ระบบต่อมไร้ท่อ (endocrine...
21
ระบบต่อมไร้ท่อ (endocrine system) ปฐมนิเทศนักศึกษาพยาบาลศาสตร์ ปีการศึกษา 2563
Transcript of ระบบต่อมไร้ท่อ (endocrine...
ระบบตอมไรทอ
(endocrine system)ปฐมนเทศนกศกษาพยาบาลศาสตร ปการศกษา 2563
ระบบตอมไรทอ มความสาคญในการ
เปล9ยนแปลงของรางกายเก9ยวกบ
กระบวนการเมตาบอลซมตาง ๆ ใน
รางกาย เชน
ตอมไรทอจะขบสารคดหล4ง ซ4งเปนสารเคมท4
เรยกวา ฮอรโมน (Hormone) ท4มความสาคญตอ
การดาเนนชวตอยางมาก สารเคมนGจะผลตออกมา
และซมเขาสระบบกระแสเลอดไปยงสวนตางๆ ของ
รางกายใหทางานเปนไปตามปกต ฮอรโมนแตละ
ชนดมหนาท4เฉพาะอยางและมอทธพลตออวยวะ
ตาง ๆ ของรางกาย
• การควบคมปฏกรยาเคมภายในเซลล • การขนสงสารเขาออกภายในเซลล อนมผลตอการเจรญเตบโต การใชพลงงาน
• การสบพนธ ตลอดจนการตอบสนองทางดานอารมณอกดวย
ตอมไรทอ
ตอมไรทอ (Endocrine Gland) หมายถง ตอมท0ไมมทอ
ประกอบดวยกลมเซลลท0สรางและ หล0งสารเคมท0เรยกวา
ฮอรโมน (hormone) แลวสงออกนอกตวเซลลโดยผานทางกระแส
เลอดหรอนFาเหลอง ไปควบคมหรอดดแปลงสมรรถภาพของเซลล
ของอวยวะเปาหมาย (target organ) ท0อยไกลออกไปหรออย
ใกลเคยงกน มลกษณะการทางานคอนขางชา แตไดผลการทางานท0
นาน ซ0งฮอรโมนมความสาคญตอรางกายและมอทธพลตอ
พฤตกรรมของคนเราโดยฮอรโมนแตละชนดจะทางานไปพรอม ๆ
กนเพ0อรกษาสมดลของรางกายใหคงท0อยเสมอ
หนาท9ของตอมไรทอ
1. การสบพนธ โดยฮอรโมนจากระบบ
สบพนธ เชน แอนโดรเจน
(androgen) เอสโตรเจน (estrogen) โพ
รเจสเทอโรน (progesterone) luteinizing
hormone follicle stimulating
hormone และ โพรแลกตน ฮอรโมน
เหลาน@จะชวยควบคมการเจรญเตบโต
การเปลEยนแปลงตามวยของอวยวะ
สบพนธ เชน การสรางอสจ การต@งครรภ
การคลอด เปนตน
2. การเจรญเตบโตและพฒนาการของ
รางกายทาใหมการเจรญเตบโตของ
เน@อเยEอของรางกาย การเจรญเตบโต
ตามวย การแกชรา ฮอรโมนทEเกEยวของ
คอ Growth hormone, Thyroxin
hormone, Insulin
3. การสรางและการใชพลงงาน คอ
ควบคม
กระบวนการMetabolism ภายในรางกาย
ใหมการใชพลงงานของเซลลของอวยวะ
ตาง ๆ เชน ควบคม
กระบวนการMetabolism ของ
คารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน โดยม
ฮอรโมนทEเกEยวของ คอ อนซลน เอพเนฟ
รน คอตซอล
4. การรกษาสภาวะภายในรางกายใหคงทE
เชนการควบคมเกลอแร และน@า เพEอรกษา
สภาพแวดลอมภายในรางกายใหสมดล
ไดแก แอลโดสเตอโรน ควบคม
โซเดยม ADH (Antidiuretic
hormone) ควบคมปรมาณน@า เปนตน
ความสาคญของระบบตอมไรทอ เปนระบบท*สาคญระบบหน*งของรางกาย ทาหนาท*ควบคมอวยวะภายใน รางกายใหทางานประสานกน โดยอาศยสารเคมท*
