SCAFFALI ONLINEhttp://badigit.comune.bologna.it/books

Telesio, BernardinoDe his, quae in aëre fiunt; & de terraemotibus, liber vnicus Neapoli : apud Iosephum Cacchium, 1570Collocazione: 9. B. III. 36 op. 2http://sol.unibo.it/SebinaOpac/Opac?action=search&thNomeDocumento=UBO4005128T

Questo libro è parte delle collezioni della Biblioteca dell'Archiginnasio.

L'ebook è distribuito con licenza Creative Commons solo per scopopersonale, privato e non commerciale, condividi allo stesso modo

4.0:http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode)

Per qualsiasi altro scopo, o per ottenere immagini a risoluzione superiorecontattare: archiginnasio@comune.bologna.it

.. . . .. . .. . " -" ,

BEl~NARDINI TELESII

co NS ENTI NI

De his,qllz in Aere hunt; & de Terne­motibns, Liber V niCllS .

Cum S uperiorum jaculfllte • N E A P O L l,

Apud Iofephum Cacchium. Anno M D LXX.

I L L V S T ~ I S S l M O~ !lo

E T R E V E R E N D I S S I M' O TOLOMEO GALLIO CARDINALI COMENSI

AC ARCHIEPlSCOPO SIPONTINO,

73 ernar dinus T e/eftus S. P. D ..

~~~!!i~flJ v o N I A M plurimis, grauifsimifque, ut nofti,molefiiis oppreffo,detétoq ue, ad te,quod fummè quidem femper eU1 piui, & quo nihil mihi iueundius (On1 tingerepoffet,uenirc) tecumque uiue1 re nOlllicet; nec uero alia ratione mea erga teobferuantiam) gratitudinernqi

manifefiare, utriique, quo Iicet modo,ut efficerem,Com" mentarium de iis qua: in Aere fiiit,ad te mittere !tatui. Mi­nus certè munus, quàm quod tUis erga me meritis debeoi qui fcilicet eum nulla alia in re fiudium , uoluntatemque tuam à me defiderari palfus {is, tum uerò fiudiorum meo' rum egregius imprimis fautorfemper fuifii. Multò etiam minus quim quod uirtutes tUa! expofiulant, fumma inte­gritas,fummaque in omnes charitas;non ill:r quidé ad ho mines alliciendos firnu]at~,aut fegnes unquàm; fed uer~, puréltl ue ,& unius honrfii gratia femper uigiles) fempeni; operantes; & fumma prudentia,rerumqueomnium cogni tio. Emicueruntquidem i1l~,cumfubPioIllI.Pontif. Max.Chrifiianam Remp.tu imprimis traélares,adminifira rcfLI ue ; & ira emicucre, ut multò fp]endidiùs emicatul'~ uidcrentur,ft tempus unquam naélél forét)in quo liberiùs fplendere poffent. ummam pr:rtereà animi tui magnitudi né quis non furnrnoperè amet,fummequeuenerewr? qua effcélum cn, ut nullis bonorum quorumuis aceeffionibus quicqua latus,aut immutatusomninò elfes unquàm; bo na fcilicet qUéluis, & qure uinus tibi pararat tua,teminora tibi fempcr uifa[unt, & fuere me hercule femperminorai itaque nihil illa te extulere unquam.Me quidem diu peni.

A l tufque

rurq; egregias animi tui uirtut~s) & mores cùm fantlitatis tu uerò & iucunditatis pIenifsimos in tuitu, tanta ilI~ ero~ te ueneratione,tantoq ue animi tui amore, defiderioq; i~? ilammariit,ur nec uenerari te fatis, nec colere) amareq lle, & tecum effe fatis defiderare polfe uidear. At rnultò,ut di· xi,maiora à me merirus,paruo hoc munere)fcio cotentus . , ens; Deum Opt.Max . imitatus) qui non quas non habe-mus opes) ~e.c ope.s omninò ul as,fed uera modo pietaté, fio & modIcI thurJs euaporationem à nobis pofdt. Tum

qual.ecunqueid efi,perperuum eri t fpero,tuorumerga me mentorum, & mea! erga te obferuanti:l ) charitatifque ugOOffi. Vale.

B E . R IN ~ ~ 'D 1 J\( l 3 " (

CONSENTINI D E I I S , et V AE I N A E R E F I V N T.

io T D E T E R R AB M O T l B VS.

Q!!i udpom pritcipuè in grdfJdin~r) pluuiar,(1' niuer d&untur,quiue in uentos tliffunduntur; O" modu$ quo in ca qu ditia fimt.illi coguntur, (f 1uO

ht mouentllJ' ,inquircndus uidcri debet • Cap. I.

flIQli1~ APORES èTerraafsiduèàSoleeduci;&exij in feipfos eonfpiffatis grandines, plul1ias,niuefque co fiitui,nihil omninò dec\arandum uidetur,& omni­bus pofitum,placitumq;, & quod per fe manifefiu fit:nam & uapores è Terra oriri,& in nubes eOS,nu

tqi in ittas eogi res ipfis intuemur oculis. At neq; ventos uapo res effe per aerem fluenres dubitare liece, nubes ibi pnrcipuè cogi vbi uenti fpirant, & è nublbus (CIS cnafci & nuhes interdum voiuerfas in eos refolui intuentibus:Catis etia per le patere videmr, eofdem omninò vapores in grandines, ~ aquas, & niues c;ogi , & per aerem fpirare: fiquidem quibus è nubi bus aqua fit, e ijCdé & grado,& nix heci,& vtraq; aqucr camilla decidere ur;& adeèt vmv que praptè t: negotio nullo in aqna liquefcere eonfpeéta,eadé pe nè aqucr,(x ijfdem ccrtè uaporibus eafiitui uideri debet,at ve! ma gis qua aql1cr rado pofiulat,in feipfos fpiffatis déCatiCque , ve! mi· nùs. Manifefi \ idd m qui fpirant uapores,in nubes,è quibus d,étcr ii nt res, cogi videntur: quonia verò aCsiduè quidem è Terris omni bus e1ablllltur vapores.at neq; pluui:r,nec grandines,nec niues aC­fiduè vfquàm fi[lt,& alijs in Terris & plullia,& grado frequés gran· difque,pcrrara in alij .perqJ minma fie.Et in quibus fpirant T mi, rar:r in ijs pluuicr,& gtadincs tiam rariores, qui uapores in gr5di~ nes,aquas,niues agi,& CJ. in uétos diffudi aptiores funt,in<;J.r

J

du: al

multò certè diligétiùs mod9,quovel ijdé vapores 111 adeò diuerfas res agunt, quove in obtiquii moucntur,illCpidendus uideri debet.

QEi pr.tcìpaè udporrr illll;ll~s,pllluids,grdnd;n('$q; agll/ltur; (f qui l'a aCTCln jlUllfft,t4cnuq; appdrmt. Cap. 2-.

Il Voniam,vt diaum dl,vel omniii con(en(u, ac fenfus. pe n ipfius tefiimonio niue ,aqure,grandincs è vaporibl1s fiunt eoncretis)& ill Ceipfos corpilfatis,cral iorihu 010

faét~

