De vergoedingsregeling van verzekeringstussenpersonen · Nadien volgt een bespreking van de...
156
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2016-2017 De vergoedingsregeling van verzekeringstussenpersonen Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door Timothy Van Wynendaele (studentennr. 01002976) Promotor: Kristiaan Bernauw Commissaris: Jean Rogge
Transcript of De vergoedingsregeling van verzekeringstussenpersonen · Nadien volgt een bespreking van de...
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2016-2017
De vergoedingsregeling van
verzekeringstussenpersonen
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’
Ingediend door
Timothy Van Wynendaele
(studentennr. 01002976)
Promotor: Kristiaan Bernauw
Commissaris: Jean Rogge
“ Cambiare tutto perché
Niente cambi “
“ Il Gattopardo “ van Giuseppe Tomasi di Lampedusa
Woord vooraf
Het behalen van een diploma Master of Laws gaat meestal gepaard met het schrijven van
een masterproef. Deze masterproef is hierop geen uitzondering. Ondanks het vele werk en
tijd, was dit een boeiende en verrijkende ervaring.
Dit had veel te maken met het onderwerp. Ondanks dat het gros van de bevolking hiermee
in contact komt, is hierover weinig gekend. Een onderzoek naar de vergoedingsregeling van
verzekeringstussenpersonen was dan ook zéér aangenaam. Hiervoor wil ik mijn promotor,
Prof. Dr. Kristiaan Bernauw hartelijk bedanken om mij dit toe te kennen. Daarnaast wil ik
hem ook bedanken voor de begeleiding, het leveren van tips en een duidelijke omkadering
bij dit onderzoek. Ook een dankwoord voor Prof. Dr. Jean Rogge, mijn commissaris, voor het
beoordelen van deze masterproef.
Een dankwoord voor Christophe Toen, adjunct- directeur bij de Federatie voor Verzekerings-
en Financiële Tussenpersonen, is op zijn plaats. Ik had de eer en het genoegen om hem in
het kader van dit onderzoek te interviewen. Dit gesprek, samen met de verkregen
informatie, waren een grote hulp.
“ Last but not least “ een welgemeende “ MERCI” aan mijn ouders en vriendin. Dit
dankwoord is niet enkel voor de periode van het schrijven van deze masterproef, maar voor
mijn volledige opleiding. Ik mocht mijn vreugde, maar ook mindere momenten, steeds met
hun delen en beleven. Dankzij hen kreeg ik de kans om deze opleiding aan te vatten en te
volbrengen.
Sint-Antelinks, augustus 2017
2de Master Rechten
Timothy Van Wynendaele
Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 1
Deel I: Algemene bepalingen .................................................................................................................. 3
Hoofdstuk 1: Inleiding ......................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: De verzekeringsdistributie (en haar verschillende vormen) ......................................... 4
§ 1: Algemeen .................................................................................................................................. 4
§ 2: Direct writing ............................................................................................................................ 4
§ 3: De bankverzekeraar .................................................................................................................. 6
§ 4: De verzekeringstussenpersoon ................................................................................................ 7
§ 5: Een overzicht .......................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 3: Toepasselijke wetgeving inzake verzekeringsbemiddeling en
verzekeringstussenpersonen ............................................................................................................. 13
§1: Algemeen ................................................................................................................................. 13
§ 2: Wettelijke definities ............................................................................................................... 19
Hoofdstuk 4: Besluit .......................................................................................................................... 21
Deel II: Juridische verhoudingen ........................................................................................................... 22
Hoofdstuk 1: Algemeen ..................................................................................................................... 22
§ 1: Inleiding .................................................................................................................................. 22
§ 2: Dienstenovereenkomst .......................................................................................................... 23
Hoofdstuk 2: De verzekeringsmakelaar ............................................................................................ 27
§ 1: De kenmerken ........................................................................................................................ 27
§ 2: De makelaarsovereenkomst ................................................................................................... 29
§ 3: De verhouding makelaar en verzekeraar ............................................................................... 29
§ 4: De verhouding makelaar en verzekeringnemer ..................................................................... 32
Hoofdstuk 3: De verzekeringsagent .................................................................................................. 32
§ 1: Kenmerken ............................................................................................................................. 32
§ 2: De handelsagentuurovereenkomst ........................................................................................ 36
§3: Verhouding agent en verzekeraar ........................................................................................... 41
§4: Verhouding agent en verzekeringnemer ................................................................................. 41
§ 5: Praktische problemen ............................................................................................................. 42
Hoofdstuk 4: De subagent ................................................................................................................. 44
§ 1: Kenmerken ............................................................................................................................. 44
Hoofdstuk 5: Klantenaanbrenger ...................................................................................................... 45
§ 1: Kenmerken ............................................................................................................................. 45
§ 2: De verhouding klantenaanbrenger en verzekeraar of verzekeringstussenpersoon .............. 48
Hoofdstuk 6: Besluit .......................................................................................................................... 49
Deel III: De vergoeding .......................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 1: Inleiding ....................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 2: Vormen ........................................................................................................................ 52
§ 1: Inleiding .................................................................................................................................. 52
§ 2: Op basis van het soort werk ................................................................................................... 52
§ 3: Op basis van berekeningswijze ............................................................................................... 53
Hoofdstuk 3: De verzekeringsmakelaar ............................................................................................ 53
§ 1: Recht op het commissieloon .................................................................................................. 54
§ 2: Einde van de makelaarsovereenkomst................................................................................... 59
§ 3: Wat bij niet – totstandkoming of nietigheid van de verzekeringsovereenkomst? ................ 63
Hoofdstuk 4: De verzekeringsagent .................................................................................................. 67
§ 1: Recht op het commissieloon .................................................................................................. 67
§ 2: Einde handelsagentuurovereenkomst ................................................................................... 71
Hoofdstuk 5: De verzekeringssubagent............................................................................................. 76
Hoofdstuk 6: Wat is de vergoeding? ................................................................................................. 76
§ 1: Wie bepaalt? ........................................................................................................................... 76
§ 2: Hoogte van de vergoeding ..................................................................................................... 77
Hoofdstuk 7: Klantenaanbrengers..................................................................................................... 80
Hoofdstuk 8: Een nieuwe verzekeringstussenpersoon ..................................................................... 81
1: Inleiding ..................................................................................................................................... 81
§ 2: Het plaatsingsmandaat ........................................................................................................... 81
§ 3: Het bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon .................................................... 83
Hoofdstuk 8: Besluit .......................................................................................................................... 87
Deel IV: Gedragsregels .......................................................................................................................... 88
Hoofdstuk 1: Inleiding ....................................................................................................................... 88
Hoofdstuk 2: De verplichte inschrijving als (her)verzekeringstussenpersoon .................................. 89
§ 1: Algemeen ................................................................................................................................ 89
§ 2: Voorwaarden .......................................................................................................................... 90
§ 3: Inschrijving als makelaar, agent of subagent ......................................................................... 91
Hoofdstuk 3: Gedragsregels in de verzekeringsbemiddeling ............................................................ 91
§ 1: Algemeen ................................................................................................................................ 91
§ 2: Situering van het wetgevend kader ........................................................................................ 92
§ 3: Informatieverplichting .......................................................................................................... 105
§ 4: Inducements ......................................................................................................................... 108
§ 5: Belangenconflicten ............................................................................................................... 117
§ 6: Reacties op de invoering van de gedragsregels ................................................................... 119
Hoofdstuk 4: Toezicht en sanctie .................................................................................................... 122
§ 1: Algemeen .............................................................................................................................. 122
§ 2: Toezicht ................................................................................................................................ 123
§ 3: Sancties ................................................................................................................................. 123
Hoofdstuk 5: Besluit ........................................................................................................................ 124
Algemeen besluit ................................................................................................................................. 126
Bibliografie .......................................................................................................................................... 129
Bijlagen ................................................................................................................................................ 138
Bijlage 1: Gesprek FVF ..................................................................................................................... 138
Bijlage 2: Model “ bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon” ..................................... 142
Bijlage 3: Voorbeeld website ........................................................................................................... 143
1
Inleiding
Het aangaan van een – goede- verzekeringsovereenkomst vergt – tegenwoordig – heel wat
werk, tijd, intelligentie, … De bevolking heeft meestal, omwille van verschillende factoren,
deze elementen niet of slechts deels ter beschikking. Verzekeringstussenpersonen kunnen
de oplossing bieden. Zij hebben de kennis, de tijd, de opleiding, … om dit euvel te verhelpen.
Echter deze personen zullen dit niet voor niets doen, zij vragen een vergoeding voor het
geleverde werk. Meestal zullen zij niet enkel de klant bij de verzekeringsmaatschappij
brengen, zij zullen ook de cliënt bijstaan tijdens de verzekeringsovereenkomst. Zo kan hij de
verzekeringnemer bijstaan tijdens een schaderegeling, adviseren om zijn
verzekeringsovereenkomst te wijzigen, het innen van de verzekeringspremie, … Ook voor
deze handelingen staat een vergoeding tegenover. Maar wat is nu precies die vergoeding?
Meestal zit deze inbegrepen in de verzekeringspremie. Maar wat is de – juridische –
grondslag ervan? Heeft de verzekeringstussenpersoon, of verzekeringsmaatschappij, volledig
vrij spel? Ontvangt iedere tussenpersoon hetzelfde of wie bepaalt de verschillen? Bestaan er
– maatschappelijke – problemen omtrent de vergoeding?
De opzet van een inleiding is om de lezer nieuwsgierig te maken. Toch zal hier al een tip van
de sluier opgelicht worden. Een éénduidig antwoord op deze vragen is niet voorhanden.
Toch tracht de auteur hierop zo nauwkeurig in te gaan. Dit gebeurt aan de hand van enkele
algemene bepalingen in Deel I. Hierin wordt een kort overzicht gegeven van verschillende
verzekeringsdistributiemogelijkheden en de relevante wetgeving en definities.
Nadien volgt een bespreking van de juridische verhouding van de verzekeringstussenpersoon
ten opzichte van de verschillende partijen, namelijk de verzekeringsmaatschappij en de
verzekeringsnemer. Deze juridische verhouding is noodzakelijk om de grondslag van de
vergoeding correct te bespreken.
In Deel III komt de vergoeding aan bod. Dit omvat een uiteenzetting van verschillende
vormen van vergoeding, wanneer hij recht heeft op de vergoeding en wat indien de relatie
tussen de verzekeraar en tussenpersoon eindigt maar de verzekeringsovereenkomst nog
loopt. Opvallend in dit onderdeel is de driehoeksverhouding.
2
Om te eindigen met dit deel zal een beschrijving volgen van het wijzigen van een
verzekeringstussenpersoon tijdens de lopende verzekeringsovereenkomst.
Het laatste deel tenslotte handelt over bepaalde gedragsregels ten opzichte van
verzekeringstussenpersonen – en verzekeringsmaatschappijen -. Het is de logica zelve dat
de wetgever gedragsregels oplegt aan hen. Ze verkrijgen immers een vergoeding om
handelingen te stellen wegens hun eigen kennis en het ontberen van kennis bij de klant.
Deze wanverhouding van kennis kan leiden tot wanpraktijken. Het was, of is, dan ook de
taak van de overheid om hiertegen op te treden, maar bovenal dit te vermijden. De overheid
doet dit aan de hand van een verplichte inschrijving als tussenpersoon. Deze inschrijving is
gekoppeld aan bepaalde voorwaarden. Daarnaast legt het de tussenpersonen ook bepaalde
informatievereisten en een bepaalde transparantie op. Om dit alles te bewerkstelligen is een
goed toezicht en passende sancties onontbeerlijk.
Het onderzoeksveld is eerder beperkt naar de verzekeringsmakelaar en verzekeringsagent
toe. Sporadisch komen andere tussenpersonen of “ wannabe”-tussenpersonen aan bod. Ook
vergelijkingen met andere landen komt zelden voor. Ondanks deze beperkingen is het
onderzoeksterrein nog ruim en boeiend genoeg.
3
Deel I: Algemene bepalingen
Hoofdstuk 1: Inleiding
1. Voor veel mensen zijn verzekeringen een ver- van- hun- bed- show. Het is vaak pas in
geval van nood dat men er zich in gaat verdiepen. Toch is het noodzakelijk dat men
voorafgaand het noodgeval al een verzekering sluit. Daarnaast zijn er ook verplichte
verzekeringen waardoor het in praktijk geen ver- van- ons- bed- show - zou mogen - zijn.
2. Tegenwoordig bestaat er voor alles een verzekering. Een ziekteverzekering,
levensverzekering, hospitalisatieverzekering, motorrijtuigenverzekering en brandverzekering
behoren nog tot de normale en begrijpelijke categorieën. Echter bieden enige verzekeraars
heden ten dage ook uitvaartverzekeringen, fietsverzekeringen, tandverzekeringen,
smartphoneverzekeringen en zelfs hondenverzekeringen aan.
Naast dit grootschalig gamma aan soorten verzekeringen zijn er soms oneindige variaties
binnen één soort verzekering. Als voorbeeld van deze verschillende variaties kan gerefereerd
worden naar artikel 6 van het koninklijk besluit van 12 januari 1984 inzake
aansprakelijkheidsverzekering privéleven. Hierin somt de wetgever een zeventiental
schadegevallen op, die facultatief kunnen worden uitgesloten in de
gezinsaansprakelijkheidsverzekering.
3. De meeste verzekeringen zullen een “ draagproduct “ of een “ push-product “ zijn. Bij
deze soort producten is het aan de verstrekker van het goed of dienst om de – potentiële –
consument ervan te overtuigen tot de koop over te gaan. Toch is er een evolutie gaande in
de richting van de zogenaamde “ haalproducten “ of “ pull – products “, waarbij het initiatief
voor de aanschaf ligt bij de consument. Deze evolutie is voornamelijk het gevolg dat
enerzijds bepaalde verzekeringen verplicht worden of zijn, anderzijds is de maatschappij er
zich meer bewust geworden van de noodzaak van bepaalde verzekeringen. Maar
grotendeels is het verzekeringsproduct heden ten dage nog te bestempelen als een
draagproduct.1
1 J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2006, afl. 66,
(19).
4
Hoofdstuk 2: De verzekeringsdistributie (en haar verschillende vormen)
§ 1: Algemeen
4. De verzekering maakt aldus een niet te verwaarlozen deel uit van ons leven. Gezien de
veelvuldigheid en techniciteit van de verzekeringssector is het niet zo simpel om een op
maat gemaakte verzekeringsovereenkomst aan te gaan door de modale burger. Er bestaan
dan ook verschillende wijzen waarop verzekeringsdiensten en verzekeringsproducten
verkocht en verdeeld worden op de verzekeringsmarkt. Deze verkoop en verdeling is de
zogenaamde verzekeringsdistributie. Zoals veel aangelegenheden zal iedere wijze of manier
haar eigen voor en nadelen hebben. In dit hoofdstuk worden de meest voorkomende
vormen met hun eigen kenmerken – kort - aangehaald.
§ 2: Direct writing
1: Algemeen
5. De eerste vorm van de verdeling van verzekering is de “ direct writing “ of “ directe
verzekering “. In dit geval wordt er aldus geen beroep gedaan op
verzekeringstussenpersonen. De verzekeraars bieden hun verzekeringen direct naar
kandidaat - verzekeringsnemers aan. Dit kan via rechtstreeks contact of via contact op
afstand. Bij contact op afstand kan gedacht worden aan automaten of verdeling via de
telefoon.
6. Een “ modernere “ wijze van direct writing is het aanbieden van verzekeringsproducten
via het internet. Ondanks dat het gros van de mensen in onze samenleving in het bezit is van
internet mag en kan het belang van “ e – commerce “ niet overschat worden in de context
van de verzekeringsdistributie.2 Zo werd in 2014 slechts 0,2 % van de totale omzet
gegenereerd via het internet.3 Ook voor het jaar 2015 waren deze cijfers verwaarloosbaar,
namelijk 0.3 % van de totale omzet.
2 S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek
Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 89. 3 “Distributiekanalen van de verzekering – Cijfers 2014 “, Assurinfo, nr. 2 , weekblad van 21 januari 2016, 10 –
11, www.assuralia.be.
5
Volgens Assuralia4 zijn de redenen van dit laag aandeel in de verzekeringsdistributie divers.
Zo leent niet elk verzekeringsproduct er zich toe om gemakkelijk verkocht te worden via het
internet, willen verzekeraars de tussenpersonen niet voor het hoofd stoten, moet de
opmaak van het contract nog worden bijgeschaafd, … . Een andere belangrijke reden is het
feit dat bij een aankoop via e – commerce de consument veelal – uiteraard wanneer de
mogelijkheid wordt geboden – kiest om een tussenpersoon aan te duiden. In deze gevallen
worden de aankopen niet onder e – commerce geklasseerd. 5
2: De voor – en nadelen
7. De laatste oorzaak van het lage percentageaandeel van de e – commerce, namelijk het
aanduiden van een tussenpersoon6, toont meteen het grote nadeel aan van de “ direct
writing “. De afstand tussen de verzekeringsnemer en de verzekeraar zal soms groot zijn. Dit
kan problemen opleveren bij concrete situaties zoals het afhandelen van een schadegeval.
De verzekeraar zal voornamelijk zijn eigen belangen verdedigen en minder van zijn klant. De
verzekeringnemer zal in geval van conflict er waarschijnlijk alleen voor staan. Een
tussenpersoon kan dit probleem behelpen. Hij zal ook vaak eenvoudiger en sneller te
contacteren zijn. Daarnaast is de keuze van een verzekeringsproduct beperkt tot de
voorgestelde aanbiedingen van de verzekeringsmaatschappij. Het aanbod is met andere
woorden beperkt en mogelijks niet – voldoende – aangepast aan de verzekeringsnemer.
8. Het grote voordeel van de directe verzekeraar situeert zich in de kostprijs. Er zal geen
verzekeringstussenpersoon actief zijn waardoor hiervoor geen vergoeding moet betaald
worden. Dit heeft dan als gevolg dat de verzekeraar een lagere premie kan vragen.7
4 Dit is de Beroepsvereniging van de Verzekeringsondernemingen die nagenoeg alle Belgische en buitenlandse
verzekeringsondernemingen die op de Belgische markt werkzaam zijn vertegenwoordigd. 5 “ Distributiekanalen van de verzekering – Cijfers 2015 “, Assurinfo, nr. 2 , weekblad van 19 januari 2017, 10,
www.assuralia.be 6 Infra, nr. 12 ev.
7 H. DE MUYNCK, Verzekeringswezen in België, Gent, Academia Press, 11.
6
§ 3: De bankverzekeraar
1: Algemeen
9. Bancassurfinance is een neologisme dat ontstaan is uit de contractie van “ bancassurance
” en “ assurfinance “. Zo is “ bancassurance “ de strategie waarbij een bank aan cross –
selling doet door verzekeringsproducten te verkopen via haar eigen bank –
distributiekanalen. “ Assurfinance “ daarentegen is het feit dat een
verzekeringsmaatschappij of verzekeringstussenpersoon aan cross – selling doet door
financiële producten aan haar cliënten aan te bieden. De essentie van “ bancassurfinance “ is
“ niet meer – maar ook niet minder – dan het commercialiseren van verzekeringen door de
verkooppunten van een bank”. 8 Hierbij kan als voorbeeld gegeven worden een hypothecaire
lening met verbonden schuldsaldoverzekering of brandverzekering.9
2: De voor – en nadelen
10. Het voordeel van de bankverzekeraar is de duidelijkheid voor de klant. Al zijn bank – en
verzekeringszaken zullen immers behartigd worden door dezelfde maatschappij. Door het
samenbrengen van zijn verschillende bank – en verzekeringszaken bekomt hij soms ook
prijsvoordelen.
11. Als nadelen is onder andere – opnieuw – de beperking van het aanbod tot de
voorgestelde opties van de maatschappij. Daarnaast zal de polisverkoper vaak niet de
contactpersoon zijn ingeval van een schadegeval. Dit zorgt – opnieuw ook – voor een grote
afstand tussen de verzekeringsnemer en de verzekeraar. Een laatste mogelijk nadeel situeert
zich in het feit dat je als verzekeringnemer niet altijd over de nodige informatie zal
beschikken om de juiste keuze te maken. De banken zullen soms onvoldoende duidelijk
maken of een aangeboden product een puur financiële belegging is of een verzekering.10
8 L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen,
Intersentia, 2015, 187. 9 Ibid. 163-165.
10 http://www.makelaarinverzekeringen.be/goed-verzekerd/waar-het-best-verzekerd, consultatie op 15 maart
2017.
7
§ 4: De verzekeringstussenpersoon
1: Algemeen
12. Het traditionele kanaal van de verzekeringsdistributie is het aanbieden van
verzekeringen via een verzekeringsmakelaar of verzekeringsagent. Naast deze traditionele
verzekeringstussenpersonen vormen zich nieuwe kanalen. Zo zullen ook reisbureaus,
autodealers, leasingmaatschappijen, supermarkten, banken, ziekenfondsen etc vaker de
verzekeringsdistributie verzorgen en aldus opereren als verzekeringstussenpersoon.11
13. In België zijn er momenteel 12.519 verzekeringstussenpersonen ingeschreven in het
register van de FSMA.12 Dit register omvat de verzameling van verzekeringsagenten,
verzekeringsmakelaars en verzekeringssubagenten. Voor een land met een inwonersaantal
van 11.303.52813 - waarvan niet iedere inwoner een aparte verzekering hoeft te hebben -
14lijkt dit mijns inziens op het eerste gezicht een groot aantal.
2: De verzekeringsmakelaar
2.1 Algemeen
14. De twee traditionele (verzekerings)tussenpersonen zijn de (verzekerings)makelaar en de
(verzekerings)agent. Naast traditioneel blijven deze twee ook populair qua distributie, en
dan in het bijzonder de verzekeringsmakelaar. Zo wordt nagenoeg de helft van de omzet van
de verzekeraars op de Belgische verzekeringsmarkt gerealiseerd via de makelaars. Als de
premie-inkosten voor het geheel van alle verzekeringen in 2015 maar liefst 26,8 miljard euro
omvatten kan én mag de invloed van de verzekeringsmakelaar niet onderschat worden.15
11
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 69. 12
Lijst geconsulteerd op 13 februari 2017. Deze lijst is consulteerbaar op de website van de FSMA ( http://www.fsma.be/nl/supervision/finbem/vt/vz/article/lijsten/vtvz.aspx ) 13
Aantal geconsulteerd op 13 februari 2017. Dit aantal is consulteerbaar op http://www.ibz.rrn.fgov.be/nl/bevolking/statistieken-van-bevolking/. 14
Hier kan bijvoorbeeld verwezen worden naar de burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst met betrekking tot het privé-leven, de zogenaamde gezinsaansprakelijkheid, waar onder meer alle inwonende personen van de verzekeringnemer automatisch gedekt zijn. 15
Cijfers te raadplegen op http://www.assuralia.be/nl/studies-en-cijfers/assuralia-studies/244-distributiekanalen-in-de-verzekeringen.
8
15. Het grote onderscheidingskenmerk van de makelaar ten opzichte van de
verzekeringsagent is zijn onafhankelijkheid. Hierdoor onderhoudt hij geen duurzame
verhouding met één of meer verzekeringsmaatschappijen. Hij kan dus verzekeringen
aanbieden van meerdere verzekeraars. Op het concept van de verzekeringsmakelaar wordt
dieper ingegaan in deel II, hoofdstuk 2.
2.2 De voor – en nadelen
16. Voor de verzekeringstussenpersoon in het algemeen zit zijn waarde in het compenseren
van het gebrek aan expertise van de – potentiele – verzekeringsnemer. Hij zal er in de eerste
plaats kunnen voor zorgen dat de – potentiele – verzekeringsnemer in contact komt met het
verzekeringsaanbod, én in het bijzonder met een verzekeringsproduct op zijn maat. De
tussenpersoon komt als het ware tussen bij het sluiten van de
verzekeringsovereenkomst.1617
17. Een andere belangrijke rol dat de tussenpersoon vervult is zijn tussenkomst op het
ogenblik van een schaderegeling.18 De tussenpersoon kan immers de verzekerde of
verzekeringnemer bijstaan of adviseren bij het aanspreken van zijn verzekeraar. Er moeten
immers vaak heel wat –ingewikkelde -formulieren ingevuld worden. Naast het correct
invullen van deze formulieren moeten deze ook nog eens bij de juiste instanties
terechtkomen en dient dit te allemaal te gebeuren binnen de opgelegde termijnen.19 Hij
zorgt met andere woorden voor een beheer van uw verzekeringsdossier.
18. Doordat de verzekeringsmakelaar niet gebonden is aan één of meerdere
verzekeringsmaatschappijen kan hij een vrije keuze maken op de verzekeringsmarkt. Hij kan
dus een ruim aanbod aanreiken aan de – potentiële – verzekeringsnemer. In principe is het
ook zijn taak om een grondig en correct advies te geven over het verzekeringsproduct. Al
deze taken en bevoegdheden zorgen voor een bondige relatie met de verzekeringnemer.
16
In het verzekeringsjargon “acquisitie” genaamd. 17
Hiermee niet bedoelend dat hij partij wordt in de verzekeringsovereenkomst tussen de verzekeringsnemer en de verzekeringsmaatschappij. 18
In het verzekeringsjargon “averijregeling” genaamd. 19
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2006, afl. 66, (20).
9
19. “ Elk nadeel heb se voordeel”, deze Cruijffiaanse grootspraak geldt ook omgekeerd. Het
voordeel dat de – potentiële – verzekeringnemer heeft bij het uitgebreide assortiment zorgt
meteen voor het nadeel. De verzekeringsmakelaar kan immers nooit alle voorwaarden van
de verscheidene verzekeringsmaatschappijen optimaal kennen. Het grootste nadeel zal zich
echter situeren in de hoogte van de verzekeringspremie, deze zal namelijk verhoogt worden
door de vergoeding aan de tussenpersoon.
3: De verzekeringsagent
3.1 Algemeen
20. Naast de verzekeringsmakelaar is de verzekeringsagent de tweede traditionele
verzekeringstussenpersoon. Het marktaandeel van de verzekeringsagent ligt weliswaar een
heel stuk lager als dat van de verzekeringsmakelaar, doch mag dit met een aandeel van 8.7
% van de verwezenlijking van de totale premie – inkosten van 2015 niet onderschat
worden.20 Op het concept van de verzekeringsagent wordt dieper ingegaan in deel II,
hoofdstuk 3.
3.2 De voor – en nadelen
21. De voordelen liggen grosso modo in het verlengde van de voordelen bij de
verzekeringsmakelaar. Ook de verzekeringsagent zal advies kunnen geven over de kleine
lettertjes en in beginsel zorgen voor een uitgebreide dienstverlening bij een schadegeval. Hij
zal dus ook dicht bij de verzekeringnemer staan. Daarnaast zal hij de aangeboden
verzekeringsproducten heel goed kennen door zijn gebondenheid aan één of meerdere
verzekeraars.
22. Net als de verzekeringsmakelaar kamt de verzekeringsagent met het grote nadeel van de
verhoging van de prijs. Daarnaast zorgt zijn gebondenheid voor een beperkt aanbod doordat
hij enkel kan kiezen uit het aanbod van de maatschappij of maatschappijen waaraan hij
verbonden is.
20
Cijfers te raadplegen op http://www.assuralia.be/nl/studies-en-cijfers/assuralia-studies/244-distributiekanalen-in-de-verzekeringen.
10
4: “ Alternatieve “ verzekeringstussenpersonen21
23. Naast de traditionele verzekeringstussenpersonen vormen zich nieuwe kanalen
“tussenpersonen”. Zo zullen ook reisbureaus22, autodealers,23 leasingmaatschappijen,24
supermarkten,25 banken, ziekenfondsen, begrafenisondernemers,26 immobiliënkantoren,
telecomwinkels,27 etc vaker de verzekeringsdistributie verzorgen en aldus opereren als
verzekeringstussenpersoon.28 Zelfs sportverenigingen en opticiens29 bieden soms hun leden
aan om een verzekering te nemen via hun club.30
24. Deze “ wannebe- tussenpersonen “ zullen voornamelijk “ klantenaanbrengers “ zijn. In
bepaalde situaties verrichten zij daarbij bepaalde activiteiten waardoor zij onder de
wetgeving van verzekeringsdistributie vallen. De onzekerheid voor mensen die zich in een
andere beroepswerkzaamheid bevinden kan vervelend zijn in het navolgen van de juiste
wet.31
Deze klantenaanbrengers zullen ook een bepaalde vergoeding verkrijgen waardoor de
verzekeringspremie – iets – hoger zal liggen. In tegenstelling tot de traditionele
verzekeringstussenpersonen zullen zij vaak minder concrete informatie kunnen geven aan
hun cliënten door een gebrek aan kennis en opleiding.
21
Op het concept van de “ alternatieve “ verzekeringstussenpersoon wordt verder ingegaan in deel II, hoofdstuk 5. 22
Bijvoorbeeld de annulatie - , bijstand – en bagageverzekeringen aangeboden door de reisbureaus en touroperators. 23
Bijvoorbeeld het aanbieden van een goedkopere verzekering bij de aankoop van een wagen. 24
Autoverhuurbedrijven en leasingmaatschappijen stellen vaak voertuigen ter beschikking waarbij de autoverzekering is inbegrepen. 25
Het aanbieden van verzekeringsproducten in de winkelrekken wordt omschreven als “ S(upermarkt)insurance “, het fenomeen zou daarbij beantwoorden aan het toenemende tijdsgebrek van de consument; zie hiervoor voetnoot 393 in S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS “ Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek Verzekeringsrecht, Intersentia, 2016, 76. 26
Bijvoorbeeld het aanbieden van de uitvaartverzekering. 27
Bijvoorbeeld het aanbieden van een diefstal – of een zaakverzekering bij de aankoop van een smartphone. 28
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 69 29
Bijvoorbeeld het aanbieden van een verzekering tegen verlies van contactlenzen of beschadiging van brillen. 30
“Club Brugge lanceert eigen verzekering”, Het Laatste Nieuws, 25 september 2015, http://www.hln.be/hln/nl/2730/Club-Brugge/article/detail/2467963/2015/09/25/Club-Brugge-lanceert-eigen-verzekering.dhtml. 31
Hierbij vooral doelend het feit of deze personen moeten voldoen aan de bepaalde minimale beroepskennis.
11
§ 5: Een overzicht
25. De verschillende voor – en nadelen kunnen grosso modo in het volgende kaderoverzicht
worden samengevat en weergegeven.32
Het distributiekanaal De voordelen De nadelen
De verbonden agent - Advies over de kleine
lettertjes.
- Een uitgebreide
dienstverlening bij
schadegeval. Staat
dicht bij de
verzekeringneme.r
- Kent de producten
heel goed.
- Centralisatie bij één
maatschappij.
- Een beperkt aanbod.
De verbonden agent
kan enkel kiezen uit
het aanbod van de
maatschappij
waaraan hij
verbonden is.
- Het commissieloon
verhoogt de
verzekeringspremie.
De makelaar ( Niet
gebonden agent)
- Advies over de kleine
lettertjes.
- Een uitgebreide
dienstverlening bij
schadegeval. Staat
dicht bij de
verzekeringnemer.
- Vrije keuze op de
markt. Kan dus ruim
aanbod aanreiken.
- Een ruim
assortiment levert
moeilijkheden op om
alle voorwaarden
van de verscheidene
maatschappijen
optimaal te kennen.
- Het commissieloon
verhoogt de
verzekeringspremie.
Directe verzekeraar:
rechtstreeks met de
verzekeringsmaatschappij
- In principe de
goedkoopste.
- Het aanbod is
beperkt tot de
voorgestelde opties
van de maatschappij.
32
https://www.pv.be/dossiers/auto/auto-verzekeren/tussenpersoon-verzekeringen.
12
- Er is namelijk geen
kosten van een
tussenpersoon.
- Soms te kleine
schaalgrootte,
waardoor men niet
alle types van
klanten zal
aanvaarden.
- Het is moeilijker om
van op afstand een
correct advies te
geven bij schade.
Staat verder van de
verzekeringnemer.
De bankverzekeraar - Bank – en
verzekeringszaken
onder één dak.
- Kan soms
prijsvoordelen
opleveren.
- Het aanbod is
beperkt tot de
voorgestelde opties
van de maatschappij.
- De polisverkoper is
vaak niet de
contactpersoon bij
schade.
13
26. Op de volgende grafiek wordt de ontwikkeling van de belangrijkste distributievormen
grafisch weergegeven. Opvallend is het grote aandeel van de makelarij.33
Hoofdstuk 3: Toepasselijke wetgeving inzake verzekeringsbemiddeling en
verzekeringstussenpersonen
§1: Algemeen
27. In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst betreffende het wettelijk kader van de
verzekeringsbemiddeling, en daarbij horend de verzekeringstussenpersoon, alsook een
overloping van de wettelijke definities. Hiervoor zal een korte weergave gegeven worden
van de wetgeving vanuit Europa en België. In deel IV van deze masterproef volgt een
uitgebreidere totstandkoming van de wetgeving inzake de gedragsregels. Bijgevolg volgt in
dit deel louter een opsomming van de relevante wetgeving zonder uitgebreide bemerkingen.
Uiteraard zal in de loop van deze masterproef bepaalde wetgeving uitgebreider en concreter
– in functie van het onderwerp - besproken worden.
33
Grafiek te raadplegen op http://www.assuralia.be/nl/studies-en-cijfers/assuralia-studies/244-distributiekanalen-in-de-verzekeringen, (bijlage 3 bij cijfers “ 2015 “).
14
1: Europa
1.1 Aanbeveling Europese Commissie
28. Zoals zo vaak in consumentenbelangen ligt de aanleiding van een bepaalde nationale
regeling bij Europa. Zo ligt de grondslag34 van het wettelijk kader inzake
verzekeringstussenpersonen bij een Aanbeveling van de Europese Commissie van 18
december 1991.35 De Europese Commissie was – terecht – van oordeel dat
verzekeringstussenpersonen een belangrijke factor vormen bij de verkoop van
verzekeringen. Men achtte een wettelijke regeling belangrijk.
1.2 Insurance Mediation Directive (IMD)
29. De belangrijkste verwezenlijking van Europa – inzake verzekeringsbemiddeling - ligt bij
de Richtlijn 2002/92/EG van 9 december 2002, de zogenaamde “ Insurance Mediation
Directive “ of “ IMD ”.36 Deze richtlijn komt in de plaats van de Aanbeveling van 18 december
1991 en van de Richtlijn 77/92/EEG van 13 december 197637. Opnieuw, dit maal door het
Europees Parlement en de Raad, wordt een centrale rol voor de verzekeringstussenpersonen
aangemerkt. De richtlijn had een dubbel doel, namelijk:
- De uitoefening van het recht van vestiging en het vrij verrichten van diensten
voor tussenpersonen te bevorderen;
- Een verhoogde bescherming van de belangen van de verzekeringnemers te
waarborgen38, dat moet verwezenlijkt worden via samenwerking en uitwisseling
van informatie.39
34
Dit moet genuanceerd worden. Zo bestond er al een Richtlijn met betrekking tot verzekeringstussenpersonen in 1976. 35
Aanbev.Comm. nr. 92/48/EEG, 18 december 1991 inzake verzekeringstussenpersonen, Pb.L. 28 januari 1992, afl. 19, 32-33. 36
Richtl.EP en Raad nr. 2002/92/EG, 9 december 2002 betreffende verzekeringsbemiddeling, Pb.L. 15 januari 2003, L9, 3-10 (hierna: IMD-richtlijn). 37
Richtl. Raad nr. 77/92/EEG, 13 december 1976 houdende maatregelen ter bevordering van de daadwerkelijke uitoefening van het recht van vestiging en het vrij verrichten van diensten voor de werkzaamheden van verzekeringsagent en assurantiemakelaar en houdende met name overgangsmaatregelen voor deze werkzaamheden, Pb.L. 31 januari 1977, L.26, 14-20. 38
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 164. 39
Overweging 17 IMD-richtlijn.
15
1.3 Insurance Distribution Directive (IDD)
30. De wereld, en aldus ook de Europese Unie, staat niet stil. De richtlijn van 2002, de
zogenaamde “ Insurance Mediation Directive “ of “ IMD -richtlijn” moet zich ook aanpassen.
Zo vaardigt het Europees Parlement samen met De Raad een nieuwe ( Lees: herschikte)
richtlijn uit, namelijk de richtlijn 2016/97 van 20 januari 2016 betreffende
verzekeringsdistributie.40 Deze is beter gekend als de “ Insurance Distribution Directive “ of “
IDD-richtlijn “. Dat de “ IMD-richtlijn “ aan modernisering toe was stelt het Europees
Parlement en De Raad expliciet in haar eerste overweging. Zo “ moet een aantal wijzigingen
aan Richtlijn 2002/92/EG van het Europees Parlement en de Raad worden aangebracht. Die
richtlijn dient ter wille van de duidelijkheid te worden herschikt.”41
31. Een interessante “ modernisering “ is overweging 4 IDD– richtlijn ten opzichte van
overweging 9 IMD - richtlijn. Beide overwegingen geven aan dat verscheidene soorten
personen of instellingen verzekeringsproducten kunnen distribueren. Maar waarbij de
overweging in de IMD – richtlijn enkel agenten, makelaars en bankverzekeraars als expliciete
voorbeelden worden aangereikt breidt de IDD– richtlijn dit uit tot
verzekeringsondernemingen, reisagenten en autohuurbedrijven. Vooral de twee laatste
voorbeelden springen in het oog dat de IDD – richtlijn zich aanpast aan de “ nieuwe “
verzekeringsdistributeurs.
1.4 Markets in Financial Instruments Directive (MiFID I en II)42
32. De eerste MiFID – richtlijn, voluit “ Markets in Financial Instruments Directive “,43 dateert
van 21 april 2004. Met deze richtlijn beoogt men onder andere een harmonisatie van de
gedragsregels waartoe beleggingsonderneming zich moeten houden.
40
Richtl.EP en Raad nr. 2016/97, 20 januari 2016 betreffende verzekeringsdistributie (herschikking), Pb. L. 2 februari 2016, L26, 19-59 (hierna: IDD-richtlijn). 41
Overweging 1 IDD-richtlijn. 42
In Deel IV volgt een ruime bespreking van deze richtlijn. 43
Richtl.EP en Raad nr.2004/39/EG, 21 april 2004 betreffende markten voor financiële instrumenten tot wijziging van de Richtlijnen 85/611/EEG G en 93/6/EEG van de Raad en van Richtlijn 2000/12/EG van het Europees Parlement en de Raad en houdende intrekking van Richtlijn 93/22/EEG van de Raad, Pb.L. 30 april 2004, L145, 1-44 (hierna: MiFID-richtlijn).
16
In het tweede artikel van de richtlijn zijn enkele vrijstellingen opgenomen waarop de richtlijn
niet van toepassing is. Eén van deze vrijstellingen zijn de verzekeringsondernemingen.44
Echter door de Twin Peaks – wet van 30 juli 2013 werden deze MiFID – gedragsregels
uitgebreid naar de verzekeringssector in België.45
33. Op 15 mei kwam de opvolger van de MiFID – richtlijn tot stand, de “ MiFID II.46 Deze
richtlijn moest ten laatste op 3 juli 2016 worden omgezet door de lidstaten en dit met het
oog op de inwerkingtreding op 3 januari 2017. Deze datum van inwerkingtreding is met één
jaar uitgesteld.
2: België
2.1 Wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst
34. In het algemeen voor het wetgevend kader in de verzekeringssector kan er in de eerste
plaats verwezen worden naar de Landverzekeringsovereenkomstenwet van 25 juni 2002.47
Bepalingen inzake verzekeringstussenpersonen en verzekeringsdistributie zijn er echter niet
of heel beperkt. Een zeldzaam voorbeeld is de verplichting zijn om de naam en adres van de
verzekeringstussenpersoon te vermelden in de verzekeringsovereenkomst.48 De regeling
inzake verjaring49 is enkel van toepassing op rechtsvorderingen voortvloeiend uit de
verzekeringsovereenkomst zelf. Vorderingen inzake de vergoeding van een tussenpersoon
zullen bijgevolg niet teren op deze bepalingen.
2.2 Wet- Cauwenberghs
35. De eerste echte Belgische wet inzake verzekeringsbemiddeling en distributie zelf dateert
van 27 maart 1995.50 Deze wet had al een aantal basisregels van Aanbeveling en Richtlijn van
1976 opgenomen.
