρχικής

βίας και η οικουμενικότητα της μάχης εναντίον της. Είναι απαραίτητο να

αναγνωρίσουμε τις διαφοροποιήσεις αυτού του είδους βίας. Κάθε καθεστώς

πατριαρχίας είναι διαφορετικό (για παράδειγμα, η κουρδική πατριαρχία διαφέρει από

την ιταλική πατριαρχία, η οποία επίσης διαφέρει από την πατριαρχία της Μέσης

Ανατολής).

48

ΑΣΚΗΣΗ 4:1

Προσωπικές εμπειρίες από τις πατριαρχικές δομές εξουσίας

Στόχος: Να δείξει με ποιο τρόπο οι πατριαρχικές δομές εξουσίας αποτελούν τμήμα της καθημερινής ζωής, καθώς και να καταδείξει τα αποτελέσματα αυτών των δομών εξουσίας.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: οποιαδήποτε ομάδα, αν και κυρίως απευθύνεται σε αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με τις θεωρίες για τις πατριαρχικές δομές μέσα στην κοινωνία.

Διάρκεια: 20 λεπτά, για τις μεγαλύτερες ομάδες απαιτείται περισσότερος χρόνος.

Μέγεθος της ομάδας: 6-30 άτομα

Χρησιμεύει: στο να παρέχει πληροφόρηση σχετικά με τις πατριαρχικές δομές εξουσίας

Ο ρόλος του εκπαιδευτή: να διευκολύνει και να καθοδηγεί τη συζήτηση, και να εξασφαλίζει ότι όλοι έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν.

Οδηγίες:

• Η ομάδα σχηματίζει έναν κύκλο

• Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να εργαστούν σε ζευγάρια και να συζητήσουν για μια κατάσταση

που έχουν βιώσει, και η οποία θεωρούν ότι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των πατριαρχικών

δομών εξουσίας. Για τη διαδικασία αυτή δίνεται 5 λεπτά χρόνος.

• Δίνουμε σε κάθε ζευγάρι 1-2 λεπτά για να παρουσιάσει αυτά που συζητήθηκαν. Τα σημειώνουμε

στον πίνακα.

present what they have discussed in the couples.

present what they have discussed in the couples.

• Write the examples down on a whiteboard or flipchart.

49

Άσκηση 4:2

Δραστηριότητα: Τι γνωρίζεις;

Στόχος: Να επεκταθεί η γνώση και η πληροφόρηση όσον αφορά στην πατριαρχία, να επιτρέψει στους συμμετέχοντες να αλληλεπιδράσουν ενεργά, να εντοπίσουν τους συσχετισμούς ανάμεσα στις διαφορετικές γνώσεις που έχουν, και οι οποίες μοιάζουν ασύνδετες.

Επίπεδο δυσκολίας: αυτή η δραστηριότητα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο όταν οι συμμετέχοντες γνωρίζουν κάποια πράγματα σχετικά με το ζήτημα.

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε πιθανή ομάδα, οι συμμετέχοντες ωστόσο οφείλουν να έχουν κάποια γνώση πάνω στο ζήτημα

Διάρκεια: περίπου 10-20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 5 άτομα, ενώ δεν υπάρχει μέγιστο.

Απαιτούμενο Υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων ή ένας απλός λευκός πίνακας

Χρησιμεύει: όταν κρίνεται απαραίτητο ότι πρέπει όλοι οι συμμετέχοντες να λάβουν ενεργό ρόλο και να χρησιμοποιηθούν οι γνώσεις και οι εμπειρίες τους πάνω στο ζήτημα ως βάση για την ανάπτυξη

των γνώσεων και της πληροφόρησης.

Ο ρόλος του εκπαιδευτή: Είναι ένας αρκετά απαιτητικός ρόλος. Πρέπει να ορίσει ξεκάθαρους

στόχους και επιδιώξεις που πρέπει να πετύχουν οι συμμετέχοντες.

Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να διατυπώσει με σαφή τρόπο το θέμα και μετά να θέσει μια ανοιχτή ερώτηση.

Θα πρέπει να διευκολύνει τη διαδικασία των συζητήσεων, να παρουσιάζει συμπεράσματα ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να γράφει ορισμένες λέξεις κλειδιά στον πίνακα. Είναι απαραίτητο να δίνει περισσότερη προσοχή στα πιο σιωπηλά άτομα, να τα παρακινεί και να τα ενθαρρύνει να συμμετέχουν.

Είναι εξίσου απαραίτητο ο εκπαιδευτής να έχει τις κατάλληλες γνώσεις πάνω στο ζήτημα. Θα πρέπει να συγκεντρώνει όλες τις ερωτήσεις και να προσθέτει τυχόν πληροφορίες που λείπουν.

Instruction:

- explain the method and your and their role, why you want to discuss this subject, and what

your aim is.

- invite them actively to come with their knowledge and experience

50

Οδηγίες:

- Εξηγούμε στους συμμετέχοντες τη μέθοδο και τον ρόλο τους. Αιτιολογούμε γιατί θέλουμε να

συζητήσουμε αυτό το ζήτημα και ποιος είναι ο στόχος μας.

- Τους καλούμε να ανακαλέσουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους.

- Περιγράφουμε με σαφή τρόπο το θέμα.

- Θέτουμε στην ομάδα μια ανοιχτή ερώτηση (στον πίνακα παρουσιάσεων) (για παράδειγμα: «Ποιος ξέρει τι σημαίνει η λέξη ‘’πατριαρχία’’;»

- Αφήνουμε τους συμμετέχοντες να γράψει ο καθένας αυτό που πιστεύει. Αλλιώς, μπορούμε να

ρωτήσουμε όλους τους συμμετέχοντες με τη σειρά και να σημειώσουμε όλες τις απαντήσεις στον πίνακα.

- Είναι σημαντικό να μην κάνουμε καμία αλλαγή ούτε στις «καλές» ούτε στις «κακές» απαντήσεις.

- Ο ρυθμός και η ταχύτητα που δίνονται οι απαντήσεις πρέπει να είναι αρκετά γρήγορος, για να έχουν όλοι τον χρόνο να μιλήσουν.

- Μπορεί κανείς να γελάσει ή να παραλείψει να απαντήσει.

- Πρέπει να απαντήσουν περισσότερα από ένα άτομα, για να έχουμε πιο σαφείς και ολοκληρωμένες πληροφορίες.

- Θέτουμε νέες ερωτήσεις για να λάβουμε όσο πιο σαφείς απαντήσεις γίνεται.

- Γράφουμε μερικές λέξεις κλειδιά στον πίνακα.

- Ο εκπαιδευτής θέτει περισσότερες ανοιχτές ερωτήσεις στην ομάδα και προσκαλεί και παρακινεί τα άτομα να μοιραστούν τις γνώσεις τους.

- Αναφέρουμε συχνά συμπεράσματα καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέτασης.

- Προσθέτουμε πληροφορίες που τυχόν λείπουν.

- Όταν δεν προκύπτουν νέες πληροφορίες, ο εκπαιδευτής πρέπει να δώσει μια εξήγηση για αυτό και να παρουσιάσει ένα συμπέρασμα.

- Ο εκπαιδευτής πρέπει να αναφέρει νέες πληροφορίες που να σχετίζονται με την πρώτη ερώτηση.

51

ΑΣΚΗΣΗ 4:3

Δραστηριότητα: Πυραμίδα σεβασμού

Στόχος: Να επιτευχθεί μια βαθύτερη γνώση σχετικά με τις παραδοσιακές πατριαρχικές οικογενειακές

δομές και τις επιρροές του φύλου, της ηλικίας και της μητρικής ενάντια στην πατρική θέσης εξουσίας. Να αποκτηθεί περισσότερη γνώση σχετικά με τις πιθανές αιτίες σύγκρουσης. Για παράδειγμα: σύζυγοι που έρχονται από το εξωτερικό.

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: μέτριο, ο εκπαιδευτής πρέπει να διαθέτει την απαραίτητη

γνώση σχετικά με τις παραδοσιακές δομές, και να έχει εμπειρία και γνώση των συνεπειών που έχουν

αυτές οι δομές στις οικογενειακές συγκρούσεις. (Εάν αυτή η άσκηση χρησιμοποιείται ως ένα αφηρημένο μοντέλο χωρίς να γίνεται αναφορά σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, ο εκπαιδευτής πρέπει να κάνει σαφές ότι αυτό είναι ένα μοντέλο από το οποίο κάθε οικογένεια μπορεί να διαφέρει σε ένα ορισμένο βαθμό. Είναι σημαντικό να εστιάσει στο γεγονός ότι ο χρόνος και η μετανάστευση μπορούν να κάνουν τις οικογένειες να αλλάξουν).

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε, ειδικότερα απευθύνεται σε δασκάλους, αστυνομικούς, κοινωνικούς λειτουργούς.

Διάρκεια: 25 λεπτά

Μέγεθος της ομάδας: 5-30 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: μικρά αυτοκόλλητα χάρτινα πινακάκια που μπορούν να ομαδοποιηθούν και να

τοποθετηθούν σε ένα τοίχο ή πίνακα, όπου όλοι μπορούν να τα δουν. Κάθε χάρτινο πινακάκι αντιπροσωπεύει ένα μέλος της οικογένειας και αναφέρει την ηλικία του. Πρέπει να υπάρχουν δύο

διαφορετικά χρώματα για να ξεχωρίζουν τους άντρες από τις γυναίκες. Πρέπει να παρουσιαστούν τρείς

γενιές.

Πιθανές επιλογές: κορίτσι (18), μεγαλύτερος αδερφός (21), μικρότερος αδερφός (10), μικρότερη

αδερφή (6), σύζυγος του μεγαλύτερου αδερφού (19), μητέρα (38), πατέρας (40), μεγαλύτερος αδερφός

ή πατέρας (46), πατέρας του πατέρα (70), μητέρα του πατέρα (62), πατέρας της μητέρας (65), μητέρα της μητέρας (57)

Μπορούμε να το προσαρμόσουμε το μοντέλο αυτό σε πραγματικές περιπτώσεις που θέλουμε να συζητήσουμε και να προσθέσουμε περισσότερα ή άλλα άτομα.

Χρησιμεύει: για όλες τις περιπτώσεις που είναι απαραίτητη η επιπλέον γνώση σχετικά με τις οικογενειακές δομές.

Ρόλος του συντονιστή/ εκπαιδευτή: βλ. παρακάτω

52

Οδηγίες: Ζητάμε από ένα μέλος της ομάδας να ομαδοποιήσει τα χάρτινα πινακάκια σύμφωνα με το παρακάτω γενεόγραμμα: οι παππούδες σε μια γραμμή, από κάτω τους ο πατέρας, η μητέρα, ο θείος κτλ., και από κάτω από αυτούς τα παιδιά τους και η νύφη τους.

Ζητάμε από την ομάδα να κάνει ορισμένες προτάσεις για να αλλάξει αυτή η δομή, σύμφωνα με τους παραδοσιακούς πατριαρχικούς κανόνες, σε μια πυραμίδα σεβασμού:

Ποιος μπορεί να δώσει εντολές σε ποιόν; Ποιος οφείλει να υπακούσει;

Περιμένουμε να ολοκληρωθεί η εικόνα, έπειτα κάνουμε διάφορα σχόλια εν τέλει μεταφέρουμε τα

πινακάκια σε πιο σωστές θέσεις. Εξηγούμε τους τρεις παράγοντες που επηρεάζουν: το φύλο, η ηλικία

και η κυριαρχία της επιρροής της πατρικής θέσης έναντι στην μητρική.

Παρατήρηση: Το παρακάτω σχήμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια από τις διάφορες επιλογές

αναφοράς, μετά το πέρας της άσκησης και της συζήτησης.

Οικογένεια – ιεραρχία:

Μέσα στη δομή της οικογένειας, στις παραδοσιακές πατριαρχικές κοινότητες (για παράδειγμα στην Τουρκία), είναι ξεκάθαρη μια ιεραρχία εξουσίας: ο πατέρας είναι ο πιο ισχυρός και όλα τα αρσενικά μέλη της οικογένειας είναι πιο σημαντικά από τα θηλυκά. Ακόμα και οι (ανύπαντροι) γιοί βρίσκονται πιο ψηλά ιεραρχικά από την μητέρα τους. Για αυτό το λόγο, σε ορισμένες περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής, οι γιοί μπορούν να ελέγξουν ή ακόμα και να σκοτώσουν τη μητέρα τους. Μόνο τα αγόρια που είναι μικρότερα από 12 ετών, βρίσκονται χαμηλότερα ιεραρχικά από τη μητέρα. Το άλλο πολύ βασικό στοιχείο είναι η ηλικία: όσο μεγαλύτερος είναι κάποιος, τόσο πιο ισχυρός είναι. Όλοι πρέπει να δείχνουν σεβασμό στις μεγαλύτερες γενιές (ιδιαίτερα στους άντρες). Τα προβλήματα που συνήθως οδηγούν σε περιστατικά βίας δια λόγους τιμής, συχνά αποτελούν διαμάχες μεταξύ γενεών.

53

Οικογενειακή Ιεραρχία στην παραδοσιακή τουρκική πατριαρχική κοινότητα

Α. H. Nauta – ειδικός τουρκολόγος

54

Εγκλήματα Τιμής

Στα εγκλήματα τιμής, οι δολοφονίες κατά των κοριτσιών και των γυναικών για

πραγματικά ή υποτιθέμενα σεξουαλικά και κοινωνικά παραπτώματα για την

προστασία της τιμής της οικογένειας, λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια της αντρικής

κυριαρχίας και της κυριαρχίας του άγραφου κανόνα της αντρικής ετεροφυλοφιλίας.

Προέρχονται από την επιθυμία ελέγχου των σεξουαλικών και κοινωνικών επιλογών

των γυναικών: ο έλεγχος της σεξουαλικότητας των γυναικών, των γκέι και των λεσβιών.

Η παράδοση αυτή ξεκίνησε από αγροτικούς πληθυσμούς φυλών, στις οποίες στα

αρχαία χρόνια δεν υπήρχε δημόσιο δικαστικό σύστημα. Οι οικογένειες και οι κοινότητες

είχαν τα δικά τους συστήματα ανάλογα με τη φυλή τους, και τις δικές τους δικαστικές

αποφάσεις και τιμωρίες για περιπτώσεις που, παραδείγματος χάρη, ένα κορίτσι έχανε

την παρθενία του εκτός γάμου ή μια γυναίκα διέπραττε μοιχεία. Πολλές μάλιστα

κοινότητες εμμένουν ακόμα σε αυτές τις παλιές παραδόσεις.

Το ζήτημα της τιμής είναι σημαντικό από την άποψη της ενσωμάτωσης ενός ατόμου

σε μια ομάδα, καθώς η αποτυχία οδηγεί στην ατίμωση και στην απώλεια της θέσης

του ατόμου. Σε μερικές κοινωνίες, η αποτυχία οδηγεί ακόμα και στην απώλεια της

αρρενωπότητας. Τα εγκλήματα τιμής αντιπροσωπεύουν την συλλογική ταυτότητα και

δράση, που έχει συνέπειες στη δημόσια φήμη όλων των ατόμων που συμμετέχουν.

Ενσωματώνεται στους ισχύοντες νόμους και στις αξίες που διέπουν τις σχέσεις

ανάμεσα στα άτομα της ομάδας αυτής. Αυτή η κανονικότητα και η συλλογική κοινή

αντίληψη για τα εγκλήματα τιμής είναι που κάνουν τόσο πολύπλοκη και δύσκολη την

αλλαγή.

Η πρόκληση σε όλη τη διαδικασία αντιμετώπισης των εγκλημάτων τιμής είναι η αλλαγή

της αντίληψης που ήθελε τις γυναίκες ιδιοκτησία των αντρών χωρίς δικαιώματα, στη

σημερινή αντίληψη που τις θέλει να είναι ίσες με τους άντρες. Κατά τη διάρκεια

ένοπλων συγκρούσεων η κοινότητα κινδυνεύει. Η λεκτική και δημόσια αποκτήνωση ή

δυσφήμηση μιας ομάδας, θα πρέπει να αποτελεί προειδοποίηση για πιθανά επικείμενα

εγκλήματα. Ίδιες είναι και οι περιπτώσεις των δολοφονιών για λόγους τιμής και της

ενδοοικογενειακής βίας. Για παράδειγμα, στο ιρακινό Κουρδιστάν, μετά τον πόλεμο

του 1990 εμφανίστηκαν πολλοί περισσότεροι φόνοι για λόγους τιμής από ότι στο

ιρανικό Κουρδιστάν. Στο Ιράκ, μετά την αμερικανική εισβολή το 2003 υπήρχε επίσης

μια αύξηση στη βία δια λόγους τιμής. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, κατά τη διάρκεια και

μετά των εμφύλιο πόλεμο έκαναν την εμφάνισή τους πολλά κρούσματα

ενδοοικογενειακής βίας.

55

https://s-media-cache-

ak0.pinimg.com/originals/5f/f8/22/5ff822007d72f6fee9c76e46fd9f924c.png

56

Άσκηση 4:4

Δραστηριότητα : Δομές εξουσίας και βία δια λόγους τιμής

Στόχος:

• να θέσει τη βία δια λόγους τιμής σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο βίας κατά των γυναικών

• να εντοπίσει ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στην ενδοοικογενειακή βία και στη βία δια λόγους τιμής

• να διευκολύνει την ομαδική μάθηση

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: υψηλό, ο εκπαιδευτής πρέπει να γνωρίζει πως να σκέφτεται και να συζητά, να εξηγεί τις πληροφορίες, δίνοντας παραδείγματα.

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε (πολιτικοί σύμβουλοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ειδικοί για τη μετανάστευση κτλ. )

Διάρκεια: 40 – 50 λεπτά, Εισαγωγή: 15 λεπτά, Συζήτηση σε 3 ομάδες: 20- 25 λεπτά, ολομέλεια: 10 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 10, δεν υπάρχει μέγιστο. Όταν είναι μια μικρή ομάδα δεν χρειάζεται να

χωριστεί σε ομάδα των τριών.

Απαιτούμενο υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων

Χρησιμεύει: όταν παρατηρούμε ότι μια ομάδα θεωρεί ότι η βία δια λόγους τιμής είναι ένα τυπικό

πρόβλημα των μεταναστών ή των μουσουλμάνων, ή όταν θεωρεί ότι είναι ένα «εξωτικό» πρόβλημα.

Ρόλος του εκπαιδευτή: να δώσει μια σαφή, σύντομη διάλεξη πάνω στο ζήτημα. Να δώσει σαφείς

οδηγίες για τη συζήτηση, να κρατάει χρόνο και να επιβλέπει τις 4 φάσεις της συζήτησης. Δεν

συμμετέχει ενεργά στη συζήτηση, αλλά επιβλέπει και τις τρεις ομάδες για να σιγουρευτεί ότι όλοι συμμετέχουν. Ο εκπαιδευτής είναι ο συντονιστής της συζήτησης στην ολομέλεια.

Οδηγίες :

• Διαμορφώνουμε έτσι το δωμάτιο ώστε να μπορούν όλοι οι συμμετέχοντες να βλέπουν ο ένας τον άλλο.

• Κάνουμε μια μικρή εισαγωγή στο θέμα για 10-15 λεπτά. Μετά τους καλούμε να συμμετέχουν σε μια συζήτηση.

57

• Χωρίζουμε την ομάδα σε τρεις μικρότερες ομάδες. Τις βάζουμε να καθίσουν σε διαφορετικά σημεία μέσα στο δωμάτιο. Εάν είναι δυνατό τις βάζουμε να καθίσουν στις γωνίες του ίδιου δωματίου.

Δίνουμε σε κάθε ομάδα ένα πίνακα παρουσιάσεων και μερικά μολύβια.

• Κάνουμε μια δήλωση (βλ. παρακάτω) την οποία θέλουμε οι ομάδες να συζητήσουν και στο τέλος να ακούσουμε αντιδράσεις κάθε ομάδας.

• Χωρίζουμε τη συζήτηση σε 4 φάσεις (συνολική διάρκεια 20-25 λεπτά). Βεβαιωνόμαστε ότι αυτές οι φάσεις έχουν σαφή αρχή και τέλος, και ότι οι πληροφορίες και οι ερωτήσεις που τίθενται σε κάθε φάση είναι ανάλογες.

• Πρώτη φάση: ζητάμε από κάθε ομάδα να εξερευνήσει το θέμα

• Δεύτερη φάση: να αναλύσει το θέμα

• Τρίτη φάση: να βρει εναλλακτικές

• Τέταρτη φάση: να λάβει μια απόφαση

• Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να ακούνε ο ένας τον άλλο και να μην διακόπτουν. Όλοι οι συμμετέχοντες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους.

• Πρέπει να σέβονται ο ένας τον άλλο και τις διαφορετικές απόψεις

• Διαβεβαιώνουμε τους συμμετέχοντες ότι αυτό είναι ένα ασφαλές περιβάλλον, στο οποίο μπορούν

να που ότι σκέφτονται σχετικά με το ζήτημα, χωρίς φόβο.

• Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να μιλήσει ο καθένας για 2 λεπτά σε κάθε φάση

• Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, κάθε ομάδα πρέπει να σημειώνει μερικές λέξεις κλειδιά της συζήτησης στον πίνακα

• Καλούμε και τις τρεις ομάδες να συμμετάσχουν στην ολομέλεια (10 λεπτά).

• Ζητάμε από την κάθε ομάδα να μοιραστεί τις πληροφορίες που προέκυψαν από τη συζήτηση

• Δίνουμε μερικές παραπάνω πληροφορίες πάνω στο θέμα εάν χρειαστεί. (βλ. το παρακάτω κείμενο:

«Μερικές σκέψεις σχετικά με τις ομοιότητες και τις διαφορές της ενδοοικογενειακής βίας και της βίας δια λόγους τιμής»).

58

Δήλωση:

• Η καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής είναι παρόμοια με αυτή της ενδοοικογενειακής βίας

• Η καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής είναι εντελώς διαφορετική από αυτή της

ενδοοικογενειακής βίας

Ερώτηση:

• Τι μαθαίνουμε από την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας που μπορεί να μας φανεί

χρήσιμο στην καταπολέμησης της βίας δια λόγους τιμής;

59

Διαφορές ανάμεσα στην Ενδοοικογενειακή Βία και στη βία δια λόγους τιμής

Η βία δια λόγους τιμής προκαλείται από μια μεγάλη οικογένεια και από μια διευρυμένη

οικογενειακή ομάδα, και πολλές φορές ενθαρρύνεται και επικροτείται από τον

περίγυρο. Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα προσωπικό είδος βίας κυρίως από έναν

άντρα προς τη σύζυγό του, ή από ένα γονιό προς το παιδί του και αντίστροφα. Τα

περιστατικά αυτά συνήθως αποδοκιμάζονται από τους φίλους, τους συγγενείς και την

κοινωνία γενικότερα, η οποία είναι διατεθειμένη να βοηθήσει να αντιμετωπιστεί αυτού

του είδους η βία.

Μια γυναίκα που απειλείται με φόνο από τον (πρώην) σύζυγό της για θέματα τιμής,

βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από ότι η «δυτική αδελφή» της που απειλείται

με θάνατο από τον σύντροφό της. Αυτό συμβαίνει γιατί στην πρώτη περίπτωση, τα

μέλη όλης της οικογένειας ή της κοινότητας θα την αναζητήσουν και θα βοηθήσουν τον

πρώην σύζυγο, ακόμα και τα μέλη της ίδιας της της οικογένειας. Το φαίνεσθαι είναι

που έχει σημασία σε αυτές τις κοινωνίες. Οι φήμες μπορεί να είναι αρκετές για να

υποβληθεί μια γυναίκα σε βία δια λόγους τιμής.

Ένα έγκλημα τιμής αντιπροσωπεύει την συλλογική ταυτότητα και δράση και έχει

συνέπειες στην δημόσια φήμη όλων των ατόμων που συμμετέχουν. Στην

ενδοοικογενειακή βία, πρόκειται για περιστατικά συζυγικής βίας, αδελφικής βίας ή

πατρικής βίας λόγω προσωπικής υπερηφάνειας και αίσθησης έλλειψης σεβασμού από

τους φίλους και το περίγυρο. Δεν είχε ωστόσο καμία σχέση με την οικογενειακή

υπερηφάνεια, ενώ η υπόλοιπη οικογένεια δεν ενθαρρύνει αυτή τη συμπεριφορά.

Ακόμα και όταν μια γυναίκα αποφασίσει να φύγει για να γλυτώσει τη βία ή ακόμα και

ένα πιθανό θάνατο για λόγους τιμής, η απειλή θα παραμένει για χρόνια. Η οικογένεια

θα εξακολουθεί να την αναζητά και μπορεί να περιμένει δεκαετίες για να βρει την

ευκαιρία να διαπράξει το έγκλημα. Στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, αν και ο

πρώην σύζυγος μπορεί να είναι εξίσου επίμονος, είναι πιο πιθανό να σταματήσει να

κυνηγάει την πρώην σύντροφό του, όταν βρει νέα. Αυτό πολύ σπάνια συμβαίνει σε

περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής.

Η βία δια λόγους τιμής αποτελεί περισσότερο μια συγκεκριμένη πολιτισμική μορφή

βίας ενάντια στις γυναίκες, ενώ δεν εμφανίζονται σε όλους του πολιτισμούς. Η

ενδοοικογενειακή βία από την άλλη είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο.

60

Η βία δια λόγους τιμής ενσωματώνεται στους ισχύοντες άγραφους νόμους και στις

αξίες που διέπουν τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας. Αυτή η

κανονικότητα και η κοινή αντίληψη για τα εγκλήματα τιμής, είναι που κάνει τόσο

πολύπλοκη και δύσκολη την αλλαγή. Η αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας είναι

εξίσου πολύ δύσκολη. Ωστόσο, αυτή η αντιμετώπιση γίνεται σε προσωπικό επίπεδο.

Πολλές φορές έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το εάν ένα άτομο θα γίνει βίαιο, εξαρτάται

ως ένα βαθμό από το προσωπικό ιστορικό του. Είναι παρόλα αυτά πιθανό να σπάσει

αυτός ο κύκλος βίας με την κατάλληλη θεραπεία.

Υπάρχει η πιθανότητα μια γυναίκα να δολοφονηθεί για λόγους τιμής, χωρίς να έχει

ποτέ της βιώσει ενδοοικογενειακή βία. Οι γυναίκες που προέρχονται από πολιτισμούς

που δεν ακολουθούν τον κώδικα τιμής, συχνά γίνονται για μεγάλο διάστημα θύματα

ενδοοικογενειακής κακοποίησης, πριν δολοφονηθούν.

Κυρίως η αστυνομία και η έννομη τάξη οφείλουν να προσεγγίσουν την βία δια λόγους

τιμής με διαφορετικό τρόπο, καθώς έρχονται αντιμέτωπες με πολλούς διαφορετικούς

δράστες.

Ομοιότητες ανάμεσα στην Ενδοοικογενειακή Βία και στη βία δια λόγους τιμής

Η ενδοοικογενειακή βία και η βία δια λόγους τιμής έχουν και οι δύο τις ρίζες τους στο

πατριαρχικό σύστημα που καταπιέζει και καταστέλλει τις γυναίκες.

Και οι δύο τύποι βίας βρίσκονται σε έξαρση σε περιόδους πολέμου, σε μεταπολεμικές

περιόδους, ή όταν εμφανίζονται αρνητικές εξωτερικές επιρροές ενάντια στην κοινότητα

ή την κοινωνία, όπως για παράδειγμα η τρομοκρατία και η Ισλαμοφοβία. Συχνά η

θρησκεία χρησιμοποιείται ως πρόφαση ή δικαιολογία για αυτά τα είδη βίας.

Παρόμοιες πρακτικές μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση αυτών των

ειδών βίας: είναι απαραίτητο να εργαστούμε σε διεπιστημονικό, τοπικό, εθνικό και

διεθνές επίπεδο προκειμένου να παρέχουμε υπηρεσίες στα θύματα και στα πιθανά

θύματα. Είναι σημαντικό να εργαστούμε σε κοινοτικό και οικογενειακό επίπεδο, για να

αλλάξουμε τη νοοτροπία και να σπάσουμε τη σιωπή που διέπει την βία δια λόγους

τιμής και να τη θέσουμε ως ζήτημα προς συζήτηση. Σε ατομικό επίπεδο τώρα, πρέπει

να ενθαρρύνουμε τις κορίτσια, τις γυναίκες αλλά και τους άντρες οι οποίοι τάσσονται

ενάντια στα πατριαρχικά συστήματα.

61

ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΑΞΙΕΣ, ΚΑΙ ΑΓΡΑΦΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ Ο πολιτισμός είναι μια ρευστή οντότητα, που αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου και

ανάλογα με τις συνθήκες και το περιβάλλον. Εμβαπτιζόμαστε στους πολιτισμικούς

κανόνες και τις αξίες των κοινωνιών μας και του κοινωνικού και πολιτισμικού

περιβάλλοντος, πολλές φορές υποσυνείδητα από πολύ μικρή ηλικία.

Είναι σημαντικό να αναρωτιόμαστε και να σκεφτόμαστε πως δημιουργήθηκαν αυτοί οι

κανόνες και οι αξίες, και έτσι να οδηγούμαστε ίσως σε μια νέα οπτική.

Πολιτισμοί «Ο πολιτισμός πρέπει να θεωρηθεί ως ένας χώρος αγώνα πάνω σε διαφορετικές απόψεις και πολιτικά προγράμματα» (Brah, 1994) Ο ορισμός της λέξης «πολιτισμός» είναι δύσκολος, καθώς πρόκειται για μια πολύ

πολύπλοκη έννοια. Παρόλα αυτά, ο πολιτισμός θα πρέπει να γίνει αντιληπτός ως «ένα

σύνολο κοινών πιστεύω, αξιών, εθίμων, συμπεριφορών και αντικειμένων που

χρησιμοποιούν τα μέλη μιας κοινωνίας για να αντιμετωπίσουν τον κόσμο τους και ο

ένας τον άλλο, και τα οποία μεταφέρονται από γενιά σε γενιά μέσω της εκπαίδευσης»

6. Ωστόσο, υπάρχουν πάρα πολλοί ορισμοί για το τι είναι πολιτισμός.

Αν και ο παραπάνω ορισμός υποδηλώνει ότι ο πολιτισμός διατηρείται από γενιά σε

γενιά μέσα από την εκπαίδευση, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και κάτι στατικό. Αντίθετα,

θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι πολιτισμοί είναι διαδικασίες που συνεχώς

αλλάζουν. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί έρχονται σε επαφή, αλληλεπιδρούν,

αναμειγνύονται και μεταβάλλονται. Οι πολιτισμοί αλλάζουν με την μετανάστευση, την

τεχνολογία, τον τουρισμό και την κοινωνική ανάπτυξη. Οι πολιτισμοί προσαρμόζονται

στο περιβάλλον, ενώ τα πρότυπα της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας, που σε

πολλές περιπτώσεις βρίσκονται στο κέντρο των περισσότερων πολιτισμών,

μεταβάλλονται εξίσου.

Ο πολιτισμός που διέπει την έννοια της τιμής και του τι είναι έντιμο αποτελούσε μέρος

τόσο της γαλλικής όσο και της ιταλικής νομοθεσίας μέχρι το 1970. Για παράδειγμα, η

τιμή ως ελαφρυντικό για την βία και τις δολοφονίες.

6 Fred Plog, Daniel G. Bates. Cultural anthropology. Page 7

62

Μια μάχη των πολιτισμών Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Μια μεγάλη

μερίδα ανθρώπων μετακινείται σε ολόκληρο τον κόσμο, και συνεπώς, προσαρμόζεται

σε διαφορετικούς πολιτισμούς ζώντας έτσι ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικούς

πολιτισμούς. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει ινδική καταγωγή αλλά ζει στην

Αγγλία, ίσως αισθάνεται Ινδός όταν βρίσκεται με την οικογένειά του, αλλά εύκολα

μπορεί να προσαρμοστεί στον βρετανικό πολιτισμό στη δουλειά, στο σχολείο κτλ.

Πολλοί κυρίως νέοι άνθρωποι σήμερα ζούνε μεταξύ ή μέσα σε δύο διαφορετικούς

πολιτισμούς, όπως μας δείχνει και το παραπάνω παράδειγμα. Αυτό μπορεί να

εμπλουτίζει τα άτομα με εμπειρίες, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να γίνει και αντιφατικό. Η

άλλη όψη της συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, είναι η σύγκρουση ανάμεσα στις

αξίες και στους κανόνες που συνδέονται με την έννοια του πολιτισμού. Οι άνθρωποι,

ανάλογα με το νέο περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται, μπορούν είτε να αποδεχτούν

αλλά και να διστάσουν όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις νέες παραδόσεις. Μια τάση

που ακολουθούν πολλά άτομα που μετακομίζουν ή που αναγκάζονται να

μετακομίσουν στο εξωτερικό, είναι να διατηρούν ή μερικές φορές και να ενδυναμώνουν

τις παραδόσεις που συνδέονται με τη χώρα καταγωγής τους. Η σουηδική για

παράδειγμα κοινότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία αποτελείται από τους

απογόνους των Σουηδών που μετανάστευσαν στα τέλη του 19ου αιώνα, συνήθως είναι

«περισσότερο Σουηδοί» από τους Σουηδούς που βρίσκονται στην Σουηδία, σε

επίπεδο παραδόσεων και γλώσσας. Το ίδιο ισχύει και για μερικές ομάδες εθνικών

μειονοτήτων στην Ευρώπη, οι οποίες είναι σήμερα πιο παραδοσιακές και συντηρητικές

από τις κοινότητες από τις οποίες προήλθαν στις χώρες καταγωγής τους.

63

Ορισμοί του «πολιτισμού»

http://www.tamu.edu/classes/cosc/choudhury/culture.html

64

Πολιτισμικές διαφορές

Οι άγραφοι κανόνες και οι αξίες διαφέρουν για κάθε άτομο ανάλογα με την κοινωνική

σφαίρα στην οποία ανήκει – οικογένεια, φίλοι, εργασία κτλ. Οι αξίες και οι κανόνες

μπορούν άλλοτε να προσδιορίζονται από το άτομο και άλλοτε από την ομάδα. Όταν

οι κανόνες και οι αξίες προσδιορίζονται από την ομάδα, είναι πιο δύσκολο να

αλλάξουν.

Αντί να επιτεθεί κανείς σε ένα φαινόμενο που φαίνεται να είναι «λάθος», είναι

σημαντικό να γνωρίζει τη φύση των πολιτισμικών διαφορών ανάμεσα στις κοινωνίες,

τις ρίζες τους και τις συνέπειές τους. Η διαπραγμάτευση έχει μεγαλύτερες πιθανότητες

να επιτύχει όταν τα δύο μέρη που συμμετέχουν σε αυτή κατανοούν τους λόγους για

τους οποίους διαφέρουν οι απόψεις τους.

65

Άσκηση 5:1

Δραστηριότητα: Πολιτισμικές διαφορές

Στόχος:

• να αποτρέψει τα στερεότυπα

• να πληροφορήσει την ομάδα ότι η γνώση πάνω στα ζητήματα πολιτισμικών διαφορών στο πλαίσιο

της βία δια λόγους τιμής, είναι απαραίτητη για τους ειδικούς του χώρου

• να βοηθήσει τα άτομα να αντιμετωπίζουν τις πολιτισμικές διαφορές χωρίς διακρίσεις

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: ο εκπαιδευτής πρέπει να γνωρίζει πως να σκέφτεται και να

συζητά, να έχει την ικανότητα να εξηγεί τις πληροφορίες και να δίνει παραδείγματα

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε (πολιτικοί σύμβουλοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ειδικοί σε

θέματα μετανάστευσης κτλ.).

Διάρκεια: 15 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: δεν υπάρχει περιορισμός, καθώς πρόκειται για διάλεξη

Υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων ή διαφάνειες

Χρησιμεύει:

• ως εισαγωγή σε συζητήσεις σχετικά με τις πολιτισμικές διαφορές

• για να αποτρέψει τις επικριτικές απόψεις απέναντι στους ξένους πολιτισμούς

• για να δημιουργήσει ένα «ασφαλές περιβάλλον» που θα κάνει αποδεκτές τις διαφορές μέσα σε μια

ομάδα

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να δώσει μια σύντομη διάλεξη πάνω στο ζήτημα

66

Οδηγίες:

Διαμορφώνουμε έτσι το δωμάτιο ώστε να μπορούν οι συμμετέχοντες να βλέπουν ο ένας τον άλλο.

Κάνουμε την εισαγωγή. Για παράδειγμα:

Μέσοι όροι

Γενικά οι Ιάπωνες είναι πιο κοντοί από τους Σουηδούς αλλά υπάρχουν και Ιάπωνες που είναι πιο ψηλοί από ορισμένους Σουηδούς: όταν μιλάμε για πολιτισμικές διαφορές, αναφερόμαστε πάντα σε μέσους όρους.

Ο ρόλος της απόστασης

Εάν ρωτήσεις ένα Γάλλο: «Τι πιστεύεις για τον αμερικανικό πολιτισμό;», το πιο πιθανό είναι να απαντήσει ότι οι Αμερικάνοι είναι «θορυβώδεις, αφελείς, επιθετικοί, εργασιομανείς». Ωστόσο εάν θέσεις την ίδια ερώτηση σε έναν Αμερικάνο, θα απαντήσει: «Αναφέρεσαι στην ανατολική ή στη δυτική πλευρά των ΗΠΑ;». Ένας Ολλανδός ποιητής είπες κάποτε: «Από το φεγγάρι, όλοι οι άνθρωποι φαίνονται ίδιοι». Όσο πιο «μακριά» αισθάνεται κανείς από ένα διαφορετικό πολιτισμό, τόσο πιο μεγάλες θεωρεί ότι είναι οι διαφορές. Μπορούμε να θέσουμε στην ομάδα την ερώτηση «Ποιο είναι το χαρακτηριστικό του αμερικανικού/ γαλλικού/ αραβικού/ κτλ. Πολιτισμού;» και να συζητήσουμε πάνω σε αυτό.

67

Όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από τον πολιτισμό ή την εθνικότητα τους, πρώτα και

κύρια επιθυμούν να έχουν στέγη, φαγητό, αγάπη, υγεία και ειρήνη για τους ίδιους και

για τους ανθρώπους που αγαπούν.

Το επόμενο διάγραμμα παρουσιάζει ένα άτομο, που αποτελείται από ατομικά, ομαδικά

και βιολογικά χαρακτηριστικά.

Οι άνθρωποι μπορούν να γεννήσουν και να αναθρέψουν παιδιά, ανεξάρτητα από την

ομάδα στην οποία ανήκουν, δεδομένου ότι όλοι ανήκουμε στο ίδιο είδος. Είναι

σημαντικό να σημειωθεί ότι μερικοί άνθρωποι ίσως διαφωνήσουν με αυτή την άποψη

εξαιτίας της πίστης του. Ίσως πιστεύουν ότι είναι το πεπρωμένο τους να ανήκουν σε

μια ομάδα και αυτό βρίσκεται στα χέρια του Θεού. Αυτοί θα προτιμήσουν να θέσουν

αυτά τα «χαρακτηριστικά» στην βάση του τριγώνου.

Πολιτισμικές ομοιότητες και διαφορές Η επικοινωνία σε περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής ίσως είναι ευκολότερη εάν το

άτομο είναι ικανό να συνδεθεί με τις συνθήκες και τις καταστάσεις. Για παράδειγμα,

ένας πατέρας από το Πακιστάν που πηγαίνει στην αστυνομία επειδή η κόρη του έχει

επαφή με έναν μεγαλύτερο άντρα, ίσως θεωρείται ότι είναι ένας τυπικός πατριαρχικός

άντρας. Ωστόσο, οι περισσότεροι γονείς ίσως να ανησυχούν για τις σχέσεις του

νεότερου γιού τους ή κόρης τους με έναν νεότερο άντρα ή γυναίκα. Ακόμα και εάν ο

τρόπος που αντιδρούν τα άτομα διαφέρουν, τα συναισθήματα είναι τα ίδια.

68

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε και να αποδεχτούμε ότι η κατανόηση είναι κάτι

διαφορετικό από την αποδοχή. Η κατανόηση των συναισθημάτων ενός πατέρα που

δολοφόνησε την κόρη του επειδή παραβίασε την τιμή της οικογένειας, ίσως είναι κάτι

δύσκολο για τους ειδικούς στη Δύση. Ο πατέρας θα πρέπει να ήταν πολύ

απεγνωσμένος για να δολοφονήσει την ίδια τη σάρκα και το αίμα του. Μια αντίστοιχη

απόγνωση ίσως βιώνει στην Δύση ένας άνθρωπος που έχει κατηγορηθεί για παιδική

κακοποίηση ή παιδοφιλία. Τι θα συμβεί στην κοινωνική ζωή ενός ανθρώπου που είναι

ύποπτος για τον βιασμό ενός παιδιού; Το ίδιο ακριβώς που συνέβη και στην κοινωνική

ζωή εκείνου του πατέρα και της οικογένειάς του.

Η κατανόηση των συναισθημάτων δεν συνεπάγεται και αποδοχή τους, παρόλα αυτά η

κατανόηση μπορεί να καταστήσει την επικοινωνία ευκολότερη και να συμβάλει στην

διαχείριση της κατάστασης με επαγγελματικό τρόπο.

• Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι το να συζητάμε για διαφορετικούς

πολιτισμούς μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία στερεοτύπων.

• Να διατηρούμε το μυαλό μας πάντα ανοιχτό.

69

• Οι περισσότεροι πολιτισμοί έχουν κοινές αξίες και σταθερές, καθώς όλοι οι

άνθρωποι επιθυμούν γενικά τα ίδια πράγματα στην ζωή τους και είναι βιολογικά

ίδιοι.

• Η κατανόηση των πολιτισμικών διαφορών βοηθά τους ειδικούς να χειριστούν

τις περιπτώσεις της βίας δια λόγους τιμής.

70

Άσκηση 5:2

Δραστηριότητα: Νόμος και φιλία

Στόχος:

• Να δείξουμε το πως νιώθουν οι άνθρωποι ανά τον κόσμο, για τις σχέσεις και το νόμο και να

δείξουμε ότι οι ορισμοί της έννοια «αλήθεια» μπορεί να διαφέρουν.

• Να ενημερώσουμε τις ομάδες ότι τα πιστεύω των ανθρώπων για τις σχέσεις, το νόμο και την

αλήθεια, επηρεάζουν την επικοινωνία στις περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής.

Επίπεδο δυσκολίας/ πολυπλοκότητας: χαμηλό, ο εκπαιδευτής πρέπει να μπορεί να σκεφτεί και να

συζητήσει, να εξηγήσει τις πληροφορίες που δίνονται και να δώσει παραδείγματα.

Ομάδα- στόχος: αστυνομικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ειδικοί για θέματα μετανάστευσης

κτλ.

Διάρκεια: 7 λεπτά

Εισαγωγή 2 λεπτά

Συζήτηση 5 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το πολύ 10 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: λίστα αποτελεσμάτων (διαφάνειες, πίνακας παρουσιάσεων)

Χρήσιμη για:

• να σπάσει τον πάγο και να παρακινήσει τα άτομα της ομάδας να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους

κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης

• να παρακινήσει την ομάδα να αναλογιστεί τα δικά της πολιτισμικά πιστεύω

• να ενισχύσει την κατανόηση για τους διαφορετικούς πολιτισμούς

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να δώσει μια σύντομη διάλεξη για το θέμα. Να δώσει σαφείς οδηγίες για

τη συζήτηση. Να ζητήσει ή να δώσει ο ίδιος παραδείγματα για τις διαφορετικές προσεγγίσεις των

σχέσεων και του νόμου που μπορεί να προκύψουν στην επικοινωνία εντός των περιπτώσεων βίας

δια λόγους τιμής.

71

Οδηγίες :

• Διαμορφώνουμε το δωμάτιο έτσι ώστε όλοι οι συμμετέχοντες να μπορούν αν βλέπουν ο

ένας τον άλλο.

• Κάνουμε την παρακάτω σύντομη εισαγωγή:

Φαντάσου ότι βρίσκεσαι στο αυτοκίνητο με τον/ καλύτερο σου φίλο/ φίλη και αυτός/αυτή οδηγεί.

Ξαφνικά χτυπάει έναν περαστικό. Εσύ ξέρεις ότι ο/η φίλος/φίλη σου οδηγούσε κατά 20 χιλιόμετρα/12

μίλια πιο γρήγορα από όσο έπρεπε. Δεν υπάρχουν άλλοι μάρτυρες εκτός από εσένα. Μετά από δύο

εβδομάδες ο δικηγόρος του/της φίλου/ φίλης σου, σου λέει ότι εκείνος/ εκείνη θα έχει πολύ μικρότερο

πρόβλημα εάν εσύ αναφέρεις στο δικαστήριο ότι δεν οδηγούσε τόσο γρήγορα.

• Ζητάμε από τα μέλη της ομάδας να σηκώσουν το χέρι τους εάν:

Θα κατέθεταν στο δικαστήριο ότι ο/η φίλος/φίλη τους δεν έτρεχε τόσο γρήγορα

• Έπειτα ζητάμε από τα μέλη της ομάδας να σηκώσουν το χέρι τους εάν:

Δεν θα κατέθεταν στο δικαστήριο ότι ο/η φίλος/φίλη δεν έτρεχε τόσο γρήγορα

• Σημειώνουμε τις απαντήσεις που δόθηκαν

• Παρουσιάζουμε το αποτέλεσμα της μελέτης που έκανε ο Trompenaars το 1993 ανά τον κόσμο. Έθεσε

σε 15.000 ανθρώπους (εργατικό δυναμικό) από διάφορες χώρες αυτή την ερώτηση. Χρησιμοποιούμε

διαφάνειες ή μοιράζουμε αντίγραφα της παρακάτω λίστας στη ομάδα.

Αναφέρουμε το ποσοστό των ανθρώπων που θα κατέθεταν στο δικαστήριο ότι ο/η φίλος/φίλη τους ΔΕΝ

έτρεχε γρήγορα.

Καλούμε την ομάδα να συμμετάσχει σε μια συζήτηση πάνω στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα από

διαφορετικές ομάδες απάντησαν σε αυτή την ερώτηση. Τι επηρεάζει τις απαντήσεις;

• Καλούμε την ομάδα να βρει παραδείγματα αυτών των διαφορών εντός των περιπτώσεων βίας δια

λόγους τιμής. Έπειτα αναφέρονται τα παραδείγματα.

• Ίσως θα ήταν καλό να εξηγήσουμε ότι η «αλήθεια», εντός και εκτός δικαστηρίου, έχει πολλές διαφορετικές όψεις σε κάθε πολιτισμό.