n E H I S, CL V AB faéHs,rumma donati qui fum tenuitate,inepti omninò ad eoru co fiirutionem uideri debent:huiufmodi enim qui funt nec in aperto Jjberoque lo co adeò in {eipfos conCpiffari, at neque adeò à noJlro frigore compingi poffe videri debem, vt in illorum vllllm cra{fc­fcane liquidem neque aer vl1us quantu(uis in vtrem coniedus, & frigoribus Ca:uientibus quanrumuis. nec tenuifsirni qui [Ullt venti, cuiuC modi Boreas ipCe videtur, ve! in aquas vnquàm, vel in niues cra(feu ere apparent: Vapores itaqne exquìbus lingula iIla fiunt, craCsIU[culo effe opontt omnes; at multò certè magis qui in gl'a dine m confiringuntur, qua: [cilicet ve! afpedu ip[o multò quàm aqua,aut nix crafsior, mulcoque etiam folidior, è crafsioribus orn ninò vapori bus compada videri debet: at cOlltrà qui per aerem fluunt, fpirantque, 10llgè cenuiores ; neque enirn adeò line ad mo tum apti, nec moueaotur omllinò,nift magna donati ftnt tenllita te, Ced immobilestorpeanc, & vel nihi! in fcipfos ièDpulli coadi­quc,in aquas, aut in niues à noéhlrno cogamur frigore; veluti qui in rorem , pluuiafque interdum, & in pruinam agulltur. Et mani­fefiè 9ua: tenuiores [unt nubes,in flatas plerunq; dj(fo!ui appar' t ~ & Vbl rubet Sol,Lunaq; , quod tenuiCsimis vaporibus incermedij euenire Peripatetìcis :etiam videtur, venti perpetuo fiunt: at ve! Peoloma:i tenimonio pluuia:,vbi flauus apparet Sol, qualis per craC ftores fpeétari vaporcs iplis itidem Perip. videtur.

Q.!«>modo u:tporcs in dqudr, & grdndinrr J C7 f/iU('f «guntur • Cdp. 3.

aqu.as p?rr craflèfcere vapòres velaliud nihiI paC­li, ac 111 feJpCo~ cOI~rpiffati tantùm,quacunque id OC4 caGonc flat, viden po{fUIlt: Gquldem dùm in nubes cog.ullt~r,. quo f • .&o agua fiune, nihil omninò aliud

. .patl, n.lfì.1I1 .fciP:os confpi!fari videntur. Ee li qui. de~ tenulonbus cah.dl0~lb~rque partibus fpoliari videantur, ae ~ 'pfum vnr~s ~onfpt{fat1o.l1Is, non vlla frigoris opera, quod fci~ lI~et nuHum lbla~eq: vellU fummo enim calido al bi me plu­Ula: ~pud n~ .afs,due flunt: & plUlIill perpetuò ad montes aer, à 9u,bu~ quun eos fluunt venti velli ti retillt'ntllr, & aliò diffull­dI prohlbentu.r: Nlm ad Arabia: montes in longè ardentiG i. ~o Sole quoe/dlana: , vt Perìpatetici tellantur & cenis fiatir" que ferè horis l • . Gr.' ' , . ' o.ll ge~~e COpto IiS/ma:, & fumme ~randes, qu~ liunt plllUIZ mamfefre e venus, qu i in eos afsidu \ fpirant, fiunr,

In

(N A E R E F l V N T. in feipCos Cummè tandem confpiffatis, &. in aquas coadis. Ec fumus quiuis, vel in bene calidis inc1ufus rebus, In aquam co· gi videtur omnis , vt li à frig?re in aq?as cogi vapores ~nte~­dum videl1tur , non propterea perpetuo, uc aqua nane, frIgorI5-opera opus e(1e: neque alind omninò, dUffi in aquas à frigore aguntur, pati ab eo vi~eri debell.t, at.coJ1~pi(fari talltl!m .. Q.. uod igitur diétum efi ) pILlUl~ è vap<;>nbus l!l fc,pfo~ con~pl~a:ls, efio & tenuioribus parcibus [poliat~s; at ahu~ certe pafsl~ ~lhll confi~­tuCa: videri po(funt: e,adem .qu~dem ratl?~e, & gr.andIne.s ~O~fil. tui videri debent; ae e crafslOrlbus omnmo vaponbus,mag'[que, & celeriùs in feipfos denfatis : ~qui~em non al!ud gran.d<?, qu~~ aqua bene in [eipfam ~enCata ~ld~l pote~. Et Ita ?mnIRo ~ert In

de intelligere lieet, quo~ magl~ euam quam pluUJ~,.n~n nllì ~o~ maxima frequentilSimaque tOnItrua, pofi venemeneifslmos I11ml rùm nubium in feipfas concur[us, & abkJuenube nulla omnin?" nt grando . Nec verò. nI~ & vaporum crafsiti~s m~gna a~~c~ & ve­hementirsima, veloo(stmaque eorum confpl(fauo) tandmlO fub­limi vapores feCe rufti~ane, dum in grandine~ co~crekan~, fed vel aqua fatti, ve! res alia i.nter vapores, grandm~Cq\ue ~ed.la~ de­cidant omnes. Et grando Jg~tur vt fiat!nulla omnIno. tt;gorls ope­ra efi opus; quin li adlit frrgus, fierl grando omnmo nequeat ~ fiquidem grauiores ab eo fadi vapores, non tantam morentl1r.~& fpifiàtiollem ,.quanta, vt in grandincs co.gantur,dl: opusjfed pr.1l1~ omninò quàm in grandines agancur,decldant. Et. nullo o~nIn()o frjgore ad grandinmn confiitutionem.o~us ef!e, mde. malllfefiè patet,quòd et vbi ~yeme nunt,.!lOn nI~ m cahdo ,amb,e~te fiunt~ frigldior autcm qUaJ1l .aql1~ fenmur grad~~quod eva~ortb~s m~­gis denratis tenues",altda:qllc par~es .~tru.f~. funt maçls . ~IX ver? manifefiè frjgori~ efi Op~lS, qua: n~m,lt·um.lbl nt m~d~, vb. [ummc pollet frigus . Et e vapor~bus ~m~mo fierI vldetur,a fngor~ u=-'C""~ tis,gelatifque, & qUI prltlCq~a~ m aquas cogantur, g~a~l1~res fa; di Gnt, quàm ut {efe in [ubhmlfllffll1e~e quea~1t ,longe Igltur qu~ aql1a autgrando candldior nix ~long~que le~lOr, ~ ,\ua: li m?dl­cum quid rpi(fetur , i.n aq.u,am !lqllefclt ~ml11s, quod ~ llaponbus concreds qllidem, Cplffar1quela~ c~pt1S,a~ nondum In aquas co­aoos,nec ulla forte tcnuitate fpohatls,confiltuta ea .

cur udpor~s in obliq/lum mouentur, (7 ~I(dndiu • Cdp. +

Q...ui

D E H 1 S, Q... V AB V I uerò in uentos diffunduntur, proprio fòrtè mo

tu, fponteque fua in obliquum feruntur; bene .n. propria natura mobiles , nec cium aeris na8i te­nuitatem, nec ad filperiol'em efferri pofiùnt lodi, nec efferri omninò appenmt. At uel nihil moueri appetentes à feipfis moueri tamen,impelliq; uide