44
Art 2, 1 a Richtlijn 2004/39/EG. 45
Zie deel IV, hoofdstuk 3, §2. 46
Richtl.EP en Raad nr. 2014/65/EU, 15 mei 2014 betreffende markten voor financiële instrumenten en tot wijziging van Richtlijn 2002/92/EG en Richtlijn 2011/61/EU, Pb.L. 12 juni 2014, L.173, 349-496 (hierna: MiFID II-richtlijn). 47
Wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992. (hierna: WLVO) 48
Art. 10 § 2, 5° WLVO. 49
Art. 34 ev WLVO. 50
Wet 27 maart 1995 betreffende de verzekerings- en herverzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, BS 14 juni 1995.
17
De wet, ook de Wet-Cauwenberghs genoemd verwijzend naar Frans Cauwenberghs die
volksvertegenwoordiger was voor de toenmalige CVP, had tot doel de rechten te
beschermen van de verzekeringnemer, van de verzekerden en van de derden die betrokken
zijn bij de uitvoering van verzekerings- of herverzekeringsovereenkomsten.
36. De omzetting van de richtlijn IMD van 2002 kwam er in België via de wet van 22 februari
2006.51 Dit wijzigde dan ook meteen de wet van 1995. Deze omzetting van de richtlijn bracht
geen fundamentele wijzigingen aan, wat meteen aantoont dat de Wet – Cauwenberghs
vooruitstrevend was. De klemtoon werd gelegd op de plicht tot informatieverstrekking en de
verscherping van het toezicht op het bemiddelingsbedrijf.52
37. De ratio legis van de wet zit aldus in het beschermen van verzekeringnemers,
verzekerden en van derden die betrokken zijn bij de uitvoering van
(her)verzekeringsovereenkomsten. De wet bepaalt dat:
(i) De regels betreffende de informatie aan het publiek;
(ii) De voorwaarden om tot het beroep van verzekerings- en
herverzekeringstussenpersoon toegelaten te worden en om aan hun
verzekeringsbemiddeling te doen.
2.3 Wet Twin Peaks II53
38. Een andere te vermeldingswaardige wet is degene die ontstond op 30 juli 2013. Dit is de
Wet tot versterking van de afnemers van financiële producten en diensten alsook van de
bevoegdheden van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en houdende
diverse bepalingen, meer gekend als de Wet Twin Peaks II.54 Het belang van deze wet
situeert zich in het opleggen van de MiFID – gedragsregels in de verzekeringssector.
51
Wet 22 februari 2006 tot wijziging van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst en van de wet van 27 maart 1995 betreffende de verzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, BS 15 maart 2006. 52
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen,Intersentia, 2015, 165. 53
In deel IV volgt een ruime bespreking van deze richtlijn. 54
Wet 30 juli 2013 tot versterking van de afnemers van financiële producten en diensten alsook van de bevoegdheden van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en houdende diverse bepalingen, BS 30 augustus 2013. (Twin Peaks II)
18
De gedragsregels waren oorspronkelijk uitgesloten voor de verzekeringssector.55 De actoren
in de verzekeringssector moeten aldus rekening houden met deze gedragsregels. Bij de
invoering van deze wet waren nog verschillende Koninklijke besluiten nodig om dit volledig
te bestendigen.56
2.4 Wet 4 april 2014 betreffende de verzekeringen57
39. De oorspronkelijke wet van 27 maart 1995 en de daar bijhorende wijzigingen werden
opgenomen in de Delen 6, 7 en 8 van de verzekeringswet 2014 waarbij het zwaartepunt in
Deel 6 is geregeld. Bij verwijzingen naar wetsartikelen zal deze wet geciteerd worden in
plaats van de initiële wetten.
Uiteraard is het afwachten hoe de Belgische wetgever de omzetting van de IDD – richtlijn
effectief zal verwezenlijken. Verwacht wordt dat dit geen spectaculaire wijzigingen zal
voortbrengen maar er moet wel in gedachte gehouden worden dat de richtlijn van minimale
harmoniserende aard is.
2.5 Burgerlijk Wetboek en andere
40. Bepalingen van het gemene verbintenissen – en contractenrecht zullen inzake de
vergoedingsregeling ook een grote rol spelen, aangezien de delen betreffende
verzekeringsbemiddeling voornamelijk het administratief rechtelijk statuut regelen en het –
spijtig genoeg – nalaten om het privaatrechtelijk statuut te regelen. Bepalingen van het
Burgerlijk Wetboek inzake “ Huur van werk en van diensten “ en de “ lastgeving “ komen hier
op de voorgrond. Daarnaast zal ook de handelsagentuurovereenkomst58 – voor de
verzekeringsagent – prominent aanwezig zijn. Als laatste zullen ook bepaalde gebruiken in
de verzekeringssector van belang zijn.
55
Als gevolg van de financiële crisis zijn deze gedragsregels uitgebreid naar de verzekeringssector. 56
Zie onder andere : KB 21 februari 2014 betreffende de regels voor de toepassing van de artikelen 27 tot 28bis van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten op de verzekeringssector, BS 7 maart 2014 (hierna: KB N1); KB 21 februari inzake de krachtens de wet vastgestelde gedragsregels en regels over het beheer van belangenconflicten, wat de verzekeringssector betreft, BS 7 maart 2014 (hierna: KB N2); KB 21 februari tot wijziging van de wet van 27 maart 1995 betreffende de verzekerings- en herverzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, BS 7 maart 2014. 57
Wet 4 april betreffende de verzekeringen, BS 30 april 2014 (hierna: W.Verz.). 58
Momenteel opgenomen in boek X van het WER.
19
§ 2: Wettelijke definities
1: Verzekeringstussenpersoon en verzekeringsbemiddeling
41. Onder een verzekeringstussenpersoon wordt “ elke rechtspersoon of elke natuurlijke
persoon werkzaam als zelfstandige in de zin van de sociale wetgeving, die activiteiten van
verzekeringsbemiddeling uitoefent, zelfs occasioneel, of die er toegang toe heeft” verstaan.59
De wet beperkt haar toepassingsgebied aldus niet tot de handelsvennootschappen en omvat
dus ook VZW’s en publiekrechtelijke rechtspersonen, beroepsverenigingen, Orden van
advocaten enz.60
42. Een activiteit van verzekeringsbemiddeling wordt omschreven als “de werkzaamheden
die bestaan in het adviseren over verzekeringsovereenkomsten, het aanbieden, het
voorstellen, het verrichten van voorbereidend werk tot het sluiten van
verzekeringsovereenkomsten of het sluiten van verzekeringsovereenkomsten, dan wel in het
assisteren bij het beheer en de uitvoering ervan”.61
De twee laatste alinea’s van het wetsartikel sluiten twee werkzaamheden uit als
verzekeringsbemiddeling. Zo beschouwt de wetgever “ werkzaamheden uitgeoefend door
een verzekeringsonderneming of door een werknemer van een verzekeringsonderneming
onder de verantwoordelijkheid van deze laatste “ en “ werkzaamheden bestaande uit
incidentele informatieverstrekking in het kader van een andere beroepswerkzaamheid, mits
het doel van deze werkzaamheden niet bestaat in het assisteren van de cliënt bij de sluiting
of uitvoering van een verzekeringsovereenkomst, in het beroepshalve verrichten van
schadebeheer voor een verzekeringsonderneming of in schaderegeling en schade-expertise”
niet als verzekeringsbemiddeling.62
59
Art. 5, 20° W.Verz. 60
Y.MERCHIERS en K.BERNAUW, “Toepassingsgebied van de wet “ in Y.MERCHIERS, J.ROGGE en K.BERNAUW (eds.), De verzekeringsbemiddeling en de verzekeringsdistributie. Een juridische benadering, Gent, Mys & Breesch, 1996, 18. 61
Art.5, 46°, eerste alinea W.Verz. 62
Art.5, 46°, tweede en derde alinea W.Verz.
20
2: De verzekeringsmakelaar
43. De verzekeringsmakelaar is volgens de verzekeringswet een “ verzekerings- of
herverzekeringstussenpersoon63 die verzekeringnemers en verzekerings-ondernemingen, of
verzekeringsondernemingen en herverzekeringsondernemingen, met elkaar in contact
brengt, zonder in de keuze van deze gebonden te zijn “.64
In deze definitie komen de kenmerken van afwezigheid van duurzame verhouding en de
bemiddelingsopdracht duidelijk op de voorgrond.65
3: De verzekeringsagent
44. Een verzekeringsagent is een “ verzekerings- of herverzekeringstussenpersoon, die uit
hoofde van een of meer overeenkomsten of volmachten, in naam en voor rekening van één of
meerdere verzekerings- of herverzekerings-ondernemingen werkzaamheden van
verzekerings- of herverzekeringsbemiddeling uitoefent”.66
4: De verzekeringssubagent
45. De handelsagent kan ervoor opteren om de uitvoering van zijn taak een beroep te doen
op een subagent. Deze worden vergoed door hem en handelen onder zijn
verantwoordelijkheid. Hij zal er de principaal van worden.67
Een verzekeringsagent kan aldus zijn werkzaamheden – gedeeltelijk – overlaten aan derden
wanneer hij zelf onmogelijk de hele sector of het hele territorium kan bestrijken of wanneer
zijn verkoopsorganisatie erop gericht is om met medewerkers of derden te werken.68
63
Supra, nr. 41 64
Art. 257, 2° W.Verz. 65
Voor een uitgebreider overzicht van de kenmerken van de verzekeringsmakelaar, zie deel II, hoofdstuk 2. 66
Art. 257, 3° W.Verz. 67
Art. 7 Wet betreffende de handelsagentuurovereenkomst. 68
N.GLIBERT, en C. VAN SCHOUBROECK,” Met verzekeringssubagenten wordt niet gesold: toepassing van de wet handelsagentuur en verzekeringsbemiddeling “ (noot onder Vred. Landen-Zoutleeuw 27 januari 2011) DAOR 2011, 307 .
21
46. De wetgever definieert een verzekeringssubagent als “de verzekerings- of
herverzekeringstussenpersoon, andere dan deze bedoeld in de punten 2° en 3° ( lees:
verzekeringsmakelaar en verzekeringsagent), die handelt onder de verantwoordelijkheid van
de in punten 2° en 3° bedoelde personen (lees: verzekeringsmakelaar en
verzekeringsagent)”69
Hoofdstuk 4: Besluit
47. De distributie van verzekeringen kan via verschillende wegen verlopen. De klassieke
wijze van distributie via een verzekeringsmakelaar of een verzekeringsagent blijft bestaan.
De Belgische verzekeringsmakelaars en agenten hebben het bekendste citaat uit Il
Gattopardo van Giuseppe Tomasi di Lampedusa, namelijk “Cambiare tutto perché niente
cambi” – alles veranderen opdat alles zou blijven zoals het was – blijkbaar tot hun motto
gemaakt.
48. Deze tussenpersonen zijn gespecialiseerd in verzekeringszaken en kunnen hun cliënten
met raad en daad bijstaan. Echter beroep doen op hen zal resulteren in een vergoeding, het
zogenaamde commissieloon. Een – correcte – wetgeving omtrent
verzekeringstussenpersonen – en verzekeringsdistributie in het algemeen - is dan ook
noodzakelijk.
69
Art. 257, 4° W.Verz.
22
Deel II: Juridische verhoudingen
Hoofdstuk 1: Algemeen
§ 1: Inleiding
49. Tijdens de verzekeringsbemiddeling zullen drie actoren aanwezig zijn, namelijk de
verzekeraar, verzekeringsnemer en de verzekeringstussenpersoon. Om de
vergoedingsregeling van deze verzekeringstussenpersoon grondig te kunnen bekijken is het
noodzakelijk om te bekijken op welke – juridische – grondslag deze vergoeding gebaseerd is.
Hiervoor moet in de eerste plaats onderzocht worden wat de juridische verhouding is tussen
de verschillende actoren.
50. De verzekeringsbemiddelingswet organiseert aldus (i) de regels betreffende de
informatie aan het publiek, (ii) de voorwaarden om tot het beroep van verzekerings- en
herverzekeringstussenpersoon toegelaten te worden en om aan hun
verzekeringsbemiddeling te doen en (iii) de organisatie van de controle op de naleving van
die voorwaarden en regels.70 Zij regelt – spijtig genoeg - niet de ( contractuele) verhouding
tussen de verzekeringstussenpersoon, verzekeringsonderneming en de verzekerden maar
enkel de administratiefrechtelijke toegangs-, uitoefenings- en controleregels.71
De juridische grondslag ligt zodoende ergens anders. Er gelden uiteraard wel enkele
sectorale gebonden gebruiken en gedragsregels voor verzekeringstussenpersonen die tot
stand zijn gekomen na overleg tussen Assuralia en de verschillende federaties.72
51. Naast deze gebruiken en gedragsregels zal ook het gemene verbintenissen - en
contractenrecht een grote – zoniet de grootste - rol spelen, én specifiek het concept
dienstenovereenkomst.73
70
Supra, nr.35 71
G.SCHOORENS, “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”, RW 1998-99, 313 72
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 78. 73
Ibid.
23
De dienstenovereenkomst is een overeenkomst die betrekking heeft op het zelfstandig
stellen van een actieve handeling. Zowel de verzekeringsmakelaar als de verzekeringsagent
zullen grotendeels zelfstandig optreden en diensten verrichten.74
Deze overeenkomsten worden door het Burgerlijk Wetboek onderverdeeld in drie
onderscheiden types. Zo regelen de artikelen 1787 tot en met 1799 de overeenkomsten van
aanneming, in het BW huur van werk genoemd. De artikelen 1915 tot en met 1954
behandelen de overeenkomsten van bewaargeving terwijl de artikelen 1984 tot en met 2010
handelen over de lastgevingsovereenkomsten.75 Voor de regeling inzake
verzekeringstussenpersonen zijn enkel de overeenkomsten van aanneming en de
lastgevingsovereenkomsten van belang. Specifiek voor de verzekeringsagent zal ook de
handelsagentuurovereenkomst van prominent belang zijn.
52. In het volgende richt de auteur zich op een algemeen overzicht van de
dienstenovereenkomsten. Nadien volgt een diepgaander analyse voor de juridische regeling
van de verzekeringsmakelaar, verzekeringsagent en de subagent.
§ 2: Dienstenovereenkomst
1: Algemeen
53. Het onderscheid tussen deze drie soorten dienstenovereenkomsten situeert zich heden
ten dage bij het voornaamste voorwerp van de overeenkomst. Indien de meest
karakteristieke verbintenis een rechtshandeling76 uitmaakt zal er sprake zijn van lastgeving.
Is het voorwerp daarentegen een materiële handeling77 ( zij het van intellectuele aard) zal er
sprake zijn van aanneming of bewaargeving. In het verleden lag het onderscheid echter in
het bezoldigde karakter. Een aannemingsovereenkomst zou bezoldigd zijn terwijl
bewaargeving en lastgeving onbezoldigd waren.78 Deze denkwijze is aldus achterhaald.
74
Ibid. 75
B.TILLEMAN, A.L. VERBEKE en V.SAGAERT, Vermogensrecht in kort bestek,Leuven, Intersentia, 2013, 383. 76
Dit is een menselijke wilsverklaring waaraan het recht rechtsgevolgen verbindt en die afgelegd wordt om deze rechtsgevolgen mee te brengen. Zie G. VERSCHELDEN EN S. LUST, Inleiding tot het privaatrecht, Syllabus, Gent, Gandaius, 2010, 39. 77
Materiële handelingen worden in tegenstelling tot rechtshandelingen niet gesteld om rechtsgevolgen teweeg te brengen. Zie G. VERSCHELDEN EN S. LUST, Inleiding tot het privaatrecht, Syllabus,Gent, Gandaius, 2010, 39. 78
B.TILLEMAN, A.L. VERBEKE en V.SAGAERT, Vermogensrecht in kort bestek,Leuven, Intersentia, 2013, 383-384.
24
54. Ondanks dit theoretische eenvoudige onderscheid – materiële handeling of
rechtshandeling - is het onderscheid tussen huur van werk en lastgeving in praktijk vaak
moeilijk te stellen. Zowel de lasthebber als de aannemer voeren immers een werk uit voor
een ander, waarbij zij beide een zekere onafhankelijkheid genieten.79 In de praktijk zullen
veel contracten zowel materiële handelingen als rechtshandelingen tot voorwerp hebben
waardoor veel afbakeningsproblemen ontstaan. Een eenduidige juridische kwalificatie voor
tussenpersonen is dan ook niet mogelijk, ook niet voor de verzekeringstussenpersoon. Een
cumulatie van lastgeving en aanneming van werk is in praktijk zeker mogelijk.80 Een kort
citaat van Fontaine omschrijft dit perfect: “ Tout est possible et la pratique varie”.81
2: De aanneming
55. Het Burgerlijk Wetboek omschrijft de aanneming niet. In rechtspraak en literatuur wordt
meestal de volgende definitie gegeven aan aanneming:
“ De aanneming is de overeenkomst waarbij de ene partij, de aannemer, zich jegens de
andere partij, de opdrachtgever, verbindt om tegen een prijs een intellectueel of stoffelijk
werk uit te voeren of een dienst te presteren in volle onafhankelijkheid, dit is zonder
vertegenwoordigingsbevoegdheid en zonder in ondergeschikt verband te staan ten aanzien
van de opdrachtgever.”82
56. Er zijn drie essentiële bestanddelen voor de aanneming. Dit is namelijk (i) een
werkprestatie, (ii) deze werkprestatie in volle onafhankelijkheid uitvoeren en (ii) tegen een
vergoeding. De werkprestatie kan zowel een materieel of intellectueel werk zijn, of het
presteren van een of meer diensten. Het toepassingsveld van de aanneming is aldus rum.83
79
B.TILLEMAN, Lastgeving, in APR Gent, Story-Scientia, 1997, 10. 80
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016,78. 81
M. FONTAINE, Droit des assurances, Brussel, Larcier, 2016, 651. 82
Zie oa. Cass. 3 september 2010 AR C.08.0054.N; B.VAN DEN BERGHE, “ What’s in a name: over de kwalificatie van overeenkomsten en het onderscheid tussen huur en aanneming” (noot onder Cass. 3 september 2010 AR C.08.0054.N) RW 2011 Cass. 3 september 2010, RW 2011-12, 565; M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 337. 83
B.TILLEMAN, A.L. VERBEKE en V.SAGAERT, Vermogensrecht in kort bestek, Leuven, Intersentia, 2013,385.
25
3: De lastgeving
57. In tegenstelling tot de aanneming definieert het Burgerlijk Wetboek de lastgeving wel.
Lastgeving of volmacht is volgens het BW “ een handeling, waarbij een persoon aan een
ander de macht geeft om iets voor de lastgever en in zijn naam te doen.
Het contract komt slechts tot stand door de aanneming van de lasthebber.”84
58. Er wordt echter wel algemeen aangenomen dat deze definitie van het Burgerlijk
Wetboek onvoldoende en onvolledig is. Hierdoor wordt de lastgeving veelvuldig als volgt
omschreven: “ De lastgeving is de overeenkomst waarbij de lastgever de lasthebber belast
met het stellen van een rechtshandeling, voor rekening en in naam van de lastgever, en de
lasthebber dit aanvaardt.” Het is dus essentieel dat er aan de lasthebber een
vertegenwoordigingsbevoegdheid wordt gegeven zodat deze rechtshandelingen kan stellen
in naam en voor rekening van de lastgever.85
4: Kwalificatie
59. In de eerste plaats kunnen de partijen zelf hun overeenkomst kwalificeren. Toch is een
rechter in beginsel vrij om een overeenkomst te herkwalificeren. Een rechter kan gebruik
maken van drie verschillende kwalificatietheorieën. Deze kwalificatietheorieën zijn (i) de
absorptietheorie, (ii) de distributietheorie of cumultheorie en (iii) de sui generis – theorie.86
60. In de absorptietheorie zullen de regels toegepast worden van de contractuele
verhouding die de feitenrechter als overheersend in een bepaalde rechtsverhouding
beschouwd.87 Het gevaar van deze methode is de neiging om de overeenkomst sterk te
vereenvoudigen. De meerderheid van de rechtspraak past de absorptietheorie toe voor de
makelaar. Men meent immers dat de materiële handelingen van de makelaar zwaarder
doorwegen en kwalificeren de overeenkomst als een aannemingsovereenkomst88. Hierdoor
wordt de overeenkomst niet gekwalificeerd als een lastgeving.
84
Art 1984 BW. 85
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 421. 86
B. TILLEMAN, E. DURSIN, C. HEEB en P. NAEYAERT, “Makelaar”, TPR 2010, 814. 87
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012,429. 88
B. TILLEMAN, E. DURSIN, C. HEEB en P. NAEYAERT, “Makelaar”, TPR 2010, 814.
26
61. Bij de distributie – of cumultheorie past de rechter de rechtsregels van beide
overeenkomsten cummulatief toe.89 Hiervoor is het echter wel nodig dat de gemengde
overeenkomst duidelijk kan gesplitst worden. Inzake de verzekeringsmakelaar kan dit in
sommige gevallen toegepast worden. Een typisch voorbeeld hiervan is de
makelaarsovereenkomst tussen een verzekeringsnemer en zijn verzekeringsmakelaar,
waarbij die verzekeringsmakelaar op grond van een accessoir mandaat in naam en voor
rekening van de opdrachtgever de verzekeringspremies moest betalen.90
62. De laatste methode, de sui genereis – theorie, past enkel de regels van het algemeen
verbintenissenrecht toe. Het stelt dat de overeenkomst tussen de
verzekeringstussenpersoon en zijn opdrachtgever een contract sui generis is. Hierdoor gaan
de specifieke regels van de aanneming en / of lastgeving verloren. Deze methode kent dan
ook weinig bijval in de rechtspraak.91
5: Belang van de kwalificatie
63. De kwalificatie al dan niet als aanneming of lastgeving heeft niet enkel een theoretisch
doel, maar is ook van praktisch nut. Zo verschillen onder meer de opzegmodaliteiten tussen
de aanneming en lastgeving. De lastgeving kan zowel door de lasthebber als door de
lastgever eenzijdig beëindigd worden. De lastgever kan dit zelfs doen zonder een
opzeggingsvergoeding verschuldigd te zijn.
64. Specifiek, en belangrijker inzake vergoeding is de mogelijkheid tot matiging van de
rechter van belang. Bij aanneming kan de prijs door de rechter immers niet gewijzigd
worden.92 Bij lastgeving daarentegen kan het loon door de rechter wel verminderd worden
tot in zijn ogen billijke vergoeding.93 Volgens het Hof van Cassatie zou het loon van de
lasthebber gematigd kunnen worden op basis van de kosteloosheid van het mandaat.94
Aangezien men uitgaat van het principe dat de lastgeving om niet geschiedt, volgt hieruit dat
de rechter een buitensporige vergoeding van de lasthebber kan reduceren.
89
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012,429. 90
Bergen (2e k.) 19 december 2006, JLMB 2007, 1341 .
91 C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 43.
92 Zie oa. art. 1134 BW; M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 343;
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 431. 93
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 343. 94
Cass. 17 januari 1851, Pas. 1851, I, 314; Cass. 28 november 1889, Pas. 1890, I, 27; Cass. 14 oktober 2002.
27
Deze theorie is echter niet toepasbaar op aannemingsovereenkomsten. Bij aanneming zijn
de partijen in beginsel vrij de vergoeding te bepalen zonder dat de rechter deze kan
matigen.95
65. De aanneming wordt ook gezien als bezoldigd, terwijl de lastgeving in principe kosteloos
is.96 Echter is deze kosteloosheid van suppletieve aard waardoor partijen het tegendeel
kunnen afspreken. Sterker nog, de bezoldiging wordt zelfs vermoed wanneer de lasthebber
in de uitoefening van zijn beroep handelt of wanneer het mandaat een commercieel
karakter heeft, zelfs al werd dat niet expliciet overeengekomen.97
Hoofdstuk 2: De verzekeringsmakelaar
§ 1: De kenmerken
1: Algemeen
66. Een algemene wettelijke definitie ontbreekt voor de makelaar.98 Ondanks dit gemis vindt
men wel een drietal gemeenschappelijke kenmerken terug in de verschillende sectorale
definities. Uiteraard bestaan op deze algemene gemeenschappelijke kenmerken afwijkingen
voor de verschillende sectoren waarin een makelaar actief is – vastgoedmakelaar,
huwelijksmakelaar, verzekeringsmakelaar, spelersmakelaar, … - en in het bijzonder voor
deze masterproef ten opzichte van de verzekeringsmakelaar.
67. Zo zal een makelaar (i) onafhankelijk zijn.99 Er bestaat met andere woorden geen
gezagsverhouding van de opdrachtgever ten opzichte van de makelaar. De makelaar moet
dus geen bevelen opvolgen en kan bijgevolg zijn opdracht vrij organiseren ( hierbij denkend
aan onder meer werkuren, vakantieregeling, …).
95
B. TILLEMAN, E. DURSIN, C. HEEB en P. NAEYAERT, “Makelaar”, TPR 2010, 817. 96
Zie oa. art 1986 BW; Cass. 14 oktober 2002, C.00.0227.N. 97
M.DAMBRE, Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 425. 98
Dit in tegenstelling tot de sectorale definitie van de verzekeringsmakelaar. Zie supra, nr. 43 99
L. COLLON, Le statut juridique de l’agent immobilier, Brussel, Larcier, 2008, 31-33.
28
Daarnaast komt er (ii) geen duurzame verhouding tot stand tussen de makelaar en zijn
opdrachtgever. Hij kan optreden voor verschillende opdrachtgevers tegelijk en is niet
gebonden aan één opdrachtgever.100 Uiteraard zal deze “ duurzame verhouding” een
feitenkwestie inhouden en afhankelijk zijn van de sectorale gebruiken waarin de makelaar
zich manifesteert.
Een derde en laatste gezamenlijk kenmerk is zijn opdracht(ii). Deze opdracht is de zoektocht
naar een potentiële medecontractant voor zijn opdrachtgever, het zogenaamde
bemiddelen.101 Hij handelt in zijn opdracht in naam en voor rekening van zijn opdrachtgever.
Een makelaar zal bijgevolg nooit partij zijn bij de overeenkomst tussen de samengebrachte
partijen.
68. Al deze elementen in de verschillende sectorale definities brengt auteurs tot de volgende
definitie van een makelaarsovereenkomst : “ De makelaarsovereenkomst is een
dienstenovereenkomst waardoor een onafhankelijke tussenpersoon beroepshalve de taak op
zich neemt om twee of meer personen samen te brengen om hen in staat te stellen onderling
een rechtshandeling te stellen, waarbij hij zelf geen partij is.”102
2: Toepassing op de verzekeringsmakelaar
69. In tegenstelling tot een gemis aan een algemene wettelijke definitie van makelaar
voorziet de wetgever wel een wettelijke definitie van verzekeringsmakelaar.103 In deze
definitie komen de kenmerken van afwezigheid van duurzame verhouding en de
bemiddelingsopdracht duidelijk op de voorgrond. Indien dit in samenhang wordt gelezen
met de definitie van verzekeringstussenpersoon104 komt ook de onafhankelijkheid naar voor
geschoven.
100
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 24-25. 101
Ibid. 25. 102
Zie oa C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 22 ; P. LALOUX, “ Les intermédiaires de l’assurance “, RGAR 1938, nr.2648 ; D. STRUYVEN, W. VAN CAUWELAERT, C. WOUTERS en DE CUYPER, “ Tussenpersonen “ in D. BLOMMAERT, G. PEETERS en D. STRUYVEN (eds. ) , Recht voor de onderneming, Antwerpen, Kluwer, 1982, 101. 103
Zie art. 257, 2° W.Verz. en supra, nr. 43. 104
Art. 5, 20° W.Verz. en supra, nr. 41.
29
§ 2: De makelaarsovereenkomst
1: Algemeen
70. Het privaatrechtelijk statuut van de makelaar – in het algemeen – ondergaat grosso
modo drie niveaus van regulering. In het eerste niveau speelt het gemeen recht haar rol. Dit
is het hierboven besproken deel van de aanneming en de lastgeving. Het tweede niveau
wordt beheerst door het consumentenrecht dat geregeld is in het Wetboek Economisch
Recht. Uiteraard is dit enkel van belang wanneer de makelaar zijn opdracht vervult voor een
consument. Een derde en laatste niveau is verschillend van sector tot sector waarin de
makelaar optreedt. Iedere sector heeft namelijk een specifieke regulering voor de makelaar.
2: Toegepast op de verzekeringsmakelaar
71. Echter voor de verzekeringsmakelaar is er geen specifieke sectorale regulering.105 De
rechtspraak en rechtsleer valt bijgevolg terug op het eerder besproken gemeen recht106, met
name de aanneming en de lastgeving.107
72. De makelaar zal geen partij zijn in de beoogde bemiddelde overeenkomst tussen zijn
opdrachtgever en de contracterende partij – de verzekeringsmaatschappij en de
verzekeringsnemer -. Deze overeenkomst ontstaat rechtstreeks tussen de
contracterenden.108
73. Er wordt algemeen aangenomen dat de opdrachtgever bij de verzekeringsmakelaar de
verzekeringnemer is.109
§ 3: De verhouding makelaar en verzekeraar
1: Het ontstaan van de contractuele band
74. Zoals eerder gesteld wordt de verzekeringsmakelaar gekenmerkt door zijn
onafhankelijkheid. Er zal bijgevolg geen contractuele band bestaan tussen de makelaar en de
verzekeraar. Er zijn echter twee “ soorten bindingen “, namelijk enerzijds het niet –
gebonden zijn aan een verzekeraar en anderzijds het zaken doen met een verzekeraar.
105
Dit moet genuanceerd worden. Er bestaan wel sectorale gebruiken, doch niet specifiek voor de rechtsverhouding tussen de verzekeringstussenpersoon en de verzekeringsmaatschappij. 106
G.SCHOORENS, “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”, RW 1998, 314 107
Zie hiervoor deel I, hoofdstuk 2, §2. 108
K. BYTTEBIER, T. WERA, J. BORGERHOFF, H. GEINGER, M. GESQUIERE EN D. JOSEPH, Handboek handels- en ondernemingsrecht, Brussel, die Keure,2016, 553. 109
G.SCHOORENS, “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”, RW 1998, 314.
30
Het niet – gebonden zijn aan een verzekeraar staat als een paal boven water.110 Hij mag
zaken doen met gelijk welke verzekeraar. Er bestaat met andere woorden geen
voorafgaande contractuele verplichting om bepaalde contracten of een bepaald minimum
aan contracten bij een bepaalde verzekeringsmaatschappij aan te brengen. 111
75. Wanneer er wel een contractuele binding ontstaat tussen de twee partijen is bij het
aanbrengen van een product en men hiervoor een beloning wil. Op deze wijze ontstaat een
contractuele binding tussen de aanbrenger – de makelaar – en de ontvanger – de
verzekeraar-.112 Deze contractuele binding – het zogenaamde makelaarscontract – ontstaat
louter door de wilsovereenstemming. Er is bijgevolg geen geschreven overeenkomst nodig.
Een eventuele geschreven overeenkomst zal slechts dienst doen als bewijsmiddel van het
bestaan en inhoud van het makelaarscontract.113
2: Aard van het contract
76. Algemeen wordt aangenomen dat de makelaar met de verzekeraar verbonden is via een
contract van verhuring van diensten of van werkaanneming. Auteurs zoals Monette, de
Villé114, Lateur en Elebaers115 verdedigen deze stelling.116
77. Vaak zal de makelaar echter optreden als mandataris van de verzekeraar. Hij zal met
andere woorden één of meer handelingen stellen voor rekening en in naam van de
verzekeraar. Het zal immers voorkomen dat een verzekeraar een polis opstelt en deze
overmaakt aan de makelaar, met als doel dat deze makelaar de verzekering verder
afhandelt.
110
Zie hiervoor supra, 43 en de definitie van verzekeringsmakelaar. 111
De makelaar kan echter wel nog dergelijke overeenkomst stellen met een verzekeringsmaatschappij. Deze overeenkomst zal juridisch geldig zijn. De vraag is echter of deze wel commercieel en vooral deontologisch verantwoord is. 112
Kh. Namur, 26 september 1963, R.G.A.R., 1964, 7221. 113
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45, 31. 114
Samen met Monette één van de auteurs van “ Traité des assurances terrestres “, tot op heden een referentiewerk. 115
Samen met Lateur auteur van “ Manuel théorique et pratique des Assurances “. 116
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45, 31.
31
De stelling dat de verhouding van makelaar en verzekeraar gecatalogeerd wordt als
aannemingsovereenkomst gaat in praktijk aldus meestal op, maar ze moet op zijn minst
gezegd aangevuld worden met de lastgeving.117 Een cumulatie van lastgeving en aanneming
van werk is in praktijk zeker mogelijk, maar is geen vaststaand gegeven.118
78. Er gaan dan ook stemmen en argumenten op om de stelling van de verhuur van werk te
verwerpen en te verlaten. Een eerste argument legt een aannemingscontract een
resultaatsverbintenis op. Dit argument wordt echter – simpel en terecht – opzijgeschoven
door te stellen dat een arts en een advocaat geenszins gebonden zijn aan een
resultaatsverbintenis ten opzichte van respectievelijk hun patiënt en cliënt. Toch betwist
niemand dat deze twee beroepen een contract van dienstverhuring of aanneming van werk
aangaan.
Een tweede tegenargument betreft het feit dat de verzekeraar geen vergoeding betaalt aan
de makelaar, maar wel de verzekeringnemer. Ook dit argument gaat niet op aangezien het
wel degelijk de verzekeraar is dat de schuldenaar zal zijn van de makelaar. Een laatste
tegenargument ten opzichte van de aanneming situeert zich in de afhankelijkheid van het
commissieloon van de werkelijke premiebetaling. Deze afhankelijkheid zou in strijd zijn met
de beginselen van werkaanneming waarbij de prijs verschuldigd is vanaf de prestatie is
geleverd. Toch lijkt dit ook geen doorslaggevend argument. Het is niet de wijze van
vergoeding die bepalend is of een overeenkomst al dan niet gecatalogeerd kan worden als
werk van aanneming.119
79. Een opvatting naast het werk van aanneming is het makelaarscontract beschouwen als
een contract sui generis. Dit komt erop neer dat het makelaarscontract een op zichzelf
staand contract is. De inhoud van het contract wordt bepaald door de bestaande gebruiken
en door de rechtspraak. Twee argumenten voor dit standpunt is enerzijds de vaststelling dat
niet alle handelingen van de makelaar beheerst worden door één enkel benoemd contract.
117
Ibid. 32. 118
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 78. 119
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45, 33.
32
Anderzijds zal de makelaar vaak tegelijk in verschillende juridische hoedanigheden optreden.
Hij zal de ene keer werkaannemer, andere keer mandataris, en soms zelfs beide gelijk.120
§ 4: De verhouding makelaar en verzekeringnemer
80. De verhouding tussen de makelaar en de verzekeringnemer zal opnieuw gekenmerkt
worden door lastgeving of een overeenkomst van werkaanneming. Een arrest van het Hof
van Cassatie van 16 september 1977 handelt hierover. Het Hof stelt hierin dat tussen de
verzekeringsmakelaar en de verzekeringsnemer er een overeenkomst van verhuring van
diensten is én bovendien de makelaar als lasthebber zal optreden voor zijn klant wanneer hij
in diens naam een rechtshandeling stelt.121.
Ook het hof van beroep te Gent treedt hierin bij. Het bevestigt een vonnis van de rechtbank
van eerste aanleg te Veurne van 22 mei 2002 waarin gesteld wordt dat een
verzekeringsmakelaar – in de concrete situatie – gekwalificeerd wordt als een lasthebber van
de verzekerde. Deze concrete situatie was de aangifte van een schadegeval bij de
verzekeraar. Maar er moet opnieuw gewezen worden dat de verzekeringsmakelaar dus niet
in alle omstandigheden als de lasthebber van de verzekerde te beschouwen.122
Hoofdstuk 3: De verzekeringsagent
§ 1: Kenmerken
1: Algemeen
81. In tegenstelling tot de makelaarsovereenkomst bestaat er voor de
handelsagentuurovereenkomst wel een algemene wettelijke definitie. ” De
handelsagentuurovereenkomst is een overeenkomst waarbij de ene partij, de handelsagent,
door de andere partij, de principaal, zonder dat hij onder diens gezag staat, permanent en
tegen vergoeding belast wordt met het bemiddelen en eventueel het afsluiten van zaken in
naam en voor rekening van de principaal.
120
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45, 30. 121
Cass. 16 september 1977, https://www.law.kuleuven.be/lib/plone/tijdschriften/cassatie/1978/1.pdf. 122
P. ALLARY, “ Omtrent de verzekeringstussenpersoon als lasthebber van de verzekerde”, T.Verz. 2004,.
33
De handelsagent deelt zijn werkzaamheden naar eigen goeddunken in en beschikt zelfstandig
over zijn tijd.”123
82. Indien aan de volgende vijf cummulatieve voorwaarden is voldaan in een overeenkomst
zal deze beschouwd worden als een handelsagentuurovereenkomst. Zelfs wanneer de
partijen een andere benaming geven aan hun overeenkomst blijft dit onderworpen aan de
regels van de agentuurwet.
(i) De agent bemiddelt bij het tot stand komen van zaken en sluit eventueel zaken af: hij
spoort klanten op en bezoekt hen met het oog op het onderhandelen of afsluiten van
zaken;
(ii) De handelsagent oefent zijn activiteiten niet uit in een gezagsverhouding maar als
zelfstandige ondernemer;
(iii) Er bestaat een permanente band tussen de agent en de principaal, zonder dat
vereisten gesteld zijn inzake de omvang van deze opdrachten;
(iv) De activiteit van de agent wordt vergoed;
(v) De agent treedt op in naam en voor rekening van de principaal124
2: Toepassing op de verzekeringsagent
83. In de definitie van de verzekeringsagent komen enkele algemene kenmerken van een
handelsagent naar voor.125 Zo wordt er duidelijk verwezen naar de bemiddelingsopdracht.126
Ook het optreden van de agent in naam en voor rekening van de principaal – in casu de
verzekeringsonderneming – komt duidelijk naar de voorgrond.
123
Art. I. 11 WER. 124
B. TILLEMAN, E. DURSIN, E. TERRYN, C. HEEB, en P. NAEYAERT,” Overzicht van rechtspraak. Bijzondere overeenkomsten: Tussenpersonen 1999-2009” TPR 2010, 919. 125
Zie supra, 44 en art.257,3° W.Verz. 126
De bemiddelingsbevoegdheid van een verzekeringsagent is ruimer dan de – eerder – beperkte bemiddelingsbevoegdheid van een agent in de bank- en beleggingssector. Een verzekeringsagent kan naast het louter bemiddelen ook de bevoegdheid krijgen om overeenkomsten af te sluiten in naam en voor rekening van de verzekeraar. De taak van de agent in de bank- en beleggingssector blijft beperkt tot het louter in contact brengen van de partijen. M. EYSKENS, “ Makelaar en agent in financiële dienstverlening- actualia en toekomstperspectieven in H. COUSY en H. VANDENBERGHE (eds.) Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis 2007-2008, nr.48, 31.
34
Een laatste algemeen kenmerk in de definitie van de verzekeringsagent is het kenmerkende
onderscheid met de verzekeringsmakelaar, namelijk zijn verbondenheid met één of
meerdere verzekeringsondernemingen. Hij onderhoudt aldus een exclusieve band met één
of meerdere verzekeringsondernemingen.
3: Onderscheid verzekeringsagent en verzekeringsmakelaar
3.1 Algemeen
84. Een makelaar en een handelsagent vervullen een nagenoeg identieke opdracht. Zo
vervullen ze allebei een bemiddelingsopdracht. Eveneens treden ze allebei op in naam en
voor rekening van hun opdrachtgever. Een laatste gelijkenis zit in hun onafhankelijkheid. Ze
zullen beiden niet onder gezag staan van hun principaal.
85. Het verschil tussen de figuur van een handelsagent en een makelaar in het algemeen
bevindt zich in de permanente band tussen de opdrachtgever en de tussenpersoon. De
handelsagent zal een permanente band onderhouden met zijn opdrachtgever, daar waar de
makelaar slecht een occasionele band onderhoud met één bepaalde opdrachtgever.127
3.2 Verzekeringsagent en verzekeringsmakelaar
86. Het onderscheidscriterium ligt namelijk, net zoals het algemeen handelsrechtelijk
onderscheid, in de band met de opdrachtgever ( in casu de verzekeringsmaatschappij ). Zo
zal de verzekeringsagent duurzaam verbonden zijn aan een of enkele verzekeraars.128 Een
verzekeringsmakelaar daarentegen schuimt de volledige verzekeringsmarkt af op jacht naar
de optimale verzekering. Hij is met andere woorden niet verbonden aan een
exclusiviteitsovereenkomst met een of bepaalde verzekeraars.129
87. In de oorspronkelijke versie van de Verzekeringsbemiddelingswet werd het onderscheid
louter gemaakt op basis van de bemiddelingsopdracht, zonder hieraan de termen “ makelaar
“ of “ agent “ te koppelen. Er werd een onderscheid gemaakt tussen de onafhankelijke en
niet – onafhankelijke tussenpersonen. Zo was de onafhankelijke tussenpersoon diegene die
zijn bemiddelingsopdracht uitoefende zonder de jure en de facto gebonden ten zijn bij een
verzekeringsonderneming.
