Kyajlab'Il Qchman
-
Upload
feliciano-perez -
Category
Documents
-
view
218 -
download
0
Transcript of Kyajlab'Il Qchman
![Page 1: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/1.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 1/7
Balancing NewTechnology
NEXT ISSUE:
Ajo u’j lu’ konil tu’n tok tipumal kyaq-
il ttxolil ajlab’il in ajb’en kyoj qkojb’il jatu-
mel nim ojtzqib’il ma kyij kyq’o’n qchman.
A ximjo tu’n tok tipumal te tnejil ajo tumel
in ajb’en kyxol qxjalil, tkab’ tu’n tz’aqtzet
tze’nxix tu’n t-xi toj tumel jikyb’ab’il qyol.
Tu’n qtz’ib’in ti’j ajlalb’il Mam, nchi okin ox
techil: kow ( = ), t’ak ( 1 ) ex sqit mo sky’irin ( 5 ).
Ajo kow atza tzaja ti’j jun q’oq’ o kub’ q’ayj ex
o pon b’aj tchwinqilal, o chi el tẍchilil tu’n tkux
awet juntl maj. Nim t-xilen ajo kow, lu’ junjun
t-xilen lu’:
Ok tok awet kjo’n, npon b’aj tchwinqilal ajtjaw jal in ok te ixi’n, junjun twitz ixi’n jun
mankb’il chwinqilal, atza npon b’aj tchwinqilal
kjo’n, me axjo ijaj lu’ xikyb’il te juntl chwinq-
ilal, ikytzan ok tkux twitz ixi’n toj qtxu tx’otx’,
b’e’x nxi xkye juntl anq’inb’il. Ikyx nb’aj tu’n
kyaqil ijaj, b’ajsab’il ex xikyb’il chwinqilal.
Ajo kow nim maj nkub’ techil tuk’il jun ijaj,
tuk’il jun b’ech, tuk’il jun xliky’, jun wi’b’aj,
tuk’il twtiz qman q’ij mo juntl tixti’ nq’uman
b’ajsab’il ex xikyb’il juntl ak’a’j chwinqilal.
Ajo jun nkub’ yek’it tuk’il jun tal t’ak ( ). Nkub’ yek’
tal ab’j, tuk’il jun witzb’aj, tuk’il jun twitz awal mo
nq’uman qa at jun ti’. Toj ajlab’il nkub’ yek’il tuk’il jun t
Ajo tal sqit mo sky’irin in ajb’en tu’n tyek’it jwe’ tajlal.
ti’j jun q’ob’aj at jwe’ tal, tu’ntlaj lu’, ma tz’ok echit tuk’il
Ajo tumel kyajlab’il qxjalil nim t-xilen. Atza e’la tumel ti’j t
ti’j junjun twi’ tq’ob’ xjal at jwe’ twi’ tq’ob’ tu’n kab’ laj twi’
ikyx at jwe’ twi’ qqan ti’j jujun qanb’aj tu’n kab’ laj, winqin
ilx. Tu’njo lu’, ajo tumel qajlab’il toj tb’i te WINAQ, ax
CHIKY’B’AB’IL
TNEJIL TECHIL:
I YA J:
TKAB’IN TECHIL:
TOXIL TECHIL:
TUMEL AJLAB’IL MAM
1 1 jun
2 2 kab’
3 3 ox
4 4 kyaj
5 5 jwe’
6 6 qaq
7 7 wuq
8 8 wajxaq
9 9 b’elaj
10 0 laj
11 ! junlaj
12 “ kab’laj
13 # oxlaj
1
14 $
15 %
16 &
17 /
18 (
19 )
20 =
1
![Page 2: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/2.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 2/7
Junk’al jun Junk’al junlajJunk’al kab’ Junk’al kab’lajJunk’al ox Junk’al oxlajJunk’al kyaj Junk’al kyajlajJunk’al jwe’ Junk’al jwe’lajJunk’al qaq Junk’al qaqlajJunk’al wuq Junk’al wuqlaj
Junk’al wajxaq Junk’al wajxaqlajJunk’al b’elaj Junk’al b’elajlajJunk’al laj Kab’k’al
Tu’n tq’umet 40, kab’k’al ; 60,oxk’al; 80, kyajk’al, 100, jwe’k’al,120, qaqk’al; 140; wuqk’al, 160,wajxaqk’al , 180, b’elk’al ; 200,
lajk’al; … npon ti’j 380, b’elajlajk’al.