t"i polfunt : quoniam enim tenues fui natura in-feip[os fpiflilri, dé.: farique in ahenam omninò agi fub!1:anciam, fum mè odio habét? fummeque auerfantur ; ubi tanti fadi funt , ut locus in quo conti. nentur plures,aut ampltores eos caperc non pofsit; fi Llel noui,qui afsiduè è Terra, marique e mel'gunt, eos fubeunt, u I ampliùs ipJi à Sole attenuati ampliore indigeant loeo, quacunque mntnò oc 'ca{jone in propria ibi feruaei tenuitate non pofsint j [ed ompd· mantur , inque angu!1:ius agancur, id nt uicent in obliquum fcrun· tue; & leui quidem, pladdoque moto, fi co eomprefsioné ui ral1t: quod ibi omninò fit,ubi exigua in aeris parte plures faéb funt qua qui ibi eommodè contineri queant I quibu nimirùm ne fefe e 'pH cent, & in amplius diftimdantur) oihil obfrat : IX qui modidi quid .lÌ feipus feiunéti in aperto, liberoq; fiunt Ioeo . Nam ubi aer uni .. uerfus uapOl'ibus oppletus efr, adeoque ij in feipfos eoaéti, ut co­gi amplius non fufrineant;&vniuerfi umulampliores à ole fiuuc alijque è Terra, marique edutti illos fubeunt, afsiduè nimiru ma­gi~ vI~dique comprimllntur, itaque com moti comprefsioné nOI1 effilglUnt,afsiduè motum rnagis concltant, & rapidifsimo eo tan de'!l'~ quo, quz obO:anr,omnia a~oliantur, feruntur, nt quibus qUldulS fufiu!endum , moliendumque ur, comprefsionem ur ui· tent .. Et tandIU per 1ere~ fluunt, dum ud apertum , libe umquo nancIfcantur locum , ueI IO aquas cogantur, uel etiam longè à mo tu tenuiores faéH , aerifquè naéH naturam , & unum omnino aeri faéti nequaquàm in inferiore acquicfcanc loco,fed fuperiorem ap petant,& ad fuperiore m feran tur •

Cur ~parCl tO mofuntO/1t4lltur , 'lUf> moueri lIìdclltur •

CiP· 5.

I P,olTunc uentl, exoriente potifsimùm ole fpirare in-mRoptereii igit~r quotidiani, indigellzque qui uideri

• clplUnr,~, Solé ueJuti {ettant ur; inde fcilicet afsiduè Aant, ubl Ipfe adefi Sol, quòd uapores amplitÌs à ç;o­

- le attenuati in eontrariam Soli ferancur partem;& oc cidence

I N A E R E F I V N T. 5 cidcnte eo celfam, qnòd nihil ampliores (afri loco,in quo runt,co tenti, nihil inde amouétur. At ubi,qua: in Oceano euenire afferur, afsiduè quidem, & ueluri mam more quau fratis, certifque tem­poribus modò in hane, in jJIam modò partem fpirant llcmi,uel in eundel11 perpetuò ferè: proptereà ea. euenire ulderi poflùllt; quòd longè quidem ex il10 plurimi, aptiq; in uentos diffundi,afsiduè a­fcendunt uapores: at neque copia,oec tenuitate ex uniuerfo a:qua Ics; fed uellongè modò ex alia eius parte plures, & in uencos dif fundi aptiores,modò uerò ex alia, vel perpetuò ex cadem. Q.uo­niam enim non çquè direétus mari elQem perpetuò imminetSoJ; nec mare uniuerfum eadem donatum cfr profunditate nequaqua in vniuerfo a:qualis uaporum copia, nee a:qu~ ij tenues perpetuò: quio ud eodem in mari à diuerfo ole,& in diuerfo mari à Sole eo dem cum copla,tum uerò & tenuitatc differentes uapol'es fieri lIi deri debent; & à diretto quidem sole, breuique in mari, longè quidem plures , at fummè tcnues, & qui ueluti qui apud nos fum­mis in zlhbus fiunt, non in obliquum, fed ad fllperiora feramur; nam & in feipfam , & à foliclo , renitenteque maris fundo r Aexa lux long' fit robufrifsima. Ab obliquo contrà Sole, & profundio­re in mari longè pauciores , longeque crafsiores, & qui in uentos diffundi inepti ulderi porsint j ut multi omninò,aptique per aeré fluere, in breui qUldem mari ab obliquo Sole,in profundiore con trà à Jiretto educi exifiirnare liceat: & è parte itaque qua breuius dI: mare Sole obliquo fatto uentos fpirare. Diretto contrà inde promptiùs ubi profundius cfr mare; inde omninò afsidl1è, unde plure , aptiorefque in obliquum ferri educuntur uapores, & fatis quidem uapores quò craG iores (um,eò in niues, àquas, grandi: nes agi: quò ucrò tenlliores Cunt, eò promptiùs per aerem Auere, manifi fratum exifrimo. A t fi qua: fingulis illis euenillnt, ijs, qua: diéta funt, congrnant, confentiantque omnia; u fcilicet iIlorum lìl'l~la ibi fieri uideantur) ubi uapores adfunt, qui ad illorllm fin gulorum confritutÌonem apti uiu funt. utique multò id fiat mani­feCl:iu ; id porrò apertum fiat, fi qui calor.quali è Terra,qua l~ba tur in tenuitate,innot fcat;ucl (atis id itaque io Commentarijs de Natura co~(pettutn ampliùs infpicere ne grauemur.

Q.E.i cIIlor quaU è re. qUd dabatur in tcnuitlfte. (ap. 6.

B Calor

D E H I S, Q.... V AB ~~~~~A L O R, qui Terr:rà ole inditur, nequaquaafie­

no in 10eo > atque inter contraria immobilis tor~ pere contentus, [ed ad cognata entia euolandl, fe feque eommouendi~proprilm [Cllicet operandi

I~~~~~ operationem [ummè appetens,res,quibus tnditus Iii efr, afsiduè attenuat ; tales [cilicet facie, qUlles e­uehere, & 10 qu~lìbuse\abi queat,& dum utrumq~~ fi.at,attenua­re nunquim cellat : at utroque pe.r.aéto, uel fi.amphusJllaat.renu~ ri pofsinr,l1ihil eas attenuat amphus, [edfraum euolat, utelUs no attenuandi, fed è cOlltrarijs abeundi, & fefe commouendipropo fitus finis fit . Q9i igitur [ummus eIl calor, qualis igneus uidetur, è rebus quibufuis fetè [umma. e\abitur in tenuitate ; quòd nimirU rem, cui infìdet, ubi adeò tenuem fecit,uteuehere eam queat, in uapores [cilicet egit: neque enim crafsius e: s ellehat caror ulIus. nullo ferè temporis momento fumma donat tenuitare. At è rebus quibuCuis ferè in bene tenu i, l1t d iétum efr, elabens [ubieéìo,in te nuiore omninò è denfioribus labitur, cra[sioribu[que , è quibus uidelicct 110n uifi renuitati fumm:r egre!lus patet: & è quibus ft patelltem egre/rum mohri queat robufrus calor, at non fiatim eu. nuUoque temporis patefaciat momento; dlUtitÌs itaque, & pro~ pter à omninò immoratus, quòd dabendi adirus non pater,am~ pliù