72

Η αλήθεια έχει πολλές όψεις

Ρωτάμε τα μέλη της ομάδας εάν λένε πάντα την αλήθεια. Πόσο σημαντική είναι για αυτούς. Συζητάμε την έννοια της λέξης «αλήθεια» σε έναν πολιτισμό.

Εξηγούμε ότι όσο πιο σημαντικές είναι οι σχέσεις σε έναν πολιτισμό, τόσο πιο σημαντική είναι η «διατήρηση του κύρους».

Ζητάμε από κάποιον από την ομάδα το εξής: «Φαντάσου ότι είσαι ένας άντρας που πρόκειται να παντρευτεί. Βλέπεις για πρώτη φορά τη μέλλουσα σύζυγό σου να φορά το νυφικό της. Τότε εκείνη, όπως είναι αναμενόμενο, σε ρωτά: «Πως είμαι;». Εσένα δεν σου αρέσει πολύ το φόρεμα. Τι θα πεις;»

Θέτουμε στο άτομο την εξής ερώτηση: «Μια ηλικιωμένη θεία σου προσφέρει ένα δώρο και σου λέει ότι μπήκε σε πολύ μεγάλο κόπο για να βρει αυτό το ιδιαίτερο δώρο. Δεν σου αρέσει το δώρο. Τι θα πεις;»

Το πιο πιθανό είναι σε όλες τις αντιδράσεις να κρατούνται τα προσχήματα.

(Ο εκπαιδευτής μπορεί να κάνει αναφορά σε αυτή την άσκηση καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης)

73

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τα εξής: -

• Πόσο μεγάλη εμπιστοσύνη έχουν σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι στον νόμο και

στην έννομη τάξη.

• Σε μερικές χώρες, η δικαιοσύνη μπορεί να επηρεαστεί από τα χρήματα ή τη

δύναμη.

• Η προστασία από το νόμο μπορεί να είναι διαφορετική για συγκεκριμένες

ομάδες σε μια χώρα (οι άντρες, οι συγκεκριμένες ομάδες, οι πλούσιοι και/ή οι

ισχυροί είναι περισσότερο προστατευμένοι σε σχέση με άλλες ομάδες).

• Η λέξη «αλήθεια» έχει διαφορετικούς ορισμούς ανά τον κόσμο. Όσο πιο

σημαντικές είναι οι σχέσεις, τόσο πιο σημαντικές πιθανώς να είναι και οι

πράξεις που στοχεύουν στη διατήρηση της τιμής.

• Οι σχέσεις ίσως να είναι πιο σημαντικές από τον νόμο ή την αλήθεια σε μερικές

χώρες όπου οι άνθρωποι έχουν σχέσεις εξάρτησης μεταξύ τους.

• Ίσως είναι χρήσιμο για τους ειδικούς να γνωρίζουν τα συναισθήματα των

ανθρώπων που εμπλέκονται σε μια περίπτωση βίας δια λόγους τιμής, για τον

νόμο, τις σχέσεις και την αλήθεια.

• Οι μετανάστες ίσως λανθασμένα πιστέψουν ότι η αστυνομία και η έννομη τάξη

στην νέα χώρα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσαν στην χώρα

καταγωγής τους. Αυτό ίσως εμποδίσει τη συνεργασία μαζί τους. 7

7 Politie Utrecht, Jannie Limburg

74

Άσκηση 5:3

Δραστηριότητα: Ο αμπελώνας

Σκοπός:

• να δείξει ότι οι πολιτισμικές διαφορές παίζουν σημαντικό ρόλο στις περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής

• να βοηθήσει τα μέλη της ομάδας να κατανοήσουν τις ίδιες τις αξίες και τα πιστεύω τους

• να ενισχυθεί η επικοινωνία με άτομα με διαφορετικό υπόβαθρο αλλά και η κατανόηση των

αντιδράσεων και των επιλογών τους

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό, ο εκπαιδευτής πρέπει να μπορεί να αναλογίζεται και να συζητάει, να εξηγεί τις πληροφορίες και να δίνει παραδείγματα

Ομάδα - στόχος: αστυνομικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ειδικοί για θέματα μετανάστευσης κτλ.

Διάρκεια: 15 λεπτά

Εισαγωγή 2 λεπτά

Συζήτηση 1 ή 2 λεπτά για κάθε άτομο

Ολομέλεια 5 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το πολύ 5 άτομα, δεν υπάρχει περιορισμός όσον αφορά το μέγιστο. Όταν η ομάδα είναι μικρή δεν είναι ανάγκη να τη χωρίσουμε περαιτέρω.

Απαιτούμενο υλικό: ένας πίνακας παρουσιάσεων ή διαφανειών

Χρησιμεύει:

• για να σπάσει τον πάγο και να παρακινήσει τα μέλη της ομάδας να αλληλεπιδράσουν καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης

• για να παρακινήσει την ομάδα να αναλογιστεί τα δικά της πολιτισμικά πιστεύω

• για να ενισχύσει την κατανόηση απέναντι στους άλλους πολιτισμούς

• για να παρουσιάσει τις συνέπειες που έχουν οι διαφορετικές αξίες και πρότυπα στις υποθέσεις βίας δια λόγους τιμής

• ως εναλλακτικός τρόπος εισαγωγής, στην αρχή της εκπαίδευσης

75

Ο ρόλος του εκπαιδευτή: να δώσει μια σύντομη διάλεξη σχετικά με το θέμα.

Να δώσει σαφείς οδηγίες.

Να δημιουργήσει ένα «ασφαλές περιβάλλον» για την ομάδα, έτσι ώστε όλοι να νιώθουν ελεύθεροι να απαντήσουν

Οδηγίες :

• Διαμορφώνουμε το δωμάτιο έτσι ώστε όλα τα μέλη της ομάδας να μπορούν να βλέπουν το ένα το άλλο

• Ζητάμε από 5-7 μέλη της ομάδας να σταθούν μπροστά στην ομάδα

• Τους λέμε τα εξής:

Φαντάσου ότι έχεις έναν αμπελώνα και είσαι ο πατέρας δύο πολύ ικανών αγοριών. Μια μέρα ρωτάς τον πρωτότοκο γιό σου: «Θα δουλέψεις σε παρακαλώ στον αμπελώνα;». Εκείνος απαντάει: «Ναι πατέρα», αλλά δεν το κάνει. Μετά ρωτάς τον δεύτερο γιό την ίδια ερώτηση και απαντάει: «Όχι πατέρα», αλλά αργότερα αναλαμβάνει τη δουλειά στον αμπελώνα για εσένα.

Σχηματίζουμε μια νοητή γραμμή μπροστά από την ομάδα. Λέμε στην ομάδα ότι στην αριστερή άκρη της γραμμής βρίσκεται η αντίδραση του πρωτότοκου γιού: «Λέει ναι, αλλά δεν πράττει», και στην άλλη άκρη της γραμμής η αντίδραση του δεύτερου γιού «Λέει όχι, αλλά πράττει».

Ποιόν γιο προτιμάς;

Ρωτάμε τα μέλη της ομάδας τι πιστεύουν για τις δύο αυτές αντιδράσεις και τους ζητάμε να βρουν ένα

σημείο πάνω στην νοητή γραμμή που αντιπροσωπεύει την απάντησή τους. Ρωτάμε: «Ποιο γιο εκτιμάτε

περισσότερο; Αυτόν που λέει «ναι» αλλά δεν δουλεύει, ή αυτόν που λέει «όχι» αλλά αργότερα δουλεύει;»

Πριν απαντήσουν στην ερώτηση, ζητάμε από όλα τα άτομα να σηκωθούν και να παρουσιαστούν.

Ρωτάμε όλα τα μέλη της ομάδας (ένα ένα) γιατί διάλεξαν το συγκεκριμένο σημείο πάνω στη νοητή γραμμή.

Παρατηρούμε τον τρόπο που είναι μοιρασμένη η ομάδα πάνω στην νοητή γραμμή και τους ζητάμε να αναλογιστούν γιατί συμβαίνει αυτό.

Αφού όλοι εξηγήσουν την απάντησή τους, του ζητάμε να καθίσουν ξανά.

Ρωτάμε εάν υπάρχει κάποιο άτομο που θα διάλεγε ένα σημείο πάνω στη νοητή γραμμή που δεν χρησιμοποιήθηκε (και γιατί) – δίνουμε παράδειγμα

76

Σημείωση: Το 75% των ερωτηθέντων σέβεται τον πρωτότοκο γιο (say yes, do no): είναι προσβολή

για τον πατέρα σου να του πεις «όχι». Δεν πρέπει να φέρνεις αντίρρηση στους

μεγαλύτερούς σου.

• Οι περισσότεροι άνθρωποι που συναντάμε σε περιπτώσεις βίας δια λόγους

τιμής σέβονται τον πρωτότοκο γιο.

• Το 25% του κόσμου θα επιλέξει το δεύτερο γιο: «Το αποτέλεσμα είναι που

μετράει: η δουλειά ολοκληρώθηκε».

• Μερικοί πολιτισμοί εκτιμούν τον γιο που λέει «όχι» στον πατέρα του γιατί είναι

ένα άτομο που τολμά να εκφράσει την άποψή του.

• Οι περισσότεροι άνθρωποι που εμπλέκονται επαγγελματικά (αστυνομία,

εισαγγελείς κτλ) σε περιστατικά βίας δια λόγους τιμής στην δυτική Ευρώπη,

προτιμούν το δευτερότοκο γιο.

• Σε πολλά περιστατικά βίας δια λόγους τιμής είναι συχνό φαινόμενο το

«φαίνεσθαι» να είναι πιο σημαντικό από το «είναι».

Το «φαίνεσθαι» είναι πιο σημαντικό από το «είναι»

Ένας πατέρας καταλαβαίνει ότι η αναπνοή του γιού του μυρίζει τσιγάρο. Ο πατέρας ρωτά τον γιο του: «Γιέ μου, καπνίζεις;». Ο γιός απαντάει, «Όχι πατέρα δεν καπνίζω. Ξέρω ότι δεν πρέπει». Ο πατέρας είναι χαρούμενος με αυτή την απάντηση. Ξέρει ότι ο γιός του εξακολουθεί να τον σέβεται. Αναγνωρίζει τον ρόλο του ως πατέρα.

Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο πατέρας φέρνει στο σπίτι ένα πακέτο τσιγάρα που είχε αγοράσει. Το δίνει στο γιο του και λέει: «Ορίστε γιέ μου, για να το μοιραστείς με τους φίλους σου».

Το παράδειγμα αυτό μας δείχνει ότι «το φαίνεσθαι είναι πιο σημαντικό από το είναι». Στις υποθέσεις

βίας δια λόγους τιμής, οι ειδικοί θα πρέπει να το γνωρίζουν αυτό.

77

Άσκηση 5:4

Δραστηριότητα: Παρθένος -α μέχρι το γάμο;

Σημείωση: αυτή η εμπειρία μπορεί να είναι δύσκολη για άτομα που δεν έχουν συνηθίσει να μοιράζονται τα συναισθήματα τους πάνω σε προσωπικά ζητήματα.

Στόχος:

• Να δείξει πως οι πολιτισμικές διαφορές παίζουν σημαντικό ρόλο στη βία δια λόγους τιμής

• Να ενισχύσει τη σημασία της παρθενίας στις υποθέσεις βίας δια λόγους τιμής

• Να βοηθήσουν την ομάδα να κατανοήσει τις αρχές και τα πιστεύω της

• Να ενισχυθεί η επικοινωνία με άτομα με διαφορετικό υπόβαθρο αλλά και η κατανόηση των

αντιδράσεων και των επιλογών τους

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας, Ομάδα- στόχος, Διάρκεια, Μέγεθος της ομάδας , Απαιτούμενο υλικό, Χρησιμότητα, Ρόλος του εκπαιδευτή - Βλ. την άσκηση «Ποιόν γιο προτιμάτε;»

Οδηγίες:

• Διαμορφώνουμε το δωμάτιο έτσι ώστε όλα τα μέλη της ομάδας να μπορούν να βλέπουν το ένα το άλλο

• Ζητάμε από 5-7 μέλη της ομάδας να σταθούν μπροστά στην ομάδα

• Τους λέμε τα εξής:

«Πόσο σημαντικό είναι να μείνει κάποιος παρθένος -α μέχρι το γάμο;»

Σχηματίζουμε μια νοητή γραμμή μπροστά από την ομάδα. Λέμε στην ομάδα ότι στην αριστερή άκρη της γραμμής βρίσκεται η απάντηση «είναι πολύ σημαντικό να μείνει κάποιος παρθένος -α μέχρι το γάμο», και στην άλλη άκρη της γραμμής η απάντηση «δεν είναι καθόλου σημαντικό να μείνει κάποιος παρθένος -α μέχρι τον γάμο».

78

Σημείωση: Το 75% των ανθρώπων πιστεύει ότι είναι σημαντικό οι γυναίκες (και οι άντρες) να

παραμένουν παρθένες μέχρι το γάμο τους.

Οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε περιστατικά βίας δια λόγους τιμής κάνουν εδώ την

επιλογή «πολύ σημαντικό». Η απώλεια της παρθενίας (ή ακόμα και η υποψία της),

αποτελεί ένα από τα βασικά κίνητρα για τη βία δια λόγους τιμής.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που εμπλέκονται επαγγελματικά (αστυνομία, εισαγγελείς

κτλ.) σε περιστατικά βίας δια λόγους τιμής στη Δυτική Ευρώπη στηρίζουν κυρίως την

άποψη ότι είναι «ασήμαντο».

Η μεγάλη διαφορά στην αντίληψη σχετικά με την παρθενία που έχουν οι ειδικοί και τα

άτομα που εμπλέκονται σε περιστατικά βίας δια λόγους τιμής, ίσως αποτελέσει

εμπόδιο στην αντιμετώπιση πολλών περιστατικών.

Παρθένος -α μέχρι τον γάμο;

Ζητάμε από τα μέλη της ομάδας να σκεφτούν την ερώτηση και να βρουν ένα σημείο πάνω στην γραμμή

που να αντιπροσωπεύει την απάντησή τους και να σταθούν εκεί.

Ρωτάμε όλα τα άτομα, ένα προς ένα, γιατί διάλεξαν αυτό το σημείο για να σταθούν.

Μπορούμε επίσης να ρωτήσουμε εάν η απάντησή τους είναι η ίδια για την παρθενία της κόρης και του γιού.

Μπορούμε να ρωτήσουμε που πιστεύουν ότι θα στέκονταν οι γονείς και οι παππούδες τους, πάνω στη νοητή γραμμή.

Μπορούμε να ρωτήσουμε που πιστεύουν ότι θα στέκονταν τα παιδιά τους.

Μπορούμε τέλος να ρωτήσουμε ποιος ή τι τους βοήθησε να διαμορφώσουν αυτή την άποψη πάνω στο θέμα αυτό.

Παρατηρούμε τον τρόπο που είναι μοιρασμένη η ομάδα πάνω στη γραμμή και ζητάμε στα μέλη της ομάδας να εκφράσουν τις απόψεις τους πάνω σε αυτό.

Αφού όλοι διατυπώσουν τις απόψεις τους, ρωτάμε εάν υπάρχει κάποιο άτομο που θα διάλεγε ένα σημείο πάνω στη νοητή γραμμή που δεν χρησιμοποιήθηκε (και γιατί) – δίνουμε παράδειγμα

79

Άσκηση 5:5

Δραστηριότητα: Συζήτηση - περίπατος πάνω στη βία δια λόγους τιμής

Στόχος: Να γίνει μια δήλωση και έπειτα να αμφισβητηθεί

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα -στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 15 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 10 άτομα, το μέγιστο 30 άτομα, πρέπει να είναι μονός αριθμός.

Χρησιμεύει: ως ενεργειακός παράγοντας και για να δώσει στα άτομα την ευκαιρία να αναλογιστούν

γρήγορα τις προκαταλήψεις τους, και τα δύσκολα και αμφιλεγόμενα ζητήματα που σχετίζονται με τη βία δια λόγους τιμής και με την κοινωνική ένταξη.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διαβάζει δυνατά τις δηλώσεις, να κρατά χρόνο στις φάσεις του περιπάτου και της συζήτησης.

Οδηγίες:

Οι συμμετέχοντες πρέπει να σταθούν σε μια ομάδα στη μέση του δωματίου. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι υπάρχει αρκετός χώρος για να μετακινηθούν. Δίνουμε την εντολή στους συμμετέχοντες να «περπατήσουν» - πρέπει να περπατήσουν με γρήγορο ρυθμό και ακανόνιστα μέσα στο δωμάτιο για περίπου 10 δευτερόλεπτα, μέχρι ο εκπαιδευτής να πει «στοπ». Κάθε άτομο πρέπει να έρθει αντιμέτωπο με ένα άλλο άτομο από την ομάδα. Ο εκπαιδευτής στη συνέχεια διαβάζει μια δήλωση, η οποία συνήθως δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «πολιτικά ορθή». Τότε τα ζευγάρια πρέπει να συζητήσουν τη δήλωση αυτή για 1 λεπτό, μέχρι ο εκπαιδευτής να φωνάξει για άλλη μια φορά το «περπατήστε». Η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Ο περίπατος μπορεί επίσης να ρυθμιστεί με μουσική, δηλαδή όταν η μουσική ξεκινά οι συμμετέχοντες θα πρέπει να περπατάνε, και όταν η μουσική σταματά να τους δίνεται μια δήλωση προς συζήτηση.

80

Δηλώσεις

Είναι φυσικό οι γυναίκες να είναι κατώτερες από τους άνδρες

Η οικογένεια Smith μετακομίζει στο Ιράκ. Είναι εύκολο για αυτούς να προσαρμοστούν στον πολιτισμό, την κοινωνική τάξη και στο κλίμα της χώρας.

Τα νεαρά κορίτσια που υποβάλλονται σε βία και καταπίεση δια λόγους τιμής, δεν τολμούν να έρθουν σε επαφή με τις αρχές (κοινωνικές υπηρεσίες).

Θα μου φαινόταν περίπλοκο εάν έβλεπα τα παιδιά μου να παντρεύονται άτομα από διαφορετικούς πολιτισμούς (όπου υπάρχουν κώδικες και πρότυπα τιμής).

Τα αγόρια δεν επηρεάζονται από τα πρότυπα τιμής.

Ο διαχωρισμός αρμοδιοτήτων μεταξύ των διαφόρων αρχών όσον αφορά τις περιπτώσεις βίας δια λόγους τιμής είναι σαφής.

Στη χώρα μου, όλοι αντιμετωπίζονται ισάξια ενώπιον του νόμου. Ο καθένας αντιμετωπίζεται με τον ίδιο δίκαιο τρόπο, ανεξάρτητα από το υπόβαθρο του.

Είναι δύσκολο να αναπτυχθεί συζήτηση ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν διαφορετικές αξίες.

Το γεγονός ότι τα παιδιά από τις οικογένειες μεταναστών αποτελούν συχνά τον σύνδεσμο με τη νέα κοινωνία, δεν επηρεάζει τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια.

Πρέπει να σεβόμαστε τους γονείς που απαγορεύουν στα παιδιά τους να συμμετέχουν σε ορισμένα μαθήματα/ εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

81

Επιπλέον Μελέτη Η τιμή και η εμπορευματοποίηση των γυναικών

Υπάρχει μια γερή σύνδεση ανάμεσα στην τιμή, στην ιδιοκτησία, στους άντρες, στις

γυναίκες και στην γυναικεία σεξουαλικότητα. Αυτό το κοινωνικό, πολιτισμικό και

οικονομικό περιβάλλον μπορεί να εντοπιστεί όπου πραγματοποιούνται βίαια και

δολοφονικά περιστατικά για λόγους τιμής, αν και μπορεί να διαφέρει ανάλογα τις

κοινότητες και τις χώρες.

Το Πακιστάν είναι η χώρα με την πιο υψηλή συχνότητα δολοφονιών για λόγους τιμής

και τελευταία οι δημόσιες συζητήσεις για αυτό το ζήτημα έχουν εντατικοποιηθεί. Το

επόμενο κείμενο απεικονίζει τις αιτίες για τις οποίες εφαρμόζονται η βία και οι

δολοφονίες για λόγους τιμής. Τα περιστατικά μάλιστα αυτά πολλές φορές ξεπερνούν

τους λόγους τιμής, και θέτουν τη βάση τους σε ένα οικονομικό σύστημα που θέλει τις

γυναίκες να είναι εμπορεύματα.

Πακιστάν

Η βάση της έννοιας της τιμής, της βίας και των δολοφονιών για λόγους τιμής, είναι η

άποψη ότι οι γυναίκες είναι ανταλλάξιμες, και/ή μπορούν να αγοραστούν και να

πωληθούν. Οι γυναίκες θεωρείται ότι πρέπει να ενσαρκώνουν την τιμή της οικογένειας,

φυλάσσοντας την παρθενία και την αγνότητά τους. Εάν μια γυναίκα αποκτήσει

σεξουαλικές σχέσεις πριν το γάμο ή εμπλακεί σε μια σχέση μοιχείας, τότε ανατρέπει

την τάξη πραγμάτων, υπονομεύει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας των άλλων πάνω στο

σώμα της και εμμέσως αμφισβητεί το κοινωνικό σύστημα στο σύνολό του. Το να χάσει

την αξία της σπάζοντας τους κοινωνικούς κώδικες, ισοδυναμεί με το να χάσει την αξία

της όλη η οικογένεια.

Η κατοχή και ο έλεγχος των επιθυμητών εμπορευμάτων, και ειδικότερα του zan, zar

και zamin (που σημαίνουν γυναίκες, χρυσάφι και γη αντίστοιχα), συνδέονται στενά με

την αντίληψη της αντρικής τιμής. Αυτά τα αντικείμενα αξίζει να τα κατέχει κανείς και

πρέπει να ελέγχονται λόγω της εγγενούς αξίας τους. Το Ghairat (η τιμή) συνδέεται

στενά με το izzat, που είναι ο σεβασμός ή η αναγνώριση μέσα στην κοινωνία. Το izzat

βασίζεται στην κατοχή, στα πλούτη και στην ιδιοκτησία. Η ιδιοκτησία, τα πλούτη και

όλα όσα συνδέονται με αυτά, αποτελούν για έναν άντρα το σύνολο της αξίας του, και

συνεπώς ένα αναπόσπαστο κομμάτι της τιμής του. Ως εκ τούτου, όταν τα δικαιώματα

πάνω στην γυναίκα μεταφέρονται με το γάμο από τον πατέρα στον άντρα της, τότε

μεταφέρεται και η κηδεμονία της. Μια βασική παρατήρηση είναι ότι αν και η τιμή

εντοπίζεται στα υλικά πλούτη, η γλώσσα και η έκφραση της τιμής κατοικούν στο σώμα.

Τα γυναικεία σώματα θεωρείται ότι είναι η αποθήκη της τιμής της οικογένειας. Στα

παραδοσιακά περιβάλλοντα η τιμή είναι προνόμιο του άντρα. Ο άντρας κατέχει το zan,

82

το zar και το zamin, που του επιτρέπουν να κρατάει το κεφάλι του ψηλά. Οι γυναίκες

δεν έχουν δική τους τιμή. Συνεπώς, εάν το εμπόρευμα καταστραφεί, ο κάτοχος

(πατέρας, άντρας συγγενής, η σύζυγος) έχει το δικαίωμα να πάρει αποζημίωση.

Δεδομένου ότι η ιδιοκτησία πρέπει να παραμένει στην οικογένεια, δεν είναι σπάνιες οι

περιπτώσεις στις οποίες κορίτσια παντρεύονται τους ξαδέλφους, τους θείους τους κτλ.

Σύμφωνα με τον Neshay Najam 8 , υπάρχουν πολλές αιτίες που μπορούν να

προκαλέσουν φόνους για λόγους τιμής στο Πακιστάν. Αυτές είναι οι φόνοι καμουφλάζ,

η δίψα για χρήμα, ιδιοκτησία και γη, για να ξεπληρωθούν ορισμένα χρέη ή να δοθεί μια

συγκεκριμένη γυναίκα ως αποζημίωση, ή ακόμα και η χρήση των δολοφονιών αυτών

για ατομικά συμφέροντα, φαινόμενο που φαίνεται να είναι σε έξαρση. Σύμφωνα με μια

πακιστανική πηγή, υπολογίζεται ότι μόνο το 2003, καταγράφηκαν 1261 περιπτώσεις

δολοφονιών για λόγους τιμής, εκ των οποίων στις 938 τα θύματα ήταν γυναίκες και

στις άλλες 323 άντρες. Αυτό σημαίνει ότι ήταν περισσότερα από εκατό περιστατικά το

μήνα 9 . Αυτές οι αιτίες και οι λόγοι δίνουν στα άτομα εύκολες ευκαιρίες για να

αποκτήσουν χρήματα, να αποκτήσουν γυναίκες ως αποζημίωση ή να συγκαλύψουν

άλλα εγκλήματα, με τη εγγύηση βέβαια ότι εάν το περιστατικό φτάσει στο δικαστήριο,

θα αντιμετωπιστεί επιεικώς. Το δέλεαρ του οικονομικού κέρδους φαίνεται να έχει

παρακινήσει πολλούς άντρες να κατηγορήσουν τις μητέρες, τις συζύγους ή άλλες

γυναίκες συγγενείς τους ότι ατίμασαν τις οικογένειές τους και εν τέλει να τις

δολοφονήσουν, προκειμένου να λάβουν αποζημίωση από τους υποτιθέμενους άντρες

που γλίτωσαν τον φόνο.

Qisas και Diyat Ένας από τους βασικούς λόγους διάδοσης αυτής της «επιχείρησης», είναι ο νόμος

Qisas και Diyat, ο οποίος δημιουργεί μια έξοδο κινδύνου από το νόμο που αφορά τις

δολοφονίες για λόγους τιμής. Συμπεριλαμβάνει εγκλήματα όπως ο φόνος, η

ανθρωποκτονία εξ αμελείας και η πρόκληση σωματικής βλάβης, και

επαναπροσδιορίζει τα εγκλήματα με ισλαμικούς όρους, όπως αυτά μεταφράζονται στο

Πακιστάν. Αυτός ο επαναπροσδιορισμός σημαίνει ότι εγκλήματα όπως ο φόνος, η

ανθρωποκτονία εξ αμελείας και η πρόκληση σωματικής βλάβης, θεωρούνται ως

εγκλήματα ενάντια σε ένα άτομο ή/και μια οικογένεια, και συνεπώς δεν ασκείται για

αυτά ποινική δίωξη. Σύμφωνα με αυτούς τους νόμους, το θύμα ή η οικογένεια του

μπορεί να αποφασίσει εάν η ποινή θα είναι μια πράξη τιμωρίας (qisas), με βάση την

8 http://www.countercurrents.org/hr-achr291004.htm 9 http://www.wluml.org/english/newsfulltxt.shtml?cmd%5B157%5D=x-157-77766

83

αρχή «οφθαλμός αντί οφθαλμού» για το δράστη, εάν ο δράστης θα πρέπει να

πληρώσει μια αποζημίωση ή αλλιώς τιμή αίματος (diyat), ή τέλος εάν θα πρέπει να

συγχωρεθεί.

Τα μέτρα qisas και diyat ενισχύουν την άποψη ότι ο φόνος μέσα στην οικογένεια είναι

πρώτα και κύρια, ιδιωτικό ζήτημα, το οποίο δεν πρέπει να διώκεται, αλλά αντίθετα να

τίθεται υπό διαπραγμάτευση. Όταν και εάν η υπόθεση φτάσει στο δικαστήριο, η

οικογένεια του θύματος ενδέχεται να «συγχωρέσει» τον δολοφόνο (ο οποίος μπορεί

να ανήκει μάλιστα στην οικογένεια) ή να πιεστεί να δεχτεί το diyat (τιμή του αίματος)

ως αποζημίωση. Ο δολοφόνος τότε φεύγει ελεύθερος. Σχεδόν στο 90% των

περιπτώσεων φόνου για λόγους τιμής, ο δράστης είναι μέλος της οικογένειας.

Δεδομένου ότι το θύμα ή οι συγγενείς του θύματος έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν

ανάμεσα στην εκδίκηση και στην συγχώρεση, καθώς και το δικαίωμα να αποφασίσουν

εάν θα αποσύρουν την απαγγελία κατηγορίας, συχνά οδηγούνται στην απόφαση να

μην ασκήσουν δίωξη.

Σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή για τη Θέση της Γυναίκας στο Πακιστάν, η

ενσωμάτωση του νόμου των Qisas και Diyat στον Πακιστανικό Ποινικό Κώδικα, δεν

έχει συζητηθεί και εξεταστεί επαρκώς σε κανένα κύκλο. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί

εκτός των άλλων, εξαιτίας των ευρύτερων επιλεκτικών εξουσιών που έχουν δοθεί στο

δικαστήριο. Με αυτές τις εξουσίες μπορεί να ερμηνεύει το νόμο με βάση τις ισλαμικές

προσταγές, όπως αυτές κατοχυρώνονται στο Κοράνι και στη Σούνα, σε συνεργασία

μάλιστα με το ελαττωματικό και διεφθαρμένο αστυνομικό σύστημα έρευνας.

Εξαιτίας των κοινωνικών και πολιτισμικών παραδόσεων και τις νοοτροπίας του

δικαστηρίου, οι δράστες συνήθως αθωώνονται τελείως, ή ακόμα και εάν τιμωρηθούν,

η τιμωρία είναι η μικρότερη δυνατή, πράγμα που δεν αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα

για την κοινωνία10. Ωστόσο, ο πακιστανικός Ποινικός Κώδικας, τροποποιήθηκε το 2016

και τα νέα άρθρα που προστέθηκαν στοχεύουν στην αναστολή της απειλής από τις

δολοφονίες αυτού του είδους. 11

Η ατιμωρησία ήταν ο μοναδικός σημαντικός παράγοντας που ενθάρρυνε τις

δολοφονίες για λόγους τιμής στο Πακιστάν. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι

εμπλεκόμενοι οδηγούνται σε συμβιβασμό, με αποτέλεσμα οι δολοφόνοι να μένουν

ελεύθεροι, ακόμα και εάν ο πακιστανικός νόμος δεν περιλαμβάνει καμία διάταξη που

10 Περισσότερες πληροφορίες στο http://www.ncsw.gov.pk/new/modules/mydownloads/templates/mainfiles/FINAL-Qisasand%20Diyat%20 report [1].doc 11 lawsofpakistan.com

84

να επιτρέπει την ελάφρυνση των εγκλημάτων φόνου. Σε αντίθεση με ότι μπορεί να

πιστεύεται, το Ισλάμ απαγορεύει ρητά το φόνο στο όνομα της τιμής.

Κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο και ευκαιρίες

Τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτισμικά υπόβαθρα, το επίπεδο μόρφωσης των

γονέων, και η θέση των νέων στην καινούργια χώρα, καθορίζουν τις σχέσεις μέσα στην

οικογένεια. Ο πραγματικός χρόνος διαμονής, οι ιδέες και οι γνώσεις για την καινούργια

χώρα αποτελούν όλα παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τις σχέσεις ισχύος και

τις συγκρούσεις ανάμεσα στα νεαρά κορίτσια και στους γονείς τους. Η σχέση ανάμεσα

στους νέους και στους γονείς στις οικογένειες προσφύγων που έχουν πιο μοντέρνο

υπόβαθρο, μπορεί να είναι πιο δημοκρατική από την ίδια σχέση μέσα σε μια οικογένεια

που έχει πιο παραδοσιακά και πατριαρχικά χαρακτηριστικά. Το επόμενο διάγραμμα το

αποδεικνύει.

Ο άνδρας βρίσκεται στην κορυφή με μια ολοκληρωτική εξουσία μέσα στην οικογένεια.

Η γυναίκα είναι υποδεέστερη του άντρα, και οι γιοί κατέχουν ανώτερη θέση από τις

κόρες. Τα νεότερα κορίτσια βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας. Σε μια πατριαρχική

οικογένεια, το συμφέρον του πατέρα βρίσκεται στο κέντρο και ορίζει τον τρόπο που

οργανώνονται οι σχέσεις ανάμεσα στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Η θέση των

γονέων και το επίπεδο ενσωμάτωσής τους στην κοινωνία, ασκούν μεγάλη επιρροή στο

είδος της σχέσης που εκείνοι αναπτύσσουν με τα παιδία τους. Σε πολλές οικογένειες,

η μετανάστευση έχει κάνει την πυραμίδα, το σύμβολο της ιεραρχικής πατριαρχικής

δομής της οικογένειας, να γυρίσει ανάποδα:

85

Πολλές γυναίκες και παιδιά κατάφεραν να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητοι και

ελεύθεροι, σε σχέση με την κατάσταση στην χώρα προέλευσής τους. Οι γυναίκες

συχνά καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα καλύτερο χώρο διαβίωσης στην δυτική

Ευρώπη από αυτόν που είχαν πριν, γεγονός που επίσης θέτει υπό απειλή την τάξη

πραγμάτων μέσα στην οικογένεια.

Στους ανθρώπους υπάρχει η τάση όταν βρίσκονται μακριά από το κοινωνικό

περιβάλλον στο οποίο είχαν συνηθίσει, να εντείνουν τις προσπάθειές τους να

διατηρήσουν τις παραδοσιακές και πολιτισμικές δομές. Αυτός είναι ίσως ο μοναδικός

τρόπος να εξασφαλίσουν την ύπαρξή τους και να κρατήσουν υπό έλεγχο μια ζωή που

καταστράφηκε από τις πολιτικές και κοινωνικές κακουχίες, όπως είναι ο πόλεμος και

οι σκληρές καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και εν τέλει η αναγκαστική

μετανάστευση. Οι οικογένειες που προέρχονται από σχετικά πιο μοντέρνα και αστικά

περιβάλλοντα στη χώρα προέλευσης, μπορούν πιο εύκολα να προσαρμοστούν στους

κανόνες τις ισότητας, από ότι αυτές οι οικογένειες που προέρχονται από περιβάλλοντα

με πιο αυστηρό, παραδοσιακό επίπεδο διαβίωσης. Η θέση του πατέρα στην κορυφή

της οικογενειακής κυριαρχίας, που είναι υπεύθυνος για την οικονομική εξασφάλιση της

οικογένειας, συνδέεται στενά με αυτή την άποψη. Φτάνοντας στην Ευρώπη, αυτή η

θέση συχνά αμφισβητείται λόγω των δυσκολιών στην ενσωμάτωση και του

διαχωρισμού. Τα παιδιά και γενικά οι νέοι άνθρωποι, μαθαίνουν γρηγορότερα τη νέα

γλώσσα και ενσωματώνονται στην νέα κοινωνία πιο γρήγορα και εύκολα από ότι οι

γονείς τους, λόγω της έκθεσης και των αλληλεπιδράσεων στο σχολείο και στο

πανεπιστήμιο. Έτσι τα παιδιά αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη, και αλλάζουν οι

ισορροπίες που αφορούν την ισχύ μέσα στην οικογένεια.

Επιπλέον, ένα ενήλικας μετανάστης αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να βρει μια

ουσιαστική δουλειά, ή ακόμα και στο να βρει απλά μια δουλειά. Έτσι, καταλήγουν να

βρίσκονται πολύ χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία, όντες άνεργοι ή χαμηλόμισθοι. Η

86

αδυναμία του να ελέγξει την οικονομική κατάσταση και να παρέχει τα απαραίτητα στην

οικογένειά του, και η ανάγκη του να στραφεί στην κοινωνική πρόνοια για χρήματα, αντί

να τα αποκτήσει μόνος του, είναι ένα πολύ μεγάλο πλήγμα για έναν άντρα. Αυτή

ενδέχεται να είναι μια πολύ διαφορετική κατάσταση από αυτή στη χώρα καταγωγής

του, πράγμα που μπορεί να δημιουργήσει στον άντρα αισθήματα απελπισίας και

έλλειψης αυτοπεποίθησης. Επιπλέον, οι γονείς, ειδικότερα ο πατέρας, οι οποίοι

δουλεύουν έως αργά, με πολύ περιορισμένο ή καθόλου χρόνο να διαθέσουν στην

οικογένειά τους, επιδεινώνουν μια ήδη τεταμένη και μεταβαλλόμενη κατάσταση.

Η σύγκρουση μπορεί να είναι βαθύτερη ανάμεσα στους γονείς και στις κόρες, στις

οικογένειες στις οποίες ζουν με πιο παραδοσιακούς και αυστηρούς κανόνες από

αυτούς που επικρατούν στην σύγχρονη κοινωνία. Στις οικογένειες που οι γονείς

βρίσκουν μια ισορροπία ανάμεσα στις δικές τους αξίες και σε αυτές της νέας κοινωνίας,

τα παιδιά αισθάνονται ασφαλή και μαθαίνουν πως να κρατήσουν τα καλύτερα στοιχεία

και από τους δύο πολιτισμούς. Σε ένα ασφαλές περιβάλλον, οι νέοι άνθρωποι μπορούν

να αναπτύξουν τη δική τους ταυτότητα με γνώμονα όχι μόνο τη δική τους εθνοτική

ομάδα αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Συνεπώς, μαθαίνουν να

συνδυάζουν και παύουν να ζουν σε δύο κόσμους, αλλά σε ένα νέο κόσμο που έχουν

δημιουργήσει από την ανάμειξη των δύο προηγούμενων. Οι οικογένειες με μεγάλη

οικονομική και κοινωνική ισχύ, που έχουν ενσωματωθεί σωστά, συνήθως (αλλά όχι

πάντα) έχουν περισσότερες πιθανότητες να δημιουργήσουν ένα δημοκρατικό

περιβάλλον για τα παιδιά τους.

87

Άσκηση 5:6

Δραστηριότητα: Ο περίπατος των προνομίων

Στόχος:

Να βοηθήσει τα άτομα να αναλογιστούν και να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους σε ζητήματα εξουσίας/ προνομίων (σύνδεση της θεωρίας με τα πραγματικά αισθήματα του ατόμου)

Να δείξει με ποιο τρόπο το προνόμιο μπορεί να κάνει το προνομιούχο άτομο να μην έχει πρόσβαση σε

ορισμένες πληροφορίες

Επίπεδο δυσκολίας: μέτριο

Ομάδα- στόχος: οποιοδήποτε

Διάρκεια: 40 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: από 6 έως 30 άτομα (μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε μεγαλύτερες ομάδες)

Χρησιμεύει: όταν θέλουμε να εισάγουμε στη συζήτηση την έννοια της χειραφέτησης

Ρόλος του εκπαιδευτή:

Οδηγίες:

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να σταθούν σε μια γραμμή, ο ένας δίπλα στον άλλο, κοιτώντας προς τον εκπαιδευτή. Λέμε στους συμμετέχοντες ότι θα τους ζητηθεί να αποφασίσουν πώς πιστεύουν ότι τους αξιολογεί η κοινωνία με βάση τις διαφορετικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά που έχουν. Εάν αισθάνονται ότι η κοινωνία τούς συνδέει με μια θετική αξία με βάση ένα χαρακτηριστικό, θα πρέπει να

κάνουν ένα βήμα μπροστά. Εάν πιστεύουν ότι η κοινωνία τους αξιολογεί αρνητικά, θα πρέπει να κάνουν ένα βήμα πίσω. Αν νιώθουν ότι η κοινωνία δεν τους αποδίδει καμία αξία, ούτε θετική ούτε αρνητική, με βάση ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τους, θα πρέπει να παραμείνουν ακίνητοι.

88

Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε σε αυτό το σημείο, ότι αυτό που ζητάμε από τους συμμετέχοντες είναι να δείξουν πως πιστεύουν ότι αξιολογεί γενικά η κοινωνία τα χαρακτηριστικά τους αυτά, και ΟΧΙ πώς αξιολογούν οι ίδιοι τον εαυτό τους ή πώς επηρεάζονται από την αξία που τους αποδίδει η κοινωνία. Είναι πιθανό μια κοινωνία να αποδίδει τόσο υψηλή όσο και χαμηλή αξία σε διαφορετικά χαρακτηριστικά, που έχει το ίδιο άτομο. (3 λεπτά)

Η κοινωνία αξιολογεί το άτομο ανάλογα με:

- τον τύπο αυτοκινήτου που έχει

- την ηλικία

- το φύλο (άνδρας ή γυναίκα)

- την εκπαίδευση του

- το χρώμα του δέρματός του

- την προσωπική κατάσταση (ελεύθερος, άγαμος, παντρεμένος)

- τον αριθμό των παιδιών που έχει

- τον τόπο εργασίας

- το επάγγελμα

- την ιθαγένεια

- την οικονομική κατάσταση (μισθός, πόροι)

- την εμφάνιση

- την υγεία

- τα ρούχα (10 λεπτά)

Όταν οι συμμετέχοντες απλωθούν σε όλη την αίθουσα, ο εκπαιδευτής θα σταθεί δίπλα στο άτομο που βρίσκεται πίσω- πίσω. Έτσι θα δείξει στους συμμετέχοντες ότι με το να στέκεται κανείς πίσω -πίσω, έχει τέλεια θέα όλων των υπολοίπων που βρίσκονται στο δωμάτιο. Επομένως, γνωρίζει πλήρως τα προνόμια

και τους κανόνες που ισχύουν, δηλαδή «τους κανόνες του παιχνιδιού». Ο εκπαιδευτής στέκεται στη συνέχεια δίπλα στο άτομο που βρίσκεται μπροστά –μπροστά, για να δείξει ότι όταν στέκεται κανείς μπροστά, δεν βλέπει κανέναν. Δεν γνωρίζει ότι είναι προνομιούχος, νομίζει ότι είναι απλώς φυσιολογικός και δεν έχει ιδέα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πίσω του.

89

Προκειμένου τα «προνομιούχα» άτομα να μάθουν πως είναι να βρίσκεται κανείς χαμηλά στην κλίμακα των προνομίων, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να ζητήσει από όλους να αλλάξουν απλώς τη φορά που στέκονται και να στραφούν προς την αντίθετη κατεύθυνση για να δουν πως είναι. (2 λεπτά)

Οι συμμετέχοντες δημιουργούν έπειτα ομάδες των τεσσάρων και συζητούν πως ένιωσαν. (5 λεπτά)

Ένα άτομο από κάθε ομάδα παρουσιάζει τα αποτελέσματα της συζήτησης. (5-10 λεπτά)

Γίνεται συζήτηση σε όλη την ομάδα (10 λεπτά)

Σημείωμα προς τον εκπαιδευτή:

Η άσκηση καθιστά εμφανή τα πρότυπα που υπάρχουν στη ζωή των συμμετεχόντων αλλά και ότι μπορεί κανείς να κερδίσει ή να χάσει σε διαφορετικούς τομείς της ζωής του. Δείχνει επίσης ότι οι κανόνες εκλαμβάνονται διαφορετικά από διαφορετικούς ανθρώπους. Το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονται διαφορετικά τους κανόνες μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι κανόνες είναι διαφορετικοί σε διάφορα μέρη της χώρας. Είναι όμως πιθανό οι συμμετέχοντες να έχουν στο μυαλό τους μια διαφορετική έννοια ως "κοινωνία" π.χ. την κοινωνία γενικά, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την

υποκουλτούρα, τον χώρο εργασίας, την οικογένειά τους κ.λπ. Η αξία που η κοινωνία αποδίδει σε ένα άτομο για οποιοδήποτε από τα παραπάνω χαρακτηριστικά συνδέεται με το φύλο - μια γυναίκα χωρίς παιδιά μπορεί να κριθεί αρνητικά ενώ ένας άνδρας χωρίς τα παιδιά όχι, ένας άνδρας με χαμηλό εισόδημα μπορεί να εκτιμηθεί λιγότερο από μια γυναίκα με χαμηλό εισόδημα κλπ.

Αυτή η άσκηση μπορεί να προκαλέσει έντονα συναισθήματα σε κάποιον για τον εαυτό του και για την

κοινωνική του θέση. Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να θυμόμαστε ότι αυτή η άσκηση δεν στοχεύει στην κατηγοριοποίηση των ανθρώπων σύμφωνα με την κοινωνική τους θέση. Πρέπει επομένως να τονίσουμε ότι τα άτομα μπορούν από μόνα τους να αποδώσουν διαφορετική αξία σε αυτά τα χαρακτηριστικά από το συνηθισμένο. Είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι κανόνες αυτοί είναι κοινωνικές δομές που μπορούν να αλλάξουν από τους ανθρώπους (βλέπε επίσης κοινωνιολογία ανωτερότητας για διαφορετικούς τρόπους σύνδεσης με αυτό το σύστημα κανόνων). Φανερώνοντας λοιπόν στους συμμετέχοντες αυτά τα συστήματα προνομίων και κανόνων, μπορούν να τα συζητήσουν και ιδανικά να τα αμφισβητήσουν - η άσκηση δεν έχει ως στόχο να κάνει τους συμμετέχοντες να ανταποκριθούν στις αξίες αυτές.

90

ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ Είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε την κατανόηση της έννοιας της τιμής, προκειμένου

να προχωρήσουμε σε προληπτικές και υποστηρικτικές μεθόδους εργασίας. Είναι

εξίσου σημαντικό να δημιουργήσουμε μια στενή σχέση με τους άγραφους κανόνες και

τις αξίες που συνδέονται με τη βία δια λόγους τιμής, αντί να τα παρουσιάσουμε ως κάτι

ξένο που συμβαίνει πολύ μακριά. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από συζητήσεις στις

οποίες όλοι θα έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν, καθώς επίσης και μέσα από την

ενημέρωση για το ιστορικό υπόβαθρο της έννοιας της τιμής στη δυτική Ευρώπη. Οι

αρχές των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι διαρκώς παρούσες κατά της

διαδικασία αυτή.

Αυτό το κεφάλαιο εστιάζει στους διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της έννοιας της

τιμής και παρέχει διάφορους τρόπους για να επιτευχθεί η κατανόησή της. Επιπλέον,

θα αντιμετωπίσει τα ταμπού και θα εξετάσει την έννοια μέσα σε μειονοτικές ομάδες,

στις οποίες εμφανίζονται οι κανόνες και οι αξίες που σχετίζονται με τη βία δια λόγους

τιμής. Θα οδηγήσει τους συμμετέχοντες από την απλή επαφή, στην κατανόηση και

τέλος στην εφαρμογή της νεοαποκτηθείσας γνώσης. 12

12 Το κεφάλαιο βασίζεται κυρίως στο έργο του Kvinnoforum. Για περαιτέρω πληροφορίες δείτε την έκθεση Sherazad: Combatting Violence in the name of honour. A Five country report on Honour Related Violence. Kvinnoforum, 2003

91

Άσκηση 6:1

Δραστηριότητα: Ποια είναι η έννοια της τιμής;

Στόχος: Να συζητηθούν οι διαφορετικές έννοιες της τιμής

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: 20-30 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: Η άσκηση μπορεί να λάβει χώρα και σε μικρές και σε μεγάλες ομάδες, 6-35

συμμετέχοντες

Απαιτούμενο υλικό: Πίνακας παρουσιάσεων/λευκός πίνακας, μαρκαδόροι

Χρησιμεύει: στο να προβληματιστούν τα άτομα, αναλογιζόμενα την προσωπική τους εμπειρία. Τι σημαίνει η τιμή για εμένα;

Ο ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία

Οδηγίες:

Γράφουμε τη λέξη τιμή στον λευκό πίνακα ή στον πίνακα παρουσιάσεων.

