ka-nākanēyihtamihk ostostotamowin, otakikomowin, ocācāmowin & asōskātowina (Managing Coughs, Colds, Sneezes & Germs)

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin (Guide to Wise Use of Antibiotics)

Cree

ēkāwiya ē-miyoskākohk (antibiotic resistance)

kīkwāy anima ēkāwiya ē-miyoskākohk? (what is antibiotic resistance?)

• kā-otinamihk āhkosiwin nakinikākēwin maskihkiy, kīspin kwayask ēkānamōya kwayask, namōya ka-miyoskākon namōya ēkosi ka-ipayihikohkēkāya kamiyoskākohk, āhkosiwin nakinikākēwin piko ka-āpacihtāhk ispītāpwē ka-nanātawiskākohk.

• ēkāwiya ē-miyoskākohk ispī manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik ēkākākī-nakinikātēhk āta ē-āpacihtāyan āhkosiwin nakinikākēwin manicōsakkā-āhkosiwiskākēcik ēkā kā-nakinikocik anima maskihkiy ta-kī-miyoskākohkāskaw isiyihkātēw “misi-āhkosiwin.”

• kīspin manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik namōya nipahik animata-kī-miyoskākohk, ēkosi maskihkiy ohci āhkosiwin nakinikākēwin kayāhtēkā-kī-āpacihtāhk namōya ta-kī-miyopayin.

• kā-miyiwihk ohci manicōsak kā-āhkosiwikākēcik nakinikākēwin āskawāyiman ka-miyoskākoyan namōya sōskwac ka-kī-wīcihikon. kinwēska-kī-āhkosihikon ahpō ka-kī-misiwanācihikon.

• kiskisi, manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik — namōya kiya! ayisk mīnakā-maskawātisicik ayisiyiniwak ēkā wīhkāc kā-miswēpayicikēcikkā-kī-āhkosiwiskākow ēkāwiya ē-miyoskākohk.

āhkosiwin nakinikākēwin namōya mistahi ka-wīcihikon ohci ka-kī-āsōskamākān tāpiskōc ostostotamowina, kihci-

otakikomiwāpinēwin (mayimahcihowin) ēkwa ohpanāspinēwin (māskikan otakikomiwin). āhkami āpacihtāyani maskihkiy ohci

āhkosiwin nakinikākēwin ohci miyiwin namōya ayiwāk ka-miyoskākon.

2

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

tānisi kē-tōtaman? (what should you do?) • ēkāwiya itēyihta ka-kahcitinaman āhkosiwin nakinikākēwin maskihkiya

kīspin kiya ahpō kitawāsimisk otakikomiyēko ahpō ostostotamēyēkomihcēt ōhi āhkosiwina ē-kahcitinamihk āsōskamātowin ēkwa ēkāwiyaka-miyoskākohk namōya ka-miyopayin.

• kakwēcimāhkan kimaskihkiwiyinīm kīspin kitāhkosiwin kotak awiyakka-kī-āsōskamawāw ahpō kīspin manicōsak kā-āhkosiwiskākēcikta-kī-otinaman maskihkiy ohci āhkosiwin nakinikākēwin.

• sīpēyihta kīspin kiya (ahpō kitawāsimis) kitotakikomināwāw,kitostostotēnāwāw, ahpō ē-wīsakikohtākanēyēk. māmawaciāsōskamākēwin āhkosiwina nānitaw nēwo ahpō niyānan kīsikāwapāmwayēs ka-miyomahcihoyan ēkwa nisto ispayiki kwayaskka-miyomahcihoyan

• ispī kā-otakikomiyan ahpō kā-mayimahcihoyan kā-pimipayik, kāsihcihcēkah-kiyipa ēkā ka-āhkosiyan. omisi kwayask isi-kāsīcihcēwin ōtamasinahikātēw kotak pāskēkinikanihk.

ēkāwiya kakwē-kahcitina misi-āhkosiwin kwayask otina āhkosiwin nakinikākēwin!

3

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin ēkāya ēmiyoskākohk

kāsihcihcēwin (handwashing)kisīpēkina kicihciya ēkosi namōya kīkway āsōskamātowin kakāhcitinēn.80% kākikē kā-ihtakohki āhkosiwina ē-moscihāsōskamātohk micihciya ohci.