omninòattenuat:filmmusicaque,quoddi8um efi, calor, ql1alis qui Terris à Sole inditur,perrarò uideri porefi, ex omnibus ferè, è crafl is c rtè Cumma elabirnr in tenuirate • Idem & l:1guens facere videtur: \lt qui nec paulò grauius onus fufiinere, nec egreC­fum uel è laxis, molhbufque rebus patefacereqoeat; qui igitur no nifì In fummè tenui elabarur fubieéto. Horum uerò medJUs non quidem e crafsitie {umma, è qua, ut diétum efi, fumma modò e­Ia acur tCl1uitas; at & è liquidis , & è mollibus itidem rebus craC­fiore omninò cxilit in Cubleéto : qui nimirùm non zquè fiadm, ac fummus attenuare, & graufu om ninò onus , quàm languens eue. here,& qucr elabenti obfiant robufilùs amoliri potcfi.Nec vcrò ijs quz diéta funt,qu:r eueniunt diOentire,quin fummèconuenire, co gruereq; omnia lljdentur:~ Iig1llS enim igni impofitis tcnuifsimus primùm elabi videtur fumu ;tclluitas nimiru iamdiu à proprio li. gni faéta calore,ab eiu(q; crafsi tie ac défirate retenta egre {fu m ab externo ignis calore naéta;oihil dùm ampliùs )ignum exuperante, at modicum quid tantùm aperiente: tum crafsiorafi iduè fielÌ fu­mus; calore fcilicet, magis vincente, & npn pr:rcxifientl modò te nuitati cgreffum plt(~ fa ientc, feo alilm infilpcr ingenerante,nec

fu m-

IN AERE FIVNT rummam eam faciente; nondum penitLÌs Iigni fubltantia exupe­tata, inque igneum calore m aéta: at tellui?r~m Cubind~ fumum c1arioremque, & Rammam demùm; tenulfslmam OlmIrUm,ru~ meque calidam Tem , fummo ligno indito calore: & lo~,~è tenu1[ fimus aer omnis,è cra{fa denfaqueeduétus Terr~;puru~ lUdem, te nuitque marinus,ènon (ummè quidem crafia, ~.rco~aque, & ten~ ci,fed ex a[sidue agitata, commotaque, !3' .S~"s aétlOn.el~ ve~utl fugiente re: at longè crafsifsimus ex humld~[slma,molli!"slm.aq.ue cnatus Terra, mulcoque è crafsis. RagnannDu1que ~qU!S magls; quibus li ilicet. nihil Solis aétioné vitamìbus. magn9 .1Ild~tur calor: Nam qure afsldut: fluunt,agìtanrurque, quomam $0115 vlr~s v.:lutl [ubterfugiunt.modicum ere a!lumunt calorcm:~ Jl>~terea eX.I)~ r.e nuis enatcirur aer,eoq; ampllùs fi tenues finr,nI~ldreq;. Te~uJs !tl~ dem Borealis, montanufque aer omois ab obltquo,langllJdoque faétus, eduétufque sole.at.campefiris <rafsior omoinò,à robufiio re omninò faétus calore: Cummus iraque,quod diélum cfi, calor ~ qualis qui Terrz<Ì Sole indirur, perrar~ vidc:ri.potefi, no ade? ~or­tè è vald renuibus rebus,at ex a1tjs qUlbufUlS 111 rum ma elabl Vide tur telluitate,languidi[simus ex omnibu~ o~lIlin? ~edius verò , qualis qui vel àrobufiifsimo ole TemE md1t~s vldendebet, o.on qUldem è crafsis,den1ìtque., at t:re1iquis TerrlS omnibus ~ra~slos re omninò elabi videtur in fubieéto . Agè porro quod rehquu dì, quibus in anni remporibus ; à quo nimirum calore.' q~ibufque ill Terris grandines, pluui.:rque , & niqes fiant,& venu {plrenr~ lOtuC·

amur.

Q/lIb/ls in .11/11; tnnporibus, quib/4fctue in Tfrri~ pluu~.e , niuihuC'» c:f gralldi/lr:s {iunt , uent}quC' {pir mti::r qUI urntl qU4IJ

do {èrctrl,qu,tudoue plumj. Caro 7.

ilE R E percrebrz quidem pluuìz,.3,.t non valdè diutur­, ncr,& nulli fpirantibus fiunt VCntlS ; Aefiate perranr,

Il! I~ & qucr hunt, grandiores hunt; . AuttlT~no freqllen~es I ' U velmi & Vere,at quàm Vere dlUturnlOres. grand,o-

- refq ue,& magis e~ìam Cpirantibus v~nti ; ~yeme fr~ quentiores, & breues, minut;que, 9uZ per fe > d~uturl1lor~s ver? qure à ventis fiunr, grandiorefque. NlUes prz~erea Hyeme 10 edl­tioribus frigid ioribufque l1um locis ; grandmes Ve.re,Autumn.o­que (requent s, grandcfque, minùs AeRate, & uellO. n~ontanls., frigidifque, uel in humilibus quidem, & valdè humldls, mollI-

B l buC.

D E H I S, Q. V AE buCque Terris; in quibus omninò & pluui~, & niues, & grandine! perpetuò longe crebriores .'.I~n,geque fiun: copio.fiores, & !ong~ etlam grandiores. In medlJs mdem confhtutlol1lbus , magls qua in fiHnmis ~fhbus, [ummi[que frigoribus uenti [pirant, & editi , den(i[ve in Terris , atque in mari pr~cipue: & Allfier quidem,Au,: frroql1e proxlmi, Aummno,atque Hyeme plurimùm Oat,& pluuij funt ; Adhte autem caliginofi quidem , at perrarò in pluuias craC [eCcunt : Boreas contrà, Bore~que proximi magls vere,atque Ae­frate flam, magtlque pluuij [unt;; Hyeme uerò,(ereni plerumque. ipfe pr~Certim Boreas t alij II rò niuofì interdum •

A qu.ts)Nil/éfqut' è cr.t[m ol1lllillÒ u,tporibus, U Gr411diTlfS è ~ &ra(s/fsuntr cO/lflitui illrt' uifas fUlffr •

CJp. 8.

RE igitur è crafsis OOlninò uaporibll pluuiz fieri vif:e Cum; fiquidem Vere,atque Autumno, Be mollibus, humidifque è Terr.is huiufmodl edud uidentur: Borearque & Borez proximi venti à Al­ximiore iam faél:o Sole cra[siores; Auller uerò ALI firoque proximi longe tenuiores fiunt;Aefiate au

tem longè tenuifsimi uapores : à sole enim valdè dtreél:o,& è Ter ra edllcuntur iamdiù arefaél:a exficcataq; , & qui ibi in aquas craC­[e[cant modò , ubi plurimi fimul [ummè in feipfos confpi({antur: quod vbi fir, grandiores omninò fiunr pll1uiz, quales ad Arabi..: motes in fil mmèfereno,fummeque calido C (l! lo quotidie,& fra­ttS penè, certirque horis , & inclinante omninò Sole fieri Peripate ti i a(ferunt: propter à enim tales fillnt,quòd vel direél:us,uel dire a-o proximus Sol teoues ql1idem inJe, & qui per a rem fiati m fluant , at longè plurimo~ educit uapores: ij porrò in altifsimos. rettofque adaéti montes , neque igimr vlterius progredi, necin lacera diffimdi potentes, & fummè tandem in feipfos fimulonr n~s denfati, i~ repentitlas, grandefqne, & cra{fas coguntur plu­u~as, Q.. ua r~tlOlle, & qu~ Autumno fiunt, Iongè quàm Vere gran dl~re ,c~afslOrefq\1e? & diuturniores pluuiz fiunt: è telluibus elllm qurde,m vaponbus , at longe phlribus per ~fiatem om­neln. (~I~e~ls ~ vel ab ~ll firo, Aufiroque pro imis uentis, qui plunmllbl fplram, mlOurq,llc , qllam per Aeftiltem tenues à re ..