Δίνουμε στους συμμετέχοντες δύο λεπτά χρόνο για να σκεφτούν την σημασία της λέξης.

Τους ρωτάμε ποια ήταν η πρώτη τους σκέψη και τους ζητάμε να την εξηγήσουν. Την ίδια στιγμή

γράφουμε λέξεις κλειδιά στον πίνακα.

Θέτουμε ερωτήσεις σχετικά με τις απαντήσεις ή τις εξηγήσεις που έδωσαν.

Συζητάμε τις θετικές και τις αρνητικές σημασίες (χρησιμοποιούμε διαφορετικά χρώματα για να κυκλώσουμε αυτές που συνδέονται).

Σημείωση: Εάν η άσκηση λαμβάνει χώρα σε εθνικό περιβάλλον, χρησιμοποιούμε τη λέξη τιμή στην μητρική γλώσσα των συμμετεχόντων. Εάν όμως βρισκόμαστε σε διεθνές περιβάλλον, μπορούμε να

χρησιμοποιήσουμε τη λέξη σε όλες τις γλώσσες των συμμετεχόντων. Αντίστοιχα μπορούμε να

χρησιμοποιήσουμε και την λέξη ντροπή, είτε την ίδια στιγμή είτε ξεχωριστά.

92

Επιπλέον Μελέτη

Ο τρόπος που οι άνθρωποι κατανοούν και αντιλαμβάνονται την τιμή, εξαρτάται από

διάφορους παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο που την κατανοεί και την

αντιλαμβάνεται η κοινότητα. Είναι διαφορετικά τα σύμβολα για την τιμή που

χρησιμοποιούν οι διάφοροι πολιτισμοί και διαφορετικές οι συμπεριφορές που

θεωρούνται αξιοσέβαστες. Το τι είναι αξιοσέβαστο επίσης αλλάζει και με το πέρασμα

του χρόνου.

Σε μερικές κοινότητες, η τιμή είναι κάτι που ανήκει στο άτομο, ενώ σε άλλες κάτι που

είναι κοινό για μια ομάδα ανθρώπων. Η πολιτισμική ένταση επίσης διαφέρει. Ένας

πολιτισμός μπορεί να εστιάζει αποκλειστικά στην τιμή, ενώ ένας άλλος να μην δίνει

ιδιαίτερη σημασία σε αυτή. Οι ηθικοί κανόνες και οι αξίες συχνά σηματοδοτούν το τι

είναι αξιοσέβαστο για μια συγκεκριμένη κοινότητα. Ο ρόλος της τιμής και της ατίμωσης

είναι σημαντικός για την κατανόηση της βίας δια λόγους τιμής Ωστόσο αυτές οι δύο

έννοιες δεν είναι στατικές αλλά ρευστές, και με το πέρασμα του χρόνου αλλάζουν και

εξελίσσονται. Οι αλλαγές σχεδόν πάντα συμβάλλουν στις συγκρούσεις μεταξύ των

γενεών. Αυτό είναι φαινόμενο που συναντάται σε κοινότητες σχεδόν σε όλο τον κόσμο.

Η αντίληψη για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα είναι επίσης διαφορετική

ανάλογα με τον πολιτισμό και το χρόνο. Οι άνθρωποι που σπάνε τους κώδικες

συμπεριφοράς, συχνά τιμωρούνται με κάποιο τρόπο. Αυτή η τιμωρία μπορεί να πάρει

σαφή αλλά και έμμεση μορφή και βρίσκει διαφορετική υποστήριξη από τους

υπάρχοντες νόμους και διαφορετική από τις κοινότητες. Οι νόμοι που προστατεύουν

τα σώματα και τις ελευθερίες των γυναικών, δεν εφαρμόζονται παγκοσμίως. Επιπλέον,

μια παράνομη άποψη ή πράξη πολλές φορές μπορεί να υποστηριχθεί από μια

μικρότερη κοινότητα.

Το τι πρέπει να κάνει ένας άντρας για να ανακτήσει την τιμή του, εξαρτάται από τους

νόμους, τις κοινωνικές δομές και από το τι είναι κοινωνικά αποδεκτό. Μερικές φορές,

η θρησκεία χρησιμοποιείται για να νομιμοποιηθούν και να δικαιολογηθούν οι

παραδόσεις εγκλημάτων τιμής, και αυτές οι δικαιολογίες υπάρχουν σε όλες τις

θρησκείες13. Ο πολιτισμός πάντα επηρεάζει την ερμηνεία της θρησκείας, αλλά η ιδέα

και η έννοια της τιμής πρέπει να τοποθετηθεί σε κοινωνικό και όχι σε θρησκευτικό

13 Sherazad: Combating Violence in the name of honour, A Five country report on Honour Related Violence. Kvinnoforum, 2003

93

πλαίσιο. Αυτό που πρέπει κανείς να αναρωτηθεί είναι τι συμβολίζει η τιμή μέσα σε μια

κοινωνία, και ποια είναι η σχέση της τιμής και της ατίμωσης μέσα σε αυτή.

Η τιμή ως μια δυναμική έννοια

Είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την έννοια της τιμή, ως μια δυναμική έννοια που

είναι ρευστή και ευμετάβλητη με το πέρασμα του χρόνου. Όταν εξετάζουμε την έννοια

της τιμής μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την έννοια

της ντροπής και τη σχέση που έχουν αυτές οι δύο έννοιες μεταξύ τους. Η τιμή ενός

άντρα εξαρτάται από την συμπεριφορά της γυναίκας «του», ή ακόμα καλύτερα από το

καλό όνομα που διατηρεί η γυναίκα «του» στην κοινωνία, όπου τα όρια ανάμεσα σε

μια καλή και μια κακή γυναίκα είναι σαφώς διακριτά. Σύμφωνα με τα παραπάνω, μια

ντροπιαστική συμπεριφορά δηλώνει ατίμωση και έλλειψη σεβασμού προς τον άντρα,

όχι μόνο εντός της οικογένειας, αλλά και στην πιο ευρεία μορφή της οικογένειας, και

στην κοινότητα στο σύνολό της. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η τιμή του αξιολογείται και

εσωτερικά και εξωτερικά. Επιπλέον, η τιμή αποτελεί παράγοντα και καθοριστικό

χαρακτηριστικό του ανδρισμού και της αρρενωπότητας και της ταυτότητας του φύλου

που έχει δοθεί στους άντρες από την κοινωνία να υπηρετήσουν.

Είναι επίσης σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας της ιδέα ότι η τιμή δεν είναι μια έννοια,

αλλά διαφορετικές έννοιες που συνυπάρχουν παράλληλα. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη

ποικιλία σε απόψεις για το τι είναι τιμή ακόμα και ανάμεσα στα άτομα της ίδιας

κοινωνίας. Κάτι που θεωρείται αξιοσέβαστο από το άτομο Α, ίσως είναι ακατανόητο

και περίεργο για το άτομο Β, που ανήκει και αυτό στην ίδια κοινωνία. Αυτές οι

διαφορετικές απόψεις εξαρτώνται από παραμέτρους στα ήθη, από τι αντιπροσωπεύει

την αρρενωπότητα, από τι είναι ντροπιαστικό, και από το πως αποκαθίσταται η τιμή.

Η γνώση των διαφορετικών τρόπων σκέψης είναι εξαιρετικά σημαντική για να

κατανοήσουμε την έννοια της τιμής.

Έλεγχος Η έννοια της τιμής σε σχέση με τη βία δια λόγους τιμής συνδέεται στενά με τον έλεγχο.

Ο έλεγχος ασκείται κυρίως από τους άντρες της οικογένειας, αλλά και από τις γυναίκες.

Οι μητέρες, οι γιαγιάδες, η θείες και οι παντρεμένες αδελφές, συχνά συμμετέχουν στον

έλεγχο, και λειτουργούν ως φύλακες και φορείς των πατριαρχικών κανόνων.

Γενικότερα, εάν δεν τηρούσαν αυτό το σύστημα, τότε θα κινδύνευαν και οι ίδιες να

πέσουν θύματα βίας, να αποκηρυχθούν ή ακόμα και να θανατωθούν. Η διόρθωση των

λαθών μέσα από τη βία ή ακόμα και το θάνατο είναι θεμελιώδης για την επιβίωση

94

αυτού του συστήματος. Η ιδέα και η κανονιστικότητα του ελέγχου που σχετίζεται με την

τιμή, μπορεί να είναι τόσο βαθιά ριζωμένες, που δεν αμφισβητούνται ποτέ. Πρέπει να

μην ξεχνάμε ότι είναι δύσκολο να θέσουμε ένα σύστημα, το οποίο συνδέεται με τις

αξίες και τους κανόνες που βασίζονται στην τιμή, έξω από το πλαίσιό του, χωρίς πρώτα

να το απλοποιήσουμε. Αυτό πρέπει να θεωρηθεί ως μια επισκόπηση στην

πολυπλοκότητα των προβλημάτων που προκαλούν τη βία δια λόγους τιμής.

Ο έλεγχος της γυναικείας σεξουαλικότητας είναι κεντρικός και μεγάλης σημασίας,

καθώς σχετίζεται με την ισχύ των αρσενικών μελών της οικογένειας. Αυτό σημαίνει ότι

η συμπεριφορά της γυναίκας πρέπει να ελέγχεται προκειμένου η τιμή να παραμείνει

άθικτη. Συνεπώς, η επαφή με άτομα εκτός της οικογένειας και του σπιτιού είναι πολύ

περιορισμένη. Ο ρόλος της γυναίκας είναι να παραμείνει παρθένα μέχρι να παντρευτεί,

έπειτα να γεννήσει παιδιά και να φροντίσει το νοικοκυριό. Ως εκ τούτου, η παρθενία

της είναι υψίστης σημασίας και πρέπει να παραμείνει άθικτη πριν το γάμο. Οι πρόωροι

γάμοι είναι ένας ακόμα τρόπος να διασφαλιστεί η «αγνότητα» της νύφης. Για μια

ομάδα η κοινότητα, η τιμή ενός άντρα αποτελεί περιουσιακό στοιχείο τόσο για τον ίδιο

όσο και για την διευρυμένη οικογένειά του.

Πολλές φορές ο γάμος αποτελεί κομμάτι μιας ανταλλαγής που λαμβάνει χώρα

ανάμεσα σε δύο οικογένειες, για παράδειγμα η ανταλλαγή ενός κοριτσιού/γυναίκας με

ένα αρσενικό μέλος, η διατήρηση του οικογενειακού πλούτου, ή η προσφορά ενός

φροντιστή για ένα άτομο με αναπηρία. Η διατήρηση των θηλυκών μελών της

οικογένειας «αγνών», δηλαδή παρθένων για τον γάμο, δίνει κύρος στα αρσενικά μέλη.

Αυτό, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, έχει λειτουργήσει ως σύστημα κοινωνικής

ασφάλειας σε πολλές κοινότητες που εφαρμόζουν τη βία δια λόγους τιμής, ως μέσα

επιβίωσης της κοινωνίας, όπου η εξάρτηση του ενός από τον άλλο εισέρχεται στην

καθημερινή ζωή. Αντίθετα από την κοινή άποψη, τα εγκλήματα τιμής δεν έχουν καμία

σχέση με τη θρησκεία, αν και πολλοί δράστες προσπαθούν να δικαιολογήσουν

θρησκευτικά τις πράξεις τους.

Το Σεπτέμβριο του 2000, το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA)

εκτίμησε ότι περίπου 5.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονούνται κάθε χρόνο για

λόγους τιμής από μέλη των ίδιων των οικογενειών τους. 14 Αυτός ο αριθμός είναι ένα

μέρος μόνο των πραγματικών αριθμών, καθώς τα περισσότερα περιστατικά δεν

αναφέρονται ποτέ. Παρατηρείται επίσης μια παγκόσμια αύξηση του αριθμού των

14 Culture of Discrimination: A Fact Sheet on “Honor” Killings

95

περιστατικών, σύμφωνα με τον Asma Jahangir, πρώην ειδικού εισηγητή για την

εξωδικαστική, συνοπτική και αυθαίρετη εκτέλεση (UNFPA 2000).

Σύμφωνα με την πρόσφατη αναφορά του ΟΗΕ πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα,

πάνω από 1000 γυναίκες σκοτώνονται στο Πακιστάν στο όνομα της τιμής κάθε χρόνο.

Στην μελέτη για του θανάτους γυναικών στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το 47 τοις

εκατό των γυναικών δολοφονήθηκε από συγγενή μετά το βιασμό της. Μόνο στις

ισλαμικές χώρες επικρατεί αυτή η πράξη βίας. Η Βραζιλία αποτελεί αξιοσημείωτη

περίπτωση, καθώς οι δολοφονίες δικαιολογούνται προκειμένου να υπερασπιστεί ο

άντρας την τιμή του σε περίπτωση μοιχείας της γυναίκας. (UNIFEM.2002. Regional

Scan).

Τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις δολοφονίες για λόγους τιμής στην Ευρώπη δεν

έχουν τεκμηριωθεί τα τελευταία χρόνια. Οι αριθμοί ωστόσο δείχνουν ότι στην Γερμανία

έχουν παρατηρηθεί 53 δολοφονίες για λόγους τιμής από το 1996 έως το 2005. 20 από

αυτές συνέβησαν στο Βερολίνο. 15

Σύμφωνα με το χάρτη “Honour Related Violence, European Resource book and Good

practice”, υπάρχει έλλειψη στατιστικών αποτελεσμάτων και πληροφοριών σχετικά με

τη βία δια λόγους τιμής στην Ευρώπη. Πολλοί λίγοι οργανισμοί έχουν ολοκληρωμένα

αποτελέσματα από το έργο τους. Παρόλα αυτά, η κατάσταση αυτή αλλάζει και

καταγράφονται όλο και πιο λεπτομερή αποτελέσματα. Αυτό κάνει το έργο τους και το

πρόβλημα της βίας δια λόγους τιμής δύσκολα ορατό και μετρήσιμο. Ωστόσο, οι αριθμοί

που προκύπτουν συχνά απέχουν κατά πολύ από τους «πραγματικούς» αριθμούς. Οι

κρυμμένοι αριθμοί θεωρούνται ότι είναι πολύ υψηλοί. Η έλλειψη στατιστικών φαίνεται

ότι προκύπτει και εξαιτίας μια έλλειψης διάκρισης των διαφορετικών μορφών

ενδοοικογενειακής βίας, και μια απροθυμία από τις φιλανθρωπικές οργανώσεις και τις

αρχές να κάνουν αυτό τον καθορισμό.

Τα θύματα της βίας δια λόγους τιμής συχνά έχουν ψυχοτραυματικά συμπτώματα

διαφόρων ειδών. Ακόμα και η αυτοκτονία θα μπορούσε να είναι μια έκφραση ενάντια

στην καταπίεση και τη βία για λόγους τιμής. Πρόκειται είτε για σκηνοθετημένες

αυτοκτονίες, είτε για αυτοκτονίες που προκλήθηκαν από την πίεση και από την ανάγκη

να καθαριστεί η τιμή της οικογένειας. Μια ομάδα ατόμων που είναι ιδιαίτερα ευάλωτη

είναι αυτή των «εισαγόμενων» γυναικών που έχουν έρθει ως νύφες στην οικογένεια,

και καταλήγουν να είναι εξαιρετικά απομονωμένες και αποκλεισμένες κοινωνικά, με

πολύ περιορισμένη προστασία και εργαλεία για να βρουν στήριξη και φροντίδα. Είναι

15 Materialsammlung Verbrechen Im Namen Der Ehre In Deutschland. Papatya, 2004 Kvinnoforum 2004

96

σημαντικό ότι υπάρχουν κατάλληλα συστήματα για την καταγραφή περιστατικών βίας

δια λόγους τιμής μέσα στις αρχές. Εξίσου σημαντικό είναι να βρούμε ένα σύστημα και

για τους οργανισμούς.

Σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, οι περιπτώσεις δολοφονιών και βίας στο όνομα της

τιμής έχουν αυξηθεί ορατά. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εισροή προσφύγων,

μεταναστών, αιτούντων ασύλου και συγγενών από περιοχές συγκρούσεων και

φτώχειας, όπου εφαρμόζονται τα συστήματα κανόνων και αξιών που βασίζονται στην

τιμή. Οι άνθρωποι από αυτές τις περιοχές γενικότερα έχουν χαμηλή εμπιστοσύνη στο

κράτος, σε σχέση με την πλειονότητα στις νέες χώρες, που έχει την τάση να

εμπιστεύεται πολύ τις αρχές και να εξαρτάται από το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας.

Η ανάγκη να ανήκουν κάπου και η αλληλεξάρτηση από συγκεκριμένες κοινωνικές

ομάδες για να αντιμετωπίσουν τη ζωή δεν παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό στις χώρες

υποδοχής. Επομένως, όταν οι οικογένειες μεταναστεύουν από χώρες με πιο ισχυρές

πατριαρχικές παραδόσεις, με συλλογικές και οικογενειακές αξίες, όταν συναντήσουν

τις πιο ατομικές αξίες και συμπεριφορές στην νέα χώρα θα επέλθει μια σύγκρουση

κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων.

Η ανάγκη της γνώσης Η γνώση του πολιτισμικού υποβάθρου αυτού του είδους της βίας χρειάζεται

προκειμένου να υποστηριχθούν τα μέλη των οικογενειών που χαρακτηρίζονται από

σκληρούς κανόνες τιμής, και ειδικότερα των μελών που υποφέρουν από βία δια λόγους

τιμής, αλλά και για να προληφθούν αυτά τα περιστατικά. Η γνώση είναι σημαντική για

να προληφθεί η περαιτέρω περιθωριοποίηση αυτών των ομάδων στην κοινωνία.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να συζητήσουμε την κοινωνική στήριξη και

αποτελεσματικότητα του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας προς τους μετανάστες

γενικά, και πιο ειδικά σε αυτούς που είναι αποκλεισμένοι από την κοινωνία. Είναι

υψίστης σημασίας να τοποθετήσουμε τη συζήτηση για τη βία δια λόγους τιμής, πάνω

στην αρχή διατήρησης του σεβασμού των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων,

προκειμένου να αποφύγουμε τον κίνδυνο στιγματισμού και προκατάληψης προς

συγκεκριμένες κοινότητες. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντι-μεταναστευτικά και

ρατσιστικά συναισθήματα και πολιτικές, και συνεπώς σε περαιτέρω αποκλεισμό. Στην

περίπτωση των μεταναστευτικών κοινοτήτων, είναι εξίσου σημαντικό να αναλύσουμε

τους δομικούς και στρατηγικούς περιορισμούς που μπορεί να εμποδίσουν την ίση

97

συμμετοχή των μεταναστών στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτή η κατάσταση μπορεί να

τους καταστήσει εξαρτημένους από ένα δίκτυο αλληλεγγύης της δικής τους κοινότητας

και συνεπώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να διατηρήσουν αυτούς τους κανόνες

και τις αξίες.

98

Άσκηση 6:2

Δραστηριότητα: Η άσκηση των 4 γωνιών

Στόχος: Τα άτομα να λάβουν θέση, να αμφισβητήσουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις

Επίπεδο δυσκολίας/πολυπλοκότητας : χαμηλό

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: 5-10 λεπτά για κάθε δήλωση (προαιρετικός αριθμός δηλώσεων)

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 6 άτομα, εάν τα άτομα είναι περισσότερα από 30 προσπαθούμε να χωρίσουμε την ομάδα

Χρησιμεύει: για να συζητηθούν αμφιλεγόμενα ζητήματα, να έρθουν στην επιφάνεια βαθύτερα ή καίρια ζητήματα, τα άτομα να σηκωθούν, να κινηθούν και να συζητήσουν όλα μαζί.

Ο ρόλος τους εκπαιδευτή: να δίνει οδηγίες και να θέτει ερωτήματα

Οδηγίες:

Βεβαιωνόμαστε ότι υπάρχουν 4 γωνίες στο δωμάτιο στις οποίες μπορούν να σταθούν άνθρωποι. Σημαδεύουμε τις γωνίες με γράμματα ή αριθμούς. Έχουμε από πριν γράψει τις δηλώσεις/ προτάσεις και τις επιλογές μας, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να τις διαβάσουν.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να αφήσουν πίσω τους τα στυλό και τα χαρτιά και να σταθούν στο

κέντρο του δωματίου.

Λέμε στους συμμετέχοντες ότι θα τους δώσουμε μια ερώτηση ή μια ημιτελή πρόταση και θα πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στις επιλογές που βρίσκονται στις διαφορετικές γωνιές του δωματίου και έπειτα να σταθούν στην αντίστοιχη γωνία. Μια γωνία θα πρέπει να είναι πάντα «ανοιχτή γωνία».

Διαβάζουμε την πρώτη δήλωση / πρόταση και τις επιλογές που βρίσκονται στις διαφορετικές γωνίες και ζητάμε από τους συμμετέχοντες να επιλέξουν γωνία. Ζητάμε από κάθε άτομο σε κάθε γωνία να μας

πει γιατί τη διάλεξε.

Ζητάμε από κάποιο μέλος της ομάδας ή και από όλους να μας πουν γιατί στάθηκαν εκεί.

Ρωτάμε εάν θέλει κάποιος να αλλάξει γωνία. Εάν όντως κάποιος θέλει να αλλάξει τον ρωτάμε γιατί.

99

Παραδείγματα δηλώσεων/ιστοριών/ημιτελών προτάσεων:

Η μεγαλύτερη αιτία της βίας δια λόγους τιμής στην Ευρώπη είναι….

Γωνία A: έλλειψη ενσωμάτωσης

Γωνία B: πατριαρχικές δομές οικογένειας

Γωνία Γ: κολεκτιβιστικές κοινότητες

Γωνίας Δ: άλλο

100

Άσκηση 6:3

Δραστηριότητα: Σπάζοντας τα ταμπού στη βία δια λόγους τιμής

Στόχος: Να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να καταλάβουν ότι η δυσπιστία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εξεύρεση σημαδιών βίας και εγκλημάτων δια λόγους τιμής. Να παρέχει τα κατάλληλα

εργαλεία για να «σπάσει η σιωπή».

Επίπεδο δυσκολίας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: προσωπικό της πρώτης γραμμής και ερευνητές, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, δάσκαλοι, αστυνομικοί , εργαζόμενοι στη δημόσια διοίκηση

Διάρκεια: 10 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 8 άτομα, το περισσότερο 25 άτομα

Χρησιμεύει: για να προωθήσει το σπάσιμο των ταμπού

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να συντονίζει τη δραστηριότητα, να κάνει τους συμμετέχοντες να νιώθουν άνετα και να είναι χαλαροί, να μιλά ήρεμα και να είναι σίγουρος για όσα κάνει.

Οδηγίες:

Καλούμε τους εκπαιδευόμενους να καθίσουν σχηματίζοντας κύκλο.

Εξηγούμε τι θα προχωρήσουμε σε μια άσκηση, και ότι θα ακολουθήσει συζήτηση. (2 λεπτά)

Εφαρμόζουμε την μέθοδο της «καθοδηγούμενης φαντασίας»: αφήνουμε μια στιγμή για προβληματισμό μετά από κάθε ερώτηση.

Μιλάμε σιγά, και λέμε στους συμμετέχοντες να ανοίξουν τα μάτια τους πριν από την τελευταία παρατήρηση.

101

Οδηγίες για τους συμμετέχοντες: Κλείστε τα μάτια σας και καθίστε χαλαρά, ώστε να αισθάνεστε άνετα. Χρειάζεται να είστε απόλυτα συγκεντρωμένοι. Παρακαλώ να με ακούτε, να μείνετε συγκεντρωμένοι και να μην μιλάτε.

Διαβάζουμε τα παρακάτω κάνοντας μια σύντομη παύση μετά από κάθε ερώτηση για προβληματισμό:

Στεφτείτε έναν άνδρα στενό σας φίλο ή συνάδελφο με τον οποίο έχετε μια καλή, στενή σχέση.

Πότε τον είδατε τελευταία φορά;

Που τον είδατε τελευταία φορά;

Τι κάνατε μαζί;

Τι συζητήσατε;

Πως ήταν η ατμόσφαιρα;

Τι συζητάτε συνήθως μεταξύ σας;

Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο στην φιλία σας;

Που θα τον ξαναδείτε;

Ανοίξτε τα μάτια σας.

Τώρα πρέπει να σας πω ότι αυτός ο άντρας σχεδιάζει να σκοτώσει την κόρη του γιατί έχει ένα σύντροφο

και δεν είναι πλέον παρθένα.

Χωριστείτε σε ζευγάρια και συζητήστε: Ποια η αντίδρασή σας; Σε ποια περίπτωση θα σπάσετε τη σιωπή σας και θα μιλήσετε για αυτό; (10 λεπτά)

Τους καλούμε όλους ξανά στην ολομέλεια (15 λεπτά).

Συγκεντρώνουμε όλες τις πληροφορίες από τα μέλη της ομάδας και τις γράφουμε στον πίνακα. Κάνουμε τις εξής ερωτήσεις: - Πώς μπορείτε να αντιμετωπίσετε αυτή την κατάσταση; Υπάρχουν ομοιότητες

ανάμεσα στην βία δια λόγους τιμής και στην ενδοοικογενειακή βία που μπορούμε να συζητήσουμε; Υπάρχουν ομοιότητες στην αντίσταση που παρατηρήσατε;

Δίνουμε μερικές πληροφορίες σχετικά με το θέμα «Σπάζοντας τα ταμπού» (βλ. παρακάτω).

Ρωτάμε: Ποιες είναι οι συνέπειες για τους ανθρώπους / ειδικούς με τους οποίους εργάζεστε;

102

Επιπλέον Μελέτη

Σπάσιμο των ταμπού στη βία δια λόγους τιμής Για να καταπολεμήσουμε τη βία δια λόγους τιμής χρειαζόμαστε νέες στρατηγικές και

παρέμβαση στον τρόπο που λειτουργούν τα άτομα σε ατομικό, οικογενειακό, κοινοτικό

και κοινωνικό επίπεδο. Η μελέτη εστιάζει στο οικογενειακό και κοινοτικό επίπεδο.

Είναι σημαντικό και απαραίτητο να σπάσουμε τη σιωπή και τα ταμπού μέσα σε

οικογένεια και κοινότητα, να δημοσιοποιήσουμε αυτά τα θέματα. Αυτό δεν αφορά μόνο

τη βία δια λόγους τιμής, αλλά και όλα τα προβλήματα αντρικής κυριαρχίας και δημόσιας

αποδοχής της αντρικής βίας, ως μέσο κυριαρχίας και υποταγής των γυναικών και των

κοριτσιών. Όσο σημαντική είναι η ενημέρωση της κοινωνίας για τις καταστροφικές

επιπτώσεις της βίας σε αυτούς που τη βιώνουν, άλλο τόσο σημαντικό είναι να δώσουμε

καλά παραδείγματα για το τι μπορούμε να κάνουμε για να την αποφύγουμε και

συνεπώς να φέρουμε θετικά αποτελέσματα στην οικογένεια και στην κοινότητα.

Τα θύματα και τα πιθανά θύματα είναι απαραίτητο να σπάσουν τη σιωπή και τα ταμπού

τους, καθώς έτσι κάνουν φανερό το πρόβλημα, και δίνουν φωνή και έκφραση στα

βάσανά τους. Επιπλέον, τους βοηθά να καταλάβουν ότι η βία δια λόγους τιμής δεν

είναι προσωπικό, αλλά κοινωνικό ζήτημα. Επίσης, δίνει μια ευκαιρία τόσο οι άντρες

όσο και οι γυναίκες, που είναι (πιθανοί) καταπιεστές και δολοφόνοι μητέρων, αδελφών

και κορών, να κάνουν ένα πρώτο βήμα για να αποφύγουν αυτή την αποτρόπαια

πράξη.

Η λύση δεν είναι να απορρίψει κανείς παντελώς κάθε πτυχή των κανόνων ή των αξιών

μια οικογένειας ή κοινότητας, αλλά να δώσει έμφαση στις θετικές και ενδυναμωτικές

πτυχές αυτών των αξιών, και να αναζητήσει εναλλακτικές για την έννοια

«αξιοσέβαστο». Είναι σημαντικό τα μέλη της οικογένειας και της κοινότητας να

πολεμούν αυτή τη βία και τη διάκριση μέσα στα σπίτια και στις κοινότητές τους. Έτσι

αποκτούν γνώσεις και εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τη βία δια λόγους τιμής, και με

αυτά μπορούν να αλλάξουν τις κοινές πρακτικές και τις ιδέες μέσα στα κοινωνικά τους

δίκτυα. Είναι εξίσου απαραίτητο να σεβαστούμε την συμβουλή αυτών των ατόμων και

να δώσουμε προσοχή στους μηχανισμούς που έχουν βρει για να βρίσκουν το δρόμο

τους μέσα από τα εμπόδια, τα οποία διαφορετικά θα απέτρεπαν την αλλαγή.

103

Επιπλέον, αυτό απαιτεί καλύτερη συνεργασία με τις κοινότητες που επίσης

εναντιώνονται στην πρακτική αυτή χωρίς να ξεχωρίζουν μια εθνική ομάδα και συνεπώς

να την απομονώνουν.

Αντιμετώπιση του θέματος - Κατανόηση των αιτιών της συνεχιζόμενης βίας από κοινωνική και πολιτισμική

σκοπιά. - Ανάλυση των δομικών και στρατηγικών περιορισμών που μπορούν να

αποτρέψουν την ίση συμμετοχή των ατόμων στην ευρύτερη κοινωνία. Σε αυτή

την περίπτωση τα άτομα εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τα δίκτυα

αλληλεγγύης των οικογενειών ή των κοινοτήτων τους. - Οι πολιτισμικές φωνές είναι ετερογενείς και ο πολιτισμός δεν είναι ένα στατικό

φαινόμενο, αλλά είναι αντικείμενο συνεχούς αλλαγής. - Πρέπει να προσέχουμε να μην αντιμετωπίζουμε τις μειονοτικές ομάδες ως

ξεπερασμένες στις απόψεις τους, για παράδειγμα για την άποψή τους για τη

θέση της γυναίκας, ή να τους αντιμετωπίζουμε σαν να είναι πολύ πιο βίαιοι από

τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό είναι βέβαιο ότι θα έχει επίδραση σε αυτούς και

ίσως οδηγήσει στον στιγματισμό των γυναικών ως υποστηρικτριών αυτών των

κανόνων και των αξιών. Οι γυναίκες ίσως θεωρήσουν ότι είναι «φυσιολογικό»

να τις χτυπάνε, και αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση

που δεν παρέχεται η κατάλληλη προστασία ενάντια στη βία. Είναι ακόμα πιο

δύσκολο για αυτές τις γυναίκες να αναζητήσουν βοήθεια όταν υπάρχει μια

τέτοια αυξανόμενη πόλωση ανάμεσα στους ανθρώπους των ευρωπαϊκών

κοινωνιών σήμερα, καθώς και μια αυξανόμενη εχθρότητα προς τις μειονότητες. - Για να αντιμετωπίσουμε τα εγκλήματα τιμής, είναι απαραίτητο να

συμμαχήσουμε με μέλη από ομάδες που έχουν κοινές αξίες και που έχουν τη

θέληση να αγωνιστούν για να τα καταπολεμήσουν. Θα ήταν ασύμφορο να

χαρακτηρίσουμε τις μειονοτικές ομάδες ως οπισθοδρομικές και να υποθέσουμε

ότι έχουν ξεπερασμένες απόψεις και κανόνες, καθώς αυτό απλά θα

αποξενώσει τα άτομα που επιθυμούν να βοηθήσουν και τα οποία είναι μέλη

αυτών των ομάδων. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να παρατηρήσουμε

και τις αποτυχίες στη δική μας κοινότητα. - Είναι σημαντικό να συμπεριλάβουμε στη συζήτηση αγόρια και άντρες, και

κυρίως στην συζήτηση με αυτούς που δεν θέλουν να ζουν σύμφωνα με αυτούς

τους παραδοσιακούς κανόνες και αξίες που αφορούν τους άντρες, τις γυναίκες

και τη σεξουαλικότητα. Χρειάζεται να στηρίξουμε τους άντρες και τα αγόρια που

104

τώρα ανακαλύπτουν εναλλακτικούς τρόπους να είναι αρρενωποί, που δεν είναι

βίαιοι και που δεν ασκούν καταπιεστική εξουσία. - Πρέπει να αναπτύξουμε δίκτυα υποστήριξης για τα δύο φύλα, προκειμένου να

αναπτυχθεί ο διάλογος και έτσι να βελτιωθεί η κατάσταση στη βία δια λόγους

τιμής. 16

Βασικές σκέψεις για τη συμπεριφορά

- Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι δεν είναι δυνατό να αλλάξουμε τις στάσεις

προς τόσο παλιές και σκληρές παραδόσεις, όπως είναι η βία δια λόγους τιμής,

μέσα σε μια στιγμή. Θα χρειαστεί πολύ περισσότερος χρόνος! - Είναι σημαντικό να απορρίψουμε τη βία δια λόγους τιμής , καθώς πρόκειται για

καταπάτηση των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών. Η βία δεν είναι

ποτέ ανεκτή! - Πρέπει να σεβόμαστε τις απόψεις και τα πιστεύω των άλλων ανθρώπων. - Πρέπει να προσέχουμε και να μην θέτουμε τον εαυτό μας σε περιττές και

επικίνδυνες καταστάσεις, καθώς είναι πιθανή η άσκηση βίας και επιθετικότητας

εναντίον μας. - Πρέπει να κατανοήσουμε και να καταλάβουμε ότι (πιο πιθανά) κινδυνεύουμε

από τον κυρίαρχο δυτικό πολιτισμό των λευκών και όχι από τον πολιτισμό των

άλλων. Αυτό έχει μεγάλη επίδραση στην συμπεριφορά τους απέναντί μας. - Πρέπει να γνωρίζουμε την επιρροή που έχει η σημερινή μη ανεκτική

ατμόσφαιρα προς τους μετανάστες, τους πρόσφυγες και ειδικά προς το Ισλάμ

στην δυτική κοινωνία. Αυτή ίσως έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση των

ατόμων και των οικογενειών στην δική τους κοινότητα, στις δικές τους

παραδόσεις, κανόνες και αξίες, γεγονός που μπορεί να κάνει ακόμα

δυσκολότερη τη συζήτηση πάνω στη βία δια λόγους τιμής. - Οφείλουμε να κατανοήσουμε τη δύσκολη θέση στην οποία ίσως βρίσκονται

μερικές κοινότητες, και η οποία σχετίζεται με τη διάκριση, την

κοινωνικοοικονομική τους θέση, τη διαμονή τους σε φτωχές ή κοινωνικά

περιθωριοποιημένες περιοχές και γκέτο. Είναι πιθανό αυτοί οι παράγοντες να

έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην εφαρμογή της βίας δια λόγους τιμής, αλλά

πρέπει να παραμείνουμε σταθεροί στο στόχο μας που είναι η μάχη για τα

δικαιώματα των παιδιών και των γυναικών.

16 www.practical-solutions.info

105

- Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι και στη δυτική κοινωνία υπήρχαν κανόνες και αξίες

που σχετίζονταν με τις γυναίκες, την παρθενία και την μοιχεία, ωστόσο οι

απόψεις αυτές έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια. - Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η βία ενάντια στις γυναίκες δεν είναι απλώς μια

κακή συμπεριφορά στην «άλλη» κοινωνία, άλλα ένα παγκόσμιο, καθολικό

πρόβλημα. Η βία δια λόγους τιμής είναι μια συγκεκριμένη μορφή που λαμβάνει

χώρα σε συγκεκριμένες κοινότητες και πολιτισμούς. - Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι η βία ενάντια στις γυναίκες αποτελεί μεγάλο

πρόβλημα και στις δυτικές κοινότητες. - Πρέπει να κατανοήσουμε ότι τα μέλη μιας ομάδας δεν σκέφτονται ούτε δρουν

όλα με τον ίδιο τρόπο. Σίγουρα πολλά από αυτά αποτελούν άτομα με τα οποία

μπορούμε να συνεργαστούμε.

Πατριαρχικές σκέψεις

- Πρέπει να αποφασίσουμε σε ποια ομάδα εστιάζουμε: τους δασκάλους, στους

μαθητές, στις οργανώσεις προσφύγων, στις γυναίκες, στους άντρες, σε

θρησκευτικές ομάδες, στα ΜΜΕ κτλ. - Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι κατάλληλες για την ομάδα

στην οποία απευθυνόμαστε. Ο καλύτερος τρόπος είναι να χρησιμοποιούμε

ταυτόχρονα πολλές διαφορετικές μορφές: θεατρικά, ταινίες, ραδιοφωνικές

εκπομπές, παροχή πληροφοριών και οργάνωση συζητήσεων σε (μικρές)

ομάδες, διάδοση έντυπων πληροφοριών, ιστοσελίδα με πληροφορίες,

συμβουλευτική κατά τη διάρκεια συναντήσεων της κοινότητας. - Ο ρόλος των ΜΜΕ: τόσο τα ΜΜΕ των προσφύγων, όσο και τα τοπικά εθνικά

ΜΜΕ, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στο σπάσιμο της σιωπής.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7: ΒΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ Η σεξουαλικότητα, και ειδικά η γυναικεία σεξουαλικότητα, είναι το πιο θεμελιώδες

σημείο στη βία δια λόγους τιμής. Μπορεί να είναι δύσκολο να σπάσουμε τη σιωπή

σχετικά με τη γυναικεία σεξουαλικότητα και όλους τους μηχανισμούς ελέγχου που

επιβάλλουν οι πατριαρχικές δομές σε αυτή. Είναι επίσης ένα ζήτημα που μπορεί να

φέρει στην επιφάνεια έντονα συναισθήματα. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να το

διαχειριστούμε με ευαίσθητο αλλά σαφή τρόπο, να ενθαρρύνουμε τους συμμετέχοντες

να αμφισβητήσουν τις αξίες και τους κανόνες που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα,

και που δίνουν έμφαση στην γυναικεία σεξουαλικότητα και την ομοφυλοφιλία.

106

Επιπλέον μελέτη

Δομές και κανόνες στην σεξουαλικότητα Η βία δια λόγους τιμής είναι μια συγκεκριμένη μορφή βίας ενάντια στις γυναίκες. Όπως

και οι περισσότερες μορφές καταπίεσης και βίας ενάντια στις γυναίκες, βασίζεται στην

επιθυμία ελέγχου των σεξουαλικών και κοινωνικών επιλογών των γυναικών, και στην

αντίληψη και την αποδοχή ότι η γυναίκες είναι ιδιοκτησία των αντρών. Οι περιοχές στις

οποίες εμφανίζεται συχνά βία δια λόγους τιμής, συνήθως διαχωρίζονται από τις

συλλογικές κοινωνίες και κοινότητες. Σε αυτές τις περιπτώσεις η οικογένεια, με την

ευρύτερη έννοιά της, είναι η μικρότερη οντότητα, και όχι το άτομο. Η οικογένεια έχει

αυστηρή ιεραρχική δομή. Οι κανόνες και οι αξίες που βασίζονται στην τιμή,

ενσωματώνονται στην συλλογική της οντότητα, και οι πράξεις έχουν συνέπειες στην

δημόσια φήμη όλων των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτές, δηλαδή των ατόμων της

ευρύτερης οικογένειας και της κοινωνίας. Αυτή η κανονιστικότητα και η συλλογική

άποψη για την τιμή είναι που κάνει την κατάσταση τόσο πολύπλοκη και ανθεκτική στην

αλλαγή. Η φήμη, που βασίζεται στην συμπεριφορά που αναμένεται να έχουν οι

γυναίκες και τα κορίτσια, είναι ένας τρόπος να εξασφαλιστούν οι οικονομικές και

κοινωνικές σχέσεις με τις άλλες οικογένειες. Έτσι, η βία δια λόγους τιμής είναι μέρος

ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος που εξασφαλίζει τον πλούτο και την επιβίωση

μιας οικογένειας. Ο γάμος και ο εξαναγκαστικός γάμος μπορεί να είναι μέρος της

διασφάλισης των καλών σχέσεων με μια άλλη οικογένεια, ή απλά μια οικονομική

συμφωνία. Η οικογένεια της οποίας η τιμή αμφισβητείται από την υποτιθέμενη ή

πραγματική συμπεριφορά της κόρης, μπορεί να κινδυνέψει να χάσει την αξιοπιστία της

στα οικονομικά ζητήματα. Εάν η οικογένεια διατηρεί μια επιχείρηση, οι πελάτες ίσως

να την αποφεύγουν. Ένας συγγενής ενός κοριτσιού που έχει επιδείξει αμφισβητήσιμη

συμπεριφορά, κινδυνεύει να τιμωρηθεί καθώς μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι

ακατάλληλος για γάμο.

Τιμή και ντροπή Η γυναικεία σεξουαλικότητα και οι έννοιες της τιμής και της ντροπής συνδέονται στενά.

Εάν ένα κορίτσι βιαστεί, ατιμάζεται. Συνεπώς, ο βιασμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως

τρόπος τιμωρίας όχι μόνο για την ίδια, αλλά και για την οικογένεια ή ένα μέλος της

οικογένειας.

Η σεξουαλική συμπεριφορά της γυναίκας είναι ένα δημόσιο ζήτημα, η παρθενία της

μπορεί να γίνει θέμα δημόσιου διαλόγου, ενώ η αγνότητα ή ανηθικότητα της, μπορεί

να γίνει θέμα μιας οικονομικής ή κοινωνικής συμφωνίας. Σε αυτή την περίπτωση η τιμή

και η ατίμωση είναι μέρη της δημόσιας σφαίρας.

107

Σε κοινωνίες που επικρατεί το ατομικό στοιχείο, το ζήτημα της τιμής και της ατίμωσης

ανήκει στην ιδιωτική σφαίρα. Αυτά τα συστήματα συχνά προέρχονται από έναν από

τους παλαιότερους πολιτισμούς του κόσμου, τον αραβικό πολιτισμό, και έχουν

διαδοθεί και εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα, εξυπηρετώντας ακόμα ένα

σκοπό. Η αξία που φέρει η τιμή είναι ένας τρόπος διατήρησης του κοινωνικού

συστήματος. Ακόμα και όταν οι οικογένειες φύγουν από τη χώρα καταγωγής τους, αυτή

η δομή και οι κανονισμοί της παραμένουν ενεργοί ή γίνονται ακόμα πιο ισχυροί.

Τιμή και Ευρώπη Οι κώδικες τιμές που σχετίζονται με την γυναικεία σεξουαλικότητα δεν εμφανίζονται

αποκλειστικά στις συλλογικές ομάδες ή στις κοινωνίες. Το να θεωρούν οι άνθρωποι

στην Ευρώπη ότι οι κανόνες τιμής είναι ξένοι προς τον ευρωπαϊκό πολιτισμό αποτελεί

λανθασμένη αντίληψη, και συμβάλλει σε μια εθνοκεντρική άποψη για τον κόσμο. Η

Ευρώπη έχει παρελθόν στους εξαναγκαστικούς γάμους και στον έλεγχο της γυναικείας

σεξουαλικότητας που είχαν σκοπό να διατηρήσουν την τιμή και τα πλούτη στην

οικογένεια. Σε πιο σύγχρονες περιόδους, οι γυναίκες που έκαναν παιδιά εκτός γάμου,

αναγκάζονταν να φύγουν από την πόλη ή την κοινότητα, για να μην ατιμάσουν την

οικογένειά τους. Ο λόγος που ο όρος βία δια λόγους τιμής υιοθετήθηκε, ήταν για να

μπορέσουμε να προσδιορίσουμε ένα συγκεκριμένο είδος βίας κατά των γυναικών, τη

βία που ασκεί και στηρίζει η οικογένεια και η στενή κοινότητα προς μια γυναίκα υπό

αμφισβήτηση, με σκοπό να διαφυλάξει την τιμή ενός ατόμου, μιας οικογένειας ή μιας

κοινότητας.

Αγόρια Και τα αγόρια πέφτουν θύματα βίας δια λόγους τιμής, αν και όχι στον ίδιο βαθμό με τα

κορίτσια, συνήθως μέσα από εξαναγκαστικούς γάμους, και στην περίπτωση της

ομοφυλοφιλίας, μέσα από απειλές και ψυχολογική βία. Σε αυτό το σύστημα

καταπίεσης, τα αγόρια υποφέρουν εξίσου λόγω του ρόλου του δράστη που οφείλουν

να έχουν. Πρέπει να ελέγχουν τις αδελφές τους ή άλλα γυναικεία μέλη της οικογένειάς

τους στο όνομα των μεγαλύτερων συγγενών ή μελών της οικογένειας, και πολλές

φορές να διαπράττουν πράξεις βίας ή ακόμα και δολοφονίες. Τα αγόρια έχουν

συνηθίσει να δρουν κατά αυτό τον τρόπο, προκειμένου να αποφύγουν την αυστηρή

νομική τιμωρία δεδομένου ότι είναι ανήλικοι. Συχνά, στα νεότερα αρσενικά μέλη μιας

οικογένειας ανατίθεται να διαπράττουν απειλές, βία ή ακόμα και φόνο, για να

διατηρηθεί ανέγγιχτη η οικογενειακή τιμή. Εάν δεν εκπληρώσουν αυτό το «καθήκον»

κινδυνεύουν να βιώσουν αυστηρές συνέπειες από την οικογένεια και την κοινότητα.

108

Αυτά τα αγόρια και οι νέοι άντρες φέρουν μεγάλο χρέος όντες μέλη μιας κοινωνίας που

γίνεται όλο και πιο πολυπολιτισμική, και στη οποία αυτή η συμπεριφορά δεν είναι

αποδεκτή – σε μια κοινωνία που οι άλλοι μηχανισμοί είναι πιο σημαντικοί από τη

διατήρηση της τιμής. Αυτό μπορεί να προκαλέσει για τα αγόρια μια προσωπική

εσωτερική διαμάχη, εξαιτίας των αντικρουόμενων πολιτισμών, αξιών και άγραφων

κανόνων. Ωστόσο, τους κάνει και σημαντικούς φορείς αυτών των κανόνων.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι και τα αγόρια χρειάζονται στήριξη. Αναγκάζονται να

αναλάβουν ρόλους που δε θέλουν, όπως να προσέχουν την αδελφή τους και να

λειτουργούν ως προστάτες για τα θηλυκά μέλη της οικογένειας. Ζούνε σε ένα πολύ

σκληρό περιβάλλον.