tānispī ka-kāsihcihcēyan: • pāmwayēs ka-mīcisohk • pāmwayēs, mēkwā, ēkwa kā-kīsi-mīcisohk • pāmwayēs nōhawasowin • kīsi-nahapiyani ahpō kīsi-wīcihaci awāsis ē-nahapit • pāmwayēs ahpō kīsi-ātāsiyānahaci awāsis ahpō

iskwēw nākatēyimisowin kā-āpacihtācik • kīsi-sinihkēyikohmēyani ahpō awāsis ē-sinihkēyikohmēnat • kīko āpacihcikana awiyak kotak ē-kīsi-nīswāpacihtāyēk • pāmwayēs kikiskaman ahpō kēcikonaman anihi miskīsikohk kā-āpcihtāhk ohci

kwayask ka-wāpihk • pāmwayēs ēkwa kīsi-wīcihaci otāhkosiw • kīsi-sāminaci ahpō kīsi-asamaci pisiskiw,

ahpō ē-nākatēyihtaman pisiskiw omīsīwin • pāmwayēs ahpō kīsi-kisīpēkāpitēhoyani

4

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

tānisi ka-isi-kāsihcihcēhk (how to wash hands):1. āpacih kisīpēkinikan ēkwa nipiy.

mosci-āpacihtāyani nipiy namōyaka-nipahtān āsōskātowina.

2. sāpopatâ kicihciya.3. āpacih mosci-kisīpēkinikan. kāya āpacih

kisīpēkinikan ohci ēkā ka-āsōskamātohk.4. sinikona kicihciya nīsitanaw

cipahikanisa (ahpō isko kīsi-nikamoyaniwāsē, wāsē, acāhkos). sinikonakahkiyaw kicihcīyisa asiciayakaskicihcān, tāway micihcēsa,misicēhcān, mispiskwana, kispisona,wanaskocihcāna, ēkwa maskasiyak.

5. kāh-kihtwām sāpopatākicihciya nānitaw mitātahtcipahikanisis.

6. pāsa kicihciya ē-āpacihtāyanē-kanātahk kāsihkwēhon.

tānisi kē-tōtaman (what you should do): • ohcitaw maskihkīwiyiniw, mīpit omaskihkīwiyiniw, maskihkīhatoskēwiyiniw,

ēkwa onanātawihowēw ka-kisīpēkinicihcēcik pāmwayēs nitawāpēnāski ahpōkitawāsimis.

• kēhcināho ē-ayāwiht mosci-kisīpēkinikan nahapiwikamikohk kitawāsimisokiskinohamākosiwikamikohk ēkwa kitatoskēwinihk.

• kēhcināho ita awāsisak ka-nākatēyimihcik ē-ayācik ita kā-kīsi-ohpikicik ēkwaawāsisak ka-kisīpēkinahkik ocihciyiwāwa.

• āpacih mosci-kisīpēkinikan. mosci-kisīpēkinikan pēyakwan isi-miyopayiwtāpiskōc kisīpēkinikan ohci ēkā kā-āsōskamākēhk. kisīpēkinikan ohci ēkāka-āsōskamātohk namōya tāpwē mamihcimikāsōw ka-nakināt manicōsaka-āhkosiwikākēcik ēkwa namōya ayiwāk miyosiw iyikohk mosci-kisīpēkinikan.

• kiskinowāpahtihiwēwin.

nīstanaw tipahikanisis

5

kāsihcihcēwin

manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik & āsōskamātowin (bacteria & viruses)

nānapō āsōskamātowin ēkwa manicōsak kā-āhkosiwiskākēcikka-kahcitinēn miyiwin, māka āhkosiwin nakinikākēwin tēpiyāhk miyopayin ohci manicōs kā-āhkosiwiskākēhk.

āsōskamākēwisāyāwin (viral infections) • asici otakikomiwin, kihci-otakikomiwāpinēwin, mikotākwanihk otāhkosiwin

kā-ostostotamihk, kipokohtākanēpayiwin, māskikan otakikimowin(ohpanāspinēwin) ēkwa mihcēt kā-wīsakikohtākanēhk.

• nawac āsōskamākēhk iyikohk manicōsak āhkosiwiskamākēwin. kīspin ayiwākpēyak ayisiyiniw pēyakwan ē-isi-āhkosiyēk ēkosi ēsa āsōskamākēwin isāyāwin.

• pēyakwan ka-kī-āhkosowiskākon tāpiskōc manicōsak āhkosiwin. • kimiyomahcihon nānitaw nēwo/niyānan kīsikāwa māka tāpwē ka-miywāyāyan

nānitaw nisto ē-ispayik kwayask ka-miyomahcihoyan.

āhkosiwin nakinikākēwin namōya miyopayin ohci āsōskamākēwin isāyāwin

manicōsak āhkosiwina (bacterial infections) • namōya tāpwē ayāmakana tāpiskōc āsōskamākēwin āhkosowina • namōya isi-āsōskamātowin tāpiskōc āsōskamākēwin āhkosiwina • tāpiskōc wīsaki-kotakanaspinēwin ēkwa kotaka kisisowāspinēwina

āhkosiwin nakikākēwin miyopayinwa ohci manicōsak āhkosiwina, mākaāskaw namōya katāc ka-āpatāhki

6

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

kisisowin (fever)kisisowin anima kīspin kisitēw kiyaw, osām ohci kitāhkosiwin masakay kā-mihkwāk, kā-kistēhk, ēkwa kā-pāstēhk capasis mitihtōkanihk, kikiskēyihtēn ē-wī-kisisoyan. kā-kisisoyan ahpō kitawāsimis kā-kisisot ka-kiskēyihtēn itaē-ohtinamihk.

nākatēyimisowin (management): • kisisowin anima ē-miywāsik

ka-wīcihikohk kā-kahcitinamanmiyaw āhkosiwin. kisisowinka-kī-ispayihikon nānapōāsōskamākēwin ēkwa manicōsāhkosiwina.