n:oriorc

IN AEltE FIVNT. 7 motiore iam faél:i ole, fiunt. Minu~ contrà, breuefque, & tenuiores, qUel Hyeme per [e, & nullis (pirantibus fiullt uentis ;. & mil1ut~ qUldem , quod ve uapores in aquas d (rigore agan­tur, minimè omnes fimul in {cip[os ab co cogalltllL' oponct;. fed iIlorum quotuis ab alijs [eorfum ab eo in aquas craflefcuut: breues autem, tenuiore[que, quòd perexigui omninò uaporcs • perque tenues è confiriél:a educuntur Terra, astidueque in aquas coguntur. At qu~ à ventis , è vaporibus niminÌm alil1nde acce .. dentlbus fiunt, quoniam è pluribus, belleque in Ceipfos confpif. fatis , astidueque accedcntibus vaporibus fiullt, meritò 5f"andi() res, diuturniorefque. Et niues iridem iure e crasfioribl1s, ex ijf.. demque omninò vaporibus, è quibus aqua fir, fieri; at non io feipfos fpiffatis, fed à frigore gelatis vif~ funt : figuidem nubes ezdem in aquas, niueCque cogi videntur, & ibi modò; in niucs ~ vbi increbrefcit frigus. Et qUI venti planis, calidifque in locis plLl ui j fune, niuofi ijdem in montanis, frigidifque fiunt: & pruina. quz niui eadem uideri debet, è crasfioribus omninò vaporibus à frigore concretis , gelati(qlle fieri apparet; ql1~ nimirùm in fere­nis quidcm , & benè frigldis confiitutionibus, at in mollibllS,pl:1 nifque, nulla autem vel iR valdè crasfis, vel valdè excelfis fit Te\''' ris : quoniam enim fen~no fit C~lo , vtique è vaporibus, & ipfa t

vt ros, ab hcfierno eduéHs Sole; & qlloniam inplanis pr:ecipuc, mollibufque Tèrris, vtiql1e non è telluisCimis, Ced è paulò craf. fioribus fieri videri debet: fi fiquidem & qui Cumma donati funt tenuitate , in niue gelari porrent , vtique & fummis in montibus , multoque mehercule fieret promptiùs ; in qt1ibl1s nimirùm frigus, cuius manifefiè & nix, & pruina efr 0pus, multò fZlllt magis: neque enim non in pruinal11 concrefcant, qui ibi fiunt vapores, quòd,vr Armoteli pIace t , diffluens ibi aer huiuCmodi concretionem diuidat: eadem enim niui pruina ri­floteli uiCa, ijfdem4ue è vap0rlbus, è quibus fit nix,confl:itma, id modò à feipCis difterentibus, qu6d pruina è modicis, & non­dum in nubes coattis ; nix è multis , & in nubes cOllfptlfa­tis, vbicunque fit nix, pruina ìtidem fieri poffe videri debet. Proptereà igitur fummis in montibus nix plurima , pruina verò tit nulla; quòd 'è uaporibus illa fit aliunde delatis , hrec vero ex illdigems , & è cras(is omnino ) qual s excel6s • pr~ruptifque in locis. in quibu6 lux in . feipfam refleéti non potefi, fieri minimè po{funt ; non , ~ ilicet tenuitas qu~uis

ànonro

D E H I S, <t V AE à noltro frigore gelati potell,non igieur vel aer, vel Boreas ipfe ge Iari videeur vnquàm;iure itidem grand in es è crafsi[simis uapori­bus,[ummeque in feip[os den[atis fieri uifz funt: huiufmodi enim è mollibus humidifque Terris, & Vcreprzcipuè, acque Autumno, & Aellate etiam editis,frigidifquef& in {ummè hl1midis fiuntTer ris. Atneque crasli tantùm diéti in Terris, diétlfque in anni con­fiitutionibus uaporcs educulltur,[ed 16gè edam plurimi, quoe vbi fu n c,uelli .teLluesetiam lint; at fUl11mè in [eip[os den[ati in grandi nes cralfe[cere poffe'l1idemuriut quod diétum ell, uel iidem uapo rcs,at diuersè pasli in niues,aquas, gradine[que agi videri posGnt: & in niues qui~em,li fngus .adGt, à quo &. concrefc~nt, & pri~s~ in aquas con(pl(fen ur;graUlores fiant, qua m tlt [ere 111 fubhml [u­fiinere queant:in aquas vero ubi Ilullum adeil frigus,vel qllod non eam uaporibus grauitarem indat,l quapriufquàm in aquas coga­tur,deorfum detrahantur:in grand ines al1tem ibi fortè tamtÌm,vbi calor etiam aciefr,à quo uduti leuiores fa8:iuapores, tantt[per re, .dum in grandilles ooncrefcant.,fufrineant.

Jure qui per Jta'mt {luunt IlJporcs ~ tC/Juiorcs ui[os fU97r• Cap.!J.

Vre itidem quì per aerem Auullt, uentique apparent, tenuiores uifi fllnt;1ìquide.m in rummè craslis, & &i­gidis,editilque inlocis omnìnò, è quibus tenuiores .educuncur uapores,pra!cipuè rpirare uidentur: in hu­milibus uerò,bumidifque,& calidis Terris,in qui bus

uapores crasliores fiunt,nlll1i omninò, aut perrari: nulla iraque in Aegypto aura unquàm. Nulli autem,allt perrari indigena! uéri Hye me ~t9QC Aell:ate:n~m fi renu,i0res omninò vapores in obliquum fem ulfi funt,non ettam & qUI filmma donati rum tenuicate; quas Ies, è Ter~a rummè obflriél:a,rìgentcque, & rummè arefada, (um­me om~IIlO denla ~ halant:qul .. fcilicet nec facilè impelli poffunt & fupenorem omnmo appettmt locum,ad eumque quoad licet,fe r~nt1lr. Nec uerò.t~~bari oportet,quòd in medij .anni coullitutio I11bus.cras.fiufcuh tt1dem vapores educi uifi fUIH, & qlliìn aquas. vel.et~m mgrandincs cra{fefcaot,non qui per aerem uagentllr: lì qUldem necindiu ifibiles medlj Solis uires, nec uel eadem Terrz fuperficies a~e? fimil~ri~ ladeoque modo'e<>dem <:oli ~polita, ue eadem om?1IlO tenUicate ex ea uapores educi omnes uideri pof­fInt.Et.ut dl(~tum efr, qui eorum in aquas:, aut ctiam in grandincs

cogun-