เรยกวา ฮอรโมน ซ*งฮอรโมนจะถกขนสงไปส อวยวะท*วรางกาย แตจะออกฤทธNหรอมผล
ตออวยวะและเซลลบางตวเทานRน
การจาแนกตอม
ไรทอตาม
ความสาคญตอ
ชวต
1. Essential endocrine
gland เปนตอมไรทอท:
จาเปนมาก ถาขาดแลวทาให
ตายได ไดแกตอมดงตอไปนC
1.1 ตอมพาราไทรอยด
(Parathyroid)
1.2 ตอมหมวกไตชCนนอก
(Adrenal cortex)
1.3 ตอมไอสเลตของตบออน
(Islets of Langerhans )
2. Non – Essential
endocrine gland เปนตอม
ท:ไมจาเปนหรอจาเปนนอย
มากตอรางกาย ไดแกตอม
ดงตอไปนC2.1 ตอมใตสมอง
( Pituitary )
2.2 ตอมไทรรอยด
( Thyroid )
2.3 ตอมหมวกไตชCนใน
( Adrenal medulla )
2.4 ตอมไพเนยล
( Pineal )
2.5 ตอมไทมส
( Thymus )
2.6 ตอมเพศ
( Gonads )
แหลงท(มา : กสมาวด คาเกล3ยง และคณะ. สขศกษา 5. กรงเทพฯ.
สานกพมพเอมพนธ, 2558.
อวยวะท(เก(ยวของกบกระบวนการทางานระบบตอมไรทอ
1. ตอมพาราไทรอยด ลกษณะเปนกอนกลมเลก ฝงอยดานหลงของเนFอเย0อไทรอยดในคนมทFงหมด 4 ตอม ขางละ 2 ตอม เปนตอม
ขนาดเลก ฮอรโมนสาคญท0สรางจากตอมนF คอ ผลตฮอรโมนท0สาคญช0อ พาราธอรโมน ซ0งทาหนาท0เก0ยวกบการ ควบคมเมตาบอลซมของ
แคลเซยมและฟอสฟอรสในรางกาย การสรางกระดกและควบคมบทบาท ของวตามนดในรางกาย โดยวตามนดจะรวมกบฮอรโมนพาราธอรโมนใน
การสลายแคลเซยมออก จากกระดกเพ0อรกษาระดบปกตของแคลเซยมในพลาสมา
ถาหากมฮอรโมนนFมากเกนไปจะมผลทาใหเกดการสะสมของแคลเซยมท0ไต ท0หลอดเลอด มการดงเอาแคลเซยมจากกระดกและฟนออกมา ทาใหเกด
อาการกระดกเปราะบางและหกงาย ทาใหเปนโรคกระดกพรน ฟนหกและ ผงาย ถาตอมพาราไทรอยดบกพรองไมสามารถสรางฮอรโมนได จะมผลทา
ใหสญเสยการดดกลบท0ทอหนวยไตลดลงทาใหสญเสยแคลเซยมไปกบนFาปสสาวะและเปนผลทาใหระดบแคลเซยมในเลอดลดต0าลงมาก กลามเนFอจะ
เกดอาการเกรงและชกกระตก แขนขาส0น ปอดทางานไมได อาการอาจหายไปเม0อฉดดวยพาราทอรโมนและใหวตามนดเขารวมดวย
2. ตอมหมวกไต (Adrenal gland) เปนกอนสเหลอง ๆ อยเหนอไตขางละ 1 ตอม ตอมหมวกไตในผใหญประกอบดวยตอมไรทอ 2 ตอม คอ
2.1 ตอมหมวกไตสวนนอก เจรญมาจากเซลลมเซนไคมาส (mMsenchymas) ของช@นมโซเดรมของตวออน ตอมหมวกไตสวนในเจรญมาจากเซลลตนกาเนดเดยวกบเซลลประสาทใน
ทารกตอมหมวกไตจะมขนาดใหญ แตเนEองจากขาดสารเรงปฏกรยา จงไมสามารถสรางฮอรโมนเหลาน@ได ผลตไดแตสารทEจะเปลEยนไปเปนฮอรโมนอสโทรเจนทEรกแบงฮอรโมน
ออกเปน 3 กลม ทEสาคญ คอ
2.1.1 Glucocorticoid hormone ทาหนาทDควบคมเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต โดยเปลDยนไกลโคเจนในตบ และกลามเนOอใหเปนกลโคส ในวงการแพทยใช