Γυναικεία σεξουαλικότητα17 Η παρθενία και η αγνότητα είναι οι βασικές αξίες που σχετίζονται με την τιμή της

γυναίκας. Η σημασία της παρθενίας είναι τόσο μεγάλη, που ακόμα και η φήμη ότι μια

γυναίκα την έχασε, μπορεί να της προκαλέσει τεράστια προβλήματα, σε μια κοινωνία

που περιβάλλεται από κανόνες τιμής. Εκτός από την παρενόχληση και την

απομόνωση από τους γύρω της, η οικογένειά της μπορεί να την αποκηρύξει.

Επιπλέον, κινδυνεύει να μείνει ανύπαντρη, πράγμα που είναι πρόβλημα για πολλές

γυναίκες, καθώς η θέση μιας ανύπαντρης γυναίκας είναι συνήθως πολύ χαμηλή.

Υπάρχουν πολλοί μύθοι και άγνοια γύρω από την παρθενία. Είναι διαδεδομένη η πίστη

ότι η αιμορραγία της γυναίκας κατά τη συνουσία είναι απόδειξη της παρθενίας. Αυτό

εξαναγκάζει τις γυναίκες να προσποιηθούν την αιμορραγία ή να πείσουν τον σύζυγό

τους ότι είναι παρθένες, εάν δεν αιμορραγήσουν. Πολλοί πηγαίνουν στο γιατρό για να

πάρουν ένα πιστοποιητικό που να αποδεικνύει την παρθενία. Πολλές γυναίκες που

είχαν σεξουαλική επαφή πριν το γάμο, υποβάλλονται σε επέμβαση για την

αναδημιουργία του υμένα. Στην πραγματικότητα, μόνο ένα 25-30% των γυναικών που

δεν είχαν ποτέ πριν σεξουαλική επαφή, αιμορραγούν κατά την πρώτη συνουσία. Είναι

πιο συχνό να μην αιμορραγήσει μια γυναίκα παρά να αιμορραγήσει. Η αιμορραγία είναι

συχνή στις εξής περιπτώσεις: στην ακούσια συνουσία και τον βιασμό, πριν την

εφηβεία, όταν μια γυναίκα δεν θέλει να προβεί σε συνουσία, ή εάν έχει μια μόλυνση ή

γενικά προδιάθεση στην αιμορραγία. 18

17 Βασισμένο κυρίως στο έργο του Kvinnoforum 18 Dept. of Obstetrics and Gynaecology, University Hospital MAS, University of Lund: “Alternative strategies to surgery for girls who risk honour related violence.

109

Η σημασία την αγνότητας έχει εξίσου συνέπειες για τις γυναίκες που ζουν κάτω από

κανόνες τιμής. Όπως και με την παρθενία, η φήμη ότι μια γυναίκα είναι ανήθικη μπορεί

να καταστρέψει τη ζωή της. Για να αποφευχθεί αυτό, οι γυναίκες οφείλουν να ελέγχουν

τη συμπεριφορά τους προκειμένου να μην θεωρηθεί ότι φλερτάρουν ή αναζητούν την

προσοχή. Αυτό επηρεάζει την ελευθερία των κινήσεων τους αλλά και τον τρόπο που

ντύνονται.

Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων είναι μια πρακτική που επίσης

στοχεύει στην καταπίεση της σεξουαλικής δραστηριότητας και απόλαυσης των

γυναικών. Ως μορφή βίας δια λόγους τιμής, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων

γεννητικών οργάνων, όταν εφαρμόζεται, είναι μια πρακτική που στηρίζεται από την

οικογένεια και την ευρύτερη κοινότητα ως μέσο για να γίνουν οι γυναίκες τίμιες.

110

Άσκηση 7:1

Δραστηριότητα: Το δίλημμα της Λόρα

Στόχος: να αναγνωριστεί το ζήτημα της φήμης που σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα

Επίπεδο δυσκολίας/ πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: το λιγότερο 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: 8- 30 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: ένα δωμάτιο αρκετά μεγάλο για να μπορούν τα άτομα να κινηθούν

Χρησιμεύει: στο να διερευνήσει την κατάσταση των νέων κοριτσιών σήμερα

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία και μετά να θέσει ερωτήματα

Οδηγίες:

Διαβάζουμε το δίλημμα στην ομάδα. Σε κάθε γωνιά του δωματίου υπάρχουν τέσσερις επιλογές που σχετίζονται με το δίλημμα. Οι συμμετέχοντες πρέπει να κάνουν μια επιλογή και να σταθούν σε μια από τις γωνίες. Μια από τις επιλογές είναι μια "ανοιχτή γωνία" που αντιπροσωπεύει την εναλλακτική επιλογή των συμμετεχόντων. Εάν κάποιος στέκεται μόνος του σε μια γωνία, ο εκπαιδευτής πρέπει να στηθεί δίπλα σε αυτόν. Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να αιτιολογήσουν την επιλογή των απόψεών τους.

Διευκρινίστε ότι μπορεί κάποιος να αλλάξει γωνία εάν αλλάξει γνώμη. Αυτή η άσκηση δεν έχει «σωστές» ή «λάθος» απαντήσεις. Το σημαντικό είναι να κάνουμε τους συμμετέχοντες να αναλογιστούν

αυτό το ζήτημα, να εκφράσουν την αιτία της επιλογής τους και να ακούσουν τους άλλους.

111

Θέτουμε σε όλη την ομάδα τις εξής ερωτήσεις:

Δίλημμα

Η Λόρα είναι 15. Ζει με τους γονείς της και τον αδελφό της. Κατά τη διάρκεια ενός πάρτι, μεθάει και φιλάει ένα αγόρι που γνωρίζει εκεί. Πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο. Δεν συμβαίνει τίποτα άλλο και τα παιδιά χωρίζονται χωρίς να ανταλλάξουν καμία πληροφορία. Την επόμενη εβδομάδα στο σχολείο υπάρχει μια φήμη ότι η Λόρα και το αγόρι έκαναν σεξ. Ακούει τους ανθρώπους να την αποκαλούν πόρνη και κακό κορίτσι. Τι πρέπει να κάνει η Λόρα;

1) Να μην νοιαστεί για αυτά που λένε οι άλλοι

2) Να μιλήσει στο αγόρι για να τη βοηθήσει να διαδώσει την αλήθεια

3) Να είναι πιο προσεκτική και να μην φιλήσει ξανά κανένα σε δημόσιο χώρο

4) Να κάνει κάτι άλλο

Επακόλουθες ερωτήσεις:

- Πιστεύετε ότι είναι πιθανό το αγόρι στην ιστορία να δεχτεί φήμες και κακούς χαρακτηρισμούς;

- Εάν αυτό είναι πιθανό, πιστεύετε ότι υπάρχει διαφορά στον τρόπο που θα το χειριστεί;

- Εάν αυτό δεν είναι πιθανό, γιατί πιστεύετε ότι δεν είναι;

112

Άσκηση 7:2

Μελέτη περιπτώσεων – η μητέρα της Λάρι

Στόχος: Να συζητηθεί το ζήτημα της φήμης που σχετίζεται με τη σεξουαλικότητα.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε

Χρόνος: τουλάχιστον 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: 4-30 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: δωμάτιο με αρκετό χώρο για να κινηθούν τα άτομα

Χρησιμότητα: για να συζητηθεί ο ρόλος της οικογένειας και της κοινότητας.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία και να θέτει ερωτήσεις.

Οδηγίες:

Χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε ομάδες 3-4 ατόμων.

Τους δίνουμε το κείμενο της μελέτης περιπτώσεων και τους ζητάμε να συζητήσουν το ερώτημα που βρίσκεται στο τέλος.

Κάθε ομάδα κάνει μια αναφορά.

Προκύπτει μια γενική συζήτηση σχετικά με τα ζητήματα που τέθηκαν (δηλαδή: Είναι η μελέτη ρεαλιστική; Είναι οι προτάσεις της ομάδας ρεαλιστικές;).

Μελέτη περιπτώσεων

Η Λάρι είναι 15 ετών και ζει σε μια οικογένεια που δεν της επιτρέπει να δει αγόρια χωρίς την παρουσία ενηλίκων. Γνωρίζει ότι η φήμη της είναι σημαντική για την οικογένειά της και φροντίζει να τηρεί τους κανόνες.

Παρ 'όλα αυτά η μητέρα της ακούει μια φήμη ότι η Λάρι συνάντησε ένα αγόρι σε μια καφετέρια. Ο περίγυρος αρχίζει να αναρωτιέται εάν έχουν κρυφή σχέση. Η μητέρα της είναι πολύ αναστατωμένη και ανησυχεί ότι αυτή η φήμη μπορεί να βλάψει την οικογένεια. Δεν πιστεύει ότι η Λάρι έχει συναντήσει αγόρι, αλλά πρέπει να δείξει στην κοινότητα ότι παίρνει το ζήτημα σοβαρά. Διαφορετικά μπορεί να πιστέψουν ότι η ίδια έχει χαλαρές ηθικές αξίες και έτσι να διακινδυνεύσει να αποκτήσει η οικογένεια ένα κακό όνομα. Τι νομίζετε ότι πρέπει να κάνει η μητέρα της Λάρι;

113

Άσκηση 7:3

Δραστηριότητα: Καυτή καρέκλα πάνω στη σεξουαλικότητα και τη βία δια λόγους τιμής

Στόχος: να θέσει το ζήτημα της σεξουαλικότητας και της βίας που σχετίζεται με την τιμή.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: τουλάχιστον 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: 4 – 30 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: ένα δωμάτιο στο οποίο υπάρχουν καρέκλες τοποθετημένες κυκλικά. Κάθε καρέκλα αντιστοιχεί σε ένα συμμετέχοντα και μια περισσεύει.

Χρησιμεύει: για να εισάγει το θέμα, να παρακινεί τη συζήτηση.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία και να θέτει ερωτήσεις μετά.

Οδηγίες:

1. Ζητάμε από τα άτομα να καθίσουν στις καρέκλες που είναι τοποθετημένες σε κύκλο, αφήνοντας μόνο μία καρέκλα κενή.

2. Διαβάζουμε τη δήλωση και όσοι συμφωνούν αλλάζουν καρέκλα.

3. Ρωτάμε και αυτούς που άλλαξαν θέση και αυτούς που δεν άλλαξαν να μας αιτιολογήσουν την επιλογή τους.

Παραδείγματα δηλώσεων:

- Το να έχετε κανείς ένα κακό όνομα / φήμη είναι χειρότερο για τα κορίτσια παρά για τα αγόρια.

- Μερικές φορές φταίει το κορίτσι / η γυναίκα που βιάστηκε.

- Οι γυναίκες που δείχνουν ενδιαφέρον για σεξ αξίζουν κακή φήμη.

- Είναι φυσικό οι άντρες να πάρουν τον έλεγχο και να καθοδηγούν τις γυναίκες.

- Όλοι οι άνθρωποι έχουν ίση αξία.

- Η φήμη μιας διευρυμένης οικογένειας και μιας κοινότητας είναι πιο σημαντική από την εντιμότητα

ενός ατόμου.

- Είναι καλύτερο να έχει κανείς σχέση με ένα άτομο από το δικό του πολιτισμικό υπόβαθρο.

- Είναι καλύτερο να έχει κανείς σχέση με ένα άτομο με το ίδιο υπόβαθρο.

114

Άσκηση 7:4

Δραστηριότητα: Η τιμή για τα αγόρια και τα κορίτσια

Στόχος: να συζητηθεί το νόημα της τιμής.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: τουλάχιστον 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: οποιοδήποτε

Χρησιμεύει: για να δείξουμε ότι σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν κώδικες τιμής.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία και να θέσει ερωτήσεις μετά.

Οδηγίες:

Ζητάμε από την ομάδα να χωριστεί σε μικρότερες ομάδες για να συζητήσει τις παρακάτω ερωτήσεις:

Ζητάμε από τις ομάδες να μοιραστούν μεταξύ τα στοιχεία που θεωρούν ενδιαφέροντα πάνω συζήτησή τους.

Εάν εργαζόμαστε με μια διεθνή ομάδα, χωρίζουμε τα άτομα σε εθνικές ομάδες και στη συνέχεια τις συγκρίνουμε.

Ερωτήσεις:

Τι πιστεύετε ότι σημαίνει τιμή για ένα νεαρό κορίτσι / γυναίκα;

Τι πιστεύετε ότι σημαίνει τιμή για έναν νεαρό αγόρι / άνδρα;

Πώς θα εξηγούσατε τις διαφορές και τις ομοιότητες επ’ αυτού;

Πώς αναπτύχθηκε στην κοινωνία σας η έννοια της τιμής που σχετίζεται με τη γυναικεία σεξουαλικότητα;

115

Άσκηση 7:5

Δραστηριότητα: Τι λέγεται για τα αγόρια / άντρες και τι για τα κορίτσια / γυναίκες;

Στόχος: να αναδείξουμε και να διερευνήσουμε τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στη γυναικεία και αντρική σεξουαλικότητα

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: τουλάχιστον 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: οποιοδήποτε

Απαιτούμενο υλικό: χαρτί και στυλό / μαρκαδόροι

Χρησιμεύει: για να επεκταθεί η πληροφόρηση σχετικά με τις διαφορετικές αξίες που συνδέονται με τους άνδρες και τις γυναίκες.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διευκολύνει τη διαδικασία και να θέτει ερωτήσεις στο τέλος

Οδηγίες:

Χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε ομάδες 4-5 ατόμων.

Ζητάμε από τις ομάδες να γράψουν όλες τις διαφορετικές λέξεις που μπορούν να σκεφτούν και οι οποίες χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν τα αγόρια/τους άντρες και τα κορίτσια/ τις γυναίκες. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι είναι γραμμένα σε διαφορετικά φύλλα χαρτιού.

Συζητάμε τις λέξεις θέτοντας τις ακόλουθες ερωτήσεις:

- Σε ποιες περιπτώσεις τα αγόρια/ άντρες και τα κορίτσια/ γυναίκες χαρακτηρίζονται με αυτές τις λέξεις;

- Τι σημαίνουν οι λέξεις;

- Είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούνται διαφορετικές; Αν ναι, γιατί πιστεύετε ότι γίνεται αυτό;

- Πώς αντιδράτε όταν / εάν σας χαρακτηρίσει κάποιος (οποιοσδήποτε) με αυτές τις λέξεις και γιατί;

- Ποιος χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις;

- Με ποιες λέξεις θα θέλατε να σας χαρακτηρίσουν οι άλλοι και με ποιες όχι;

- Πως εξελίχθηκε στην κοινωνίας σας η έννοια της τιμής που σχετίζεται με τη γυναικεία σεξουαλικότητα;

116

Άσκηση 7:6

Δραστηριότητα: Η θέση των κοριτσιών

Στόχος: να συζητηθεί ποια χαρακτηριστικά προσφέρουν στα κορίτσια μια καλή θέση στην κοινωνία.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: Χαμηλό

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε

Διάρκεια: τουλάχιστον 20 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: οποιοδήποτε

Απαιτούμενο υλικό: χαρτί και μαρκαδόροι

Χρησιμεύει: για να προβληματιστούν τα άτομα σχετικά με τη θέση στην κοινωνία και την εξουσία.

Ρόλος του εκπαιδευτή: να διευκολύνει την κατάσταση και να θέσει ερωτήσεις στο τέλος

Οδηγίες:

Ολόκληρη η ομάδα πρέπει να αναρωτηθεί: Σύμφωνα με τη κοινωνία και το περιβάλλον ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά που δίνουν σε μια γυναίκα μια καλή θέση στην κοινωνία; Γράφουμε όλες τις ιδέες.

Ζητάμε από την ομάδα να χωριστεί σε ζευγάρια και να βάλει στη σειρά αυτά τα χαρακτηριστικά, από το πιο σημαντικό έως το λιγότερο σημαντικό.

Ζητάμε από τα ζευγάρια να συγκρίνουν τη λίστα τους με ένα άλλο ζευγάρι.

Ζητάμε από αυτή τη νέα ομάδα των 4 ατόμων να δημιουργήσει μια παρόμοια λίστα με το πώς θα προτιμούσε να είναι τοποθετημένα αυτά τα χαρακτηριστικά.

Συζήτηση από ολόκληρη την ομάδα:

- Υπάρχει διαφορά μεταξύ των πρώτων λιστών και της δεύτερης λίστας;

- Γιατί γίνεται αυτό;

- Ποια στοιχεία μπορούμε και θέλουμε να αλλάξουμε;

- Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό;

Αυτή η άσκηση θα μπορούσε να συνδυαστεί με την πραγματοποίηση ομαδικών ή προσωπικών σχεδίων δράσης ή / και με μια εισήγηση ή συζήτηση πάνω στον Χάρτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

117

Άσκηση 7:7

Δραστηριότητα: Κώδικες τιμής και σεξουαλικότητα στην κοινωνία

Στόχος: Να αποκτήσουν τα άτομα μια εικόνα σχετικά με την έννοια της τιμής και της σεξουαλικότητας ιστορικά σε μεμονωμένες κοινωνίες.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: μέτρια

Ομάδα-στόχος: άτομα που δεν ανήκουν σε μια κοινωνία που διέπεται από κανόνες τιμής.

Χρόνος: 60 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: μπορεί να είναι αρκετά μεγάλο, 10-50 άτομα

Απαιτούμενο υλικό: λευκοί πίνακες, μικρά δωμάτια ή τραπέζια στα οποία μπορούν να συζητήσουν ομάδες των 5 ατόμων.

Χρησιμεύει: όταν υπάρχει ανάγκη.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να συντονίζει

Οδηγίες:

Χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε ομάδες των πέντε. Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να διηγηθούν

ιστορίες μεταξύ τους, που να σχετίζονται με την ηθική και την σεξουαλικότητα, από όταν ήταν νέοι και από όταν οι γονείς τους ήταν νέοι. Τους καλούμε να απαντήσουν σε ερωτήσεις όπως: «Τι συνέβη σε μια κοπέλα που είχε σεξουαλική επαφή με αγόρια πριν από το γάμο;». «Υπήρχαν φήμες γι' αυτήν;». «Τι συνέβη σε ένα κορίτσι που έμεινε έγκυος πριν από το γάμο; Υπήρχαν κυρώσεις;». «Σε περίπτωση κυρώσεων, ποιες ήταν αυτές;».

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να σημειώσουν τις ιστορίες της ομάδας. Δίνουμε στις ομάδες 5 λεπτά για να συζητήσουν τις ιστορίες αυτές. Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να αναφέρουν τις κυρώσεις που εφαρμόστηκαν στις ιστορίες και να τις γράψουν στον πίνακα.

Ενημερώνουμε τους συμμετέχοντες ότι η έννοια της τιμής υπήρχε στη δυτική κουλτούρα, όχι πολύ παλιά μάλιστα. Ρωτάμε τους συμμετέχοντες αν οι ηθικοί κώδικες που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα και οι κυρώσεις λόγω της καταπάτησής τους, εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα.

Ρωτάμε τους συμμετέχοντες εάν γνωρίζουν τι ήταν αυτό που άλλαξε αυτούς τους κώδικες ηθικής που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα από το παρελθόν έως σήμερα. Συνδυάστε αυτή τη συζήτηση με τις προσπάθειες που γίνονται σήμερα για καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής.

118

Βία δια λόγους τιμής, ομοφυλοφιλία και αμφιφυλοφιλία Η ομοφυλοφιλία και στα αγόρια και στα κορίτσια, αποτελεί ένα θέμα ταμπού. Αν και τα

αγόρια γίνονται περισσότερο στόχος των φημών περί ομοφυλοφιλίας, και τα κορίτσια

οφείλουν να είναι επιφυλακτικά. Η βία δια λόγους τιμής στην περίπτωση της

ομοφυλοφιλίας ή της αμφυφυλοφιλίας, συμβαίνει στα λειτουργικά συστήματα που

επικρατεί ένας ετεροκανονιστικός κώδικας τιμής. Αυτός ο κώδικας προϋποθέτει την

άσκηση βίας για να επαναφέρει το άτομο στο λειτουργικό σύστημα ή για να το

αποκλείσει από αυτό. Το άτομο κατακρίνεται και τιμωρείται για ομοφυλοφιλικές

πράξεις, και ως εκ τούτου μπορεί να επανέλθει στον ετεροκανονιστικό τρόπο ζωής. Οι

ομοφυλοφιλικές πράξεις από έναν άντρα μπορεί να γίνουν αποδεκτές ή να αγνοηθούν,

εάν αυτός έχει παντρευτεί ένα κορίτσι που έχει αποδεχτεί ή διαλέξει η οικογένειά του

και με την οποία έχει και παιδιά. Αυτό δεν ισχύει για τη γυναίκα.

Η βία δια λόγους τιμής για λόγους ομοφυλοφιλίας και αμφιφυλοφιλίας δεν έχει όμως

μόνο να κάνει με τις σωματικές σεξουαλικές πράξεις. Οι ειδικοί της σουηδικής

αναφοράς με τίτλο «Βία δια λόγους τιμής κατά των νέων ανθρώπων εξαιτίας της

σεξουαλικής τους ταυτότητας»,19 αναφέρουν ότι οι συμπεριφορές που σχετίζονται με

τη διασταύρωση των φύλων, όπως για παράδειγμα αυτή των αγοριών «που

συμπεριφέρονται με θηλυκό τρόπο», ή των κοριτσιών που συμπεριφέρονται με

«αρσενικό τρόπο», συχνά ερμηνεύονται ως σημάδια ομοφυλοφιλίας, και συνεπώς

προκαλούν βία δια λόγους τιμής. Αυτό μπορεί να επηρεάσει όλα τα νεαρά αγόρια και

κορίτσια που δεν συμπεριφέρονται σύμφωνα μα τους κανόνες της «σωστής» αντρικής

και γυναικείας συμπεριφοράς, ανεξάρτητα από το εάν αυτοπροσδιορίζονται ως

ομοφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι

Δυσκολίες στην αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής και της ομοφυλοφιλίας Σύμφωνα με την έρευνα που αναφέρθηκε παραπάνω, η βία δια λόγους τιμής που

διαπράττονται λόγω της ομοφυλοφιλίας, τείνουν να μην είναι ορατά. Το έργο για την

αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής εστιάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην

περίπτωση των ετεροφυλόφιλων κοριτσιών. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο

πραγματικός αριθμός των ετεροφυλόφιλων κοριτσιών που εκτίθενται στη βία δια

λόγους τιμής είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ομοφυλόφιλων.

19 Hedersrelaterat våld mot ungdomar på grund av sexuell läggning, utgiven av Länsstyrelsen i Skåne (Translation: Honour related violence against youths on basis of sexual disposition)

119

Άλλος ένας λόγος είναι ότι το σύστημα και οι άνθρωποι του συστήματος που

εργάζονται για την αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής ανήκουν και οι ίδιοι σε ένα

ετεροκανονιστικό σύστημα. Πρόκειται για ένα σύστημα που κάνει την ομοφυλοφιλία

και την αμφιφυλοφιλία λιγότερο ορατές και έχει αυστηρούς κώδικες για την αντρική και

γυναικεία συμπεριφορά. Το ετεροκανονιστικό σύστημα περιλαμβάνει ομοφοβικούς

παράγοντες σε ατομικό, ομαδικό και δομικό επίπεδο.

Σε μια έρευνα πάνω στην Ομοφοβία από τον Knutagård το 2003 προέκυψε ο εξής

ορισμός για την ομοφοβία:-

«Η αντίληψη υπεροχής των ετεροφυλόφιλων ομάδων και η άποψη ότι υπάρχουν

βιολογικές ή πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους με διαφορετικές

σεξουαλικές ταυτότητες, είναι που προκαλεί το διαχωρισμό τους σε μεγαλύτερης και

μικρότερης αξίας. Αυτό συνεπάγεται ότι όταν κάποιο άτομο, ομάδα ή κοινωνία θεωρεί

ότι έχει μεγαλύτερη αξία από μια άλλη, ταυτόχρονα θεωρεί ότι έχει και το δικαίωμα, και

έχει αποκτήσει τη δυνατότητα να καταπιέζει, να εκμεταλλεύεται, να ελέγχει ή να

εξαλείφει κάθε άλλη σεξουαλική ταυτότητα που δεν είναι ετεροκανονιστική»

Αυτή η ομοφοβία μπορεί να εκφραστεί σε ατομικό επίπεδο, μέσα από τις απόψεις των

ατόμων που εργάζονται στο σύστημα για την καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής,

ή γενικά από ανθρώπους που περιβάλλονται από νεαρούς ομοφυλόφιλους. Ένα

παράδειγμα σε ατομικό επίπεδο είναι αυτό ενός ειδικού στην παραπάνω έρευνα ο

οποίος ανέφερε την περίπτωση ενός ψυχολόγου, ο οποίος είπε στον ειδικό ότι η

ομοφυλοφιλία του είναι «απλά μια φυσιολογική φάση την οποία θα ξεπεράσει με τον

καιρό».

Σε δομικό επίπεδο, η ομοφοβία μπορεί να εκφράζεται μέσα από τους νόμους διάκρισης

που έχει μια χώρα. Ομοφοβικοί νόμοι είναι για παράδειγμα οι συζυγικοί νόμοι που

επιτρέπουν μόνο το γάμο ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα, και όχι ανάμεσα σε

δύο γυναίκες ή δυο άντρες.

Για να μπορέσουν να βοηθήσουν τα ομοφυλόφιλα θύματα βίας δια λόγους τιμής, οι

άνθρωποι που εργάζονται στο σύστημα για την καταπολέμηση της βίας δια λόγους

τιμής, θα πρέπει να διαθέτουν γνώσεις για την ομοφυλοφιλία και τα φύλα γενικότερα,

και να απαλλάσσονται από όλες τις πιθανές ομοφοβικές απόψεις. Σε δομικό επίπεδο,

είναι απαραίτητο οι νόμοι και οι ρυθμίσεις να μην κάνουν διακρίσεις σε βάρος των

ομοφυλόφιλων. Αν αυτό όμως ισχύει όντως σε κάποια χώρα, θα πρέπει να ληφθούν

μέτρα για να αλλάξουν αυτοί οι νόμοι της διάκρισης.

120

Άσκηση 7.8

Δραστηριότητα : Το δίλημμα της Αμινέ

Στόχος: Να γίνει αποδεκτή η ομοφυλοφιλία και η αμφιφυλοφιλία

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα - στόχος: όλες οι ομάδες, από νέους ανθρώπους μέχρι ενήλικες.

Μέγεθος ομάδας: το πολύ 15 άτομα.

Απαιτούμενο υλικό: ένα απλό δωμάτιο, με τις καρέκλες τοποθετημένες κυκλικά και χωρίς τραπέζι.

Χρησιμεύει: Σε συζητήσεις περί ομοφυλοφιλίας.

Ρόλος εκπαιδευτή: διευκολύνει τη συζήτηση και προωθεί την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας και της αμφιφυλοφιλίας.

Οδηγίες:

Πριν από αυτή την άσκηση είναι σημαντικό ο εκπαιδευτής να γνωρίζει ότι είναι πάντα πολύ πιθανό να υπάρχει τουλάχιστον ένα ή και περισσότερα ομοφυλόφιλα ή αμφιφυλόφιλα άτομα στην ομάδα των συμμετεχόντων. Ως εκ τούτου, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να έχει από πριν εξετάσει τις πιθανές ενέργειες

του για να προλάβει και να αποτρέψει πιθανές διακρίσεις ή παρενοχλήσεις των ατόμων αυτών στο πλαίσιο της άσκησης.

Διαβάζουμε το δίλημμα στην ομάδα. Υπάρχουν τέσσερις επιλογές, μία για κάθε γωνιά του δωματίου. Οι συμμετέχοντες πρέπει να διαλέξουν μια από αυτές και να πάνε να σταθούν στην αντίστοιχη γωνία.

Μια από τις επιλογές αποτελεί μια «ανοιχτή γωνία» που αντιπροσωπεύει μια πιθανή εναλλακτική επιλογή των συμμετεχόντων. Εάν κάποιος στέκεται μόνος του σε μια γωνία, ο εκπαιδευτής πρέπει να σταθεί δίπλα του. Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να αιτιολογήσουν την επιλογή τους.

Διευκρινίζουμε ότι τα άτομα πάντα μπορούν να αλλάξουν γωνιά, εάν αλλάξουν γνώμη. Αυτή η άσκηση δεν έχει «σωστές» ή «λάθος» απαντήσεις. Το σημαντικό είναι να βοηθήσουμε τους συμμετέχοντες να προβληματιστούν πάνω στο θέμα αυτό, να εκφράσουν την άποψη τους και να ακούσουν τους άλλους.

Αυτή η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να σπάσει ο πάγος στην αρχή της συζήτησης που αφορά την ομοφυλοφιλία.

121

Το δίλημμα:

Η Αμινέ είναι η καλύτερη φίλη της Έμιλυ (τα ονόματα μπορούν να αντικατασταθούν από Αλί και Εμίλιο αντίστοιχα). Συναντιούνται κάθε μέρα και συχνά κοιμάται η μία στο σπίτι της άλλης. Η Αμινέ αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι είναι ερωτευμένη με την Έμιλυ, αλλά φοβάται ότι θα διαλυθεί η φιλία τους εάν της το πει. Τι πρέπει να κάνει?

Επιλογές:

Να πει στην Έμιλυ ότι είναι ομοφυλόφιλη αλλά όχι ότι είναι ερωτευμένη μαζί της.

Τίποτα, να προσπαθήσει να ερωτευτεί κάποιον άλλο.

Να το πει στην Έμιλυ.

Ανοιχτή γωνία.

122

Ενότητα 8: ΔΕΙΚΤΕΣ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Αυτή η ενότητα στοχεύει στο να εφοδιάσει το προσωπικό που βρίσκεται στην πρώτη

γραμμή και το οποίο εργάζεται με γυναίκες, κορίτσια και νέους άνδρες που

κινδυνεύουν από τη βία δια λόγους τιμής, με τα απαραίτητα εργαλεία και λίστες

ελέγχου, προκειμένου να μπορέσουν να αναγνωρίσουν τα σημάδια της βίας δια

λόγους τιμής, να προσδιορίσουν εάν το άτομο βρίσκεται σε οξύ κίνδυνο, και ποιες

αξιολογήσεις κινδύνων πρέπει να γίνουν. Στοχεύει επίσης στο να καθοδηγήσει το

προσωπικό για το πότε και το πως πρέπει να δράσει σε ορισμένες περιπτώσεις. Οι

ειδικοί θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους την ηλικία, την ψυχολογική κατάσταση,

την οικογένεια, τις σχέσεις, τα κοινωνικά δίκτυα και άλλη πιθανή στήριξη, που ίσως

δέχεται το άτομο, πριν αποφασίσουν να προχωρήσουν και να παρέχουν στο θύμα την

καλύτερη βοήθεια και υποστήριξη.

Κάθε ιστορία και περίπτωση κοριτσιού, γυναίκας ή αγοριού είναι μοναδική και θα

πρέπει να αντιμετωπιστεί με πολλή προσοχή και ευαισθησία. Εάν ο ειδικός που

διαχειρίζεται το περιστατικό, δεν αξιολογήσει τους κινδύνους, ίσως ακούσια θέσει το

θύμα ή το πιθανό θύμα σε μεγάλο κίνδυνο.20 Μια καλή πρακτική είναι οι ειδικοί να

αναφέρονται στην Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όταν

έρχονται αντιμέτωποι με ένα περιστατικό. Σχετικά άρθρα είναι διαθέσιμα στο τέλος

αυτού του εγχειριδίου.

Επιπλέον μελέτη

Εύρος καταπίεσης

20 Κυρίως βασίζεται στο έργο του Kvinnoforum με αναφορές LasseJohansson Om våld ihedernsnamn, Länsstyrelsen Västra Götalands län, 2004 (Μετάφραση:” About violence in the Name of Honour”

123

Η παραπάνω εικόνα παρουσιάζει μια απλοποιημένη ερμηνεία των σημαδιών και των

μορφών που παίρνει η βία δια λόγους τιμής. Κάνει σαφές ότι η καταπίεση και ο

περιορισμός της ελευθερίας είναι η πιο συχνή μορφή, ενώ οι δολοφονίες για λόγους

τιμής είναι μια ακραία και όχι τόσο συχνή μορφή. Σε αυτά τα πλαίσια, είναι σημαντικό

να καταλάβουμε ότι η βία δια λόγους τιμής, οι περιορισμοί και οι σχετικές τιμωρίες δεν

κινούνται πάντα προς μια κατεύθυνση σε ότι αφορά την αύξηση της αυστηρότητας.

Χάρη στον έλεγχο, στη συμπεριφορά επίβλεψης και στα διορθωτικά συστήματα

επιπλήξεων, διατηρούνται υπό έλεγχο. Για παράδειγμα, εάν ένα κορίτσι παραβιάσει

αυτούς τους κανόνες, μπορεί να της επιβληθούν αυστηρές επιπλήξεις, εάν όμως

συμπεριφερθεί σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, είναι πιθανό οι απειλές για τιμωρία

να μειωθούν ξανά. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι δολοφονίες για λόγους τιμής

είναι μια ακραία μορφή βίας δια λόγους τιμής, ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις

παραβιάσεων των κανόνων, που θέτουν το κορίτσι αμέσως σε μια απειλητική

κατάσταση. Συνεπώς, είναι κάτι που δεν μπορούμε να το προβλέψουμε. Μερικές

φορές το κορίτσι μπορεί να μην γνωρίζει πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει μια

κατάσταση, οπότε είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι κάθε περίπτωση

πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά.

Σημάδια βίας δια λόγους τιμής, και υποστήριξη προς τους νέους ανθρώπους Όσο πιο νωρίς εντοπίσουν οι επαγγελματίες και οι ειδικοί στην πρώτη γραμμή τα

σημάδια των κανόνων που σχετίζονται με την τιμή και με τη βία δια λόγους τιμής, τόσο

το καλύτερο, καθώς έτσι θα έχουν τη δυνατότητα να μεγιστοποιήσουν τις πιθανές

επιλογές και θα έχουν την ευκαιρία να δράσουν. Η καταπίεση και οι πιθανές συνέπειες

παίρνουν διάφορες μορφές για τα άτομα που επαναστάτησαν ή απέρριψαν τους

κανόνες τιμής στην κοινότητα ή στην οικογένειά τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι

παρακάτω κουκκίδες δεν θα πρέπει να θεωρηθούν αποκλειστικά ως παράγοντες για

την άσκηση καταπίεσης, και οι ενεργές επιλογές των γυναικών πρέπει εννοείται να

γίνονται σεβαστές. Ωστόσο, συχνά συμβαίνει αυτοί οι περιορισμοί να εφαρμόζονται

είτε ξεχωριστά είτε ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της ελευθερίας.

124

http://psytel.eu/EUFEM/guide/newcastle.pdf

125

Ενδείξεις βίας δια λόγους τιμής Δεδομένου ότι η βία δια λόγους τιμής ξεκινά από ένα επίπεδο βίας, που περιλαμβάνει

την ενδοοικογενειακή βία ή τη βία από μια οικογένεια/κοινότητα, οι ενδείξεις θα είναι

παρόμοιες.

Πιθανές ενδείξεις στον εργασιακό χώρο:

• Απουσία, αργοπορία, πρόωρη αποχώρηση

• Αλλαγές στην επίδοση στη δουλειά – δυσκολία συγκέντρωσης,

επαναλαμβανόμενα λάθη, χαμηλοί ρυθμοί εργασίας

• Ασυνήθιστες ή υπερβολικές τηλεφωνικές κλήσεις από τον σύντροφο, τον

σύζυγο ή άλλα μέλη της οικογένειας, με διαφορετικές αντιδράσεις σε αυτές τις

κλήσεις

• Ενοχλητικές επισκέψεις στον εργασιακό χώρο από τον νυν ή τον πρώην

σύζυγο της εργαζομένης ή από άλλα μέλη της οικογένειας

• Ντύσιμο με ρούχα που σκοπό έχουν να καλύψουν τους μώλωπες ή τις ουλές

πχ. το να φορά κανείς μακριά μανίκια το καλοκαίρι

• Νευρικότητα και αναστάτωση

• Απομόνωση

• Έλλειψη προσωπικής περιποίησης, που αποτελεί τεράστια αλλαγή σε σχέση

με τις συνήθειες που είχε το άτομο στο παρελθόν

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση

• Συνοδεία προς και από τη δουλειά από τον σύντροφο, τον σύζυγο ή κάποιο

μέλος της οικογένειας

Πιθανές ενδείξεις στο εκπαιδευτικό περιβάλλον:

• Διατροφικές διαταραχές

• Επιθετικότητα

• Ασυνήθιστη σιωπή

• Ενοχλητική συμπεριφορά

• Απουσία, αργοπορία και πρόωρη αποχώρηση

• Παρακολούθηση στο σχολείο από μέλη της οικογένειας

• Συνοδεία προς και από το σχολείο από τον γονέα ή κάποιο μέλος της

οικογένειας

• Διακοπές στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια των μαθημάτων

• Άγχος και φόβος όταν πλησιάζει η περίοδος των διακοπών

126

Πιθανές ενδείξεις στην υγεία του ατόμου:

• Συχνοί τραυματισμοί με τη δικαιολογία του «ατυχήματος»

• Τεράστιες αλλαγές στην προσωπικότητα

• Κατάθλιψη, άγχος ή αυτοκτονικές τάσεις

• Συνοδεία στους επαγγελματίες υγείας από τον σύντροφο, τον σύζυγο ή κάποιο

μέλος της οικογένειας

• Ακύρωση ραντεβού

• Κατανάλωση ναρκωτικών ή αλκοόλ

Παράγοντες που προκαλούν κινδύνους

• Απώλεια παρθενίας

• Ακατάλληλο μακιγιάζ ή ντύσιμο

• Όταν το κορίτσι το σκάει ή γυρίζει στο σπίτι αργά

• Η ύπαρξη συντρόφου/φίλου

• Η τάση προς τη Δύση

• Η απόρριψη ενός εξαναγκαστικού γάμου

• Η ομοφυλοφιλία

• Το να αφήσει ένα κορίτσι το σύζυγό του ή να ζητήσει διαζύγιο

• Σχέσεις με άτομα διαφορετικής θρησκείας

• Το να τις δουν να φιλιούνται ή να έχουν στενές επαφές με κάποιον σε δημόσιο

χώρο

• Εγκυμοσύνη εκτός γάμου

• Το να «επιτρέπουν το βιασμό τους»

• Το κουτσομπολιό

Τα μέλη της οικογένειας ως δράστες της βίας δια λόγους τιμής Έχει αποδειχτεί ότι οι δολοφονίες για λόγους τιμής έχουν σχεδιαστεί πολύ πιο πριν σε

κάποιο οικογενειακό συμβούλιο. Συνήθως υπάρχει μια προμελέτη, μια οικογενειακή

συνομωσία και η κοινή άποψη ότι το άτομο αξίζει να πεθάνει. Οι συγγενείς,

συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών, ίσως συνωμοτήσουν, βοηθήσουν ή ακόμα

και συμμετάσχουν στον φόνο. Οι πιο νέοι συγγενείς πιθανώς να επιλεγούν να

διαπράξουν το φόνο, για να αποφευχθεί η σύλληψη των μεγαλύτερων ατόμων της

οικογένειας. Μερικές φορές προσλαμβάνονται επαγγελματίες δολοφόνοι. Ο πατέρας

και η μητέρα, τα αδέλφια, ο παππούς και η γιαγιά, οι θείοι, οι θείες, τα ξαδέρφια, τα

127

μέλη της κοινότητας και οι πληρωμένοι δολοφόνοι, μπορούν να συμμετάσχουν όλοι

στο φόνο. Μερικές φορές ο επαγγελματίας δολοφόνος που προσλαμβάνεται είναι από

το εξωτερικό.

Σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνία παίζει ενεργό ρόλο στο να ενθαρρύνει το έγκλημα,

προστατεύοντας τους δράστες και διατυπώνοντας ψευδείς δηλώσεις για να

χειραγωγήσουν τις αστυνομικές έρευνες.

Ο κανόνας της μίας ευκαιρίας Όλοι οι επαγγελματίες που εργάζονται με θύματα βίας δια λόγους τιμής πρέπει να

γνωρίζουν τον κανόνα της «μιας ευκαιρίας».

Ο κανόνας αυτός αναφέρει ότι ίσως έχουν μόνο μια ευκαιρία να μιλήσουν σε ένα

πιθανό θύμα και συνεπώς ίσως μόνο μια ευκαιρία να του σώσουν τη ζωή.

Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι επαγγελματίες που δουλεύουν στις θεσπισμένες υπηρεσίες,

θα πρέπει να γνωρίζουν τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες τους, όταν έρχονται

αντιμέτωποι με ένα περιστατικό.

Εάν αφήσει ο ειδικός το θύμα να φύγει χωρίς να του έχει παρέχει υποστήριξη, αυτή η

μία ευκαιρία χάθηκε.

Αντίκτυπος στα θύματα/ στα πιθανά θύματα Είναι υψίστης σημασίας να υπολογίσουμε ότι η καταπίεση από τους κανόνες τιμής και

η βία δια λόγους τιμής επηρεάζει την ψυχική κατάσταση των νέων ανθρώπων, και του

πως παρουσιάζονται.

Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι το θύμα ή το πιθανό θύμα βίας δια λόγους τιμής

είναι εξαιρετικά απομονωμένο και συντετριμμένο. Μπορεί να αισθάνεται ότι δεν μπορεί

να εμπιστευτεί κανέναν για να μιλήσει για όλα αυτά που του προκαλεί η οικογένειά του.

Μπορεί τα αγγλικά του να είναι περιορισμένα, και να μην μπορεί να αναζητήσει βοήθεια

από υπηρεσίες που βρίσκονται εκτός της κοινότητάς του.

Το θύμα μπορεί:

• Να ζει μέσα στο φόβο για την οικογένεια και την κοινότητα

• Να αισθάνεται ότι ελέγχεται, παρακολουθείται και εξετάζεται από την οικογένεια

• Να μην εμπιστεύεται κανέναν

• Να νιώθει απομονωμένο, μοναχικό και αδύναμο

• Να μην νιώθει πια ο εαυτός του

• Να νιώθει ατιμασμένο και ένοχο

128

• Να παρέχει ψευδείς αναφορές σχετικά με μια επίθεση (για να καλύψει την

οικογένειά του)

• Να χρήζει ιατρικής βοήθειας

• Να βιώνει ένα μεγάλο εύρος σωματικών και ψυχολογικών/συναισθηματικών

συμπτωμάτων

Υποστήριξη προς τους ανήλικους Οι επαγγελματίες και οι ειδικοί που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή πρέπει να μην

ξεχνούν ότι ένα νέο άτομο που τους προσέγγισε ή τους συνάντησε, θα πρέπει να

βρισκόταν κάτω από πίεση για μεγάλο διάστημα. Είναι πιθανό να μην είχαν κανέναν

άλλο να μιλήσουν, πριν έρθουν σε επαφή μαζί τους. Η απόγνωση, σε συνδυασμό με

άλλα πράγματα, είναι που ίσως έκανε αδύνατο για αυτούς να διατηρήσουν μια σαφή

άποψη της κατάστασης, και των πιθανών αποτελεσμάτων.

Σε πρώτη φάση, οι επαγγελματίες θα πρέπει να ανταποκριθούν στη βία δια λόγους

τιμής κατά των ίδιο τρόπο που ανταποκρίνονται στην προστασία ενός παιδιού και στον

εξαναγκαστικό γάμο, δηλαδή να διευκολύνουν την αποκάλυψη, εξασφαλίζοντας την

ασφάλεια του νέου ατόμου με τη διατήρηση της εμπιστευτικότητας σε σχέση με την

άλλη οικογένεια, μέχρι η στρατηγική να οδηγήσει σε ένα συμφωνημένο σχέδιο, και με

την ολοκλήρωση αξιολόγησης των κινδύνων από το άτομο.

Οι ανάγκες των θυμάτων και των πιθανών θυμάτων θα διαφέρουν. Ένα νέο άτομο

ίσως χρειαστεί βοήθεια για να αποφύγει την απειλή της βίας δια λόγους τιμής, ή για να

αντιμετωπίσει τις συνέπειες των εγκλημάτων τιμής που ήδη έχουν συμβεί.

Σε περίπτωση ισχυρισμού ή πιθανότητας βίας δια λόγους τιμής, ο επαγγελματίας

πρέπει:

• Να συναντήσει το νέο άτομο αμέσως σε ένα ασφαλή και ιδιωτικό χώρο

• Να συναντήσει το άτομο μόνος του

• Εάν είναι απαραίτητες οι υπηρεσίες ενός διερμηνέα, θα πρέπει να βεβαιωθεί ο

διερμηνέας δεν συνδέεται ούτε λίγο με το άτομο

• Να εξηγήσει το νέο άτομο τα όρια της εμπιστευτικότητας: ότι ορισμένες

πληροφορίες θα πρέπει να κοινοποιηθούν και σε άλλες υπηρεσίες, ότι οι

πληροφορίες δεν πρέπει να κοινοποιούνται στην οικογένεια ή σε άλλα μέλη της

οικογένειας, καθώς αυτό μπορεί να το θέσει σε μεγάλο κίνδυνο κακοποίησης,

ότι πριν αποκαλυφθεί οποιαδήποτε πληροφορία εκτός της συνάντησης θα

ζητηθεί από το ίδιο η άδεια.

129

• Να διαμορφώσει την προσέγγιση ανάλογα με το εάν το νέο άτομο έχει ήδη

απειληθεί από περιστατικό βίας δια λόγους τιμής, ή εάν ήδη βιώνει κάποιο από

αυτά

• Να προσπαθήσει να συλλέξει πληροφορίες από το νέο άτομο, από

συναδέλφους ή από τα αρχεία της ίδιας της υπηρεσίας, σχετικά με το

περιβάλλον και τις συνθήκες μέσα στις οποίες προέκυψε ο κίνδυνος ή ο

πιθανός κίνδυνος

• Να μάθει όλες τις λεπτομέρειες για το νέο άτομο, συμπεριλαμβανομένης της

ημερομηνίας και του τόπου γεννήσεως, της διεύθυνσης, του αριθμού εθνικής

ασφάλισης, των ονομάτων των μελών της οικογένειας και των διευθύνσεών

τους

• Εάν το άτομο φοβάται ότι θα πέσει θύμα ενώ βρίσκεται στο εξωτερικό, θα

πρέπει ο ειδικός να αποκτήσει όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί σχετικά

με την οργάνωση του ταξιδιού. Εάν είναι δυνατό, να πάρει και ένα αντίγραφο

του διαβατηρίου του.