127
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 28. 128
Gent 6 september 2007, De Verz. 2008, 364. 129
G. SCHOORENS, “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”, RW 1998, 314.
35
Echter was deze onafhankelijkheid in praktijk vaak moeilijk vast te stellen. Er kwam dan ook
een wijziging130 waardoor het onderscheid wordt gemaakt tussen makelaars en agenten. Het
criterium ligt in het al dan niet hebben van een juridische verbintenis tot het plaatsen van
het geheel of een bepaald deel van de productie bij een verzekeringsonderneming.131
88. Om het kwalificatieprobleem van al dan niet onafhankelijkheid op te lossen, moet
degene die wil opereren als verzekeringsmakelaar op erewoord verklaren dat hij zijn
beroepswerkzaamheden uitoefent buiten elke exclusieve agentuurovereenkomst of elke
andere juridische verbintenis die hem verplicht om zijn hele productie of een bepaald deel
ervan bij een of meerdere (her)verzekeringsonderneming(en) te plaatsen.132 Indien de
verzekeringstussenpersoon op een bepaald ogenblik niet meer voldoet aan de voorwaarden
zal hij in een andere categorie worden ondergebracht.133
89. Lang werd ook aangenomen dat er een verschil was bij de inhoudelijke opdracht. Zo zou
de agent ook de rechtshandeling zelf kunnen stellen in naam en voor rekening van zijn
opdrachtgever terwijl de makelaar altijd buiten de tot stand gebrachte contractuele
verhouding blijven. Dit onderscheid is achterhaald en bestaan er zowel makelaars als
agenten met en zonder vertegenwoordigingsbevoegdheid. 134
90. Ondanks de duurzame relatie verbindt de agent zich niet tot een bepaalde productie. De
verzekeringsmaatschappij kan zich wel het recht voorbehouden om het contract te
beëindigen indien deze de verzekeringsagent zijn werkzaamheden ontoereikend acht.135
3.3 Eengemaakt statuut?
91. De theorie van onafhankelijkheid is mooi, maar hoe zit het met de praktijk? Kamerlid
Johan Klaps van N-VA stelt zich hier ook vragen bij. Hij pleit voor een eengemaakt statuut
van verzekeringstussenpersoon omdat volgens hem “ een eengemaakt statuut een gelijk
speelveld oplevert voor alle aanbieders én meer bescherming van de klant “.
130
Door de Reparatiewet van 11 april 1999. 131
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 29. 132
Art. 263 W.Verz. en S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 72. 133
Art. 267 § 1 laatste lid W.Verz. 134
G. SCHOORENS, “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”, RW 1998, 313. 135
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 590.
36
In de praktijk zal een makelaar soms maar voor één of twee verzekeraars bemiddelen. Het
onafhankelijke advies is daardoor iets gekleurder dan gedacht. En het wordt ingewikkelder
door het nieuwe nevenstatuut van de verbonden agent. Deze is immers verbonden aan één
verzekeraar, maar voor de polissen die niet in het aanbod zitten mag hij toch in zee gaan
met andere verzekeraars. Hierdoor komen ze in het vaarwater van de makelaars.
Een optie is dus volgens hem een eengemaakt statuut. Voor agenten zou dat een verzwaring
betekenen qua opleiding en aansprakelijkheid. Makelaars zullen in een eengemaakt statuut
wellicht transparanter moeten zijn over hun voorkeursrelaties met sommige
maatschappijen.136
92. Er zijn echter fundamentele verschillen tussen de verzekerings-makelaar en –agent, die
in België historisch gegroeid zijn. Als traditioneel land kunnen deze verschillen niet zomaar
teniet gedaan worden. Elk statuut heeft zijn eigen rechten en plichten. De keuze, en de
gevolgen dus ook, liggen volledig bij de tussenpersoon. Door de huidige wettelijke
verankering weet de consument in welke hoedanigheid de tussenpersoon werkt. Dit komt
hem enkel ten goede.137 Een eengemaakt statuut is – momenteel – niet aangeraden.
§ 2: De handelsagentuurovereenkomst
1: Algemeen
93. De regels van aanneming en of lastgeving zullen ook van toepassing zijn op de
verzekeringsagent. Doch wordt deze echter sterk beperkt door de regelgeving omtrent de
handelsagentuur.
94. Maar de regeling van de handelsagentuurovereenkomstwet was voor de
verzekeringssector niet meteen van toepassing sinds de invoering van deze wet in het jaar
1995.138
In de oorspronkelijke wet betreffende de handelsagentuurovereenkomst stelde de wetgever
immers expliciet dat “ de door de verzekeraars, kredietinstellingen en beursvennootschappen
136
E. VANBRUSSEL, “ Nood aan uniek statuut voor verkopers verzekeringen”, De tijd 27 oktober 2016, geconsulteerd op 21 juni 2017. 137
FVF Vrijuit 4, 2016. blz. 28. 138
Wet 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst, BS 2 juni 1995.
37
met hun respectieve agenten afgesloten overeenkomsten “ uitgesloten zijn van de wet.139 Dit
had als gevolg dat in deze periode de wettelijke bescherming van de verzekeringsagenten
onderworpen bleef aan het algemeen verbintenissenrecht, het recht van huur van diensten
of de regels inzake lastgeving en de gebruiken van de sector.140
Het uitsluiten van de verzekeringssector, en aldus de verzekeringsagent, in de
handelsagentuurovereenkomstwet werd verantwoord aan de sectoraal gebonden gebruiken
die onverenigbaar zouden zijn met de handelsagentuurovereenkomst. De memorie van
toelichting stelt immers dat “ Een derde uitzondering betreft de door de verzekeraars met
hun agenten afgesloten overeenkomsten (artikel 2, 2°). Gelet op de in deze sector geldende
gebruiken die onverenigbaar waren met het toen ingediende ontwerp van wet betreffende
de handelsagentuurovereenkomst (Senaat, Gedr. St. nr. 871, 25 mei 1976) werd voorgesteld
deze sector uit het toepassingsgebied van de wet te sluiten.
De wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten voorziet zoals dit trouwens
reeds bij de wet van 30 juli 1963 het geval was, een uitzondering voor wat betreft
verzekeringen.
Gelet op de particulariteiten die deze sector kenmerken lijkt een uitsluiting dus wenselijk.
“141142
De handelsagentuurovereenkomstwet, dat een omzetting was van een Europese richtlijn van
18 december 1986 inzake zelfstandige handelsagenten, 143 werd gewijzigd bij de wet van 4
mei 1999144, ten gevolge van het arrest van 18 februari 1998 van het Arbitragehof.145
139
Het oorspronkelijke art. 3 , 2° handelsagentuurovereenkomstwet. 140
M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Leuven Die Keure, 2010, 160 141
MvT, Parl.St., Senaat, 1991-1992, 355/1, 7. 142
Er werd ook verwezen naar de voorbereidende werken van andere wetgevende initiatieven met een soortgelijke uitsluitingen, zoals in de Benelux – Overeenkomst betreffende de agentuurovereenkomst ( Opmerking: Deze is nooit in werking getreden). Bron: M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Leuven, Die Keure, 2010, 162. 143
Richtl. Raad 86/653/EEG 18 december 1986 inzake de coördinatie van de wetgevingen van de lidstaten inzake zelfstandige handelsagenten, Pb.L. 31 december 1986, 382,17-21. 144
Wet 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst, BS 2 juni 1999. 145
Arbitragehof 18 februari 1998, BS 25 april 1998.
38
Hierin oordeelde het Hof dat de uitsluiting van de niet zelfstandige verzekeringsagenten uit
de categorie van de handelsvertegenwoordigers strijdig was met de gelijkheids- en niet
discirminatiebeginselen.146
Deze wijzigingswet zorgde onder meer voor de opheffing van de bepaling in artikel 3, 2°, in
casu dus de uitsluiting inzake de afsluiting van overeenkomsten tussen verzekeraars,
kredietinstellingen en beursvennootschappen met hun respectieve agenten.147 Hierdoor had
het wetsvoorstel van toenmalig CVP – Volksvertegenwoordiger Luc Willems haar doel
bereikt, namelijk alle handelsagenten op dezelfde wijze behandelen.148149 Deze wijzigingen
traden inwerking op 12 juni 1999. Verbintenissen waarvan de uitvoering in rechte werd
gevorderd vóór haar inwerkingtreding vallen niet onder de toepassing van de
wetswijziging.150 Sinds deze datum sluit de agentuurwet aldus enkel nog de overeenkomsten
gesloten met handelsagenten die hun werkzaamheid niet met regelmaat uitoefenen, uit
haar toepassingsgebied. 151
95. De wet betreffende de handelsagentuur had niet enkel als bedoeling om de relatie
tussen de agent en de principaal uniform te reguleren, maar ook om de zelfstandige
handelsagent een beschermd statuut te verlenen.152 Dit beschermd statuut diende
voornamelijk betrekking te hebben op enerzijds de rechten van de agent bij de beëindiging
van de overeenkomst zoals de uitwinningsvergoeding, redelijke opzeggingstermijn, enz.
146
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier,2011, 589. 147
Art. 2 Wet 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst. 148
B. SALEMBIER,” Toepassing in de tijd van de Handelsagentuurwet op verzekeringsagenten e.a” RW 2000, 995-999. 149
Een resolutie houdende het advies van het Europees Parlement inzake het voorstel van de Commissie van de Europese Gemeenschappen aan de Raad voor een richtlijn ter coördinatie van de wetgevingen van de Lidstaten inzake de zelfstandige handelsagenten vermeldt dat de Europese wetgever van oordeel is dat de agenten uit de financiële dienstverleningssector wel onder het toepassingsgebied zouden moeten vallen. Bron: PB.,L 9 oktober 1978, 17 en M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Brugge, Die Keure, 2010, 163. 150
Art. 4 Wet 4 mei 1999 tot wijziging van de wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst. 151
Art. 3, 1° handelsagentuurovereenkomstwet. 152
Wetsvoorstel, Parl.St., Kamer, 1997-1998, 1423/1, 2; B. SALEMBIER,” Toepassing in de tijd van de Handelsagentuurwet op verzekeringsagenten e.a” RW 2000, 995-999.
39
Anderzijds diende het ook ter bescherming tijdens de duur van de overeenkomst zelf, zoals
de bepaling en de uitbetaling van de commissie.153 Door de wijzigingswet genieten de
verzekeringsagenten voortaan van deze bepalingen.
96. Het Arbitragehof oordeelde in verschillende arresten dat de oorspronkelijke bepaling van
artikel 3 , 2° ongrondwettelijk was.154 De arresten van het Arbitragehof, gewezen op een
prejudiciële vraag, gelden retroactief. Hierdoor geldt de agentuurwet in het licht van deze
uitspraken vanaf haar inwerkingtreding in 1995 op samenwerkingsovereenkomsten tussen
verzekeraars en hun verzekeringsagent.155 Het was voornamelijk het arrest van 16 februari
2005 dat voor de verzekeringssector de duidelijkheid gaf.
97. Door de aanpassing van de handelsagentuurovereenkomstwet moest de rechtspraak zich
ook aanpassen ten opzichte van de verzekeringsagent156. De beroepsvereniging voor
zelfstandige bank- en verzekeringstussenpersonen volgde de rechtspraak nauwgezet. Het
was dan ook merkbaar dat de handelsagentuurovereenkomstwet werd toegepast in de
rechtspraak, en dan concreet in betwistingen omtrent en naar aanleiding van de beëindiging
van de agentuurovereenkomst.157
98. Momenteel is de regeling van de handelsagentuurovereenkomst opgenomen in Boek X
van het Wetboek Economisch Recht. Titel 2 van Boek X – de regeling over de
precontractuele informatie in het kader van commerciële samenwerkingsovereenkomst, van
het WER vindt volgens de wet geen toepassing op de verzekeringsagent. Deze bepaling
wordt evenwel betwist.158 Voor deze masterproef speelt deze betwisting geen rol. De
regeling inzake het recht op vergoeding, de beëindigings- en vergoedingsmodaliteiten, de
uitwinningsvergoeding en het concurrentiebeding worden georganiseerd in titel 1 van Boek
X.
153
M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Brugge, Die Keure, 2010, 158. 154
Arbitragehof 19 december 2001, nr. 161/2001,; Arbitragehof 14 januari 2004, nr. 6/2004 ; Arbitragehof 16 februari 2005, nr. 41/2005. 155
H. VAN DE WALLE, “ Agentuurwet en verzekeringsagenten” T.Verz. 2011, 363-366. 156
De aanpassing was er niet enkel voor de verzekeringsagenten, maar voor alle agenten in de financiële sector. 157
M. EYSKENS, “ Makelaar en agent in financiële dienstverlening- actualia en toekomstperspectieven in H. COUSY en H. VANDENBERGHE (eds.) Aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, Themis 2007-2008, nr.48, 44. 158
GwH 15 oktober 2015, nr. 2015/142 en S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS “ Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 75.
40
2: Belang
99. Het belang van de onderwerping aan de wet handelsagentuurovereenkomst voor dit
onderzoek situeert zich in de eerste plaats in de vergoeding van de verzekeringsagent. Dit zal
een vaste vergoeding, een commissie of een combinatie van deze twee zijn.159 Daarnaast is
het ook van belang wanneer deze opeisbaar wordt door de handelsagent. Bij een vaste
vergoeding zal dit in principe maandelijks zijn160. Bij een vergoeding via commissie is dit
wanneer één van de volgende twee omstandigheden zich voordoet: (i) de principaal heeft de
overeenkomst uitgevoerd of had, krachtens de overeenkomst met de derde, zijn
contractuele verplichtingen moeten nakomen of (ii) de derde is zijn contractuele
verplichtingen nagekomen. Ook voor het bepalen van het bedrag van de commissie is er een
bepaling in de handelsagentuurovereenkomstwet.161
100. Daarnaast biedt de onderwerping aan de wet handelsagentuurovereenkomsten het
voordeel – voor de verzekeringsagent - van de uitwinningsvergoeding. De agent heeft
immers na de beëindiging van de agentuurovereenkomst recht op een uitwinnings- of
cliënteelvergoeding indien hij de principaal nieuwe klanten heeft aangebracht of wanneer hij
de zaken met de bestaande klanten aanzienlijk heeft uitgebreid, en voor zover dit de
principaal nog aanzienlijke voordelen kan opleveren. Om recht te hebben op deze
vergoeding dient aan de volgende vijf cummulatieve voorwaarden voldaan te worden. Zo
moet (i) de agentuurovereenkomst beëindigd zijn, (ii) zijn er nieuwe klanten aangebracht of
de zaken met bestaande klanten aanzienlijk uitgebreid, (iii) deze aanbreng of uitbreiding is te
danken aan de agent, (iv) de aangebrachte klanten of de gerealiseerde uitbreiding van de
omzet met de bestaande klanten moet de principaal nog voordelen kunnen opleveren na de
beëindiging van de overeenkomst en (v) deze voordelen dienen voor de principaal
aanzienlijk te zijn.162
159
Art. X7, eerste lid WER. 160
Art. X 15, WER. 161
Art. X 13 WER. 162
Art. X 18 WER.
41
§3: Verhouding agent en verzekeraar
1: Bediendecontract
101. In de eerste plaats kan een verzekeringsagent een aangestelde zijn van een verzekeraar.
Een aangestelde zal werken onder het stelsel van een dienstcontract. Dit dienstcontract kan
een bediende - , arbeids - , dienstbode - , of een leercontract omvatten. De
bemiddelingsopdracht inzake het aanbrengen en beheren van verzekeringen houdt
voornamelijk een intellectuele arbeid in. Het dienstcontract aangaande de verzekeringsagent
die als aangestelde voor een verzekeraar werkt behelst aldus een bediendecontract.
102. Het essentiële kenmerk om onder de categorie van bediende te resulteren is het gezag,
de leiding en het toezicht van de werkgever ten opzichte van de verzekeringsagent. 163
Buiten dit verschil doen deze agenten in loondienst hetzelfde werk als de zelfstandige
verzekeringsagenten en woorden zij gewoonlijk ook ( deels ) via commissies vergoed.164
2: Handelsagentuur
103. Ondanks de mogelijkheid om onder gezag van de verzekeraar zijn functie uit te oefenen
zijn de meeste verzekeringsagenten zelfstandig. Deze verzekeringstussenpersonen zullen
onder de regeling van de handelsagentuurovereenkomst vallen ten opzichte van de
verzekeraar. 165 Het grote verschil met de bediende is de afwezigheid van gezag van de
verzekeraar.
§4: Verhouding agent en verzekeringnemer
1: Situatie van de bediende
104. Wie als aangestelde – bediende – optreedt voor de verzekeraar handelt in naam en
voor rekening van zijn werkgever – de verzekeraar -. Er zal bijgevolg geen rechtsband
bestaan tussen de verzekeringnemer en de verzekeringsagent.166
163
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45 37. 164
H. COUSY, Actualia verzekeringen: aanvullende pensioenen en levensverzekeringen, distributie en onrechtmatige bedingen, faillissement en zwakke weggebruikers, Antwerpen, Maklu, 2000, 171. 165
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 194. 166
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2014, afl. 84, 44.
42
2: Situatie van een zelfstandige
105. Een zelfstandige verzekeringsagent is contractueel verbonden met de verzekeraar én
met de cliënt. Hiervoor gelden dezelfde beschouwingen als voor de makelaar.167 De wet
handelsagentuurovereenkomsten zal niet van toepassing zijn op deze relatie. Deze wet
werkt immers enkel tussen de handelsagent – verzekeringsagent – en de principaal – de
verzekeringsmaatschappij -. Voor deze relatie moet dan ook teruggegrepen worden naar het
gemene recht – de aanneming en lastgeving -.
§ 5: Praktische problemen
1: Terminologisch probleem en gevolg
106. Zo kan een verzekeringstussenpersoon aangeduid worden als makelaar volgens de
Verzekeringsbemiddelingswet – door een verklaring af te leggen op erewoord dat hij door
geen enkele exclusiviteitsverbintenis gebonden is168 – maar wel als handelsagent
gekwalificeerd worden volgens de handelsagentuurovereenkomstwet omdat hij zich in een
band van continuïteit en zelfs duurzaamheid bevindt ten aanzien van een verzekeraar.
Gelden de bepalingen inzake vergoeding volgens de handelsagentuurovereenkomstwet
aldus op deze “ verzekeringsmakelaar”?169
107. In een vonnis en arrest hebben respectievelijk de rechtbank van koophandel en het hof
van beroep te Antwerpen zich over de vraag of een verzekeringsmakelaar tevens een
handelsagent kan zijn.170 Beide rechtsinstanties hebben besloten dat de wet
handelsagentuurovereenkomst niet van toepassing is op de verzekeringsmakelaar in
kwestie. Het oordeelde immers dat het aangegane “ partnershipovereenkomst “ tussen de
verzekeringsmakelaar – in de zin van de verzekeringsbemiddelingswet – moet gecatalogeerd
worden als een makelaarsovereenkomst in plaats van een handelsagentuurovereenkomst.
Ook de federaties voor verzekeringsmakelaar was van oordeel dat de verzekeringsmakelaar
niet onder het toepassingsgebied van de wet handelsagentuurovereenkomst valt.
167
Ibid. 168
Zie supra, nr.63 169
M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Leuven, die Keure, 2010, 177 170
Antwerpen (5e K.) 22 mei 2003, T. Verz. 2005, 793 en Kh. Antwerpen (9
e K.) 15 februari 2002, T. Verz. 2005,
811
43
Zij hebben hier uitdrukkelijk op aangedrongen ten tijde van de uitbreiding van het
toepassingsgebied van de Wet Handelsagentuurovereenkomst.171
Het doorslaggevende argument voor de rechtbank van koophandel was de
administratiefrechtelijke inschrijving in het register van verzekeringsmakelaars.172 Zo bepaalt
een publiekrechtelijke regeling omtrent de verzekeringstussenpersoon onrechtstreeks het
privaatrechtelijk statuut van deze tussenpersoon.
108. De rechtbank en het hof zijn aldus van oordeel dat de wet
handelsagentuurovereenkomst niet van toepassing kan zijn op een verzekeringsmakelaar.
Dit in tegenstelling tot Y. MERCHIERS. Deze auteur verdedigde in het Tijdschrift voor
Verzekeringen de opinie dat de wet handelsagentuurovereenkomst wél – in concrete
omstandigheden - van toepassing kan zijn op een verzekeringsmakelaar.173 Zo verwijst hij
naar de situatie waarbij de verzekeringsmakelaar belast wordt met de regeling van
schadegevallen of indien hij gemachtigd is bepaalde documenten uit te schrijven in naam en
voor rekening van de verzekeraar – bijvoorbeeld de groene kaart -. Daarnaast kan volgens
MERCHIERS de wet handelsagentuurovereenkomst ook van toepassing zijn op de
verzekeringsmakelaar wanneer hij titularis is van een rekening-courant bij de verzekeraar en
zeer zeker indien hij gehouden is bepaalde quota's te eerbiedigen die hem bepaalde
voordelen of geprivilegieerde verhoudingen waarborgen. In dergelijk geval kan zoals
MERCHIERS het vooropstelt men perfect voorhouden dat hij permanent belast is met het
bemiddelen en/of het sluiten van zaken in naam en voor rekening van de verzekeraar, en zal
de handelsagentuurovereenkomstwet dus van toepassing zijn op hun verhoudingen. Dit is
des te meer het geval omdat het in België de verzekeraar is die de verzekeringsmakelaar
vergoedt voor zijn bemiddeling.
109. Deze redenering stuit – mijns inziens terecht – op tegenkantingen. Een makelaar die
belast is met de regeling van een schadegeval is een opdracht die hij op zijn minst ook in het
voordeel van de verzekerde moet uitvoeren.
171
Verslag van de commissie, Parl.St., Senaat, 1998-1999, 1204/5, 23-24. 172
Het Hof van Beroep voegde hier nog enkele argumenten aan toe. Bijvoorbeeld het gegeven dat de “ partnershipovereenkomst “ geen quota oplegde aan de verzekeringsmakelaar en dat hij ook vrije keuze had van verzekeraar. Zo plaatste hij 15 % van zijn verzekeringsportefeuille bij directe concurrenterende verzekeraars. 173
Y. MERCHIERS, “ De verzekeringsbemiddeling. Nieuwe aspecten “, De Verz. 2000 , 167.
44
De makelaar moet met andere woorden zowel de belangen van de verzekeraar als van de
verzekerde begunstigen. Dit wordt niet door een handelsagent verwacht. Het uitschrijven
van een groene kaart is gewoon een accessorium van de dienstverlening aan de
verzekerde.174
Het enige argument waarbij de stelling ten verdedigen valt is het quota- argument. Echter
hiervoor speelt de administratiefrechtelijke inschrijving in het FSMA – register – en
bijgaande sancties – een rol. Wie zich niet aan zijn rol – verzekeringsagent of
verzekeringsmakelaar – kan in een andere categorie overgebracht worden175, kan geschrapt
worden in het FSMA - register176 of kan met een gevangenisstraf van één maand tot vijf jaar
en een geldboete van 1.000 tot 10.000 euro bestraft worden.177
110. Vragen rijzen vooral in verband met niet exclusieve verzekeringsagenten: het ziet er
naar uit dat niet elke verzekeringsagent in het licht van bovenvermelde criteria
noodzakelijkerwijze ook handelsagent in verzekeringen is.178
Hoofdstuk 4: De subagent
§ 1: Kenmerken
1: Algemeen
111. Voor de kenmerken en definitie van de subagent wordt verwezen naar randnummers
45 en 46.
2: Verhouding subagent en verzekeringsagent
112. De contractuele verhouding tussen de verzekeringsagent en de subagent ondergaat de
regeling van de handelsagentuur. In een zaak waarbij een verzekeringssubagent gedurende
acht maanden op zelfstandige basis bemiddelde bij de verkoop van overlijdensverzekeringen
in naam en voor rekening van een verzekeringsagent werd dit duidelijk gesteld.
174
Zie oa. M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 593; C. VAN SCHOUBROECK en L. SCHUERMANS, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 181. 175
Art. 267 § 1 , zesde lid WVerz. 176
Art. 269 WVerz. 177
Art. 304 WVerz. 178
H. VAN DE WALLE, “ Kan een verzekeringsmakelaar handelsagent zijn? “, T.Verz. 2005, 802.
45
De contractuele relatie tussen de subagent en de verzekeringsagent werd beheerst door een
overeenkomst van 11 september 2000. In deze overeenkomst verklaarde de
verzekeringsagent dat zij de subagent had laten inschrijven bij de –toenmalige-
Controledienst voor de Verzekeringen.
De vrederechter in kwestie besluit dat de overeenkomst van verzekeringsbemiddeling
tussen de subagent en de verzekeringsagent onderworpen is aan de
handelsagentuurovereenkomstwet. De rechter stelt vooreerst vast dat de subagent geen
onafhankelijke verzekeringsmakelaar was. De rechter vervolgt dat er dan nog slechts twee
mogelijke statuten overblijven waaronder een persoon voor rekening van een ander
producten op de markt kan verkopen. Dit is ofwel als handelsvertegenwoordiger, ofwel als
handelsagent.179 Na vastgesteld te hebben dat de subagent niet in ondergeschikt verband
tewerkgesteld was, komt de vrederechter tot het besluit dat de overeenkomst van
11 september 2000 beantwoordt aan de definitie van een handelsagentuurovereenkomst
zoals omschreven in artikel 1 van de handelsagentuurovereenkomstwet.180
Hoofdstuk 5: Klantenaanbrenger
§ 1: Kenmerken
1: Algemeen
113. De klantenaanbrenger, zaakaanbrenger of relatieaanbrenger zijn veelal personen die in
het kader van een andere beroepswerkzaamheid ( potentiële ) klanten doorverwijzen naar
of aanbrengen bij verzekeringsondernemingen of verzekeringstussenpersonen.
Verzekeringsondernemingen en verzekeringstussenpersonen doen vaak beroep op deze
relatieaanbrengers. Enkele voorbeelden zijn autodealers, begrafenisondernemers,
immobiliënkantoren. In bepaalde situaties verrichten zij daarbij bepaalde activiteiten
waardoor zij onder de wetgeving van verzekeringsdistributie vallen. De onzekerheid voor
mensen die zich in een andere beroepswerkzaamheid bevinden kan vervelend zijn in het
navolgen van de juiste wet.
179
Vred. Landen-Zoutleeuw, 27 januari 2011, nr.10A69, DAOR 2011, 301-306. 180
N. GILBERT en C. VAN SCHOUBROECK, “ Met verzekeringssubagenten wordt niet gesold: toepassing van de wet handelsagentuur en verzekeringsbemiddeling” (noot onder Vred. Landen-Zoutleeuw, 27 januari 2011), DAOR 2011, 308-309.
46
114. De CBFA181 was zich bewust van deze onzekerheid en heeft via een mededeling van 20
februari getracht deze onzekerheid te doen verdwijnen.182 Deze mededeling, die gebaseerd
is op de wet van 27 maart 1995, is volgens de website van de FSMA ook geldig op de wet van
4 april 2014.183 Ze heeft een brief opgesteld met als doel de verzekeringsondernemingen en
de verzekeringstussenpersoon te informeren over de interpretatie van de CBFA voor het
beoordelen of activiteiten van klantenaanbrengers gekwalificeerd dienen te worden als
verzekeringsbemiddeling, en deze klantenaanbrengers bijgevolg als
verzekeringstussenpersoon dienen te worden ingeschreven in het register van de
verzekerings- en herverzekeringstussenpersonen. Verder herinnert de brief de
verzekeringsondernemingen en de verzekeringstussenpersonen er aan dat zij passende
organisatorische maatregelen moeten nemen teneinde zich in deze te verzekeren van een
correcte naleving van de wetgeving.
Zo stelt de CBFA in de eerste plaats dat personen die zich beperken tot het doorgeven aan
verzekeringstussenpersonen of verzekeringsondernemingen van de identiteit van potentiële
klanten, of die potentiële klanten doorverwijzen naar verzekeringstussenpersonen of
verzekeringsondernemingen door het verstrekken van het adres, contactgegevens en de
verzekeringstakken waarin deze laatste actief zijn niet aan verzekeringsbemiddeling doen en
aldus ook niet onder deze wetgeving vallen. Zelfs persoons – en objectgebonden informatie
mag overgemaakt worden. Deze info mag wel geen verzekeringstechnische aspecten inzake
de identificatie en beoordeling van de verzekeringsbehoeften van de klant betreffen.
Voorbeelden van persoons – en objectgebonden informatie is volgens de toenmalige CBFA
onder andere het merk en model van een te verzekeren voertuig, gegevens in verband met
de identiteit van een verzekeringsnemer, of gegevens in verband met de ligging of de
kenmerken van een te verzekeren goed.
181
CBFA is de afkorting voor “ Commissie voor het bank-, financie – en assurantiewezen, voorhanger van de FSMA. 182
Mededeling van CBFA van 20 februari 2009. 183
Bij het raadplegen van het topic “ Vragen en antwoorden over verzekeringsbemiddeling “ en in het bijzonder de vraag “ Moet een klantenaanbrenger zich inschrijven in het register van de verzekerings- en herverzekeringstussenpersonen ? “ valt te constateren dat de FSMA hierbij verwijst naar de Mededeling CBFA _ 2009 _ 10 dd. 20 februari 2009, website geconsulteerd op 2 maart 2017, http://www.fsma.be/nl/supervision/finbem/vt/vz/article/faq/faqvtvz.aspx.
47
115. In de tweede plaats schrijft de CBFA voor dat klantenaanbrengers documentatie mogen
overhandigen aan potentiële klanten over verzekeringsproducten die hen door een
verzekeringsonderneming of verzekeringstussenpersoon ter beschikken gesteld worden.
Enige voorwaarde is dat deze documentatie louter informatie van algemene niet
gepersonaliseerde aard bevat. Dit is dus enkel een algemene productbeschrijving of
productfiche, of algemeen geldende tarieven.
Wat uitgesloten is, is het opstellen van gepersonaliseerde offertes, het opstellen van
verzekeringsvoorwaarden, en het behandelen en afhandelen van verzekeringsvoorstellen,
etc. Stelt men dergelijke handelingen valt de klantenaanbrenger onder het statuut van de
verzekeringstussenpersoon. Ook het identificeren van de verlangens en behoeften van de
klant, en het inwinnen van informatie met het oog op die identificatie, is een essentieel
onderdeel van de opdracht van de verzekeringstussenpersoon.
116. Als derde punt stelt de CBFA dat “ zuivere “ klantenaanbrengers niet betrokken zijn bij
de uitvoering van verzekeringsovereenkomsten. Hij beschikt niet over een
vertegenwoordigingsbevoegdheid. Dit heeft tot gevolg dat er geen agentuur- of
lastgevingsovereenkomst tussen de klantenaanbrenger en de verzekeringsonderneming
en/of verzekeringstussenpersoon kan worden aangegaan. De klantenaanbrenger zal aldus
geen premies kunnen innen of tussenkomsten uitbetalen aan de verzekerde of
verzekeringsnemer. Indien een persoon assisteert bij het beheer en de uitvoering van een
verzekeringsovereenkomst, moet deze beschouwd worden als een
verzekeringstussenpersoon en bijgevolg ingeschreven zijn in het register bij de CBFA.
117. In de rechtspraak kan soortgelijke overweging teruggevonden worden. Het Hof van
beroep 184stelt dat klantenaanbreng het louter aanbrengen van relaties inhoudt, middels
aanbevelingen en het signaleren en doorspelen van gegevens van personen die potentieel
geïnteresseerd zijn in het afsluiten van een product.
De klantenaanbrenger, informeert de potentiële klanten niet ten gronde, adviseert niet en
onderhandelt niet. Deze zaakaanbrengers kunnen zodoende niet beschouwd worden als een
verzekeringstussenpersoon.
184
Gent 27 november 2014, RABG, 2015, 589.
48
Wanneer de verzekeringsdekking verplicht deel uitmaakt van een ander product of dienst
(bv. BA- autoverzekering bij huurwagens), zal de aanbieder uiteraard niet beschouwd
worden als een verzekeringstussenpersoon.185
2: Belang onderscheid klantenaanbrenger en verzekeringstussenpersoon
118. Indien een persoon beschouwd wordt als een verzekeringstussenpersoon moet deze
ingeschreven zijn in het register bij de CBFA. Voor een klantenaanbrenger is dit niet nodig.
De klantenaanbrenger zal bijgevolg ook geen rekening moeten houden met de bepalingen
van de wet Verzekeringsbemiddeling terwijl de verzekeringstussenpersoon dit wel dient te
doen. De verschillende gedragsregels186 zijn dan ook niet van toepassing voor de
klantenaanbrenger. Er zullen wel passende organisatorische maatregelen genomen worden
op de klantenaanbrengers door de verzekeringsondernemingen of
verzekeringstussenpersonen.
119. Een laatste belang van onderscheid situeert zich in de vergoeding. De
klantenaanbrenger kan maar een éénmalige vergoeding ontvangen voor zijn dienst.187
§ 2: De verhouding klantenaanbrenger en verzekeraar of
verzekeringstussenpersoon
120. De klantenaanbrenger zal in zijn juridische verhouding met de verzekeraar of de
verzekeringstussenpersoon voornamelijk verbonden zijn via een overeenkomst. De FSMA
stelt voor haar leden in aansluiting op de mededeling van de CBFA een modelcontract “
klantenaanbrenger “ op.
121. Indien de klantenaanbrenger meer bevoegdheden stelt dan gestipuleerd in zijn
overeenkomst met de verzekeringsmaatschappij of tussenpersoon kan deze stilzwijgende
uitbreiding van het contract uitmonden in een nietigheid. De wet op de verzekeringen stelt
immers bepaalde strafsancties vast voor zij die werkzaamheden van
verzekeringsbemiddeling uitvoeren zonder de vereiste inschrijving.
185
Y. MERCHIERS, J. ROGGE en K. BERNAUW, De verzekeringsbemiddeling en de verzekeringsdistributie, een juridische benadering, Gent, Mys & Breesch, 1996, 127. 186
Zie Deel 4. 187
Zie hiervoor deel III, hoofdstuk 7.
49
Gelet op deze strafsancties en het doel van de wet moet worden besloten dat deze
bepalingen van openbare orde zijn, waardoor bij schending ervan een nietigheid kan
volgen.188
122. Het is duidelijk dat een “ zuivere “ relatieaanbrenger niet onder de handelsagentuur
valt omwille dat zijn bevoegdheid geen bemiddeling omvat.189
Hoofdstuk 6: Besluit
123. De privaatrechtelijke juridische verhouding van de verzekeringstussenpersonen worden
niet geregeld door de verzekeringsbemiddelingswet. Deze wet – ondanks verschillende
wijzigingen190 - bepaalt enkel de administratiefrechtelijke toegangs -, uitoefenings – en
controleregels.
124. Zodoende moet er voor deze privaatrechtelijke verhoudingen teruggevallen worden op
de algemene beginselen van het recht, de gewoonte en op eventuele onderlinge gesloten
overeenkomsten.191 De privaatrechtelijke juridische verhouding van de
verzekeringsmakelaar ten aanzien van “ zijn opdrachtgever(s) valt geenszins onder het
toepassingsgebied van de wet handelsagentuur. Zijn privaatrechtelijke verhouding wordt
hierin tegen geregeld door het algemeen verbintenissenrecht, namelijk de lastgeving of
aanneming van werk. In de verzekeringssector kan de cummultheorie vaak toegepast
worden om te kwalificeren, waardoor deze de voorkeur geniet. Hierdoor valt het sowieso
onder een werk van aanneming, maar het kan worden aangevuld met elementen van de
lastgeving.
125. De verzekeringsagent én de verzekeringssubagent daarentegen zullen – voornamelijk -
in privaatrechtelijke verhouding met zijn opdrachtgever wél onder de toepassing van de
handelsagentuurovereenkomstwet vallen. De overige regels zijn ook van toepassing, al
188
C. DANIELS en K. VAN DEN BROECK, “ Relatieaanbengers zijn geen agenten” ( noot onder Gent 27 november 2014) RABG, 2015, 600. 189
Ibid. 598. 190
Zie supra, nr.36 191
Y. MERCHIERS, J. ROGGE en K. BERNAUW, De verzekeringsbemiddeling en de verzekeringsdistributie, een juridische benadering, Gent, Mys & Breesch, 1996, 57; H. COUSY, Actualia verzekeringen: aanvullende pensioenen en levensverzekeringen, distributie en onrechtmatige bedingen, faillissement en zwakke weggebruikers, Antwerpen, Maklu, 2000,107.
50
worden deze wel beperkt door de handelsagentuurovereenkomstwet. Ook een
bediendecontract is mogelijk, maar dit behoort tot een minderheid van de
verzekeringsagenten.
126. Naast dit verschil van welke juridische regeling van toepassing is, zit er ook een verschil
inzake hun opdrachtgever bij deze twee traditionele verzekeringsdistributeurs. In het geval
van de verzekeringsagent wordt ervan uitgegaan dat dit de verzekeraar is waarmee hij een
duurzame verhouding onderhoudt. Voor de verzekeringsmakelaar wordt daarentegen vanuit
gegaan dat zijn opdrachtgever de verzekeringnemer is, dat hij hoofdzakelijk optreed in
functie van de belangen van de klant.192 De agent zal hierdoor vaker dan de makelaar de
lasthebber van de verzekeraar zijn terwijl de makelaar vaker de lasthebber is van de
verzekerde. Maar opnieuw, dit is geen absolute regel en de praktijk varieert hierin.193
127. Tenslotte vertoont een klantenaanbrenger de facto grote gelijkenissen met de
verzekeringstussenpersoon. Toch is zijn opdracht – en bevoegdheden – eerder beperkt
waardoor zijn juridische verhouding anders ligt, wat dan weer impact heeft op zijn
vergoedingsregeling.
192
M.FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 575. 193
Ibid. 598.
51
Deel III: De vergoeding
Hoofdstuk 1: Inleiding
128. De uiteindelijke premie die de verzekeringnemer betaalt omvat nagenoeg altijd
dezelfde elementen. Dit zal in de eerste plaats een zuivere of technische premie omvatten.
Dit is gelijk aan de waarde die volgens de actuariële techniek nodig is om de verzekerde
gebeurtenis te dekken. Hierbij wordt onder meer rekening gehouden met de verzekerde
som, de frequentie van het voorvallen van de gebeurtenis, de gemiddelde kost ervan,
franchises enz. Daarnaast zal de uiteindelijke premie ook nog bedrijfskosten omvatten zoals
administratiekosten en beheerskosten. Tel hierbij nog de winstmarge van de verzekeraar en
de parafiscale bijdragen en men bekomt een stevig bedrag.194
Bij het uiteindelijke bedrag van de premie zal heel vaak nog een vergoeding voor de
verzekeringstussenpersoon horen. Deze vergoeding zal doorgaans via een
commissiesysteem voldaan worden waarbij een deel van de premie die de verzekernemer
betaalt, zal dienen om de verzekeringstussenpersoon te betalen.
129. Wat opvalt aan het vergoedingssysteem is de driehoeksverhouding. Hiermee bedoelend
is het feit dat de verzekeringsnemer economisch de vergoeding van de
verzekeringstussenpersoon betaald – het commissieloon is immers vaak inbegrepen in de
verzekeringspremie – maar het is de verzekeraar die juridisch de vergoeding zal brengen bij
de tussenpersoon.
Deze driehoeksverhouding kan – vaak onbewust en niet wetend in hoofde van de
verzekeringnemer – problemen opleveren. Zo kan vooral verwezen worden naar het
correcte bedrag. De verzekeringnemer zal heel vaak niet weten hoeveel er van zijn globale
premie effectief dient voor de vergoeding van de tussenpersoon. In tijden waarbij
transparantie en openheid belangrijk is, vormt dit een hekel punt.
130. In het volgende hoofdstuk worden verschillende vormen van vergoedingen aangehaald.
Nadien volgt een aparte bespreking van het recht op vergoeding van de
194
T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 287.
52
verzekeringsmakelaar en verzekeringsagent. Dit gevolgd door de hoogte van de vergoeding
en de regeling voor klantenaanbrengers. Tenslotte komt de situatie waarbij de
verzekeringsnemer wijzigt van verzekeringstussenpersoon aan bod.