IN AERE "FIVNT. .8 coguntur,no~ u.aldè ab ij~?qui per aere.mfiuunt,differre,at vtrique paullllum qUld Immutati 10 alteros agi uldentur, & perpetuò {jbi~ Jpfis commini e e:& ha! nubis ciu[dé partes in uentosJpiritumq; folui,.ali~ llerò in aquas cogi uel Anfrote1i uidentur.

QEomodo TonitruaFulguraéf;/iu/lt; f:7 cur Fulgura dcor[um {rralltur,uarillsq; eorum f t cclor f:7 uis. C.ip. I O.

Ii~.iil Onitrua nubibus fieri in feipfas iIIatis,impaérifq ue; & fulgura tenuislimas illarum partes effe, mutu() confliétu accenras, elC.trurafque,nihiL dec1arandum uideri debet: nam & omnibus. ita utraque fieri ui­dentur,necaliud bmuinò adefr, à quo uel cdi illa, uel hzc accendi posfint Deorrum autem feruntur

fulgura,quòdà (upemis,ut exifrimare tÌC;et,nubitllD panibus detru dunturt.quCE,fèilicetmultò priùs, multoque quàm infernz magis, tenl1itate~calorequc omni fpoli:at:r-~ minufqlle à reflexa luce cale(a 8a! multò quàm infernz priùs, magifque denfantur ~ac frigefillot: vt G quando nu1lis omninò fpirantibus uétis torutrua > fulguraque fieri appareant,proptereà fieri videri pOSllnt1quod diao modo dé fatis,frtgefaéb[que lupernis nubium partibus,fpiritus. qui infernis inell,frigefieri fpiffarique exhorrens , magno per (e impetu in op­politam feraturpartem:luceatautem, tantumque erlat O:repitum~ quòd plurimus in relprum coli igitur, fwnmeque à motll accendi­tur,& nubes magna fcinditui.Difrèrllt porro & colore, & uirium robore imerfe fu)gur.a;& aliaqnidem alba vident;nihilque urunt, & nullum rebus-.quas attingunt,penneantvc,colorem indunt.A Iia uerò rubenr,&qua! attingunt,co)prant,umntquc; qllòd fllmmè il­la tcnuia,fummequeexili przdita [unt calore, nihllque in ijs, quz permeant,immorantur: hzc uerò crasliora ctÌm fint, & robufl:io: re przdita [unt calore, & longiùs in ijs, quz ~crmcant, immo ramur.

A Q/libus,(1' quomcdo TnTd"motus ~anf. Cap. Il.

r!~!IJ!I!~ Voniam verò non in fupremis modò"molIibufq; Ter ror parti bus uapores iogenerat Sol, fed in profundio­ribus etiam,& benè CI asfis,denfi[qllc,& è quibus illi uc\ fummam naéti tcnuitatem elabl nequeat:ubi ira­que tanti fatti funt)ut T Ira! ciuitates occllparint om

nes,

, -....-~ .. .... - .., . ~s.., , - "'.::lI"'"' . - - - -.. ~-- -- ..... - . .....,..... .~~~~. .;~ ,

· j •

D E H I S, Q..- V AE nes,ita vt nec alios,qui asfidnè fiu!lt~~ec ~l1oCmet tenuiores iam r~ 80S capere ere POSfillt, ampliore 1111 mdlgentes 10eo , hl1l1e Ut fibt faciant,Terra01.à qua ueluti .eoercentur, quà!n ,po{funt uehe,m,en~ tisfimè amo liuntur;eo ferme paél:o,quo pU}U1S e C~lphure,rall111~rO ql1e confeétus in ignem aétus, & p~op:e,rea an~pllO~ faél:us) qllam vt tormenta in qu~ adaétl1s efr,eul1lc~hque,q~lbus,lOd~t~S efr" ca­pere eum posfint,pilas plumbeas quam longlsfime ablg1t., ~ lp~a interdum tormenta,& montes ét ipfos diuumpit, fum~laq~e m {ublime attollit ui,Q.!loniam 'alite m vapores in Terrre eocalllS co erciti non fraum tanti nune, quanti,ve l'erram propel1a~t,vel ape­riant,fint oportet; non frat~m fib~ ex ea egre {fu m mohuntur, ~~d diÙ'interdum eum ea uelutl confl1dantur, dum uel plure5 faéh 11: Jam, quod perfrepè neri uifum efr, ?ifi'Umpant, ue! fumma d~"at1 tenuitate ind.: c1abantur:dum certe egre {fu m mohuntur uane !e_r ram conelltiunt,dimouentque; vnde Terra tremere,& mouen VI.

detur:frequentes itaque terra:motl1S il~ ca1idis,den~[9ue & cauer nofis nunt Terris;in quibus nimirùm llapores.plunrnl, nunt,;& ql1.~ capere eos,& rednere po{funt:illiCque in anlli,temporlbl~s, l~ qUl~ bus uapores multi, & non ualdè tenues nunt;1I1 fulphurets, rClhcet Terris, & Vere, atque Autumno; rari Aefiate,atque,Hyeme: & Aefiatc quidem, quòd fummè direél:us S?l q~os faCit llapore~,' (umma eos fiatim donat tenuitate, egr flumque eJabel1,tlbl~S l'S aperit Hyemeverò quòd Cummè obl,iquusgerp!u~os !aett. Ftunt etiam & m fummè ficcis,& in [u.m:ne pluulJs coLbtutlonlbus Ter rremocus,quòd in vtriCque ohfiringjtur)c6frip~tnr~ue Terrre ~lp, r ficies; in illis quidem tenuitate elapfa omtl), IOruS verò plurtmlS immillis aquis:forrè & multus in vmfque ingeneratur r pirit~s , io fqualloribus ,quidem, ,quò,d multus Terrre inditu~ e~ calor,1O ~Iu uijs uerò, quod ab aqUls frlgefaéta Terrre Cuperficle J11ternu elUS

calor in ima omnis {j mul recesfit . Agè uerò quoniam longè à no­bis diuerfus pluuiarum,grandinum,veotorprnque ortum,motum­que Arilloteles tradit, eius de {j1lg11lis explicetur, exammeturquc {ententia,

E Udp~ibuf humidi', "ltll/l~ grdndinr(qur,ttrnti urrò è ficcis Ariftotdi pUliI;

- Cl' bumidì q/lldenl ex aqrtir, {teci urrò è Taris:dt utri<Jl4~ PfY-pdUÒ flmul eduC'untur. Caf. Il.

VBI

IN AERE FIVNT: 9

Ba I .Terra, il1qui~ Arifloteles, vi Solis incalefcit,exna:s lanonem neri necelTe efr, non quidem vnam fim pIi­cemque, fcd duplicem j vnam , qua: magis vapor fit; alceram , qua: fpiritus magis. Et vapor <Juidem, in­

, q~it, ex humore nt, qui in Terra, fupraque Terram co~clnetur ; fpmtus autem ex Terra exlìccata, & ex hoc ignis, ex 11,10 aucem aeris elemencllm connituitur. Humor porrò Sotis rad,orum., & rdiqui (uperi caloris efncientiain vaporem con. uerCui, [urfum conrcendit. ClÌm verò calor, quicum effenur, defe­ceri c , partim in fuperum loeum dislìpatus, parti m extinétus: Ci quidem in CubHme , & quò Solis radij non refleél:untur , fub­Jatus efr vapor, tùm ex caloris defeétione , tum ex Ioco mr­fus concrefdt;. & ex aere aqua gignitur , qua: mox vbi geni­ta eO: , rurCus 10 Terram fereur. Non igitur neque in ualdè fuper<;> loco. coguntur nubes , neque iuxta Terram , quòd 10-cus !tIC radl?rUm, rep:renslìone incaleCcens , uaporum con­cretl,onef!1 dl{folU1,t ; tUe non magis lìc aer , quàm ignis, Pra::: tere~ & a Crelo elrculo aétus motu prohibet , quo minus ua­p~r 10 :lquam concreCcat. Tum grandinum confiitutionem ex~ phcans ; Q.. uoniam ) inqait , calorem friguCque fefe vndique