เปนยาลดการอกเสบและรกษาโรคภมแพ ถามฮอรโมนนOมากเกนไป จะทาใหอวน ออนแอ หนากลมคลายดวงจนทร หนาทองลาย นOาตาลในเลอดสง
2.1.2 Mineralocorticoid hormone ทาหนาทDควบคมสมดลของนOาและเกลอแรฮอรโมนสาคญกลมนO คอ aldosterone ชวยในการทางานของไตในการดด
กลบ Na และ Cl ภายในทอไต ถาขาด aldosterone จะทาใหรางกาย สญเสยนOาและโซเดยมไปพรอมกบปสสาวะ สงผลใหเลอดในรางกายลดลง จนอาจทาให
ผปวยตาย เพราะความ ดนเลอดตDา
2.1.3 Sex hormone ฮอรโมนเพศชวยควบคมลกษณะทางเพศทDสมบรณทOงชายและหญง
2.2 ตอมหมวกไตช,นนอน อะดรนลเมดลลา (Adrenal medulla) เปนเน,อช,นในของตอมหมวกไต อยภายใตการควบคมของ sympathetic ถกกระตนในขณะตกใจ
เครยด กลว โกรธ เน,อเยGอช,นน,จะทาหนาทGสรางฮอรโมน 2 ชนด คอ
2.2.1 Adrenalin hormone หรอ Epinephrine hormone กระตนใหหวใจบบตวแรง เสนเลอดขยายตว เปลDยน glycogen ในตบใหเปนกลโคสในเลอด
2.2.2 Noradrenlin hormone หรอ Norepinephrine hormone กระตนใหเสนเลอดมการบบตว ผลอDนคลายๆ adrenalin แตมฤทธY นอยกวา
3. ตบออน ลกษณะเปนตอมขนาดใหญ ต,งอยทางดานหลงของกระเพาะ
อาหาร ใกลกบลาไสเลกสวนดโอดนม
ซGงเปนลาไสเลกสวนตน สวนทGเปนตอม
ไรทอ จะผลตฮอรโมนทGสาคญ ดงน,
3.1 อนซลน เปนฮอรโมนทGทาใหระดบ
น,าตาลในเลอดตGาลง โดยชวยใหกลโคส
ผาน เขาเซลลและเปลGยนสวนหนGงเปน
ไกลโคเจนเกบไวทGตบ ทาใหระดบน,าตาล
ในเลอดอยในระดบ ปกต
3.2 กลคากอน เปนฮอรโมนทGทางานตรงขามกบ
อนซลน คอ ทาใหระดบน,าตาลใน เลอดสงข,น
4. ตอมใตสมอง ตอมใตสมองเปนตอมไรทอทGมขนาดเลก
ต,งอยใตสมอง เปนตอมทGม
ความสาคญมากทGสด แบง
ออกเปน 2 สวน
4.1 ตอมใตสมองสวนหนา ผลต
ฮอรโมนท8สาคญ คอ
4.1.1 Growth Hormone เปน
ฮอรโมนควบคมการเจรญเตบโต
ของรางกาย โดยเฉพาะ กระดก
และกลามเนMอ
4.1.2 Thyroid Stimulating
Hormone เปนฮอรโมนกระตนตอม
ไทรอยดใหสราง ไทรอกซน
เพ8มขMน
4.1.3 Gonadotrophic
Hormone เปนฮอรโมนกระตนการ
สรางเซลลสบพนธ
4.1.4 Antidiuretic
Hormone เปนฮอรโมนชวยใน
การดดนMากลบของทอไต เพ8อ
รกษา ระดบนMาของรางกาย
4.1.5 Melatonin เปนฮอรโมน
กระตนใหเซลลเมดสสรางเมดส
เพ8มมากขMน
5. ตอมไทรอยด (Thyroid Gland) เปนตอมท*มขนาดใหญกวาทกตอมไรทออ*นๆ
ม 2 ขาง อยบรเวณลกกระเดอกขางละตอมผลตฮอรโมนท*สาคญ คอ ไทรอก
ซน โดยใชไอโอดนเปนวตถดบในการสรางฮอรโมน ซ*งฮอรโมนไทรอกซนม
หนาท*สาคญ ดงนR
1. ชวยในการเจรญเตบโตของกระดก สมอง และระบบประสาท
2. ชวยในการเปล*ยนแปลงรปรางเม*อเปนผใหญ
3. ชวยควบคมอตราเมตาบอลซมในรางกาย
6. ตอมเพศในชายไดแก อณฑะและในหญงไดแกรงไขซ0งมหนาท0สาคญ 2 อยางคอ สรางเซลสบพนธและสราง
ฮอรโมน