Junk’al jun Junk’al junlajJunk’al kab’ Junk’al kab’lajJunk’al ox Junk’al oxlajJunk’al kyaj Junk’al kyajlaj
Junk’al jwe’ Junk’al jwe’lajJunk’al qaq Junk’al qaqlajJunk’al wuq Junk’al wuqlajJunk’al wajxaq Junk’al wajxaqlajJunk’al b’elaj Junk’al b’elajlaj
Junk’al laj Kab’k’al
Qa in oxk chmet tajlal toj junjun winaq, ikytza’nlu’:
TTXOLIL AJLAB’IL KYU’N QXJALIL MO QWINAQIL:
TNEJIL TUMEL: WINAQIN
Aj qpon ti’j winqin (20), nxi lajet iky t za’n lu’: Winqin jun Winqin junlajWinqin kab’ Winqin kab’lajWinqin ox Winqin oxlajWinqin kyaj Winqin kyajlajWinqin jwe’ Winqin jwe’lajWinqin qaq Winqin qaqlajWinqin wuq Winqin wuqlajWinqin wajxaq Winqin wajxaqlajWinqin b’elaj Winqin b’elajlajWinqin laj kab’winaq
Jun tumel ma tz’el ti’j tajlal twi’ tq’ab’ ex tqan xu’j/qya ex te jun ichan/xinaq. Nxi qe ti’j jun ex npon b’aj ti’jkab’winaq. O’kx npon b’aj ti’j kab’winaq tu’ntlaj nyek’in ti’j t-xilen jun muj xjal: xu’j ex xinaq.
Jun toj kab’winaq Junlaj toj kab’winaqKab’ toj kab’winaq Kab’laj toj kab’winaqOx toj kab’winaq Oxlaj toj kab’winaqKyaj toj kab’winaq Kyajlaj toj kab’winaqJwe’ toj kab’winaq Jwe’laj toj kab’winaqQaq toj kab’winaq Qaqlaj toj kab’winaqWuq toj kab’winaq Wuqlaj toj kab’winaqWajxaq toj kab’winaq Wajxaqlaj toj kab’winaq
B’elaj toj kab’winaq B’elajlaj toj kab’winaqLaj toj kab’winaq kab’winaq
TKAB’IN TUMEL: K’ALIN
Jun tumel tu’n tajlet kyaqil ti’chaq at twitz tx’otx’ ex nimxix npona. Tzajqe ti’j tajlal twitz q’in in okin toj chemaj, ikytzan aj kychmon xjal jun xb’alin, nkub’ ajlet lajtwitz q’in toj nayaj ex laj toj b’anq’aj tu’n tchmet junk’al (20), junx t-xilen iky tza’n jun winaq.
Qa in ok nojset junjun k’al,ikytza’n lu’:
TTXOLIL TU’N TNUK’ET AJLAB’I
Tnejil Ttxolil: Ajlab’il kyja’ (xi) njaw:
2 2 3
![Page 3: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/3.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 3/7
Tnejil TjunlajinTkab’in Tkab’lajinToxin ToxlajinTkyajin TkyajlajinTjwe’yin Tjwe’lajinTqaqin TqaqlajinTwuqin TwuqlajinTwajxaqin TwajxaqlajinTb’elajin Tb’elajlajinTlajin Tjunk’alin, tqwinqin
Ajo ajlab’il kyu’n qxjalil, nimx ttxo-lil tu’n tb’et ex tu’n kyajlet nim ajlab’il.Ikytzan qa toj junjun nxi qeya, nxi ajlet
junjunku: junk’al jun, junk’al kab’, junk’alox, junk’al kyaj, junk’al, jwe’ ex txqantl.
Qa tu’n qajlan k’lojin tten, nimx ttxolil njyettu’n tlajet nim tajlal, ikytzan qa toj tjunjunalin,tu’n t-xi qq’uma’n 80, nxi qq’uma’n kyajk’al,me qa qaj tu’n tlipan toj k’lojin, kxel q’umetmutx’, jun tajlal nq’uman qa at kyajk’al toj.
Toj juntl yol, ajo ajlab’il qxolqwinaqilqib’, nimx t-xilen, ntzaj qe ti’j junt-xikyb’il ex nch’iy, iky tza’n yek’b’il at:
TXOLIL EX TAJLAL:
Nuk’ul tajlal: nq’uman alkye tten jun xjalmo jun tixti’ toj jun nuk’b’il.
Tkab’in t txolil:
Ajlab’il in okx chmet . Okqpon ti’j junk’al, b’e’x nnoj
jun tnej ajlab’il , tu’n t-xilajet ajlab’il, ktzajil tzyet
juntl tnej te junk’al ex kokixnojset junjun tal k’al, iky
tza’n yek’b’il at okni: kab’ti’j tkab’in k’al, in ok tb’ite kab’ toj kab’k’al.
CHITPUB’ENE TIB’ AJLAB’IL
Txolil ajlab’il: nq’uman kyaqil tajlal.
Jun, kab’, ox, kyaj, jwe’, qaq, wuq, wajxaq, b’elaj, laj, junlaj, kab’laj, oxlaj, kyajlaj, jwe’laj, qaqlaj,wuqlaj, wajxaqlaj, b’elajlaj, junk’al.