Hoofdstuk 2: Vormen
§ 1: Inleiding
131. Een eenduidige alomvattende vorm van commissievergoeding bestaat er niet. Partijen
kunnen immers zelf uitmaken hoe de commissievergoeding er uit zal zien. Dit zal gebeuren
op basis van de contractsvrijheid.195 De verschillende vormen van vergoeding kunnen
opgesplitst worden in enerzijds een opsplitsing op basis van het soort vergoede werk en
anderzijds de opsplitsing op basis van de berekeningswijze van de vergoeding.
§ 2: Op basis van het soort werk
132. De verzekeringstussenpersoon kan in de eerste plaats aanspraak maken op een
aanbrengcommissie. Dit zal een vergoeding zijn – zoals het woord zelf doet vermoeden –
voor het aanbrengen van – nieuwe – verzekeringsnemers.
Daarnaast kan hij ook een beheerscommissie ontvangen. Dit wanneer hij het beheer van het
contract onderhoudt en het afhandelen van eventuele schadegevallen.
133. In verzekeringssector zal de tussenpersoon echter in de meeste situaties een
vergoeding ontvangen die de gehele verzekeringsbemiddelingsdienst dekt.196 Dit zal dus het
aanbrengen van het contract omvatten, het beheer van het contract met de daar bijhorende
eventuele schadegevallen. Hierdoor zit deze dienstverlening meteen inbegrepen in de
eindpremie en worden zijn diensten toegankelijk voor iedereen.
Het zal met andere woorden geen luxedienstverlening zijn waarbij je voor iedere
verschillende daad moet betalen als klant.197 In de verhouding met professionele klanten, de
195
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 85. 196
Een vergoeding per dienst is aldus juridisch ook mogelijk. 197
Gesprek FVF. Zie bijlage 1.
53
bedrijvenmarkt, komen de zogenaamde “ fee’s” wel nog voor. Maar dit is uiteraard een
andere markt.198
134. De belangrijkste taken voor de verzekeringsmakelaar – maar dit kan uitgebreid worden
naar de tussenpersoon in het algemeen – is het schadebeheer, via face-to-face contact de
behoefte van de consument in kaart brengen en de nazorg199 van het verzekeringscontract,
althans volgens de makelaars zelf. Het uitvoeren van deze taken vinden zij over het
algemeen een grote meerwaarde. Het zelf innen van de verzekeringspremie daarentegen
vinden de meeste makelaars geen meerwaarde hebben.200
§ 3: Op basis van berekeningswijze
135. In het grootste gedeelte van de verzekeringscontracten – zeker in de particuliere sector
- zal de tussenpersoon vergoed worden via een percentage van de betaalde
verzekeringspremie van de verzekeringsnemer. Dit is een zogenaamde “ les commissions d’
acquisition “ of “ verwervingscommissie “.201
136. Bij levensverzekeringen wordt in praktijk de premie meestal berekend in functie van het
verzekerde kapitaal.202 Dit percentage van het verzekerd kapitaal wordt “ les commissions de
gestion ou d’ encaissement “ of “ incassocommissie “ genoemd.203 Toch is dit geen
vaststaand gegeven en partijen kunnen op grond van hun contractsvrijheid zelf bepalen hoe
de vergoeding er dient uit te zien.204 Dit wordt zelfs expliciet erkend bij de verzekeringsagent
door artikel 13 van boek X van de wet handelsagentuurovereenkomst.
Hoofdstuk 3: De verzekeringsmakelaar
198
Gesprek FVF. Zie bijlage 1. 199
Met nazorg bedoelend dat indien de situatie of behoeften van de klant veranderen dient het contract mogelijks aangepast te worden of dienen bijkomende waarborgen afgesloten te worden. 200
Deze gegevens zijn raad te plegen in FVF Vrijuit 4 ,2016, blz. 16-17. 201
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012,391. 202
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 196. 203
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 391. 204
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 85.
54
§ 1: Recht op het commissieloon
1: Inleiding
137. Courtage, makelaarsloon, commissie, commissieloon, provisie of gewoonweg het loon
van de makelaar is inherent aan de makelaarsovereenkomst.205 De overeenkomst wordt
immers doorgaans gekwalificeerd als een overeenkomst van aanneming. Op basis van artikel
1710 Burgerlijk Wetboek, dat bepaalt dat “de ene partij zich verbindt om iets voor de andere
te verrichten, tegen betaling van een tussen hen bedongen prijs.” Echter ook wanneer de
kwalificatie van de overeenkomst overhelt naar lastgeving blijft dit principiële recht op
courtage bestaan. Het principe bij lastgeving is echter wel dat dit kosteloos is206, echter gaat
de rechtspraak en rechtsleer van een weerlegbaar vermoeden uit dat bezoldigingen bij
mandaten die aan professionelen worden toegekend of bij mandaten met een
handelsrechtelijk karakter.207 Een verzekeringstussenpersoon bezit het status van
handelaar.208 De verbintenis om het loon te betalen ontstaat op het ogenblik van het sluiten
van de lastgevingsovereenkomst.209
138. Het recht op makelaarsloon vloeit dus niet voort uit de overeenkomst die door de
tussenkomst van de makelaar tot stand komt210, maar uit de makelaarsovereenkomst zelf,
én in het bijzonder het voordeel dat de makelaar door zijn optreden aan zijn opdrachtgever
bezorgt.211 Hierdoor zal de verjaringstermijn van 3 jaar volgens artikel 88 Verzekeringswet
niet van toepassing zijn tussen de verzekeraar en de tussenpersoon.212
2: Voorwaarden totstandkoming recht op commissie
139. Er is een dubbele materiële voorwaarde aangaande het ontstaan van het recht op
commissie voor de makelaar in het algemeen, namelijk (i) de effectieve totstandkoming van
de beoogde overeenkomst (ii) en dit dankzij de tussenkomst van de makelaar. Daarnaast
205
M. WAGEMANS, ‘Le mandat, la commission, le courtage et la filialisation’ in P. KILESTE, D. PUTZEYS, P. CRAHAY en A. DELCORDE (eds.), La distribution commerciale dans tous ses états, Brussel, Editions du jeune barreau, 1997, (169) 206. 206
Art. 1986 BW; Cass. 14 oktober 2002, C.00.0227.N. 207
M. DAMBRE, Bijzondere Overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 425. 208
Een handelaar is immers iemand die daden van koophandel uitoefent en hiervan hoofdzakelijk of aanvullend zijn of haar gewoon beroep van maakt ( Art. 1 W.Kh.). Onder daden van koophandel verstaat de wet onder meer “ alle verbintenissen van handelsagenten voor het bemiddelen of afsluiten van zaken “ en “ elke bank- , wissel- , commissie – of makelaarsverrichting” ( Art. 2 W.Kh.). 209
M. DAMBRE, Bijzondere Overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 465. 210
Luik 27 maart 2003, JLMB 2004, 706. 211
C. HEEB, De makelaar, Leuven, Die Keure, 2012, 292. 212
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier,2011, 604.
55
moet er nog voldaan worden aan een formele voorwaarde, namelijk een geldige
makelaarsovereenkomst.213
3: Tijdstip ontstaan commissie
3.1 Algemeen in de verzekeringssector
140. Op zich is er geen uitvoering van de bemiddelde overeenkomst vereist voor het recht
op courtage bij een makelaar. Echter vormt de verzekeringsmakelaar hierop een
uitzondering. Het recht van de verzekeringsmakelaar komt slechts tot stand naarmate de
premies op basis van de gesloten verzekeringsovereenkomst geïnd worden.214
141. Een – aannemelijke – verklaring voor deze afwijking ligt in de grondslag van het recht
op commissie. Deze ligt zoals eerder vermeld in het voordeel dat de makelaar aan zijn
opdrachtgever – voor de verzekeringsmakelaar zou dit de verzekeringsnemer zijn - verschaft.
Echter wordt de makelaar meestal door de verzekeringsmaatschappij vergoedt215, en dit
zowel wanneer hij optreedt als tussenpersoon voor de verzekeringsmaatschappij maar ook
wanneer hij optreedt voor de verzekerde.216
Er moet dan ook gekeken worden naar het voordeel die de verzekeringsmakelaar biedt voor
de verzekeraar. Dit voordeel voor de verzekeraar is niet het louter sluiten van een
verzekeringsovereenkomst, maar wel het innen van de verzekeringspremies. Daarbovenop is
de verzekeringsovereenkomst een overeenkomst met opeenvolgende verbintenissen en is
commissie aldus verschuldigd op alle sommen die uitgekeerd worden ter uitvoering van deze
verbintenissen.
Het commissieloon wordt op deze manier onderworpen aan een termijn – het
commissieloon zal immers pas ontstaan op de vervaldag van de premies – én aan een
voorwaarde – de premies moeten geïnd zijn -.217
213
C. HEEB, De makelaar, Leuven,Die Keure, 2012, 294-295. 214
J.-C. ANDRE-DUMONT,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek, I.2.2, 2000, afl.45, 37; C . HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 306 . 215
Dit is echter geen vaststaand gegeven of verplichting. Geen enkele wet bepaalt immers wie de vergoeding van de verzekeringstussenpersoon moet vergoeden. Een verzekeringstussenpersoon kan aldus door de verzekeringnemer worden vergoed. 216
C. HEEB, De makelaar, Leuven,die Keure, 2012, 371. 217
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 306.
56
142. Het commissieloon zal ook de weerslag ondergaan van de evoluties van het
verzekeringscontract die kunnen ontstaan uit de toepassing van de oorspronkelijke
bedingen.218 Hierbij denkend aan een verzwaring of verlichting van het risico of dekking, een
indexatie, normale afloop van de overeenkomst, …219
3.2 De sector levensverzekering
143. Voor de sector levensverzekering wordt dit principe wettelijk vastgelegd.220 Artikel 82
van het koninklijk besluit van 14 november betreffende de levensverzekeringsactiviteit
bepaalt immers dat “ de commissielonen die aan de tussenpersonen worden verleend,
worden maar verworven naarmate de overeenkomstige toeslagen van de overeenkomst
worden verbruikt. De verzekeringsonderneming treft de nodige maatregelen opdat het niet
– verworven deel van de aan de tussenpersoon toegestane voorschotten op commissielonen
kan worden teruggewonnen. “
Het is ook de verzekeringsonderneming die er moet op toezien dat zij deze bepaling mogelijk
maakt in de overeenkomsten die zij aangaan met hun tussenpersonen.221
4: Courtagegebruiken
4.1 Algemeen
144. In zijn privaatrechtelijke verhouding is de verzekeringstussenpersoon ten opzichte van
de verzekeringsmaatschappij en verzekeringnemer, zoals in deel II van deze masterproef
beschreven wordt, gestuurd door het gemeen verbintenissenrecht, gewoonte, gebruiken en
gedragsregels. Eén van deze gebruiken werd in 1981 door de “ Fédération des Courtiers en
assurances & Intermédiaires financiers de Belgique “ 222( FEPRABEL) gelanceerd.223
De mededeling is een antwoord op problemen voortkomend uit de handelsbetrekkingen
tussen een makelaar en een verzekeraar, inzake welke toepassingsregels gelden. Deze
218
Dit moet in samenhang gelezen worden dat met het feit dat het commissieloon meestal een percentage is van de verzekeringspremie. 219
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 603. 220
KB 14 november betreffende de levensverzekeringsactiviteit. 221
Art. 84 KB levensverzekeringsactiviteit. 222
In het Nederlands is dit de “Federatie van de Producenten in Assuranties van België “. 223
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 195.
57
problemen hebben betrekking op de rechten en plichten van de makelaars en van de
verzekeraars.
Het opgenomen stuk tekst is een vaststelling van de regels die sinds tientallen jaren – ten
tijden van de opstelling, namelijk het jaar 1981 – door de belanghebbende partijen worden
toegepast alsook door de rechtbanken en rechtsleer bevestigd. Deze vaststelling bestaat al
sinds 1937 in Frankrijk.224 De gebruiken zijn dan ook grotendeels in overeenstemming in de
twee landen waardoor de opstellers zich hier ruim hebben op geïnspireerd.
145. De tekst, die het akkoord kreeg van de “ Unie van Makelaars in Verzekeringen” luidt als
volgt:225
“ Artikel 3: De makelaar die een polis aanbrengt heeft recht op het commissieloon, niet alleen
op de aanvankelijke premie, maar tevens op alle premies die voortvloeien uit de clausules
van deze polis.
Het recht op commissieloon blijft even lang bestaan als de verzekering zelf, onder meer
wanneer de polis stilzwijgend of uitdrukkelijk voortgezet wordt of wanneer ze hernieuwd of
rechtstreeks door de verzekerde bij de maatschappij vervangen wordt.
Wanneer de vervanging toegekend wordt aan een nieuwe makelaar die door de verzekerde
in het bezit gesteld is van een exclusieve opdracht tot vervanging samen met een regelmatige
opzegging van de polis voor haar vervaldag of voor de vervaldag waarop ze kan opgezegd
worden, dan heeft de makelaar die de polis tot stand bracht, het recht op het commissieloon
op de door hem aangebrachte premies tot op het ogenblik dat de polis behoorlijk opgezegd
wordt.
Wanneer de vervanging toegekend wordt aan een nieuwe makelaar die in het bezit is van
een opdracht tot vervanging van producent, maar niet van een regelmatige opzegging van
de te vervangen polis, dan behoudt de makelaar die de polis tot stand bracht zijn recht op
224
In Frankrijk werd dit gebruik op schrift gesteld door CSCA, de “ Chambre Syndicale des Courtiers d’ Assurances “. 225
Enkel de interessante stukken voor deze masterproef werden integraal overgenomen.
58
commissieloon op alle premies van het nieuwe contract, tot beloop van het bedrag van
diegene die hij heeft aangebracht. “226
4.2 De afdwingbaarheid
146. De vraag ligt echter vervat in wat de juridische waarde van dergelijk gebruik is
aangezien een gebruik niet afdwingbaar is, in tegenstelling tot de gewoonte. Aan de
miskenning van een gebruik kan aldus geen juridische sanctie of gevolg verbonden
worden.227 Een deel van de rechtsleer baseren zich hierop om de afdwingbaarheid van dit
gebruik te betwisten.228
147. Toch kan – moet – er gesteld worden dat dit gebruik in principe steeds in de
overeenkomst tussen de verzekeringsmakelaar en de verzekeraar besloten ligt en aldus
afdwingbaar is. Dit kan gesteld worden daar (i) artikel 1135 bepaald dat overeenkomsten niet
alleen verbinden tot hetgeen daarin uitdrukkelijk bepaald is, maar ook tot alle gevolgen die
door de billijkheid, het gebruik ( … ) worden toegekend. Ook in (ii) artikel 1160 BW kan een
pro – argument gevonden worden voor het aanvaarden van dit gebruik. Dit stelt immers
men het contract moet aanvullen met de daarbij gebruikelijke bedingen, hoewel die er niet in
zijn uitgedrukt.229 Een (iii) derde argument speelt zich af in het feit dat gebruiken een steeds
grotere rol toebedeelt krijgen in het handelsrecht.230 Een andere aanwijzing bevindt zich
uiteraard bij FEPRABEL, , die dit gebruik op schrift heeft gesteld. 231
148. Een laatste aanwijzing of pro – argument situeert zich in de rechtspraak. Zo is er al de
verwijzing van FEPRABEL dat de rechtspraak en rechtsleer deze gebruiken al tientallen jaren
toepassen.
226
RW 1980 -1981, 244 227
B. TILLEMAN en B. DEMARSIN, Algemene inleiding tot het recht; Leuven, Acco C.V.,300; J. VANDE LANOTTE en G. GOEDERTIER, Handboek Belgisch Publiekrecht, Brugge, die Keure, 2010, 156. 228
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 195. 229
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 350. 230
De gebruiken blijven zelfs na de invoering van het Wetboek van Koophandel een bijzondere plaats innemen in de normenhiërarchie van het handelsrecht. Zie hiervoor K. BYTTEBIER, T. WERA, J. BORGERHOFF, H. GEINGER, M. GESQUIERE EN D. JOSEPH, Handboek handels- en ondernemingsrecht, Brussel, die Keure, 2016, 66. 231
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 350.
59
Maar ook recente rechtspraak erkent de juridische waarde van deze opgenomen gebruiken.
Zo veroordeelt de Rechtbank van Koophandel te Antwerpen232 de verzekeraar tot een
schadevergoeding van een jaar verzekeringspremie aan de verzekeringsmakelaar onder
andere wegens de schending van de courtagegebruiken.233 Deze uitspraak is bijgevolg zéér
interessant voor de beroepssector van de verzekeringsmakelaar aangezien deze beslissing
ervoor zorgt dat de courtagegebruiken uitdrukkelijk als rechtsbron worden erkend.234 Er kan
dan ook gesteld worden dat dit gebruik, en dan specifiek de bepalingen omtrent de
vergoedingen van de tussenpersonen, steeds is opgenomen in de overeenkomst tussen de
verzekeraar en de makelaar.235
§ 2: Einde van de makelaarsovereenkomst
1: Algemeen
149. De makelaarsovereenkomst eindigt doorgaans bij het vervullen van de opdracht van de
makelaar in kwestie. Dit zal normaliter op het moment zijn wanneer de beoogde
overeenkomst – door de interventie van de makelaar – tot stand is gekomen. In principe
heeft hij dan ook op dit moment recht op zijn commissieloon. Echter zoals hierboven gesteld
is er een afwijkend gebruik hierop in de verzekeringssector.236
2: De verzekeringssector
150. Bij de verzekeringsbemiddeling zal aldus het recht op commissieloon bestaan op het
ogenblik van de inning van de premies. Hij zal bijgevolg zelfs na de beëindiging van zijn
overeenkomst recht blijven behouden op commissie zolang de polis niet rechtsgeldig is
opgezegd. Dit is in de verzekeringssector een vaststaand gebruik.237
232
Kh. Antwerpen (16e k.) 2 oktober 2001,RW 2003, 72-73.
233 In casu ging het over een verzekeraar die zeer goed weet dat de verzekerde al jarenlang een beroep doet op
de tussenkomst van dezelfde door hem gekende makelaar en nagenoeg onmiddellijk na de opzegging van de polissen rechtstreeks met de verzekerde onderhandelingen aanknoopt, zonder de makelaar bij de besprekingen te betrekken of aan de verzekerde te melden dat zij bezwaarlijk de makelaar buiten de zaak kan laten. 234
C. VAN SCHOUBROECK, noot onder Kh. Antwerpen (16e k.) 2 oktober 2001,RW 2003, 73.
235 C. HEEB, “ Heeft een verzekeringsmakelaar recht op een uitwinningsvergoeding en kan een
handelsvennootschap zuiver morele schade lijden?” (noot onder Gent (12de
k.) 23 mei 2007), DAOR 2007, 477. 236
Zie supra, nr. 145. 237
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 349; Zie het courtagegebruik in randnummer 145.
60
151. Dit principe kan vergaand zijn. Zo zal in beginsel een makelaar die de bemiddeling
verzorgde bij een autoverzekeringsovereenkomst voor alle wagens van de verzekerde - dit
niet enkel voor de wagens op het moment van de sluiting van de overeenkomst maar voor
ook voor voertuigen die later in gebruik zijn – zijn recht op commissieloon niet verliezen
wanneer de verzekeringnemer later via een andere tussenpersoon bij dezelfde verzekeraar
een dekking aanvraagt voor een nieuw voertuig.238 Ook wanneer de tussenpersoon het
beheer van de aangebrachte verzekeringsovereenkomst later toevertrouwt aan een andere
tussenpersoon behoudt hij zijn recht op commissieloon.239
Het discussiepunt ligt hierdoor naar het “ voortbestaan van de verzekeringsovereenkomst “
of wat de eindiging van de verzekeringsovereenkomst is.
152. Volledigheidshalve dient opgemerkt te worden dat de beperkte duurtijd van
verzekeringscontracten240 geen invloed hebben op het recht op commissieloon. Het
commissieloon blijft immers verschuldigd zolang het oorspronkelijke contract stilzwijgend
wordt hernieuwd.241
3: Recht op een uiwinningsvergoeding?
153. In het volgende hoofdstuk wordt de uitwinningsvergoeding van de verzekeringsagent
beschreven. Deze vergoeding is eigen aan de handelsagent. De vraag is nu echter of een
verzekeringsmakelaar ook recht heeft of kan hebben op een uitwinningsvergoeding. Bij het
beantwoorden van deze vraag kan er verwezen worden naar een arrest van het hof van
beroep te Gent.242 In deze zaak stelt de verzekeringsmaatschappij haar
makelaarsovereenkomst ten einde. Hiervoor neemt zij een opzeggingstermijn van 12
maanden in achting. De verzekeringsmakelaar gaat hiermee akkoord, maar hij stelt ook dat
hij nog recht heeft op de nog te vervallen commissies voor de lopende
verzekeringscontracten die hij aangebracht heeft. Deze laatste eis kwalificeerde hij als een
uitwinningsvergoeding. Zowel in eerste aanleg, als in beroep, oordeelde de rechters dat de
makelaar recht heeft op deze commissies.
238
Kh. Brussel 27 november 1934, De Verz. 1935, 71 ; C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 348-349 239
Luik 6 november 1998, TBBR 2000, 64. 240
Verzekeringsovereenkomsten mogen niet langer duren dan één jaar. Uitzonderingen hierop zijn wel mogelijk. ( Art. 85 Verzekeringswet) 241
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 604. 242
Gent (12de
kamber bis), 23 mei 2007, nr 2006/AR/1891, DAOR 2007, 467-469.
61
Deze uitspraak baseerde de rechters op het hierboven vermelde principe, namelijk dat de
opzegging van de makelaarsovereenkomst geen einde maakt aan de overeenkomsten tussen
de verzekeraar en de verzekerden waardoor hij zijn recht op vergoeding blijft behouden. De
vraag, of discussiepunt, is de kwalificatie van deze eis als uitwinningsvergoeding.
Naar Belgisch recht zijn er twee grondslagen voor aanspraak te maken op een
uitwinningsvergoeding. Dit kan via de arbeidsovereenkomstenwet243244 of via de
handelsagentuurovereenkomstwet.245246
154. De eerste mogelijkheid, via de arbeidsovereenkomstenwet, wordt door de wet zelf
uitgesloten. De verzekeringssector wordt immers uitdrukkelijk uitgesloten van het
toepassingsgebied van de arbeidsovereenkomstenwet.247 Ondanks het arrest van het
Arbitragehof248, waarbij deze uitsluiting als discriminatoir werd beoordeeld, zal de makelaar
er geen beroep kunnen opdoen. Volgens het Hof moet artikel 88 tot 107249 toepasselijk zijn
op een bediende die kan aantonen dat hij door een arbeidsovereenkomst verbonden is met
een verzekeringsmakelaar en dat zijn situatie overeenstem met de wettelijke definitie van de
handelsvertegenwoordiger. Om onder deze definitie te vallen moet men kunnen aantonen
dat hij onder gezag werkt van één of meer opdrachtgevers. Laat nu net hét kenmerk van de
verzekeringsmakelaar zijn ongebondenheid zijn aan één of meer verzekeraars, waardoor hij
ook niet via deze uitspraak van het Hof beroep kan doen op deze wet.
155. De tweede mogelijkheid, namelijk via de handelsagentuurovereenkomstwet, zal ook
geen soelaas brengen. Om onder deze wet te kunnen vallen is er immers een permante band
nodig tussen de partijen. Door zijn onafhankelijkheid zal er geen duurzame band bestaan bij
de makelaar.
243
Dit is in principe voor de handelsvertegenwoordiger. 244
Art. 101 arbeidsovereenkomstenwet. 245
Dit is in principe voor de handelsagent. 246
Art. 20 handelsagentuurovereenkomstwet. 247
Art. 4, eerste lid arbeidsovereenkomstenwet. 248
Arbitragehof 18 februari 1998, nr.20/98. 249
Dus de uitwinningsvergoeding via artikel 101 arbeidsovereenkomstwet behoort hiertoe.
62
Ondanks dat sommige auteurs het niet volledig uitsluiten dat een makelaar onder het
toepassingsgebied van de handelsagentuurovereenkomstenwet kan vallen, is de rechtspraak
van oordeel dat de verzekeringsmakelaar uitgesloten is van deze wet.250
156. Er kan dan ook besloten worden dat de makelaar geen recht heeft op een
uitwinningsvergoeding en dat in casu de eis verkeerdelijk is gekwalificeerd.
4: Berekening van een (uitwinnings)vergoeding
157. Het hof van beroep te Gent251 kent aan de makelaar een vergoeding toe die berekend
wordt aan de hand van de commissie op de premies die hij kreeg toen de
makelaarsovereenkomst nog liep.252 De rechter kent hem een volledige commissie toe,
namelijk hetzelfde bedrag dat hij ook kreeg tijdens de duur van de makelaarsovereenkomst.
De enige beperking hierbij was dat men er van uitgaat dat er gemiddeld jaarlijks acht
polissen ten einde lopen.
158. Dit lijkt of is terecht, aangezien de verzekeraar het voordeel blijft behouden van de
verzekeringsovereenkomsten die de makelaar aangebracht heeft. De enige kanttekening
hierbij is het volledige commissiebedrag. Het commissieloon is immers een vergoeding voor
het aanbrengen van verzekeringsovereenkomsten, maar ook voor het beheer hiervan. Indien
de makelaarsovereenkomst wordt beëindigd zal deze makelaar de
verzekeringsovereenkomsten niet meer moeten beheren. Hierdoor is het aan te bevelen dat
het toewijzen van de vergoeding na de beëindiging van de makelaarsovereenkomst
proportioneel lager moet liggen dan de vergoeding tijdens de makelaarsovereenkomst.
Deze berekeningswijze ligt grotendeels in het verlengde van de uitwinningsvergoeding. Zoals
gesteld is de uitwinningsvergoeding volgens de arbeidsovereenkomstenwet en de
handelsagentuurovereenkomstwet niet van toepassing, maar zij kunnen wel een
inspiratiebron zijn voor de berekening.
250
Kh. Antwerpen, 15 februari 2002, De Verz. 2005, 811-816 ;Antwerpen, 22 mei 2003, De Verz., 2005, 793-795 ;Antwerpen, 4 oktober 2004, TBH 2005, 1080-1084; Zie randnummer 108 waar eerder al besproken is dat de handelsagentuurovereenkomstwet niet van toepassing is op de verzekeringsmakelaar. 251
Gent (12de
kamber bis), 23 mei 2007, nr 2006/AR/1891, DAOR 2007, 467-469. 252
Deze redenering verloopt volledig in lijn met het gebruik.
63
Doordat de makelaar geen grondslag kan vinden in de handelsagentuurovereenkomstwet
kunnen de makelaar en de verzekeraar onderling een akkoord sluiten over de begroting van
de makelaarsvergoeding die na het einde van de overeenkomst verschuldigd is. Indien
dergelijk akkoord niet bepaald is zal een rechter de vergoeding bepalen. Hierbij dient hij
rekening te houden met het voordeel dat de makelaar aan de verzekeraar biedt.253
159. Samengevat wordt door HEEB een berekening voorgesteld die met de voorgaande
verschillende elementen rekening houdt. Zo behoudt de makelaar zijn recht op de
commissielonen op de premies van de polissen die hij aangebracht heeft bij de verzekeraar.
Dit wordt door twee elementen beperkt. Enerzijds zullen er jaarlijks een aantal polissen
vervallen waardoor het recht op commissie niet onbeperkt in de tijd kan blijven bestaan.
Anderzijds moet de makelaar de verzekeringsovereenkomsten niet meer beheren, waardoor
zijn vergoeding proportioneel moet verminderd worden.254 Deze berekeningswijze is mijns
inziens een terechte en rechtvaardige waardoor ik het standpunt van HEEB enkel maar kan
bijtreden.
§ 3: Wat bij niet – totstandkoming of nietigheid van de
verzekeringsovereenkomst?
1: De niet – totstandkoming verzekeringsovereenkomst
160. Opnieuw hetzelfde principe treedt op de voorgrond bij deze problematiek, de
verzekeringstussenpersoon zal pas recht hebben op een commissieloon op het ogenblik van
de inning van de verzekeringspremie. Er zal met andere woorden een
verzekeringsovereenkomst tot stand moeten komen tussen de verzekeraar en de nemer van
de verzekering vooraleer de tussenpersoon aanstalten kan maken op zijn commissieloon.
Zelfs voor de makelaar in het algemeen geldt het principe van “ no cure, no pay “. Partijen
zijn echter wel vrij anders overeen te komen en het loon onafhankelijk te maken van het tot
stand komen van de beoogde overeenkomst. Dit is immers van suppletief recht.255
253
Dit voordeel is de verzekeringspremies die de verzekeraar ontvangt uit de verzekeringsovereenkomsten die de makelaar heeft aangebracht. 254
C. HEEB, “ Heeft een verzekeringsmakelaar recht op een uitwinningsvergoeding en kan een handelsvennootschap zuiver morele schade lijden?” (noot onder Gent (12
de k.) 23 mei 2007), DAOR 2007, 477
255C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 297 -298.
64
161. De ombudsman van de verzekeringen is met deze problematiek in 2007 in contact
gekomen. Het geschil tussen de verzekeringsmakelaar en de “ verzekeringsnemer “ is nadien
beslecht door de vrederechter.256
In het kort kunnen de feiten als volgt weergegeven worden: De heer X heeft een nieuwe
auto gekocht en wenst de premies van een aantal verzekeringsondernemingen te
vergelijken. Hij neemt dan ook contact op met een makelaarskantoor. De makelaar maakt
een verzekeringsaanvraag bij onderneming A op, die de heer X op 22 maart 2007
ondertekent. Als hij vaststelt dat hij bij een rechtstreekse verzekeraar B nog goedkoper
terecht kan, besluit hij op 27 maart 2007 van de eerste verzekering af te zien. Hij schrijft dan
ook een aangetekende brief in die zin aan verzekeringsonderneming A. De
verzekeringstussenpersoon is blijkbaar misnoegd door dit initiatief en stuurt een kosten- en
ereloonnota van 250 euro aan de heer X. De heer X weigert deze te betalen waardoor de
verzekeringsmakelaar een rechtszaak aanspant tegen hem.
De vrederechter weigert de eis om het ereloonnota van 250 euro te betalen toe te kennen.
Hij komt tot dit oordeel aan de hand van artikel 4 § 2 wet landverzekeringsovereenkomst.
Dit artikel zorgt ervoor dat de verzekeringsnemer recht heeft op bedenktijd en de
overeenkomst eventueel op te zeggen binnen de voorziene tijd. De vrederechter stelt dat “
teneinde artikel 4§2 (het recht op bedenktijd) niet te wijzigen of uit te hollen, komt het niet
aan de beroepsmakelaar toe om aan de verzekeringsnemer administratieve of andere
informaticakosten aan te rekenen die oorspronkelijk niet overeengekomen waren, hoewel de
makelaar (omwille van zijn informatie- en adviesopdracht) tussenbeide gekomen is ten
gunste van de verzekeringsnemer. De makelaar heeft tot taak verzekeringsnemers en
verzekeringsondernemingen met elkaar in contact te brengen; in dit kader is hij onderworpen
aan een informatie- en adviesplicht en wordt hij vergoed met de door de verzekeraar
betaalde commissielonen.» De vrederechter voegt eraan toe dat « uit de omstandigheden
van de zaak blijkt niet – de eiseres levert er in ieder geval niet het bewijs van – dat de
verweerder door gebruik te maken van zijn recht op bedenktijd, een rechtsmisbruik heeft
gepleegd dat een schadevergoeding verantwoordt. ”257
256
Vred. Thuin, 15 oktober 2007, niet gepubliceerd, A.R. 6466/2007 ( Bron: jaarverslag ombudsman 2007). 257
Ibid.
65
De presentatie van een voorstel van contract zonder dat dit tot stand hoeft te komen
behoort aldus volgens de vrederechter, én de ombudsman, tot de normale beroepsactiviteit
van een verzekeringsmakelaar.
162. De situatie is echter niet dezelfde als de verzekeringstussenpersoon en de consument
overeengekomen zijn dat een bedrag betaald zou worden voor het zoeken naar een
verzekeringscontract, voor advies bij de keuze van een verzekeringsonderneming of een
product, et cetera. Vaak wordt dit forfaitaire bedrag overigens op voorhand betaald en
vervolgens in mindering van de premie gebracht bij het sluiten van de overeenkomst. Als de
verzekeringstussenpersoon dus het bewijs van een voorafgaande overeenkomst met de
consument niet kan leveren, mag hij bovenop zijn commissieloon geen andere kosten
aanrekenen.258
163. Het is niet verplicht dat de partijen tot de beoogde overeenkomst overgaan. De
verzekeraar is niet verplicht de verzekeringsovereenkomst te sluiten, zelfs niet wanneer de
kandidaat verzekeringnemer aan alle vooropgestelde kwaliteiten voldoet. Deze weigering
kan zelfs willekeurig gedaan worden. Uiteraard kan de tussenpersoon in dergelijk geval
artikel 1134, derde lid van het Burgerlijk Wetboek aanhalen. De verzekeraar zal zijn
overeenkomst met de verzekeringstussenpersoon niet te goeder trouw uitvoeren waardoor
de tussenpersoon aanspraak kan maken op een vervangende schadevergoeding. Deze
schade zal dan voornamelijk bestaan uit het misgelopen commissieloon. 259
164. Een andere problematiek die zich kan stellen bij het niet tot stand komen van een
verzekeringsovereenkomst is waarbij de verzekeringsmaatschappij een verzekeringsvoorstel
van makelaar X weigert en nadien een identiek voorstel van makelaar Y aanvaard. Dit is een
schending van de neutraliteitsverplichting.260 De vraag is echter of makelaar X recht heeft op
een schadevergoeding?
258
Ombudsman van de Verzekeringen, Jaarverslag 2007, http://www.ombudsman.as/nl/documents/Rapport_Ombudsman_2007.pdf. 259
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 298-299. 260
De neutraliteitsverplichting is opgenomen in de courtagegebruiken. Over de afdwingbaarheid kan verwezen worden naar randnummer 146 ev.
66
Deze schadevergoeding zal dan vooral het gemis zijn aan commissieloon. In een arrest van
het hof van beroep te Brussel261 oordeelde de rechters dat de loutere schending van de
neutraliteitsverplichting onvoldoende is om aanspraak te maken op een schadevergoeding
bestaande uit de gederfde commissielonen. Er moet namelijk ook een oorzakelijk verband
aangetoond worden tussen een fout van de verzekeraar en de schade die de
verzekeringsmakelaar lijdt.262
2: Nietigheid van de verzekeringsovereenkomst
165. De nietigheid is de sanctie die een overeenkomst treft die bij haar totstandkoming niet
aan alle geldigheidsvereisten voldoet. Dit kan variëren van geen of een gebrekkige
toestemming, handelingsonbekwaamheid van een partij, er is geen of geen geldig voorwerp,
geen oorzaak of een ongeoorloofde oorzaak en niet-naleving van vormvereisten bij plechtige
overeenkomsten. Deze nietigheid brengt mee dat die overeenkomst in principe geen enkel
rechtsgevolg teweegbrengt en dit zowel voor het verleden, noch voor de toekomst. De
uitvoering die de overeenkomst reeds heeft gekend, dient in beginsel ongedaan te worden
gemaakt en de partijen dienen zoveel mogelijk te worden teruggeplaatst in de toestand alsof
er nooit een geldige overeenkomst was gesloten. Ook partijen vreemd aan de overeenkomst
zullen in principe de gevolgen van de nietigheid van de overeenkomst ondergaan.263
166. Aangezien de overeenkomst door de nietigheid geacht wordt nooit te hebben bestaan
verliest de makelaar in principe zijn recht op zijn vergoeding. Anders en beter gesteld, het
recht op vergoeding heeft nooit bestaan want de voorwaarde van het tot stand komen van
de beoogde overeenkomst is nooit vervuld geweest.
167. Echter heeft de rechtspraak op de gevolgen van de terugwerkende kracht een
beperking aangebracht voor overeenkomsten met elkaar opvolgende prestaties, waaronder
dus de verzekeringsovereenkomst. De nietigheid, en ook de sanctie ontbinding, werken
slechts ex nunc en niet ex tunc.
261
Brussel, 5de
kamer, 11 maart 2011, T.Verz. 2013/1, 108-111. 262
In casu kon de verzekeringsmakelaar het oorzakelijk verband niet aantonen. 263
A. VAN OEVELEN, A., “De nietigheid van de overeenkomst” in Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,
67
Door deze beperking wordt aldus de tot stand gekomen bemiddelde overeenkomst niet
aangetast en blijft het recht op commissieloon voor de verzekeringstussenpersoon
behouden.264
Hoofdstuk 4: De verzekeringsagent
§ 1: Recht op het commissieloon
1: Inleiding
168. De vergoeding in de vorm van een commissie van een handelsagent - in het algemeen -
wordt geregeld in de wet handelsagentuurovereenkomst en meer bepaald door de artikelen
X. 7 tot en met X. 15 van het Wetboek Economisch Recht. Aangezien de verzekeringsagent in
zijn privaatrechtelijk statuut onder de toepassing valt van voorgemelde wet zullen deze
bepalingen van kapitaal belang zijn.265 Echter net zoals bij de verzekeringsmakelaar zorgen
de afwijkende gebruiken met betrekking tot de vergoedingen van tussenpersonen in de
verzekeringssector voor “ problemen “ bij de toepassing van de wet
handelsagentuurovereenkomst.
169. Een vergoeding in de vorm van een commissie is niet alleen de meest gebruikelijke
vergoedingsvorm, het is daarnaast ook de enige vorm van vergoeding die deels dwingend
wettelijk geregeld is. Het is daarom belangrijk te weten wat er moet verstaan worden onder
het concept “ commissie “ om het toepassingsgebied van deze bepalingen juist te kunnen
afbakenen.
170. Het begrip “ provisie “ wordt in de handelsagentuurrichtlijn omschreven als “ alle
elementen van de beloning die variëren naar gelang van het aantal zaken of de waarde
ervan “.266 De Belgische wetgever heeft deze definitie nagenoeg letterlijk overgenomen. Enig
verschilpunt is dat het begrip “ provisie “ vervangen werd door “ commissie.
264
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 322-323. 265
Zie hiervoor Deel 2 Hoofdstuk X waarbij uiteengezet wordt dat de handelsagentuurovereenkomstenwet van toepassing is op de verzekeringsagent. 266
Art. 6 , tweede lid handelsagentuurrichtlijn.
68
2: De bepalingen in de wet Handelsagentuurovereenkomsten
171. Om een goed en duidelijk overzicht weer te geven worden hier de bepalingen in
verband met het recht op een vergoeding van een handelsagent integraal overgenomen. In
de loop van dit hoofdstuk zal dan ook met regelmaat naar dit verwezen worden.
Artikel X. 8 WER bepaalt de regeling in verband met het recht op een commissie tijdens de
duur van de handelsagentuurovereenkomst. Dit is namelijk het volgende:
“ Voor een tijdens de duur van de handelsagentuurovereenkomst afgesloten zaak heeft de
handelsagent recht op een commissie :
1° indien de zaak is afgesloten dankzij zijn optreden;
2° of, indien de zaak is afgesloten met een derde die vroeger door hem als klant was
aangebracht voor gelijkaardige zaken;
3° of, indien is overeengekomen dat de handelsagent alleen zal optreden in een bepaald
gebied of bij een bepaalde groep personen en de zaak werd afgesloten met een klant uit dat
gebied of uit die groep. “
Het volgende artikel situeert zich in de toestand wanneer er een recht op vergoeding is na
het einde van de handelsagentuurovereenkomst.
“ Voor een na het einde van de handelsagentuurovereenkomst afgesloten zaak heeft de
handelsagent recht op een commissie :
1° indien de zaak hoofdzakelijk te danken is aan de door hem tijdens de duur van de
handelsagentuurovereenkomst aan de dag gelegde activiteit en de zaak is afgesloten binnen
een termijn van zes maanden te rekenen van het einde van deze overeenkomst;
2° of indien, overeenkomstig de voorwaarden bedoeld in artikel X.8, de bestelling van de
derde door de principaal of door de handelsagent is ontvangen voor het einde van de
handelsagentuurovereenkomst.”267
267
Art. X. 9 WER.
69
Nadat deze twee wetsartikels handelen over het feit wanneer de handelsagent recht heeft
op een commissieloon, handelt artikel 10 van boek X Wetboek Economisch Recht wanneer
hij nét niet recht heeft op een commissieloon.