• ka-kī-otinēntēyistikwānēwimaskihkiy ahpōsīpinēwimaskihkiy(kā-isi-masinahikātēkka-isi-otinamihk) kīspin anaotāhkosiw namōya miyomahcihow.

• kīsowaho asci mīnakitawāsimis ēkā ka-tāhkisiyēkmāka namōya ka-kawaciyēk,ayisk kawaciyēko ayiwākka-kīsisonāwāw. ka-tāhkastēsik isko20C ahpō ka-miyotakisiyēk.

• minihkwē mistahiē-tāhkākiminihkwēwina. miyē-tāhkākiminihkwēwina ahpōsīwāpōmiskwamiy kitawāsimistāhtwāw pēyak tipahikan ispayikiwaniskāci.

anihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

kisisowin (fever): • ka-wīcihikon kiyawihk

ēkā ka-kahcitinamanmiyiwin

• kisisowin ka-kī-ispayihikonnānapō āsōskamākēwin ēkwamanicōs āhkosiwina.

kīspin ayisiyiniw piko iyikohk ē-itahtopiponēt ēkisisot ahpō ē-mōskopayit ēkwa ē-ayāt ita ē-kī-ayāk mihkwasēwin, sēwēpitamāw Health Link (sēwēpita 811 pīhci Alberta) mahti tānisi kē-tōtaman.

7

manicōsak kā-āhkosisiwiskākēcik & āsoskamātowin / kisisowin

• nistam, ka-tēyistikwānān,ka-kisison, ēkwa ka-ohcikawāpin,ēkota ohci ka-ohcikawēkomēwin,wīsakikohtākanēwin, ocācāmowin,ēkwa ostostotamowin.

• akik miskiwanihkati-wāpisāwinākosici ahpōaskihtakonākosici.

nākatēyimisowin (management): • mistahi minihkwēhkan nipiy, ita

ē-isi-miywēyihtaman.

ēkā ka-kahcitinamihk (prevention): • kisīpēkina kicihciya ēkosi namoya

ka-āsōskamākān āsōskamātowinka-kahcitinamihk otakikomowin.

• kiskinohamawik kitawāsimisakka-kisīpēkinahkik ocihciyiwāwa.

anihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

otakikomiwin & siskawēkomēwin(colds & runny nose)

ki-kahcitinēn otakikomiwin ohci āsōskamātowin. nānitaw 200 pitos āsōskamātowina ka-ki-ohcikahcitinēn otakikomowin. awāsisak ka-ki-otakikomiwak ayinānēwāw ahpō mitātahtwāw pēyak askiy. kā-kisi-ohpikicik namōya mihcētwāw kahcitinamwak otakikomiwin ayisk namōya mistahi wihkāc āhkosiwak. āhkosiwinakinikākēwina miyopayinwa ohci otakikowin āhkosowina.

itamahcihowina (symptoms):

8

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

ka-mosci-osihtān sīwihtākanāpoy (homemade salt water drops)

kīkwāya ka-kikinamihk: • 1 minihkwēwiyākanis (240 mL) ē-ākamastēhk nipiy (kīspin kitāpacihtān

mosci nipiy kitāpacihtān, ōsah pēyak cipahikanis ka-nānapacihtāyan ēkotaka-tāhkastān isko ka-wiyakihkākamihtēhk)

• ½ ēmihkwānisis (2.5 g) sīwihtākan • ½ ēmihkwānis (2.5 g) ohpihkasikanihkānis

astā ōma kā-osihtāyan ē-kanātahk mōtēyāpiskohkē-āpacihtāyan pakikawanihkānis, ahpō anihikā-mākonamihk mōtēyāpisk (ka-kī-atāwān maskihkīwikamikohk). ka-kī-āpacihtān pitapawacikan. nisto kīsikāw oskāya maskihkiy ka-osihtān.āpacihtā: • api ēkwa nāwēskwēyi apisis. kāya pimisini. wēskit pakikawanihkānis,

pitapawacikan, ahpō mōtēyāpisk apisis kitēyikomihk. Pēyahtikka-pahkikawin kitēyikomihk. kihtwām ēkosi itōtakotak kitēyikomihk. pākwaha pakikawanihkānis pākohkwēhonis ahpōkimisāhowinēkin kīsi-āpacihtāyani.