'coereere ) & comprimere confpicimus ; qua de caufa fubter­ranca lo~a calidis. temporibus frigida funt ) gelidis uerò cali­da j hoc lpCum Be lO [upero 10co fieri cenfendum ea, T-empo­ribus itaque calidioribus frigus à calore ambiente introrlilm v~dique. co~pulfum , inter~um qllidem aquam ex nube cele­nte: ~aclt j ~nter~um grandlllem , Q..llocircà & guttz diebus tepl~ls multo qua":} Hyeme ~aiorcs j & aqu:r ~agis impetuo. fz glgnunrur: ':1agls autem unpetuoCa: nune) Cllm magis coa­ccruata:, magls autem coaceruantur ob denfationis celerita­tem . Cùm autem frigus à calore cxteriore drcumfrante in­trorfum, magis ~ompre{fum fuerit ) mox vbi aquam senuit, conglaclat , efficlturque grando : hoc autcm accidit cum geo: latio celerior fueric , quàm aqure in infernum locu m delano. Rara igltur , inqllit ) Hyeme nc grando; & ubi Hyeme fic minimè polJet frigus : at Vere, atque Aefrate , Aatumno: que ; & minus Aefiare , quòd aer ficcior faétus efr : nam Vere adhuc efr humidus) Amumno iam humefcic • Vento­rum verò principium , namramque nos edocens ; Dure, in­quit ) exhalationis fant fpecies ; vna humida, altera ficca: at Iicèt diua[z fint, non tamen feor[um ab altera alcera

C cducj

61

D E H! S, <t. v An educi pote(l; ne~ ficca, inquit, abfque,h~ida, nee humida ab(.. que ficca; fed omnia ex eo q~od e~cedlt , ~lcuntur. Har~m por­rò ea, qure maiore~ ~umorts copia m obtlllet,aqu:t pluul:r, v.t an tè diximos , princlpmm efi: ficca aut~m, vento!um ommum principtum,& natura. Et d~uerfa~ omn~no p~llulan:m? vento~ rumque effe natura inde etlam Arlftoteh mamfellart vJ~etur • qu@d anni interdum fummè pluuij funt, interdum vero fU~1I mè ficei , flatuofique ; q~ò~ nim~rùm h~mid:r i~terdum • m# terdum verò ficca: exhalatloms mator copIa afcendlt • .

p~perdm Yapom, qui è Tt'mt cdllcuntur , (tce,O> Ari­fiotrli UI[oS fuiJfr ; U' ad a'luarmn ,onfi'~

tutio/Jem frigus aUatum • C.1p. Ij.

EeTE quidem Ari(loteU non ijdem ~ 'Terra, & aquis educi videntur vapores; nec qUI 111 aquas, grandinefque cogumur, ijdem per aeren:. flue re : neque enim vel à Sole eodem vapores l}dem e~ adeò diuerfis rebus fieri, nec aquarum , grandl-

numque & Ventorum idem omninò corpus, eademque m.ateria uideri potefi. Q.9in non è Terris' ommbus, nec ex ommbus e­tia.m aquis, at neque ex ijf dem ijs à ~i.uerfo Sole.vapores e?fdem ednci videri debuit: non perperàm mdem pluulre è vaponbus ex humidioribus , venti verò è ficcioribus eduétis rebus fieri Vl­dentur. At nee reétè , nec proprias intuito pofitiones exhala­tio vtraqlle, velllti rei , è qua fit, fer~ans ~aturi qua: è Ter~a edu­citur, ficca: qure verò ex aqua , hU":,lda v~detl1r; neque entm n~a­teda , è qua educuntur, {ed propna vtrlufque natura , proprla~ ~ue fubfHtia fpeétanda Ari(loteli erat; & longè tenuisfima, qua: e Terra eoucitur, onfpeéta , longè humidisfima; qure vero ex aquis,longè quàm illa minps tenuis, minùs humida videri de­bui t: cui l1imirùm, vt in diétis ampliùs expofitum efr Commett­tarij , qu:r tel1uia funt, molliaque, non qure humefaciant, humi­da videntur; ficca ca tamùm) quz cralfa funt, duraque, quale neque ex aquis, neque è Terra educi, & ad fuperiora ferri nu!", lum videtur: nullam itaque vaporibus vIlis inefle intuito.~cc~­tatem, nulla eorum vl1i adijcienda omninò fuit; multoque l}S mi­nùs , è quibus venti fiunt , nihil quidem humefacientibus , &

fummè

l N A E R E F I V N T. lO

f~mmè.()t?nibus tenu,ibus, A~ neque ad aquarum .. ve1 a.cl gran~ dlOum etram generauonem frJgus afferendum Anlloteh lùit vl­lwn, quas vbicunque cra{siufculi vapores in vnum eoguntur,con­fpilfanturque vel in fummè calido ambiente fieri ipfe videt, & prredicat eriam Arilloteles: nee verò à proprio nubis frigore , ab ambiellte calore introaéto in aqLlas ea cogi, multoque etiam minùs in grandines gelan dixerit; ipli enim imprimis Arifroteli vapores, qui in nubes coguntur , ealidi videntur omnes, & vi. deantur neceffe efi, à Sole genici, & ad fuperiora e1ati. Sl1m­mum eertè frigus llubibus ineffe oportebat , quod vapores. in aquas cogeret , longè Arifioteli frigidisfimas, & in grandines etiam gelaret, & tem poris id momento) quo è 10eo in quo fi. unt ad Terram delablllltur. Et per Aefiatem, quàm per Autum. num, & Ver grandil1es plures, longeque fieri oportebat erasfio­r~s : ~am à v~hementiore ~al?re ~agis introagi, vllirique nu­biS fÌ'Jgus, & a ficco complOgl magls. Tum ne hybernz quidem pluuire à fummo» vel ab vllo omlllnò &igore cOllfiitui Arilloteli polfunt; quòd nimirùm aeri inelfe nullum potefr: vt enim ne. que à reflexis ra~ijs, neque à ~ellarum ve1 proximi ignis calai re calefiat med1l1s aer ; proprta tamen natura fllmmè Arifio­celi calidu~ ~ per fe n~biu~ conc~etionem, dilfoluel:e, & lì quod afcendenubus vaponbus Inefi fnglls, extll1~uere vlderi debet_ No~ alia certè ratione fupe~o in l,oc? ' 9uam apud nos vapo­re 111 aquas concrefcere Arrlloteh vlden debuere; non igltur aliud pasCi, at in feipfos coaéti tantùm.

Non rdfè V~lItorum m.ttrr;dln è Terra modò; U' ncutram cxbc= LttiolJcm fèorflun ab altera C'duci pofJc Ari-

flotdi ui[aln fu,fTc • Cap, 14.