• Να αναπτύξει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την ασφάλειά του νέου ατόμου

• Να εξηγήσει στο νέο άτομο όλες τις εναλλακτικές και να αναγνωρίσει και να

σεβαστεί τις επιθυμίες του. Εάν το νέο άτομο δεν θέλει να παρέμβουν οι

κοινωνικές υπηρεσίες, ο επαγγελματίας θα πρέπει να κρίνει εάν πρέπει να γίνει

σεβαστή η επιθυμία του ατόμου ή εάν είναι απαραίτητη η λήψη περαιτέρω

δράσης για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια του ατόμου. Αυτό απαιτεί από τον

ειδικό να κάνει μια αξιολόγηση της αμεσότητας και της σοβαρότητας του

κινδύνου στον οποίο εκτίθεται το άτομο.

• Να καθιερώσει τα μέσα που θα γίνεται η μελλοντική διακριτική επαφή με το

άτομο.

• Να επικοινωνήσει το συντομότερο δυνατό με τον σύμβουλο για την προστασία

των παιδιών που έχει η υπηρεσία, ο οποίος θα πρέπει να συμπεριληφθεί στην

αξιολόγηση του κινδύνου.

• Να καταγράφει όλες τις συζητήσεις, τις αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων και

των σκέψεων ακόμα και εάν δεν παρθεί καμία απόφαση, προκειμένου να τα

αναφέρει σε άλλες κοινωνικές υπηρεσίες ή άλλα γραφεία.

Ο ειδικός δεν πρέπει ΠΟΤΕ:

• Να διώχνει το θύμα

• Να υποτιμά ή να ευτελίζει αυτά που του λέει το θύμα

130

• Να προσεγγίζει άτομα της οικογένειας ή της κοινότητας του θύματος, εκτός και

εάν του το ζητήσουν εκείνοι ρητά. Ωστόσο, ακόμα και τότε, θα πρέπει να δώσει

ιδιαίτερη προσοχή ώστε το αποτέλεσμα να μην εκθέσει το θύμα σε μεγαλύτερο

κίνδυνο.

• Να μοιράζεται τις πληροφορίες με άλλους χωρίς την ρητή συγκατάθεση του

θύματος. Έτσι παραβιάζεται η εμπιστευτικότητα.

• Να θεωρεί ότι είναι «πολιτισμικό» ζήτημα: είναι καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

• Να προσπαθήσει να γίνει διαμεσολαβητής

Η παρουσίαση ενός ατόμου στις υπηρεσίες, ίσως συχνά καταγραφεί ως περιστατικό

ενδοοικογενειακής βίας ή αυτοτραυματισμού. Ωστόσο, όπως αναφέρεται λεπτομερώς

και πιο πάνω, ίσως υπάρξει μόνο μια ευκαιρία να βοηθήσει κάποιος το θύμα, οπότε οι

επαγγελματίες θα πρέπει να αναγνωρίσουν αμέσως την σοβαρότητα/αμεσότητα του

κινδύνου. Κάθε υποψία περιστατικού εγκλήματος τιμής, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται

ως εξής:

Ο ειδικός θα πρέπει:

• Να συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες

• Να βεβαιωθεί για τις επιθυμίες του θύματος

• Να ενημερώσει το θύμα σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές που έχει και τις

πιθανές συνέπειες

• Να αναφέρει το περιστατικό αμέσως στον προϊστάμενό του

• Να συμπληρώσει το έντυπο αξιολόγησης του κινδύνου

Ο προϊστάμενος θα πρέπει: • Να αποφασίσει ποιες περαιτέρω πληροφορίες χρειάζεται πιθανώς να

συγκεντρωθούν

• Να αποφασίσει ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν άμεσα

• Να εξετάσει εάν πρέπει να απαγορευτεί η πρόσβαση στα αρχεία

• Να αποφασίσει με ποιους άλλους οργανισμούς πρέπει να έλθει σε επαφή

• Να αποφασίσει ποιος οργανισμός είναι ο πιο κατάλληλος, σε περίπτωση που

χρειαστεί κάποιος διερμηνέας

• Να εξετάσει εάν χρειάζεται να παρέχει έναν χώρο στον οποίο το άτομο θα

αισθάνεται ασφάλεια, σε περίπτωση που δεν θέλει ή δεν μπορεί να γυρίσει στο

σπίτι

131

• Να εξετάσει εάν χρειάζεται να καλέσει σε συνάντηση σχετικά με το περιστατικό

• Να εξασφαλίσει ότι υπάρχει ένα σχέδιο ασφαλείας σε περίπτωση που το άτομο

δεν θέλει ή δεν μπορεί να φύγει από το σπίτι

• Να βεβαιωθεί ότι είναι δυνατό να έρθει σε επικοινωνία με το άτομο στο μέλλον

• Να ρωτήσει το άτομο εάν επιθυμεί στήριξη από έναν οργανισμό που έχει

εξειδικευμένη εμπειρία

• Να διατηρήσει ένα ολοκληρωμένο και λεπτομερές αρχείο από κάθε επαφή του

με το θύμα

• Να αναλογιστεί εάν πρέπει να ενημερωθεί η αστυνομία

Βασικά dos και don’ts Σύμφωνα με τον νόμο του Ηνωμένου Βασιλείου η βία που σχετίζεται με την «τιμή», η

ενδοοικογενειακή βία και ο ΑΓΓΟ είναι όλα εγκλήματα, και από το Σεπτέμβριο του

2014, ο εξαναγκαστικός γάμος είναι επίσης ποινικό αδίκημα. Δεν πρέπει να ανησυχείτε

μήπως γίνετε πολιτισμικά ασυγκίνητοι. Θα πρέπει να θυμάστε, ότι ίσως είστε για το

θύμα η μοναδική ελπίδα του για βοήθεια.

Τι πρέπει να κάνετε:

• Πιστέψτε αυτά που σας λέει το θύμα. Ίσως σας φαίνεται απίστευτο ότι

υπάρχουν οικογένειες που θα σκότωναν ένα μέλος τους για παραβάσεις που

μοιάζουν ασήμαντες, ωστόσο συμβαίνει.

• Ακούστε τις επιθυμίες του θύματος.

• Ζητήστε συμβουλές από έναν εξειδικευμένο οργανισμό.

• Εάν παρακολουθείτε ένα θύμα που είναι μικρότερο των 18 θα πρέπει να

ακολουθείτε τις διαδικασίες προστασίας του παιδιού που προβλέπονται.

• Βεβαιώστε το θύμα ότι υπάρχει την εμπιστευτικότητα.

• Βρείτε ένα διακριτικό τρόπο για να επικοινωνείτε με το θύμα – εξετάστε τους

κωδικούς πρόσβασης, τα αναγνωριστικά για τα κοινωνικά δίκτυα.

Τι δεν πρέπει να κάνετε:

• Μην επικοινωνήσετε με την οικογένεια ή προσπαθήσετε να διαμεσολαβήσετε

• Μην στείλετε το θύμα πίσω στην οικογένεια του.

• Μην πάρετε ως δεδομένο ότι οι γυναίκες την οικογένειας βοηθούν το θύμα.

• Μην χρησιμοποιήσετε την οικογένεια ή την κοινότητα ως διερμηνέα – πάντα

πρέπει να χρησιμοποιείτε έναν ανεξάρτητο και αμερόληπτο διερμηνέα.

• Μη διώξετε το θύμα, καθώς μπορεί να είστε η μόνη του ελπίδα για βοήθεια.

132

Διατήρηση αρχείου Η ακριβής διατήρηση αρχείου είναι απαραίτητη για όλες τις περιπτώσεις βίας ή

κακοποίησης στο όνομα της τιμής.

Το αρχείο πρέπει:

Να είναι ακριβές, λεπτομερές, σαφές και να αναφέρονται οι ημερομηνίες.

Να αναφέρονται ακριβώς τα λεγόμενα του παιδιού ή του ενήλικα μέσα σε εισαγωγικά.

Έχει καταχωρημένο κάθε πιθανό τραυματισμό – συμπεριλαμβανομένων

φωτογραφιών, χάρτη σώματος και εικόνων των τραυματισμών του. Τα αρχεία και τα

πρακτικά θα πρέπει να διατίθενται μόνο σε αυτούς που συνδέονται άμεσα με την

υπόθεση του ατόμου.

Όταν συναντάτε ένα νέο άνθρωπο, είναι σημαντικό να συζητήσετε μαζί του το γιατί

θέλει να προχωρήσει μόνος τους. Ίσως είναι απαραίτητο να τον συμβουλέψετε και να

τον καθοδηγήσετε σχετικά με ένα χώρο ασφαλείας, ωστόσο, δεν πρέπει να επιβάλλετε

ή να εξαναγκάζετε το άτομο να ακολουθεί την γνώμη σας. Πρέπει να τους

γνωστοποιήσετε τους πιθανούς κινδύνους, και να συζητήσετε σχετικά με τα μέτρα

ασφαλείας και την προστασία τους.

Ίσως και να χρειαστεί να κάνετε περαιτέρω συζητήσεις σχετικά με τα μελλοντικά

σχέδια, τη μετακόμιση, τη μοναξιά, τα κοινωνικά δίκτυα και τους φίλους. Ωστόσο, αυτές

οι συζητήσεις δεν θα πρέπει να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για να προσπαθήσουν να

τους πείσουν να παραμείνουν στην τρέχουσα κατάσταση.

Πρέπει να τους καθοδηγήσετε και να τους συνοδέψετε όταν στρέφονται σε άλλες

υπηρεσίες υποστήριξης όπως η αστυνομία, οι κοινωνικές υπηρεσίες, τα καταλύματα

έκτακτης ανάγκης, οι ξενώνες προσφύγων, οι σύμβουλοι και οι υπηρεσίες ψυχικής

υγείας, η υγειονομική περίθαλψη, οι εκπαιδευτικοί φορείς και τα γραφεία εύρεσης

εργασίας.

Οφείλετε να τους παρέχετε πρακτική βοήθεια για να καταφέρουν να βγουν από αυτή

την κατάσταση. Εξετάστε και παράγοντες όπως είναι η μετακίνηση, τα χρήματα και τα

νομικά έγγραφα.

Αξιολόγηση κινδύνου Αυτή η διαδικασία αξιολόγησης πρέπει να ολοκληρωθεί σε πρώτο στάδιο, πριν από

κάθε έρευνα. Δεν πρέπει να επικοινωνήσετε με κανένα μέλος της οικογένειας ή τους

κηδεμόνες κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.

133

Είναι σημαντικό να διαθέτετε ένα πλαίσιο αξιολόγησης κινδύνου, το οποίο θα σας

βοηθήσει να αναγνωρίσετε τη βία δια λόγους τιμής και τους κινδύνους που μπορούν

να προκύψουν από αυτή. Πολλά από τα πλαίσια που ήδη υπάρχουν είναι πολύ

χρήσιμα αλλά όχι πάντα επαρκή.

Είναι χρήσιμα για να αναγνωρίσουν τους κινδύνους, για να σας ενημερώσουν εάν

χρειάζεται να παραπέμψετε τον πελάτη σας στο MARAC (Multi Agency Risk

Assessment Conference – in UK) ή να σας ενημερώσουν για τους οργανισμούς με

τους οποίους πρέπει να συνεργαστείτε για να παρέχετε προστασία στο θύμα.

Πρέπει να είστε ανοιχτόμυαλοι και ευέλικτοι στην προσέγγισή σας. Μια πιο ελεύθερη

συνέντευξη θα αποκαλύψει τα κρυμμένα ζητήματα. Αξιολογήστε τόσο τους ατομικούς

κινδύνους που αντιμετωπίζει το θύμα όσο τις κοινωνικές και πολιτισμικές πρακτικές

που τους ενισχύουν.

Προσπαθήστε να εξακριβώσετε το ρόλο που παίζουν τα υπόλοιπα μέλη της

οικογένειας στην κακοποίηση και τους πιθανούς κινδύνους. Να θυμάστε ότι ο πελάτης

σας ίσως και να μην αναγνωρίζει απολύτως τους κινδύνους, αλλά μέσα από διακριτική

εξέταση, θα πρέπει να προσπαθήσετε να τους αξιολογήσετε αναλόγως, κατανοώντας

ωστόσο ότι μπορεί να απαξιώσουν τα βιώματά τους. Η παρουσία των παιδιών αυξάνει

τον ευρύτερο κίνδυνο ενδοοικογενειακής βίας. Εάν επισημαίνεται ο κίνδυνος εναντίον

των παιδιών, θα πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο παραπομπής στις Κοινωνικές

Υπηρεσίες, για να μπορέσετε να αποκτήσετε ολοκληρωμένη αξιολόγηση για την

κατάσταση των παιδιών.

Μην υποτιμάτε το γεγονός ότι οι δράστες βίας δια λόγους τιμής μπορούν να

σκοτώσουν τους κοντινότερους συγγενείς τους ή/και άλλους για κάτι που φαίνεται σε

εσάς μια ασήμαντη παράβαση. Μόνο η σκέψη ότι υπάρχει φήμη για ανήθικη

συμπεριφορά, μπορεί να είναι αρκετή για κάποιον για να σκοτώσει.

Μπορεί να πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια του ατόμου να ζητήσει βοήθεια,

συνεπώς, μπορεί να είναι δύσκολο να αποδείξει το ιστορικό βίας. Αυτή είναι η φύση

της βίας δια λόγους τιμής. Για να αξιολογήσετε τον κίνδυνο, εντάξτε τα βιώματα βίας

που είχαν σε πιο ευρύ πλαίσιο.

Τα θύματα πολλές φορές δεν έχουν καμία εμπειρία στη χρήση υπηρεσιών

υποστήριξης και μπορεί όταν αναζητήσουν βοήθεια να κριθούν ότι ατίμασαν ακόμα

περισσότερο την οικογένεια και την κοινότητα.

Βεβαιωθείτε ότι είστε διακριτικοί στην προσέγγιση σας κατά την υποστήριξη.

Συμφωνήστε μαζί τους για τους τρόπους και την ώρα που μπορείτε να έλθετε σε

επικοινωνία μαζί τους. Βεβαιωθείτε ότι αυτό θα γίνει σαφές σε κάθε άτομο που

πιθανώς να εμπλακεί στην υπόθεση αργότερα.

134

Η ντροπή, και συνεπώς ο κίνδυνος, μπορεί να εξακολουθούν να απειλούν το άτομο

για πολύ καιρό μετά το ατιμωτικό περιστατικό. Πρέπει να εξετάσετε εάν ο σύντροφος,

τα παιδιά, οι συνεργάτες ή τα αδέλφια του θύματος βρίσκονται και αυτοί σε κίνδυνο.

Επιπλέον, μπορεί να υποστούν πιέσεις από την οικογένεια και την κοινότητα,

προκειμένου να μην σας ζητήσουν βοήθεια.

Στη βία που σχετίζεται με την τιμή ίσως είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τον πιθανό

δολοφόνο (καθώς μπορεί να πρόκειται για πληρωμένο δολοφόνο). Ως εκ τούτου, η

αξιολόγηση των κινδύνων και η ανάπτυξη πρακτικών ασφάλειας γίνονται

δυσκολότερες. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τέτοια θύματα είναι σημαντικό να

αναγνωρίσουμε την σοβαρότητα/αμεσότητα του κινδύνου. Τα θύματα συχνά πείθονται

από άλλους να γυρίσουν στην χώρα καταγωγής τους με ψεύτικα προσχήματα, ενώ η

πραγματική τους πρόθεση μπορεί να είναι να τους σκοτώσουν. Έχετε την υποχρέωση

να ενημερώσετε το θύμα για τον κίνδυνο, ακόμα και εάν δεν σας έχει δοθεί

συγκατάθεση.

Πιθανά προειδοποιητικά σήματα ή ενδείξεις εξαναγκαστικού γάμου Αυτοί οι ενδείξεις δεν είναι εξαντλητικές και παρόλο που οι παράγοντες που

αναφέρονται λεπτομερώς παρακάτω ίσως αποτελούν ένδειξη ότι κάποιος υφίσταται

βία δια λόγους τιμής, εάν κάποιος εμφανίσει ένα ή περισσότερα προειδοποιητικά

σήματα, δεν θα πρέπει να θεωρήσετε αμέσως ότι υφίσταται βία δια λόγους τιμής. Αυτά

τα σήματα μπορεί να υποδεικνύουν άλλα είδη κακοποίησης, όπως ο εξαναγκαστικός

γάμος, ο οποίος επίσης απαιτεί τη συνεργασία από πολλούς οργανισμούς για να

αντιμετωπιστεί.

Ενδείξεις βίας που βασίζεται στην τιμή Δεδομένου ότι η βία που βασίζεται στην τιμή ξεκινάει από ένα επίπεδο βίας που

περιλαμβάνει την ενδοοικογενειακή βία από την οικογένεια ή την κοινότητα, οι δείκτες

μπορεί να είναι παρόμοιοι.

Πιθανές ενδείξεις στον εργασιακό χώρο • Απουσία, αργοπορία, πρόωρη αποχώρηση

• Αλλαγές στην επίδοση στη δουλειά – δυσκολία συγκέντρωσης,

επαναλαμβανόμενα λάθη, χαμηλοί ρυθμοί εργασίας

• Ασυνήθιστες ή υπερβολικές τηλεφωνικές κλήσεις από τον σύντροφο, τον

σύζυγο ή άλλα μέλη της οικογένειας, με διαφορετικές αντιδράσεις σε αυτές τις

κλήσεις

135

• Ενοχλητικές επισκέψεις στον εργασιακό χώρο από τον νυν ή τον πρώην

σύζυγο της εργαζομένης ή από άλλα μέλη της οικογένειας

• Ντύσιμο με ρούχα που σκοπό έχουν να καλύψουν τους μώλωπες ή τις ουλές

πχ. το να φορά κανείς μακριά μανίκια το καλοκαίρι

• Νευρικότητα και αναστάτωση

• Απομόνωση

• Έλλειψη προσωπικής περιποίησης, που αποτελεί τεράστια αλλαγή σε σχέση

με τις συνήθειες που είχε το άτομο στο παρελθόν

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση

• Συνοδεία προς και από τη δουλειά από τον σύντροφο, τον σύζυγο ή κάποιο

μέλος της οικογένειας

Πιθανοί ενδείξεις στο εκπαιδευτικό περιβάλλον: • Διατροφικές διαταραχές

• Επιθετικότητα

• Ασυνήθιστη σιωπή

• Ενοχλητική συμπεριφορά

• Απουσία, αργοπορία και πρόωρη αποχώρηση

• Παρακολούθηση στο σχολείο από μέλη της οικογένειας

• Συνοδεία προς και από το σχολείο από τον γονέα ή κάποιο μέλος της

οικογένειας

• Διακοπές στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια των μαθημάτων

• Άγχος και φόβος όταν πλησιάζει η περίοδος των διακοπών

Πιθανοί ενδείξεις στην υγεία του ατόμου: • Συχνοί τραυματισμοί με τη δικαιολογία του «ατυχήματος»

• Τεράστιες αλλαγές στην προσωπικότητα

• Κατάθλιψη, άγχος ή αυτοκτονικές τάσεις

• Συνοδεία στους επαγγελματίες υγείας από τον σύντροφο, τον σύζυγο ή κάποιο

μέλος της οικογένειας

• Ακύρωση ραντεβού

• Κατανάλωση ναρκωτικών ή αλκοόλ

Παράγοντες που προκαλούν κινδύνους

• Απώλεια παρθενίας

136

• Ακατάλληλο μακιγιάζ ή ντύσιμο

• Όταν το κορίτσι το σκάει ή γυρίζει στο σπίτι αργά

• Η ύπαρξη συντρόφου/φίλου

• Η τάση προς τη Δύση

• Η απόρριψη ενός εξαναγκαστικού γάμου

• Η ομοφυλοφιλία

• Το να αφήσει ένα κορίτσι το σύζυγό του ή να ζητήσει διαζύγιο

• Σχέσεις με άτομα διαφορετικής θρησκείας

• Το να τις δουν να φιλιούνται ή να έχουν στενές επαφές με κάποιον σε δημόσιο

χώρο

• Εγκυμοσύνη εκτός γάμου

• Το να «επιτρέπουν το βιασμό τους»

• Το κουτσομπολιό

Τα μέλη της οικογένειας ως δράστες βίας δια λόγους τιμής Έχει αποδειχτεί ότι οι δολοφονίες για λόγους τιμής έχουν σχεδιαστεί πολύ πιο πριν

από τα μέλη της οικογένειας, σε κάποια συνάντηση ή συμβούλιο. Συνήθως υπάρχει

μια προμελέτη, μια οικογενειακή συνομωσία και η κοινή άποψη ότι το άτομο αξίζει να

πεθάνει.

Οι συγγενείς, συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών, ίσως συνωμοτήσουν,

βοηθήσουν ή ακόμα και συμμετάσχουν στον φόνο. Οι πιο νέοι συγγενείς πιθανώς να

επιλεγούν να διαπράξουν το φόνο, για να αποφευχθεί η σύλληψη των μεγαλύτερων

ατόμων της οικογένειας. Μερικές φορές προσλαμβάνονται επαγγελματίες δολοφόνοι.

Ο πατέρας και η μητέρα, τα αδέλφια, ο παππούς και η γιαγιά, οι θείοι, οι θείες, τα

ξαδέρφια, τα μέλη της κοινότητας και οι πληρωμένοι δολοφόνοι, μπορούν να

συμμετάσχουν όλοι στο φόνο. Μερικές φορές ο επαγγελματίας δολοφόνος που

προσλαμβάνεται είναι από το εξωτερικό.

Σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνία παίζει ενεργό ρόλο στο να ενθαρρύνει το έγκλημα,

προστατεύοντας τους δράστες και διατυπώνοντας ψευδείς δηλώσεις για να

χειραγωγήσει τις αστυνομικές έρευνες.

137

Άσκηση 8:1

Δραστηριότητα: Άσκηση των τεσσάρων γωνιών

Στόχος: Τα άτομα να λάβουν θέση, να δικαιολογήσουν αυτή τη θέση και ενδεχομένως να επιφέρουν και κάποια αλλαγή

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 5-10 λεπτά για κάθε δήλωση (προαιρετικός αριθμός δηλώσεων).

Μέγεθος ομάδας: τουλάχιστον 6 άτομα, αν είναι πάνω από 30 θα πρέπει να χωριστούν σε περαιτέρω ομάδες.

Χρησιμεύει: στο να συζητηθούν αμφιλεγόμενα ζητήματα, να τεθούν βαθύτερα ή σημαντικά ζητήματα

προς συζήτηση από κοινού.

Ρόλος του εκπαιδευτή: να δώσει οδηγίες και να θέσει ερωτήσεις

Οδηγίες:

Βεβαιωνόμαστε ότι υπάρχουν 4 γωνίες στο δωμάτιο στις οποίες μπορούν τα άτομα να σταθούν. Τις σημαδεύουμε με γράμματα ή με αριθμούς. Έχουμε σημειώσει από πριν σε ένα χαρτί τις δηλώσεις /προτάσεις και τις επιλογές, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να τις διαβάσουν.

Ζητάμε από τα άτομα να αφήσουν πίσω τα στυλό και τα χαρτιά τους και να σταθούν στο κέντρο της αίθουσας.

Ανακοινώνουμε στους συμμετέχοντες ότι θα τους παρουσιάσουμε μια ερώτηση ή μια ημιτελή πρόταση και ότι μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα στις τέσσερις διαφορετικές επιλογές και να πάνε να σταθούν στην αντίστοιχη γωνία. Μια γωνία θα πρέπει να παραμένει πάντα «ανοιχτή γωνία».

Διαβάζουμε την πρώτη δήλωση / πρόταση και τις απόψεις που βρίσκονται στις διαφορετικές γωνίες και ζητάμε από τους συμμετέχοντες να επιλέξουν γωνία.

Ζητάμε από τα άτομα να αιτιολογήσουν γιατί επέλεξαν της συγκεκριμένη γωνία.

Ρωτάμε εάν θέλει κάποιος να αλλάξει γωνία. Εάν κάποιος αλλάξει γωνία του ζητάμε να μας αιτιολογήσει την αλλαγή.

138

Παραδείγματα δηλώσεων

Ένα κορίτσι 16 ετών είναι ερωτευμένο με ένα αγόρι της ίδιας ηλικίας. Οι γονείς της δεν το γνωρίζουν και δεν θέλει να τους πει γιατί νομίζει ότι θα της το απαγορεύσουν. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνει;

Γωνία Α: Να τον βλέπει κρυφά

Γωνία Β: Να τον συστήσει στους γονείς της

Γωνία Γ: Να σταματήσει να τον βλέπει

Γωνία Δ: Άλλο

Είστε ένας κοινωνικός λειτουργός σε μια μικρή κοινότητα. Μια κοπέλα έρχεται σε επαφή μαζί σας για να σας πει ότι φοβάται ότι οι γονείς της θέλουν να την στείλουν πίσω στην πατρίδα τους για να την παντρέψουν. Είναι 17 ετών και θέλει να τελειώσει το λύκειο και να μην παντρευτεί. Τι κάνετε πρώτα;

Γωνία Α: Έρχεστε σε επαφή με τους γονείς αφού το κορίτσι είναι ανήλικο.

Γωνία Β: Έρχεστε σε επαφή με την αστυνομία για να δείτε εάν έχει οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με την οικογένεια.

Γωνία Γ: Έρχεστε σε επαφή με τη στέγη φιλοξενίας γυναικών της περιοχής για να δείτε τι μπορούν να κάνουν

Γωνία Δ: Άλλο

139

ΕΝΟΤΗΤΑ 9: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Η βία δια λόγους τιμής είναι ένα πολύ πολύπλοκο ζήτημα που έχει διαφορετικές

εκφάνσεις και εφαρμογές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι κάτι τρομακτικό και

απογοητευτικό, ωστόσο είναι σημαντικό να επισημάνουμε το γεγονός ότι τα άτομα που

υφίστανται βία δια λόγους τιμής δεν είναι απλά θύματα, αλλά και δράστες. Σίγουρα

υπάρχει ανάγκη ενδυνάμωσης, σε επίπεδο γνώσεων και υποστήριξης, αλλά σε πολλές

περιπτώσεις, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι το άτομο που υφίσταται βία

δια λόγους τιμής είναι ικανό να κάνει τις δικές του επιλογές, δεδομένου ότι γνωρίζει τι

επιλογές έχει.

Αυτή η ενότητα θα μας δώσει μια εικόνα σχετικά με τις στρατηγικές αντιμετώπισης και

τους μηχανισμούς που βρίσκονται πίσω από τις αποφάσεις που παίρνει το θύμα. Έτσι

θα κατανοήσουμε καλύτερα την βελτιωμένη υποστήριξη που πρέπει να παρέχουμε και

τα προληπτικά μέτρα που πρέπει να λάβουμε. 21

Διαθεματικότητα και βία δια λόγους τιμής– ένα τρόπος να κατανοήσουμε

το φαινόμενο της βίας δια λόγους τιμής στην Ευρώπη Ο όρος διαθεματικότητα εν ολίγοις αναφέρεται στο γεγονός ότι οι όροι «ισχύς» και

«ανισότητα» πρέπει να αναλυθούν ταυτόχρονα με βάση διαφορετικές οπτικές, όπως

το γένος, η τάξη, η ηλικία, η εθνικότητα και η σεξουαλικότητα. Η έννοια αυτή

αποκαλύπτει τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι διαφορετικές δομές εξουσίας. Ο

πολιτισμός και η κοινωνία χωρίζουν τους ανθρώπους σε διαφορετικές ομάδες και

κατηγορίες με βάση διαφορετικές αρχές. Αυτές οι ομαδοποιήσεις ή ταξινομήσεις

δημιουργούν διαφορές, περιθωριοποίηση και υποβιβασμό. Μια από τις αρχές αυτού

του διαχωρισμού είναι η διαφορά στο φύλο, δηλαδή η σχέση ανάμεσα στους άντρες

και τις γυναίκες. Η δεύτερη αρχή αφορά τη σχέση ανάμεσα στις τάξεις και η τρίτη τη

σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο κτλ. Κάθε

τρόπος κατηγοριοποίησης και δημιουργίας ιεραρχιών έχει διαφορετική σημασία στην

πολυπολιτισμική Ευρώπη. Οι άνθρωποι διαχωρίζονται και διαμορφώνουν την

ταυτότητά τους σύμφωνα με τις παραπάνω κατηγορίες.

Επιπλέον, οι διαφορετικές κοινωνίες έχουν και διαφορετικές αρχές διαχωρισμού. Το

φύλο, η ηλικία, η τάξη, η εθνικότητα και η σεξουαλικότητα δεν αποτελούν, σύμφωνα με

την διαθεματικότητα, ούτε καθορισμένες ούτε απαραίτητες κατηγορίες, αλλά

περισσότερο κοινωνικές θέσεις που αποκτούν νόημα μέσα από τις πράξεις των

ανθρώπων σε συγκεκριμένα θεσμικά πλαίσια και ιστορικές καταστάσεις. Μπορούν να

21 Mehrdad Darvishpour, PhD at the Department of Sociology, University of Stockholm

140

ενισχύσουν ή να αποδυναμώσουν η μια την άλλη, να αλληλοσυμπληρώνονται ή να

ανταγωνίζονται η μια την άλλη. Πρόκειται για μια πολύπλοκη και δυναμική

αλληλεπίδραση.

Όταν συζητάμε το θέμα της βίας δια λόγους τιμής, ειδικά στην δυτική Ευρώπη, η

συζήτηση συνήθως συμπεριλαμβάνει θέματα ενσωμάτωσης, διαχωρισμού,

πολυπολιτισμικότητας και ρατσισμού. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την

πολυπλοκότητα του προβλήματος. Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με το εάν, και

σε ποιο βαθμό, η έλλειψη ενσωμάτωσης και η ύπαρξη διαχωρισμού έχει αντίκτυπο

στην εμφάνιση της βίας δια λόγους τιμής. Η βία δια λόγους τιμής αποτελεί ένα πολύ

πολύπλοκο ζήτημα και η διαθεματικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε

το φαινόμενο στην Ευρώπη. Αυτό επιτυγχάνεται με την εξέταση των αλληλεπιδράσεων

ανάμεσα σε διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές έχουν

επιπτώσεις στις οικογένειες που διατηρούν αυστηρούς κανόνες τιμής μέσα σε μια

κοινωνία που δεν υποστηρίζει τις δομές που προβλέπονται από αυτούς τους κανόνες.

Υπάρχουν πολλά περιστατικά που αποδεικνύουν μια αλλαγή στάσης στη

συμπεριφορά των γονέων μεταναστών μετά την άφιξή τους στην Ευρώπη. Οι γονείς

συχνά γίνονται πιο αυστηροί στον έλεγχο των παιδιών τους, γεγονός που μπορεί να

έχει σοβαρές συνέπειες. Πολλοί νέοι άνθρωποι ανησυχούν για την ψυχολογική

κατάσταση των γονιών τους και μπορεί να θελήσουν να αναζητήσουν κάποια

υποστήριξη για αυτούς, καθώς πιστεύουν ότι οι γονείς τους νιώθουν ανεπαρκείς,

κοινωνικά αποκλεισμένοι και ότι δεν μπορούν να ζήσουν τη ζωή τους όπως τη θέλουν.

Νέα έρευνα απέδειξε ότι πολλοί νέοι άνθρωποι από οικογένειες με ξένο υπόβαθρο

μπορεί να αισθάνονται ότι ζουν με ή ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς οι

οποίοι δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η διάκριση

μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Αυτού οι νέοι άνθρωποι προσπαθούν να

συνδυάσουν τις διαφορετικές απαιτήσεις και προσδοκίες που έχουν από αυτούς οι

γονείς τους και η κοινωνία.

Οι αντιφατικές απαιτήσεις και αξίες περιλαμβάνουν:

Μια ανάγκη ή επιθυμία να «ταιριάξουν» κοινωνικά με τους κανόνες και τις αξίες και των

δύο πολιτισμών μέσα στους οποίους κινούνται.

Η επιθυμία του ατόμου να αποφασίσει μόνος για το μέλλον του που έρχεται σε

αντιπαράθεση με τις απαιτήσεις του παραδοσιακού ρόλου του φύλου, που μπορεί να

θέλει το άτομο να γίνει οικογενειάρχης ή νοικοκυρά.

Τα παιδιά που είναι γεννημένα και ριζωμένα στη «νέα» χώρα, αντιπαρατίθενται με τους

γονείς που ακόμα πιστεύουν ότι θα γυρίσουν κάποια στιγμή στην χώρα προέλευσής

τους.

141

Υπάρχει μια σύγκρουση όσον αφορά στην ανατροφή: θα πρέπει να εστιάζει στο άτομο

ή στην οικογένεια, θα πρέπει να δίνει χώρο στο άτομο να αναλάβει μόνο του τις

ευθύνες του ή να επικεντρώνεται στις συλλογική ευθύνη, θα πρέπει να γίνεται

διαμοιρασμός της ευθύνης ή των ρόλων σε νεαρή ηλικία.

Αν και πολλοί νέοι άνθρωποι έχουν βρει τρόπους να αντιμετωπίζουν την κατάσταση,

η παράλληλη ζωή μπορεί να γίνει πολύ δύσκολη και συναισθηματικά εξουθενωτική,

ειδικά για τα κορίτσια. Αυτό περιπλέκει ακόμα περισσότερο την ενσωμάτωσή τους στην

κοινωνία. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη: Ποιος είναι

ο ρόλος που έχουν οι οικογένειες στις διαφορετικές κοινωνίες; Με ποιο τρόπο οι ρόλοι

αυτοί προκαλούν αντιφατικές αξίες και κανόνες; Με ποιο τρόπο οι συγκρούσεις

ανάμεσα στους γονείς και στις κόρες εντείνουν τη διπλή αυτή ζωή και καθιστούν την

κατάσταση τους νέου κοριτσιού ακόμα πιο δύσκολή;

Μια έκφραση των δυσκολιών μιας διπλής ζωής είναι ο διχασμός στην αφοσίωση που

μπορεί να προκύψει από αυτή, δηλαδή το γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι πρέπει να

διαλέξουν ανάμεσα στην οικογένεια και στην κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, τα νέα άτομα

μπορεί να καταλήξουν εκτός κοινότητας, οικογένειας και κοινωνίας ενώ η σύγκρουση

μπορεί να αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Με άλλα λόγια, τα άτομα αυτά

κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν. Σε αυτή την περίπτωση, οι συνέπειες μπορούν

να είναι πολύ μεγαλύτερες για τα αγόρια από ότι για τα κορίτσια. Πρέπει επίσης να

θυμόμαστε το πως ο ρόλος του κάθε φύλου επηρεάζει τις απαιτήσεις και τις

προσδοκίες και πως αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τις συγκρούσεις των γενεών

ανάμεσα στους νέους ανθρώπους και στους γονείς τους.

Σχέσεις ισχύος και η τετραπλάσια καταπίεση για τα κορίτσια Όταν εξετάζουμε αυτό το φαινόμενο είναι σημαντικό να κάνουμε μια ανάλυση ισχύος.

Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Mehrdad Darvishpour οι κόρες των μεταναστών είτε

βρίσκονται σε κατώτερη θέση είτε βρίσκονται υπό αμφισβήτηση για τη θέση τους

σύμφωνα με τέσσερις παράγοντες: το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα και την τάξη. Η

σεξουαλικότητα μπορεί επίσης να προστεθεί για τα νέα κορίτσια, που εκτός των

άλλων, έχουν και διαφορετική σεξουαλική διάθεση σε σχέση με την πλειονότητα του

πληθυσμού.

Αρχικά, πολλά από τα νέα άτομα προέρχονται από χαμηλές κοινωνικές τάξεις, και

συχνά ζουν με τους άνεργους ή χαμηλόμισθους γονείς τους σε κάποιο

περιθωριοποιημένο προάστιο. Οι οικογένειες μεταναστών συνήθως έχουν χειρότερη

υγεία, λιγότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης, και λιγότερες πιθανότητες να βρουν

142

απασχόληση υψηλής ειδίκευσης, σε σύγκριση με την πλειονότητα του πληθυσμού.

Πολλοί από αυτούς πέφτουν θύματα εθνική και φυλετικής διάκρισης. Δυστυχώς, οι

γυναίκες συχνά βιώνουν πιο αυστηρό το πατριαρχικό περιβάλλον εξαιτίας του

πολιτισμικού φορτίου των γονιών τους, το οποίο με τη σειρά του αποδυναμώνει τη

θέση τους και τις πηγές εξουσίας τους. Πολλά νέα άτομα, και ιδιαιτέρως κορίτσια,

υποφέρουν από την εξουσία των γονιών τους. Όταν κάποια από αυτά τα άτομα, παρά

την καταπίεσή τους, τολμήσουν να αμφισβητήσουν τον παραδοσιακό πατριαρχικό

πολιτισμό, ο περίγυρός τους απαντά με κυρώσεις. Πολλά κορίτσια μπορεί να

απομονωθούν, να ζουν γεμάτα ανησυχία και να αισθάνονται φυλακισμένα. Η

κατάσταση είναι παράδοξη. Από τη μία, αυτά τα νέα άτομα ανήκουν σε ομάδες με τις

πιο περιορισμένες πηγές εξουσίας στην κοινωνία, αλλά από την άλλη, τολμούν να

αμφισβητούν την εξουσία των γονιών τους, λόγω του μοναδικού τους ρόλου και της

μετατόπισης της εξουσίας.

Αμφισβήτηση των σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στους γονείς και στους εφήβους Οι συγκρούσεις των γενεών, που υπάρχουν ανεξάρτητα από το εθνικό ή πολιτισμικό

υπόβαθρο, εντείνουν αυτή την κατάσταση. Στις οικογένειες μεταναστών αυτή η

σύγκρουση ενισχύεται από την σύγκρουση που αναφέρθηκε παραπάνω, η οποία

προκαλείται από τους γονείς λόγω του φόβου τους μήπως οι νέοι γίνουν «βρετανοί»,

«ευρωπαίοι», «δυτικοί» ή οτιδήποτε άλλο. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να μην

εκφράζονται έντονες διαμάχες μέσα στις οικογένειες προσφύγων ή μεταναστών,

εξαιτίας του εθνικού τους υποβάθρου. Αυτή η προσέγγιση του προβλήματος δίνει την

εντύπωση μιας ομοιογενούς εικόνας της «οικογένειας προσφύγων ή μεταναστών», η

οποία στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής δομής των εθνικών

πλειονοτήτων για την οικογένεια μεταναστών.

Σύγκρουση τη διαμάχης των φύλων και των γενεών Αν και η πρώτη γενιά προσφύγων και μεταναστών συχνά έχει δυσκολίες στην

προσαρμογή της στον νέο πολιτισμό, τα παιδιά επηρεάζονται πιο εύκολα από τους

νέους κανόνες. Επιπλέον, μια ένταση μπορεί να προκύψει εάν τα παιδιά συμβάλλουν

μερικές φορές στις κοινωνικοποίηση των γονιών τους. Αυτές οι συγκρούσεις είναι πιο

έντονες ανάμεσα στους πατέρες και στις κόρες. Αυτό συμβαίνει όταν συγκρούονται οι

διαμάχες ανάμεσα στο φύλο και στη γενιά, μέσα στις οικογένειες προσφύγων και

μεταναστών. Αυτή η σύγκρουση αλλάζει τις ισορροπίες ισχύος μέσα στην οικογένεια,

πράγμα που με τη σειρά του σημαίνει ότι όταν ο έλεγχος των σημαντικών πόρων

143

αλλάζει, δηλαδή όταν αλλάζει η υποταγή τους και ο υποτιθέμενος έλεγχος της

σεξουαλικότητας των κοριτσιών, τότε και οι σχέσεις παίρνουν διαφορετική μορφή. Μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε, ότι αυτοί οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, των

οποίων η θέση χειροτερεύει, όσον αφορά στην πρόσβασή τους στην κοινωνία και στην

ισχύ που έχουν στη νέα κατάσταση, θα προτάξουν την πολιτισμική παράδοση της

χώρας καταγωγής τους ως επιχείρημα για την κατάστασή τους και έτσι η διαμάχη θα

γίνει ακόμα πιο έντονη. Υπό αυτές τις συνθήκες, αυξάνεται ο κίνδυνος των

διαφορετικών απόψεων πάνω σε πολλές αποφάσεις που πρέπει να παρθούν. Την ίδια

στιγμή, από τη μια πλευρά υπάρχει μια συνεχής διαμάχη εξουσίας και πολιτισμού, και

από την άλλη μια σχέση συμβιβασμού ανάμεσα στον άντρα, την γυναίκα και τα παιδιά.

Εν ολίγοις, μπορεί κανείς να διατυπώσει την άποψη ότι στις οικογένειες προσφύγων

και μεταναστών, οι άντρες συνηθίζουν να ζουν στο παρελθόν, οι γυναίκες στο παρόν

και τα παιδιά στο μέλλον. Σε γενικές γραμμές, η παράδοση και ο συντηρητισμός είναι

απαραίτητα στοιχεία για τη διατήρηση των δομών εξουσίας σε όλο τον κόσμο. Σε

κοινωνίες που κατά κάποιο τρόπο κλονίζονται από την ανασφάλεια ή τις αλλαγές, έχει

αποδειχτεί ότι οι συντηρητικές δυνάμεις ενισχύονται, πράγμα που έχει αρνητικό

αντίκτυπο στην κατάσταση της ζωής των γυναικών. Αυτό ισχύει για όλες τις κοινωνίες

στον κόσμο. Αυτό συνεπάγεται μεγάλες αλλαγές στη δομή της εξουσίας των

οικογενειών μεταναστών και προσφύγων, γεγονός που συχνά προκαλεί έντονες

οικογενειακές διαμάχες.

Στρατηγικές αντιμετώπισης Όταν το προσωπικό που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, για παράδειγμα το

εκπαιδευτικό προσωπικό, οι κοινωνικές υπηρεσίες, το υγειονομικό προσωπικό ή η

αστυνομία, έρχεται αντιμέτωπο με ένα περιστατικό βίας δια λόγους τιμής ή το οποίο

να τείνει να εξελιχθεί σε βία δια λόγους τιμής, είναι σημαντικό να γνωρίζει τι είδους

αντιδράσεις μπορεί να προκαλέσει σε ένα άτομο που έχει υποστεί βία. Αυτό προσφέρει

μια σύνοψη των εφικτών επιλογών που έχει διαθέσιμες το άτομο, προκειμένου να

διαχειριστεί την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, αλλά και να του δημιουργήσει την

αίσθηση ότι είναι ενεργό και όχι εγκλωβισμένο ως ένα παθητικό θύμα. Πρέπει να μην

ξεχνάμε ότι οι διαφορετικές λύσεις σε μια κατάσταση, προκαλούν και διαφορετικές

αντιδράσεις, ή στη χειρότερη των περιπτώσεων, επιπλήξεις. Συνήθως, όσο πιο

«ανυπότακτο» είναι ένα άτομο, ή όσο πιο πολύ αμφισβητεί την κατάσταση και διεκδικεί

τα δικαιώματά του/της, τόσο πιο αυστηρές είναι οι συνέπειες.

144

Οι επόμενες κουκκίδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πλαίσιο για μια αρχική

άσκηση όπως είναι η αναζήτηση λύσεων σχετικά με τις στρατηγικές αντιμετώπισης.

Δείχνουν τις πιο συχνές στρατηγικές και λύσεις για ένα νέο άτομο που βίωσε ένα

περιστατικό βίας δια λόγους τιμής:

• Συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις και την εξουσία της οικογένειας – το άτομο

προσαρμόζεται πλήρως και πασχίζει να ευτυχίσει μέσα σε αυτό το πλαίσιο.

• Συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις τις οικογένειας, με μερικές όμως εξαιρέσεις –

το άτομο ζητάει ορισμένες ελευθερίες στο πλαίσιο του τι θεωρείται αποδεκτό

από την κοινωνική ομάδα στην οποία είναι ενταγμένο.

• Συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της οικογένειας, για ότι η οικογένεια μπορεί

να ελέγξει. Το άτομο παίρνει τις δικές του αποφάσεις για ότι η οικογένεια δεν

μπορεί να ελέγξει, πχ. αλλάζει ρούχα στο σχολείο, λέει ψέματα για το που

βρισκόταν και που πηγαίνει, έχει φίλους και από τα δύο φύλα, και διατηρεί μια

κρυφή σχέση.

• Ζητά από άλλους, όπως φίλους, σχολικούς συμβούλους, νοσοκόμες,

καθηγητές κτλ., να καλύψουν τα ψέματά του/της.

• Προσπαθεί μέσα από επιχειρήματα και διαμαρτυρίες να αλλάξει τους κανόνες.

Ταυτόχρονα όμως συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις εντός του οικογενειακού

περιβάλλοντος, και κάνει τη δική του/της ζωή έξω από αυτό.

• Διαμαρτύρεται ή σιωπά, ενώ κάνει σχέδια και αναζητά στήριξη, για να μπορέσει

να ζήσει τη ζωή του/της όπως επιθυμεί, ανεξάρτητα από τις συνέπειες.

• Διαμαρτύρεται ανοιχτά και ενεργεί ενάντια στους κανόνες και στην οικογενειακή

εξουσία, ενώ δέχεται τις συνέπειες της απομόνωσης ή ακόμα και πιο αυστηρές

επιπτώσεις.

• Φεύγει/αναζητά βοήθεια.

145

ΕΝΟΤΗΤΑ 10: ΒΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΤΙΜΗΣ, ΦΤΩΧΕΙΑ, &

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να κάνουμε είναι να

επικοινωνήσουμε με αυτούς τους άντρες, τις γυναίκες και τα νέα παιδιά, για να τους

κάνουμε να νιώσουν ενταγμένοι και όχι αποξενωμένοι στην νέα αυτή κοινωνία που

ζουν. Είναι υψίστης σημασίας να έρθουμε σε ουσιαστική επικοινωνία μαζί τους, εάν

θέλουμε να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα στην οποία μπορούμε να ανταλλάσσουμε

ιδέες και να συζητάμε σχετικά με τους κανόνες, τις αξίες και τα πολιτισμικά πρότυπα.

Μόνο όταν φτάσουμε σε αμοιβαία κατανόηση θα μπορέσουμε να κάνουμε την αλλαγή.

Αυτή η ενότητα έχει ως στόχο να εντάξει την βία δια λόγους τιμής σε ένα πιο ευρύ

πλαίσιο φτώχιας και κοινωνικής ένταξης στην Ευρώπη22 σήμερα. Θα ακολουθήσει μια

σύντομη συζήτηση σχετικά με την ένταξη όπου θα αναδειχθεί η στενή σχέση ανάμεσα

στη βία δια λόγους τιμής και την Κοινή Έκθεση για την Κοινωνική Ένταξη της ΕΕ.

Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και πολιτικής,

προκειμένου να δείξουν τη σημασία της ένταξης της βίας δια λόγους τιμής στην

πολιτική ατζέντα, με σκοπό να δημιουργηθούν ουσιαστικές πολιτικές, κανόνες και

ρυθμίσεις για να καταπολεμηθεί το πρόβλημα και να αντιμετωπιστεί σε όλα τα σχετικά

πλαίσια.

Η βία κατά των γυναικών είναι ένα έγκλημα ενάντια στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα

και ελευθερίες. Αποτελεί επίσης εμπόδιο στην ανάπτυξη των κοινωνιών. Σε πολλές

οικογένειες και κοινότητες που συμμορφώνονται με τους σκληρούς κανόνες της τιμής,

ο φόβος των γυναικών για κάθε μορφή βίας, περιορίζει τις κινήσεις και τις

δραστηριότητές τους εκτός του σπιτιού, και συνεπώς και την ενσωμάτωση τους στην

κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, οι δυνατότητες που έχουν να εργαστούν και να

σπουδάσουν είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι, η βία και ο έλεγχος λειτουργούν

αποτρεπτικά για την κοινωνική ένταξη, και ενάντια στην ανάπτυξη και την πρόοδο της

κοινωνίας. Τόσο οι γυναίκες που υπόκεινται σε βία, όσο και οι άντρες και οι γυναίκες

που χρησιμοποιούν βία, βρίσκονται σε κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας.

Επομένως, η βία κατά των γυναικών στις οικογένειες που διέπονται από αυστηρούς

κανόνες τιμής δεν αποτελεί μόνο μεμονωμένη κοινωνικη τραγωδία, αλλά και μεγάλη

κοινωνική και οικονομική απώλεια για την κοινωνία σε γενικές γραμμές, καθώς οι νέες

γυναίκες και άντρες βρίσκονται εξίσου σε μεγάλο κίνδυνο. Έχει αποδειχτεί ότι τα παιδιά

22 Βασισμένο στο έργο του Kvinnoforum.

146

που μεγαλώνουν μέσα στη φτώχεια, τείνουν να εξελίσσονται λιγότερο εκπαιδευτικά και

να είναι λιγότερο υγιή, με αποτέλεσμα να απολαμβάνουν λιγότερες ευκαιρίες για να

συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις και να εξελίσσονται

κοινωνικά. Υπάρχει επιπλέον ο κίνδυνος να εμφανίσουν αντικοινωνική συμπεριφορά

και χρήση ουσιών.

Ένταξη Οι οικογένειες στην Ευρώπη μέσα στις οποίες λαμβάνουν χώρα περιστατικά βίας δια

λόγους τιμής, είναι συνήθως οικογένειες προσφύγων ή μεταναστών, οι οποίες είναι

πολύ πιθανό να είναι ήδη φτωχές και κοινωνικά απομονωμένες. Σε αυτές της

οικογένειες η διαδικασία ένταξης ήταν ανεπιτυχής. Γενικά, τα μέλη αυτών των

οικογενειών δεν έχουν ακόμα μπει στην αγορά εργασίας ή κάνουν δουλειές με πολύ

χαμηλούς μισθούς. Για παράδειγμα, οι μετανάστες που έφτασαν στην Φινλανδία για

ανθρωπιστικούς λόγους, αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες στην εύρεση εργασίας

στην κοινή αγορά εργασίας. Είναι σύνηθες φαινόμενο, πολλοί από αυτούς να μην

έχουν καθόλου δουλειά και να εξαρτώνται από μεταβιβάσεις κοινωνικού εισοδήματος,

ακόμα και εάν έχουν ζήσει δέκα ή και περισσότερα χρόνια στην χώρα. 23 . Αυτοί που

έχουν εξασφαλίσει μια ασφαλή δουλειά, έχουν συνήθως πολύ χαμηλές αποδοχές.

Η έλλειψη ενσωμάτωσης, το αίσθημα ότι δεν αποτελούν μέλη της κοινωνίας και η

αποχή τους από τις γνωστές σε εκείνους δομές της χώρας προέλευσής τους, οδηγούν

σε μια τάση διατήρησης των παραδόσεων, με σκοπό να διαφυλάξουν την ταυτότητά

τους, και να νιώσουν ότι ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα. Αυτό το φαινόμενο είναι

αρκετά συχνό σε μειονοτικές ομάδες ανά τον κόσμο που βρίσκονται εκτός του

περιβάλλοντός τους. Ο μηχανισμός που έχουν τα άτομα να ανατρέχουν στις

συνηθισμένες τους πρακτικές, όταν η κοινωνία φαίνεται να είναι ασταθής και αφιλόξενη

προς αυτούς, αποτελεί ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Για όσο η μειονοτική ομάδα ή ο

συνεταιρισμός έχει περισσότερα να προσφέρει στο άτομο από την πλειονότητα της

κοινωνίας, τότε αυτό θα συνεχίσει να αναζητά την επαφή με τους συμπατριώτες του.

Υπό αυτή την έννοια, η βία δια λόγους τιμής μπορεί να θεωρηθούν ως ένδειξη

κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας. Προκειμένου να αποτρέψουμε μια απλοποίηση

του θέματος, πρέπει να σημειωθεί ότι βία δια λόγους τιμής λαμβάνει επίσης χώρα μέσα

σε πλούσιες και υψηλά καταξιωμένες οικογένειες. Συνεπώς, τα πλούτη και η

23 The research of the Government Institute for Economic Research [VATT ].

147

ενσωμάτωση δεν αποτελούν απαραίτητα εγγύηση ότι η βία δια λόγους τιμής δεν θα

εμφανιστεί.

Κοινωνική κληρονομιά Ειδικότερα τα νεαρά κορίτσια και οι γυναίκες που κινδυνεύουν να πέσουν θύματα βίας

δια λόγους τιμής, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο αποκλεισμού λόγω φτώχειας, για δύο

λόγους. Πρώτον, οι ισχύοντες νόμοι και αξίες, όπως αυτή που θέλει τη γυναίκα να

παντρεύεται για να κάνει παιδιά και να φροντίζει το νοικοκυριό, συχνά τις εμποδίζουν

να προχωρήσουν στην εκπαίδευσή τους, ειδικότερα σε ανώτερα επίπεδα, και

συνεπώς μειώνονται οι ευκαιρίες που έχουν να ενσωματωθούν. Δεύτερον, η έλλειψη

υποστήριξης στα κορίτσια που αναγκάζονται να φύγουν από τα σπίτια τους λόγω του

φόβου της βίας ή ακόμα και του θανάτου, τα οποία τοποθετούνται συνήθως σε ένα

νέο, απομονωμένο χώρο χωρίς διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Έρχονται αντιμέτωπες με

πολλές προκλήσεις και δυσκολίες κατά την εύρεση εργασίας ή συνέχισης των

σπουδών τους, και συχνά είναι πολύ απομονωμένες λόγω της έλλειψης κοινωνικών

δικτύων. Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι αυτά τα κορίτσια συνήθως προέρχονται

από μια πολύ αυστηρή οικογένεια και αυστηρά δίκτυα κοινότητας, και πιθανώς να μην

έχουν ζήσει ποτέ μόνες τους.

Επιπλέον, οι νέοι άνθρωποι που αναγκάζονται να φύγουν από τα σπίτια τους,

βρίσκονται σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω του φόβου τους μην τους

ανακαλύψουν. Αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στην

προσπάθειά τους να μετακομίσουν και να εγκατασταθούν κάπου με νέα ταυτότητα.

Συνεχώς μετακινούνται λόγω του άγχους και τους φόβου, πράγμα που τους δημιουργεί

προβλήματα στο να συνεχίσουν τις σπουδές τους, να βρουν δουλειά και να

διαχειριστούν τα οικονομικά τους. Επιπροσθέτως, μερικές οικογένειες έχουν την τάση

να ενισχύουν τις πατριαρχικές παραδόσεις τιμής τους, και να περνούν αυτές τις αξίες

και τις στάσεις και στους γιούς και τις κόρες τους, οι οποίοι έπειτα θα έχουν

προβλήματα να προσαρμοστούν στην δημοκρατική κοινωνία που έχει ως πυρήνα της

την ισότητα των φύλων. Είναι απαραίτητο να αμφισβητηθεί και να σπάσει η κοινωνική

κληρονομιά αυτών των αξιών, προκειμένου να διατηρηθούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα

δικαιώματα.

Κοινή εξέταση της ΕΕ πάνω στην κοινωνική ένταξη και τη βία δια λόγους τιμής Η σχέση ανάμεσα στα κορίτσια, τις γυναίκες και τα αγόρια που υποφέρουν από βία

δια λόγους τιμής, και οι βασικοί παράγοντες κινδύνου που αναγνωρίζονται από την

148

Κοινή εξέταση της ΕΕ πάνω στην κοινωνική ένταξη και τη βία δια λόγους τιμής,24

αναφέρονται παρακάτω. Όλοι αυτοί οι παράγοντες κινδύνου, λειτουργούν ως εμπόδια

στην ένταξή τους στην κοινωνία, και προωθούν τις δυσκολίες προσαρμογής τους στην

αντίστοιχη κοινωνία υποδοχής τους.

Μακροπρόθεσμη εξάρτηση από χαμηλά ή ανεπαρκή εισοδήματα, και μακροχρόνια ανεργία Τα Ευρωπαϊκά Εθνικά Σχέδια Δράσης (NAP’s) ενάντια στη φτώχεια και στον κοινωνικό

αποκλεισμό, βασίζονται σε τέσσερις στόχους που έχουν διατυπωθεί από το

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Οι οικογένειες προσφύγων, στις οποίες λαμβάνει χώρα η βία

δια λόγους τιμής, είναι πιο πιθανό να βιώσουν την ανεργία και την εξάρτηση από

χαμηλά εισοδήματα. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την υπόληψη και την ισχύ των αντρών

της οικογένειας, και έχει άμεσο αντίκτυπο στην ικανότητά τους να εκπληρώνουν το

ρόλο τους ως οικογενειάρχες, πράγμα που σίγουρα θα ήταν πολύ κεντρικό για τις

κοινότητες της χώρας προέλευσής τους.

Η έλλειψη αυτής της υπόληψης απειλεί τη θέση των αντρών, και έτσι συμβάλλει στο

να εστιάσουν αυτοί στην εξουσία και τον έλεγχο των νέων κοριτσιών και των γυναικών

της οικογένειας. Χωρίς δουλειά είναι δύσκολο να συμμετέχει κανείς στην ζωή της

πλειοψηφίας της κοινότητας. Η ανεργία, ή οι δουλειές που δεν ανταποκρίνονται στις

δεξιότητές τους, συχνά γεννούν την αδιαφορία, την κακία και την αυτοκαταστροφική ή

κοινωνικά καταστροφική συμπεριφορά. Επιπλέον, γεννά και μια υπερβολική και

εξιδανικευμένη εκτίμηση για τη χώρα προέλευσης τους και του πολιτισμικού τους

υπόβαθρου. Έχει επίσης αναγνωριστεί από την Κοινή ‘Εκθεση για την Κοινωνική

Ένταξη, ότι οι άνθρωποι που έχουν μείνει χωρίς δουλειά για μεγάλο διάστημα, τείνουν

να χάνουν τις ικανότητες και την αυτοεκτίμηση που χρειάζονται προκειμένου να

ανακτήσουν μια θέση στην αγορά εργασίας. Ο κίνδυνος αυτός θεωρείται τεράστιος

παράγοντας για την ένδεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, εκτός και εάν παρέχεται

κατάλληλη και έγκαιρη υποστήριξη.

Απασχόληση χαμηλής ποιότητας ή απουσία ιστορικού απασχόλησης Οι νέοι άνθρωποι, και ειδικά οι νέοι μετανάστες, αντιμετωπίζουν προβλήματα κατά την

ένταξη τους στην αγορά εργασίας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Από όλους

αυτούς, το μεγαλύτερο πρόβλημα το αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Η έλλειψη ανώτερης

24 http://europa.eu.int/comm/employment_social/soc-prot/socincl/final_joint_inclusion_report_2003_en.pdf

149

εκπαίδευσης, λόγω του πρόωρου γάμου ή της εγκυμοσύνης, κάνει τον κίνδυνο

μεγαλύτερο για τις γυναίκες και τα κορίτσια που προέρχονται από σκληρές

πατριαρχικές οικογένειες. Σε αυτές τις οικογένειες, είναι συνηθισμένες οι πρακτικές

που αποτρέπουν τα κορίτσια να συνεχίσουν τις σπουδές τους, να εργαστούν ή να

εξελιχθούν επαγγελματικά. Ακόμα πιο ευάλωτες είναι οι γυναίκες και τα κορίτσια που

παντρεύτηκαν ευρωπαίους πολίτες και ήρθαν στην Ευρώπη.

Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και αναλφαβητισμός Οι νεαρές γυναίκες, πρόσφυγες ή μετανάστριες, που υποφέρουν από βία δια λόγους

τιμής συχνά εμποδίζονται από το να πάρουν μέρος στην ανώτερη εκπαίδευση, και σε

ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και στην κατώτερη εκπαίδευση. Συχνά αναγκάζονται

να παντρευτούν νωρίς και επομένως να υποστηρίζονται από το σύζυγό τους, πράγμα

που κάνει περιττή την ανώτερη εκπαίδευση για αυτές. Η έλλειψη ικανοτήτων και

προσόντων αποτελεί μεγάλο εμπόδιο για την ένταξη των γυναικών στην κοινωνία,

ειδικά στην περίπτωση μια κοινωνίας που βασίζεται όλο και περισσότερο στην γνώση.

Ιδιαίτερα ευάλωτες είναι οι γυναίκες και τα κορίτσια που παντρεύτηκαν ευρωπαίους

πολίτες και ήρθαν στην Ευρώπη.

Μεγαλώνοντας σε μια ευάλωτη οικογένεια Άλλος ένας επικίνδυνος παράγοντας που έχει αναγνωριστεί ότι συμβάλλει στη βία δια

λόγους τιμής, είναι το να μεγαλώνει κανείς μέσα σε μια ευάλωτη οικογένεια. Ως

ευάλωτη μπορεί να θεωρηθεί μια οικογένεια στη οποία οι γονείς είναι χωρισμένοι, μια

μονογονεϊκή οικογένεια, ένα φτωχό νοικοκυριό με πολλά παιδιά, μια οικογένεια

ανέργων, ή ένα νοικοκυριό εντός του οποίου ασκείται ενδοοικογενειακή βία. Αυτοί οι

παράγοντες επίσης αποδίδονται στην ένδεια και στον κοινωνικό αποκλεισμό.

Επιπρόσθετοι παράγοντες μπορεί να είναι οι εμπειρίες από μια δικτατορία, τα βιώματα

της προσφυγιάς και οι τραυματικές εμπειρίες του πολέμου. Σε πολλές ευρωπαϊκές

χώρες, μεγάλες ομάδες μεταναστών και προσφύγων στερούνται εξίσου κοινωνικών

δικτύων και επαφών με την πλειονότητα του πληθυσμού. Η έλλειψη γνώσης της

γλώσσας, της κατανόησης των κοινωνικών και πολιτισμικών κωδίκων, και γενικά της

πρόσβασης στην κοινωνία και της διάκρισης, είναι επιπλέον παράγοντες που μπορούν

να επηρεάσουν μια οικογένεια στην οποία επικρατούν οι κανόνες τιμής. Εξαιτίας της

ανασφάλειας και της πραγματικής ή φανταστικής έλλειψης ισχύος, αυτοί οι κανόνες και

οι αξίες μπορεί να ενισχυθούν.

150

Κακή κατάσταση υγείας Τα κορίτσια, οι γυναίκες και οι άντρες που δεν έχουν καλή κατάσταση υγείας, σίγουρα

κινδυνεύουν περισσότερο από περιστατικά βίας και απειλών. Η ψυχική υγεία των

ατόμων αυτών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό. Συχνά υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα

στην γενιά των γονέων, οι οποίοι έχουν μεγαλώσει στην χώρα προέλευσης τους, και

στην νεότερη γενιά, που διέπεται από τους κανόνες τόσο της χώρας καταγωγής όσο

και της χώρας προέλευσής τους, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει μεγάλο

ψυχολογικό άγχος. Τα κορίτσια και οι γυναίκες που πρέπει να φύγουν από τις

οικογένειές τους υποφέρουν σε μεγάλο βαθμό από την έλλειψη κοινωνικής στήριξης,

ενώ προσπαθούν να αποκτήσουν μια νέα βάση για τη ζωή τους.

Διαμονή σε περιοχές με πολλά μειονεκτήματα Πολλές από τις οικογένειες στις οποίες παρουσιάζεται η βία δια λόγους τιμής ζουν σε

περιοχές με πολλά μειονεκτήματα. Αυτό αποτελεί βασικό παράγοντα που εντείνει τον

αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των ατόμων που ζουν στο όριο της φτώχειας

και κάνει ακόμα πιο δύσκολη την ένταξή τους στην επικρατούσα κοινωνία. Οι

πρόσφυγες και οι μετανάστες που ζουν σε περιοχές με ίδιους ή παρόμοιους

πληθυσμούς συμβάλλουν έτσι στο διαχωρισμό τους, κυρίως της πρώτης γενιάς ενώ

μετά ακολουθεί μια διαχωρισμένη εκπαίδευση για τη δεύτερη γενιά. Επιπλέον, αυτές

οι περιοχές γεννούν συντηρητικές, πατριαρχικές στάσεις και κοινωνικές πιέσεις, οι

οποίες γίνονται εύκολα αποδεκτές από τους απογοητευμένους, νοσταλγικούς

κατοίκους. Συνήθως πρόκειται για άντρες που έχουν χάσει την κοινωνική θέση που

είχαν παλιά και την αξιοπρέπειά τους, λόγω της ένδειας, της ανεργίας, του κοινωνικού

αποκλεισμού και του αυστηρού κοινωνικού ελέγχου. Σε αυτές τις περιοχές τα άτομα

εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική πρόνοια, εμπλέκονται σε εγκλήματα

και χρήση ναρκωτικών, ενώ εμφανίζουν και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Άσχημες συνθήκες στέγασης και έλλειψη στέγης Τα κορίτσια και οι γυναίκες που φεύγουν από το σπίτι τους εξαιτίας της βίας δια λόγους

τιμής, συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα στο να βρουν κατάλληλη στέγη. Η αδυναμία

τους αυτή να βρουν κατάλληλη στέγη ή κατάλυμα αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα

που αυξάνει την απομόνωση και τον αποκλεισμό, και θεωρείται ότι είναι τεράστιο

πρόβλημα σε πολλά κράτη. Έχει επίσης ανακαλυφθεί ότι ορισμένα από αυτά τα

κορίτσια και τις γυναίκες οδηγούνται στην πορνεία ή καταλήγουν να μείνουν άστεγες,

ενώ δεν υπάρχει κανένα κοινωνικό σύστημα στήριξης, λόγω της έλλειψης κατάλληλης

στέγης.

151

Μετανάστευση, Εθνικισμός, Ρατσισμός και Διακρίσεις Η πλειονότητα των κρατών - μελών της ΕΕ αναγνωρίζουν πλήρως ότι οι εθνικές

μειονότητες και οι μετανάστες βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού.

Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι τα ζητήματα βίας δια λόγους τιμής δεν λαμβάνονται ιδιαίτερα

υπόψη κατά τις διαδικασίες ενσωμάτωσης, μέσα από τη στήριξη και τη βοήθεια των

θυμάτων βίας δια λόγους τιμής, πράγμα που οδηγεί στην επιδείνωση της κατάστασης

για αυτές τις γυναίκες και τους νέους ανθρώπους. Πρέπει να αναγνωριστεί η έλλειψη

κατάλληλων υπηρεσιών και στήριξης που θα τους βοηθήσουν να ενσωματωθούν στην

κοινωνία και θα συμβάλλουν στην ανοικοδόμηση μιας πολυπολιτισμικής και ανοιχτής

σε όλους κοινωνίας. Πολλοί θεωρούν ότι αυτή η έλλειψη είναι μια έκφραση «θεσμικού

ρατσισμού». Υπάρχουν πολλές αναφορές που αποδεικνύουν τις μεγάλες δυσκολίες

που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες κατά την εύρεση εργασίας, ακόμα

και εάν έχουν υψηλό επίπεδο σπουδών. 25 Αυτή η αποτυχημένη ενσωμάτωση έχει ως

αποτέλεσμα να γίνονται και οι ίδιοι οι μετανάστες επιφυλακτικοί σχετικά με την

ενσωμάτωσή τους στην πλειονότητα της κοινωνίας. Πολλές ομάδες μεταναστών

μπορεί να εκφράσουν αυτή τους την επιφύλαξη είτε ανοιχτά είτε πιο κρυφά, ενώ στις

οικογένειες που διέπονται από πολύ αυστηρούς κανόνες τιμής, συχνά αυτή σχετίζεται

με τον έλεγχο της γυναικείας σεξουαλικότητας.

Βέβαια, όπως και για κάθε πρόβλημα, δεν ευθύνεται μόνο η μια πλευρά. Στην άλλη

πλευρά της διαδικασίας κοινωνικής ενσωμάτωσης βρίσκεται η πλειονότητα της

κοινωνίας στις ευρωπαϊκές χώρες, που έχει βαθιά ριζωμένες μέσα της τις ρατσιστικές

τάσεις και διακρίσεις. Η πλειονότητα της κοινωνίας εντείνει αυτή την πολυπλοκότητα

του προβλήματος αποκλείοντας με διάφορους τρόπους από την κοινωνία μεγάλες

ομάδες, λόγω διαφόρων απόψεων που συνδέονται με τα χρόνια της αποικιοκρατίας.

Φαίνεται ότι έχει επεκταθεί τόσο στους πρόσφυγες όσο και στην υπόλοιπη κοινωνία η

αντίληψη του συνεχούς διαχωρισμού ανάμεσα στο «εμείς» και στο «αυτοί». Στην

καθημερινή ζωή, αυτές οι διαδικασίες φαίνεται ότι δεν γίνονται συνειδητά από τα άτομα,

ωστόσο έχουν επιβλαβείς συνέπειες, συμπεριλαμβανομένων του αποκλεισμού και του

διαχωρισμού.

25 Η μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών Ερευνών της Κυβέρνησης καθώς και η Έκθεση της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πληροφοριών είναι δύο παραδείγματα ερευνών που αποδεικνύουν ακριβώς αυτό.

152

Άσκηση 10:1

Δραστηριότητα: Περίπατος/ συζήτηση

Στόχος: Το άτομο να λάβει θέση, να αιτιολογήσει αυτή τη θέση ή να αμφισβητήσει την ήδη υπάρχουσα

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 15 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: Το λιγότερο 10 άτομα, το μέγιστο 30. Ο αριθμός των ατόμων πρέπει να είναι ζυγός.

Χρήσιμο για καταστάσεις: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παρακινητικός παράγοντας και να δώσει στα άτομα την ευκαιρία να αναλογιστούν τις προκαταλήψεις τους, και να προβληματιστούν πάνω σε δύσκολα, αμφιλεγόμενα ζητήματα που σχετίζονται με τη βία δια λόγους τιμής και/ή την κοινωνική ένταξη.

Ρόλος εκπαιδευτή: Ανάγνωση των δηλώσεων δυνατά και χρονομέτρηση.

Οδηγίες:

Οι συμμετέχοντες πρέπει να συγκεντρωθούν και να σταθούν στη μέση του δωματίου. Βεβαιωνόμαστε

ότι υπάρχει αρκετός χώρος για να κινηθούν. Δίνουμε εντολή στους συμμετέχοντες να «περπατήσουν». Πρέπει να περπατήσουν γρήγορα και ακανόνιστα μέσα το δωμάτιο για περίπου 10 δευτερόλεπτα, μέχρι ο εκπαιδευτής να πει «στοπ». Κάθε άτομο πρέπει να έρθει αντιμέτωπο με ένα άλλο άτομο από την

ομάδα. Ο εκπαιδευτής διαβάζει δυνατά μια αμφιλεγόμενη ή μη πολιτικά ορθή δήλωση και στη συνέχεια καλεί τα ζευγάρια να συζητήσουν τη δήλωση αυτή για 1 λεπτό, μέχρι ο εκπαιδευτής να τους πει για άλλη μια φορά «περπατήστε». Η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Ο περίπατος μπορεί να ρυθμιστεί και με μουσική, δηλαδή όταν η μουσική παίζει οι συμμετέχοντες περπατούν και όταν η μουσική σταματά, ο εκπαιδευτής τους δίνει μια δήλωση προς συζήτηση.

153

Δηλώσεις: (ο εκπαιδευτής μπορεί να προσθέσει και άλλες)

• Οι μετανάστες έχουν την ίδια κοινωνική θέση με τους ντόπιους στην Ευρώπη.

• Οι μετανάστες αποτελούν βάρος για το κράτος.

• Κάποιος γίνεται Βρετανός / Ιταλός / Βούλγαρος / Ισπανός / Έλληνας με τη λήψη ιθαγένειας.

• Είναι ευκολότερο για μια γυναίκα να προσαρμοστεί σε μια νέα κοινωνία από ότι για έναν άνδρα.

• Η ένδειξη ευγνωμοσύνης είναι ο καλύτερος τρόπος να ενταχθεί κανείς σε μια κοινωνία.

• Είναι ευκολότερο για ορισμένες εθνικές ομάδες να ενσωματωθούν σε σχέση με άλλες.

• Ορισμένες ομάδες είναι πιο ευπρόσδεκτες από άλλες.

154

Άσκηση 10:2

Δραστηριότητα: Άσκηση των τεσσάρων γωνιών

Στόχος: Το άτομο να πάρει θέση, να αιτιολογήσει αυτή τη θέση ή να αμφισβητήσει κάποια άλλη.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 5-10 λεπτά ανά δήλωση (προαιρετικός αριθμός δηλώσεων).

Μέγεθος ομάδας: τουλάχιστον 6 άτομα, αν τα άτομα είναι πάνω από 30 σχηματίζουν ομάδες.

Απαιτούμενο υλικό: κανένα, αν και ένας πίνακας παρουσιάσεων θα βοηθούσε

Χρησιμεύει: για να συζητηθούν αμφιλεγόμενα ζητήματα, να τεθούν βαθύτερα ή σημαντικά προς συζήτηση από κοινού.

Ρόλος του εκπαιδευτή: να δώσει οδηγίες και να θέσει ερωτήσεις.

155

Οδηγίες:

Βεβαιωνόμαστε ότι υπάρχουν 4 γωνίες στο δωμάτιο στις οποίες μπορούν τα άτομα να σταθούν. Τις σημαδεύουμε με γράμματα ή με αριθμούς. Έχουμε σημειώσει από πριν σε ένα χαρτί τις δηλώσεις /προτάσεις και τις επιλογές, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να τις διαβάσουν.

Ζητάμε από τα άτομα να αφήσουν πίσω τα στυλό και τα χαρτιά τους και να σταθούν στο κέντρο της αίθουσας.

Ανακοινώνουμε στους συμμετέχοντες ότι θα τους παρουσιάσουμε ένα δίλημμα ή μια δήλωση και ότι μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα στις τέσσερις διαφορετικές επιλογές και να πάνε να σταθούν στην αντίστοιχη γωνία. Μια γωνία θα πρέπει να παραμένει πάντα «ανοιχτή γωνία».

Διαβάζουμε την πρώτη δήλωση / πρόταση και τις απόψεις που βρίσκονται στις διαφορετικές γωνίες και ζητάμε από τους συμμετέχοντες να επιλέξουν γωνία.

Ζητάμε από ένα άτομο από κάθε γωνία να πει στην ομάδα γιατί διάλεξε τη συγκεκριμένη γωνία.

Ρωτάμε εάν θέλει κάποιος να αλλάξει γωνία. Εάν κάποιος αλλάξει γωνία του ζητάμε να μας αιτιολογήσει την αλλαγή.

Παράδειγμα δηλώσεων / ιστοριών / ημιτελών προτάσεων:

Η Τζασμίν είναι μια γυναίκα 25 ετών που ήρθε στη Βρετανία από το Ιράν. Είναι κάτοχος πτυχίου στην κοινωνιολογία από Πανεπιστήμιο του Ιράν. Η Τζασμίν κάνει αίτηση για πολλές θέσεις εργασίας στη Βρετανία χωρίς όμως επιτυχία - δεν την καλούν ούτε σε μια συνέντευξη. Ο λόγος για τον οποίο η Τζασμίν δεν μπορεί να βρει δουλειά είναι επειδή:

Γωνία Α: Είναι μετανάστης

Γωνία Β: Η εκπαίδευση της από το Ιράν δεν μετράει σε ευρωπαϊκές χώρες

Γωνία Γ: Είναι νέα

Γωνία Δ: Άλλο

Ο λόγος για τον οποίο οι μετανάστες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στην εξεύρεση εργασίας είναι επειδή:

Γωνία Α: Έχουν κακή προφορά

Γωνία Γ: Δεν γνωρίζουν πού να ψάξουν για δουλειά

Γωνία Γ: Προτιμούν να μην δουλέψουν

Γωνία Δ: Άλλο

156

ΕΝΟΤΗΤΑ 11: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Μέχρι πρόσφατα, υπήρχε μια γενική έλλειψη στην συνεργασία διαφόρων υπηρεσιών

για την αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής. Η διατομεακή συνεργασία και

προσέγγιση είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του ζητήματος, έτσι ώστε να

παρέχεται ουσιαστική και αποτελεσματική στήριξη στα θύματα και στα πιθανά θύματα

και να διατυπώνονται προληπτικά μέτρα. Η αυξημένη συνεργασία είναι εξίσου

απαραίτητη και για την επέκταση της ενημέρωσης σχετικά με τη βία δια λόγους τιμής

και το διαμοιρασμό των καλών πρακτικών. Η συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικούς

τομείς και υπηρεσίες, πρέπει να αναπτύσσεται κυρίως ανάμεσα στις αρχές, όπως η

αστυνομία, οι κοινωνικές υπηρεσίες και τα κέντρα φιλοξενίας γυναικών. Είναι επίσης

απαραίτητη η εμπλοκή τους σε διάφορα θρησκευτικά ιδρύματα και συγκεκριμένες

πολιτισμικές ομάδες και οργανώσεις, καθώς έτσι μπορούν να έχουν άμεση επαφή με

τους επίδοξους δράστες μέσα στις κοινότητές τους και να αποκτήσουν βαθιά γνώση

σχετικά με την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό

να υπογραμμίσουμε ότι μερικοί από αυτούς τους οργανισμούς πασχίζουν να

διατηρήσουν αυτές τις αυστηρές πατριαρχικές παραδόσεις, οι οποίες συμβάλλουν

άμεσα ή έμμεσα στην επιδείνωση της κατάστασης για αυτά τα κορίτσια και τις γυναίκες.

Η συνεργασία ανάμεσα στις υπηρεσίες είναι απαραίτητη για την συντονισμένη,

αποτελεσματική απάντηση στο πρόβλημα, αλλά και για την εξοικονόμηση χρόνου.

Σήμερα, οι περισσότερες συνεργασίες ανάμεσα σε οργανισμούς είναι ανεπίσημες και

σποραδικές, και αναπτύσσονται λόγω ενός συγκεκριμένου ατόμου που συμμετέχει σε

δύο διαφορετικές αρχές, όπως για παράδειγμα ένα άτομο που συμμετέχει και στην

αστυνομία και στις κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτή η ανεπίσημη συνεργασία λειτουργεί

σωστά για όσο το άτομο αυτό βρίσκεται σε αυτή τη θέση, πράγμα όμως που την

καθιστά και πολύ ευάλωτη στις αλλαγές και δεν της παρέχει μακροπρόθεσμη

σταθερότητα. Είναι ζωτικής σημασίας να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν πρακτικές

και στρατηγικές για συνεργασία ανάμεσα στις υπηρεσίες, που να εστιάζουν στην

αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής.

Έναρξη πολυτομεακής συνεργασίας Αυτή η διαδικασία έχει τρία στάδια:

α. τη δημιουργία κοινών θεμελίων γνώσης πάνω στο ζήτημα,

β. την πραγματική έναρξη της συνεργασίας και

γ. τη δημιουργία μιας κατάστασης που ενδυναμώνει/ενθαρρύνει/προωθεί τη

βιωσιμότητα.

157

Η συνεργασία μπορεί να γίνει πιο πολύπλοκη, λόγω των διαφορετικών υπηρεσιών

που εμπλέκονται, καθώς η καθεμία έχει τη δική της δομή, πράγμα που θέτει εμπόδια

στην γρήγορη λήψη αποφάσεων. Η νομοθεσία συχνά ερμηνεύεται διαφορετικά από

κάθε υπηρεσία και αυτό δημιουργεί επιπλέον προβλήματα. Στη βία δια λόγους τιμής

συμπεριλαμβάνονται πολλά πολύπλοκα ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν από

νομική, κοινωνική, ιατρική άποψη και σύμφωνα με το κράτος δικαίου. Συνεπώς, ο

συντονισμός μιας μεγάλης ομάδας οργανισμών με σκοπό την συνεργασία, αποτελεί

μεγάλη πρόκληση. Εκτός από την εντολή των διαφορετικών αρχών και υπηρεσιών,

που αναφέρθηκε παραπάνω, πρέπει να ληφθεί υπόψη και το διαφορετικό γνωστικό

υπόβαθρο και η διαφορετική εμπειρία που έχει το κάθε άτομο που συμμετέχει σε αυτή

τη συνεργασία. Συνεπώς, όταν αντιμετωπίζουμε ένα τόσο πολύπλοκο ζήτημα όπως

είναι η βία δια λόγους τιμής, του οποίου οι μηχανισμοί είναι άγνωστοι στην

πλειονότητα, είναι απαραίτητο να δημιουργήσουμε ένα κοινό έδαφος πάνω στο οποίο

μπορούν να βασιστούν για να συνεργαστούν οι διαφορετικοί οργανισμοί.

Μέθοδοι και στρατηγικές για διατομεακή συνεργασία

Ανάγκες & σύνολο ικανοτήτων Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε ένα χώρο όπου θα μπορέσουν να αναπτυχθούν

οι διαφορετικοί τρόποι διατομεακής συνεργασίας. Είναι εξίσου σημαντικό να δούμε τα

πράγματα από τις διαφορετικές σκοπιές που έχουν οι οργανισμοί και οι υπηρεσίες

που εμπλέκονται, και να λάβουμε υπόψη το πλαίσιο τους, τα διαφορετικά επίπεδα

γνώσης, την εντολή, και τη νομοθεσία, με σκοπό να οδηγηθούμε κάποια στιγμή σε

ολιστικές και κατάλληλες λύσεις.

158

Άσκηση 11:1

Δραστηριότητα: Βελτιωμένη συνεργασία

Στόχος: Να γίνει μια καταγραφή των προβλημάτων και να δημιουργηθεί μια εικόνα των προβλημάτων, όπως τα αντιλαμβάνονται οι διαφορετικές ομάδες. Να εργαστούν όλα τα άτομα από κοινού για να βελτιώσουν τους τρόπους αντιμετώπισης της βίας δια λόγους τιμής.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα - στόχος: μικτές ομάδες επαγγελματιών από διαφορετικά τμήματα, αρχές και οργανισμούς.

Διάρκεια: 45 λεπτά: 5 λεπτά για να σκεφτούν, 30 λεπτά για να εργαστούν ομαδικά και 3 λεπτά για κάθε ομάδα προκειμένου να αναφέρει τα αποτελέσματα της συζήτησης στο σύνολο της ομάδα.

Απαιτούμενο υλικό: πίνακας παρουσιάσεων / λευκός πίνακας και στυλό, μικρότερες αίθουσες ή γωνίες μέσα στο ίδιο δωμάτιο για να πραγματοποιηθούν οι ομαδικές εργασίες.

Μέγεθος ομάδας: 6-25 άτομα

159

Χρησιμεύει: όταν είναι απαραίτητο να γίνει μια σύνοψη των στοιχείων που εμποδίζουν

τον αποτελεσματικό χειρισμό της βίας δια λόγους τιμής και να βελτιωθεί η συνεργασία.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να συντονίζει και να κρατά σημειώσεις κατά τη διάρκεια της διατύπωσης των σκέψεων, να εξασφαλίζει ότι η άσκηση εξελίσσεται στις μικρές ομάδες και στη συνέχεια να συντονίζει την αναφορά των αποτελεσμάτων στο σύνολο της ομάδας κρατώντας σημειώσεις.

Οδηγίες:

Πριν τη συζήτηση, χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε μικρές ομάδες που αποτελούνται από άτομα από διαφορετικούς οργανισμούς και υπηρεσίες – το λιγότερο 3 άτομα και το μέγιστο 7 για κάθε υποομάδα.

Προετοιμάζουμε τις ομάδες γράφοντας τις σε ένα πίνακα με το όνομα του καθενός, αλλά δεν το εμφανίζουμε στην ομάδα ακόμα.

Λέμε σε όλους ότι πρέπει να προβληματιστούν σχετικά με τα προβλήματα ή τις δυσκολίες που εμφανίζονται κατά το χειρισμό της βίας δια λόγους τιμής. Παρακινούμε όλα τα άτομα να πουν δυνατά τι σκέφτονται. Αυτά καταγράφονται σε ένα λευκό πίνακα ή σε ένα πίνακα παρουσιάσεων, και στο τέλος της 5λεπτης διατύπωσης απόψεων, έχει σχηματιστεί μια λίστα προβλημάτων.

Οργανώνουμε τα προβλήματα σε κατηγορίες. Δίνουμε σε κάθε ομάδα μια λίστα προβλημάτων προς

επίλυση. Τους δίνουμε χρόνο 30 λεπτών και τους ενημερώνουμε ότι στο τέλος πρέπει να παρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους στο σύνολο της ομάδας.

Κινούμαστε περπατώντας ανάμεσα στις ομάδες και συντονίζουμε τη συζήτηση εάν είναι απαραίτητο. Βεβαιωνόμαστε ότι όλοι έχουν την ευκαιρία να πουν τη γνώμη τους.

Συγκεντρώνουμε τις ομάδες, και τους ζητάμε να αναφέρουν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη συζήτησή τους και κρατάμε σημειώσεις.

160

Άσκηση 11:2

Δραστηριότητα: Οι κυνηγοί της γνώσης

Στόχος: Τα άτομα να ανταλλάξουν και να αποκτήσουν γνώσεις σχετικά με ένα συγκεκριμένο ζήτημα και να παρουσιάσουν τις ιδέες τους για να αλλάξουν κάτι.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα- στόχος: οποιαδήποτε

Διάρκεια: 1-2 ώρες

Μέγεθος ομάδας: το λιγότερο 8 άτομα, δεν υπάρχει περιορισμός όσον αφορά το μέγιστο αριθμό ατόμων (μια μεγάλη ομάδα πρέπει να χωριστεί σε μικρότερες)

Απαιτούμενο υλικό: χαρτιά για πίνακα παρουσιάσεων, χαρτιά μεγέθους A3, μαρκαδόροι, χαρτιά, ταινία.

Χρησιμεύει: όταν χρειάζεται να εξεταστεί ένα θέμα, να γίνει αντιληπτή η εγγενής προοπτική μιας ομάδας, να βρεθούν νέες λύσεις σε παλιά προβλήματα.

Ρόλος του εκπαιδευτή: να δώσει σαφείς οδηγίες και να κρατά χρόνο

Οδηγίες:

Διαμορφώνουμε έτσι το δωμάτιο ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να καθίσουν σε ομάδες των 4 έως 7 ατόμων. Τοποθετούμε ένα χαρτί από τον πίνακα παρουσιάσεων και ένα μαρκαδόρο για κάθε ομάδα και δίνουμε στο κάθε τραπέζι έναν αριθμό.

Δημιουργούμε μια φράση που να καταγράφει το πρόβλημα που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε.

Χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε μικρές ομάδες.

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να συζητήσουν και να σημειώσουν τα θέματα που να αντικατοπτρίζουν ή να απεικονίζουν αυτό πρόβλημα (10 λεπτά). Δεν πρέπει να επικρίνουν τίποτα, αλλά να τα καταγράφουν όλα.

Ζητάμε από τις ομάδες να επιλέξουν 2 από αυτά τα θέματα που σημείωσαν, τα οποία θεωρούν ως πιο σημαντικά και να συνεργαστούν. (2-3 λεπτά)

Ζητάμε από τους συμμετέχοντες να διατυπώσουν ερωτήσεις πάνω στα θέματα αυτά που επέλεξαν. Είναι προτιμότερο οι ερωτήσεις να έχουν μπροστά το ερωτηματικό «Πως;», πχ: «Πώς μπορούμε να σταματήσουμε τα αγόρια από το να ελέγχουν τις αδερφές τους;». Οι ερωτήσεις πρέπει να γραφτούν σε ένα

χαρτί.

Ζητάμε από όλες τις ομάδες να προτείνουν δύο κυνηγούς γνώσης.

161

Μελέτες περιπτώσεων Ένας τρόπος που συνήθως χρησιμεύει πολύ στην βελτίωση της συνεργασίας, είναι η

εργασία πάνω σε πραγματικές καταστάσεις μέσα από τις μελέτες περιπτώσεων. Κατ’

αυτό τον τρόπο οι οργανισμοί με διαφορετικό υπόβαθρο, γνώσεις και εμπειρίες,

μπορούν να συμβάλλουν και να αναγνωρίσουν τα προβλήματα, να μάθουν για τους

πόρους, τα όρια και τις ευθύνες που έχει ο καθένας.

Όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, λέμε στα άτομα που δεν είναι κυνηγοί ότι είναι ειδικοί.

Λέμε σε όλους συμμετέχοντες τους ρόλους τους: Ο κυνηγός της γνώσης πρέπει να είναι εξοπλισμένος με στυλό και χαρτί, να σημειώνει τις ερωτήσεις από την ομάδα του και να προσπαθεί να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερες απαντήσεις / λύσεις από τους ειδικούς. Δεν πρέπει να διαφωνεί με τους ειδικούς ή να απορρίπτει ιδέες, αλλά απλώς να ακούει και να σημειώνει. Ο ρόλος των ειδικών είναι να σκεφτούν

όσο το δυνατόν περισσότερες απαντήσεις / λύσεις.

Ζητάμε από τους κυνηγούς γνώσης από τον τραπέζι 1 να πάνε στους ειδικούς στο τραπέζι 2, οι κυνηγοί από το τραπέζι 2 να πάνε στο τραπέζι 3 κλπ. Οι ειδικοί παραμένουν στη θέση τους. Για κάθε κίνηση

δίνεται χρόνος περίπου 10 λεπτά. Αυτό πρέπει να συμβεί τουλάχιστον δύο φορές, ανάλογα πάντοτε και με το διαθέσιμο χρόνο.

Όταν οι κυνηγοί συγκεντρώσουν τις πληροφορίες τους, επιστρέφουν στην αρχική τους ομάδα για να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα. Στη συνέχεια, η ομάδα αποφασίζει ποιες απαντήσεις θεωρεί ότι είναι χρήσιμες και ωφέλιμες και δημιουργεί μια αφίσα για να τις παρουσιάσει παρουσιάσουν στους άλλους. Τους δίνουμε χρόνο 20 λεπτών.

Βάζουμε τις αφίσες στον τοίχο και πραγματοποιούμε μια έκθεση στην οποία τα άτομα μπορούν να περπατήσουν, να διαβάσουν και να συζητήσουν. Η διαδικασία αυτή διαρκεί 15 λεπτά.

162

Άσκηση 11:3

Δραστηριότητα: Μελέτες Περιπτώσεων

Στόχος: Τα άτομα να μάθουν από τις εμπειρίες, τις δεξιότητες και τις δυσκολίες των άλλων και

να συνεργαστούν σε πρακτικές υποθέσεις.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: μέτριο

Ομάδα- στόχος: Οποιαδήποτε. Θα μπορούσε να είναι μια μικτή ομάδα που να περιλαμβάνει πολλά

επαγγέλματα, ή και μια ομάδα με μία μόνο κατηγορία επαγγελμάτων.

Διάρκεια: 60 λεπτά

Μέγεθος ομάδας: Μέχρι 30 άτομα. Χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες με 6 μέλη στην κάθε ομάδα.

Απαιτούμενο υλικό: μικρότερες αίθουσες ή γωνίες μέσα στον ίδιο χώρο όπου οι ομάδες θα μπορούν

να συνεργαστούν, χαρτί και στυλό για να σημειωθούν τα βασικά σημεία και οι λύσεις από τις μελέτες

περιπτώσεων.

Χρησιμεύει: όταν είναι απαραίτητη η ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να διαχωρίσει τους συμμετέχοντες σε μικρότερες ομάδες, εάν είναι

απαραίτητο, να συντονίζει τις συζητήσεις στις μικρότερες ομάδες, αλλά και τη συζήτηση στην

Ολομέλεια.

Οδηγίες:

Χωρίζουμε τους συμμετέχοντες σε μικρότερες ομάδες με μέγιστο αριθμό τα 6 άτομα. Σε μια μικτή

ομάδα επαγγελμάτων, αυτή η διαίρεση πρέπει να γίνει εκ των προτέρων, έτσι ώστε να βεβαιωθούμε

ότι υπάρχει ένας αντιπρόσωπος από κάθε τομέα σε κάθε ομάδα, εάν αυτό είναι δυνατό.

Δίνουμε σε κάθε ομάδα μια μελέτη περιπτώσεων.

Τους ζητάμε να διαβάσουν τις περιπτώσεις, να επιλέξουν έναν εισηγητή, να συζητήσουν μεταξύ τους

και να απαντήσουν στις ερωτήσεις. Τους ζητάμε να μεταβούν στα δωμάτια ή τις γωνιές που τους έχουν

δοθεί για 35 λεπτά. Μετά από 35 λεπτά δίνουμε σε κάθε ομάδα τις άλλες μελέτες περιπτώσεων που

χρησιμοποιήθηκαν και τους ζητάμε να τις διαβάσουν για να μπορούν να παρακολουθήσουν τις

παρουσιάσεις. Τους δίνουμε 5-10 λεπτά χρόνο, ανάλογα με τον αριθμό των μελετών περιπτώσεων.

Ζητάμε από τις ομάδες να συγκεντρωθούν ξανά στην Ολομέλεια και να παρουσιάσουν τα

αποτελέσματα της συζήτησής τους.

163

Μελέτες περιπτώσεων (Οι παρακάτω μελέτες περιπτώσεων είναι πραγματικά γεγονότα, τα ονόματα έχουν

αλλάξει για να προστατευθούν οι ταυτότητες των ατόμων).

1.