• ka-kī-otinēn tēyistikwānēwimaskihkiy ahpō sīpinēwimaskihkiy(kā-isi-masinahikātēk ka-isi-otinamihk) kīspin ana otāhkosiwkā-otakikomit namōya miyomahcihow.

• kīspin kikisison ahpō kā-nākatēyimat awiyak ē-kisisot, tāpitawi-kisīpēkinakicihciya ēkosi namōya ka-āsōskamākān.

• ēkā osāwāpō-maskihkiy ahpō ostostotamo-maskihkiy ahpō ētikwēka-wīcihikon māka namōya āstamihk ka-āhkosin.kiskēyihtamowin: kāya ōhi maskihkiya kā-miyat oskawāsis ahpō awāsis namōyacēskwa nikotwāsik kā-itahtopiponēt.kiskēyihtamowin: osāwāpō-maskihkiy ahpō ostostotamo-maskihkiyahpō ētikwē ēkota kikinikātēw maskihkiy ohci astamihkka-kisisoyan. kwayask ayamihtā kā-masinahikātēhk ēkwa kakwēhcimmaskihkiwowiyanikēw ahpō maskihkiwiyiniw ēkosi namōyaka-osāmi-misiwēpayicikān.

āpacihtā sīwihtākanāpoy miskiwan maskihkiy kīspin ē-itēyikomēht, wāwīs awāsisak ahpō oskawāsisak. āpacihtā otāwākan sīwihtākanāpoy ahpō osīhtamāsok.

9

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinkākēwin

kihci- otakikomiwāpin ēwin(influenza)

kihci-otakikomiwāhpinēwin (ahpō mayimahcihowin) ohci āsōskāmātowin. kā-kisi-ohpikicik kāhayācik kihci-otakikomiwāhpinēwinka-ki-āsōskamākēwak kotaka nānitaw nisto isko niyānan kisikāwa kā-māci-āhkosicik. awāsisak kā-ayācikkihci-otakikomiwāhpinēwinka-ki-āsōskamākēwak kotaka nānitaw tēpakohp kisikāwakā-māci-āhkosicik.

itamahcihowina (symptoms):

• kisisowin/kawacipayiwin • tēyistikwānēwin • miscēstatay ahpō kīyaw kā-kītisiwin • nēstosimahcihowin • wīsakikohtāskanēwin • ohcikawēwkomēwin ahpō

kipēyikomēwin/cācāmōwin • ostostotamowin

anihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

ēkā ka-kāhcitinamihk āhkosiwin (prevention): • tātwāskiy

kihci-otakikomiwāpinēwinohci cīstahikāso.

• kāsīcihcē, wāwīs awiyakē-āhkosit ita ē-kī-ayāyan.kiskinohamaw kitawāsimis ohcikisīpēkinicihcēwin.

• ahkohkwēna kiskowan ēkwa kitōncācāmoyani ahpō ostostamani.

• kiskinohamaw kitawāsimis kwayaskka-ahkohkwēhot cācāmoci.

10

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

nākatēyimisowin (management): • mistahi minihkwē nipiy • misi-āstēsini ahpō pakitin kitawāsimis mistahi ka-āstēsinit.

ay-apihkan ahpō ka-ay-apiw kitawāsimis ispī nistam āhkosicika-āstēsinit ēkwa namōya ka-āsōskamākēhk.

• ka-kī-otinēn tēyistikwānēwimaskihkiy ahpōsīpinēwimaskihkiy (kā-isi-masinahikātēk ka-isi-otinamihk)ohci kisisowin, tēyistikwānēwin, ēkwa kā-kītisowin.

kihci-otakikomiwāhpinēwin mācipayin māna iyikopiwipisimohk ahpō pawācikanasis tāhtwāskiy

ēkwa pōnipayin ayikipisimohk ahpō opiniyawēwipisimohk. āhāspihtawayikohk, kihci-

otakikomiwāhpinēwin ka-ki-kāhcitinēn kisisowāhpinēwin.

11

kihci-otakikomiwāpiniwēwin

• ka-wīsakēyihtēn kīhkwākanihk ahpō kasihtamahcihon, ka-tēyistikwānān,ka-mīpitāhpinān, ka-nēstosin, ka-ostostotēn, ahpō, ka-kisison.