“ De handelsagent heeft geen recht op de commissie bedoeld in artikel X.8 indien deze
krachtens artikel X.9 verschuldigd is aan de vorige handelsagent, tenzij uit de
omstandigheden voortvloeit dat het billijk is de commissie tussen de handelsagenten te
verdelen.”
3: Toepassing op de verzekeringsagent
3.1 Tijdens de duur van de handelsagentuurovereenkomst
172. De handelsagent zal tijdens de duur van de handelsagentuurovereenkomst op drie
wijzen een aanspraak kunnen maken op een vergoeding. Dit is (i) indien de beoogde zaak is
afgesloten door zijn optreden, (ii) indien de beoogde zaak is afgesloten met een derde die
vroeger door de handelsagent als klant was aangebracht voor een gelijkaardige zaak of (iii)
indien is overeengekomen dat de handelsagent alleen zal optreden in een bepaald gebied of
bij een bepaalde groep personen en de beoogde zaak werd afgesloten met een klant uit dat
gebied of uit die groep.268
173. Deze drie wijzen of situaties waarin een handelsagent recht heeft op een commissie is
niet zo gemakkelijk in te passen in de verzekeringssector.269 In de verzekeringssector is er
immers het gebruik dat een verzekeringstussenpersoon – in casu de verzekeringsagent –
slechts recht heeft op een commissie voor zover het verzekeringscontract ook daadwerkelijk
door hem of dankzij zijn bemiddeling wordt afgesloten en voornamelijk de premies worden
geïnd op verschillende vervaldagen. Deze twee verschillende opvattingen leiden tot een
aantal toepassingsproblemen. Er zullen onder andere problemen rijzen indien moet worden
vastgesteld wanneer een zaak is afgesloten aangezien het recht op een
commissievergoeding voortvloeit uit de “ afsluiting van de zaak “.
268
Art. X. 8 WER , zie hiervoor randnummer 171. 269
Dit was dan ook een van de argumenten waarom de wet handelsagentuurovereenkomst initieel niet van toepassing was op de verzekeringsagent. Zie hiervoor randnummer 94 ev.
70
Een zaak zal afgesloten zijn indien de principaal de bestelling heeft aanvaard, of indien de
agent – contractant de bestelling zelf heeft aanvaard.270
174. Het tijdstip van de opeisbaarheid van de commissie kan hierin wel enige soelaas
brengen. Zo zal de commissie opeisbaar worden vanaf het moment dat (i) de principaal de
overeenkomst uitgevoerd heeft of had moeten uitvoeren volgens de overeenkomst met de
derde of (ii) de derde is zijn contractuele verplichting nagekomen. Ze is daarnaast uiterlijk
opeisbaar wanneer de derde zijn deel van de overeenkomst heeft uitgevoerd of had moeten
uitvoeren, indien de principaal zijn deel had uitgevoerd.271 Het nakomen van de contractuele
verplichting van de derde is het betalen van de premie waardoor het gebruik uit de
verzekeringssector hierin perfect kan worden ingepast.
175. Ook de toepassing van het tweede lid van artikel X. 8 kan tot problemen leiden. Zo zal
een verzekeringsagent voor zogenaamde “ nabestellingen “ die zonder zijn daadwerkelijke
bemiddeling geplaatst worden toch zijn recht op commissie blijven behouden. De
voorwaarde hierbij is dat het gaat om een “ gelijkaardige zaak “ waardoor de vraag omtrent
dit toepassingsprobleem zal luiden wat men moet verstaan onder het concept van een “
gelijkaardige zaak “. Betekent dit, dat een identieke verzekering dient te worden afgesloten
of is het voldoende dat de nieuwe verzekering tot dezelfde verzekeringstak behoort?272
176. Een andere moeilijke wisselwerking tussen de verzekeringssector en de
handelsagentuurovereenkomstwet bevindt zich bij de praktijk van het “ plaatsingsmandaat
“. Het plaatsingsmandaat is heden ten dage niet meer van toepassing waardoor een
diepgaandere uiteenzetting hiervan niet opportuun is.
270
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 179. 271
Art. X. 11 WER. 272
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012,179 -180.
71
§ 2: Einde handelsagentuurovereenkomst
1: Toepassingsprobleem
177. De verzekeringsagent heeft op twee manieren recht op een commissie voor een
afgesloten verzekeringsovereenkomst na het einde van zijn
handelsagentuurovereenkomst.273
178. Een toepassingsprobleem van de verzoening tussen de handelsagentuurovereenkomst
en de verzekeringssector bij het verkrijgen van een recht op commissie die tot stand komt na
het einde van de handelsagentuurovereenkomst is de – korte – termijn van zes maanden.
Een handelsagent heeft immers recht op een commissieloon na het einde van de
handelsagentuurovereenkomst indien de zaak hoofdzakelijk te danken is aan de door hem
aan de dag gelegde activiteit tijdens de duur van de handelsagentuurovereenkomst waarbij
de zaak binnen een termijn van zes maanden te rekenen vanaf het einde van de
handelsagentuurovereenkomst.274 Deze strikte termijn werd door sommige verzekeraars te
kort bevonden voor de sector waarin zij zich bevinden.
2: De uitwinningsvergoeding
2.1 Algemeen
179. De regeling van de uitwinningsvergoeding of cliënteelvergoeding wordt door de
wetgever als volgt geformuleerd: “Na de beëindiging van de handelsagentuurovereenkomst
heeft de handelsagent recht op een uitwinningvergoeding wanneer hij de principaal nieuwe
klanten heeft aangebracht of wanneer hij de zaken met de bestaande klanten aanzienlijk
heeft uitgebreid, voor zover dit de principaal nog aanzienlijke voordelen kan opleveren.
Indien de handelsagentuurovereenkomst een concurrentiebeding bevat, wordt de principaal
geacht, behoudens tegenbewijs, nog aanzienlijke voordelen te krijgen.
Het bedrag van deze uitwinningvergoeding wordt bepaald rekening houdend zowel met de
gerealiseerde uitbreiding van de zaken als met de aanbreng van klanten.
273
Zie supra, nr. 174. 274
Art. X. 9, eerste puntje WER.
72
De uitwinningvergoeding mag niet meer bedragen dan het bedrag van een jaar vergoeding
berekend op basis van het gemiddelde van de vijf voorafgaande jaren of op basis van de
gemiddelde vergoeding in de voorafgaande jaren indien de handelsagentuurovereenkomst
minder dan vijf jaar heeft geduurd.
De uitwinningvergoeding is niet verschuldigd :
1° indien de principaal de handelsagentuurovereenkomst heeft beëindigd vanwege een aan
de handelsagent te wijten ernstige tekortkoming zoals bepaald in artikel X.17, eerste lid;
2° indien de handelsagent de handelsagentuurovereenkomst heeft beëindigd, tenzij de
beëindiging voortvloeit uit een aan de principaal te wijten reden, zoals bepaald in artikel
X.17, eerste lid, of het gevolg is van leeftijd, invaliditeit of ziekte van de handelsagent op
grond waarvan redelijkerwijze niet meer van hem kan worden gevergd dat hij zijn
werkzaamheden voortzet;
3° indien de handelsagent of diens erfgenamen, overeenkomstig een afspraak met de
principaal, hun rechten en verplichtingen uit hoofde van de handelsagentuurovereenkomst
aan een derde overdragen.
De handelsagent verliest zijn recht op de uitwinningvergoeding indien hij de principaal niet
binnen een jaar na de beëindiging van de handelsagentuurovereenkomst ervan in kennis
gesteld heeft dat hij voornemens is zijn rechten te doen gelden.” 275 Zonder een dergelijke
bescherming opent dit wantoestanden waarbij de principaal ertoe aangezet wordt de
overeenkomst te beëindigen met de handelsagent na het aanbrengen van een cliënteel.”276
180. De uitwinningsvergoeding – ook de cliënteelvergoeding genoemd – is de financiële
compensatie voor de agent om enerzijds de schade te vergoeden die hij lijdt omwille van
het feit dat hij geen voordeel meer zal kunnen halen uit de door hem aangebrachte klanten
en anderzijds omdat de principaal ook na de beëindiging van de overeenkomst blijft
profiteren van het door de agent aangebrachte cliënteel.277
275
Art. X. 18 WER. 276
MvT, Parl.St. Senaat, 1991-1992, nr.355/1, 19. 277
P. CRAHAY, "La directive européenne relative aux agents commerciaux indépendants", TBH 1987, 592, ; A. de THEUX, Le statut européen de l'agent commercial. Approche critique de droit comparé, Brussel, FUSL, 1992, 283-284.
73
181. Er moeten vijf cummulatieve voorwaarden voldaan worden vooraleer de handelsagent
recht kan hebben op een uitwinningsvergoeding. In (i) de eerste plaats moet de
agentuurovereenkomst beëindigd zijn, (ii) moeten er nieuwe klanten aangebracht zijn of de
zaken met bestaande klanten zijn aanzienlijk uitgebreid, (iii) de aanbreng van nieuwe klanten
of de uitbreiding van de zaken met bestaande klanten is te danken aan de agent, (iv) de
aangebrachte klanten of de gerealiseerde uitbreiding van de omzet met bestaande klanten
moeten de principaal nog voordelen kunnen opleveren na de beëindiging van de
overeenkomst en (v) deze voordelen dienen voor de principaal aanzienlijk te zijn.278
2.2 Stopzetting omwille van ziekte of leeftijd
182. Een eerste kritiekpunt uit de verzekeringssector heeft betrekking op het laatste lid van
artikel X. 18 Wetboek Economisch Recht. De verzekeringssector heeft immers kritiek geuit
dat er geen uitwinningsvergoeding verschuldigd is indien de agent zijn bemiddelingsactiviteit
dient stop te zetten omwille van ziekte of leeftijd.279
2.3 Berekening uitwinningsvergoeding
183. Het tweede “ probleemgeval “situeert zich in de correcte berekening van de
uitwinningsvergoeding.280 De Europese richtlijn voorziet niet in een methode om het bedrag
van de uitwinningsvergoeding te berekenen. Zij stipuleert enkel een maximumbedrag.281 De
Belgische wetgever heeft dit letterlijk overgenomen waardoor in de wet geen
berekeningsmethode is opgenomen.
184. De berekening in het Belgisch recht gebeurt in drie fases. In de eerste fase moet het
aantal nieuwe klanten en de omvang van de uitbreiding van de transacties met de bestaande
klanten worden vastgesteld. Nadat de betrokken klanten zijn geïdentificeerd, wordt de
vergoeding -met inbegrip van vaste vergoeding en/of commissie, bonussen, winstdeling e.d.,
met uitzondering van contractueel uitgesloten onkostenvergoedingen- op zaken afgesloten
met deze klanten berekend over de laatste 12 maanden van de agentuurovereenkomst.
278
B. TILLEMAN, E. DURSIN, E., TERRYN, C. HEEB, P. NAEYAERT, “[Handelsagentuurovereenkomst] Uitwinningsvergoeding en bijkomende vergoeding”, TPR 2010, 996. 279
M. EYSKENS, Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Leuven Die Keure, 2010,181 280
De berekening van de uitwinningsvergoeding zorgt uiteraard niet enkel voor problemen in de verzekeringssector, dit komt algemeen voor bij de handelsagent. 281
Zie richtlijn handelsagentuur.
74
Vervolgens wordt een raming gemaakt van de verwachte duur van de voordelen voor de
principaal. Hierbij wordt de marktsituatie op het ogenblik van de beëindiging en de
betrokken sector in aanmerking genomen. De gebruikelijke periode is 2-3 jaar, maar kan tot
5 jaar gaan. Daarnaast wordt de migratiegraad -verloop van klanten na verloop van tijd- in
aanmerking genomen. De migratiegraad wordt berekend in percenten van de provisie op
jaarbasis. Vervolgens wordt het cijfer op basis van de gemiddelde rentevoeten
geactualiseerd om het tot zijn huidige waarde te herleiden, aangezien het om een vervroegd
inkomen gaat.
In de volgende fase wordt nagegaan of het bedrag dat bekomen wordt in de eerste fase wel
billijk is. Het kan met andere woorden nog verhoogd of verlaagd worden. Deze billijkheid is
onder andere afhankelijk of de agent voor andere principalen blijft werken, de duur van de
agentuurovereenkomst, de klanten die de agent na de beëindiging heeft meegenomen, het
kostenplaatje dat door de principaal werd gemaakt om de verkoop te stimuleren, et cetera.
Bij de derde en laatste fase wordt het bekomen bedrag getoetst aan het wettelijk plafond.
Logischer wijze zal het bedrag dat onder het wettelijk plafond toegekend worden en indien
dit bedrag het wettelijk plafond overschrijdt zal het dit maximum bedrag worden
toegekend.282
2.4 Begrip “ ernstige tekortkoming “
185. De verzekeraar is geen uitwinningsvergoeding verschuldigd indien de
handelsagentuurovereenkomst beëindigd is door de principaal en dit vanwege een “ ernstige
tekortkoming “ van de handelsagent. Wat moet er nu exact onder een “ ernstige
tekortkoming “ verstaan worden in de verzekeringssector?
186. In een arrest van het Brusselse hof van beroep283 heeft de rechter in zijn vonnis enkele
pertinente preciseringen aangebracht over de onmiddellijke beëindiging van een
handelsagentuurovereenkomst in de verzekeringssector wegens “ ernstige tekortkoming”.
De rechter stelt dat de invulling van het begrip sterk afhangt van de concrete
omstandigheden van elke zaak.
282
http://www.elfri.be/handelsagentuur-berekening-uitwinningsvergoeding. 283
Brussel 26 februari 2013, RABG 2015, 608-619.
75
Het komt erop neer dat een ernstige tekortkoming kan voortvloeien uit een wettelijke
bepaling, maar ook via contractuele bepalingen in de handelsagentuurovereenkomst.284 Dit
kan ook omgekeerd werken. Zo kan het zijn dat het in een bepaalde situatie een
onmiddellijke beëindiging wegens ernstige tekortkomingen wettelijk te verantwoorden is
maar dat dit recht tot onmiddellijke beëindiging zelf contractueel is ingeperkt door de
verzekeraar. 285
2.5 Instellen vordering
187. Indien de verzekeringsagent recht heeft – en dit wil benutten - op een
uitwinningvergoeding vanwege de verzekeraar waaraan hij verbonden is zal hij deze op de
hoogte moeten stellen. Hij heeft voor deze op de hoogte stelling een termijn van één jaar, te
rekenen vanaf de beëindiging van de handelsagentuurovereenkomst. Indien hij dit niet doet
verliest de agent zijn recht op een uitwinningvergoeding.286
Tot 10 juli 2013 was het noodzakelijk om een dagvaarding in te stellen tegen de principaal
om deze verjaring te blokkeren. Zo waren er scenario’s waarbij er maanden heen en weer
werd geschreven tussen de principaal en de agent waarna de principaal opmerkt dat de
termijn van een jaar verstreken was en de agent geen recht meer had op zijn
uitwinningvergoeding. Het nadeel van een dagvaarding is enerzijds dat het veel geld kost en
anderzijds erg agressief overkomt in de fase van de onderhandelingen.
De wetgever erkende dit probleem en vanaf 11 juli 2013 volstaat een ingebrekestelling door
een advocaat om de verjaring te blokkeren. De nieuwe wet zorgt ervoor dat de
ingebrekestelling de verjaring maximum één jaar tegenhoudt en dit zonder dat de lopende
termijn ingekort wordt. De chronometer wordt als het ware tijdelijk op pauze gezet vanaf
het ogenblik dat de advocaat een ingebrekestellingsbrief stuurt naar de schuldenaar.
284
In de gegeven zaak ging het over een schending van een exclusiviteitsbeding door de verzekeringsagent volgens de verzekeringsmaatschappij. De verzekeringsmaatschappij had volgens de rechter haar recht tot onmiddellijke beëindiging zelf ingeperkt door in een brief aan de verschillende verzekeringsagenten aan te geven dat zij bij de bepaling van de sancties wegens miskenning van het exclusiviteitsbeding rekening zou houden met de aard, de ernst en de frequentie van de inbreuken alsook de bereidheid van de betrokken agenten tot regularisatie. 285
H. VAN GOMPEL en W. WIJSMANS, “ De beëindiging van een handelsagentuur wegens ernstige tekortkoming en wegens een uitdrukkelijk ontbindend beding: twee te onderscheiden beëindigingsvormen “ (noot onder Brussel 26 februari 2013), RABG 2015, 620. 286
Art. X. 18, laatste lid WER.
76
De BZB raadt haar verzekeringsagenten dan ook om tijdig een ingebrekestelling door een
advocaat te laten opstellen en versturen.287
Hoofdstuk 5: De verzekeringssubagent
188. De verzekeringssubagent geniet net als de verzekeringsagent van de bescherming van
de wet handelsagentuurovereenkomst.288 Zodoende zullen de wettelijke bepalingen inzake
het recht op commissie, vooropzeg en verbrekingsvergoeding, uitwinningvergoeding en niet
– concurrentiebeding ook op hen van toepassing zijn.289 Er wordt dan ook verwezen naar de
uiteenzetting van de verzekeringsagent.
Hoofdstuk 6: Wat is de vergoeding?
§ 1: Wie bepaalt?
1: Algemeen
189. In principe bepalen de opdrachtgever en de makelaar in onderling overleg het
commissieloon. Het overeengekomen tarief tussen deze partijen is bindend voor de rechter.
Dit vloeit voort uit de bindende kracht van de overeenkomsten.290 Ook de handelsagent kan
vrij het bedrag bepalen met zijn principaal.291
190. Er is evenmin in beginsel vereist dat de partijen in de makelaarsovereenkomst het
bedrag van het commissieloon vastleggen vooraleer de makelaar er recht zou op hebben. Bij
gebrek aan een akkoord bepaalt de makelaar op grond van een partijbeslissing zijn
commissieloon. Dit zal eenzijdig en onder controle van de rechtbanken zijn.292
287
BZB nieuwsbrief september 2013, blz. 13 raadpleegbaar op http://www.bzb.be/uploads/BZB-nieuwsbrief%20september%202013.pdf. 288
Zie Deel II, hoofdstuk 3 en Vred. Landen-Zoutleeuw, 27 januari 2011, nr.10A69, DAOR 2011, 301-306. 289
N.GLIBERT, en C. VAN SCHOUBROECK,” Met verzekeringssubagenten wordt niet gesold: toepassing van de wet handelsagentuur en verzekeringsbemiddeling “ (noot onder Vred. Landen-Zoutleeuw 27 januari 2011) DAOR 2011, 308. 290
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 398. 291
Art. X.13, eerste lid WER. 292
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 381.
77
2: Verzekering
191. In de verzekeringssector zal de bepaling van het commissieloon over het algemeen
bepaald worden door de verzekeringsonderneming. Dit is dan ook meteen de voornaamste
reden waarom er vaak twijfel is over de onafhankelijkheid van de verzekeringsmakelaar. Hij
zal er immers vaak voor kiezen waar hij het voordeligste commissieloon kan bekomen,
eerder dan waar hij de beste verzekering kan verwerven aan de noden van de - potentiële -
verzekeringnemer. Het toegewezen commissiepercentage aan de tussenpersoon is in
principe vrij. Deze vrijheid is het resultaat van een gezonde concurrentie tussen
verzekeringsmaatschappijen.293
§ 2: Hoogte van de vergoeding
1: Gebruikelijke tarieven
192. De gebruikelijke tarieven in de verzekeringssector variëren tussen de 15 en 20 % van de
verzekeringspremie. Tussen de verschillende verzekeringstakken is er uiteraard een
schommeling.294 Zo ligt het commissietarief voor de “ gewone “verplichte autoverzekering
vaak tussen deze 15 en 20 % van de premie, voor de omnium daarentegen zal deze al eerder
variëren tussen de 20 en 25 %. Een woonverzekering kan zelfs tot 30 % oplopen.295
193. In ons buurland Frankrijk varieert het commissieloon voor de “ gewone “ verplichte
autoverzekering tussen de 10 en 15 %. In het Verenigd Koninkrijk is dit zelfs maar 7.50 tot
12.50 % van de premie.296 Er mag echter niet gewoon een zwart – wit vergelijking gemaakt
worden tussen de landen. Ieder land heeft zo zijn eigen historie, werking, gebruiken,
regelgeving et cetera. Zo zullen de verzekeringstussenpersonen andere opdrachten
hebben297, is er een verschil in hoogte van verzekeringspremies, …298
293
J. PIROUX, Les producteurs d’assurances terrestres, Brussel, OAB, 1975, 128-129. 294
C. HEEB, De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 400. 295
Testaankoop, “ Enquête over verzekeringsmakelaars: ze doen hun werk niet!” https://www.test-aankoop.be/action/pers%20informatie/persberichten/2008/enquete-over-verzekeringsmakelaars-ze-doen-hun-werk-niet. 296
Ibid. 297
In essentie voeren de verzekeringstussenpersonen dezelfde taken uit, toch is dit niet voor de 100% gelijk in de verschillende landen. 298
Gesprek FVF. Zie bijlage 1.
78
2: Overzicht
194. Een mooi overzicht van de gebruikelijke tarieven in de verschillende verzekeringstakken
wordt gegeven door PIROUX.299
- Handelaars
o Brand – Onderbreking van werk
Industriële risico’s
Brand 15 %
Onderbreking van werk 15 %
Andere risico’s
Brand 20 -30 %
Onderbreking van werk 20 – 30 %
Gecombineerd 20 – 30 %
o Machinebreuk
Machinebreuk, onderbreking van werk 15 %
o Verzekering tegen ongevallen
Voertuigen 13.5 – 17 %
Individuele verzekering tegen ongevallen 15 – 25 %
Glas 15 – 20 %
Diefstal 15 %
Alle risico’s 15 – 25 %
Goederen 15 – 20 %
Rechtsbijstand 15 – 20 %
- Particulieren
o Brand 20 – 30 %
o Motorvoertuigen 17 %
o Fiets 17 %
o Caravan 20 %
o Rechtsbijstand 17.5 – 25 %
299
J. PIROUX, Les producteurs d’assurances terrestres, Brussel, OAB, 1975, 128-129.
79
o Verzekering tegen ongevallen 20 %
o Individuele verzekering tegen ongevallen 20 %
o Burgerlijke aansprakelijkheid 20 – 25 %
o Jacht 15 – 20 %
o Camera 20 %
o Bagage 20 %
3: Wettelijke barema’s
195. Wettelijke barema’s zijn eerder zeldzaam in de verzekeringssector. Zo was er een
ministerieel besluit van 21 december 1964 inzake het opleggen van maximumpercentages
op commissielonen in de sector van de verzekering van burgerlijke aansprakelijkheid op het
gebeid van motorrijtuigen en dit zowel voor verzekeringsmakelaars als voor
verzekeringsagenten.300 Zo stelde het MB dat de verzekeringsondernemingen niet boven de
12 percent van de premies aan commissielonen mogen verlenen aan de
verzekeringstussenpersonen inzake de verzekering voor autobussen, autocars, taxi’s en bij
vervoer voor rekening van derden. Het tarief voor vervoer van zaken voor eigen rekening
bedraagt 16 % en bij wagens van toerisme was dit maximumpercentage 20 %.301 Nadien
werd een nieuw ministerieel besluit302 uitgevaardigd, maar dit werd opgeheven door een KB
van 3 februari 1992.
In minder dagdagelijkse verzekeringssectoren bestonden ook wettelijke beperkingen van het
tarief dat verzekeraars mochten uitbetalen aan de verzekeringstussenpersonen.
300
MB 21 december 1964, BS 25 december 1964. 301
Art. 1 MB 1964. 302
MB 1 juni 1971, BS 7 juli 1971.
80
Hoofdstuk 7: Klantenaanbrengers
196. Naast de interpretatie van de zogenaamde “ klantenaanbrenger “303 handelt de
mededeling van de CBFA van 20 februari 2009 – weliswaar in mindere mate - ook over haar
vergoeding.304 De CBFA stelt dat “ de klantenaanbrenger een eenmalige prestatie verricht,
namelijk het aanbrengen van een klant. Hierdoor kan zijn vergoeding niet gebonden zijn aan
de duur dat de verzekeringsnemer klant is bij de verzekeringsonderneming. Het is dus
aangewezen de vergoeding per aangebrachte klant te beperken tot een eenmalige
vergoeding voor de door de tussenkomst van de klantenaanbrenger gerealiseerde
verzekeringsovereenkomsten. Er is evenwel geen bezwaar dat de uitbetaling zelf van de
eenmalige vergoeding over een beperkte duur in de tijd wordt gespreid. “
197. In een vergadering van de “ commissie voor de financiën en de begroting “ is over een
klantenaanbrenger een vraag gesteld. De toenmalige staatssecretaris Hendrik Bogaert laat
weten aan de vraagsteller dat een klantenaanbrenger een vergoeding mag ontvangen voor
het aanbrengen van cliënten. Hij verwijst ook naar de positie van de FSMA waarbij het stelt
dat de bewuste vergoeding in beginsel eenmalig dient te zijn, met dien verstande dat de
uitbetaling van het overeengekomen bedrag in de tijd mag worden gespreid.
De vraagsteller twijfelt – mijns inziens terecht – of er geen lacune in de wet is wat betreft de
klantenaanbrengers. “Men maakt gebruik van het vertrouwen dat een groep mensen in die
persoon of organisatie stelt en verkoopt dat vertrouwen tegen een vergoeding aan de
partner waarmee men samenwerkt. Men stelt daaraan echter weinig voorwaarden. Men
mag alleen niet zelf tussenbeide komen bij schadegevallen. Ik vind dat een beetje vreemd.
“305
303
Zie deel II, hoofdstuk 5. 304
Med. CBFA, 20 februari 2009. 305
Commissie voor de financiën en de begroting, 26 maart 2013, vraag 02.02 van staatssecretaris Hendrik Bogaert. https://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/53/ic705x.pdf.
81
198. De FSMA stelt naast het feit dat de vergoeding eenmalig moet zijn, deze vergoeding
niet in functie mag staan van het aantal diensten dat de klant bij die tussenpersoon of
verzekeringsonderneming afneemt, noch afhankelijk mag zijn van de duurtijd van de relatie
tussen de klant en de betrokken verzekeringstussenpersoon of verzekeringsonderneming.306
Hoofdstuk 8: Een nieuwe verzekeringstussenpersoon
1: Inleiding
199. Het komt voor dat de verzekeringsnemer in loop der (verzekerings)tijd van
verzekeringstussenpersoon wil veranderen zonder zijn verzekeringsovereenkomst met de
verzekeringsmaatschappij te willen wijzigen. Het overdragen van het recht op
commissieloon van de oude tussenpersoon naar de nieuwe tussenpersoon zal niet
automatisch gebeuren. De rode draad doorheen dit deel III van de uiteenzetting, speelt hier
ook een rol. “ Het recht op commissieloon blijft even lang bestaan als de verzekering zelf
“.307 Ondanks de wijziging van tussenpersoon op initiatief van de cliënt zal deze vervanging
ook gevolgen meebrengen voor de verzekeraar.
200. Om de commissievergoeding over te dragen van de oude tussenpersoon naar de
nieuwe tussenpersoon werd vroeger gebruik gemaakt van het zogenaamde “
plaatsingsmandaat “. Dit is tegenwoordig verleden tijd en nu is er het zogenaamde “ bericht
van wijziging van verzekeringstussenpersoon.
§ 2: Het plaatsingsmandaat
201. Het systeem van het plaatsingsmandaat komt erop neer dat de verzekeraar op de
hoogte wordt gebracht van een nieuwe verzekeringstussenpersoon en van het feit dat de
commissievergoeding dient te worden overgedragen naar deze nieuwe
verzekeringstussenpersoon. De lopende verzekeringsovereenkomst werd dan opgezegd en
er werd een nieuwe overeenkomst gesloten.308
306
Q&A FSMA https://mcc-info.fsma.be/nl/wat-een-klantenaanbrenger-inzake-verzekeringen-0. 307
Art. 3 Courtagegebruik. zie supra, nr. 145 308
S. ILLEGEMS en N. PORTUGAELS, “Distributiekanalen” in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 86.
82
Deze aanduiding van nieuwe tussenpersoon en overdraging van de commissievergoeding
gebeurde in een document dat het “ plaatsingsmandaat “ werd genoemd.309
De opzegging van de verzekeringsovereenkomst was nodig door het gebruik in de
verzekeringssector, dat het recht op commissieloon verworven blijft aan de tussenpersoon
die de polis tot stand bracht zolang de polis niet behoorlijk werd opgezegd. Dit was dan in
feite een opzegging pro forma. Het was immers de bedoeling om nadien over te gaan tot
dezelfde verzekeringsovereenkomst met het enige verschilpunt een andere
verzekeringsmakelaar of verzekeringsagent. De opzegging pro forma gebeurde dan “ pour
les besoins de la cause “, namelijk de overdracht van de commissie aan de nieuwe makelaar
op de jaarlijkse vervaldag.310
202. Op het eerste zicht is dit een goed en gemakkelijk systeem. Er moet namelijk gewoon
een opzegging gebeuren en een nieuwe verzekeringsovereenkomst gesloten worden. Over
deze nieuwe overeenkomst moet niet onderhandeld worden aangezien het de bedoeling is
om dezelfde verzekeringsvoorwaarden te behouden. Toch gaf dit een aantal praktische en
juridische moeilijkheden.311
In de eerste plaats is het in praktijk een zware en moeilijke procedure. Zo moet er gebruik
gemaakt worden van een aangetekende brief, is er soms betwisting in geval van successie of
herroeping van mandaten, et cetera.312 Daarnaast moet er ook een nieuwe
verzekeringsovereenkomst tot stand komen tussen de verzekeringsmaatschappij en de
verzekeringsnemer. Hierbij is de verzekeringsnemer niet verplicht een nieuwe overeenkomst
te sluiten met de verzekeringsnemer. Een simplistisch maar schrijnend voorbeeld toont het
grote nadeel van het plaatsingsmandaat aan.
Een persoon van 75 jaar wil graag veranderen van makelaar voor zijn levensverzekering.
Deze persoon, die al 40 jaar een levensverzekering heeft bij maatschappij X, laat hiervoor
zijn levensverzekering opzeggen. Uiteraard wil hij meteen een nieuwe overeenkomst sluiten
aan dezelfde voorwaarden.
309
L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 193. 310
Ibid. 311
Ibid. 312
C. VAN OLDENEEL, “ Bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon”, T.Verz. , 2014, 333.
83
De verzekeringsmaatschappij weigert nieuwe overeenkomst te sluiten of enkel aan nieuwe
voorwaarden.313 Deze man heeft geen recht op een nieuwe overeenkomst aan de
oorspronkelijke voorwaarden en kan geen nieuwe overeenkomst eisen van de
verzekeringsmaatschappij.314
203. Het concept van plaatsingsmandaat heeft globaal gezien teveel nadelen ten opzichte
van haar voordelen en is dan ook terecht opgeheven en vervangen door iets nieuws.
Hiervoor waren wel jaren onderhandelingen nodig maar sinds 8 oktober 2014 is het nieuwe
systeem in werking getreden. Sinds deze datum geldt het systeem van “ bericht van wijziging
van verzekeringstussenpersoon “.
§ 3: Het bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon
1: Algemeen
204. Sinds 8 oktober 2014 geldt de nieuwe regeling “ Bericht van wijziging van
verzekeringstussenpersoon “ als opvolger van het plaatsingsmandaat. Dit is bevestigd in een
protocol van 2 juni 2014 dat ondertekend is door Assuralia en de drie
beroepsverenigingen315 van verzekeringstussenpersonen. Het protocol geeft aldus aan dat
het bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon het nieuwe gebruik is in de
makelarij en het oude gebruik van plaatsingsmandaat vervangt en opheft.
205. In het vorige systeem – het plaatsingsmandaat – moest een verzekeringsnemer aldus
zijn lopende overeenkomst opzeggen en een nieuwe overeenkomst sluiten tegen dezelfde
voorwaarden. Dit was noodzakelijk gezien de sectorale gebruiken in de
verzekeringsmakelarij. Bij het nieuwe systeem is de opzegging van de lopende overeenkomst
niet langer vereist waardoor deze een pak eenvoudiger is.316 In de nieuwe benaming komt
ook duidelijk de wil van de cliënt naar voren om te wijzigen van tussenpersoon.317
313
Gesprek FVF. Zie bijlage 1. 314
Er is namelijk contractsvrijheid van een verzekering. De verzekeraar heeft de vrijheid om het aangeboden risico al dan niet te verzekeren. ( Uiteraard rekening houdend met andere wetgeving zoals bijvoorbeeld de Antidiscriminatiewet) Zie oa B. WEYTS, “ Verzekeraars en de antidiscriminatiewet”, NJW 2004, nr.85, 1082. 315
Deze drie beroepsverenigingen zijn de “ Federatie voor verzekerings – en financiële tussenpersonen “ ( FVF ), de “ Beroepsvereniging van verzekeringsmakelaars “ ( B.V.V.M. ) en “ Fédération des Courtiers en assurances & Intermédiares financiers de Belgique “ ( FEPRABEL). 316
FVF Vrijuit 2014, afl. 4, blz. 34 . 317
Verklarende nota. Raadpleegbaar op https://www.euromex.be/sites/euromex/files/page_file/berichtwijziging.pdf.
84
206. Bij het nieuwe systeem is voorzien dat (i) zodra de verzekeraar het bericht ontvangt, het
beheer van de overeenkomst overgedragen wordt naar de nieuwe tussenpersoon. Deze
onmiddellijke overdracht geldt ook voor het beheer van de lopende schadegevallen, op
voorwaarde dat er een akkoord is met de cliënt, maar ook tussen de oude en de nieuwe
tussenpersoon. Dit akkoord moet meegedeeld worden aan de verzekeraar. In (ii) de niet-
levensverzekering zal, indien het bericht verzonden is minstens drie maanden voor de
hoofdvervaldag van de overeenkomst , het recht op het commissieloon overgedragen
worden naar de nieuwe tussenpersoon.
207. Het bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon is aan enkele formaliteiten
onderworpen. In de verklarende nota van de oprichters staan deze gemeld, samen met
enkele “ tips “ voor de rechtszekerheid te bevorderen.318 Zo mag er geen twijfel bestaan
over de wil van de cliënt en moet de verzekeraar aldus over een door de verzekeringnemer
ondertekend document beschikken. Een aangetekend schrijven van dit document biedt het
voordeel dat er geen betwistingen kunnen gebeuren omtrent de datum van verzending in
tegenstelling tot een verzending via gewone post.
Verder dient het bericht aan de verzekeringsonderneming gericht te worden met
vermeldingen van onder andere de naam en adres van de verzekeringnemer, de aanduiding
van de nieuwe tussenpersoon en met de tekst “ met uitsluiting van elke andere
tussenpersoon “.
2: Voordeel
208. Dankzij het nieuwe systeem worden veel betwistingen vermeden. Het recht op het
commissieloon wordt in geval van opeenvolgende wijzigingen van tussenpersoon immers
toegekend aan de laatste tussenpersoon aangeduid door een bericht verstuurd naar de
verzekeraar ten minste drie maanden vóór de hoofdvervaldag van de overeenkomst.
Het grote voordeel ligt uiteraard in het feit dat de verzekeringsovereenkomst niet pro forma
moet opgezegd worden.
318
Op de website van assuralia is een model van bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon terug te vinden (http://assuralia.be/nl/sectorinfo/gedragsregels/39-bericht-van-wijziging-van-verzekeringstussenpersoon). Het model is tevens opgenomen in bijlage 2.
85
Daarnaast biedt het nieuwe model aan dat de cliënt soeverein kan beslissen over het
veranderen van tussenpersoon. Overeenkomstig de in deze materie toepasbare
gedragsregels, moeten de betrokken verzekeraar en de aan de kant geschoven
tussenpersoon die beslissing respecteren. Die laatste kan in principe niet eisen dat hij op de
hoogte gebracht wordt van de naam van de nieuwe tussenpersoon.319
209. In het bijzonder om misbruik te vermijden, bepaalt het nieuwe systeem echter dat de
verzekeraar een niet gewijzigde kopie richt aan de oude tussenpersoon, op diens
uitdrukkelijke en schriftelijke vraag wanneer:
- er een geldend niet-concurrentiebeding bestaat -dat bijvoorbeeld een ex-
werknemer van de oude tussenpersoon bindt-; aan de verzekeraar moet het bewijs
geleverd worden van het bestaan van een dergelijk beding,
– de cliënt een verklaring meedeelt waaruit blijkt dat hij geen bericht van wijziging
van tussenpersoon zou ondertekend hebben of niet op de hoogte zou zijn van zo'n
bericht;
– er een conflict optreedt betreffende de overdracht van de betrokken overeenkomst
of de beoogde portefeuille. Concreet moet het bestaan van het conflict blijken uit
een kopie van een ingebrekestelling -verzonden door een van de partijen in het
geding naar de andere partij- of een verzoek met een beschrijving van het conflict die
een advocaat bezorgd heeft aan de verzekeraar320
3: Inwerkingtreding
210. Het nieuwe systeem van wijziging van verzekeringstussenpersoon trad in werking op 8
oktober 2014 en zal bijgevolg voor de overdracht van commissie van toepassing zijn op de
overeenkomsten met hoofdvervaldag vanaf 8 januari 2015. Vanaf 8 oktober 2015 wordt het
beschouwd als het nieuwe gebruik in de verzekeringsmakelarij wat betreft de wijziging van
de verzekeringstussenpersoon en - vóóral - het recht op het commissieloon in dat geval. Het
vervangt vanaf deze datum het oude gebruik, namelijk het plaatsingsmandaat.
319
FVF Vrijuit 2014, afl. 4, blz. 34. 320
C. VAN OLDENEEL, “ Bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon”, T.Verz. , 2014, 334.
86
Bijgevolg gebeurt vanaf 8 oktober 2014 iedere verandering van tussenpersoon aan de hand
van het nieuwe model. Iedere wijziging die volgens een ander systeem gebeurt zal hierdoor
geen gevolg hebben voor de overdracht van het recht op een commissieloon. De in
aanmerking te nemen datum is de datum van het document, in het bijzonder de datum
waarop de verzekeringnemer getekend heeft.
211. Indien er toch nog gebruik gemaakt werd of wordt na 8 oktober 2014 zal de
verzekeringsmaatschappij aan de tussenpersoon vragen hem een door de
verzekeringsnemer ondertekend bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon te
bezorgen, en dit drie maanden voor de vervaldatum zodat hij nota kan nemen van de
overdracht van het recht op het commissieloon naar de nieuwe verzekeringstussenpersoon.
212. Voor de volledigheid dient er opgemerkt te worden dat er een uitzondermaatregel
voorzien was tijdens een overgangsfase. Zo was het dat tot 31 december 2014 de
verzekeringsmaatschappij zich baseerde op de datum van verzending van het initiële
document om de begunstigde van het recht op het commissieloon vast te stellen. Dit was in
zoverre het nieuwe document hem toegestuurd werd binnen de maand die volgt op zijn
reactie.321
4: Drie maanden voor de hoofdvervaldag
213. Het recht op commissieloon - in de niet-levensverzekering - wordt overgedragen naar
de nieuwe tussenpersoon indien het bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon
ten minste drie maanden voor de hoofdvervaldag van de overeenkomst wordt verzonden.
Het begrip hoofdvervaldag beoogt, in de BOARverzekeringen322, de eindvervaldag van de
verzekeringspolis, dit is de termijn van de overeenkomst, in tegenstelling tot de jaarlijkse
premievervaldag voor overeenkomsten van meerdere jaren. Die vervaldag geldt echter wel
in de gezondheidsverzekering. De verklaring voor deze uitzondering op de regel schuilt in het
feit dat gezondheidsverzekeringsovereenkomsten gesloten worden voor het leven
(individuele polissen) of voor een onbepaalde duur (collectieve polissen). Ze hebben dus
geen eindvervaldag. 323
321
FVF Vrijuit 2014, afl. 4, blz. 35-36. 322
BOAR staat voor Brand, Ongevallen en Allerlei Risico’s. Dit zijn de niet-levens verzekeringen. 323
C. VAN OLDENEEL, “ Bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon”, T.Verz. , 2014, 333-334.
87
Hoofdstuk 8: Besluit
214. De verzekeringstussenpersoon ontvangt in de meeste gevallen een percentage op de
uiteindelijke verzekeringspremie. Deze vergoeding omvat meestal het aanbrengen van een
verzekeringsovereenkomst alsook het beheer ervan.
