CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA...

12
UNIVERSIDAD NACIONAL TORIBIO RODRÍGUEZ DE MENDOZA DE AMAZONAS Ley de Creación N° 27347 FACULTAD DE CIENCIAS SOCIALES Y HUMANIDADES ESCUELA ACADÉMICO PROFESIONAL DE EDUCACIÓN INTERCULTURAL BILINGÜE Educar es liberar y liberar es transformarTEMA : RELACIONES Y TIPOS DE PALABRAS ONOMATOPEYICAS, ICÓNICOS, INDEDEIXICALES Y ARBITRARIOS CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA INDIGENA II IMACITA, FEBRERO DEL 2016

Transcript of CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA...

Page 1: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

UNIVERSIDAD NACIONAL TORIBIO RODRÍGUEZ DE MENDOZA DE AMAZONAS

Ley de Creación N° 27347

FACULTAD DE CIENCIAS SOCIALES Y HUMANIDADES ESCUELA ACADÉMICO PROFESIONAL DE EDUCACIÓN INTERCULTURAL BILINGÜE

“Educar es liberar y liberar es transformar”

TEMA :

RELACIONES Y TIPOS DE PALABRAS ONOMATOPEYICAS, ICÓNICOS,

INDEDEIXICALES Y ARBITRARIOS

CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA INDIGENA II

IMACITA, FEBRERO DEL 2016

Page 2: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

PRESENTACIÓN

Awajun taji duka yunawai, makichik chicham kechua Chichamai Awak = aents nuwigtu

Runa = itipkan najanin taku aatus timauwai wagki Igka weantuk jaanchnak najana ajakchaujui

aishmagji ainauk, najankushkam najana ajakui nuwa dui nuna aatus timaunum nagkamas

timaunum juni chcham jiinkiuwai.

Tuja yamai juju tsawanta nuwi juti papi aujut unuimaka minag nuig jutik awak runa

nuniashkuish aguarunachuitji ayatak Iinia aents ainaji nuniaku timau asa tumamji Awajun aents

tusa. Nunuwai así jutika papi eemtuka augmaunmashkam aatus unuimaka wenawai.

Juju takat iwainaji awajunti chichame wajuk najaneakuita nuniashkush wajuk akanja

diyamash nimtin ainawa nunú pachisa. Juju takata juninuk awajuntinuk kuashtachui aniau

asamtai juka iwainaji jui nagkamawag juna chichaman autin ainau nuní nagkaemas

eemtikatnume tamau asamtai. Tuja jujui iwainaji chicham niime disa nunap tawa, nuiktinnap

etsejua tuna nu tutaiya icónico. Chichamega nuna nuniashkush shinutaijin diijus nunu ati timau

aina nunuwai Onomatopeya tuna nunu nunak tawai daajin anaimakaju ainau taku. Tuja

tikishchakam ainawai chicham eemtika dekamu chichamnig, duka amainai, bukuitakui

apenawapi tusa emtika dekana nunu. Anin weantu pachisa augmattsattaji juti chcichamen

ayaina nunu.

Tuja nunuwai juju takata juka. Dui dekattaji iina chcichamesh wajuku nimtin ainawa nunu.

Yami papin aujin ainautigmin ipajime juju takata nunu ausam eemakjum dekamnujum wajukita

nunu. Atsa jutishkam takasa iinia chicham eemtikmainai.

Autor

Page 3: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

INTRODUCCIÓN

Umaag ainau atumesh dekátajum jujú núgka perú tutaiya nuanuíg ashí aents tíkish

chichaman chichau aina nunu ijumja diyamak uweja jimajan mai amuá nuigtú juinia dawen

jimajan ijuk (12) batsatuinawai nuniamunum juti awajun aents ainag nutiishkam pachitkaji.

Tujamtai ayatak awajunik dekapaja diyamak kampatum uweja amua regionka nuig batsatkaji

50,000 aents ainauti.

Ayu yatsug jintinkagtin, ubag, kumpag, datsa, nuigtu uchi papin aujin ainajum dutigmijai,

chichasagmi, atumesh tukí anentaimjume, juti chichameg agaja iwainaku eemtikmainai.Iina

munjig jutikag agajag ukugtamkichui juti chichamenak, tuja yamaiya nunuwai ii takat uyumaka

iwainamaina nunu. Nuniau asamtai yamai iipajime ashi inia chichamn wakejus uyumas diin

aina nunu ainautifgmin.