• kipēyikomēyani ēkwa kitēyikom ē-wāposāwinākosit ahpō ē-askihtakositayiwāk mitātaht kīsikāwa ahpō ētikwē ēsa kanitawēyihtēn ahpō ayiwāk mitātahtkīsikāwa ēkosi ahpō ētikwē kinitawēyihtēn āhkosiwin nakinikākēwin.

aanihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

mikot nitakikowāhpinēwin (sinus infection)

mikotihk nitakikowāhpinēwin anima kā-kapākipayisik wāsakām mikotihk ēkwa miskīsikohk. mikotihk akikowāhpinēwin anima kā-nipīwākamik kikotihk.

mikotihk akikowāhpinēwin āskaw kikāhcitinēn kā-kīsihotakikomiyan māka mihcēt otakikomiwēwina namōya manicōs āhkosiwin. itāspinēwin mikotihk akikowāhpinēwin ayiwāk ākwana ēkwa ayiwāk ē-ayāhk iyikohk otakikomiwin

kiskēyihtamowin: anihi isāyāwina k ̄ spin ē-w ̄ sakikohtākanēyan ēkwa/ahpō ē-ostostotaman, nitawāpēna ohci kā-masinahikātēhk ostostotamowin ēkwa/ahpō kihci-otakiomiwāpinēwin.

itamahcihowina (symptoms):

12

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

nākatēyimisowin (management): • ka-kī-otinēn tēyistikwānēwimaskihkiy ahpō sīpinēwimaskihkiy

(kā-isi-masinahikātēk ka-isi-otinamihk) ohci kisisowin,tēyistikwānēwin, ēkwa kā-kītisowin.

• awāsisak ohci, ka-āpacihtāwak sīwihtākanāpoy ahpōsiswēyapawacēkēwin ohci mitēyikomēwin (nitawāpēnaotakikomiwin/siskawēkomēwin, kā-itasinamihk pāskēkinikan 9);ohci kā-kīsi-ohpikicik, sīwihtākanāpoy nawāc miyopayin.

• ēkā osihtāskikanēwimaskihckiy ahpō ētikwē ka-wīcihikon mākakēyāpic pēyakwan ka-āhkosin.kiskēyihta: kāya ōhi maskihkiya ka-miyat oskawāsis ahpōawāsisak namōya nikotwāsik ē-itahtopiponēcik.kiskēyihta: osihtāskikanēwimaskihkiy ahpō ostostotamōmaskihkiyahpō ētikwē ēkota kikinikātēw maskihkiy ohci āstamihkka-kisisoyan. ayamihtā masinahikanisa kwayaskmaskihkiwowiyanikēw ahpō maskihkiwiyiniw ēkāka-osām-misiwēpayicikēyan.

nānapō manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik ēkwa āsōskamātowin ka-kī-kāhcitinēn mikotik

akikowāhpinēwin (āsōskamātowim nawac iyikohk 200 tahtw̄aw kāchitinikātēwa).

13

mikot mitakikowāpinēwin

• kīspin kiwīsakikohtākanān ohciostostotamiwin, ohcitaw ētikwēohci āsoskamākēwin ēkwa namoyakika-nitawēyihtēn kaskahowēwinmēmēcikacikātēwin.

ē-wīsakikohtākanēt

(sore throat)wīsakikohtākanēwin āskaw mīna kikāhcitinēn otakikomiwin. māwaci iyikohk ē-wīsakikohtākanēhk osām ohci āsōskamātowin. āhkosiwin nakinikākēwin namōya ka-wīcihikon wīsakikohtākanēyani ka-ohcipayik ohci āsōskamātowin. ātiht wīsakikohtākanēwina ohcipayina Streptococcus manicōsak āhkosiwiskākēwin. kīspin wīsakikohtākanēwin ēkwa ē-siskawēkomēhk, ostostotamowin, pāskēkohtakanēhk, mihkwacāpipayiwin, ahpō ē-sāposowin, ēkosi ētikwē āsōskamātowin ēkwa namōya wīsakikohtākanāspinēwin (strep throat).

kimaskihkiwiyinīmka-kī-wihtāmāk kīspin ē-wīsakikohtākanāspinēwin ahpō ē-miyiwikotaskwēhkē-moscikanawāpahtahk.

aanihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

14

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

• kīspin namōya ē-itēyihtākwahk otakikomiwin, kimaskihkīwīnīm ahpōētikwē ka-miyik kaskahowēwin mēmēcikacikātēwin kakiskēyihtamihkkīspin wīsakikohtākanēwin ohci manicōs āhkosōskākēwin ahpōāsōskamātowin. nitawāpēnikawiyani nānitaw kipēhon 48 tipahikan.

• nitawāpēnikawiyani namōya kīkway miskikātēhki, ēkosi namōyaka-wīcihikon osām wīsakikohtākanēwin ē-ohcipayik āsōskamātowin.

• nitawāpēnikawiyani ēkwa ē-āhkosiyan, kimaskihkīyinīm ahpō ētikwēka-miyik āhkosiwin nakinikākēwin.

• kotakak pēyakohēwamak namōya kāh-katāc kanitawāpēnihcik kīspin tēpiyātāpwē āhkositwāwi.

nākatēyimisowin (management): • minihkwē mistahi kīkway kā-minihkwākamik ahpō nipiy • ka-kī-otinēn tēyistikwānēwimaskihkiy ahpō sīpinēwimaskihkiy

(kā-isimasinahikātēk ka-isi-otinamihk) ohci wīsaskikohtākanēwin ēkwakisisowin.