215. Het recht op commissieloon voor de verzekeringsmakelaar vindt zijn grondslag in de
zogenaamde “ courtagegebruiken “. Ondanks de benaming “gebruik” geeft dit voldoende
juridische waarde aan de makelaars. Hierdoor blijft hij recht hebben op een commissie
zolang de aangebrachte verzekeringspolis niet reglementair is stop gezet. De grondslag voor
de verzekeringsagent bevindt zich in de handelsagentuurovereenkomstwet. Door
onderworpen te zijn aan deze wet zal hij ook recht hebben op een uitwinningsvergoeding bij
het einde van de handelsagentuurovereenkomst.
216. De vergoedingen van de verzekeringstussenpersonen situeren zich voornamelijk tussen
de 15 à 20 % van de verzekeringspremie. Wettelijke beperkingen hierop zijn zeldzaam. Uit de
sector van de makelaars is hier ook geen vraag naar toe.
217. Door het gebruik dat een tussenpersoon recht blijft hebben op commissie zolang de
verzekeringsovereenkomst loopt, treden er problemen op bij het veranderen van
tussenpersoon. Oorspronkelijk moest de klant de verzekeringsovereenkomst pro forma
opzeggen en een nieuwe, maar dezelfde polis – maar met andere
verzekeringstussenpersoon - aangaan bij de verzekeringsmaatschappij. Dit gaf in praktijk
problemen waardoor een nieuw systeem gecreëerd werd, het zogenaamde “ bericht van
wijziging van verzekeringstussenpersoon “. Door dit nieuwe systeem is het niet meer
noodzakelijk om de verzekeringsovereenkomst op te zeggen én kan het commissieloon toch
overgaan naar de nieuwe tussenpersoon.
88
Deel IV: Gedragsregels
Hoofdstuk 1: Inleiding
218. In deel I van deze masterproef is uiteengezet dat een verzekeringsnemer een
tussenpersoon aanstelt om de leemte aan kennis op te vullen – in theorie althans -. In deel III
is aangehaald dat de verzekeraar de tussenpersoon juridisch vergoed, maar dat het de
verzekeringsnemer is dat deze vergoeding economisch draagt.
219. De verzekeringsnemer betaalt aldus, weliswaar onrechtstreeks, de tussenpersoon.
Maar hij zal hem niet – correct – kunnen beoordelen of hij zijn vergoeding waard is
aangezien hij nét aangesteld is omwille van zijn grotere kennis en ervaring. Deze situatie kan
leiden tot wanpraktijken. Hierbij denkend aan de makelaar die bij de
verzekeringsmaatschappij overeenkomsten sluit waarbij hij het hoogste commissieloon
verkrijgt in plaats van het zoeken naar de beste verzekering op maat van de
verzekeringnemer, de verzekeringnemer niet voldoende informatie verschaffen, enz.
Er is dan ook nood aan bepaalde wetgeving – gedragsregels – voor dergelijke wanpraktijken
en situaties te vermijden of te bestraffen. In de eerste plaats zal dit gebeuren door een
verplichte inschrijving als verzekeringstussenpersoon – hoofdstuk 2-. Aan deze inschrijving
zijn enkele voorwaarden verbonden zoals een vereiste beroepskennis en een professionele
betrouwbaarheid. Daarnaast moet de ingeschreven tussenpersoon zich houden aan
bepaalde informatie-inwinning en informatieverstrekking – hoofdstuk 3 -. Dit zowel in de
precontractuele fase van de verzekeringsovereenkomst als tijdens de overeenkomst zelf.
Voornamelijk belangrijk – voor dit onderzoek - hierbij is de informatie omtrent de
vergoedingen, de zogenaamde inducements. Uiteraard hoort bij de naleving van bepaalde
regels een sanctiemechanisme en controlesysteem – hoofdstuk 4 -.
89
Hoofdstuk 2: De verplichte inschrijving als
(her)verzekeringstussenpersoon
§ 1: Algemeen
220. Geen enkele verzekerings– of herverzekeringstussenpersoon met België als IMD Lid–
Staat van herkomst, mag de activiteit van verzekerings– of herverzekeringsbemiddeling
uitoefenen, zonder vooraf ingeschreven te zijn in het register van de verzekerings– en
herverzekeringstussenpersonen bijgehouden door de FSMA.324 Ook voor tussenpersonen
met een woonplaats of maatschappelijke zetel in een land buiten de Europese Economische
Ruimte is er een gelijklopende verplichting.325
Daarnaast houdt de inschrijving in het register van de verzekerings– en
herverzekeringstussenpersoon ook een titelbescherming in. Zo mag niemand de titel dragen
van verzekeringsmakelaar, verzekeringsagent of verzekeringssubagent zonder ingeschreven
te zijn in het register.326
221. De inschrijving is aan enkele procedures en grondvoorwaarden onderworpen. Op de
procedurevereisten wordt in deze masterproef niet verder ingegaan.327328 Wat betreft de
grondvoorwaarden tot inschrijving volgt wel een uitgebreidere uiteenzetting.
De onderwerping aan verschillende voorwaarden moet zorgen voor een minimale
bekwaamheid voor het uitvoeren van zijn functie. Deze minimale bekwaamheid zelf zorgt
voor bescherming aan – in de eerste plaats – de verzekeringsnemers, maar ook voor de
verzekeraars, dat zij in zee kunnen gaan met bekwame tussenpersonen.
324
Art. 262 § 1, eerste lid W.Verz. 325
Art. 262 § 1, derde lid W. Verz. 326
Art. 265 W.Verz. 327
Deze procedurevereisten zijn terug te vinden in artikel 267 tot en met artikel 271 verzekeringswet 328
De wetsverwijzingen gebeuren via de Belgische wet. Uiteraard vloeien deze voort uit de Richtlijn verzekeringsbemiddeling.
90
§ 2: Voorwaarden
1: Grondvoorwaarden
222. De wetgever legt enkele voorwaarden op om te worden ingeschreven – en deze te
blijven behouden - in het register van de verzekerings- en
herverzekeringstussenpersonen.329 Deze voorwaarden zijn onder meer een vereiste
beroepskennis bezitten, voldoende geschiktheid en professionele betrouwbaarheid bezitten,
voldoende financiële draagkracht met daar bijhorende beroepsaanprakelijkheidsverzekering
bezitten, betalen van bijdragen in de werkingskosten van de FSMA, etc.
223. Op de voorwaarden van de vereiste beroepskennis en de voldoende geschiktheid wordt
dieper ingegaan omdat deze – onrechtstreeks - relevant zijn voor de bescherming van de
cliënt ten opzichte van de verantwoording van zijn economische vergoeding.
2: De vereiste beroepskennis
224. Een eerste bescherming naar de cliënt toe is de vereiste – minimale – beroepskennis
van de tussenpersoon. De cliënt kan er aldus op rekenen dat de verzekeringstussenpersoon
voldoende expertise zal hebben – om zijn eigen gebrek aan expertise op te vullen -.
De vereiste beroepskennis wordt verder geconcretiseerd in artikel 270 van de wet
verzekeringen. Zo wordt de vereiste beroepskennis opgedeeld in een “ technische kennis “
en in “ bedrijfsbeheer “. De tussenpersoon moet een voldoende kennis beheren van onder
andere de wet verzekeringen en haar uitvoeringsbesluiten en – reglementen wat betreft de
informatieregels, de wetgeving betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming,
de witwaswetgeving, de gedragsregels, et cetera. Tenslotte dient hij ook te beschikken over
een praktische ervaring in verzekeringen.
3: Voldoende geschiktheid en professionele betrouwbaarheid
225. Een volgende buffer in bescherming van de verzekeringnemer – en een correcte
tegenprestatie verwachten voor zijn economische vergoeding – is de voldoende geschiktheid
en professionele betrouwbaarheid.
329
Art. 268 W.Verz.
91
Deze voldoende geschiktheid en professionele betrouwbaarheid doelt op een “minimaal een
blanco strafblad of enig ander nationaal equivalent met betrekking tot ernstige strafbare
feiten in verband met vermogensdelicten of andere met financiële activiteiten verband
houdende delicten en zij mogen niet voorheen failliet zijn verklaard “.330
226. Voor een lijst van strafbare feiten verwijst de wet verzekeringen naar de wet van 25
april 2014331. Zo vermeldt artikel 20 van laatstgenoemde wet onder meer financiële fraude,
valsheid in geschrifte, et cetera … . Dit is geen limitatieve oplijsting. De FSMA kan de
professionele onbetrouwbaarheid ook afleiden uit een geheel van andere omstandigheden
en is aldus niet enkel afhankelijk van het stellen van één of meerdere misdrijven in de wet.
§ 3: Inschrijving als makelaar, agent of subagent
227. Zonder diep in te gaan op de procedureregels voor de inschrijving is het wel
vermeldingswaardig dat de Controledienst voor de Verzekeringen voor de beoordeling over
de inschrijving van de tussenpersoon in het register niet uitsluitend moet steunen op de
gegevens die de tussenpersoon hem meedeelt.332 De Controledienst moet met andere
woorden zijn beslissing baseren op concrete gegevens waaruit kan worden afgeleid dat de
tussenpersoon al dan niet als onafhankelijk kan worden beschouwd.333
228. Het register van de tussenpersonen wordt bijgehouden door de CBFA.334
Hoofdstuk 3: Gedragsregels in de verzekeringsbemiddeling
§ 1: Algemeen
229. Een verzekeringnemer wil een zo voordelig mogelijk, maar zo goed mogelijk op zijn
maat gemaakte verzekering aangaan. Om de verzekering te verkrijgen die het beste is qua
verhouding prijs – kwaliteit kan hij een tussenpersoon raadplegen om als “ expert “ te
bemiddelen tussen de verzekeraar en hem om zo de beste, voordeligste verzekering te
bekomen. Deze zoektocht en afhandeling kan niet zomaar eventjes snel afgerond worden.
330
Art. 4, 2° richtlijn verzekeringsbemiddeling. 331
Art. 269, 1° W.Verz. juncto art. 20 Wet 25 april 2014 op het statuut van en het toezicht op kredietinstellingen. 332
Art. 267 W.Verz. 333
Rvst 25 juni 1997; Y. MERCHIERS, P. COLLE, K. BERNAUW en D. SCHUERMANS, Rechtspraak verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 1997, 507-513. 334
Art. 262 W.Verz.; M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 585 .
92
De tussenpersoon moet immers informatie inwinnen van de – potentiële –
verzekeringnemer om de juiste verzekering te kunnen zoeken. Daarnaast moet de
tussenpersoon zelf ook informatie verlenen aan de – potentiële – nemer van de verzekering.
230. De cliënt moet immers met voldoende informatie kunnen beslissen of hij al dan niet
overgaat tot het nemen van de desbetreffende verzekering.
In de eerste plaats is de verzekeraar gebonden aan bepaalde regelgeving om de klant
voldoende te informeren335. Ook de tussenpersoon is aan bepaalde regelgeving en
gedragsregels gebonden. Dit voornamelijk welke informatie hijzelf moet geven, welke hij
moet inwinnen, op welke manier deze informatie-uitwisseling dient te gebeuren, et cetera.
231. Deze regelgeving en gedragsregels voor de tussenpersoon worden uitvoerig besproken
in dit hoofdstuk. Hiervoor wordt eerst een situering gegeven van het relevant wettelijk kader
aan de hand van een evolutie van de verschillende Europese richtlijnen. Daarna wordt
bekeken hoe deze Europese wetgeving concreet is gemaakt in het Belgisch recht. Dit
wetgevend kader is interessant aangezien België – voor een keer – voorloopt op Europa.
Na het schetsen van het wetgevend kader volgt een bespreken van de
informatieverplichting die rust op de schouders van de verzekeringstussenpersoon. Dit is
zowel het verstrekken als het inwinnen van informatie én zowel in de precontractuele fase
als tijdens de uitvoering van de verzekeringsovereenkomst. Eindigen doet dit hoofdstuk met
een – belangrijke - uiteenzetting van de zogenaamde “inducements “en haar
transparantieverplichting.
§ 2: Situering van het wetgevend kader
1: Europa
1.1 Start
232. De kiem van – minimum - gedragsregels ligt in de algemene start van de
verzekeringsbemiddeling. Dit zal dus de eerder vermelde richtlijn van 13 december 1976 én
de aanbeveling van 18 december 1991.336
335
Dit behoort niet tot het onderwerp van dit onderzoek en zal aldus niet of beperkt behandeld worden. 336
Zie Deel I, hoofdstuk 3, §1.
93
Zo wordt de uitoefening van de verzekeringsbemiddelingsactiviteit afhankelijk gemaakt aan
bepaalde minimumeisen van beroepsbekwaamheid, op de hoogte zijn van de wettelijke
regelingen, registratieplicht, enz.
De richtlijn – meer bepaald haar omzetting - zorgde ervoor dat in België een reglementering
kwam zowel voor de verzekeringsmakelaar als voor de verzekeringsagent. Voor de
omzetting was er immers enkel maar regelgeving voor de verzekeringsmakelaar tot bepaling
van de voorwaarden tot uitoefening van het beroep. Met de aanbeveling werd een nieuwe
stap gezet in de bescherming van de consumenten, namelijk door het aanzetten tot
registratie van tussenpersonen in de lidstaten.337
233. Vermeldenswaardig voor de richtlijn is haar minimale harmonisatie draagwijdte. De
lidstaten kunnen met andere woorden strengere bepalingen opnemen dan gestipuleerd in
de richtlijn.338 Het maakt echter wel de gedragslijn duidelijk van Europa.
1.2 Insurance Mediation Directive (IMD) & Insurance Distribution Directive (IDD)
1.2.1 Insurance Mediation Directive (IMD)
Totstandkoming
234. De Insurance Mediation Directive had onder meer dezelfde doelstelling als de hoger
vermelde aanbeveling van 18 december 1991, namelijk de registratie van tussenpersonen.
Echter slaagde de aanbeveling niet om een onontbeerlijke harmonisatie tot stand te brengen
voor het ontwikkelen van een “ level playing field “ tussen de verschillende lidstaten.
235. Het Europees Parlement en de Raad hebben voor het ontwerpen van deze richtlijn zich
laten inspireren door de toen bestaande wetgeving van enkele lidstaten. Ons land was één
van de inspiratiebronnen.339340
337
Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst en van de wet van 27 maart 1995 betreffende de verzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 51K1993/001, 4080. 338
Zie bijvoorbeeld artikel 5 en 6 waarbij de Raad expliciet stelt dat de lidstaten strengere eisen kunnen voorschrijven. 339
België was een inspiratiebron via haar wet van 27 maart 1995 betreffende de verzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen. Dit zorgde dat de omzetting zonder fundamentele problemen kon verlopen. 340
Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst en van de wet van 27 maart 1995 betreffende de verzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 51K1993/001, 4080.
94
Inhoudelijk
236. Naast of samenhangend met het dubbele doel van de IMD-richtlijn, richt zij zich ook op
de informatieplicht van de verzekeringstussenpersoon. Deze verplichting is – zoals de gehele
richtlijn – van minimale harmoniserende aard waardoor lidstaten strengere
informatieverplichtingen kunnen opnemen in hun nationale wetgeving op voorwaarde dat
deze niet indruist tegen het Gemeenschapsrecht. Dit heeft uiteraard als gevolg dat de
verplichting in de ene lidstaat strenger kan zijn dan in de andere.
Veel – minimale - informatieverplichtingen werden echter – en spijtig genoeg – niet
opgelegd aan de lidstaten. De enige verplichting is het uitvoeren van een behoefteanalyse
door de dienstverlener. Hij moet op zoek gaan naar de verlangens en behoeften van een
cliënt bij het afsluiten van een verzekering. Deze objectieve analyse dient vervolgens als
basis om – in theorie althans – correct advies te verlenen jegens de verzekeringnemer.
237. Over de vergoeding zelf, of over het verschaffen van info omtrent de vergoeding van de
tussenpersoon, regelt de richtlijn niets expliciet. De tussenpersoon heeft wel geen volledig
vrij spel. Hij zal zich aldus aan bepaalde regels moeten houden ter verantwoording van zijn
verkregen vergoeding, waaronder de behoefteanalyse en het daarop gebaseerde advies.
1.2.2 Insurance Distribution Directive
Totstandkoming
238. De opvolging of herschikking van IMD-richtlijn was noodzakelijk. In een voorstel
betreffende de herschikking van de verzekeringsbemiddelingsrichtlijn komt deze noodzaak
duidelijk naar voor. “ Uit de huidige en recente financiële turbelenties is duidelijk gebleken
hoe belangrijk het is in alle financiële sectoren voor een doeltreffende
consumentenbescherming te zorgen. (….)In de algemene ontwerpbeginselen van de G20
met betrekking tot financiële consumentenbescherming wordt de behoefte onderstreept
aan gedegen reglementering van en/of toezicht op alle aanbieders van financiële diensten
en agenten die rechtstreeks met klanten handelen.”341
341
Voorstel (EP en Raad) voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende verzekeringsbemiddeling, 3 juli 2012, COM(2012) 360 final.
95
Daarnaast bestond er ook een specifiek verzoek voor een herziening tijdens de besprekingen
in het Europees Parlement over de richtlijn ter reglementering van de risicogebaseerde
benadering van kapitalisatie en het toezicht op verzekeringsondernemingen, de zogenaamde
“ Solvabiliteit II “. 342343
239. Het Europees Parlement en De Raad legt de lidstaten een omzettingstermijn van de
richtlijn op tot uiterlijk 23 februari 2018.344
Inhoudelijk
240. De nieuwe richtlijn is in het bijzonder gericht op:
- Het uitbreiden van het toepassingsgebied tot alle distributiekanalen. Hierbij ook
een rol weggelegd voor personen die verzekeringsproducten als nevenactiviteit
verkopen;
- Het onderkennen, beheren en beperken van belangenconflicten;
- Het aanscherpen van de administratieve sancties;
- Het verbeteren van de geschiktheid en objectiviteit van verzekeringsadvies.345
Verstrenging beroepskennis en organisatie
241. De Europese wetgever is van oordeel dat er een verstrenging moet komen van de
beroepskennis en organisatie voor de verschillende distributeurs. Dit kan enkel maar ten
goede komen voor de consument die zal kunnen vertrouwen op bekwame – alvast
bekwamere – verzekeringsdistributeurs.
Voor deze verstrenging te bekomen wordt onder meer een beroepsopleiding of bijscholing
van ten minste 15 uur opgelegd.346
Transparantie
242. Een belangrijk thema in de richtlijn voor het onderwerp van deze uiteenzetting zijn de
transparantieregels. De richtlijn streeft naar meer bescherming voor de consument en dit
door middel van – meer -transparantie. 342
Blz. 2 van het voorstel. 343
De besprekingen dateren van het jaar 2009. 344
Art. 42 IDD-richtlijn. 345
X., “ Verzekeringsdistributie: Raad bevestigt akkoord met EP”, T.Verz., 2015, 375. 346
Art. 10 IDD-richtlijn.
96
Zo moeten de distributeurs transparanter zijn over de prijs en de kosten van het
verzekeringsproduct, waardoor de consument weet waarvoor hij betaalt. Ook de aard van
zijn vergoeding moet hij meedelen, namelijk of hij werkt op basis van een commissieloon,
een vergoeding door de klant zelf – de zogenaamde “ fee “- of op een andere wijze.347
243. Een verbod op het commissieloon zelf werd niet opgelegd door de richtlijn. Er werd
zelfs – tegen alle verwachtingen in geen transparantie van commissielonen opgelegd.348
Gedragsregels en informatievereisten
244. Naast de net vermelde transparantieregulering is dit het tweede belangrijke thema
voor deze masterproef. Maar niet enkel voor deze uiteenzetting is het belangrijk, de richtlijn
zelf handelt grotendeels over bepaalde gedragsregels en informatievereisten – uiteraard is
dit in nauwe samenhang met de transparantieregels -.
245. Het is belangrijk aan te stippen dat deze regels sterk geïnspireerd zijn op de MiFID –
verplichtingen. Er wordt dan ook dieper op ingegaan bij de bespreking van de MiFID –
richtlijn en voornamelijk in hoofdstuk XXX waar de Belgische regeling wordt behandeld.
Minimale harmonisatie
246. De IDD – richtlijn is een richtlijn van minimale harmonisatie – dit in tegenstelling tot de
algemene trend van maximale harmonisatie -. Hierdoor kunnen lidstaten verder gaan de
minimumregels die zijn voorgeschreven. Verzekeringsdistributeurs die in andere lidstaten
actief – willen – zijn moeten aldus rekening houden dat het niveau van
consumentenbescherming – hiermee vooral de gedragsregels en informatievereisten
bedoelend – verschillend kunnen zijn.349
247. De minimale harmonisatie wordt veruiterlijkt op twee wijzen. Zo zal er in (i) de eerste
plaats de mogelijkheid zijn voor lidstaten om strengere bepalingen te handhaven.350
Samenhangend met de strengere bepalingen is er de zogenaamde “flexibiliteitsclausule”.351
347
Momentum, maart 2016 “ Europese richtlijn verzekeringsdistributie goedgekeurd”, blz.5 http://www.bzb.be/uploads/Momentum_2016_maart.pdf. 348
Ibid. 349
Een analyse hoe de omzetting zou gebeuren in de verschillende Europese lidstaten zou te uitgebreid zijn voor dit onderzoek en wordt bijgevolg buiten beschouwing gelaten. 350
Deze bepalingen dienen dan wel in overeenstemming te zijn met het geldende Unierecht. Dit kan enkel wanneer deze bepalingen van algemeen belang kunnen worden beschouwd. 351
Art. 22 richtlijn IDD-richtlijn.
97
Door deze clausule kunnen lidstaten voorzien in strengere informatieverplichtingen, voor
zover deze verplichtingen in overeenstemming zijn met het Unierecht. Dit is min of meer een
bijkomende uitdrukkelijke grondslag om de “ bepalingen van algemeen belang “ te
verantwoorden.352
Daarnaast zijn er bepalingen in de IDD –richtlijn die uitdrukkelijk de mogelijkheid bieden aan
de verschillende lidstaten om te voorzien in een afwijkende verplichting. Een voorbeeld
hiervan zijn de commissievergoedingen. In principe zijn commissievergoedingen - onder
bepaalde voorwaarden - mogelijk. Toch geeft IDD aan de lidstaten de onbeperkte
mogelijkheid om elke vorm van commissievergoeding te verbieden.353 Dit toont aan dat er
eerder gekozen is voor een compromis tussen de verschillende lidstaten, dan aan het
realiseren van een inhoudelijke harmonisatie.354
1.3 Markets in Financial Instruments Directive (MiFID I en II)
1.3.1 MiFID I
Inhoudelijk
248. Met deze richtlijn beoogt de wetgever een hogere mate van beleggersbescherming
bevorderen, vooral via uitgebreide informatieverplichtingen voor de cliënt.355 De MiFID –
Richtlijn behelst twee hoofdthema’s. Zo streeft het (i) naar een verhoging van de
concurrentie op de financiële markten en (ii) naar beter beschermingsstelsel voor de
beleggers.356 Zo wordt er bijvoorbeeld opgelegd dat bemiddelaars zich op loyale, billijke en
professionele wijze moet inzetten voor de belangen van haar cliënten.357
249. Om de doelstellingen te behalen stelt de MiFID-richtlijn enkele principes voorop. Het “
know your customer-principe “ en het “ inform your customer- principe “ zijn twee
belangrijke principes.
352
T. GILLIS, “ Enkele kritische bedenkingen bij de richtlijn betreffende verzekeringsdistributie vanuit een Europees en een Belgisch perspectief”, T.Verz., 2016, 114. 353
Art. 22.3 IDD-richtlijn. 354
T. GILLIS, “ Enkele kritische bedenkingen bij de richtlijn betreffende verzekeringsdistributie vanuit een Europees en een Belgisch perspectief”, T.Verz., 2016, 114. 355
S. ILLEGEMS, “ Grondwettelijk Hof zorgt voor gelijk speelveld tussen bank- en verzekeringssector”, Juristenkrant, 2016, afl. 332, 8. 356
https://www.argenta.be/portalserver/argenta/sparen-en-beleggen/beleggen/mifid-richtlijn. 357
Art. 19 MiFID-richtlijn.
98
Dit is dus enerzijds – zoals de term het ook aangeeft – het gegeven dat de dienstverlener
leert kennen en indien dit volbracht is anderzijds haar diensten hierop afstemt. Dit
theoretisch principe of term wordt concreter gemaakt door de zogenaamde “ suitability – “
en “ appropriateness- test “.358359
250. De “ suitability-test “, ofwel ook de “ geschiktheidstest “ gaat na of het financieel
instrument geschikt is voor de noden van de cliënt. Dit kan pas gebeuren nadat de
dienstverlener zijn cliënt leert kennen en aldus bepaalde informatie inwint.360
251. Via de “ appropriateness – test “, ofwel ook de “ passendheidstest “, wordt nagegaan of
een bepaald product passend is voor de cliënt. De gereglementeerde onderneming moet bij
de cliënt nagaan of hij beschikt over de nodige kennis en ervaring om zijn eigen
beleggingsbeslissingen te nemen.361 Hierin komt het overduidelijk de intentie uit dat de
richtlijn oorspronkelijk niet van toepassing was op verzekeringsproducten.
252. Uiteraard gaat de MiFID – richtlijn verder dan het besproken deel. Dit wordt
uitgebreider geanalyseerd aan de hand van de invoering in de Belgische wetgeving.362
1.3.2 MiFID II363
Algemeen
253. De MiFID I – richtlijn is in de loop der jaren immers meermaals en ingrijpend gewijzigd
geweest.364 Een herschikking van deze richtlijn was omwille van duidelijkheid na te streven
dan ook broodnodig.365 Ook de financiële crisis heeft tekortkomingen blootgelegd inzake de
werking en de transparantie van de financiële markten.366
358
V. COLAERT, “De MiFID-geschiktheidsbeoordeling: naar een beter georganiseerde kennis van cliënt en product”, Bank Fin.R. 2012, 240. 359
Art. 19 lid 4 en 5 MiFID-richtlijn geven dit ook weer. 360
K. MARESCEAU, “De nieuwe gedragsregelen bij het verrichten van beleggingsdiensten”, DCCR 2007, afl. 176, 293-294. 361
R. STEENNOT, “ De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten”, T.Verz., 2011, 144. 362
Supra, nr. 257 ev. 363
Richtl.EP en Raad, 2014/65/EU, 15 mei 2014 betreffende markten voor financiële instrumenten tot wijziging van Richtlijn 2002/92/Eg en Richtlijn 2011/61/EU, Pb.L. 12 juni 2014, afl. 173, 349-496. 364
Zie oa. Richtl.2004/39/EG, Richtl.2006/31/EG, Richtl.2007/44/EG, Richtl.2008/10/EG, Richtl. 2010/78/EU. 365
Overweging 1 MiFID II-richtlijn. 366
Overweging 4 MiFID II-richtlijn.
99
Opnieuw zijn de gedragsregels voornamelijk gericht op beleggingsondernemingen en
financiële markten, doch raken deze ook de verzekeraars en intermediairs als het gaat om de
regels over belangenverstrengeling.367
Inwerkingtreding
254. De oorspronkelijke inwerkingtredingsdatum wordt met één jaar uitgesteld, namelijk van
3 januari 2017 naar 3 januari 2018. Dit uitstel is een gevolg van de noodzaak aan een erg
complexe technische infrastructuur om MiFID II goed te laten functioneren. Zo moeten er
gegevens ingezameld worden over meer dan 15 miljoen financiële instrumenten. Het was
dan ook praktisch niet mogelijk om deze datum te halen.368
2: België
2.1 Start
255. De kiemen voor Belgische wetgeving ligt voornamelijk in de wet
landverzekeringsovereenkomst en wet-Cauwenberghs369. Hierop wordt niet diep ingegaan
en wordt verwezen naar Deel I.
256. Bepaalde gedrags- en informatieregels zijn onder meer zijn eigen identiteit en adres
meedelen, zijn inschrijvingsnummer in het register van de verzekeringstussenpersonen370,
meedelen dat hij ofwel adviseert op grond van een onpartijdige analyse, wat inhoudt dat hij
zijn advies baseert op een analyse van een toereikend aantal op de markt verkrijgbare
verzekeringsovereenkomsten zodat hij in staat is de verzekeringsovereenkomst aan te
bevelen die aan de behoeften van de cliënt voldoet, ofwel een contractuele verplichting
heeft om met één of meerdere verzekeringsondernemingen verzekeringszaken te doen,
ofwel dat hij geen dergelijke contractuele verplichting heeft en hij niet adviseert op grond
van een onpartijdige analyse.371
367
https://www.verzekeraars.nl/verzekeringsbranche/dossiers/distributie/Paginas/Europa/MiFID-2.aspx. 368
Momentum, maart 2016 “ Europese richtlijn verzekeringsdistributie goedgekeurd”, blz. 7. 369
Momenteel opgenomen in de verzekeringswet. 370
Art. 12 bis, § 1 , tweede alinea en § 2 wet Cauwenberghs. 371
Informatiebrief 21 december 2006 CBFA.
100
2.3 De Twin Peaks II
2.3.1 Algemeen
257. Dé belangrijkste Belgische regelgeving inzake gedragsregels in de verzekeringssector, en
meer bepaald voor de verzekeringstussenpersonen, is de “Wet tot versterking van de
afnemers van financiële producten en diensten alsook van de bevoegdheden van de
Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en houdende diverse bepalingen “372.
258. Deze wet, ook wel de Wet Twin Peaks II genaamd, is een wet die een tweeledige
structuur bevat. Zo bestaat de wet enerzijds uit prudentiële regels en anderzijds uit de –
voor deze masterproef belangrijke – gedragsregels. Ook de controle op deze beide soort
regels bevat een splitsing. Inzake de prudentiële regels zal de controle onder de
bevoegdheid vallen van de Nationale Bank van België terwijl de gedragsregels een
bevoegdheid zijn van de FSMA.373
De regeling, die in de nasleep van de financiële crisis van de zomer van 2008 tot stand is
gekomen, moet aldus het toezicht op de financiële markt versterken en de consument beter
beschermen. Ondanks dat deze financiële crisis in se een bancaire crisis was en geen
financiële crisis vanwege de verzekeringssector, vond de Belgische politieke wereld het
nodig om de verzekeringnemer beter te beschermen.374 Dit kwam onder meer dat bepaalde
verzekeringen meer en meer als beleggings- en spaarproducten werd aanzien. Deze
financiële instrumenten moesten volgens de wetgever op hetzelfde niveau geplaatst
worden.375
372
Wet 30 juli 2013 tot versterking van de afnemers van financiële producten en diensten alsook van de bevoegdheden van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) en houdende diverse bepalingen, BS 30 augustus 2013. 373
E. TEMMERMAN, De toepassing van de gedragsregels in de verzekeringssector, onuitg. Masterproef Rechten Ugent, 2015, http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/213/445/RUG01-002213445_2015_0001_AC.pdf, 17-18. 374
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector, T.Verz., 2014, 236. 375
P. MOREAU, “Les règles MiFID applicable au secteur de l’assurance: portrait d’une audacieuse réforme”, RGAR 2014, afl. 6, 11.
101
259. De basiswet voor de omzetting van de MiFID – gedragsregels in België situeert zich in de
wet op het financieel toezicht van 2 augustus 2002.376 De verzekeringsonderneming worden
in deze wet onder het toepassingsgebied van de MiFID – gedragsregels gebracht.377 Deze
invoering komt er door de Twin Peaks – wet. De gedragsregels zelf zijn vastgelegd in artikel
27 tot 28 bis WFT. De Koning kreeg echter de bevoegdheid om bepaalde gedragsregels
buiten toepassing te verklaren voor verzekeringsondernemingen of een aangepaste versie te
voorzien.378 Hierdoor moeten deze wetsartikelen samen gelezen worden met de twee
koninklijke besluiten van 21 februari 2014. Voor de verzekeringstussenpersoon specifiek
geldt een soortgelijke systeem. Hier worden de gedragsregels op hen van toepassing
gemaakt via artikel 277, § 1 verzekeringswet 2014. Dit artikel verwijst terug naar de
gedragsregels die van toepassing zijn op de verzekeringsondernemingen.
260. Het oorspronkelijke doel van de Belgische wetgever was om de MiFID – gedragsregels
te laten gelden in de verzekeringssector vanaf 30 april 2014. Dit was echter zonder de
tussenkomst van het Grondwettelijk Hof gerekend. Het rechtscollege had de
inwerkingtreding van de gedragsregels immers uitgesteld naar 1 mei 2015.379 In de periode
van 30 april 2014 tot 1 mei 2015 kon de FSMA bijgevolg geen sancties opleggen voor
eventuele inbreuken op de gedragsregels van verzekeringstussenpersonen. Ook de rechter
kon in deze periode de tussenpersonen niet aansprakelijk stellen bij eventuele niet –
nakoming van de regels.380 De beslissing om het uit te stellen lag volgens het Hof in het feit
dat de verzekeringsbemiddelaars “ onvoldoende “ tijd zouden krijgen om zich daaraan.
Nochtans dateert de wet al van 30 juli 2013, wat op zich tijd voldoende zou zijn als
aanpassing. Het probleem was echter dat de wet enkele Koninklijke Besluiten nodig had voor
de regels uit te voeren. Deze KB’s zijn pas op 7 maart 2014 in het Belgisch Staatsblad
verschenen.
376
Hierna “ WFT “. 377
Art. 26 tweede lid WFT. 378
Art. 26, derde tot vijfde lid WFT. 379
GwH 11 juni 2015, nr.86/2015. 380
X., “ Wetgeving”, T.Verz., 2015,377.
102
Hierdoor kwam de termijn op slechts één maand en drie weken, wat het Grondwettelijk Hof
aldus te weinig vond om de verzekeringstussenpersonen te laten kunnen organiseren, terwijl
de bancaire sector enkele jaren ter beschikking heeft gekregen.381
261. De MiFID- gedragsregels zijn gecreëerd voor de bancaire sector waardoor een bepaalde
aanpassing vereist is van de gedragsregels gericht naar de verzekeringssector. Hiervoor
moesten de net vermelde Koninklijke Besluiten dienen. Ondanks deze drie KB’s was de
aanpassing van de gedragsregels niet optimaal en bleven bepaalde zaken onduidelijk.382 Om
de onduidelijkheden de wereld uit te verhelpen stelde de FSMA een – verduidelijkende -
circulaire op.383 Buiten de onduidelijkheden was, is, het niet altijd mogelijk om de
gedragsregels zomaar toe te passen op de verzekeringssector aangezien ze voor een andere
sector gecreëerd waren.
2.3.2 Belang verzekeringssector en verzekeringstussenpersoon
262. Het belang van deze wet384 ligt in het gegeven dat de beginselen van de Europese
Richtlijn betreffende de financiële markten, dit is de hogervermelde MiFID – richtlijn, van
toepassing worden in de verzekeringssector en bijgevolg ook voor de
verzekeringstussenpersoon.385 Voor deze Twin Peaks II – hervorming waren deze
gedragsregels enkel van toepassing op de bank – en beleggingssector. 386 De tussenpersoon
moet dan ook kunnen aantonen dat hij voldoende kennis heeft over de gedragsregels om
zich te kunnen inschrijven in het register van de verzekeringstussenpersoon.387
263. De dienstverleners die verzekeringsbemiddelingsdiensten verstrekken moeten zich op
loyale, billijke en professionele wijze inzetten voor de belangen van hun cliënten indien ze de
gedragsregels willen respecteren. Deze loyale, billijke en professionele wijze is dé
fundamentele MiFID – gedragsregel. Het is eigenlijk de algemene zorgplicht.
381
http://www.kluwereasyweb.be/documents/lawyer-news/201701-lawyer2/kl2078833-nieuwe-gedragsregels-voor-verzekeringsbemiddelaars-slechts-sinds-1-mei-2015-van-toepassing.xml?lang=en. 382
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector, T.Verz., 2014, 236-237. 383
FSMA, circulaire Aanpassing van de circulaire FSMA_2014_02 d.d. 16/04/2014 met betrekking tot de wijziging van de wet van 27 maart 1995 en de uitbreiding van de MiFID-gedragsregels tot de verzekeringssector, 1 september 2015. 384
Hierbij bedoelend ook de bijhorende Koninklijke Besluiten van 21 februari 2014. 385
Dit was in feite een voortvloeisel uit het nastreven van een level playing field. Producten die gelijksoortige kenmerken vertonen moeten op een zelfde manier behandeld worden. 386
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 137. 387
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector, T.Verz., 2014, 241.
103
De regel wordt dan ook wel eens omschreven als de vertaling of illustratie van de alom
bekende algemene zorgvuldigheidsnorm van artikel 1382 Burgerlijk Wetboek.388389
2.3.3 Toepassingsgebied390
Ratione personae
264. Er moet in gedachte worden gehouden dat de wetgever de belangen van de cliënt op
een zo ruim mogelijk manier tracht te beschermen. Dit vertaalt zich in het feit dat de MiFID-
gedragsregels een zeer ruim toepassingsgebied verkrijgen. De gedragsregels zijn van
toepassing op “ dienstverleners “. Dit zijn zowel verzekeringsondernemingen, als de
verzekeringstussenpersonen.391392 De verzekeringstussenpersonen zijn deze naar Belgisch
recht, met andere woorden de makelaars en de niet- verbonden verzekeringsagenten,
alsook de verzekeringssubagenten van deze verzekeringstussenpersonen naar Belgisch recht
die geen verbonden verzekeringsagent zijn.
265. Voor de volledigheid dient opgemerkt te worden dat de MiFID – gedragsregels niet
worden uitgebreid naar de herverzekeringsondernemingen en
herverzekeringstussenpersonen. Indien gekeken wordt naar de doelstelling, namelijk
bescherming van de consument, is dit logisch aangezien herverzekeringsondernemingen en
– tussenpersonen enkel handelen met actoren binnen de verzekeringssector zelf en niet met
de consument.393
Ratione materiae394
266. De gedragsregels gelden in principe wanneer de verzekeringstussenpersoon395 een
verzekeringsbemiddelingsdienst uitvoert. Deze definitie is geënt op de definitie van
verzekeringsbemiddelingsdienst zoals gestipuleerd in de wet van 4 april 2014.
388
Art. 1382 BW: Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden. 389
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 137. 390
Voor deze bespreking wordt in het algemeen verwezen naar de circulaire van 1 september 2015. ( Terug te vinden onder: FSMA_2015_14 dd. 1/09/2015). 391
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector, T.Verz., 2014, 237. 392
Er bestaan enkele uitsluitingen, maar hierop wordt niet op ingegaan. 393
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 131. 394
Circulaire 1 september 2015 FSMA blz. 9-11. 395
Dit is ook van toepassing voor de verzekeringsonderneming.
104
Onder het begrip “ verzekeringsbemiddelingsdienst “ wordt elke activiteit verstaan die door
een dienstverlener wordt uitgevoerd. Dit is het verstrekken van advies over een of meerdere
verzekeringsovereenkomst(en), het voorstellen of aanbieden van een of meerdere
verzekeringsovereenkomst(en), het verrichten van ander voorbereidend werk met het oog
op het sluiten van een of meerdere verzekeringsovereenkomst(en), het sluiten van een of
meerdere verzekeringsovereenkomst(en), het assisteren bij het beheer of de uitvoering van
een of meerdere verzekeringsovereenkomsten.
Advocaten die informatie verstrekken over een verzekeringsovereenkomst zijn bijgevolg niet
onderworpen aan de regels aangezien zij zelf geen verzekeringsbemiddelingsdiensten
verrichten.
267. Een belangrijke uitzondering zijn de zogenaamde “ klantenaanbrengers “.396 Dit wel op
voorwaarde dat het louter aanbrengen van cliënten bij een dienstverlener gebeurt conform
de verduidelijkingen van de mededeling van 20 februari 2009 van de FSMA. De
dienstverlener bij wie de cliënten worden aangebracht, zal de geldende regels voor
inducements sensu stricto wel moeten naleven bij de betaling van de cliëntenaanbrenger
(als vergoeding voor het aanbrengen van die cliënten).
268. Niet enkel het begrip “ dienstverlener “ wordt verduidelijkt, ook het begrip “ cliënt “.
Naargelang het geval kan dat de verzekeringnemer, de begunstigde van de verzekering en/of
de verzekerde zijn. Eenzelfde persoon kan immers tegelijk verzekeringnemer, begunstigde
en verzekerde zijn, maar dat zal niet altijd zo zijn. Het is de taak van elke dienstverlener om
een beleid uit te stippelen en procedures vast te leggen om op passende wijze zijn
verplichtingen na te komen, ongeacht de hoedanigheid (verzekeringnemer, begunstigde,
verzekerde) van de cliënt.
270. Volledigheidshalve dient hier de kwestie van classificatie van cliënteel toegelicht te
worden. Het toepassingsgebied van de gedragsregels in de bank – en beleggingssector is
afhankelijk van het type cliënt waarmee de dienstverlener te maken heeft. Dit kan een niet-
professionele cliënt zijn, een professionele cliënt of een in aanmerking komende tegenpartij.