Η Ρέιτσελ, μια νεαρή επαγγελματίας από μια εύπορη οικογένεια Πουντζάμπι στο

Ηνωμένο Βασίλειο αποφασίζει να παντρευτεί ένα εβραίο-βρετανό άντρα, ενάντια στις

επιθυμίες της οικογένειάς της.

Αντιστέκεται στις συνεχείς πιέσεις που δέχεται από τον στενό αλλά και τον πιο ευρύ

οικογενειακό της κύκλο για να παρατήσει αυτή τη σχέση και να επιστρέψει στο σπίτι

των γονιών της.

Της έχουν μεταφέρει το μήνυμα ότι θα την συγχωρέσουν εάν σταματήσει την σχέση

της με τον Βρετανό και γυρίσει στο σπίτι για να δεχτεί τον γάμο που της έχουν

κανονίσει.

Η Ρέιτσελ ενημερώνει την αστυνομία για την κατάστασή της. Εκείνη και ο σύζυγός της

αρχίζουν να κρύβονται για να γλιτώσουν από κάθε επικείμενη παρέμβαση ή κίνδυνο

για τη ζωή τους. Νιώθουν ασφαλείς στην ιδέα ότι δεν μπορεί να τους εντοπίσει η

οικογένεια της κοπέλας.

Το ζευγάρι αρχίζει να πιστεύει ότι με τον καιρό θα μειωθεί ο κίνδυνος που διατρέχουν

και οι εχθρικές απόψεις για τη σχέση τους θα αντικατασταθούν από την αποδοχή. Μετά

από μερικούς μήνες που βρίσκονταν στην ασφάλεια της ανωνυμίας, αρχίζουν να

σκέφτονται ότι πρέπει να κάνουν ένα βήμα πίσω στον φυσιολογικό τρόπο ζωής τους.

«Ο χρόνος θεραπεύει όλες τις συναισθηματικά τραύματα» σκέφτονται.

Ωστόσο, ο πατέρας της Ρέιτσελ έχει διαφορετικά σχέδια. Αρχίζει να αναζητά μέσα από

την κοινότητά του έναν πληρωμένο δολοφόνο, προκειμένου να πάρει εκδίκηση από το

ζευγάρι. Έτσι, δημιουργεί ένα πολύπλοκο σχέδιο. Το σχέδιο είναι να σκοτώσει τον

πατέρα του Βρετανού αγοριού, τον οποίο ο ίδιος μπορεί να αναγνωρίσει, ενώ γνωρίζει

και που βρίσκεται το σπίτι του. Σύμφωνα με το σχέδιο του, η Ρέιτσελ και ο σύντροφός

της θα δολοφονηθούν και αυτοί όταν πάνε για να παρευρεθούν στην κηδεία του νεκρού

πατέρα.

Μπορεί η αστυνομία να γνωρίζει αυτό το σχέδιο πριν γίνει η πρώτη απόπειρα για να πραγματοποιηθεί η συνωμοσία; Πως μπορεί ο δολοφόνος να εμποδιστεί και ο αυτουργός να κρατηθεί με ένα σύνολο αδιάσειστων στοιχείων για να υποστεί μια επιτυχημένη ποινική δίωξη;

164

2.

Ένας διευθυντής λυκείου μαθαίνει για μια κρίση στη ζωή μιας Κούρδης μαθήτριας από

το σχολείο του. Η δεκαεξάχρονη μαθήτρια βγαίνει με ένα αγόρι με διαφορετικό εθνικό

υπόβαθρο. Χάνει πολλά μαθήματα εξαιτίας αυτής της σχέσης. Ο Διευθυντής

παρατηρεί ότι η εκπαίδευσή της πάει πίσω εξαιτίας της συνεχούς απουσίας της από

το σχολείο.

Οι γονείς και ο μεγαλύτερος αδερφός του κοριτσιού ήδη γνωρίζουν για τη σχέση της

αυτή και την έχουν απειλήσει να την λήξει. Τι πρέπει να κάνει ο Διευθυντής;

Το κορίτσι σχεδιάζει να επισκεφτεί τον τοπικό σύμβουλο, που είναι εκλεγμένος τοπικός

αντιπρόσωπος, για να ζητήσει βοήθεια και στήριξη. Δεν μπορεί όμως να το κάνει. Αν

όμως το έκανε, τι είδους στήριξη θα της παρείχε ο σύμβουλος;

Η οικογένειά της την στέλνει για «διακοπές» στην πατρίδα των γονιών της. Εκεί το

κορίτσι κάνει ένα μυστικό βίντεο ημερολόγιο και το μοιράζεται με τους φίλους της.

Έπρεπε να εμποδιστεί άραγε αυτό το ταξίδι;

Γράφει ένα γράμμα στον πατέρα της και του εξηγεί πως αισθάνεται που εκείνος την

επιπλήττει με αυτό τον τρόπο και της ασκεί σωματική τιμωρία.

Μερικοί από τους στενούς της φίλους και το αγόρι της γνωρίζουν την κατάσταση.

Μπορούν να κάνουν κάτι για να εμποδίσουν αυτή την μεγάλη απειλή για τη ζωή της;

Το κορίτσι κατηγορείται για ανυπακοή και ο αδερφός της, της λέει να μην φαίνεται τόσο

δυτικοποιημένη.

Το κορίτσι βρίσκεται νεκρό σε μια λίμνη αίματος στο σπίτι της. Την μαχαίρωσαν

αρκετές φορές και της έκοψαν τον λαιμό.

Ο πατέρας κάνει απόπειρα αυτοκτονίας πηδώντας από τον δεύτερο όροφο.

Θα μπορούσε να εμποδιστεί αυτός ο φόνος;

3.

Η επικεφαλίδα μιας τοπικής εφημερίδας του Ανατολικού Λονδίνου αποκαλύπτει ότι μια

έφηβη Πακιστανή βρέθηκε νεκρή στο σπίτι της. Σύμφωνα με τις πληροφορίες

σκοτώθηκε λόγω πολλαπλών εσωτερικών τραυματισμών. Είχε σπασμένα πλευρά,

εξαρθρωμένο μπράτσο, σπασμένη κλείδα και μελανιές σε όλο της το σώμα. «Έμοιαζε

σαν να είχε μπει ολόκληρο το σώμα της μέσα σε ένα τεράστιο πλυντήριο,» είπε ο

αυτόπτης μάρτυρας. Ένας άλλος γείτονας που έπλυνε το σώμα της, σύμφωνα με τις

165

απαιτήσεις της θρησκείας και που βοήθησε να τυλιχτεί το σάβανο, ανέφερε ότι, «μερικά

μέλη του σώματος ήταν σαν να είχαν συνθλιβεί κάτω από έναν οδοστρωτήρα.»

Πραγματοποιήθηκε έρευνα σχετικά με το θάνατό της. Η μητέρα του κοριτσιού, μια

συνηθισμένη δασκάλα, ο δεκαοχτάχρονος μεγάλος αδερφός της, και ένας τοπικός

θρησκευτικός ηγέτης, συνελήφθησαν από την αστυνομία, κάτω από υποψίες για

σωματικό βασανισμό του κοριτσιού, που οδήγησε στο θάνατο.

Παρελθοντικά γεγονότα

Μια έφηβη Βρετανίδα από το Πακιστάν συνεχώς διαμαρτύρεται στην δασκάλα της ότι

είναι άρρωστη και χάνει μαθήματα. Η δασκάλα και οι συμμαθητές της παρατηρούν

μώλωπες στο πρόσωπο και στα χέρια της. Το κορίτσι δεν δίνει καμία εξήγηση για το

τι της συμβαίνει.

Μπορεί/ Πρέπει η δασκάλα να εξετάσει τις συμβαίνει στην ζωή του κοριτσιού;

Σύμφωνα με το ιατρικό ιστορικό της, το κορίτσι υπέφερε από μια σοβαρή διατροφική

διαταραχή, και φαινόταν επιρρεπής στο να γλιστράει και να πέφτει, πράγμα που της

προκαλούσε εξωτερικά και εσωτερικά τραύματα. Μερικοί μώλωπες στο σώμα της ήταν σημάδια σωματικής κακοποίησης. Το κορίτσι από ότι φαίνεται δεν διατηρούσε

καμία σχέση ή επαφή που ίσως να μην ενέκρινε η οικογένειά της. Ήταν ήσυχη και

υπάκουη.

Δεν προκαλούσε καθόλου την οικογένειά της ούτε ήταν αντίθετη στις ιδέες που είχε για

αυτή η οικογένειά της. Το κορίτσι διαγνώστηκε με κατάθλιψη από τον σχολικό

σύμβουλο και κινδυνεύει από αυτοτραυματισμούς. Το κορίτσι ωστόσο αρνείται ότι

αυτοτραυματίζεται. Σταματάει τις συνεδρίες με τον σχολικό σύμβουλο. Η μητέρα

εκφράζει σε οικογενειακούς φίλους έντονη ανησυχία για την κατάσταση της κόρης της

και ισχυρίζεται ότι η κατάστασή της επιφέρει τεράστια ατίμωση στην οικογένεια.

Διαμαρτύρεται ότι νιώθει εξοστρακισμένη κοινωνικά και αποκλεισμένη από τον

ευρύτερο οικογενειακό της κύκλο, εξαιτίας της κατάστασης της κόρης της. Οι φίλοι και

οι συγγενείς αμφισβητούν την καλή ανατροφή του κοριτσιού.

Η οικογένεια επισκέπτεται έναν εξορκιστή για να εξετάσει το κορίτσι, καθώς πιστεύει

ότι είναι δαιμονισμένο.

Η μητέρα του κοριτσιού λέει σε μερικούς οικογενειακούς φίλους ότι ο εξορκιστής

ανακάλυψε ότι η κόρη της είναι δαιμονισμένη από ένα αρσενικό, κακό αγγλικό πνεύμα

και ότι χρειάζεται εξορκισμό.

166

Το κορίτσι απουσιάζει για μια εβδομάδα από το σχολείο. Ο εξορκιστής περνάει δέκα

μέρες προσπαθώντας να εξορκίσει τον υποτιθέμενο δαίμονα με μια σειρά

τελετουργιών κατά τις οποίες την αναγκάζει να τρώει καυτερές κόκκινες πιπεριές, της

τρίβει καυτερές κόκκινες πιπεριές στα γεννητικά της όργανα, την χτυπάει υπό μονίμου

βάσεως, πηδάει επάνω της κτλ.

Η μητέρα και ο αδερφός του κοριτσιού έρχονται σε επαφή με τον τοπικό θρησκευτικό

αντιπρόσωπο, και του ζητούν να απαγγείλει ειδικές προσευχές για να έχουν ένα

«επιτυχημένο» αποτέλεσμα κατά τον εξορκισμό του κοριτσιού.

Την δέκατη ημέρα θεραπείας, το σώμα του κοριτσιού κείτεται πλέον νεκρό και άψυχο.

Ο εξορκιστής ανακοινώνει ότι η θεραπεία ήταν επιτυχημένη, ότι το κακό πνεύμα βγήκε

από το σώμα της, αλλά εν τέλει το κορίτσι δεν μπόρεσε να επιβιώσει.

4. Ο Γιουσέφ ζούσε στα προάστια μιας μεγάλη μητρόπολης της Ευρώπης. Ήταν δέκα

ετών και ήταν ο νεότερος από πέντε αδέρφια. Η οικογένεια εγκατέλειψε την παρτίδα

της είκοσι χρόνια πριν. Ζούσαν μια χαρούμενη ζωή όλοι μαζί στην νέα χώρα. Ο

πατέρας του δούλευε σε ένα εργοστάσιο και η μητέρα του ήταν νοικοκυρά. Οι αδερφοί

του Γιουσέφ δούλευαν επίσης και οι αδερφές του βοηθούσαν στις οικιακές εργασίες.

Ο Γιουσέφ ήταν ο πιο χαϊδεμένος από όλα τα αδέρφια, καθώς ήταν και ο μικρότερος.

Πήγαινε σχολείο και τον ελεύθερό του χρόνο τον περνούσε με τους φίλους του, αν και

η οικογένειά του δεν τους ενέκρινε ιδιαίτερα. Ένας από τους φίλους του άνηκε στην

εθνική πλειονότητα και ένας άλλος καταγόταν από το Κονγκό. Ο Γιουσέφ δεν νοιαζόταν

για το τι πιστεύει η οικογένειά του για τους φίλους του. Ήταν φιλικοί, τους εμπιστευόταν

ο ίδιος και δεν είχαν ρατσιστικές απόψεις για άλλους ανθρώπους

Όταν ο Γιουσέφ έγινε δεκατέσσερα, όλα του τα αδέρφια είχαν δημιουργήσει τις δικές

τους οικογένειες. Ο Γουσέφ, οι γονείς και οι αδερφοί με τις συζύγους τους, ζούσαν όλοι

ακόμα στο ίδιο σπίτι, ενώ οι αδερφές του είχαν μετακομίσει στις οικογένειες των

συζύγων τους. Ο Γιουσέφ δεν μπορούσε να καταλάβει πως τα αδέρφια του

μπορούσαν να παντρευτούν κάποιον που δεν είχαν γνωρίσει ποτέ τους. Τότε άρχισε

να σκέφτεται το δικό του μέλλον. Θα διάλεγαν άραγε οι γονείς του μια σύζυγο και για

αυτόν; Θα μπορούσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να ακολουθήσει το όνειρό

του να γίνει ένας επιτυχημένος μεσίτης; Που θα ζούσε;

Ο Γιουσέφ άρχισε να τρομάζει περισσότερο όταν ένα βράδυ γύρισε ο πατέρας του από

το μπαρ, και άρχισε να του βγάζει λόγο, λέγοντάς του ότι πρέπει να γίνει «αληθινός

άντρας», όπως οι άντρες της πατρίδας του, όπως τα αδέρφια του. Ότι πρέπει να

167

παντρευτεί και να φροντίζει την οικογένειά του. Η απόγνωση και ο θυμός για την

οικογένειά του μεγάλωσε, όμως ο Γιουσέφ δεν μπόρεσε να υπερασπιστεί το εαυτό του,

καθώς τότε ο πατέρας του θύμωσε πάρα πολύ. Έβλεπε τα όνειρα που έκανε για το

μέλλον του να απομακρύνονται. Ήξερε ότι είχε το ίδιο ακριβώς μέλλον με τα αδέρφια

του. Ο Γιουσέφ βρήκε καινούργιους φίλους και άρχισε να κάνει μαζί τους παρέα αντί

να πηγαίνει στο σχολείο. Άρχισαν να κλέβουν γλυκά και ποτά από τα περίπτερα. Μια

φορά τον πιάσανε και τον κρατήσανε στο αστυνομικό τμήμα για τρεις ώρες, μέχρι να

έρθει να τον πάρει ο μεγαλύτερος αδερφός του. Η οικογένεια αποφάσισε να τον

τιμωρήσει. Του απαγόρευσαν να βλέπει αυτά τα παιδιά τα οποία είχαν «κακή

ανατροφή», και των οποίων οι γονείς δεν είχαν χρόνο να περνάνε με τα παιδιά τους.

Για την οικογένειά του η ανατροφή των παιδιών ήταν πολύ σημαντική. Δεν μπορούσαν

να κάνουν πράγματα που θα τους εξέθεταν ως κακούς γονείς. Ο πατέρας γινόταν όλο

και πιο βίαιος, ενώ ακόμα και τα αδέρφια του τον κακοποιούσαν σωματικά. Ωστόσο, ο

Γιουσέφ εξακολουθούσε να περνάει χρόνο με τους καινούργιους του φίλους. Το

έγκλημα έγινε καθημερινή του δραστηριότητα.

Τώρα ήταν η σειρά των γονιών να κάνουν κάτι για τη συμπεριφορά του. Κατά τη

διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών ο Γιουσέφ οδηγήθηκε με τη συνοδεία του πατέρα

του στην χώρα καταγωγής του. Αυτό που δεν γνώριζε πριν τον ταξίδι, ήταν ότι δεν θα

του επιτρεπόταν να γυρίσει πίσω στην Ευρώπη. Μετά από ένα μήνα στην χώρα

καταγωγής του, ο πατέρας του βγήκε κάποια στιγμή έξω και δεν ξαναγύρισε. Ο

Γιουσέφ τότε ανακάλυψε ότι ο πατέρας του είχε επιστρέψει στην Ευρώπη και τον είχε

αφήσει πίσω με μερικούς συγγενείς. Υποτίθεται ότι θα του μάθαιναν καλούς τρόπους.

Έκανε τα πάντα για να φύγει από εκεί. Οι συγγενείς του προσπάθησαν να τον

ηρεμήσουν και του είπαν ότι θα μπορέσει να φύγει σύντομα, αλλά όχι ακόμα.

Πίσω στην Ευρώπη, η οικογένεια του Γιουσέφ έψαχνε για μια πιθανή νύφη για αυτόν.

Είχαν μερικούς γνωστούς σε μια άλλη πόλη, των οποίων η κόρη ήταν ένα καλό κορίτσι,

με ρίζες από την πατρίδα της οικογένειας, και θα ήταν κατάλληλη σύζυγος για τον

Γιουσέφ, ο οποίος ήταν τώρα 17 χρονών. Ο γάμος οργανώθηκε πολύ γρήγορα. Όλα

έπρεπε να είναι έτοιμα πριν από την επιστροφή του Γιουσέφ. Μετά από τρεις μήνες οι

συγγενείς επέτρεψαν στον Γιουσέφ να γυρίσει πίσω, χωρίς όμως να γνωρίζει τίποτα

για τον σχεδιασμένο γάμο. Ο γάμος έλαβε χώρα το επόμενο σαββατοκύριακο. Χωρίς

να τον ρωτήσει κανένας εάν ήθελε να παντρευτεί, η οικογένειά του τα είχε σχεδιάσει

όλα. Ο πατέρας του το μόνο που του είπε ήταν ότι σε λίγες μέρες θα συνέβαινε κάτι

ξεχωριστό στη ζωή του. Θα ταξίδευαν σε μια άλλη πόλη και εκεί ο Γιουσέφ θα

παντρευόταν ένα όμορφο κορίτσι από την πατρίδα του. Πολλοί συγγενείς και γνωστοί

θα έρχονται από την πατρίδα της νύφης εκείνο το σαββατοκύριακο.

168

Ο Γιουσέφ δεν ήθελε να παντρευτεί κάποια που δεν είχε γνωρίσει ποτέ του και δεν ένιωθε έτοιμος να προχωρήσει σε μια τέτοια δέσμευση. Τι θα έκανε; Πως μπορούσε να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση; Τότε ο Γιουσεφ παίρνει τη δυσκολότερη απόφαση της ζωή του, και αποφασίζει ότι ο

μόνος τρόπος να ξεφύγει από τον επικείμενο γάμο, την επόμενη ημέρα, ήταν να το

σκάσει. Έτσι, φτιάχνει μια μικρή βαλίτσα, την πετάει από το παράθυρο και λέει στην

μητέρα του ότι πρέπει να αγοράσει μερικά πράγματα για το γάμο που είχε ξεχάσει.

Παίρνει το λεωφορείο για να φύγει από το προάστιο και προσπαθεί να σκεφτεί που

πρέπει να πάει. Θα τον αναζητούσαν σίγουρα στα σπίτια των φίλων του, οπότε αυτό

δεν αποτελούσε επιλογή. Τελικά, φτάνει σε ένα γραφείο κοινωνικής πρόνοιας και

διηγείται την ιστορία του, ζητώντας βοήθεια από έναν υπάλληλο κοινωνικής πρόνοιας.

Σχέδια δράσης Τα σχέδια δράσης είναι χρήσιμα για πολλούς λόγους. Παρακινούν μια διαδικασία που

διευκολύνει την μελλοντική αντιμετώπιση, προωθεί τη συζήτηση πάνω σε ένα ευρύ

φάσμα δραστηριοτήτων, και λαμβάνει πληροφορίες από την ομάδα. Αυτό μπορεί να

γίνει ανάλογα με την κατηγορία κάθε επαγγέλματος, είτε ατομικά εάν υπάρχει μόνο

ένας εκπρόσωπος για κάθε τομέα είτε σε ομάδα, από άτομα που προέρχονται από τον

ίδιο εργασιακό χώρο, τομέα ή χώρα, ανάλογα με την παρουσία των συμμετεχόντων.

Μια ανάλυση SWOT είναι μια μελέτη που μπορεί να γίνει από έναν οργανισμό, με

σκοπό να αναγνωριστούν οι εσωτερικές δυνάμεις και αδυναμίες, καθώς και οι

εξωτερικές ευκαιρίες και απειλές. Είναι ένα θεμελιώδες πρώτο βήμα για την μελλοντική

αντιμετώπιση.

169

Η διενέργεια μιας ανάλυση SWOT είναι πολύ πιο διασκεδαστική από ότι ακούγεται.

Δεν απαιτεί πολύ χρόνο, και κάνοντάς την, ο οργανισμός μπορεί να δει τις υπηρεσίες

του από μια πολύ εντελώς νέα σκοπιά.

Ο στόχος μια ανάλυσης SWOT είναι να συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας ισχυρής

επαγγελματικής στρατηγικής, που λαμβάνει υπόψη τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του

οργανισμού, καθώς και τις ευκαιρίες και τις απειλές που δέχεται στην αγορά.

Οι δυνάμεις και οι αδυναμίες είναι εσωτερικές, και μπορούν να αλλάξουν με τον καιρό,

χρειάζεται όμως δουλειά. Οι ευκαιρίες και οι απειλές είναι εξωτερικές και δεν μπορούν

να αλλάξουν.

170

Άσκηση 11:4

Δραστηριότητα: Δημιουργία σχεδίου δράσης

Στόχος: Να μπορέσουν οι συμμετέχοντες να κάνουν τα δικά τους συγκεκριμένα βήματα για την

αντιμετώπιση της βίας δια λόγους τιμής και για την κοινωνική ένταξη, να αναλογιστούν τις ευκαιρίες

που έχουν οι ίδιοι αλλά και ο οργανισμός τους για να συμβάλλον στην καταπολέμηση της βίας δια

λόγους τιμής και να δημιουργήσουν ένα σχέδιο για τα πρώτα τους βήματα.

Επίπεδο δυσκολίας / πολυπλοκότητας: χαμηλό

Ομάδα - στόχος: επαγγελματίες που επιδιώκουν τη βελτίωση των πρακτικών στη δουλειά τους.

Διάρκεια: 30 λεπτά - 1,5 ώρα ανάλογα με την ομάδα - όσο καλύτερη γνώση έχουν οι συμμετέχοντες

πάνω στο θέμα, τόσο περισσότερος θα πρέπει να είναι ο χρόνος που θα διατεθεί για την εκπόνηση

σχεδίου δράσης.

Μέγεθος ομάδας: είτε μεμονωμένα άτομα είτε μικρές ομάδες, όχι μεγαλύτερες από 6 άτομα.

Απαιτούμενο υλικό: έγχρωμο χαρτί, στυλό για γράψιμο και ένας πίνακας παρουσιάσεων

Χρησιμεύει: όταν υπάρχει ανάγκη να οργανωθούν οι καθημερινοί τρόποι αντιμετώπισης των

περιπτώσεων βίας δια λόγους τιμής ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης, για την οποία δεν υπάρχουν

σαφείς κανόνες πρακτικής. Για να ξεκινήσουμε μια διαδικασία αλλαγής, να δημιουργήσουμε μια δομή

για το μέλλον.

Ρόλος του εκπαιδευτή: Να δίνει οδηγίες, να συντονίζει και να διεξάγει την ολομέλεια.

Οδηγίες:

Με βάση το όραμά σας σκεφτείτε τι ακριβώς μπορείτε να κάνετε και στο εγγύς μέλλον. Κάντε ένα

προσωπικό ή ομαδικό σχέδιο δράσης, στο οποίο μπορείτε να αναφέρετε τα πράγματα ή ιδέες που

σκοπεύετε να κάνετε για να πετύχετε αυτόν τον στόχο. Θέσετε επαγγελματικά το στόχο σας.

Είναι πολύ σημαντικό το πρώτο πράγμα που θα εντάξετε στο σχέδιο δράσης σας να είναι εφικτό. Εάν

θέσετε πολύ μεγάλες ή φιλόδοξες ενέργειες, θα είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν. Το σχέδιό σας

πρέπει να περιλαμβάνει τους στόχους και τους τρόπους με τους οποίους σκοπεύετε να τους

εκπληρώσετε, π.χ. ποιες δράσεις έχετε προτείνετε, ποια θέματα να αναφέρετε, με ποιον θα

συνεργαστείτε. Το σχέδιο δράσης θα πρέπει επίσης να έχει ένα χρονοδιάγραμμα για το πότε θα

υλοποιηθεί.

171

Παραδείγματα:

Τι μπορείτε να κάνετε εσείς ή ο οργανισμός στον οποίο ανήκετε για την καταπολέμηση της βίας δια

λόγους τιμής;

Τι έχετε διαθέσιμο για να οργανώσετε και να επιτύχετε αυτό το σχέδιο δράσης;

Ποιες είναι οι ελλείψεις στην παροχή υπηρεσιών;

Ποιοι είναι οι συνεργάτες σας;

Ποια θα είναι τα πρώτα σας βήματα;

Τι χρειάζεστε από τους συναδέλφους σας;

(διαμορφώστε αυτές τις ερωτήσεις έτσι ώστε να είναι κατάλληλες για τη δική σας ομάδα - στόχο)

Μοιράστε ή προωθήστε τις ερωτήσεις. Δώστε στον καθένα ένα χαρτί πάνω στο οποίο θα γράψει τις

απαντήσεις του. Ζητήστε από τους συμμετέχοντες να το διπλώσουν στα 6 για να απαντήσουν σε κάθε

ερώτηση σε ξεχωριστό σημείο.

Οι απαντήσεις πρέπει να είναι από κάθε οργανισμό, όχι από κάθε άτομο.

Δίνουμε χρόνο 20 - 30 λεπτών για αυτή τη διαδικασία.

Ολομέλεια: ζητάμε από κάθε ομάδα να παρουσιάσει τα βασικά σημεία του σχεδίου του οργανισμού

τους για την καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής, και ποια μέτρα θα πάρει στο σύντομο μέλλον.

Τα σημειώνουμε στον πίνακα παρουσιάσεων, έτσι ώστε στο τέλος να έχουμε μια σύνοψη όλων των

σχεδίων δράσης.

Σημείωμα προς τον εκπαιδευτή: Τα σχέδια δράσης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα

από τα άτομα, συνεπώς δεν πρέπει να αναφέρονται στην ομάδα. Ωστόσο, αν κάποιος θέλει να

μοιραστεί ορισμένα παραδείγματα από το σχέδιο δράσης του, θα πρέπει να του δοθεί η ευκαιρία να

το κάνει.

172

Βιώσιμη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών Ο στόχος των παραπάνω συζητήσεων και ασκήσεων πάνω στην ανοικοδόμηση

διατομεακής συνεργασίας είναι μια συνεχής και βιώσιμη συνεργασία. Πρέπει να

στοχεύει στην ανάπτυξη ρουτινών, μεθόδων και γνώσεων που σχετίζονται με τις

πληροφορίες και την καλή εφαρμογή, που μοιράζονται οι αρχές, και που ασχολούνται

με τη βία δια λόγους τιμής με σκοπό να:

- Διευκολύνουν την ποινική δίωξη των εγκληματικών πράξεων, να δώσουν μια

ολιστική στήριξη στα θύματα της βίας δια λόγους τιμής, και να βεβαιωθούν ότι

θα έχουν μια αξιοπρεπή και οργανωμένη επιστροφή στην καθημερινή τους

ζωή.

- Αναπτύξουν μεθόδους και ρουτίνες για την συνεργασία σε περιστατικά βίας δια

λόγους τιμής.

- Να θεσμοθετήσουν το σχέδιο δράσης.

- Να διαδώσουν τη γνώση σχετικά με τις ρουτίνες και τις μεθόδους που

ακολουθούν οι οργανισμοί σε όλους τους τομείς.

- Να συνεχίσουν την συνεργασία με ΜΚΟ.

- Να αναπτύξουν ένα συστηματικό δρόμο συνδιαλλαγής με τις τοπικές και

περιφερειακές αρχές.

- Να καθιερώσουν μια ενεργή ομάδα εργασίας με συμμετέχοντες από

οργανισμούς από μια συγκεκριμένη περιοχή.

- Να αναπτύξουν ένα σχέδιο δράσης και σχέδιο συνεργασίας.

- Να αναπτύξουν μια στρατηγική (πολιτική) ομάδα αναφοράς με συμμετέχοντες

από τις σχετικές αρχές και οργανισμούς.

- Να δημιουργήσουν μια κοινή ανάλυση και στρατηγικές για τις αρχές και τους

οργανισμούς.

- Να δημιουργήσουν μια πλατφόρμα για τους οργανισμούς σε τοπικό και εθνικό

επίπεδο.

- Να χαρτογραφήσουν όλες τις διεθνείς επαφές μέσα σε ένα δίκτυο και να

αναπτύξουν συνεργασία μαζί τους.

- Να προσφέρουν ενημέρωση σχετικά με τη βία δια λόγους τιμής μέσω:

o της εκπαίδευσης όλων των αρμόδιων ατόμων που διορίζονται σε όλες

τις συνεργαζόμενες αρχές.

o της εγκαθίδρυσης σχεδίων συνεργασίας ανάμεσα σε διάφορους φορείς,

τα οποία θα είναι εύκολα προσβάσιμα για το προσωπικό

o της αναφοράς και της υπογράμμισης σε συνέδρια, συνεντεύξεις τύπου,

και απευθείας σε πολιτικούς και υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων.

173

Τοπική συνεργασία και διυπηρεσιακή συνεργασία Όταν ασχολούμαστε με μια συγκεκριμένη συνεργασία σε μια περιοχή είναι ιδιαίτερα

σημαντικό να καθιερώσουμε ορισμένους σκοπούς και συστήματα καθημερινών

διαδικασιών, με σκοπό να προχωρήσει η συνεργασία. Ένα ηγετικό πρόσωπο από

έναν οργανισμό θα μπορούσε να αναλάβει το ρόλο του αρχικού συντονιστή, μέχρι να

φτάσει η συνεργασία σε ένα αποδεκτό σημείο βιωσιμότητας.

Η συνεργασία πρέπει:

- Να στοχεύει στην ανάπτυξη μεθόδων και διαδικασιών για την επίτευξη

συνεργασίας τόσο όσον αφορά στις πραγματικές και στις πιθανές περιπτώσεις,

μέσα από συχνές συναντήσεις με αντιπροσώπους κάθε οργανισμού.

- Να στοχεύει στην συχνή αναθεώρηση και ανανέωση των σχεδίων και των

πολιτικών για τη συνεργασία.

Πιθανή παγίδα Είναι σημαντικό η συνεργασία να λειτουργεί αποτελεσματικά για να καθιστά ικανό το

σωστό χειρισμό των περιπτώσεων βίας δια λόγους τιμής, αλλά και να λαμβάνει μέτρα

πρόληψης, καθώς η συνεργασία πρέπει να εύκολα μεταβαλλόμενη. Δεδομένου ότι η

αλλαγή του προσωπικού είναι συνηθισμένη, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η

συνεργασία μπορεί να γίνει προβληματική όταν το προσωπικό φύγει, ή αντικατασταθεί

ενώ η συνεργασία βρίσκεται σε εξέλιξη. Συνεπώς, είναι σημαντικό η συνεργασία να

είναι δομικό μέρος, αντί να εξαρτάται από μεμονωμένα άτομα. Σε περιπτώσεις

αλλαγών, η σωστή πληροφόρηση και η καλή καταγραφή των πρακτικών εργασίας,

είναι οι δύο τρόποι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διευκολύνουν την

μετάβαση και την συνέχεια της εργασίας.

Σύνταξη της πολιτικής Η σύνταξη μιας καλής πολιτικής είναι πολύ πιο εύκολη από την υλοποίηση και τη

διατήρησή της. Οι εσωτερικές πολιτικές και η πίεση από διαφορετικές πλευρές, συχνά

κάνει δύσκολη και χρονοβόρα τη δημιουργία και την υιοθέτηση μιας πολιτικής, εάν δεν

υπάρχει ένα δυνατό πρόσωπο για να ασκήσει πιέσεις για την εφαρμογή της πολιτικής.

Αυτό το άτομο συχνά είναι ένας πολιτικός που μπορεί να μεταδώσει τις ανησυχίες και

τους προβληματισμούς των πολιτών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η πολιτική να

στηρίζεται από τη διοίκηση, προκειμένου να είναι αποτελεσματική.

174

Η δημιουργία μιας πολιτικής Μια πολιτική πρέπει να είναι σαφής όσον αφορά στο θέμα. Η ανάγκη για τήρηση της

πολιτικής δίνει μια γενική περιγραφή για την πολιτική και δείχνει τις συνέπειες που έχει

η μη τήρησή της. Ο στόχος της πολιτικής όσον αφορά στη βία δια λόγους τιμής είναι

να βεβαιώνει ότι γίνεται σωστή διαχείριση του ζητήματος σύμφωνα με τις εντολές και

τις οδηγίες/σχέδια δράσης, ότι ο χρήστης των υπηρεσιών δέχεται την καλύτερη δυνατή

υποστήριξη, και ότι μειώνεται ο κίνδυνος για όλα τα ενδιαφερόμενα άτομα.

Η πολιτική

• Πρέπει να είναι γραμμένη σε απλή γλώσσα, αλλά να είναι νομικά βιώσιμη.

• Πρέπει να συμφωνεί με τις άλλες πολιτικές εντός της αρχής ή του οργανισμού.

• Πρέπει να είναι δυνατό να υλοποιηθεί. Η τήρηση της πολιτικής είναι σημαντική,

συνεπώς πρέπει να ελέγχεται συχνά.

• Πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συνεισφορά από ενδιαφερόμενους φορείς.

• Πρέπει να καθορίζει τους ρόλους και τις ευθύνες των ατόμων, των τμημάτων

και των οργανισμών που αφορά αυτή η πολιτική.

• Πρέπει να μην είναι ενάντια στο νόμο.

• Πρέπει να ορίζει τις συνέπειες και τις κυρώσεις για αυτούς που δεν

συμμορφώνονται με την πολιτική.

• Πρέπει να υποστηρίζεται από έγγραφα, καθορισμένα πρότυπα διαδικασιών, τα

οποία αναθεωρούνται σύμφωνα με τις αλλαγές στις δραστηριότητες, στις

ανάγκες, στους νόμους ή σε άλλες απαιτήσεις.

175

Αναφορές A Critical Assessment

Bates, Daniel G., Plog, Fred. Cultural anthropology. New York, 1976

Brah, Avtar. Cartographies of diaspora : contesting identities. London : Routledge,

1996

Brooks, G., Nine Parts of Desire: The Hidden World of Islamic Women. London:

Penguin Books Ltd, 1995,

Culture of Discrimination: A Fact Sheet on “Honor” Killings

Dept. of Obstetrics and Gynaecology, University Hospital MAS, University of Lund:

“Alternative strategies to surgery for girls who risk honour related violence

Goldstein Matthew A (September 2002 (vol. 21, no. 2: p. 29)). “The biological roots of

heat-of-passion crimes and honour killings”. Politics and the Life Sciences

Hassan, Yasmeen (1995) Heaven Becomes Hell: A Study of Domestic Violence in

Pakistan

http://oxfordshirescb.proceduresonline.com/chapters/pr_force_marry.htm#honour

http://www.countercurrents.org/hr-achr291004.htm

http://www.derekstockley.com.au/newsletters-06/071-training-skills.html

http://www.lbspractitionertraining.com/pd-courses/practitioners/working-with-adult-

learners/117-27-creating-an-effective-adult-learning-environment

https://rapidbi.com/training-room-venue-basics/

https://thewomensresourcecentre.org.uk

https://www.amnestyusa.org/files/pdfs/honor_killings_fact_sheet_final_2012.doc

Potash Keyhani*

Towards Roma Inclusion, UNICEF, Geneva, 2010,

176

http://www.unicef.org/ceecis/ROMA_PAPER_FINAL_LAST.pdf . Of course, all

statistics depend on who self-identifies and who is identified as Roma in often very

mixed populations

https://www.humanrights.ch/upload/pdf/070419_Kvinnoforum_HRV.pdf

Unit-Iii Elements Of Human Behaviour At Work

www.lawsofpakistan.com/criminal-law-amendment-2016-offences-in-the-name-or-on-

pretext-of-honour/

www.safelives.org.uk

177

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Οικουμενική Διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (σχετικά άρθρα)

Άρθρο 1

Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα.

Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ

τους με πνεύμα αδελφοσύνης.

Άρθρο 2

Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις ελευθερίες

που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα

ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις πολιτικές ή

οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία,

τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση.

Δεν θα μπορεί ακόμα να γίνεται καμία διάκριση εξαιτίας του πολιτικού, νομικού ή

διεθνούς καθεστώτος της χώρας από την οποία προέρχεται κανείς, είτε πρόκειται για

χώρα ή εδαφική περιοχή ανεξάρτητη, υπό κηδεμονία ή υπεξουσία, ή που βρίσκεται

υπό οποιονδήποτε άλλον περιορισμό κυριαρχίας.

Άρθρο 3

Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική του ασφάλεια.

Άρθρο 5

Κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση

σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική.

178

Άρθρο 16

Από τη στιγμή που θα φθάσουν σε ηλικία γάμου, ο άνδρας και η γυναίκα, χωρίς κανένα

περιορισμό εξαιτίας της φυλής, της εθνικότητας ή της θρησκείας, έχουν το δικαίωμα να

παντρεύονται και να ιδρύουν οικογένεια. Και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα ως προς τον

γάμο, κατά τη διάρκεια του γάμου και κατά τη διάλυσή του.

Γάμος δεν μπορεί να συναφθεί παρά μόνο με ελεύθερη και πλήρη συναίνεση των

μελλονύμφων.

Η οικογένεια είναι το φυσικό και το βασικό στοιχείο της κοινωνίας και έχει το δικαίωμα

προστασίας από την κοινωνία και το κράτος.

Άρθρο 18

Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της

θρησκείας. Στο δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή της

θρησκείας ή πεποιθήσεων, όπως και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του

ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, μόνος ή μαζί με άλλους, δημόσια ή ιδιωτικά, με τη

διδασκαλία, την άσκηση, τη λατρεία και με την τέλεση θρησκευτικών τελετών.

Άρθρο 19

Καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει

το δικαίωμα να μην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του, και το δικαίωμα

να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, με οποιοδήποτε μέσο

έκφρασης, και από όλο τον κόσμο.

Άρθρο 30

Καμιά διάταξη της παρούσας Διακήρυξης δεν μπορεί να ερμηνευθεί ότι παρέχει σε ένα

κράτος, σε μια ομάδα ή σε ένα άτομο οποιοδήποτε δικαίωμα να επιδίδεται σε ενέργειες

ή να εκτελεί πράξεις που αποβλέπουν στην άρνηση των δικαιωμάτων και των

ελευθεριών που εξαγγέλλονται σε αυτήν.

179

Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης για την καταπολέμηση της βίας δια λόγους τιμής

Ευρωπαϊκή Ατζέντα Δράσης Υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης Honour Related Violence within a Global

Perspective: Mitigation and Prevention in Europe, Στοκχόλμη, 7-8 October 2004

Επιβεβαιώνει το καθήκον των Κρατών - Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να σέβονται,

να προωθούν και να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις

ελευθερίες όπως παρουσιάζονται στον Χάρτη του ΟΗΕ, στην Οικουμενική Διακήρυξη

των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο Διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά

και πολιτισμικά δικαιώματα, στην Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων, στην Σύμβαση

για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών, στην Διεθνή

Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, και στην Σύμβαση της Χάγης για τα Αστικά

Θέματα της Διεθνούς Απαγωγής Παιδιών.

Έχοντας κατά νου τις σημαντικές κατευθυντήριες γραμμές για τη δράση που έχει

καθοριστεί από τα διεθνή όργανα συμπεριλαμβανομένων: της Διακήρυξης και του

Προγράμματος Δράσης της Βιέννης, της Διακήρυξης για την Εξάλειψη της Βίας κατά

των Γυναικών, της Διεθνούς Διάσκεψης για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, της

Δήλωσης και της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου, του Ψηφίσματος 55/66 των

Ηνωμένων Εθνών το οποίο είχε ως θέμα «την εξάλειψη των εγκλημάτων τιμής κατά

των γυναικών τα οποία διαπράττονται στο όνομα της τιμής», της Έκθεσης του Γενικού

Γραμματέα για την 57η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης, και άλλων ψηφισμάτων και

εκθέσεων.

Επιβεβαιώνει το καθήκον των Κρατών – Μελών να τηρούν τις ευρωπαϊκές αρχές για

τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως αναφέρονται στην Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή

Ένωση:

Άρθρο (2) «να ενισχύσει την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των

υπηκόων των κρατών μελών της με τη θέσπιση ιθαγένειας της Ένωσης» και «να

διατηρήσει και να αναπτύσσει την Ένωση ως χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και

δικαιοσύνης».

Άρθρο 6 (1) «Η Ένωση βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του

σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών και του

κράτους δικαίου, αρχές οι οποίες είναι κοινές στα κράτη μέλη.»

180

Άρθρο (13) «η Κοινότητα … μπορεί να αναλάβει κατάλληλη δράση για την

καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής,

θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.»

Χαιρετίζει τις προσπάθειες που γίνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα

προγράμματά της, που σκοπό έχουν να καθιερώσουν την ισότητα ανάμεσα στα φύλα,

την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών

γενικότερα και των προσπαθειών που γίνονται για να αντιμετωπιστεί η βία κατά των

γυναικών, και συγκεκριμένα η βία «δια λόγους τιμής» και τα εγκλήματα τιμής.

Ενθαρρύνει τον συγχρονισμό αυτών των προσπαθειών που γίνονται από την

Ευρωπαϊκή Ένωση και από τα προγράμματά της, με τις προσπάθειες που γίνονται

από τα κράτη-μέλη, από την Ευρωπαϊκή Κοινωνία των Πολιτών και από τους ΜΚΟ

που έχουν ως σκοπό την πληροφόρηση, την πρόληψη και τον περιορισμό της βίας

«δια λόγους τιμής» και των εγκλημάτων.

Καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη - μέλη:

(α) να εφαρμόζουν τα καθήκοντα και τις αρχές που καθορίζονται από τις διεθνείς και

ευρωπαϊκές Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ειδικές διεθνείς και

ευρωπαϊκές δεσμεύσεις που περιγράφονται στο Προοίμιο αυτής της Διακήρυξης.

(β) να λαμβάνουν ενεργό δράση για την πρόληψη και τον περιορισμό της βίας δια

λόγους τιμής και των εγκλημάτων, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και εντός των ίδιων

των κρατών – μελών, μέσα από τη συνεχή δέσμευση των θεσμών, της κοινωνίας των

πολιτών, των ΜΚΟ, και των βασικών παραγόντων της αλλαγής, και με τον συντονισμό

αυτών των προσπαθειών μέσα από τους μηχανισμούς και την στήριξη της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την

ενσωμάτωση και την κοινωνική ένταξη ως μέσα πρόληψης της βίας δια λόγους τιμής

και των εγκλημάτων, καθώς και της αντιμετώπισης των πατριαρχικών δομών και των

νέων μορφών βίας δια λόγους τιμής που οφείλονται στις διαφορετικές σεξουαλικές

κατευθύνσεις.

Η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης Η παρακολούθηση, η σεξουαλική παρενόχληση, η σεξουαλική κακοποίηση

(συμπεριλαμβανομένου και του βιασμού), η σωματική και ψυχολογική κακοποίηση

από έναν σύντροφο, ο εξαναγκαστικός γάμος, η αναγκαστική στείρωση: όλα τα

παραπάνω αποτελούν βαθιά τραυματικές πράξεις βίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των

θυμάτων είναι γυναίκες. Εάν προσθέσουμε και τον ακρωτηριασμό των γυναικείων

181

γεννητικών οργάνων και την αναγκαστική άμβλωση που είναι μορφές βίας στις οποίες

μόνο οι γυναίκες μπορούν να υποβληθούν, βλέπουμε όλο το συγκλονιστικό εύρος

βίαιων και εξευτελιστικών συμπεριφορών που βιώνουν οι γυναίκες. Εάν λάβουμε

υπόψη ότι στην πλειοψηφία της η βία ασκείται από άντρες, αυτό αποτελεί ένα πρώτο

βήμα για να κατανοήσουμε ότι η βία ενάντια στις γυναίκες αποτελεί δομική βία, μια βία

που χρησιμοποιείται για να διατηρηθεί η αντρική εξουσία και ο έλεγχος. Αυτό γίνεται

ακόμα πιο εμφανές εάν λάβουμε υπόψη τις προσπάθειες που κάνουν οι αστυνομικές

αρχές, τα δικαστήρια και οι κοινωνικές υπηρεσίες για να βοηθήσουν τις γυναίκες που

πέφτουν θύματα σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο.

Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της

βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας βασίζεται στην αντίληψη ότι η

βία κατά των γυναικών είναι μια μορφή έμφυλης βίας που διαπράττεται κατά των

γυναικών, ακριβώς επειδή είναι γυναίκες. Είναι υποχρέωση του κράτους να

καταπολεμήσει την βία σε όλες τις μορφές της και να πάρει μέτρα για να προλάβει τη

βία κατά των γυναικών, να προστατέψει τα θύματα και να ασκήσει διώξεις τους

δράστες. Η μη εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του

κράτους. Η σύμβαση δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολία: δεν μπορεί να υπάρξει

πραγματική ισότητα μεταξύ αντρών και γυναικών, εάν οι γυναίκες βιώνουν σε τόσο

μεγάλο βαθμό την έμφυλη βία, και οι κρατικές υπηρεσίες και οι θεσμοί κάνουν τα

στραβά μάτια.

Επειδή δεν είναι μόνο οι γυναίκες και τα κορίτσια που υποφέρουν από την

ενδοοικογενειακή βία, τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης καλούνται να

εφαρμόσουν ένα προστατευτικό πλαίσιο και για τους άντρες που πέφτουν θύματα βίας

μέσα στην οικογένεια ή στο σπίτι τους. Παρ’ όλα αυτά δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε

ότι η πλειονότητα των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας είναι γυναίκες και ότι αυτή η

ενδοοικογενειακή βία εναντίον τους, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου διάκρισης

και ανισότητας.