IJuju takat wii iwainag juka waittsamuy dekashkesh wajuk akanja diyamash ainawa juti

chichamash C.S. Piecse chichak tiuwai chichamak Awajun chicham chichatai nuig awai

ipaksumat tuja juka ainawai: Onomatopeya(Shinuke diisa daji jigkimu ainau), Iconico(Nime

diisa nuwigtu shinakui auwaap tawa tamau), Arbitrario(Chichamjigkesh, niimegkesh digtsuk

tutupit chichamu nuwigtu aiksaik daaji jigkimu aina nunu) indeixical(Chichamegkesh,

niimegkesh deka eemtika dekamua nunu iina butsukenig dekana nunu) aatus. Nunu dekas

apatja nuwigtu akanja etesgtuktatji aumattsa wajuk awa juju takat weantua jusha nunu

nuniaku wainkattaji iina chichame jintinjama nunu.

Iinia chichamak, shig pegkejai waitkamaitsuji apach chichamjai betek ati tusaik juka

chichatak jusha niimtinai, nuniau asamtai idaimainai nigki ninua nuna ujapakti tusa aisaik eme

anents diimainai megkaekai tusaishkam.

Page 4: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

ONOMATOPEYA

Onomato tawa nuka griego chichamnumak daaji tawai untsu Peya tawa nuka najat tawai nunu.

Junak tawai onomatopeyak daa najantai taku tawai tikish chichamnumag. Nuniashkush shinamu

uutmaukesh antuka adaitai tawai.

Duka shinut, kaakamat, pampaut, chajatut, chiitut, taatut, tugketut, pisutut, aatus ainawai.

Nuwigtu tikich ayawai, saajatut, uutut, kaakmat, tsuketut, aina nuwiya.

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Miau, miau tinai. Nuniau

asamtai Mishu timauwai. Tuija

untsuak: mishi, mishi tusa

untsu ainawai

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°01

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Kajuntsam kau kau tinai. Tinu

asamtai aushakam kajuntsam

adaikamui.

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°02

Ejemplo N°03

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juka chigkik kejua daagtinai

shinak keau keau tinu

asamtai kejua adaikamui.

ONOMATOPEYICO

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Jushakam Tagkui tuja juna

shinutig pat pat shininai tinu

asamtai junashkam patu

timauwai

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°04

Page 5: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juju chigkia juna daajig

kayakui wagki kayak kayak

shinin asamtai.

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°01

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juju chigkia jushakam shinak

Chak, chak shininai nuniau

asamtai jushakam chaji

timauwai.

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°02

Ejemplo N°03

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juka chigkik Bakantauwai

aikasaik jushakam bakantau

tau tau tawai tutaiyai nunji

diigsa adaikamuy.

ONOMATOPEYICO

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juju cgigkia jushakam

shionak Bait, Bait shinawai

tutaiyai. Tuja juka shinakug

bait bait wajauwai.

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°04

NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA

Juka kuntinuk suakarai karaip

karaip shininai tinunasamtai

jushakam suakaraip timauwai.

ONOMATOPEYICO

Ejemplo N°05

Page 6: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

ARBITRARIO(símbolo)

Juju chicham arbitrario taji nuka tunawai makishkish achiniakmaujigkesh, nuniashkuish

shinamujigkesh atsuju aig chicham najanekui aents nii aan ati timau asamtai.

Tuja nunu chicham aina nuka kuashtai ima kuntinu dajigkechui duka ainawai chichamshakam.

Juka chichamak tutupit susamu ainawai. Juna digsan titajai tichamu ayatak atsas aintai timaunum

chicham jinjau ainawai. Yamaiya dui juju pachisa augmattsatji.

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Tunta

‘Guarda virote’ ARBITRARIO

Ejemplo N°01

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Jempe

‘Colibrí’ ARBITRARIO

Ejemplo N°02

Ejemplo N°03

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

.Pinig

‘pininga’ ARBITRARIO

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Yuwi

‘zapallo’ ARBITRARIO

Ejemplo N°04

Page 7: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Sugka

‘Gallito de las Rocas’ ARBITRARIO

Ejemplo N°05

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Chimpui

‘Banco o asiento’ ARBITRARIO

Ejemplo N°06

Ejemplo N°07

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Week

‘Kuruwinse’ ARBITRARIO

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Yujag

‘Frutas’ ARBITRARIO

Ejemplo N°08

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Baikua

‘Toe’ ARBITRARIO

Ejemplo N°09

Page 8: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Ima

‘garza’ ARBITRARIO

Ejemplo N°05

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Chuwag

‘Gallinazo’ ARBITRARIO

Ejemplo N°06

Ejemplo N°07

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Chuwi

‘Paucar’ ARBITRARIO

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Japimuk

‘Escoba’ ARBITRARIO

Ejemplo N°08

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Jempe

‘colibrí’

ARBITRARIO

Ejemplo N°09

Page 9: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

ICÓNICO

Juju chicham icónico taji juka tunawai aentsti dakumkamuji digsa wamak junap tawa nuniashkuis

nuwapi tusa dekana nuna.

