CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA...
Transcript of CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA...
UNIVERSIDAD NACIONAL TORIBIO RODRÍGUEZ DE MENDOZA DE AMAZONAS
Ley de Creación N° 27347
FACULTAD DE CIENCIAS SOCIALES Y HUMANIDADES ESCUELA ACADÉMICO PROFESIONAL DE EDUCACIÓN INTERCULTURAL BILINGÜE
“Educar es liberar y liberar es transformar”
TEMA :
RELACIONES Y TIPOS DE PALABRAS ONOMATOPEYICAS, ICÓNICOS,
INDEDEIXICALES Y ARBITRARIOS
CURSO DE DESARROLLO DE COMUNICACIÓN EN LENGUA INDIGENA II
IMACITA, FEBRERO DEL 2016
PRESENTACIÓN
Awajun taji duka yunawai, makichik chicham kechua Chichamai Awak = aents nuwigtu
Runa = itipkan najanin taku aatus timauwai wagki Igka weantuk jaanchnak najana ajakchaujui
aishmagji ainauk, najankushkam najana ajakui nuwa dui nuna aatus timaunum nagkamas
timaunum juni chcham jiinkiuwai.
Tuja yamai juju tsawanta nuwi juti papi aujut unuimaka minag nuig jutik awak runa
nuniashkuish aguarunachuitji ayatak Iinia aents ainaji nuniaku timau asa tumamji Awajun aents
tusa. Nunuwai así jutika papi eemtuka augmaunmashkam aatus unuimaka wenawai.
Juju takat iwainaji awajunti chichame wajuk najaneakuita nuniashkush wajuk akanja
diyamash nimtin ainawa nunú pachisa. Juju takata juninuk awajuntinuk kuashtachui aniau
asamtai juka iwainaji jui nagkamawag juna chichaman autin ainau nuní nagkaemas
eemtikatnume tamau asamtai. Tuja jujui iwainaji chicham niime disa nunap tawa, nuiktinnap
etsejua tuna nu tutaiya icónico. Chichamega nuna nuniashkush shinutaijin diijus nunu ati timau
aina nunuwai Onomatopeya tuna nunu nunak tawai daajin anaimakaju ainau taku. Tuja
tikishchakam ainawai chicham eemtika dekamu chichamnig, duka amainai, bukuitakui
apenawapi tusa emtika dekana nunu. Anin weantu pachisa augmattsattaji juti chcichamen
ayaina nunu.
Tuja nunuwai juju takata juka. Dui dekattaji iina chcichamesh wajuku nimtin ainawa nunu.
Yami papin aujin ainautigmin ipajime juju takata nunu ausam eemakjum dekamnujum wajukita
nunu. Atsa jutishkam takasa iinia chicham eemtikmainai.
Autor
INTRODUCCIÓN
Umaag ainau atumesh dekátajum jujú núgka perú tutaiya nuanuíg ashí aents tíkish
chichaman chichau aina nunu ijumja diyamak uweja jimajan mai amuá nuigtú juinia dawen
jimajan ijuk (12) batsatuinawai nuniamunum juti awajun aents ainag nutiishkam pachitkaji.
Tujamtai ayatak awajunik dekapaja diyamak kampatum uweja amua regionka nuig batsatkaji
50,000 aents ainauti.
Ayu yatsug jintinkagtin, ubag, kumpag, datsa, nuigtu uchi papin aujin ainajum dutigmijai,
chichasagmi, atumesh tukí anentaimjume, juti chichameg agaja iwainaku eemtikmainai.Iina
munjig jutikag agajag ukugtamkichui juti chichamenak, tuja yamaiya nunuwai ii takat uyumaka
iwainamaina nunu. Nuniau asamtai yamai iipajime ashi inia chichamn wakejus uyumas diin
aina nunu ainautifgmin.
IJuju takat wii iwainag juka waittsamuy dekashkesh wajuk akanja diyamash ainawa juti
chichamash C.S. Piecse chichak tiuwai chichamak Awajun chicham chichatai nuig awai
ipaksumat tuja juka ainawai: Onomatopeya(Shinuke diisa daji jigkimu ainau), Iconico(Nime
diisa nuwigtu shinakui auwaap tawa tamau), Arbitrario(Chichamjigkesh, niimegkesh digtsuk
tutupit chichamu nuwigtu aiksaik daaji jigkimu aina nunu) indeixical(Chichamegkesh,
niimegkesh deka eemtika dekamua nunu iina butsukenig dekana nunu) aatus. Nunu dekas
apatja nuwigtu akanja etesgtuktatji aumattsa wajuk awa juju takat weantua jusha nunu
nuniaku wainkattaji iina chichame jintinjama nunu.