396
Er bestaan nog andere uitzondering, maar dit behoort niet tot het onderzoek om deze volledig te vermelden. De uitzonderingen kunnen teruggevonden worden in de circulaire 1 september FSMA blz. 9-11.
105
Afhankelijk in welke categorie de cliënt valt zal hij genieten van meer of minder
bescherming. Oorspronkelijk koos de wetgever ervoor om deze classificatie niet te gebruiken
in de verzekeringssector.397
Het Grondwettelijk Hof achtte dit onderscheid, tussen de bank – en belegginssector
enerzijds en de verzekeringssector anderzijds, zonder redelijke verantwoording.398 Uiteraard
doet het dit door te verwijzen naar het “ level playing field “. Artikel 350 van de
verzekeringswet wordt bijgevolg vernietigd voor zover het artikel 4, 10 ° KB N1 bekrachtigt.
In de toekomst zal er een cliëntenclassificatie voor de verzekeringssector moeten worden
uitgewerkt. Bij voorkeur worden KB N1 en KB N2 gewijzigd en zoekt men daarvoor inspiratie
in de bancaire MiFID. Het staat vast dat deze classificatie het toepassingsgebied van de
MiFID – gedragsregels verder zal diversifiëren, maar tegelijk ook complexer zal maken. .399
Dit toont nogmaals aan dat sommige gedragsregels niet zomaar over te brengen zijn naar de
verzekeringssector.
Ratione temporis
271. Dit gedeelte van het toepassingsgebied is al grotendeels behandeld in het algemene
gedeelte van de Twin peaks – hervorming. Samenvattend komt het neer dat de
gedragsregels in werking zijn getreden op 1 mei 2015. Vanaf deze datum kan de FSMA
sancties opleggen voor eventuele inbreuken op de gedragsregels.
§ 3: Informatieverplichting
272. De te verstrekken informatieverplichtingen voor de verzekeringstussenpersoon, zowel
voorafgaand als tijdens de verzekeringsovereenkomst, is vooral uitgewerkt in artikel 273 tot
en met artikel 279 van de wet verzekeringen. Dit gaat in samenhang met de KB’s van 21
februari 2014.
Het strekt niet tot het onderzoeksveld om de gehele informatieverplichtingen van de
tussenpersoon te bespreken. Hierdoor volgt een beknopte weergave van deze
verplichtingen. Aangaande de informatie omtrent de vergoeding volgt uiteraard wel een
diepere en uitgebreidere inkijk.
397
Oorspronkelijke artikel 4, 10° KB N1. 398
GwH 9 juni 2016, nr.89/2016. 399
S. ILLEGEMS, “ Grondwettelijk Hof zorgt voor gelijk speelveld tussen bank- en verzekeringssector”, Juristenkrant, 2016, afl. 332, 8.
106
1: Algemene eisen voor alle informatie
273. De voorwaarden inzake informatieverstrekking liggen vast in artikel 275 W. Verz. Zo
moet de informatie die wordt meegedeeld aan de cliënt op een duidelijke, nauwkeurige en –
voor de cliënt – begrijpelijke wijze gebeuren. Hierdoor krijgt de cliënt voldoende – en
bovenal goede – informatie om een geschikte beslissing te nemen. Dit kan dus zowel een
beslissing zijn om al dan niet over te gaan tot een verzekeringsovereenkomst, maar ook een
bepaalde beslissing tijdens de overeenkomst. De MiFID – regel stelt dat deze informatie
correct, duidelijk en niet- misleidend zijn, wat egr gelijklopend is.
274. Betreffende de wijze waarop de informatie dient te gebeuren stelt de wetgever voorop
dat dit via “ papier of op een andere duurzame drager die voor de cliënt beschikbaar en
toegankelijk is”. Een duurzame drager, anders dan papier, is bijvoorbeeld een USB – stick of
een beveiligd deel van een website waarbij enkel de cliënt toegang heeft.400401
In beperkte gevallen mag een website – beschikbaar voor iedere persoon – aangeboden
worden voor de informatieverstrekking. Onder deze beperkte gevallen vallen ook de kosten
en bijhorende lasten met betrekking tot een verzekeringsbemiddelingsdienst. Wanneer er
gebruikt wordt gemaakt van deze wijze moeten de volgende voorwaarden vervuld zijn:
- De informatieverstrekking in deze vorm moet passen in de context waarin de
dienstverlener met de cliënt zaken doet of gaat zaken doen;
- De cliënt moet specifiek instemmen met de informatieverstrekking in deze vorm;
- De cliënt moet elektronisch op de hoogte worden gebracht van het webadres en de
plaats op de website waar hij toegang kan krijgen tot de informatie;
- De informatie moet actueel zijn; en,
400
Circulaire 1 sept 2015 FSMA. 401
Een “ duurzame drager “ is ieder hulpmiddel dat een cliënt in staat stelt om persoonlijk aan hem gerichte informatie op te slaan op een wijze die deze informatie toegankelijk maakt voor toekomstig gebruik gedurende een periode die is afgestemd op het doel waarvoor de informatie kan dienen, en die een ongewijzigde reproductie van de opgeslagen informatie mogelijk maakt. ( Art. 1, 17° KB N2). Een website waarbij de informatie toegankelijk is voor iedereen, voldoet volgens het Hof van Justitie niet aan de vereisten van een duurzame drager. Zie hiervoor HvJ 5 juli 2012, Content Services Ltd/Bundesarbeitskammer.
107
- De informatie moet via deze website onafgebroken toegankelijk blijven gedurende
de tijd die de cliënt redelijkerwijs nodig heeft om deze in te zien.402
Volledigheidshalve dient opgemerkt te worden dat de gegeven informatie dient te gebeuren
in een van de officiële talen van België of in elke andere taal die door de partijen is
overeengekomen.
2: Precontractuele fase (“ inform your customer”)
275. De wetgever stelt in artikel 273 W.Verz. enkele inlichtingen die de
verzekeringstussenpersoon moet meedelen voordat een verzekeringsovereenkomst
gesloten wordt en “zonodig” telkens als zij wordt aangepast of vernieuwd.403
Een vermeldingswaardige inlichting voor zijn onpartijdigheid te waarborgen of aan te tonen
is de naam van de verzekeringsonderneming waarin de tussenpersoon een rechtstreekse of
middellijke deelneming van 10 % of meer van de stemrechten of van het kapitaal bezit. Ook
het vermelden of hij al da niet adviseert op grond van een onpartijdige analyse404 of hij een
contractuele verplichting heeft om uitsluitend met één verzekeringsonderneming of met
meerdere verzekeringsondernemingen verzekeringszaken te doen.
276. Op basis van de MiFID – regels zijn er ook enkele voorafgaande informatievereisten. De
belangrijkste voor dit onderzoek zijn de “ inducements “ sensu stricto die de dienstverlener
stort of ontvangt. Dit omvat de vergoedingen en provisies evenals alle niet – geldelijke
voordelen die een dienstverlener betaalt aan een derde of ontvangt van een derde in
verband met het verstrekken van een verzekeringsbemiddelingsdienst aan een cliënt.
Aangezien dit van uiterst kapitaal belang is voor deze masterproef wordt hieraan een apart
hoofdstuk gewijd. Er wordt hieromtrent dan ook graag verwezen naar de volgende
paragraaf.
402
Circulaire 1 sept 2015 FSMA. 403
De uitdrukking “zonodig” ( in de Franse tekst “ au besoin”, wat later werd vervangen door “ si nécessaire”) moet begrepen worden in de zin dat bedoelde informatie moet worden verstrekt telkenmale de verlenging of aanpassing gepaard gaat met een belangrijke wijziging van de overeenkomst ( bijvoorbeeld wanneer een nieuwe tussenpersoon tussenkomt). Zie:H. KEULERS, A. MOTTET HAUGAARD, A. CATTEAU, C. DEKONINCK, L. DIERCKX en O. SANTANTONIO, Verzekeringen en marktpraktijken, Mechelen, Kluwer, 2011, 65. 404
Hierdoor is de tussenpersoon verplicht zijn advies te baseren op een analyse van een toereikend aantal op de markt verkrijgbare verzekeringsovereenkomsten, zodat hij overeenkomstig professionele criteria in staat is de verzekeringsovereenkomst aan te bevelen die aan de behoeften van de cliënt voldoet. ( Art. 273, § 2 W.Verz.).
108
§ 4: Inducements
1: Inleiding
277. Tot voor de inwerkingtreding van de MiFID – gedragsregels was er geen bijzondere
regelgeving inzake de vergoedingen van verzekeringstussenpersonen.405 In de tijd hiervoor
was er met andere woorden een enorme vrijheid voor de verzekeringsondernemingen en de
tussenpersonen omtrent dit onderwerp. Maar hierdoor was er vooral een grote onzekerheid
voor de verzekeringsnemer.
278. In een ( Europese ) maatschappij waarbij we consumentenbescherming – en de daar
bijhorende transparantie – hoog in het vaandel dragen is het dan ook betreurenswaardig dat
een – echte – regeling omtrent vergoedingen zolang geduurd heeft. Zeker gezien de
discussie aan noodzaak voor dergelijke regeling al geruime tijd woedde.
Zo was er een advies van de commissie voor verzekeringen over de problematiek van de
transparantie van de commissielonen en andere vormen van vergoeding en kosten in de
sector van de verzekeringsbemiddeling dat – al - dateert van 17 oktober 2006. Hierin werd
het logische idee naar voor gebracht, namelijk dat de verbruiker moet weten wat hij voor de
dienst van de makelaar betaalt. Het feit dat de gedragsregels pas effectief in werking zijn
getreden op 1 mei 2015406 is er bijna negen jaar voortgegaan sinds de discussie en een
officiële “ oplossing “. Zelfs naar Belgische normen is dit een hele lange periode.
De noodzaak aan regeling was volgens de vertegenwoordigers van de verbruikers – de
verzekeringsnemer – overduidelijk. Volgens hen was de transparantie inzake vergoedingen
echt onontbeerlijk voor een serene relatie tussen de tussenpersonen en de verbruikers. Zij
merken namelijk op dat deze relatie beïnvloed wordt door het feit dat de makelaar een
dubbele positie inneemt. Enerzijds verkoopt hij producten waarvoor hij betaald wordt door
de verzekeraar en anderzijds treedt hij op als adviseur van de verbruiker.
405
Met uitzondering van bepaalde sector overschrijdende wetgeving zoals Boek X WER of art. 15, § 4, 3° KB van 22 februari 1991 houdende algemeen reglement betreffende de controle op de verzekeringsondernemingen ( Dit is inzake de verzekering BA Auto). 406
Supra, nr. 260.
109
Wat hield de wetgever dan tegen om sneller op te treden ondanks het “ onontbeerlijk “
geacht werd? Uit de besprekingen in de Commissie bleken twee discussies de kop op te
steken. Enerzijds is er de vraag naar de afbakening van het toepassingsgebied en anderzijds
de vraag naar de financiële gevolgen.
Toepassingsgebied
279. Volgens de vertegenwoordigers van de tussenpersonen is enkel de globale prijs en
prestatie van belang voor de verzekeringsnemer. Het speelt met andere woorden geen rol
wat hij voor een bepaalde specifieke handeling van de tussenpersoon moet betalen. De
vertegenwoordigers stellen – mijns inziens een goedkope – vergelijking op met een bezoek
aan het restaurant. Hier speelt het ook geen rol welke bijdrage je moet vergoeden voor de
verschillende elementen, enkel de totale prijs van de het gehele gerecht is van belang.
Echter acht ik het niet opportuun om deze twee sectoren met elkaar te vergelijken.
Daarnaast argumenteren de vertegenwoordigers van de tussenpersonen ook dat een
mededeling van de prijs van de dienst in het nadeel van de cliënt kan spelen. Dit zou
gebeuren op twee manieren.
In de eerste plaats kan de makelaar een vergoeding eisen zelfs wanneer er uiteindelijk geen
verzekeringsovereenkomst plaatsvindt.407 Daarnaast omvat het commissieloon alle
tussenkomsten van de makelaar, wat de hoeveelheid werk en tijd ook is voor hem. Indien er
een aparte prijs wordt toegepast voor de dienst van de makelaar kan hij eventueel in de
makelaarsovereenkomst stipuleren dat zijn tussenkomsten beperkt zijn tot een bepaalde
tijd. Dit is uiteraard niet in het voordeel van de verzekeringnemer.
Een volgend probleem situeert zich in een één tegen alle – gevoel. Indien er voor makelaars
transparantie moet komen, achten deze het nodig voor alle distributievormen. Deze
beweegreden kan enkel maar gestimuleerd worden door de verbruikers. Maar hier komen
de verzekeringsondernemingen “ boeman “ spelen. Zij wijzen er namelijk op dat het voor
een verzekeringsonderneming moeilijk zal zijn om globale kosten, zoals de distributiekosten,
op een rechtvaardige manier toe te wijzen aan specifieke overeenkomsten.
407
Het principe is immers dat een vergoeding afhankelijk is van een verzekeringsovereenkomst.
110
En de tussenpersonen zelf menen ook dat moeilijk is om op een precieze wijze de kosten en
vergoedingen verbonden aan elke overeenkomst toe te wijzen en bijgevolg hun netto
inkomsten per overeenkomst te bepalen.
280. Langs de andere kant, de kant van de verbruikers, wordt geoordeeld dat het niet
bijzonder moeilijk is om de premie op te splitsen. Zij merken namelijk op dat de
handelspremie in principe berekend wordt op basis van een premievoet die enerzijds de
risicopremie omvat, en anderzijds de verschillende kosten zoals kosten van beheer en
productie evenals de commissielonen. Bij de berekening van de premie, zou het dus mogelijk
moeten zijn om tegelijkertijd het deel van de kosten en van de commissielonen dat in de
premie vervat is, te bepalen.
De financiële gevolgen
281. De tweede problematiek die op de voorgrond treedt inzake de transparantie van de
vergoeding van de tussenpersoon is een – extra – financiële kost. Het gevaar bestaat immers
dat door een splitsen van de verzekeringspremie enerzijds en een vergoeding anderzijds een
verhoging teweegbrengt van de globale prijs. Dit systeem houdt een zekere vermindering in
van solidariteit die via de premie tot stand komt. Sterker nog, de vertegenwoordigers van de
verzekeringsondernemingen en van de tussenpersonen besluiten dat het melden van de
kostprijs van de bemiddeling noodzakelijkerwijze zou leiden tot de vernietiging van de
solidariteit.
Besluit
282. Alle opinies en argumenten van de verschillende partijen - de verbruikers, de
tussenpersonen en de verzekeringsmaatschappijen - doet de commissie concluderen dat een
afschaffing van het stelsel van commissionering niet aan te bevelen is. Een - betere -
transparantie is wel aanbevolen, voornamelijk via de wijze van een duidelijke uitsplitsing
van de premie zoals in de toenmalige verzekering B.A. Motorrijtuigen.
Ondanks dit advies heeft het dus toch nog geruime tijd geduurd vooraleer een echte regeling
in werking trede.
111
2: MiFID-regeling
2.1 Algemeen
283. De MiFID – gedragsregels voeren een principieel verbod in op het ontvangen of
betalen/ verstrekken. 408 Bij een miskenning van dit verbod wordt de dienstverlener geacht
zich niet te houden aan de loyale, billijke en professionele wijze waarop hij de belangen van
zijn cliënt dient te behartigen. Er is met andere een rechtstreekse koppeling tussen het
vergoedingsverbod en de fundamentele MiFID – gedragsregel.409
Deze verbodsbepaling leidt uiteraard niet tot een volledige uitsluiting van een vergoeding.
Zoals bij vele verbodsbepalingen bestaan ook hier uitzonderingen. De - drie - uitzonderingen
worden als volgt weergegeven:
a) een vergoeding, provisie of niet-geldelijk voordeel betaald of verschaft aan of door de
cliënt of een persoon die namens de cliënt handelt;
b) een vergoeding, provisie of niet-geldelijk voordeel betaald of verschaft aan of door een
derde of een persoon die namens een derde handelt, wanneer aan de volgende voorwaarden
wordt voldaan :
i. vóór de verrichting van de desbetreffende verzekeringsbemiddelingsdienst moet de cliënt
op uitvoerige, accurate en begrijpelijke wijze mededeling worden gedaan van het bestaan, de
aard en het bedrag van de vergoeding, de provisie of het voordeel of, wanneer het bedrag
niet kan worden achterhaald, van de berekeningswijze van dit bedrag;
ii. de betaling of verschaffing van de vergoeding, de provisie of het niet-geldelijke voordeel
moet de kwaliteit van de desbetreffende dienst ten behoeve van de cliënt ten goede komen
en mag geen afbreuk doen aan de plicht van de dienstverlener om zich voor de belangen van
de cliënt in te zetten;
408
Art. 7 KB N2. 409
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 171.
112
c) passende vergoedingen die de verrichting van verzekeringsbemiddelingsdiensten mogelijk
maken of daarvoor noodzakelijk zijn, zoals wettelijke heffingen, juridische kosten en
herverzekeringspremies, en die van nature niet strijdig zijn met de plicht van de
dienstverlener om zich op loyale, billijke en professionele wijze in te zetten voor de belangen
van haar cliënten.410
284. Een bespreking van de drie uitzonderingen ( Lees: wanneer een vergoeding toegelaten
is) wordt uitgebreider besproken in het volgende deel. Belangrijk te vermelden is het feit dat
deze regeling, zowel het verbod als de uitzonderingen, enkel gelden bij twee afzonderlijke
juridische entiteiten. Hiervoor moeten deze twee actoren derden ten opzichte van elkaar
zijn. Bijgevolg is een verbonden verzekeringsagent geen derde. De vergoedingen die door of
aan hem betaald worden moeten hierdoor enkel voldoen aan de gedragsregels over
belangenconflicten en inzake informatie over de kosten en lasten van een
verzekeringsbemiddelingsdienst.411 Dit geldt ook voor een verzekeringssubagent van deze
verbonden agent.
2.2 Toegelaten vergoedingen
2.2.1 Vergoedingen betaald door, namens of aan een cliënt412
285. De eerste toegelaten vergoeding is de vergoeding die wordt betaald door een cliënt413
of aan een cliënt voor het verstrekken van een verzekeringsbemiddelingsdienst. Voor deze
eerste soort zijn er geen specifieke regels. Zij zijn enkel onderworpen aan de algemene
verplichtingen in verband met kostentransparantie en de eraan verbonden kosten. De cliënt
moet vooraf op passende wijze geïnformeerd worden over de kosten en lasten die
verbonden zijn aan de verzekeringsbemiddelingsdiensten die hem worden verstrekt en/of
aan de verzekeringsovereenkomsten die hem worden voorgesteld, alsook over de
betaalwijze van deze kosten en lasten.414
410
Art. 7, tweede alinea KB N2. 411
P.E. BERGER, I. VAN BIESEN en L. ANCKAERT, “ Belgische verzekeringsMiFID (“ Twin Peaks”) vanaf 30 april 2014: Loopt België Europa voorbij zonder dat de consument er beter van wordt?” Bank Fin.R. 2014, afl. 1-2, 87 412
Art. 7, a) KB N2. 413
Of een persoon die namens hem handelt. 414
Circulaire 1 september FSMA 2015, 48.
113
Onder deze soort wordt voornamelijk de zogenaamde “ fees” verstaan. Daarnaast zou
volgens het Verslag aan de Koning415, ook premies die een cliënt betaalt wanneer hij een
verzekeringsovereenkomst sluit behoren tot deze categorie. Hierbij kan – terecht – de vraag
gesteld worden of deze vergoeding – of betaling – wel deel uitmaakt van een
verzekeringsbemiddelingsdienst. De betaling van de verzekeringspremie is immers
rechtstreeks gelinkt aan de verzekeringsovereenkomst. Omgekeerd zou dan ook kunnen
gesteld worden dat de uitkering van de verzekeringsonderneming aan de cliënt onder deze
categorie situeert. Maar deze discussie is louter theoretisch doordat deze eerste categorie
aan geen specifieke regels is verbonden.416
2.2.2 De beperkte categorie van de passende vergoedingen417
286. In de tweede418 categorie vallen de vergoedingen die aan de volgende cumulatieve
voorwaarden voldoen:
- Vergoedingen die door een dienstverlener worden betaald aan een derde;
- die het verlenen van de gevraagde verzekeringsbemiddelingsdienst aan de cliënt
mogelijk maken of er noodzakelijk voor zijn; en,
- die niet strijdig zijn met de plicht van de dienstverlener om zich op loyale, billijke
en professionele wijze in te zetten voor de belangen van zijn cliënten.
287. Deze vergoedingen, ook wel “ proper fees “ genaamd, behoren tot een strak omlijnde
categorie van vergoedingen die restrictief moet worden geïnterpreteerd. Onder deze
categorie vallen bijgevolg maar een beperkt aantal vergoedingen. Voorbeelden van “
passende vergoedingen “ zijn herverzekeringspremies, wettelijke heffingen en juridische
kosten.419
415
Bijhorende aan het KB N2. 416
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 172. 417
Art. 7, c), KB NB 2. 418
Volgens het KB is dit de derde categorie. 419
Circulaire 1 september FSMA 2015, 48.
114
2.2.3 Inducements sensu stricto420
288. De derde en tevens laatste, grootste, belangrijkste categorie omvat de vergoedingen
en provisies evenals alle niet-geldelijke voordelen die een dienstverlener betaalt aan een
derde of ontvangt van een derde in verband met het verstrekken van een
verzekeringsbemiddelingsdienst aan een cliënt én die voldoet aan de volgende drie
voorwaarden.
- vooraleer de betrokken verzekeringsbemiddelingsdienst wordt verstrekt, is de
cliënt duidelijk op de hoogte gebracht van het bestaan, de aard en het bedrag van
deze inducements sensu stricto;
- deze inducements sensu stricto verbeteren de kwaliteit van de dienstverlening
aan de cliënt; en,
- deze inducements sensu stricto doen geen afbreuk aan de verplichting van de
dienstverlener om de belangen van deze cliënt te behartigen.
289. Deze vergoedingen worden aldus de “ inducements sensu stricto “ genoemd. De meest
gekende voorbeelden die hieronder vallen zijn de basiscommissies ( zoals een percentage
van de door de cliënt betaalde premie), de beheersprovisies (zoals een percentage van de
reserves of van de spaar- of beleggingsverzekeringsportefeuille) of de vergoedingen die aan
een klantenaanbrenger wordt betaald als tegenprestatie voor zijn aanbreng. Echter niet alle
vergoedingen vallen hieronder. Zo zullen zogenaamde surcommissies421 waarvoor niet kan
worden aangetoond dat zij tot een betere dienstverlening aan de cliënt leiden en de reizen
die worden aangeboden aan de niet-verbonden verzekeringstussenpersonen niet onder de
toegelaten vergoedingen vallen.
290. Zowel een eenmalige als een vergoeding op regelmatige basis kunnen worden
ondergebracht in deze toegelaten categorie, mits ze uiteraard voldoet aan de voorwaarden.
Deze voorwaarden zijn erop gericht de belangenconflicten te vermijden die deze
vergoedingen met zich kunnen brengen.
420
Art. 7, b) KB NB 2. 421
Zoals de commissies gekoppeld aan de gegenereerde omzet.
115
De dienstverleners die inducements sensu stricto betalen of ontvangen, moeten erop
toezien dat die inducements sensu stricto aan deze voorwaarden voldoen, en moeten dat op
gedocumenteerde wijze aan de FSMA kunnen aantonen. Het is dan ook belangrijk dat deze
voorwaarden grondig bekeken worden.
Voorafgaande informatie aan de cliënt
291. De eerste voorwaarde waaraan moet voldaan zijn, het verstrekken van bepaalde
minimuminformatie , wordt vooraf aan de cliënt verstrekt. Hierdoor weet hij vooraf of de
desbetreffende dienstverlener ertoe aangezet zou kunnen worden om tegen het belang van
de cliënt te handelen waardoor hij – met kennis – kan beslissen of de dienstverlener hem de
betrokken dienst al dan niet moet verlenen.
292. De minimuminformatie is ( i) het bestaan, (ii) de aard en (iii) het bedrag van alle
inducements sensu stricto (geldelijke of niet-geldelijke) die de dienstverlener heeft betaald
of ontvangen in verband met de betrokken dienst422. De informatie moet alle types van
ontvangen of betaalde inducements sensu stricto vermelden, net zoals aan of door welke
derden deze zijn betaald.
In samenhang met KB N1423 moet de informatie correct, duidelijk en niet- misleidend
meegedeeld worden aan de cliënt. De informatie moet worden meegedeeld op een
duurzame drager of via de website. Deze moet vlot toegankelijk zijn en zodanig voorgesteld
dat ze de aandacht van de cliënt trekt.424
293. De dienstverlener kan er ook voor kiezen om in samengevatte vorm melding te maken
van de essentiële voorwaarden van de regelingen voor deze vergoedingen. Het onderscheid
tussen beknopte informatie en gedetailleerde informatie ligt in de vermelding van het
bedrag. Indien het technisch onmogelijk is om vooraf een exact bedrag mee te delen mag de
dienstverlener in de beknopte informatie een orde van grootte aangeven voor het bedrag
van het inducement, terwijl in de gedetailleerde informatie steeds het exacte bedrag van het
inducement moet worden vermeld.
422
Als dit bedrag niet vooraf kan worden bepaald, de berekeningsbasis ervan. FVF biedt haar leden een model aan. In Bijlage 3 kan een voorbeeld van een site van een willekeurig makelaarskantoor teruggevonden worden. 423
Juncto artikel 26, tweede lid, en artikel 27, § 2, van de wet van 2 augustus 2002 en artikel 277, § 1, eerste lid, van de wet van 4 april 2014. 424
Zo mag de informatie bijvoorbeeld niet verborgen zijn in de algemene voorwaarden van de dienstverlener.
116
Het kiezen voor de beknopte informatie is verbonden aan een aantal voorwaarden. Zo moet
de dienstverlener (i) zich ertoe verbinden om op het eerste verzoek van de cliënt
bijkomende inlichtingen te verstrekken, inclusief het exacte bedrag van de inducement. Én
(ii) deze verbintenis uiteraard na te komen. Daarnaast (iii) moet de cliënt duidelijke
informatie krijgen over enerzijds zijn recht om bijkomende inlichtingen op te vragen als
anderzijds via welke procedure dit hoeft te verlopen. 425
294. Zoals vermeld is deze regeling van de vergoeding niet van toepassing op de verbonden
verzekeringsagent. De verschillende regeling is voornamelijk in deze categorie merkbaar.
Waarbij de vergoedingen van de verzekeringsmakelaar moeten voldoen aan de verschillende
vereisten voorwaarden moet de vergoeding van de verbonden verzekeringsagent enkel
voldoen aan de belangenconflictenregels. Deze belangenconflictenregels vereisen geen
automatische transparantie. Hier is enkel transparantie ten aanzien van de cliënt verplicht
indien er een belangenconflict is met betrekking tot de vergoeding én dat conflict bovendien
niet op te lossen valt via bepaalde opgelegde procedures en maatregelen. Dit onderscheid
neigt eerder naar een onrechtvaardig dan naar een rechtvaardig onderscheid.426
Verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening en behartiging van de belangen van de
cliënt
295. Als tweede en derde voorwaarde stelt de wetgever op dat de vergoeding de kwaliteit
van de dienstverlening ten behoeve van de cliënt dient ten goede te komen én de
vergoeding mag geen afbreuk doen aan de verplichting om de belangen van de cliënt te
behartigen. Dit moet aan de hand van vooraf vastgelegde criteria door de dienstverlener a
priori onderzocht worden. Cruciaal in dit verband is zich ervan te vergewissen dat er geen
incentive bestaat voor de dienstverlener om anders te handelen dan in het belang van zijn
cliënt.
425
Circulaire 1 september 2015 FSMA, 51. 426
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 173.
117
Voorbeelden
296. De FSMA geeft een voorbeeld weer van een goede praktijk inzake de
informatieverstrekking van inducements sensu stricto. Zo moet de dienstverlener op zijn
website de volgende informatie verstrekken.
- de verschillende types van inducements die hij betaalt of ontvangt;
- het type derden aan wie hij inducements betaalt of van wie hij inducements
ontvangt;
- de omstandigheden waarin die inducements worden betaald of ontvangen;
- een tabel met opgave van het bedrag van de basisprovisies (uitgedrukt in de vorm
van een percentage van de premie die is betaald door de cliënt);
- de berekeningswijze van de aanvaardbare surcommissies die hij ontvangt of
betaalt, met vermelding van de mate waarin die van belang zijn;
- een e-mailadres dat alle cliënten kunnen gebruiken om bijkomende informatie te
vragen over dit beleid en over de inducements die de dienstverlener betaalt of
ontvangt.
§ 5: Belangenconflicten427
1: Algemeen
297. Dicht aanleunend bij het vorige deel “ inducements “, zijn de mogelijke
belangenconflicten waarmee een tussenpersoon te maken kan hebben. Het belangrijkste –
meest voorkomende – voorbeeld inzake vergoedingen, is de situatie waarbij de
tussenpersoon bij het verlenen van zijn advies eerder rekening houdt met de hoogte van zijn
– potentieel – commissieloon in plaats van de belangen of verlangens van zijn cliënt.428 Deze
conflicten kunnen of komen regelmatig verschijnen. Een bepaalde bescherming jegens de
cliënt is dan ook noodzakelijk. Voor de tussenpersoon was dit deels al georganiseerd via
artikel 273 verzekeringswet waarbij hij de naam van de verzekeringsonderneming moet
meedelen waarbij hij een bepaald aandeel heeft. Dit is uiteraard niet voldoende en een
aanvulling hierop was dan ook nodig, wat gerealiseerd werd met de MiFID-gedragsregels.
427
Art. 16 tot 23 KB N2. 428
Een ander mogelijk belangenconflict is bijvoorbeeld de afhandeling van een schadedossier waarbij de belangen van verschillende cliënten met elkaar in conflict komen. Hierbij kan de verzekeringsmaatschappij haar “ goede “ cliënten een voorkeursbehandeling geven op haar “ slechte “ cliënten.
118
2: Wanneer is er een belangenconflict?
298. Het is de dienstverlener die het belangenconflict moet identificeren. Dit zowel wanneer
er effectief een conflict is, maar ook wanneer er een aanzienlijk risico bestaat dat de
belangen van de cliënt kan geschaad worden. De regelgeving bevat een aantal algemene
situaties waarmee de tussenpersoon rekening moet houden.429 Dit zijn de volgende vijf:430
- de dienstverlener kan winst maken of verlies lijden ten koste van de cliënt;
- de dienstverlener heeft een belang bij het resultaat van de
verzekeringsbemiddelingsdienst of transactie dat verschilt van het belang van de
cliënt;
- de dienstverlener heeft een financiële of andere drijfveer om het belang van
andere cliënten te laten voorgaan op dat van de cliënt in kwestie;
- de dienstverlener ontvangt van een andere persoon dan de cliënt inducements
(in de vorm van geld, goederen of diensten) in verband met de
verzekeringsbemiddelingsdienst die hij aan de cliënt verstrekt, of zal die
ontvangen.431
-
299. De FSMA geeft ook nog eens duidelijk aan dat verzekeringsmakelaars geen
productieafspraken mogen maken met verzekeringsmaatschappijen.432 Andere
tussenpersonen dan een verzekeringsmakelaar die door een of meer verkoopdoelstellingen
of productieafspraken gebonden zou zijn, moet bijzondere aandacht besteden aan de
belangenconflicten die daaruit zouden kunnen voortvloeien ten aanzien van zijn cliënten. Hij
moet erop toezien over procedures en instructies te beschikken die hem in staat stellen zijn
verplichting na te komen om zich op loyale, billijke en professionele wijze voor de belangen
van zijn cliënteel in te zetten.433
429
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector”, T.Verz., 2014, 240. 430
Art. 19 KB N2. 431
Dit is een niet –exhaustieve lijst. 432
Art. 263, eerste lid verzekeringswet. 433
Circulaire 1 september 2015 FSMA, blz. 44.
119
3: Het beheren van een belangenconflict
300. Het enkel detecteren van een – mogelijk – belangenconflict is niet voldoende. Dit
conflict moet ook op een correcte manier behandeld of beheerd worden.434 Het beheren van
het conflict impliceert dat de nodige maatregelen worden genomen om een voldoende
graad van onafhankelijkheid aan de dag te leggen bij het uitoefenen zijn functie.435
Indien het belangenconflict niet of onvoldoende correct kan beheerd worden via
organisatorische en administratieve maatregelen moet de dienstverlener transparant zijn
tegenover zijn cliënt. Deze wijze van beheer is echter wel het laatste redmiddel. Met andere
woorden moet eerst gekeken worden of het belangenconflict niet op andere wijze kan
worden beheerd.436
301. Daarnaast dienen de tussenpersonen ook een belangenconflictbeleid uit te werken.437
Omdat de verbonden verzekeringsagent evenwel wordt geassimileerd met de
verzekeringsonderneming, zal deze verzekeringsonderneming in haar beleid rekening
houden met de activiteiten van de verbonden verzekeringsagent.438
§ 6: Reacties op de invoering van de gedragsregels
302. De invoering van de MiFID-gedragsregels stuit op verschillende reacties. Er zijn zowel
voor – als tegenstanders van de MiFID- regeling voor de verzekeringssector. Deze diverse en
uiteenlopende reactie vertonen wel één gemeenschappelijk doel. Ze zijn er allemaal van
overtuigd dat er voldoende aandacht moet vloeien naar de bescherming van de consument.
De wijze waarop dit dient te gebeuren verschilt hun opinie wel. Eerst worden “negatieve”
reacties op de invoering gebundeld, daarna komen de “ positieve “.
434
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector”, T.Verz., 2014, 241. 435
Een voorbeeld van een mogelijke organisatorische maatregel om een belangenconflict te regelen is de verloning van commerciële medewerkers niet afhankelijk te maken van de vergoedingen die de onderneming ontvangt met betrekking tot de producten in de portefeuille van hun cliënten. 436
Circulaire 1 september 2015 FSMA, blz. 46. 437
Het opstellen van dergelijk belangenconflictenbeleid is een zeer omvangrijke oefening. Hierbij komen onder meer de volgende aspecten aan bod: (i) De manier waarop de tussenpersoon de mogelijke belangenconflicten identificeert; (ii) De organisatorische maatregelen die de tussenpersoon heeft genomen om de conflicten te vermijden ; (iii) De manier waarop de tussenpersoon zijn cliënten informeert over concrete belangenconflicten. De tussenpersoon dient een beknopte beschrijving te verlenen aan zijn cliënten over zijn belangenconflictenbeleid. Hij mag dit doen via zijn website. Indien de cliënt echter meer gedetailleerde informatie vraagt moet de tussenpersoon dit verlenen via een duurzame dragen zoals een pdf-document bijvoorbeeld. 438
T. GILLIS, “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector”, T.Verz., 2014, 241.
120
1: Negatieve reacties
BZB439
303. De eerste negatieve reacties komen van de beroepsvereniging van zelfstandige bank-
en verzekeringsbemiddelaars (BZB). Zij stelt dat hoe meer informatie een klant
voorgeschoteld krijgt, hoe groter de kans dat hij deze niet zal lezen en negeren.
Daarnaast creëert de verplichte transparantie omtrent commissielonen enkele negatieve
bijwerkingen. Een aparte vermelding van het commissieloon zal de consument ertoe
aanzetten om het commissieloon bovenop de totaalkost te tellen. Hierbij riskeer je ook dat
de klant de verschillende commissielonen – en hun hoogte – gaat vergelijken in plaats van de
verzekeringsvoorwaarden.
Tenslotte stellen zij dat de illusie gecreëerd wordt dat het commissieloon enkel een
vergoeding is voor de tijd die de tussenpersoon heeft gespendeerd aan de productverkoop
zonder te denken aan hun andere taken zoals het schadebeheer, opvolging ed.
FZF440
304. Dezelfde reactie zijn grotendeels te bespeuren bij de FZF. Zo vrezen zij ook voor
overinformatie. Daarnaast stellen zich vragen bij de bevoegdheden van de FSMA. Deze is
zowel de toezichthouder als een deelnemer aan de redactie van wetgevende teksten. Het is
met andere woorden zowel rechter als partij. Er is dan ook geen “ tegengewicht “ bij het
opleggen van (soms heel zware) sancties.
Ten slotte voelen ze zich één van de daders van de financiële crisis door de invoering. De
MiFID-gedragsregels zijn opgelegd ter antwoord op de financiële crisis en bijgevolg
gebaseerd op de bancaire sector. Ze zijn dan ook verwonderd dat bepaalde verregaande
maatregelen van toepassing zijn op schadeverzekeringen.
439
A. SELSCHOTTER, “Makelaars willen commissielonen niet publiek maken”, http://www.spaargids.be/sparen/abk-bank-nieuws/makelaars-willen-commissielonen-niet-publiek-maken.html (consultatie 2 augustus 2017). 440
FVF, FEPRABEL EN BVVM/UPCA, Politiek memorandum van de verzekeringsmakelaar – Federale verkiezingen 14-18, http://www.fvf.be/uploads/docs/politiek-memorandum-2014.pdf 8-9.
121
Jean- Luc Fagnart441
305. Jean- Luc Fagnart, emeritus hoogleraar verzekeringsrecht, stelt dat de maatregelen
vernederend zijn voor zowel de verzekeraars als de verzekerden. Hierbij verwijst hij naar de
vernederende controle van “mystery shopping”. Hij is van oordeel dat deze controle moreel
niet aanvaardbaar is. Verder vindt hij de ruime informatiewinning ten opzichte van de klant
een inmenging in zijn privé- of zakenleven. De strenge sancties zorgen volgens hem ook voor
het snel weigeren van diensten door de tussenpersonen.
2: Positieve reacties
Anton Vanzantbeek442
306. Een krachtig betoog van Anton Vanzantbeek, advocaat bij Rivus en profesoor aan de
Hogeschool-Universiteit Brussel, tegen alle negatieve reacties. “Dat het in de sector
defensieve reacties regent, verbaast dus niet. De Beroepsvereniging van zelfstandige bank-
en verzekeringsbemiddelaars (BZB) spant de kroon. Ze stelt zich zonder de minste schroom de
vraag wat het nut is voor de klant van transparantie over de opgestreken commissies. Ook
dreigt men de klant te ‘overinformeren’ door een zo veel informatie te verschaffen dat de vis
wordt verdronken.
Dat soort reacties doet de wenkbrauwen fronsen. Ze bewijzen dat de fatsoensnormen
verplicht moeten worden opgelegd. Men vindt het blijkbaar niet evident dat een klant
duidelijke, juiste en nietmisleidende informatie krijgt en weet hoeveel aan hem wordt
verdiend.
Openheid en transparantie over de kosten en de risico’s, dat is het doel van MiFID. Het moet
worden gewaarborgd door een verplichte loyale, billijke en begrijpelijk communicatie met de
belegger. Het doel van de communicatie is dat de belegger ze snapt en met kennis van zaken
beslist. ’Informed consent’ dus. Als de sector nu meent de klanten te moeten
‘overinformeren’ waardoor die er nog minder van snapt, dan heeft hij de verplichting echt
niet begrepen. Ook rijst de vraag hoe zo’n houding te rijmen valt met het klantenbelang dat
hij beweert te dienen.”
441
J-L FAGNART, La "mifidisation" de l'assurance ou l'art du trompe-l'oeil”, Athémis, Forum d’assurance 2014, afl. 145, p. 110-114. 442
A. VAN ZANTBEEK, “Iedereen wint bij heldere en transparante regels voor verzekeringen”, De Tijd, http://www.tijd.be/opinie/analyse/Iedereen_wint_bij_heldere_en_transparante_regels_voor_verzekeringen.9 395689-2336.art?ckc=1 (consultatie op 10 februari 2017).
122
Zijn betoog gaat verder over de vergoeding dit de sector “ angstvallig “ geheim houdt. “ Die
praktijk is verwerpelijk. Ze staat elk objectief advies in de weg. Kickbacks zijn vergoedingen
die een vertrouwenspersoon opstrijkt van diegene die door de vertrouwenspersoon zelf werd
aangeraden. De klant is het lijdend voorwerp. Hij weet van niets en wordt dom gehouden. (…)
En dan loeren misbruiken natuurlijk om de hoek. Een makelaar kan worden verleid een
minderwaardig (of duurder) product aan te raden, enkel omdat hij een riantere kickback
opstrijkt. Laat ons alstublieft niet naïef zijn. De MiFID-richtlijn is dus nodig.”