Juig wamkesa aentsti anentaimja dekanui chicham wajijai anentaimja. Waintsupa wakenum

wegamunum apashunumak ayawai nuwa aishmagjai dakumkamu nunui jutin ujapaji aishmagku

wakenum wetaiji nuniashkush nuwanujai. Tikishnumag yawa !jau¡, !jau¡ wajamua nuna takui aentsti

wamak dekaji yawayap aentsun jiyawa tusa.

NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA

Imacita batsatkamu daajia

juka timauwai ima kuashat

ayau asamtai kuntinjin

timauwai

ICÓNICO

Ejemplo N°01

NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA

Batsatkamu daaji

adaitukmauwai inia batsamtai

wawas junak tiajui wawa

kuashat ai ajaku asamtai

ICÓNICO

Ejemplo N°02

Ejemplo N°03

NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA

.Yawa !jau¡, !jau¡ takui

dekanui aentsnat,

nuniashkush kuntinun aintui

tusa nunuwai icónico

ICÓNICO

NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA

Chicham tsapaum juju

makichik namaka daajiyai

tujash junash wajina takua

tawa tamak junak tiu ainawai

tsapa nunin asamtai.

ICÓNICO

Ejemplo N°04

Page 10: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Ima

‘garza’ ARBITRARIO

Ejemplo N°05

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Chuwag

‘Gallinazo’ ARBITRARIO

Ejemplo N°06

Ejemplo N°07

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Chuwi

‘Paucar’ ARBITRARIO

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Japimuk

‘Escoba’ ARBITRARIO

Ejemplo N°08

NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA

Jempe

‘colibrí’

ARBITRARIO

Ejemplo N°09

Page 11: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

INDEIXICAL(INDICE)

Tuja juka tutupit anentaimjaik dekantsui, juka achiniakmuji ajawai dekaskea nunu

ejetatamaunmag. Waintsupa yumi yutugtatkui dekanuapi chajip patamu, nuniakuig wamkesa tunawai

yumi yutugtatui nuniaku jaanch weantushkam wamak utsatajum tunawai. Ima dukecghui, uchi senchi

buutkuig dekanui shikimakagkesh tawapi nuniashkush yapajawapi tuna nunu. Nuniau asamtai tutupnig

anentaik junatsui taku taji. Yamaiya nunui diisagmi ausa emamunum indeixical tamau weantu iwainag

nunu. Eemtika dekatai aina nunu tunawai iondeixical.

NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA

Jempe !tseau¡ tukagtakuig

wamak dekanui chichamap

awa tusa nuniashkuish iiniatik

puyatnawai wajig nagkaetukit

tusa.

INDEIXICAL

Ejemplo N°01

NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA

Muun tuntuin awatkuig

dekanui chicham waji atatua

nunu.

INDEIXICAL

Ejemplo N°02

Ejemplo N°03

NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA

Tuja sukuya !tugkuijua¡.

Tugkuijua¡ wajakuig dekanui

aents pata jakarttakuimpam

tawa yaki jakati tusa.

INDEIXICAL

NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA

Auiju shinamuji achiniawai

nantu takamujai. Wagki tamak

aujuk shininai nantutin. Nantu

nuwe ajaku asa.

INDEIXICAL

Ejemplo N°04

Page 12: CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA …lengamer.org/admin/language_folders/awajun/user_uploaded... · 2021. 3. 6. · “Educar es liberar y liberar es transformar ...

INAGNAMU

Awajunti chichameg jutika akanjamui, wajuk achiniaju ainawa, jutish wajuk deka

chicham weantush chcichaji nunu pachisa autunui.

Tuja nunú weantu ainau chichamunmak juju ainawai

Chicham Arbitrario juju chicham weantu ima kuashtai juti chichamega nuig.

Indeixical weantua nushakam ujumke

Chicham onomatopéyico taji dnushakam imanisag kuashtai

Juti chichameg nisha nimtinai, aywai kuashat kuntin weantu nime digsa

adaijamu.

Ajak weantu katsugmkatsugmaji diigsa adaijamu. Kayayais tiajui kaya katsujam

taka, pisut tagkan tunawai awatam pisut tau asamtia anin diyamak kuashtai

unuimamain awajuntinu.

Tuja juna wii Yama Nua Dagrtinun Senep pujuwaitjai, nuninun jujui pain

universidad Toribio Rodriguez de Mendoza augkun pujusan juna atumjai iwaintuniajai.

Tuja juju takata nuig mina jintinjin nii dekapatjuamtai junashkam iwainaijaib niina

eemtin se kuashat.

Yamanua