• awāsisak ayiwāk nikotwāsik kā-ispihtisicik ēkwa kā-kīsi-ohpikicik, ahpōētikwē ka-wīcihikwak ostostotamowi-maskihkīsa.kiskēyihta: oskāyisiniwak namōya ta-kī-miyihcikostostotamowi-maskihkīsa osām ka-atohowak.

• ayiwāk kā-ispītisicik awāsisak ēkwa kā-kīsi-ohpikicik, ka-sēnkonēwēwakohci kisākamitēwāpoy ka-miyoskākowak mikohtākanihk. māmawastā ½ēmihkwānis sīwihtākan asici 1 minihkwēwiyākanis (250 ml)ē-kisākamitēhk nipiy. kāsēnkonēwēhk 10 cipahikanisa. ēkosi ka-itōtēnnēwo/niyānan kīsikāwa.

• kiya ēkwa kitawāsimis pēyakwan ka-isihtwānāwāw miyomahcihoyēko.

15

wīsakikohtākanēwin

mihtwākay āspinēwin (ear ache)okotaswahk ohtapikēkamonāpin anima mihtawahk napapikēsiniki isko nāway mikohtākanihk. osām okohtaswahk ē-sākwāsik ohci oskāyisiniwak, ka-kī-kipopayin, wāwīs kā-ostostotahkik. kipopayiwin ka-kī-kāhcitinēn miyiwisēwin piko kakiskēyihtamihk 70-80% awāsisak ka-mihtawākēcik ka-miyāyāwak kiyām ēkā ē-otinahkik āhkosiwin nakinikākēwin. ātiht mihtawākēwina āsōskamātowin ohci ēkwa ātiht ohci manicōsakkā-āhkosiwiskāwēcik. wēhtinā nākatēyimisowin anima kā-wihtamāk kā-isi-nākatēyimisoyan kā-itik maskihkīwiyiniw.

itamahcihowina (symptoms):

• kisisowin • mihtawākay āspinēwin • kā-kisīwēyihtamihikohk

okohtaswak otapikēkamonāpin anima mihtawakay napapikēsin

mihtawakēkan

aanihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

16

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

nakinamowin (prevention): • tāpitawi-kāsihcihcē ēkwa

kiskinohamaw kitawāsimisohci kisipēkinicihcēwin ayiskmihtawakay miyiwin.

• kāya pakitin kitawāsimiska-ayāt ita ē-pakitinikātēhkpihtwāwin.

• kāya kitawāsimiska-nōnācikēwē-mēkwāpimisinit.

nākatēyimisowin (management): • ka-kī-otinēn tēyistikwānēwimaskihkiy ahpō sīpinēwimaskihkiy

(kā-isi-masinahikātēk ka-isi-otinamihk) ohci wīsakāhpinēwinēkwa kisisowin.

• astā ē-kisowāk pahkohkwēhonis akonaha kihtwākahk. • ēkā ka-maciskākēmakahk ēkwa ēkā osihtāskikanēwimaskihkiy

kiwīcihikon ohci mihtawakay āspinēwin. • ohcitaw ahpō ētikwē kimaskihkīwinīm ka-miyik maskihkiya

kīsi-nitawāpēnahki kihtawākaya. • osām āskaw ēkā ka-miyoskākohk, ēkosi namōya nitawēyicikātēw

ta-mēki āhkosiwin nakinikākēwin kāh-kinwēs kā-kīsi-nitawāpēnamihkohci mihtawākay āspinēwin.

mihtawakēkan

17

mihtawākayāspinēwin

ostostotamowin (cough)

itamahcihowina (symptoms): • kisisowin, ostostotamowin, ēkwa

wīsakaskanēwin. • ostostotamowin akik ka-wāposāwāw

ahpō ka-askihtakwāw. namōya wiyatāpwē ē-ayāyan manicōsak āhkosiwin.

māwaci iyikohk kā-ostostahk kākīsi-ohpikicik ēkwa awāsisak ē-kāhcitinahkik āsōskamākēwin isāyāwin (nitawāpēna capasis ota) āhkosiwin nakinikākēwin ka-kī-otinēn ohci ostostotamowin kīspin tēpiyā otāhkosiw ē-kisisowāspinēt ohci manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik ahpō tāpwē ayātwāwi pertussis (naspic ostostotamowin).