Meer woorden dan deze citaten zijn niet nodig om zijn opinie weer te geven.
Bipar443
307. Bipar, de Europese federatie van verzekeringstussenpersonen ziet geen probleem in de
transparantieverplichtingen. Zij menen dat dit een vergroting van het “ level playing field”
met zich meebrengt. De enige voorwaarde is wel dat deze verplichtingen niet verder worden
uitgebreid. Het risico dat dit negatieve gevolgen heeft voor de consument is te groot. De
veelheid aan informatie zou de consument immers kunnen afleiden van de echte relevante
informatie.
Hoofdstuk 4: Toezicht en sanctie
§ 1: Algemeen
308. Meermaals in verschillende colleges en van verschillende professors gehoord, een
wettelijke regeling is maar zo sterk als haar sanctie en toezicht. Indien aan een overtreding
van een wetsbepaling géén of een te kleine sanctie is verbonden zal de maatschappij zich
weinig of niets aantrekken van de regel. Hetzelfde – probleem – bij het toezicht. Indien er
géén of weinig toezicht is op het naleven van de regels, dan mag de sanctie nog zo groot zijn,
Jan Modaal zal er zijn slaap niet voor laten bij het overtreden van de regels. Hij weet toch dat
de kans héél beperkt is dat hij zal worden gesanctioneerd bij gebrek aan controle.
309. Ook voor de verschillende gedragsregels is er een controle – en sanctiemechanisme. Dit
is terloops al besproken geweest. Hierop wordt bijgevolg enkel een beknopt overzicht
besproken en weergegeven.
443
2 BIPAR, Council’s general approach on IMD II proposal, www.bipar.eu,
123
§ 2: Toezicht
310. Zoals gesteld in deel IV, hoofdstuk 3444 zorgt de Wet Twin Peaks onder andere voor een
tweedeling in het toezicht. Zo is de Nationale Bank van België bevoegd voor de controle van
de prudentiële regels terwijl de – voor deze masterproef belangrijke – gedragsregels onder
het toezicht van de FSMA vallen.
Zij controleert zowél de verzekeringsondernemingen als de verzekeringstussenpersonen,
waarbij zij beide herstelmaatregelen of sancties kan opleggen.445
311. Voor haar uitoefening van het toezicht maakt de FSMA gebruik van de zogenaamde “
mystery shopping – techniek “.446 Hierbij kan de controleautoriteit
verzekeringstussenpersonen – en verzekeringsondernemingen – benaderen via haar
personeelsleden of aangestelde derden. Deze personen doen zich voor als cliënten of
potentiële cliënten zonder dat zij enerzijds hun hoedanigheid moeten meedelen, anderzijds
dat zij moeten meedelen dat de verkregen informatie aan de FSMA wordt meegedeeld voor
controle. Hierbij samenhangend moeten de tussenpersonen ook toegang verlenen aan de
FSMA voor onderdelen van hun websites die voorbehouden zijn voor hun cliënt.447448
Daarnaast bepaalt de FSMA gegevens die de verzekeringstussenpersonen hen dient te
verstrekken.449
§ 3: Sancties
312. De FSMA kan in de eerste plaats overgaan tot het aanmanen van de tussenpersoon om
de gebrekkige situatie binnen een bepaalde termijn te herstellen. Deze sanctie –
herstelmaatregel – is echter niet van toepassing bij niet – naleving van de
informatieverplichtingen in artikel 273 en 275 verzekeringswet en de MiFID –gedragsregels
volgens artikel 277 verzekeringswet. Deze herstelmaatregel is dan voornamelijk bedoeld
voor het niet voldoen aan de inschrijvingsvoorwaarden in het register van de
verzekeringstussenpersonen.
444
Dit is de “ situering van het wetgevend kader”. 445
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 129. 446
Art. 55-56 Twin Peaks II – wet laat dit concept immers toe. 447
Uiteraard is er geen toegang tot de individuele gegevens van hun klanten. 448
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 191. 449
Art. 286 W.Verz.
124
313. Belangrijker is de schrapping of schorsing in het register. Deze sanctie kan wel
uitgesproken worden voor schending van de informatieverplichtingen en de MiFID-
gedragsregels.450 De FSMA beschikt hierbij over een appreciatiemarge. Zij kan aldus de
inschrijving schrappen maar is hiertoe niet verplicht. Bij iedere procedure moet zij wel de
hoorplicht en het proportionaliteitsbeginsel in gedachte houden. Hierbij kan een dwangsom
verbonden worden.451
314. Opmerkelijk is dat deze schorsing of intrekking een herstelmaatregel uitmaakt en geen
administratieve sanctie. Nochtans in veel andere sectoren wordt een schorsing of intrekking
gecatalogiseerd als een administratieve sanctie. De sanctie onderbrengen als
herstelmaatregel zorgt ervoor dat dat de procedureregels uit artikel 70-72 WFT niet van
toepassing zijn.452
315. Daarnaast kan de FSMA ook overgaan tot een administratieve geldboete. Deze mag
maximaal 75.000 euro bedragen.453 De FSMA heeft wel alle vrijheid om het bedrag te
bepalen – binnen het maximale bedrag -. De hoogte van het bedrag wordt bepaald in functie
van de ernst van de gepleegde inbreuk en in verhouding tot de voordelen of de winst die het
eventueel uit deze inbreuk haalt. De tussenpersoon kan een opschortend hoger beroep
instellen bij het hof van beroep te Brussel.454
Hoofdstuk 5: Besluit
316. De noodzaak aan bepaalde vereisten en gedragsregels in de verzekeringsbemiddeling is
onontbeerlijk. De wanverhouding van kennis tussen de verzekeringstussenpersoon en
verzekeringsnemer is te groot. Indien wetgeving ontbreekt staan de deuren naar
wanpraktijken wagenwijd open.
450
Art. 292, §3 W.Verz. 451
Art. 294 W.Verz. 452
Dit zijn de proceduregels voor administratieve sancties van de FSMA. 453
Art. 300 W.Verz. 454
S. ILLEGEMS, “Het verzekeringstoezicht door de FSMA “,in T. VANSWEEVELT en B. WEYTS (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2016, 197.
125
317. België – voor de verandering – is hierin een voorloper. Zo bestaat er een
inschrijvingsplicht als verzekeringstussenpersoon, met bijgaande inschrijvingsvoorwaarden,
maar bovenal de toepassing van de MiFID-gedragsregels. Deze gedragsregels zorgen voor
bepaalde informatie-inlichtingen en verplichtingen, het beperken en oplossen van mogelijke
belangenconflicten en een transpirerend beleid inzake vergoedingen. Dit alles wordt
voornamelijk gecontroleerd en gesanctioneerd door de FSMA.
318. De achterliggende gedachte, de consument beschermen door hem zoveel mogelijk te
informeren, is aan te moedigen. Echter mag hierin niet overdreven worden. Teveel
informatie leidt net tot het tegenovergestelde. De cliënt zal de overvloed van informatie
negeren en hierdoor relevante informatie missen. Het kost hem teveel tijd en werk –
ironisch genoeg is dit één van de redenen waarom hij een beroep doet op een
tussenpersoon-.
319. In praktijk is het soms moeilijk te beoordelen of de verschillende regelgeving voldoende
is. De zijde van consumenten – en dan vooral consumentenbeschermingverenigingen –
vinden dat de tussenpersonen hun gehele vergoeding niet – altijd – waard zijn. Verenigingen
van en de tussenpersonen zelf daarentegen vinden dat net van wel. Zij zijn ervan overtuigd
dat zij hun samenwerking met maatschappijen doen voor het juiste productaanbod en
concurrentiële tarieven voor de klant. Slechts een minderheid stelt concurrentiële
vergoeding voor de makelaar als reden voorop om samen te werken met een bepaalde
maatschappij.455
455
FVF Vrijuit 1 , 2017, blz.40.
126
Algemeen besluit
320. Een verzekeringsovereenkomst kan op verschillende manieren tot stand komen. Één
van deze wijzen, én meest voorkomende, is de tussenkomst van een
verzekeringstussenpersoon. De twee traditionele tussenpersonen, de verzekeringsmakelaar
die onafhankelijk is en de hele verzekeringsmarkt kan afschuimen of de verzekeringsagent
die gebonden is aan één of meerdere verzekeringsmaatschappijen, verhelpen het gebrek
aan kennis en tijd van de verzekeringnemer bij het zoeken van een goede
verzekeringsovereenkomst. Tijdens de lopende overeenkomst zullen zij vaak de klant blijven
bijstaan.
321. Het geleverde werk wordt vergoed via een commissieloon. Dit is gebaseerd op enerzijds
de makelaarsovereenkomst, dat hoofdzakelijk gecatalogeerd wordt als een werk van
aanneming. In de verzekeringssector is het aangewezen om elementen van de lastgeving aan
toe te voegen. De verzekeringsagent anderzijds bezit dezelfde elementen, doch worden deze
beperkt door de handelsagentuurovereenkomst. Via omzwervingen is het duidelijk dat de
verzekeringsagent momenteel onderworpen is aan de bepalingen van de
handelsagentuurovereenkomstwet.
Naast de algemene regels van de makelaarsovereenkomst gelden er ook courtagegebruiken.
Op de juridische waarde hiervan zijn discussies, toch kan de facto een grote waarde hieraan
verleend worden. Op basis van deze gebruiken heeft een verzekeringsmakelaar recht op
commissieloon op alle premies die voortvloeien uit de polis, zelfs indien zijn
makelaarsovereenkomst is verlopen.
322. Uit de hele problematiek van de vergoedingsregeling valt een driehoeksverhouding op.
Zo vergoed de verzekeringsmaatschappij juridisch de tussenpersoon, maar het is de
verzekeringsnemer die deze vergoeding economisch voelt. Daarnaast is het voor de
verzekeringssector, in tegenstelling tot andere sectoren, het principe dat het recht op
commissie pas vanaf de inning van de verzekeringspremie ontstaat en niet vanaf het tot
stand komen van de beoogde verzekeringsovereenkomst.
127
323. Variaties zijn mogelijk, maar in de particuliere sector zal dit voornamelijk een
percentage op de globale verzekeringspremie bedragen. De percentages situeren zich
gemiddeld tussen de 15 à 20%, afhankelijk van de verzekeringstak. Er bestaat weinig of geen
wetgeving op maximumpercentages en het is de verzekeraar – in het bijzonder de markt -
die de hoogte bepaald. Dit kan leiden tot wanpraktijken, voornamelijk bij de makelaar die
niet in het belang van de klant zou bemiddelen, maar in zijn eigen belang en dan
hoofdzakelijk waar hij het grootste commissieloon kan verkrijgen. Onder andere deze
wanpraktijk en het risico dat een tussenpersoon zijn werk onvoldoende verricht aangezien
hij toch een globale vergoeding verkrijgt zorgen ervoor dat een wettelijke regeling nodig is.
324. Om deze wanpraktijken te vermijden, of alleszins te beperken, is in België de MiFID-
gedragsregels van toepassing op de verzekeringssector. Hierin is België een voorloper op
Europa. Toch is Europa zich ook bewust van bepaalde problemen en wil ze dit aan de hand
van de IDD-richtlijn de lidstaten op deze wijze sturen.
De bescherming van de consumenten gaat van een verplichte inschrijving van
tussenpersonen naar verplichte informatie-verplichtingen en inwinning, tot regels inzake
transparantie van vergoedingen en het opstellen van een belangenconflictenbeleid.
De ratio van de bescherming is goed, zelfs uitstekend. De uitwerking in praktijk is een ander
verhaal. Het eerste probleem van de MiFID-regeling is dat ze gebaseerd is op de bancaire
sector en niet op de verzekeringssector. Een ander probleem situeert zich in het “ te “ goed
willen doen. De overvloed aan informatie mist zijn doel, de klant gaat deze negeren en de
essentiële informatie missen.
325. Er is dan ook noodzaak een reglementering die meer aangepast is aan de
verzekeringssector. De IDD-richtlijn die van minimale harmonisatie, en voornamelijk haar
omzetting, kan, is hierin de ideale kans. België kan, of moet hierin opnieuw een
voortrekkersrol opnemen.
Ik kan dan ook enkel de politieke nota van FVF, BVVM en Feprabel – grotendeels – bijtreden.
Zij stellen dat het concept van “ level playing field “ beter moet uitgewerkt worden. Onder
andere door ook de verbonden verzekeringsagent dezelfde verplichtingen op te leggen als
de verzekeringsmakelaars inzake transparantie van hun vergoedingen.
128
Daarnaast de overinformatie naar de consument – met als gevolg dat deze contraproductief
werkt – beperken. Maar bovenal, de verzekering – en in het bijzonder de schadeverzekering
– is geen “beleggingsrisico. “Zo zijn er tal van regels omtrent belangenconflicten en
vergoedingen onnodig van toepassing op schadeverzekeringen, regels die bovendien
onaangepast zijn aan schadeverzekeringen met alle negatieve gevolgen van dien”.456
Nogmaals, de beweegreden van de regels is uitstekend, maar – praktische – verbeteringen
zijn zeker mogelijk. Hopend op een goede omzetting van de IDD-richtlijn …
Transparantie, misschien nu al het woord van het jaar is misschien ook het woord van dit
onderzoek.
456
Politieke nota van FVF, BVVM en Feprabel, 11 oktober 2016, “ De omzetting van de Richtlijn betreffende de Verzekeringsdistributie “. ( Geconsulteerd op 21 juni 2017).
129
Bibliografie
Wetgeving
A. Europa
Richtl. Raad nr. 77/92/EEG, 13 december 1976 houdende maatregelen ter bevordering van
de daadwerkelijke uitoefening van het recht van vestiging en het vrij verrichten van diensten
voor de werkzaamheden van verzekeringsagent en assurantiemakelaar en houdende met
name overgangsmaatregelen voor deze werkzaamheden, Pb.L. 31 januari 1977, L.26, 14-20
Richtl. Raad 86/653/EEG 18 december 1986 inzake de coördinatie van de wetgevingen van
de lidstaten inzake zelfstandige handelsagenten, Pb.L. 31 december 1986, 382,17-21
Richtl.EP en Raad nr. 2002/92/EG, 9 december 2002 betreffende verzekeringsbemiddeling,
Pb.L. 15 januari 2003, L9, 3-10
Richtl.EP en Raad nr.2004/39/EG, 21 april 2004 betreffende markten voor financiële
instrumenten tot wijziging van de Richtlijnen 85/611/EEG G en 93/6/EEG van de Raad en van
Richtlijn 2000/12/EG van het Europees Parlement en de Raad en houdende intrekking van
Richtlijn 93/22/EEG van de Raad, Pb.L. 30 april 2004, L145, 1-44
Richtl.EP en Raad nr. 2014/65/EU, 15 mei 2014 betreffende markten voor financiële
instrumenten en tot wijziging van Richtlijn 2002/92/EG en Richtlijn 2011/61/EU, Pb.L. 12 juni
2014, L.173, 349-496
Richtl.EP en Raad nr. 2016/97, 20 januari 2016 betreffende verzekeringsdistributie
(herschikking), Pb. L. 2 februari 2016, L26, 19-59
Aanbev.Comm. nr. 92/48/EEG, 18 december 1991 inzake verzekeringstussenpersonen, Pb.L.
28 januari 1992, afl. 19, 32-33
Voorstel (EP en Raad) voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende
verzekeringsbemiddeling, 3 juli 2012, COM(2012) 360
130
B. België
Burgerlijk Wetboek
Wetboek Economisch Recht
Wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992
Wet 27 maart 1995 betreffende de verzekerings- en herverzekeringsbemiddeling en de
distributie van verzekeringen, BS 14 juni 1995
Wet 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst, BS 2 juni 1995
Wet 30 juli 2013 tot versterking van de afnemers van financiële producten en diensten
alsook van de bevoegdheden van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA)
en houdende diverse bepalingen, BS 30 augustus 2013
Wet 4 april betreffende de verzekeringen, BS 30 april 2014
MB 21 december 1964, BS 25 december 1964
MB 1 juni 1971, BS 7 juli 1971
Wetsontwerp tot wijziging van de wet van 25 juni 1992 op de
landverzekeringsovereenkomst en van de wet van 27 maart 1995 betreffende de
verzekeringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr.
51K1993/001, 4080
Wetsvoorstel, Parl.St., Kamer, 1997-1998, 1423/1, 2
MvT, Parl.St., Senaat, 1991-1992, 355/1, 7
131
Rechtspraak
HvJ 5 juli 2012, Content Services Ltd/Bundesarbeitskammer
Arbitragehof 18 februari 1998, BS 25 april 1998
Arbitragehof 19 december 2001, nr. 161/2001
Arbitragehof 14 januari 2004, nr. 6/2004
Arbitragehof 16 februari 2005, nr. 41/2005
GwH 11 juni 2015, nr.86/2015
GwH 15 oktober 2015, nr. 2015/142
GwH 9 juni 2016, nr.89/2016
Cass. 17 januari 1851, Pas. 1851, I, 314
Cass. 28 november 1889, Pas. 1890, I, 27
Cass. 16 september 1977,
https://www.law.kuleuven.be/lib/plone/tijdschriften/cassatie/1978/1.pdf
Cass. 14 oktober 2002, C.00.0227.N
Cass. 3 september 2010 AR C.08.0054.N
Rvst 25 juni 1997
Antwerpen (5e K.) 22 mei 2003, T. Verz. 2005, 793
Antwerpen, 4 oktober 2004, TBH 2005, 1080-1084
Bergen (2e k.) 19 december 2006, JLMB 2007, 1341
Brussel,( 5de k.), 11 maart 2011, T.Verz. 2013, 108
Brussel 26 februari 2013, RABG 2015, 608
Gent (12de k.), 23 mei 2007, nr 2006/AR/1891, DAOR 2007, 467
132
Gent 6 september 2007, De Verz. 2008, 364
Gent 27 november 2014, RABG, 2015, 593
Luik 27 maart 2003, JLMB 2004, 706
Kh. Antwerpen (16e k.) 2 oktober 2001,RW 2003, 72
Kh. Antwerpen (9e K.) 15 februari 2002, 811
Kh. Brussel 27 november 1934, De Verz. 1935
Kh. Namur, 26 september 1963, R.G.A.R.,
Vred. Landen-Zoutleeuw, 27 januari 2011, nr.10A69, DAOR 2011, 301-306
Vred. Thuin, 15 oktober 2007, niet gepubliceerd, A.R. 6466/2007 ( Bron: jaarverslag
ombudsman 2007)
Rechtsleer
A. Boeken
ANDRE-DUMONT, J.C., ,”De verzekeringsbemiddeling” in Kluwer’s Verzekeringshandboek,
I.2.2,
BLOMMAERT, D., PEETERS, G. en STRUYVEN, D., (eds. ) , Recht voor de onderneming,
Antwerpen, Kluwer, 1982
BYTTEBIER, K., WERA, T., BORGERHOFF, J., GEINGER, H., GESQUIERE, M. EN JOSEPH, D.,
Handboek handels- en ondernemingsrecht, Brussel, die Keure,2016, 718
COLLON, C., Le statut juridique de l’agent immobilier, Brussel, Larcier, 2008, 498
COUSY, H., Actualia verzekeringen: aanvullende pensioenen en levensverzekeringen,
distributie en onrechtmatige bedingen, faillissement en zwakke weggebruikers, Antwerpen,
Maklu, 2000, 331
DAMBRE, M., Bijzondere overeenkomsten, Syllabus, Gent, die Keure, 2012, 487
133
DE MUYNCK, H., Verzekeringswezen in België, Gent, Academia Press, 2004, 271
EYSKENS, M., Makelaar en agent in de bank-, beleggings en verzekeringssector, Leuven Die
Keure, 2010, 651
HEEB, C., De makelaar, Leuven, die Keure, 2012, 573
KILESTE, P., PUTZEYS, D., CRAHAY, P. en DELCORDE, A., (eds.), La distribution commerciale
dans tous ses états, Brussel, Editions du jeune barreau, 1997, 178
KEULERS, H., MOTTET HAUGAARD, A., CATTEAU, A., DEKONINCK, C., DIERCKX, L. en
SANTANTONIO, O., Verzekeringen en marktpraktijken, Mechelen, Kluwer, 2011, 166
MERCHIERS, Y., COLLE, P., BERNAUW, K., en SCHUERMANS, D., Rechtspraak
verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 1999, 543
MERCHIERS, Y., ROGGE, J. en BERNAUW, K. De verzekeringsbemiddeling en de
verzekeringsdistributie. Een juridische benadering, Gent, Mys & Breesch, 1996, 229
FONTAINE, M., Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 698
FONTAINE, M., Droit des assurances, Brussel, Larcier, 2016, 808
SCHUERMANS, L. en VAN SCHOUBROECK, C., Grondslagen van het Belgisch
verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, 1026
PIROUX, J., Les producteurs d’assurances terrestres, Brussel, OAB, 1975, 364
TILLEMAN, B.,, Lastgeving, in APR Gent, Story-Scientia, 1997, 396
TILLEMAN, B. en DEMARSIN, B., Algemene inleiding tot het recht; Leuven, Acco C.V
TILLEMAN, B., VERBEKE, A-L., en SAGAERT, V., Vermogensrecht in kort bestek,Leuven,
Intersentia, 2013
VANDE LANOTTE, J. en GOEDERTIER, G., Handboek Belgisch Publiekrecht, Brugge, die Keure,
2010, 1530
VANSWEEVELT, T. en WEYTS B. (eds.), Handboek Verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia,
2016, 1158
134
VERSCHELDEN, G. EN LUST, S., Inleiding tot het privaatrecht, Syllabus, Gent, Gandaius, 2010,
210
B. Tijdschriften
ALLARY, P., “ Omtrent de verzekeringstussenpersoon als lasthebber van de verzekerde”,
T.Verz. 2004, 875-876
BERGER, P.E., VAN BIESEN, I. en ANCKAERT, L., “ Belgische verzekeringsMiFID (“ Twin
Peaks”) vanaf 30 april 2014: Loopt België Europa voorbij zonder dat de consument er beter
van wordt?” Bank Fin.R. 2014, afl. 1-2, 84-89
COLAERT, V., “De MiFID-geschiktheidsbeoordeling: naar een beter georganiseerde kennis
van cliënt en product”, Bank Fin.R. 2012, 235-269
CRAHAY, P., "La directive européenne relative aux agents commerciaux indépendants", TBH
1987, 564-599
DANIELS, C. en VAN DEN BROECK, K., “ Relatieaanbengers zijn geen agenten” ( noot onder
Gent 27 november 2014) RABG, 2015, 596-600
GILLIS, T., “ Enkele kritische bedenkingen bij de richtlijn betreffende verzekeringsdistributie
vanuit een Europees en een Belgisch perspectief”, T.Verz., 2016, 113-116
GILLIS, T., “ Toepassing van de MiFID gedragsregels in de verzekeringssector, T.Verz., 2014,
236-242
GLIBERT,N. en VAN SCHOUBROECK, C.” Met verzekeringssubagenten wordt niet gesold:
toepassing van de wet handelsagentuur en verzekeringsbemiddeling “ (noot onder Vred.
Landen-Zoutleeuw 27 januari 2011) DAOR 2011, 306-318
HEEB, C., “ Heeft een verzekeringsmakelaar recht op een uitwinningsvergoeding en kan een
handelsvennootschap zuiver morele schade lijden?” (noot onder Gent (12de k.) 23 mei
2007), DAOR 2007, 469-482
135
ILLEGEMS, S., “ Grondwettelijk Hof zorgt voor gelijk speelveld tussen bank- en
verzekeringssector”, Juristenkrant, 2016, afl. 332, 8
LALOUX, P., “ Les intermédiaires de l’assurance “, RGAR 1938, nr.2648
MARESCEAU, K., “De nieuwe gedragsregelen bij het verrichten van beleggingsdiensten”,
DCCR 2007, 291-298
MOREAU, P., “Les règles MiFID applicable au secteur de l’assurance: portrait d’une
audacieuse réforme”, RGAR 2014, afl. 6, 11
MERCHIERS, Y., “ De verzekeringsbemiddeling. Nieuwe aspecten “, De Verz. 2000, 151-169
SALEMBIER, B.,” Toepassing in de tijd van de Handelsagentuurwet op verzekeringsagenten
e.a” RW 2000, 995-999
SCHOORENS, G. “ De professionele aansprakelijkheid van de verzekeringstussenpersoon”,
RW 1998, 313-320
STEENNOT, R., “ De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële
Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder
ingewikkelde gestructureerde producten”, T.Verz., 2011, 115-147
TILLEMAN, B., DURSIN, E., HEEB, C., en NAEYAERT, P., “Makelaar”, TPR 2010, 810-818
TILLEMAN, B., DURSIN, E., TERRYN, E., HEEB, C. en NAEYAERT, P.,” Overzicht van
rechtspraak. Bijzondere overeenkomsten: Tussenpersonen 1999-2009” TPR 2010, afl. 2, 589-
1154
X., RW 1980 -1981, 244
VAN DEN BERGHE, B., “ What’s in a name: over de kwalificatie van overeenkomsten en het
onderscheid tussen huur en aanneming” (noot onder Cass. 3 september 2010 AR
C.08.0054.N) RW 2011 Cass. 3 september 2010, RW 2011-12, 565- 569
VAN DE WALLE, H., “ Agentuurwet en verzekeringsagenten” T.Verz. 2011, 363-366
VAN DE WALLE, H., “ Kan een verzekeringsmakelaar handelsagent zijn? “, T.Verz. 2005, 795-
802
136
VAN GOMPEL, H. en WIJSMANS, W., “ De beëindiging van een handelsagentuur wegens
ernstige tekortkoming en wegens een uitdrukkelijk ontbindend beding: twee te
onderscheiden beëindigingsvormen “ (noot onder Brussel 26 februari 2013), RABG 2015,
619-621
VAN OLDENEEL, C., “ Bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon”, T.Verz. , 2014,
333-335
WEYTS, B., “ Verzekeraars en de antidiscriminatiewet”, NJW 2004, nr.85, 1082-1091
Andere
A.SELSCHOTTER, “Makelaars willen commissielonen niet publiek maken”,
http://www.spaargids.be/sparen/abk-bank-nieuws/makelaars-willen-commissielonen-niet-
publiek-maken.html
A. VAN ZANTBEEK, “Iedereen wint bij heldere en transparante regels voor verzekeringen”,
De Tijd,
http://www.tijd.be/opinie/analyse/Iedereen_wint_bij_heldere_en_transparante_regels_voo
r_verzekeringen.9 395689-2336.art?ckc=1
Assurinfo, nr. 2 , weekblad van 21 januari 2016, www.assuralia.be
Assurinfo, nr. 2 , weekblad van 19 januari 2017, www.assuralia.be
BZB nieuwsbrief september 2013, blz. 13 raadpleegbaar op
http://www.bzb.be/uploads/BZB-nieuwsbrief%20september%202013.pdf
Commissie voor de financiën en de begroting, 26 maart 2013, vraag 02.02 van
staatssecretaris Hendrik Bogaert. https://www.dekamer.be/doc/CCRI/pdf/53/ic705x.pdf
FSMA, circulaire Aanpassing van de circulaire FSMA_2014_02 d.d. 16/04/2014 met
betrekking tot de wijziging van de wet van 27 maart 1995 en de uitbreiding van de MiFID-
gedragsregels tot de verzekeringssector, 1 september 2015
FVF vrijuit 2014, afl. 4, (https://issuu.com/fvf-vrijuit/docs/vrijuit_4-2014_def.compressed)
137
FVF, FEPRABEL EN BVVM/UPCA, Politiek memorandum van de verzekeringsmakelaar –
Federale verkiezingen 14-18, http://www.fvf.be/uploads/docs/politiek-memorandum-
2014.pdf
http://www.elfri.be/handelsagentuur-berekening-uitwinningsvergoeding
Informatiebrief 21 december 2006 CBFA
Med. van CBFA van 20 februari 2009
Momentum, maart 2016 “ Europese richtlijn verzekeringsdistributie goedgekeurd”, blz.5
http://www.bzb.be/uploads/Momentum_2016_maart.pdf
Ombudsman van de Verzekeringen, Jaarverslag 2007,
http://www.ombudsman.as/nl/documents/Rapport_Ombudsman_2007.pdf
Testaankoop, “ Enquête over verzekeringsmakelaars: ze doen hun werk niet!”
https://www.test-aankoop.be/action/pers%20informatie/persberichten/2008/enquete-
over-verzekeringsmakelaars-ze-doen-hun-werk-niet
138
Bijlagen
Bijlage 1: Gesprek FVF
Gesprek C. Thoenen, Adjunct-directeur FVF
Opmerking: Directeur Kelly Schamphelaere kon spijtig genoeg niet aanwezig zijn.
Werken jullie enkel voor verzekeringsmakelaars of ook voor agenten?
Wij werken enkel voor makelaars.
Makelaars worden juridisch vergoed door de maatschappij, maar economisch door de
verzekeringsnemer. Wat is uw mening daarover? Vergelijking met Groot –Brittannië?
Ieder land heeft zijn eigen markt en historiek. Je kan de distributiemarkt van UK, en andere
landen, dus niet vergelijken met onze markt.
Wat de manier ook van vergoeding is, via commissie of fee, dat is een optie wat de makelaar
zelf voor kiest. Het is wel een gegeven dat in België de meeste makelaars werken via een
commissie.
Wordt er nog gekozen voor een fee in België?
Sommige makelaars doen het nog wel. Exacte cijfers zijn hier niet voorhanden. Het gebeurt
wel nog bij professionele klanten, de bedrijvenmarkt. Maar het is uiteraard een andere
markt.
Het probleem van onafhankelijkheid. Gevaar voor misbruiken? Bijvoorbeeld kiezen voor
maatschappij die traditioneel het meeste commissie verleend.
Uiteraard. Maar er is de wetgeving. De makelaar moet zich op loyale, billijke en
professionele wijze gedragen.
Je mag niet indruisen tegen de MiFID-wetgeving.
Een studie over “ wat zijn de redenen voor samenwerking met een bepaalde maatschappij”
toont aan dat productaanbod en concurrentiële tarieven voor de klant bovenaan staan.
Concurrentiële vergoedingen voor de makelaar staat helemaal onderaan.
139
Wat is de reactie op een enquête van test-aankoop waarin gesteld wordt dat
verzekeringsmakelaars onvoldoende hun werk doen?
Ik kan enkel zeggen dat de wetgeving het niet toelaat. Informatie inwinnen inzake de
behoefte van de klant, ….
Zolang de makelaar niet indruist tegen de wetgeving kan hij zijn onafhankelijkheid
waarborgen.
Wat is de reactie op invoering MiFID-gedragsregels in verzekeringssector?
Het probleem van de sector is dat regeling er gekomen is door de financiële crisis. Deze crisis
is er gekomen door de bancaire sector en niet de verzekeringssector. Een schadeverzekering
( dat de grootste is in de verzekeringssector) is geen belegging, het is een hele andere
manier van denken en werken.
Maar niemand is tegen een gedegen consumentenbescherming. Maar heel veel
reglementering is niet aangepast aan schadeverzekering en hierdoor krijg je desinformatie
naar de klant. (ook teveel aan informatie)
Het publieke statuut ( inschrijvingsvoorwaarden en dergelijke) is wettelijk geregeld. Maar
de juridische verhoudingen niet. Is hier vraag naar?
De verzekeringsovereenkomst is contract tussen twee partijen. Makelaars gaan
overeenkomsten aan met verschillende maatschappijen, in de sectoren waarin ze wil
opereren. Enkel geen distributieverplichtingen.
Standaardovereenkomst van een bemiddelingsovereenkomst bestaan waarin rechten en
plichten van zowel de makelaar als de maatschappij beschreven staan. Afwijkingen kunnen
opgenomen worden in bijlage.
Algemeen komt het recht op commissieloon pas tot stand op ogenblik van inning van de
premie. Vraag naar andere regeling?
In de praktijk zijn hier geen problemen mee en dus ook geen vraag naar.
Kan u een vergelijking maken qua percentages met andere landen?
140
Is afhankelijk van taxen, hoogte van premies, … Hierdoor zijn vergelijkingen niet echt
mogelijk.
Is er voldoende transparantie over het commissieloon?
Inducements heeft 2 elementen:
- 1e element: wij hebben niets te verbergen.Maar een makelaar moet daaraan
voldoen, een verzekeringsagent niet. Is psychologisch niet correct.
- 2de element: als bedrag niet kan gegeven worden, dan moet berekening gegeven
worden. Maar hij kan het ook niet geven, want er moeten nog berekening gedaan
worden op basis van verzekeringsportefeuille en dergelijke. Daarmee zijn er paar
modellen voorgeschreven voor berekeningen.
Is er in praktijk te weinig transparantie? Is verwijzen naar een website wel voldoende
bijvoorbeeld?
Dit is precontractuele informatie. De wet zegt dat je dit op duurzame drager moet
vermelden, zoals website. In bepaalde gevallen mag dit ( klant moet op internet kunnen ed).
De klant wordt ook geïnformeerd waar hij de informatie kan verkrijgen.
Is er een vraag naar wettelijke minimum of maxima inzake hoogte van percentages?
Vanuit de praktijk heb je de barema’s die de maatschappijen toepassen. Maar er is geen
echte vraag naar wettelijke beperkingen.
Waarom geen directe storting van de verzekeringspremie naar de maatschappij?
Het is een recht, het is geen plicht dat de tussenpersoon de opvolging van betaling van
verzekeringspremie doet. Recent onderzoek heeft aangetoond dat dit veel minder wordt
gedaan, omdat het teveel werk is. Maar vroeger werd dit gedaan om de relatie met klant te
onderhouden. En het is evident als je die opvolging van premie overneemt van de
maatschappij, dat je daarvoor een vergoeding krijgt. Nu is het vooral enkel de grote
kantoren die het nog doen. Vooral bij verschillende polissen bij hetzelfde kantoor.
Het veranderen van verzekeringstussenpersoon gebeurt nu via “ bericht van wijziging”.
Een goede zaak?
141
Fvf vond die oorspronkelijke pro forma opzegging niet goed. Bepaalde maatschappijen
maakten hier misbruik van.
Een voorbeeld kan dit duidelijk maken: Ik ben 63 jaar en heb een hospitalisatieverzekering.
Ik wil nieuwe makelaar en zeg mijn verzekeringsovereenkomst op. Op moment dat ik –
dezelfde – verzekeringsovereenkomst opnieuw wil sluiten, laat de maatschappij mij weten
dat ik geen nieuwe overeenkomst krijg.
Sector heeft heel hard gewerkt aan nieuw manier van wijziging tussenpersoon om deze
misbruiken uit te sluiten.
Sector is tevreden van het resultaat.
Nogmaals mijn dank voor uw tijd en info.
142
Bijlage 2: Model “ bericht van wijziging van verzekeringstussenpersoon”
143
Bijlage 3: Voorbeeld website
Lijst van mogelijke belangenconflicten en maatregelen van beheer
3.1 Vergoedingen
Belangenconflict: ons advies laten afhangen van de belangrijkheid van de vergoedingen die we ontvangen van de
verzekeringsmaatschappijen of derden.
Beheer: We voeren een strikte politiek inzake verloning van onze diensten. Professionele dienstverlening heeft
een prijs. U vindt onder de rubriek 'Vergoedingen' een overzicht van de basiscommissielonen die vervat zijn in de
premie van de belangrijkste categorieën van verzekeringsproducten. De concurrentie tussen
verzekeringsmaatschappijen is marktregulerend, met andere woorden de verschillen zijn miniem.
Commissielonen of andere vormen van verloning die buitensporig zijn en dus niet marktconform zijn worden
afgewezen.
In functie van de belangrijkheid van ons zakencijfer bij sommige maatschappijen ontvangen we een extra
vergoeding voor prestaties die we overnemen van de maatschappij. De overgenomen taken dragen bij tot de
kwaliteit van onze service. Een snellere dienstverlening, geringe foutenlast, snellere vergoeding bij kleine
schadegevallen, …
Onze medewerkers worden geëvalueerd op hoofdzakelijk kwalitatieve elementen verbonden aan hun prestaties.
Vergoedingen
1 Vergoedingen B.O.A.R (BOAR staat voor: Brand Ongevallen en Allerlei Risico's = verzekeringen niet-leven)
Van een professioneel verzekeringsmakelaar kan u als klant rekenen op een onafhankelijk advies, voorafgegaan van een analyse van uw behoeften inzake verzekeringen. Onze markt en productkennis en onze samenwerking met de NV Willemot, laten ons toe aan onze klanten de beste voorstellen prijs/kwaliteit voor te leggen die passen bij de situatie van elke klant. Uiteraard kan u als klant rekenen op onze tussenkomst en ervaring bij schadegeval. De commissielonen die wij van de NV Willemot ontvangen moeten dienen om de kosten van onze dienstverlening te helpen dragen. De vergoeding die ons als verzekeringsmakelaar toekomt voor polissen niet-leven is een percentage van een deel van de premie nl. de premie zonder taksen en lasten (zie hieronder) die u als klant effectief betaald heeft. Het percentage hangt af van het type verzekeringswaarborg (zie hieronder) die u als klant onderschreven hebt. Deze vergoeding wordt basiscommissie genoemd.
144
Uw verzekeringspremie BA auto van bv 300 euro (*) is als volgt samengesteld:
Deel 1 Risicopremie 195,89 euro
Deel 2 Kosten verzekeraar 195,89 euro
Deel 3 Commissie verzekeringsmakelaar 40,14 euro
Deel 4 Taksen en lasten 63,97 euro
Risico-premie = het bedrag die de verzekeraar nodig heeft om de schade te betalen
Kosten verzekeraar = het bedrag die de verzekeraar nodig heeft voor algemene onkosten, publiciteitskosten,
personeelskosten, beheerskosten enz… te dragen Commissie makelaar = vergoeding die toekomt aan de makelaar onder andere voor realisatie van de polis en
de bijstand bij schade, berekend op de netto-premie ** Taksen en lasten = belastingen voor federale overheid en lasten voor allerlei organisaties bv in BA auto voor
het rode kruis (*) Bruto-premie (handelspremie) = het bedrag dat u als klant betaalt (**) Netto-premie = bruto-premie min de taksen en lasten Bij annulatie/schorsing van een polis BOAR is er geen recht op commissie op het premiegedeelte dat terugbetaald wordt. Bij twijfel verzoeken wij u contact te nemen met ons voor meer gedetailleerde uitleg.
Standaard
marktconforme
comissie
Taksen
en lasten
Ongevallen/auto
Burgerlijke aansprakelijkheid auto 17% 27,10%
Grote of kleine omnium auto 19% 26,75%
Rechtsbijstand auto 19% 16,75
145
Standaard
marktconforme
comissie
Taksen
en lasten
Veiligheid bestuurder/ weggebruikers
algemeen
25% 16,75%
(Reis)Bijstand 19% 16,75
Ongevallen/ vrije tijd
Pleziervaartuigen 19% 9,25%
Caravanning 25% 9,25%
Lichamelijke schade
Arbeidsongevallen 7,50% 25,50
Collectieve ongevallen 15% 9,25%
Huispersoneel 20% 25,50%
Formule 24/Gewaarborgd inkomen 25% 9,25%
Burgerrechtelijke aansprakelijkheid
B.A. Gezin 22,50% 9,25%
B.A. Onderwijze / Professionele B.A. 20% 9,25%
Objectieve B.A. Brand-Ontploffing 20% 18,75%
146
Standaard
marktconforme
comissie
Taksen
en lasten
B.A. Onderneming 20% 9,25%
B.A. Medische en paramedische beroepen 25% 9,25%
Brand/diefstal/glasbreuk/storm/natuurramp 27% 15,75
Engineering: ABR /Alle risico electronica 15% 12,94
Alle risico juweel, camera's, kunst, bont 20% 9,90%
Hospitalisatie 15% 19,25%
We hebben bewust gekozen voor een samenwerking met de NV Willemot waar een team van 75 mensen ter beschikking staan voor ons bij te staan met hun kennis en ervaring. Dankzij deze samenwerking kunnen we gebruik maken van de meest moderne IT-toepassingen waardoor je onder andere als klant een online beveiligde toegang kan vragen tot al uw verzekeringscontracten en dit gedurende 24 u, 7 dagen op 7. Voor deze ondersteuning betalen we uit de ontvangen commissielonen een vergoeding aan de NV Willemot. Gezien we baat hebben bij een regelmatige en efficiënte samenwerking zal de NV Willemot ons een extra vergoeding betalen voor de aangroei van onze zaken. De lasten van deze commissie wordt niet door uw polis gedragen doch worden betaald uit de marge van de NV Willemot Voor meer informatie verzoeken wij u met ons contact te willen nemen.
147