Iinia chichamak, shig pegkejai waitkamaitsuji apach chichamjai betek ati tusaik juka
chichatak jusha niimtinai, nuniau asamtai idaimainai nigki ninua nuna ujapakti tusa aisaik eme
anents diimainai megkaekai tusaishkam.
ONOMATOPEYA
Onomato tawa nuka griego chichamnumak daaji tawai untsu Peya tawa nuka najat tawai nunu.
Junak tawai onomatopeyak daa najantai taku tawai tikish chichamnumag. Nuniashkush shinamu
uutmaukesh antuka adaitai tawai.
Duka shinut, kaakamat, pampaut, chajatut, chiitut, taatut, tugketut, pisutut, aatus ainawai.
Nuwigtu tikich ayawai, saajatut, uutut, kaakmat, tsuketut, aina nuwiya.
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Miau, miau tinai. Nuniau
asamtai Mishu timauwai. Tuija
untsuak: mishi, mishi tusa
untsu ainawai
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°01
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Kajuntsam kau kau tinai. Tinu
asamtai aushakam kajuntsam
adaikamui.
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°02
Ejemplo N°03
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juka chigkik kejua daagtinai
shinak keau keau tinu
asamtai kejua adaikamui.
ONOMATOPEYICO
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Jushakam Tagkui tuja juna
shinutig pat pat shininai tinu
asamtai junashkam patu
timauwai
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°04
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juju chigkia juna daajig
kayakui wagki kayak kayak
shinin asamtai.
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°01
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juju chigkia jushakam shinak
Chak, chak shininai nuniau
asamtai jushakam chaji
timauwai.
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°02
Ejemplo N°03
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juka chigkik Bakantauwai
aikasaik jushakam bakantau
tau tau tawai tutaiyai nunji
diigsa adaikamuy.
ONOMATOPEYICO
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juju cgigkia jushakam
shionak Bait, Bait shinawai
tutaiyai. Tuja juka shinakug
bait bait wajauwai.
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°04
NOMBRE ONOMATOPEYA TIIPO DE PALABRA
Juka kuntinuk suakarai karaip
karaip shininai tinunasamtai
jushakam suakaraip timauwai.
ONOMATOPEYICO
Ejemplo N°05
ARBITRARIO(símbolo)
Juju chicham arbitrario taji nuka tunawai makishkish achiniakmaujigkesh, nuniashkuish
shinamujigkesh atsuju aig chicham najanekui aents nii aan ati timau asamtai.
Tuja nunu chicham aina nuka kuashtai ima kuntinu dajigkechui duka ainawai chichamshakam.
Juka chichamak tutupit susamu ainawai. Juna digsan titajai tichamu ayatak atsas aintai timaunum
chicham jinjau ainawai. Yamaiya dui juju pachisa augmattsatji.
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Tunta
‘Guarda virote’ ARBITRARIO
Ejemplo N°01
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Jempe
‘Colibrí’ ARBITRARIO
Ejemplo N°02
Ejemplo N°03
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
.Pinig
‘pininga’ ARBITRARIO
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Yuwi
‘zapallo’ ARBITRARIO
Ejemplo N°04
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Sugka
‘Gallito de las Rocas’ ARBITRARIO
Ejemplo N°05
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Chimpui
‘Banco o asiento’ ARBITRARIO
Ejemplo N°06
Ejemplo N°07
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Week
‘Kuruwinse’ ARBITRARIO
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Yujag
‘Frutas’ ARBITRARIO
Ejemplo N°08
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Baikua
‘Toe’ ARBITRARIO
Ejemplo N°09
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Ima
‘garza’ ARBITRARIO
Ejemplo N°05
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Chuwag
‘Gallinazo’ ARBITRARIO
Ejemplo N°06
Ejemplo N°07
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Chuwi
‘Paucar’ ARBITRARIO
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Japimuk
‘Escoba’ ARBITRARIO
Ejemplo N°08
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Jempe
‘colibrí’
ARBITRARIO
Ejemplo N°09
ICÓNICO
Juju chicham icónico taji juka tunawai aentsti dakumkamuji digsa wamak junap tawa nuniashkuis
nuwapi tusa dekana nuna.