6.1 ฮอรโมนเพศชาย ท0สาคญคอ เทสทอสเตอโรน (Testosterone) ซ0งจะทาหนาท0หลายอยางคอ
6.1.1 ควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธ
6.1.2 ทาใหอตราการเจรญเตบโตของกระดกเพ0มขFน
6.1.3 กระตนการสรางโปรตนเพ0มขFนโดยเฉพาะเอนไซม
6.1.4 ควบคมการหล0งของฮอรโมนเพศชาย
ถาตดอณฑะออกจะทาใหเกดผลดงตอไปนF
1) ในเดก
– ทาใหอวยวะสบพนธไมเจรญ
– ไมม Secondary sexual characteristic
– มไขมนสะสมมากขFน แขนขายาวผดปกต
– เปนหมน
2) ในผใหญ
– เปนหมน
– ไมมความรสกทางเพศ มลกษณะไปทางเพศหญง
6.2 ฮอรโมนเพศหญง ทGสาคญคอ เอสโตรเจน (Estrogen) และ
โปรเจสเตอโรน (Progesterone)
ฮอรโมนเอสโตรเจน จะเกGยวของกบการเจรญเตบโตของ
อวยวะสบพนธและลกษณะตางๆของความเปนเพศหญง สวน
ฮอรโมนโปรเจสเตอโรน จะเกGยวของกบการต,งครรภคอ ระงบ
ไมใหไขสกระหวางต,งครรภปองกนไมใหมประจาเดอนระหวาง
ต,งครรภควบคมการเปลGยนแปลงของเยGอบมดลกช,นในเพGอ
รองรบการฝงตวของไขทGถกผสม และกระตนตอมน,านมให
เจรญเตบโต
ถาตดรงไขออกจะทาใหเกดผลดงตอไปน,
1) ในเดก
– อวยวะ
สบพนธไม
เจรญ
– ไมมเลอด
ประจาเดอน
2) ในผใหญ
– ประจาเดอนหยด
– ไมมความรสกทางเพศ
– มลกษณะคลายชาย
– ไมม Secondary sexual characteristic
มลกษณะคลายผชาย
7.ตอมไพเนยลหรอตอมเหนอสมอง (Pineal gland) เปนตอมเลก ๆ ชวยสรางฮอรโมนเมลาโต
นน (Malatonin) ทาหนาท*ยบยRงการเจรญเตบโตของตอมเพศในชวงระยะกอนหนมสาว แต
เม*อเขาสรนอาจมผลตอการตกไขและประจาเดอนในเพศหญง หากตอมไพเนยลผลตฮอรโมน
มากเกนไป จะทาใหเปนหนมสาวชากวาปกต แตหากตอมนRถกทาลาย เชน เกดเนRองอกใน
สมอง จะทาใหเปนหนมสาวเรวกวาปกต เปนตน
8. ตอมไทมส (Thymus gland) อยบรเวณดานหนาทรวงอก มขนาดเปล*ยนแปลงไปตามอาย
เดกระยะในครรภมารดาตอมนRจะโตมาก และจะมขนาดใหญท*สดเม*ออาย 6 ป จากนRนจะเจรญ
ชา ๆ และคอย ๆ หายไป เช*อวาตอมนRสามารถสรางภมตานทานโรคใหแกรางกายได
9. ฮอรโมนจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
ตบออน (Pancreas) ต,งอยทGดานบนซายของชองทอง โดย
ว า ง ต ว จ า ก ส วน โ ค ง ข อ ง ล า ไ ส เ ล ก ส วน ด โ อ ด น ม
(Duodenum) ถงมาม (Spleen) และดานหลงของกระเพาะ
(Stomach) มลกษณะคอนขางแบน มความยาวประมาณ
12 –15 เซนตเมตร ตบออนทาหนาทGท,งเปนตอมมทอคอ
การสรางน,ายอยไปทGลาไสเลกและเปนตอมไรทอสราง
ฮอรโมนเซลลทGทาหนาทGในการผลตฮอรโมนจะรวมกนเปน
กลมมชGอวา ไอเลตสออฟแลงเกอรฮานส ( Islets of
Langerhans ) มปรมาณ 1 – 3 เปอรเซนตของเน,อเยGอตบ
ออนท,งหมด
แหลงทEมา : กสมาวด คาเกล@ยง และคณะ. สขศกษา 5. กรงเทพฯ.