Η Σύμβαση εστιάζει κατά πολύ στην πρόληψη Με απλά λόγια, η πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας

μπορεί να σώσει ζωές και να ελαττώσει τον ανθρώπινο πόνο. Οι Κυβερνήσεις που

δεσμεύονται να τηρήσουν τη Σύμβαση αυτή θα πρέπει να κάνουν τα εξής:

• να εκπαιδεύσουν τους ειδικούς για να βρίσκονται σε στενή επαφή με τα θύματα

• να διοργανώνουν συχνά εκστρατείες πληροφόρησης

182

• να προσπαθήσουν να εντάξουν στο εκπαιδευτικό υλικό ζητήματα όπως αυτό

της ισότητας των φύλων και της μη βίαιης επίλυσης των συγκρούσεων στις

διαπροσωπικές σχέσεις

• να εφαρμόσουν προγράμματα θεραπείας για τους δράστες ενδοοικογενειακής

βίας και για τους δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων

• να συνεργάζονται στενά με ΜΚΟ

• να χρησιμοποιούν τα μέσα και τον ιδιωτικό τομέα για την εξάλειψη των

στερεοτύπων που σχετίζονται με το φύλο και για την προώθηση του αμοιβαίου

σεβασμού.

Η πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας δεν θα πρέπει

να αποτελεί μόνο υποχρέωση του κράτους. Στην πραγματικότητα, η Σύμβαση καλεί

όλα τα μέλη της κοινωνίας, και προπαντός τους άντρες και τα αγόρια, να συμβάλλουν

στην επίτευξη του στόχου της, που είναι η δημιουργία μιας Ευρώπης που θα είναι

απαλλαγμένη από όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας.

Η βία κατά των γυναικών είναι τόσο διαδεδομένη, γιατί οι μισογυνιστικές απόψεις κατά

των γυναικών εξακολουθούν να υπάρχουν. Κάθε ένας από εμάς θα πρέπει να

αμφισβητεί τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο, τις επικίνδυνες παραδοσιακές

πρακτικές και τις διακρίσεις κατά των γυναικών. Μόνο με την επίτευξη πραγματικής

ισότητας των δύο φύλων θα μπορέσει να προληφθεί και η βία κατά των γυναικών.

Πως μπορεί η Σύμβαση να προστατεύσει τα θύματα; Όταν τα προληπτικά μέτρα αποτύχουν και τα βίαια περιστατικά συμβούν, είναι

σημαντικό να παρέχεται στα θύματα και στους μάρτυρες η απαραίτητη προστασία και

στήριξη. Αυτό μπορεί να γίνει με την επέμβαση και την προστασία από την αστυνομία,

αλλά και με την παροχή ειδικών υπηρεσιών υποστήριξης, όπως στέγες φιλοξενίας,

τηλεφωνικές γραμμές επικοινωνίας κτλ. Επιπλέον, μπορεί να γίνει με την κατανόηση

των βιωμάτων και των ανησυχιών των θυμάτων βίας κατά των γυναικών και

ενδοοικογενειακής βίας από τις γενικές κοινωνικές υπηρεσίες και την ανάλογη παροχή

στήριξης, στην προσπάθειά τους να ξαναφτιάξουν/ξαναρχίσουν τη ζωή τους.

Μερικά μέτρα που θεσμοθετούνται στη Σύμβαση είναι:

- Το δικαίωμα της αστυνομίας να απομακρύνει ένα δράστη ενδοοικογενειακής

βίας από το σπίτι του: σε περιπτώσεις άμεσου κινδύνου, η αστυνομία πρέπει

να μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλεια του θύματος. Σε πολλές περιπτώσεις,

αυτό σημαίνει ότι μπορεί να χρειαστεί να ζητηθεί από το δράστη να φύγει από

το σπίτι της οικογένειας για μια συγκεκριμένη περίοδο και να μείνει μακριά από

το θύμα.

183

- Η εξασφάλιση πρόσβασης σε επαρκείς πληροφορίες: αφού έχουν δεχτεί βία,

συχνά τα θύματα είναι τραυματισμένα ψυχολογικά και χρειάζονται εύκολη

πρόσβαση σε σαφείς και συνοπτικές πληροφορίες σχετικά με τις διαθέσιμες

υπηρεσίες, σε μια γλώσσα που καταλαβαίνουν.

- Η δημιουργία στεγών φιλοξενίας που είναι εύκολα προσβάσιμες, επαρκείς σε

αριθμό και σωστά γεωγραφικά διαμοιρασμένες: τα θύματα προέρχονται από

ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών πραγματικοτήτων. Για παράδειγμα, οι γυναίκες

από τις αγροτικές περιοχές ή οι γυναίκες με κάποια αναπηρία πρέπει να έχουν

ίδια πρόσβαση στις στέγες φιλοξενίας με αυτή που έχουν και οι γυναίκες που

βρίσκονται στις μεγάλες πόλεις.

- Η δημιουργία διαθέσιμων σε όλη την επικράτεια τηλεφωνικών γραμμών

υποστήριξης χωρίς χρέωση που λειτουργούν 24/7: οι ειδικευμένες τηλεφωνικές

γραμμές υποστήριξης για τα θύματα βίας κατά των γυναικών και

ενδοοικογενειακής βίας μπορούν να κατευθύνουν τα θύματα στις κατάλληλες

υπηρεσίες που χρειάζονται. Είναι απαραίτητες για την παροχή συμβουλών από

ειδικούς και την καθοδήγηση των θυμάτων για την ασφάλειά τους.

- Η δημιουργία εύκολα προσβάσιμων κέντρων παραπομπής για την

αντιμετώπιση των βιασμών ή της σεξουαλικής βίας: αυτά τα κέντρα παρέχουν

άμεση ιατρική συμβουλευτική, περίθαλψη των τραυμάτων και ιατροδικαστικές

υπηρεσίες και είναι πάρα πολύ σπάνια στην Ευρώπη. Είναι απαραίτητο να

γίνουν αυτές οι υπηρεσίες πιο ευρέως διαδεδομένες.

Θα πρέπει να μην ξεχνάμε ότι δεν αρκεί να δημιουργηθούν δομές προστασίας και

υπηρεσίες υποστήριξης για τα θύματα. Είναι εξίσου σημαντικό να εξασφαλίσουμε ότι

τα θύματα γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και ξέρουν από που και πως να ζητήσουν

βοήθεια.

Με ποιο τρόπο εξασφαλίζει η Σύμβαση την ποινική δίωξη των δραστών; Η σύμβαση καθορίζει και ποινικοποιεί διάφορες μορφές βίας κατά των γυναικών και

ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό είναι ένα από τα πολλά επιτεύγματα της σύμβασης. Για

να εφαρμοστεί αυτή η σύμβαση, θα πρέπει τα συμβαλλόμενα κράτη να εισάγουν μια

σειρά νέων αδικημάτων που ως τώρα δεν υπήρχαν. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:

την ψυχολογική και σωματική βία, την σεξουαλική βία και τον βιασμό, την

παρακολούθηση, τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τον

εξαναγκαστικό γάμο, την εξαναγκαστική άμβλωση και την εξαναγκαστική στείρωση.

Επιπλέον, τα συμβαλλόμενα κράτη θα χρειαστεί να εξασφαλίσουν ότι ο πολιτισμός, η

184

παράδοση ή η λεγόμενη «τιμή» δεν αποτελούν δικαιολογίες για καμία από τις

παραπάνω συμπεριφορές.

Όταν αυτά τα αδικήματα ενταχθούν στα εθνικά νομικά συστήματα, δεν υπάρχει

κανένας λόγος για να μην ασκηθεί δίωξη στους δράστες. Αντιθέτως, τα συμβαλλόμενα

μέρη, θα πρέπει να λάβουν μια σειρά μέτρων για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική

διερεύνηση κάθε ισχυρισμού βίας κατά των γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό

σημαίνει ότι τα όργανα επιβολής του νόμου θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις

εκκλήσεις για βοήθεια, να συγκεντρώνουν πληροφορίες και να αξιολογούν τον κίνδυνο

περαιτέρω άσκησης βίας, προκειμένου να προστατέψουν επαρκώς το θύμα.

Επιπλέον, τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να διενεργούν τις δικαστικές διαδικασίες

με τέτοιο τρόπο, ώστε να σέβονται τα δικαιώματα των θυμάτων, σε όλα τα στάδια των

διαδικασιών και να αποφεύγουν την επιπλέον θυματοποίηση.

Κοινότητες Ρομά και Νομαδικές Κοινότητες

Οι Ρομά είναι η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στην Ευρώπη, ταυτόχρονα είναι και από

τις πιο ευάλωτες και πιο περιθωριοποιημένες. «Αν και υπάρχουν σε όλες τις χώρες

της Ευρώπης, με ένα συνολικό πληθυσμό περίπου 12-15 εκατομμύρια, το 70% είναι

συγκεντρωμένο στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. Τα μεγαλύτερα ποσοστά

σε αυτή την περιοχή τα συναντάμε στη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη

Σερβία, τη Σλοβακία και την ΠΓΔΜ, ενώ μεγάλο ποσοστό ζει και στην Τσεχία και την

Πολωνία. Είναι επίσης ένας από τους πιο γρήγορα αυξανόμενους πληθυσμούς στην

Ευρώπη, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των Ρομά να αποτελείται από νέους.

26

Ένας μεγάλος αριθμός Ρομά σε πολλά μέρη της Ευρώπης, ζει κάτω από συνθήκες

ακραίας φτώχειας, διακρίσεων και αποκλεισμού, και τα κράτη - μέλη είναι οι κύριοι

υπεύθυνοι για να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση.

Το προφίλ του πληθυσμού των Νομάδων είναι παρόμοιο με αυτό των

αναπτυσσόμενων χωρών, με ένα υψηλό ποσοστό γεννήσεων και έναν νέο πληθυσμό

που χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας και ένα προσδόκιμο

ζωής πολύ χαμηλότερο από το γενικό.

26 Towards Roma Inclusion, UNICEF, Geneva, 2010, http://www.unicef.org/ceecis/ROMA_PAPER_FINAL_LAST.pdf. Of course, all statistics depend on who self-identifies and who is identified as Roma in often very mixed populations.

185

Οι γυναίκες νομάδες έχουν ένα προσδόκιμο ζωής περίπου στα 71 χρόνια, το οποίο

είναι κατά 11,5 χρόνια λιγότερο από αυτό που έχουν οι γυναίκες γενικά, και είναι

ισοδύναμο με το προσδόκιμο ζωής του γενικού πληθυσμού στα πρώτα χρόνια της

δεκαετίας του ’60, παρά τη βελτίωση που σημειώθηκε το 1987, όταν το προσδόκιμο

ζωής για τις γυναίκες νομάδες ήταν τα 65 χρόνια.

Οι νομάδες, και κυρίως οι άντρες, εξακολουθούν να έχουν υψηλά ποσοστά

θνησιμότητας εξαιτίας διάφορων αιτιών θανάτου. Οι γυναίκες νομάδες, αν και

παρατηρήθηκε μια μείωση κατά 35% στο ποσοστό θνησιμότητας από το 1987, έχουν

σήμερα ένα ποσοστό θνησιμότητας που είναι μεγαλύτερο κατά 3.1 φορές από το

ποσοστό των γυναικών στον γενικό πληθυσμό.

Ζητήματα φύλου Η εμπειρία μιας γυναίκας Ρομά/Νομά μερικές φορές είναι πολύ διαφορετική, επειδή

είναι γυναίκα, μερικές φορές επειδή είναι νομάς, αλλά μερικές φορές και για τους δύο

λόγους. Οι γυναίκες έχουν πολύ κεντρικό ρόλο σε μια κοινότητα Νομάδων. Στο σπίτι,

είναι υπεύθυνες για την ανατροφή των παιδιών, τη συντήρηση του νοικοκυριού και την

ευημερία τόσο της άμεσης όσο και της διευρυμένης οικογένειας. Όπως συμβαίνει και

σε μια εγκατεστημένη κοινότητα, οι γυναίκες είναι αυτές που έρχονται κυρίως σε επαφή

με τους παρόχους υπηρεσιών πρώτης γραμμής.

Γενικά μιλώντας, οι ρόλοι των φύλων είναι σαφώς διαμοιρασμένοι στην Νομαδική

Κοινότητα, με διαφορετικούς διαχωρισμούς ανάμεσα στις εμπειρίες, τις προσδοκίες,

το δικαίωμα λήψης αποφάσεων και την έννοια της αξίας που σχετίζεται με κάθε φύλο.

Σε γενικές γραμμές και παρά τις εξαιρέσεις, οι άντρες είναι η κυρίαρχη ομάδα, καθώς

έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην εξουσία, τον έλεγχο και τη λήψη αποφάσεων.

Ωστόσο, αυτή είναι μια μεταβαλλόμενη δυναμική, καθώς πλέον αυξανόμενος αριθμός

γυναικών παίρνει μέρος σε εθελοντική εργασία, σε επί πληρωμή εργασία και στην

εκπαίδευση, έχοντας θετικές επιδράσεις στις επιλογές και τις εμπειρίες των νομάδων

γυναικών.

Νομαδική Ταυτότητα Για τις εθνικές μειονοτικές ομάδες, η έκφραση της ταυτότητας και η υπερηφάνεια για

την ταυτότητα, αποτελεί πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό για τη δημιουργία της

αίσθησης ότι ανήκουν σε μια κοινότητα. Δεδομένου ότι η ταυτότητα είναι ένα στοιχείο

που η πλειονότητα του πληθυσμού το υποδέχεται και το καλωσορίζει θετικά, αποτελεί

και έναν βασικό παράγοντα που κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ότι έχουν μια θέση

στην κοινωνία. Ανάλογα με το βαθμό που αυτή η εμπειρία είναι θετική, θα επηρεάσει

186

την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο

ως κοινωνία. Η διάκριση και ο ρατσισμός προς τις νομαδικές κοινότητες σε μια

κοινωνία, μπορεί συχνά να ωθήσουν τους νομάδες να κρύψουν εσκεμμένα την

ταυτότητά τους (με την σωματική έννοια), να αρνηθούν την ταυτότητά τους ή να

επιλέξουν να μην την φανερώσουν. Σε γενικές γραμμές, αυτό επηρεάζει τις γυναίκες

νομάδες περισσότερο από τους άντρες, λόγω των σωματικών τους χαρακτηριστικών

ή του παραδοσιακού τους ύφους. Με άλλα λόγια, επειδή οι γυναίκες είναι πιο εύκολα

αναγνωρίσιμες ως νομάδες λόγω της εξωτερικής τους εμφάνισης, είναι πιο πιθανό να

κρύψουν την ταυτότητά τους, προκειμένου να αποφύγουν τις διακρίσεις.

Κοινωνική και σεξουαλική ελευθερία Οι ισχυρές πεποιθήσεις, οι παραδόσεις και οι προσδοκίες σχετικά με τις αποδεκτές

κοινωνικές και σεξουαλικές πρακτικές κυριαρχούν ακόμα στους νομαδικούς

πληθυσμούς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις ρωμαιοκαθολικές πεποιθήσεις

σχετικά με τις σεξουαλικές πρακτικές και με μια ισχυρή αίσθηση της οικογενειακής

τιμής, μπορεί να δημιουργήσουν ένα κοινωνικό περιβάλλον με πολλούς περιορισμούς

για τις γυναίκες νομάδες. Ο βαθμός βέβαια στον οποίο συμβαίνει αυτό, ποικίλλει

σημαντικά, και μπορεί να εξαρτηθεί από παράγοντες όπως η ηλικία, η αξία που

συνδέεται με τις καθολικές διδασκαλίες μέσα στην οικογένεια κτλ.

Μεταβαλλόμενοι ρόλοι/ Νεότερες γυναίκες Οι γυναίκες νομάδες φαίνεται να έχουν πολύ διαφορετικές απόψεις, στάσεις και

αντιλήψεις σχετικά με τα ζητήματα κοινωνικής και σεξουαλικής ελευθερίας.

Διενεργούνται συνεχώς δημόσιες συζητήσεις για να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι

διαφορετικές απόψεις αυτών των γυναικών γίνονται σεβαστές. Όπως και σε όλες τις

κοινότητες, τα ζητήματα της σεξουαλικής πρακτικής και της κοινωνικής ελευθερίας είναι

πολύ ευαίσθητα. Η αλλαγή αλλά και η αποτυχία στην αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει

δυσκολίες στις γυναίκες που προσπαθούν να διαπραγματευτούν διαφορετικές

προσδοκίες και δυνατότητες.

Οι νεαρές γυναίκες νομάδες έρχονται αντιμέτωπες με τον επαναπροσδιορισμό του

ρόλου τους ως νέες γυναίκες μέσα στην νομαδική κοινότητα. Περισσότερες νεαρές

γυναίκες συμμετέχουν πλέον στην επίσημη εκπαίδευση από ότι στις παλαιότερες

γενιές, παραμένουν στο σχολείο για περισσότερο και εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερα

ποσοστά εκπαιδευτικής επιτυχίας. Αυτή η αυξημένη συμμετοχή τους στο εκπαιδευτικό

σύστημα έχει πολλές συνέπειες. Πρώτον, υπάρχει μεγαλύτερη αλληλεπίδραση με τα

μέλη της εγκατεστημένης κοινότητας, και συνεπώς μεγαλύτερη έκθεση στις

187

διαφορετικές αξίες και κώδικες ηθικής, οι οποίοι θα απέχουν κατά πολύ από αυτούς

της νομαδικής κοινότητας. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μερικές από τις προκλήσεις

που υπογραμμίστηκαν στην παραπάνω ενότητα με τίτλο «κοινωνική και σεξουαλική

ελευθερία».

Τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες νομάδες και Ρομά, βιώνουν την ανισότητα σε

πολλούς τομείς, όπως είναι η υγεία, η εκπαίδευση και η εργασία. Ωστόσο, οι γυναίκες

φέρουν ένα ιδιαίτερα μεγάλο βάρος και σε πολλούς άλλους τομείς της ζωής τους. Οι

ρόλοι των αντρών και των γυναικών στις νομαδικές κοινότητες και στις κοινότητες των

Ρομά, εξακολουθούν να είναι πολύ διαφορετικοί, και τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες

πρέπει να συμπεριφέρονται με έναν τρόπο που θέτει την οικογένεια και το σπίτι στο

κέντρο του συστήματος αξιών τους. Οι άντρες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη της

οικονομικής στήριξης της οικογένειας, ενώ οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για το σπίτι και

τα παιδιά. Οι γυναίκες πρέπει να είναι, ή να φαίνεται ότι είναι, κατώτερες από τους

άντρες: «Σε μια νομαδική κοινότητα, ο άντρας πάντα θεωρείται ότι είναι η κεφαλή της

οικογένειας και τα υπόλοιπα μέλη του ζητάν άδεια για να κάνουν πολλά πράγματα.»

Οι συνέπειες αυτών των ξεχωριστών ρόλων των δύο φύλων είναι ότι οι άντρες είναι

πιο ορατοί, γιατί κινούνται ανάμεσα στο σπίτι και στον έξω κόσμο, ενώ οι γυναίκες

συνήθως παραμένουν μέσα στο σπίτι και έχουν πολύ περιορισμένες δυνατότητες να

κοινωνικοποιηθούν με τους συνομηλίκους τους.

Γάμος Γενικά, οι γυναίκες νομάδες και Ρομά παντρεύονται μεταξύ των 16 και 19 ετών και

γίνονται μητέρες αμέσως μετά. Ο γάμος είναι σημαντικός για αυτές τις κοινότητες και

διέπεται από ένα πολύ αυστηρό σύστημα αξιών: «Η σεξουαλική επαφή πριν το γάμο,

η αντισύλληψη, η έκτρωση, η μοιχεία και το διαζύγιο συχνά αποδοκιμάζονται και ίσως

να είναι θέματα ταμπού για να συζητηθούν».

Οι γυναίκες Ρομά και νομάδες εμφανίζουν ένα πολύ υψηλότερο μέσο όρο γεννήσεων

από τον εθνικό μέσο όρο. Δεδομένου ότι οι γυναίκες έχουν πολύ λίγο ελεύθερο χρόνο

λόγω του ρόλου που έχουν μέσα στην οικογένεια, έχουν πολύ περιορισμένη

πρόσβαση στην εκπαίδευση ή στην εργασία και συνεπώς μικρότερη πρόσβαση και

στην πληροφόρηση σχετικά με τις υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες για αυτές.

Λόγω της αντίληψης που θέλει τις νεαρές γυναίκες να παντρεύονται και να κάνουν

παιδιά σε πολύ μικρή ηλικία, η εκπαίδευση για πολλά κορίτσια σταματά στα 13 ή στα

14 έτη. Οι παραδοσιακοί ρόλοι του άντρα στις νομαδικές κοινότητες και στις κοινότητες

Ρομά περιστρέφονται γύρω από τα οικονομικά, την αγορά γης και άλλα πρακτικά

ζητήματα.

188

Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι οι άντρες Ρομά κρατούν μια αμυντική στάση προς

τις εξωτερικές πιέσεις σχετικά με τον παραδοσιακό ανδρισμό τους, με συμπεριφορές

που μπορούν να γίνουν πιο βίαιες σε περιπτώσεις που αμφισβητείται ο ανδρισμός

τους.

Ενδοοικογενειακή βία και βία δια λόγους τιμής Δεν υπάρχουν αξιόπιστες στατιστικές σχετικά με την επικράτηση ενδοοικογενειακής

βίας στις νομαδικές και Ρομά κοινότητες. Παρόλα αυτά, μια μελέτη στο Wrexham το

2007 έδειξε ότι το 61% των παντρεμένων Αγγλίδων με καταγωγή Ρομά και το 81% των

Ιρλανδών νομάδων γυναικών, ανέφεραν ότι είχαν βιώσει άμεση ενδοοικογενειακή βία.

Ενώ πολλά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας διαπράττονται από τους συζύγους και

τους συντρόφους, και άλλα μέλη της οικογένειας μπορεί να γίνουν δράστες

ενδοοικογενειακής βίας.

Ανεπίσημες πηγές δείχνουν ότι η ενδοοικογενειακή βία συμβαίνει κυρίως όταν η

γυναίκα γίνεται πιο δραστήρια οικονομικά ή πολιτικά έξω από το σπίτι, καθιστώντας

πιο δύσκολη τη διατήρηση των παραδοσιακών αντρικών ρόλων και αμφισβητώντας

έτσι τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων.

Στις νομαδικές και Ρομά κοινότητες υπάρχει έντονη η αντίληψη ότι ο γάμος είναι εφ’

όρου ζωής. Σπάνια γίνεται αποδεκτό ένα διαζύγιο και οι γυναίκες που εγκαταλείπουν

τους συζύγους τους συχνά βιώνουν ατίμωση και προκατάληψη, ή εξαναγκάζονται να

εγκαταλείψουν εντελώς την κοινότητα: «Εάν μια γυναίκα αφήσει τον σύζυγό της, ίσως

χρειαστεί να αφήσει και όλη την κοινότητα, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να αφήσει

τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής της και να αντιμετωπίσει ολομόναχη την

προκατάληψη από τον εγκατεστημένο πληθυσμό».

Εμπόδια στην αναζήτηση βοήθειας Αν και η στενή φύση των νομαδικών και Ρομά κοινοτήτων είναι υποστηρικτική, μπορεί

να λειτουργήσει και ως εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας, εάν η γυναίκα δεν μπορεί

να έχει κατ’ ιδίαν επαφή με τις υπηρεσίες ή όταν ανησυχεί ότι ένα μέλος της κοινότητας

θα το πει στον δράστη.

Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που αφορούν την προσβασιμότητα, όπως είναι η

προβληματική πρόσβαση στα τηλέφωνα και η δυσκολία στην ανάγνωση της

αλληλογραφίας. Όλα αυτά καθιστούν δύσκολη για τις γυναίκες την επικοινωνία με τις

υπηρεσίες. Τα υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού και η συχνή μετακίνηση, συχνά έχουν

αντίκτυπο στην πληροφόρηση του θύματος σχετικά με τις υπηρεσίες που είναι

189

διαθέσιμες. Σε όλες τις νομαδικές ομάδες υπάρχουν πολιτισμικά και κοινωνικά ταμπού

σχετικά με την ανάμειξη της αστυνομίας σε περιστατικά βίας. Τα βιώματα ανισότητας

και ρατσισμού αποτρέπουν πολλές γυναίκες από το να έρθουν σε επαφή με τις

αρμόδιες υπηρεσίες. Ενώ οι γυναίκες νομάδες μιλούν περισσότερο για τα βιώματα

ενδοοικογενειακής βίας, εξακολουθούν να έχουν ταμπού σχετικά με την σεξουαλική

κακοποίηση, τον βιασμό και την παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Οι γυναίκες νομάδες

σπάνια έρχονται σε επαφή με κέντρα αντιμετώπισης βιασμών για να ζητήσουν

υποστήριξη ή πληροφόρηση. Τα εθνικά στατιστικά δείχνουν ότι ένα 20% των γυναικών

έχουν βιώσει σεξουαλική κακοποίηση ως ενήλικες. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι

ανησυχητικό πως οι γυναίκες νομάδες που είχαν παρόμοια βιώματα, δεν αναζητούν

συναισθηματική, σωματική ή νομική υποστήριξη.

Εξαναγκαστικός γάμος

Υπάρχει ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα σε έναν προσυμφωνημένο και έναν εξαναγκαστικό γάμο. Ένας προσυμφωνημένος γάμος γίνεται ελεύθερα και από τα

δύο μέρη, αν και οι οικογένειές τους έχουν συνήθως των κυρίαρχο ρόλο στην επιλογή

του συντρόφου. Όταν εφαρμόζεται οποιαδήποτε μορφή απειλής, τότε ο γάμος γίνεται

εξαναγκαστικός.

Ένας εξαναγκαστικός γάμος (ΕΓ) είναι ένας γάμος που διενεργείται χωρίς την έγκυρη

συγκατάθεση του ενός ή και των δύο μερών και στον οποίο βασικό παράγοντα

αποτελούν οι απειλές. Στην Αγγλία και την Ουαλία, ο ΕΓ αποτελεί πλέον ξεχωριστό

αδίκημα σύμφωνα με το κεφάλαιο 121 του Νόμου για την Αντικοινωνική Συμπεριφορά,

το Έγκλημα και την Αστυνόμευση του 2014, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 16 Ιουνίου

2014. Πριν από την εισαγωγή αυτού του καινούργιου αδικήματος, οι εισαγγελείς

αντιμετώπιζαν τις υποθέσεις ΕΓ σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθεσίες, όπως και για

την παράνομη κατακράτηση, για την απαγωγή και για τα αδικήματα βίας, όπου αυτή

αποτελεί το χαρακτηριστικό της απειλής.

Η Εντολή Προστασίας Εξαναγκαστικού Γάμου (FMPO) είναι μια αστική λύση που

θεσμοθετήθηκε σύμφωνα με το Νόμο (Αστικής Προστασίας) για τον Εξαναγκαστικό

Γάμο, του 2007. Παρέχει στο θύμα προστασία από όλες τις πολιτικές ή θρησκευτικές

τελετές, απαγορεύοντας στους ερωτώμενους, ή ενθαρρύνοντας ή συμφωνώντας με

οποιοδήποτε άτομο, να συμμετέχουν σε συμφωνίες σχετικές με τον αρραβώνα ή τον

γάμο. Μια FMPO μπορεί να περιλαμβάνει απαγορεύσεις, περιορισμούς ή απαιτήσεις

190

και άλλα, τα οποία θεωρεί το δικαστήριο κατάλληλα για την επίτευξη των σκοπών της

εντολής. Η εφαρμογή μιας FMPO μπορεί να γίνει από ένα θύμα, από ένα άτομο που

έχει πάρει την έγκριση από το δικαστήριο για να υποβάλει αίτηση για μια εντολή εκ

μέρους του θύματος, από ένα σχετικό τρίτο μέρος, ή από το δικαστήριο με δική του

βούληση.

Η παραβίαση μιας FMPO είναι σήμερα ποινικό αδίκημα σύμφωνα με το κεφάλαιο 121

του Νόμου για την Αντικοινωνική Συμπεριφορά, το Έγκλημα και την Αστυνόμευση του

2014, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 16 Ιουνίου 2014.

Στις Κατευθυντήριες Γραμμές Διϋπηρεσιακής Πρακτικής: Αντιμετώπιση περιστατικών

Εξαναγκαστικού Γάμου, έχουν αναγνωριστεί πολλά κίνητρα για τον εξαναγκασμό ενός

ατόμου να παντρευτεί. Αυτά συμπεριλαμβάνουν:

1. Τον έλεγχο μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, για παράδειγμα, τη χρήση

αλκοόλ και ναρκωτικών, το μακιγιάζ ή γενικά μιας συμπεριφοράς που θεωρείται

«δυτικοποιημένη».

2. Την πρόληψη «ακατάλληλων» σχέσεων, πχ. έξω από την εθνική/πολιτισμική/

θρησκευτική ομάδα ή κοινωνική τάξη

3. Την προστασία της «οικογενειακής τιμής» ή αλλιώς «ιζάτ»

4. Την ανταπόκριση στις πιέσεις της οικογένειας ή των συνομηλίκων

5. Την ενδυνάμωση των οικογενειακών δεσμών

6. Την επίτευξη οικονομικού κέρδους

7. Την διασφάλιση ότι η γη, η ιδιοκτησία και ο πλούτος θα παραμείνουν στην

οικογένεια

8. Την προστασία των υποτιθέμενων πολιτισμικών ιδανικών

9. Τη σεξουαλικότητα

10. Την παροχή ενός φροντιστή για ένα μέλος της οικογένειας με αναπηρία

Προειδοποιητικά σημάδια και Παράγοντες επιδείνωσης του κινδύνου

Αναγνώριση των προειδοποιητικών σημαδιών Οι επαγγελματίες θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση για τα προειδοποιητικά

σημάδια και να αναρωτιούνται εάν ο εξαναγκαστικός γάμος αποτελεί πιθανή απειλή.

Οι νεαροί άνθρωποι που βρίσκονται σε κίνδυνο μπορεί να εμφανίσουν ένα ή δύο

σημάδια. Δεδομένου ότι το προειδοποιητικό σημάδι κάθε ατόμου ξεχωριστά μπορεί να

191

μην υποδηλώνει απαραίτητα και έναν κίνδυνο εξαναγκαστικού γάμου, είναι σημαντικό

να χρησιμοποιεί κανείς επαγγελματική κρίση και να ζητά βοήθεια από έναν

εκπαιδευμένο επαγγελματία και/ή ειδική υπηρεσία, για περιστατικά που πιστεύει ότι ο

εξαναγκαστικός γάμος αποτελεί κίνδυνο. Τα προειδοποιητικά σημάδια

περιλαμβάνουν:

• Ιστορικό εξαναγκαστικών γάμων στην οικογένεια.

• Απαγόρευση στο άτομο να βγει από το σπίτι.

• Προσπάθειες του ατόμου να φύγει από το σπίτι.

• Συνεχής παρακολούθηση από την οικογένεια.

• Αίτημα για παρατεταμένη άδεια απουσίας από το σχολείο και/ή μη επιστροφή

από τη χώρα καταγωγής μετά τις διακοπές.

• Παρακολούθηση από τα αδέρφια ή άλλα μέλη της οικογένειας που είναι στο

ίδιο σχολείο.

• Φόβος για τις επικείμενες σχολικές διακοπές.

• Απομάκρυνση από το σχολείο ή απαγόρευση στο άτομο να συνεχίσει στην

ανώτερη εκπαίδευση. Μη συμμετοχή στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

• Όλο και πιο συχνή απουσία από το σχολείο για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

• Υπερ - επαγρύπνηση από το νεαρό άτομο.

• Απόπειρα αυτοκτονίας ή αυτοκτονικές τάσεις.

Παράγοντες επιδείνωσης του κινδύνου Ορισμένες συμπεριφορές που είναι κοινωνικά αποδεκτές σε ορισμένους

πολιτισμούς μπορεί να θεωρούνται ακατάλληλες ή προσβλητικές για την «τιμή της

οικογένειας» σε άλλους πολιτισμούς. Αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να

επιδεινώσουν τον κίνδυνο εξαναγκαστικού γάμου για τα νεαρά άτομα.

• Εγκυμοσύνη

• Απώλεια παρθενίας

• Κάπνισμα ή δημόσια κατανάλωση αλκοόλ

• Κακή απόδοση ή απουσία από το σχολείο

• Επίκεντρο σχολίων και κουτσομπολιού για την οικογένεια και την κοινότητα

• Ύπαρξη συντρόφου

• Μακιγιάζ ή ρούχα που θεωρούνται ακατάλληλα

• Σχέση με άτομο που δεν ανήκει στην κοινότητα ή με την ίδια θρησκεία

• Συνομιλία με άγνωστο

• Στενή επαφή με κάποιον σε δημόσιο χώρο

• Αποκάλυψη βιασμού ή σεξουαλικής κακοποίησης

192

• Σεξουαλικός προσανατολισμός (λεσβία/ομοφυλόφιλος/αμφιφυλόφιλος ή

διεμφυλικός) ή συμπεριφορά που να δείχνει ότι το άτομο δεν είναι

ετεροφυλόφιλο.

Η Μονάδα Εξαναγκαστικού Γάμου (FMU) είναι μια κοινή μονάδα του Υπουργείου

Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας και του Υπουργείου Εσωτερικών. Αυτή η μονάδα

λειτουργεί σε συνεργασία με κοινοτικούς και εθελοντικούς οργανισμούς για την

αντιμετώπιση του εξαναγκαστικού γάμου. Η FMU έχει μια ανοιχτή γραμμή βοήθειας

που παρέχει εμπιστευτικές συμβουλές και στήριξη στα θύματα, και στους ειδικούς που

αντιμετωπίζουν υποθέσεις εξαναγκαστικού γάμου.

H FMU δέχεται ερωτήσεις, σε οποιοδήποτε στάδιο της υπόθεσης, από ειδικούς της

πρώτης γραμμής που διαχειρίζονται υποθέσεις εξαναγκαστικού γάμου. Μπορεί να

προσφέρει πληροφορίες και συμβουλές για τα διαθέσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση

των εξαναγκαστικών γάμων, συμπεριλαμβανομένων: των νομικών μέσων, της

βοήθειας από το εξωτερικό και του τρόπου προσέγγισης των θυμάτων.

Ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων Ο Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων (ΑΓΓΟ) είναι ένας συνολικός όρος

για μια σειρά διαδικασιών που συμπεριλαμβάνουν την μερική ή ολική αφαίρεση των

εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων για μη ιατρικούς σκοπούς. Μερικές φορές

αναφέρεται ως γυναικεία περιτομή ή αποκοπή των γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Οι ονομασίες Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων ή Αποκοπή

Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων χρησιμοποιούνται ευρέως σε επίπεδο κοινότητας,

ωστόσο δεν γίνονται πάντα κατανοητές από τα άτομα σε κοινότητες που τα

εφαρμόζουν, κυρίως επειδή είναι αγγλικοί όροι. Άλλοι όροι για τον ΑΓΓΟ είναι ο

σομαλικός όρος 'Gudnin' και ο σουδανικός όρος 'Tahur'.

Ο ΑΓΓΟ αποτελεί στο Ηνωμένο Βασίλειο ποινικό αδίκημα από το 1985. Το 2003 έγινε

ποινικό αδίκημα και για τους υπηκόους και για του μόνιμους κατοίκους του Ηνωμένου

Βασιλείου, που πήγαιναν τα παιδιά τους στο εξωτερικό για να τους κάνουν

ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων. Ένα άτομο κρίνεται ένοχο για το

αδίκημα του ΑΓΓΟ εάν αποκόψει, αγκτηριάσει ή αλλιώς ακρωτηριάσει ολόκληρα ή ένα

κομμάτι των μικρών ή μεγάλων χειλιών του αιδοίου ή την κλειτορίδα ενός κοριτσιού. Η

«αγκτηριασμός» και ο «ακρωτηριασμός» αναφέρεται στην «αφαίρεση» (κόψιμο) της

193

κλειτορίδας και ολικής ή μερικής αφαίρεσης των μικρών χειλιών και συρραφή των

μεγάλων χειλιών του αιδοίου.

Ένα άτομο που κρίνεται ένοχο σύμφωνα με το νόμο αυτό:

- Καταδικάζεται εφόσον παραπεμφθεί σε δίκη, με ποινή φυλάκισης για διάστημα

που δεν ξεπερνά τα 14 χρόνια ή με πρόστιμο (ή και με τα δύο)

- Καταδικάζεται με συνοπτική διαδικασία, με ποινή φυλάκισης για διάστημα που

δεν ξεπερνάει τους έξι μήνες ή με ένα πρόστιμο που δεν ξεπερνάει το νόμιμο

ανώτατο όριο (ή και με τα δύο).

Πολλά ενήλικα θύματα ΑΓΓΟ απαιτούν τον από - αγκτηριασμό από επαγγελματίες

υγείας με σκοπό να γεννήσουν. Μερικές φορές ο επαναγκτηριασμός συμβαίνει σε μια

γυναίκα σε κάποιο διάστημα ανάμεσα σε δύο γέννες. Ο επανάγκτηριασμός είναι η εκ

νέου συρραφή σε μια γυναίκα. Ο ΑΓΓΟ σε κορίτσια θεωρείται ως κακοποίηση

ανηλίκου.

Κάθε χρόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, κινδυνεύουν από αυτό κατά μέσο όρο 20 με 24

χιλιάδες κορίτσια. Ο μέσος όρος ηλικίας που συμβαίνει ο ΑΓΓΟ είναι τα 4 -14 χρόνια,

μπορεί όμως να συμβεί και πριν και μετά από αυτή την ηλικία.

Επικίνδυνοι παράγοντες για ΑΓΓΟ – Πριν πραγματοποιηθεί

• Το κορίτσι ζητάει άδεια για να φύγει για ένα ταξίδι στο εξωτερικό ή αναφέρει ότι

θα πάει διακοπές για μεγάλο διάστημα.

• Το παιδί είναι ενθουσιασμένο για μια γιορτή και για τα δώρα που θα λάβει, ενώ

δεν είναι τα γενέθλια του (επίσκεψη ενός μεγαλύτερου από το εξωτερικό)

• Ένα κορίτσι μιλάει για μια διαδικασία, αναφέροντας σε μια φίλη του ότι μετά θα

μπορεί να παίζει με τα άλλα παιδιά ή ότι θα γίνει γυναίκα σύντομα

• Η οικογένεια έχει ιστορικό στην εφαρμογή πρακτικών ΑΓΓΟ;

• Τα κορίτσια μπορεί να κινδυνεύουν εάν οι μητέρες ή οι θείες τους έχουν υποστεί

αυτή τη διαδικασία

• Οι γονείς γνωρίζουν ότι υπάρχει νόμος ενάντια σε αυτή την πρακτική, και ότι

μπορούν να πάνε στην φυλακή ή να χάσουν τα παιδιά τους

• Και τα άλλα κορίτσια που βρίσκονται στην άμεση ή διευρυμένη οικογένεια

μπορεί να κινδυνεύουν.

194

Επικίνδυνοι παράγοντες για ΑΓΓΟ– αφού πραγματοποιηθεί

• Παρατεταμένη απουσία από το σχολείο

• Σημαντική αλλαγή στην συμπεριφορά (μετά τις διακοπές)

• Δυσκολία στο να καθίσει, να περπατήσει ακόμα και να σταθεί

• Άρνηση να συμμετάσχει στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής (ΦΑ)

• Παραμονή στην τουαλέτα για μεγαλύτερο διάστημα από το συνηθισμένο

(καθώς η κύστη αδειάζει πιο αργά εξαιτίας του προβλήματος στη ροή)

• Απουσία για μεγάλα διαστήματα από τα μαθήματα

• Ανεξήγητα προβλήματα υγείας

• Έντονος πόνος

• Μολύνσεις/λοιμώξεις του ουροποιητικού (τέτανος/HIV/Ηπατίτιδα)

• Αιμορραγία

• Ψυχολογικά/συναισθηματικά προβλήματα συμπεριλαμβανομένων

αναδρομών στο παρελθόν

• Δυσκολίες κατά την περίοδο της έμμηνου ρύσης

• Το να μην θέλει το κορίτσι να κάνει ιατρικές εξετάσεις/να ντρέπεται ή να

φοβάται

• Και τα άλλα κορίτσια που βρίσκονται στην άμεση ή διευρυμένη οικογένεια

μπορεί να κινδυνεύουν.

Ερωτηματολόγιο σχετικά με τα Εγκλήματα Τιμής Ο εξαναγκαστικός γάμος και η βία δια λόγους τιμής είναι μορφές κακοποίησης που

βασίζονται στο φύλο, και τις οποίες όλοι έχουμε το καθήκον να πολεμήσουμε. Είναι απαραίτητο όλοι οι ειδικοί που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή να μπορούν να

αναγνωρίσουν τι θα μπορούσε να πυροδοτήσει την βία που βασίζεται στην τιμή και να

αναγνωρίσουν ποιος κινδυνεύει από τη βία δια λόγους τιμής και από τον

εξαναγκαστικό γάμο. Ιδιαίτερα, εάν γνωρίζεις πως να λάβεις άμεσα μέτρα, θα

μπορούσες να σώσεις τη ζωή κάποιου.

Γνωρίζεις πως να προστατέψεις κάποιον που βρίσκεται σε κίνδυνο;

1. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, γιατί υπάρχει η βία που βασίζεται στην τιμή;

Για να επιβάλλει μια θετική συμπεριφορά στις γυναίκες και στα κορίτσια

Για να επιβάλλει μια θετική συμπεριφορά στις γυναίκες και στα κορίτσια

195

Κυρίως για να ελέγξει ή να τιμωρήσει τις γυναίκες, τα κορίτσια και τους άντρες

για τη συμπεριφορά τους

Για να μπορούν οι οικογένειες να νιώθουν υπερηφάνεια για τις κόρες τους

2. Εάν ανησυχείς ότι κάποιος που γνωρίζεις κινδυνεύει να πέσει θύμα ενός

εξαναγκαστικού γάμου, τι μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις;

Να εκφράσεις τις ανησυχίες σου σε έναν θρησκευτικό ηγέτη ή σε έναν ηγέτη

της κοινότητας

Να συζητήσεις αυτές τις ανησυχίες σου με ένα γιατρό

Να μιλήσεις με την οικογένειά του

Να έρθεις σε επαφή με εξειδικευμένες αστυνομικές και κοινωνικές υπηρεσίες

3. Η έννοια της «τιμής» δεν είναι ποτέ η ίδια για τις διαφορετικές κοινότητες

ανθρώπων. Ποιος από τους παρακάτω παράγοντες επηρεάζει αυτή την

αλλαγή του νοήματος του όρου «τιμή»;

Η τοποθεσία

Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση

Ο πολιτισμός

Όλα τα παραπάνω

4. Σε περιπτώσεις που τα θύματα είναι άντρες, ποιος από τους παρακάτω

αποτελεί παράγοντα κινδύνου για εξαναγκαστικό γάμο;

Το να έχει διαπράξει έγκλημα

Το να είναι ομοφυλόφιλος

Το να έχει χάσει την εργασία του

Το να είναι παχύσαρκος

5. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Παγκόσμιας Υγείας, πόσες γυναίκες παγκοσμίως

έχουν αναφέρει ότι έχουν βιώσει κάποια μορφή βίας κατά τη διάρκεια της ζωής

τους;

Μια στις πέντε γυναίκες

Όλες οι γυναίκες

Μια στις τέσσερις γυναίκες

Μια στις τρεις γυναίκες

6. Τι είναι ο προσυμφωνημένος γάμος;

196

Ένας γάμος στον οποίο η οικογένεια αναλαμβάνει να βρει έναν/μια σύντροφο

για τον γιό ή την κόρη. Οι γονείς υπολογίζουν κατά αυτή την επιλογή και

πράγματα όπως την οικογενειακή φήμη, τον πλούτο, τις προοπτικές καριέρας,

την εμφάνιση, τις αξίες, τη θρησκεία και το ιατρικό ιστορικό.

Ένας γάμος όπου και τα δύο μέρη είναι ελεύθερα να επιλέξουν εάν θέλουν να

προχωρήσουν στο γάμο ή όχι

Ένας γάμος που γίνεται με τη συγκατάθεση και των δύο μερών

Όλα τα παραπάνω

7. Τι είναι ο εξαναγκαστικός γάμος;

Ένας γάμος στον οποίο ο ένας ή και οι δύο σύζυγοι δεν συναινούν. Αυτό

μπορεί να συμβαίνει, επειδή είναι πολύ μικροί, επειδή δεν θέλουν, ή επειδή

έχουν μια μαθησιακή ή σωματική αναπηρία.

Ένας γάμος που συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων την πίεση, η οποία

χρησιμοποιείται για να αναγκάσει ένα ή και τα δύο μέρη να παντρευτούν. Η

πίεση μπορεί να είναι σωματική, ψυχολογική, οικονομική, σεξουαλική ή

συναισθηματική.

Όλα τα παραπάνω

Ο εξαναγκαστικός γάμος μπορεί να συμβεί για διάφορους λόγους, έτσι η παρακάτω

λίστα δεν είναι πλήρης. Παρόλα αυτά, μερικοί λόγοι που γίνεται ένας εξαναγκαστικός

γάμος είναι:

• Για να εξασφαλιστεί η φροντίδα ενός παιδιού που έχει μια μαθησιακή ή

σωματική αναπηρία.

• Για να προστατευτεί η «οικογενειακή τιμή».

• Για να διατηρηθεί η γη, η ιδιοκτησία και ο πλούτος στην οικογένεια.

• Για να ανταποκριθεί η οικογένεια στις κοινωνικές πιέσεις. Οι γείτονες και οι

μεγαλύτεροι συγγενείς συχνά πιέζουν τους γονείς να αναγκάσουν τα παιδιά

τους να παντρευτούν.

• Για να μειωθεί το επίπεδο της φτώχειας ή να πληρωθεί ένα χρέος.

197

8. Ένας αδερφός που σκοτώνει την αδερφή του στο όνομα της «τιμής» μπορεί

να συγχωρεθεί και να γλιτώσει την τιμωρία;

Σωστό

Λάθος

9. Σε ποια χώρα υπάρχουν περισσότερα από εκατό δικαστήρια που

διαχειρίζονται υποθέσεις εγκλημάτων βίας κατά των γυναικών;

Ισπανία

Ιταλία

Ηνωμένο Βασίλειο

Ελλάδα

Βουλγαρία

10. Τα ΕΤ και τα περιστατικά έμφυλης βίας δεν εμφανίζονται σε σχέσεις ΛΟΑΤΚΙ;

Σωστό

Λάθος

Απαντήσεις

1. Κυρίως για να ελέγξει ή να τιμωρήσει τις γυναίκες, τα κορίτσια και τους άντρες

για τη συμπεριφορά τους

2. Να έρθει σε επαφή με εξειδικευμένες αστυνομικές και κοινωνικές υπηρεσίες

3. Όλα τα παραπάνω

4. Το να είναι ομοφυλόφιλος

5. Μια στις τέσσερις γυναίκες

6. Όλα τα παραπάνω

7. Όλα τα παραπάνω

8. Σωστό

9. Ισπανία

10. Λάθος