Juig wamkesa aentsti anentaimja dekanui chicham wajijai anentaimja. Waintsupa wakenum
wegamunum apashunumak ayawai nuwa aishmagjai dakumkamu nunui jutin ujapaji aishmagku
wakenum wetaiji nuniashkush nuwanujai. Tikishnumag yawa !jau¡, !jau¡ wajamua nuna takui aentsti
wamak dekaji yawayap aentsun jiyawa tusa.
NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA
Imacita batsatkamu daajia
juka timauwai ima kuashat
ayau asamtai kuntinjin
timauwai
ICÓNICO
Ejemplo N°01
NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA
Batsatkamu daaji
adaitukmauwai inia batsamtai
wawas junak tiajui wawa
kuashat ai ajaku asamtai
ICÓNICO
Ejemplo N°02
Ejemplo N°03
NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA
.Yawa !jau¡, !jau¡ takui
dekanui aentsnat,
nuniashkush kuntinun aintui
tusa nunuwai icónico
ICÓNICO
NOMBRE ICÓNICO TIIPO DE PALABRA
Chicham tsapaum juju
makichik namaka daajiyai
tujash junash wajina takua
tawa tamak junak tiu ainawai
tsapa nunin asamtai.
ICÓNICO
Ejemplo N°04
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Ima
‘garza’ ARBITRARIO
Ejemplo N°05
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Chuwag
‘Gallinazo’ ARBITRARIO
Ejemplo N°06
Ejemplo N°07
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Chuwi
‘Paucar’ ARBITRARIO
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Japimuk
‘Escoba’ ARBITRARIO
Ejemplo N°08
NOMBRE ARBITRARIO TIIPO DE PALABRA
Jempe
‘colibrí’
ARBITRARIO
Ejemplo N°09
INDEIXICAL(INDICE)
Tuja juka tutupit anentaimjaik dekantsui, juka achiniakmuji ajawai dekaskea nunu
ejetatamaunmag. Waintsupa yumi yutugtatkui dekanuapi chajip patamu, nuniakuig wamkesa tunawai
yumi yutugtatui nuniaku jaanch weantushkam wamak utsatajum tunawai. Ima dukecghui, uchi senchi
buutkuig dekanui shikimakagkesh tawapi nuniashkush yapajawapi tuna nunu. Nuniau asamtai tutupnig
anentaik junatsui taku taji. Yamaiya nunui diisagmi ausa emamunum indeixical tamau weantu iwainag
nunu. Eemtika dekatai aina nunu tunawai iondeixical.
NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA
Jempe !tseau¡ tukagtakuig
wamak dekanui chichamap
awa tusa nuniashkuish iiniatik
puyatnawai wajig nagkaetukit
tusa.
INDEIXICAL
Ejemplo N°01
NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA
Muun tuntuin awatkuig
dekanui chicham waji atatua
nunu.
INDEIXICAL
Ejemplo N°02
Ejemplo N°03
NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA
Tuja sukuya !tugkuijua¡.
Tugkuijua¡ wajakuig dekanui
aents pata jakarttakuimpam
tawa yaki jakati tusa.
INDEIXICAL
NOMBRE INDEIXICAL TIIPO DE PALABRA
Auiju shinamuji achiniawai
nantu takamujai. Wagki tamak
aujuk shininai nantutin. Nantu
nuwe ajaku asa.
INDEIXICAL
Ejemplo N°04
INAGNAMU
Awajunti chichameg jutika akanjamui, wajuk achiniaju ainawa, jutish wajuk deka
chicham weantush chcichaji nunu pachisa autunui.
Tuja nunú weantu ainau chichamunmak juju ainawai
Chicham Arbitrario juju chicham weantu ima kuashtai juti chichamega nuig.
Indeixical weantua nushakam ujumke
Chicham onomatopéyico taji dnushakam imanisag kuashtai
Juti chichameg nisha nimtinai, aywai kuashat kuntin weantu nime digsa
adaijamu.
Ajak weantu katsugmkatsugmaji diigsa adaijamu. Kayayais tiajui kaya katsujam
taka, pisut tagkan tunawai awatam pisut tau asamtia anin diyamak kuashtai
unuimamain awajuntinu.
Tuja juna wii Yama Nua Dagrtinun Senep pujuwaitjai, nuninun jujui pain
universidad Toribio Rodriguez de Mendoza augkun pujusan juna atumjai iwaintuniajai.
Tuja juju takata nuig mina jintinjin nii dekapatjuamtai junashkam iwainaijaib niina
eemtin se kuashat.
Yamanua