สานกพมพเอมพนธ, 2558.
ฮอรโมนท9สรางจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
1. ฮอรโมนอนซลน ( Insulin )
- สรางจากเบตาเซลล (Beta cell) ซ0งเปน
เซลลท0อยรอบนอกของกลมเซลลไอสเลต
ออฟแลงเกอรฮานส
- อวยวะเปาหมาย ตบ,กลามเนFอ
- หนาทGลดระดบน,าตาลในเลอด (ระดบน,าตาลในเลอดปกต 80 -
100 มลลกรม / 100 ลบ.ซม. ) โดยเพGมการนากลโคสเขาสเซลล
กลามเน,อและเซลลตบ กระตนใหเซลลตบและเซลลกลามเน,อ
เปลGยนกลโคสใหเปนไกลโคเจน( โมเลกลของคารโบไฮเดรตทG
สรางจากกลโคส )เกบสะสมไวภายในเซลล
- ถาตบออนสรางสรางฮอรโมนอนซลนนอยทาใหเกดโรคเบาหวาน
- อาการของผปวยท0เปนเบาหวาน มกจะมอาการ
ปสสาวะบอยและมาก เน2องจากน6าตาลท2ออกมาทางไตจะดงเอาน6าออกมาดวย จงทาใหมปสสาวะ
มากกวาปกต เม2อถายปสสาวะมาก กทาใหรสกกระหายน6า ตองคอยด2มน6าบอย ๆ
ไมสามารถนาน6าตาลมาเผาผลาญเปนพลงงาน จงหนมาเผาผลาญกลามเน6อและไขมนแทนทาใหความ
เปนกรดในเลอดสง กลไกการหายใจผดปกต
รางกายผายผอม ไมมไขมน กลามเน6อฝอลบ ออนเปล6ย เพลยแรง การมน6าตาลค2งอยในอวยวะตางๆ
ทาใหอวยวะตาง ๆเกดความผดปกต
ภาวะแทรกซอนมากมาย เชน โรคตาตอหน โรคจอประสาทตาเส2อม โรคไต โรคหวใจ โรคความดน
เลอดสง เปนตน ผนงหลอดเลอดแดงแขง (Atherosclerosis) ทาใหเปนโรคความดนโลหต สง, อมพาต
, โรคหวใจขาดเลอด ถาหลอดเลอดท2เทาตบแขง เลอดไปเล6ยงเทา ไมพออาจทาใหเทาเยน เปนตะครวหรอ
ปวดขณะเดน มาก ๆ หรออาจทาให เปนแผลหายยากหรอเทาเนา (ซ2 งอาจเกดรวมกบการตดเช6อ )เปนโรคตด
เช6อไดงายเน2องจากภมตานทานโรคต2า เชน วณโรคปอด, กระเพาะปสสาวะอบเสบ ,กรวยไตอกเสบ
, กลาก , โรคเช6อรา , ชองคลอดอกเสบ (ตกขาวและคนในชองคลอด) , เปนฝ หรอพพองบอย,เทาเปนแผล ซ2 ง
อาจลกลามจนเทาเนา(อาจตองตดน6วหรอตดขา)
2. ฮอรโมนกลคากอน
(Glucagon)
- สรางจาก แอลฟาเซลล (Alpha
cell) ซ8งเปนเซลลท8อยสวนใน
และเปนเซลลสวนใหญของกลม
เซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
- อวยวะเปาหมาย ตบ,กลามเนMอ
- หนาทG เพGมระดบน,าตาลใน
เลอด กระตนใหเซลลตบและ
เซลลกลามเน,อเปลGยนไกลโค
เจนใหเปนกลโคสปลอยเขาส
กระแสเลอด เพGมการสงเคราะห
กลโคสจากกรดอะมโนและกรด
ไขมน