āhkosiwin (illness)

ita ka-miskaman(site)

kā-itahtopiponēyan (age group)

ita ohci kā-kāhcitinaman (cause)

kipokohtākanēpayiwin kitohtākan āsimē ē-piponēcik awāsisak / kā-kīsi-ohpikicik

āsōskamātowin

mikōtākwani otāhkosiwin kā-ostostotamowin

kitohtākan oskawāsisak āsōskamātowin

ohpanāspinēwin* yēhēwin ayāpiya (ēmisāki)

āsimē ē-piponēcik awāsisak / kā-kīsi-ohpikicik

āsōskamātowin

ohpanas̄pinēwin yēhēwin ayāpiya (kā-apisāsiki)

apiscawāsisak asōskamātowin

kisisowāspinēwin pakitatāmowin kahkiyaw iyikohk piponēwin

manicōsak kā-āhkosōskākēcik ahpō āsōskamātowin

nāspic ostostotamowin mikotihk isi ohpanihk piko iyikohk piponēwin manicōsak kā-āhkosiwiskākēcikk

*otāhkosiw kinwēs kā-āhkosit ohpanāspinēwiniskaw kāhcitinamwak manicōsak āhkosiwin.

aanihi isāyāwina ka-kī-nitawāpēnaw maskihkīwiyiniw, masinahikātēwa pāskēkinikan 20. anihi isāyāwina

kā-kakwēspanāki ēkwa sēmāk ka-kī-nitawiwāpēnikawiyan,

masinahikātēwa pāskēkinikan 22.

18

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

• ahpō ētikwē ka-sihciyēhēwin ka-ayān.kiskēyihta: ayāki āsōskamākēwi ohpahanāspinēwin, 45% ayisiyiniwakkēyāpic ostostotamwak awasimē nīso ayamihēwi-kīsikāwa. 25%ayisiyiniwak kēyāpic ostostotamwak awasimē nisto ayāmihēwi-kīsikāwa

nākatēyimisowin (management): • mistahi minihkwēyani kīkway kanipīwākamik tāpisōc nipiy. • ostostotamowimaskihkīsa ahpō ētikwē ka-wīcihik ayiwāk kā-ispihtisicik

awāsisak ēkwa kā-kīsi-ohpikicik.kiskēyihta: kāya ōhi maskihkiya ka-miyat oskawāsis ahpōawāsis namōya cēskwa nikotwāsik ē-itahtopiponēt.kiskēyihta: ostostotamowimaskihkiy ahpō ētikwē kikinikātēw kisisowinmaskihkiy. osāwāpōmaskihkiy ahpō ostostotamōmaskihkiy ahpōētikwē ēkota kikinikātēw maskihkiy ohci astamihk ka-kisisoyan.

• mosci ostostotamowimaskihkiyisa ahpō ētikwē ka-wīcihikwak ayiwākkā-ispihtisicik awāsisak ahpō kā-kīsi-ohpikicik. kāya kakwē otina animamanicōsak āhkosiwin osām namōya ka-miyopayin āhkosiwinakinikēwinmaskihkiy.kiskēyihta: ostostotamōmaskihkīsa namōya ka-kī-miyihcik awāsisaknamōya cēskwa nikotwāsik ē-itahtopiponēcik osām kipihkotonipayici.

• ka-sāpwāpimikawiyan piko mahti kīspin ē-ayāyan kisisowāspinēwinkā-āsōskamātohk. mayaw kā-miskāhk kitāhkosiwin, āhkosiwinnakinikākēwin kimiyikawin.

pīkiskwēyāpīsa

ē-misāki-yēhēsināpiya

ē-apisāsiki yēhēsināpiya

pakitatamowin maskimocisa

mikohtaskwayēyāpiy

19

ostostotamowin

māyāspinēwina piko sēmāk kanitawāpēnās maskihkīwiyiniw (serious symptoms that should be seen by a medical professional)

kisisowin (fever): • kīspin awāsis ē-nistopīsimwēt ē-kisisot, piko

sēmāk ka-nitawāpēnācik. • kiyām iyikohk ē-itahtopiponēt awāsis

ē-kisisot ēkwa namoya ē-miyomahcihot, pikosēmāk ka-nitawāpēnihcik.

• kīspin awāsis kisisow ayiwāk nistokīsikāwa, ka-kīnitawāpēnihcik pāmwayēs 24tipahikana.

ōhi āhkosowina piko nitawāpēnās maskihkīwiyiniw ahpō maskihkiwacoskēs.

20

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

ōhi āhkosowina piko ka-nitawāpēnās maskihkīwiyiniw ahpō maskihkiwacoskēs (serious symptoms that should be seen by a medical professional continued):

mihtaw̄akayāspinēwin wāpamahkan maskihkīwiyiniw kīspin awāsis mihtawakayāspinēw ēkwa: • kisisocī; ahpō • tāpiskōc namōya ē-miyomahcihocik; ahpō • ē-mihonākosicik ahpō ē-pahkipayicik nāway

wīhtawakāhk; ahpō • nīkān ē-ispayiyiki wīhtawakaya; ahpō • mihtawakay āspinēwin ē-āhkwak

ayiwāk 24 tipahikana āta ē-otinamantēyistikwānēwimaskihkiy/sīpinēwimaskihkiy.

kā-kīsi-ohpikicik kā-kisisocik ahpō kotaka āhkosiwina kāhcitinamwak ta-kī-wāpamācik maskihkīwiyiniwa ahpō maskihkiwiniwatoskēsa. kīspin ayiwāk itamahcihoci ahpō mistahi ka-isi-ayāt.