Tjunk’alin tnejil Tjunk’alinTjunk’alin tkab’in Tjunk’alinTjunk’alin toxin Tjunk’alinTjunk’alin tkyajin Tjunk’alinTjunk’alin tjwe’yin Tjunk’alinTjunk’alin tqaqin Tjunk’alin Tjunk’alin twuqin Tjunk’alinTjunk’alin twajxaqin Tjunk’alinTjunk’alin tb’elajin Tjunk’alinTjunk’alin tlajin Tkab’k’ali
MALB’IL TALIL:
mal libratalmal onzakab’mal kilo
jun iqin quintal junk’al iqin tonelada
almut almudakalmut arroba
EC H B’IL :xk’achub’ cuartaxky’aqi pulgadaqanb’aj un piet-xol qanb’aj un paso
jaj una brazaky’jaj ech una cuerd
ojlab ’ un kilómmilímetro mitz’centímetro yaqmilmetro tal ech
4 4 5
![Page 4: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/4.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 4/7
MALB’IL TTEN:
tolin cilindroswej cuadradose’w circunferencia
juch’ puntiagudooxtzi / oxplaj triángulokyajlotz cuadrado
jwe’lotz pentágonoqaqtzi exágonooxpal sexágonokyajpal octágono
jwe’pal nonágono.
MALB’IL A’ :
lemet botellamalmet litrouk’b’il vasoch’at jarritoxar jarrapump galón
PIXB’IL TI’CHAQ:JUNSIL: Unir KAB’SIL: Dividir en dos partesOXSIL: Dividir en tres partes KYAJSIL: Dividir en cuatro partesJWE’SIL: Dividir en cinco partes
QAQSIL: Dividir en seis partesWUQSIL: Dividir en siete partesWAQXAQSIL: Dividir en ocho partesB’ELAJSIL: Dividir en nueve partesLAJSIL: Dividir en diez partesJUNK’ALSIL: Dividir en once partesKAB’K’ALSIL: Dividir en doce partesOXK’ALSIL: Dividir en trece partesKYAJK’ALSIL: Dividir en catorce partes
JWE’K’ALSIL: Dividir en quince partes ......JUNQ’OSIL: Dividir en 400 partes iguales.
PIXILB’IL TAJLAL :
Jun niky’sin, un medio,
Jun niky’aj, una mitad.Jun oxsin, un tercioKyaj kyajsin, cuatro cuartos
Ox jwe’sin, tres quintosQaq wajxaqsin, seis octavos.
6 6 7
![Page 5: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/5.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 5/7
MAJB’IL / FRECUENCIA:
jun maj mo jun el
kab’ maj mo kab’ el
ox maj
kyaj maj
jwe’ maj
qa maj
CHQ’ALB’IL / PERIOCIDAD :
nchi’jtl / cada día
kab’jchaq / a cada dos días
oxjchaq / a cada tres días
kyajijchaq / a cada cuatro días
jwe’jchaq / a cada cinco días
WITZ B’IL:
OXWEJ, TRÍGONO,
KYAWEJ,
JOWEJ,
QAWEJ,
WUWEJ,
WAJXAWEJ,B’ELAWEJ,
LAWEJ, DECAEDRO
SIPB’AB’IL / DISTRIBUTIVOS :
junjunchaqkab’kab’chaq
oxoxchaq
kyajkyajchaq
jwe’chaq
qaqchaq
wuqchaq
wajxaqchaq
b’elajchaqlajchaq
junk’alchaq
junmutx’chaq
junq’ochaq
junch’uychaq
junq’inb’il chaq
junlawchaq
8 8 9
![Page 6: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/6.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 6/7
AJLAB’IL EX AMB’IL:
ja’lo, hoynchi’j, mañanakab’ij, dentro de dos días.oxjkyajij
jwe’jqaqiqub’j
B’AJLEN :
ewi
kab’ijeoxijekyajije
jwe’jijeqaqijewuqub’ijewaqxaqijeb’elajijelajije
JUNJUN TUMEL MALB’IL QXOLX :
laq platopiẍ pedazosil pedacito frino de fruta o verduraxk’achub’ una cuarta
jaj brazadayub’ puñitochel manojo (en un brazo)buyuj montoncito (de abono, tierra u otro)
jot porción de masa para una tortillalot’ porción de lodotx’anaj pedazo o porción de carnepotzoj medida de frijol, miches y otro en un pañuelob’ochoj racimo de floreslatz’ resmak’alaj una carga de leña de veinte unidadestxab ’ un puñito (de sal, azucar y otro) con los dedostal pak’ una cucharaditapak’ un cucharón (de caldo, sopa, arroz u otro)q’ob’ una mano, medida de cinco unidades
jun iqatz un quintal
0 10 11
![Page 7: Kyajlab'Il Qchman](https://reader031.fdocumenti.com/reader031/viewer/2022021216/577c7bfb1a28abe05498cdb8/html5/thumbnails/7.jpg)
8/16/2019 Kyajlab'Il Qchman
http://slidepdf.com/reader/full/kyajlabil-qchman 7/7
JUNJUN TUMEL MALB’IL QXOLX :
palaj un trozo o unidad de madera, leña u otro.k’loj grupoch’uq conjuntotnej unidad, sección
tz’it pizca de sal u otro (unos granitos)um tragónb’iliq’ un sorbo (pastilla gel)
jokin un azadonazotxat una gotaxjak’ una mordida (a frutas)xtan un bulto
kyitxij una medida de zacatetxayaj una media de doblador, algodón, paja
tqiky’ capítulototx’ numeral, artículo. pok’oj rollo (varias unidades agrupadas en sí).
2 0 12 13