กระบวนการทางานของระบบตอมไรทอการควบคมการหล0งฮอรโมน (Control of Hormone Secretion) จากตอมไรทอสวนใหญเปนกลไกแบบตอบสนองกลบ (Feedback mechanism) ซ0งอาจจะ
เปนไปในทางบวก (กระตน) เรยกวา Positive feedback หรออาจจะเปนไปในทางลบ (ยบยFง) เรยกวา Negative feedback แบงเปน 3 แบบ
1. ฮอรโมนควบคมการหล0งของโทรฟกฮอรโมน
2. การเปล0ยนแปลงทางสรระรางกายควบคมการหล0งฮอรโมน
3. สารเคม ควบคมการหล0งฮอรโมน
ฮอรโมนควบคมการหล0งของโทรฟกฮอรโมน (Hormonal control of tropic hormone secretion) ลกษณะการหล0ง tropic hormones มตอมไรทอเปนอวยวะ
เปาหมายซ0งจะสรางฮอรโมนกลบไปควบคมการหล0งของ tropic hormones
ในเพศหญง ฮอรโมน FSH, LH เปน tropic hormones การหล0งของฮอรโมนในกลมนFถกควบคมโดยฮอรโมน estrogen และ progesterone ท0สรางมาจากรงไข
ในเพศชายฮอรโมน FSH, LH (ICSH) เปน gonadotropic hormones หล0งออกมาจากตอมใตสมองสวนหนา การหล0งของฮอรโมนกลมนFถกควบคมโดย
ฮอรโมน testosterone ท0สรางมาจาก Leydig cells ท0อยในลกอณฑะ การทางานของ testosterone จะเปนแบบ feedback mechanism เพ0อควบคมการสรางอสจและ
สรางฮอรโมน FSH, LH
การเปล*ยนแปลงทางสรระของรางกายควบคมการหล*งฮอรโมน (The physiological change control of hormone secretion)
การเปล=ยนแปลงทางสรระของรางกาย (ระดบนDาตาลในเลอดท=สงหรอต=า) จะเปนตวกระตนหรอยบยDงตอมไรทอใหสราง
และหล=งฮอรโมนออกมา ตวอยางเชน กลมเซลลในตบออนเรยกวา beta–cells of islet of Langerhans ซ=งทาหนาท=เปนตอมไรทอ ท=
สรางและหล=งฮอรโมน insulin ออกมา
สารเคมควบคมการหล*งฮอรโมน (Chemical substance control of hormone secretion)
การเปล=ยนแปลงการทางานของสรระของรางกาย (ความดนเลอดต=า) ทาใหเกดสภาวะท=ไปกระตนเนDอเย=อท=ไมใชตอมไร
ทอ (Juxtaglomerular cells) ใหสรางและปลอยสารเคม (ennin) ออกมาสกระแสเลอด และ ennin ถกเปล=ยนไปเปน angiotensin ซ=ง
ไปกระตนใหตอมหมวกไปชDนนอก (adrenal cortex) หล=งฮอรโมน aldosterone ออกมาสกระแสเลอด ทาใหเกดการดดซมกลบ
ของ Na+ และนDาจากหลอดไตตรงบรเวณ distal convoluted tubule เขาสเสนเลอดฝอยตรงบรเวณนDน ทาใหความดนเลอดสงซ=งจะ
ไปยบยDงการปลอย ennin ออกมา
ขอบคณคะ