ōta Alberta, sēwēpitamaw Health Link (mākona 811) kīspin kīkway kinohtēkiskēyihtēn ahpō namōya ē-kēhcināhoyan tānisi katōtaman.

mosci kiskēyihtamohiwēwin ōhi āhkosiwina ohci awāsisak, nitawāpēna ahs.ca/heal, mosci kiskēyihtamohiwēwina ē-kiskēyihtamohiwēcik Stollery Children’s Hospital.

21

māyāspinēwina piko sēmāk kanitawāpēnās maskihkīwiyiniw

ka-kiskēyihtēn ē-māyimahcihoyan omisi isāyāyani(signs of health emergencies)

kīspin kayak ahpō awiyak ē-nākatēyimat omisi isāyāw, nitawāpam maskihkīwiyiniw semāk.

kisisowin sēmāk itohtē maskihkīwikamikohk kīspin: • ayisiyiniw piko iyikohk ē-itahtopiponēt ē-kisisot

wahkēyawēsiw ahpō nēstopayiw (ayimīwka-waniskāt ahpō ka-wāspāwēsihk)kah-kāh-kihtwām pwākomipayiw, ēkwaka-sāsītosiw okwayāhk ahpōa-misi-moskipayiw ēkwa namōyaka-miyo-ayāw ka-mākonamihk itakā-moskopayit (isinākwanwa tāpiskōcahpihcisowinis).

yēhēwin sēmāk itohtē maskihiwikamikohk kīspin: • otāhkosiw kiyām iyikohk ē-itahtopiponēt

namōya kwayask ē-yēhēht (namōya osām ohcikipēyikomēht).

• otāhkosiw kīspin ē-cacāstapiyēhēt ahpō namōyaē-papēyahtiki-yēhēht, ahpōē-wī-pihkonākwanihk otōn, ocihciya, ahpō osita.

22

masinahikanis ohci kwayask ka-kiskēyihtamihk āhkosiwin nakinikākēwin

omisi isāyāwin sēmāk itohtē maskihiwikamikohk kīspin: • otāhkosiw piko iyikohk ē-itahtopiponēt ayimīw

kawaniskāt ahpō kāwāspāwēsihkahpō namōya ē-wanēyihtahk,ē-wahkēyawēsihk, ka-kisowitotahk, namōyaē-kī-pōnitēyistikwānēt, kasāsītosiw okwayāhk,māmāsināsow ahpō ē-tahkisit kā-sāminiht.

• otāhkosiw nohtēyāpākwēci pāstēyiw masakay,pāstēwtonēw, ēkwa kāyōskisit tahkōc ostikwānihkcapasis ispayiniyiw oskawāsis, ahpō namōyamistahi ē-sikit.

kotaka isi mayimahcihoyani sēmāk nitawāpamahkan maskihkīwiyiniw ōhi ohci:

• kīspin otāhkosiw namōya ē-kī-kohcipayicikēt ahpō ē-pakiciwanihksihkowin.

• kīspin ohtākosiw ē-māskipayit, namōya ē-kī-waskawīt, ahpō ē-ocipitikot.

kiskēyihtamohiwēwin ohci tēpiyā ka-kiskēyihtamohiwēhk. kākikē, piko ka-itōtaman kā-isi-kiskēyihtaman mahti ka-nitawi-wāmpamiht maskihkiwiyiniw, maskihikiwatoskēs, ahpō maskihkiwiskwēw.

ōta Alberta, sēwēpitamaw Health Link (mākona 811) kīspin kīkway kinohtēkiskēyihtēn ahpō namōya ē-kēhcināhoyan tānisi ka-tōtaman.

ka-kiskēyihtēn ē-māyimahcihoyan omisi isāyāyani (signs of health emergencies continued):

23

kakiskēyihtēn ēmāyimahcihoyan omisi isāyāyani

kikīkiskēyihtēn ci?1. kisīpēkina kicihciya ēkosi namōya kīkway āsōskamātowin kakāhcitinēn.2. manicōsak kā-āhkosiwiskākēcik ēkwa āsōskamātowin anihi

pītos āhkosiwina. nānapō ka-kī-ohci-miyiwin māka āhkosiwinnakinikākēwin tēpiyā miyopayin ohci manicōsak āhkosiwin.

3. āpacihtā āhkosiwin nakinikākēwin ēka ka-kahcitinaman anima ēkāwiya ē-miyoskākohk.

manicōsāhkosiwin cī piko kamisiwēpayicikē ōma wīcihitowin ōta Alberta Health Services ēkwa British Columbia Centre for Disease Control

dobugsneeddrugs.org info@dobugsneeddrugs.org 1.800.931.9111

manicōsāhkosiwin

cīpikokamisiwēp

ayicikē?