~~~~ECTE itidem ventorum materiam è liccioribus educcns rebus, non reéte iUam è fola educitTer­ra ; fiquidcm manifeflè è mari , & magis forrè quàm è Tetra, qui per aerem fluunt , vapores edu,i , & in mari pra:cipue venti {pirare videntur;

, , fluxile fcilicet mare, at crasfitiei, vifcofitatifque fTl!Olm~ ~xpe~s ; modi~a i~jtur telluitate fpoliamm in faI concre fClt, mtnlmeque vnquam a Sole v110 ualdè adapcrtum,qnòd eius,

e ~ aétionem

D E H I s, ~ V AE ad:ionem asfiduè :lgitatum commocum<i; ve1~ti ~ffugitj tenl1i~ri­bus modo uaporibus egr~{fum pr.rbe~: te.\lUlS Itaque .purur<;lue m:lrinu~ acr omnis:vt li ql1ldern,quod vlden ommnò Anfioteh de buit, tenuio~es qui funt v.apor~s J ~; pro~pti~ i? ve~1tos diffnndi viu [unt,llon e Terra magls,quam e man.edUCl Vl~cm d~b~ere . Et tenlllores omninò vapores.qui aerem (p.lra~e, A:.lfioteh v .. fo~ effe, inde manifefiè intelhgere hcer,quod ,qu~ f~l~at)IJden~ & 19ms ete­mentum Arifioteli confiituunt, longe mmJ1.um ~enul~fin~lUm ens; vt, quod diétum ell, reB:èventorum, mate~lam.e ficclOrlbllse~~­cens rebus,prauè iIIam e Terra modo edUCl[ Anfio[ Ies • At pelus ctiam exhalationem neucram per fe,& ab altera feorfum, alte.ram; neque igitur vel puris ex aquis, vel è non ~adefaB:a ~er~a 111~m fieri decernit : nam & aquas quantumuIs tenues, lIqUlHafque v.el à fummè languente calore in vapores folui; & è Terra. quao" tumuis arefaB:a, exficcataque, & aquas effiuere, a: plantas nu­triri , & aerem educi , & ventos etiam fplrare pasfim intueri )icet ) & è penitùs deufia exhalationem ipfe cducit) à qua ral­fum , cralfumque 6at mare ; &.lo\lg~ ~ridis~m.a ligna, & è quibus flamma nulla, Dullus perIpatCtlCl edUCI vtdetur flltnus • Iateref<lue, & alia quzws ab i!5~e im~i?ui > ab[umiq~e tan: dem apparenc omnia . . Q. u:r 19ltur mG 11l non ens Anfi.otelt abeant, in longè quidem t~n~irsimos, Be qUi e.labentes vlrum lateant, at in vapores omnmo [oluta fint omntna ~ecefie efi: .Arifioteli certè quò uccior fatta fit Terra, & humidltate (polia ta omni, eò in {iccam exhalatiooem , atque in ignem pl'om­ptiùs inuerti videri. debe.t; cui n~mir~~, in omnia.'luidem in­uetti videntur omllla, at ea certe facJllUs qu:r fimlha fi.nt, & cognata magis: (ummè igitur arefatta Terra, magis quàm madefacra exhalationem emittere , è qua, fcilicet, vt in exha­Iationem agatur, è qua & venti, & ipfe Arifioteli ignis confii­tuitur; frigiditas modò, non & humiditas itidem extrudenda {it, atque interimenda. Agè verò, & quz pluuijs, vemifque ene­ruunt,quz,V[ videcur, e halationem,è qua venti finnt, fine altera, & è Terra olnninò nOI1 madefaB:a educi non pofie Ariiloteli per­fuafere , explicare ne grauemur ~ fortè enim ipfa imprimis V'entorum materiam non è Terra magis, quàm è mari; & v J t! nihil madefaB:a Terra, & folam ipfam, ab eaqn [eorfilm, qu:r in aquas concrefcit,educi polfe ,& velltos omninò, pluurafque, qua nobis expofitum dl modo) non vt ArifioteIi placet, fieri manife: frabULlt.

I N A E R E F I V N T.

Q..!l.t ~haldtìoncm,i. qua urntifiunt, [cor[um ab altC'l'd; r::r è Tcr~ rcC omnino nOlJ madC'foéfa C'duci non pofJe Ari5

flotdi pC'r(uafere. Cap. 15.

II

R:~.u:~~ Roptercà, inquit Arifioteles, pofi pluuias fpirant ve~ti, quòd T l'ra humefaB:a veluci exfudat, lìç. ~étq~e exhalationis materi.a 6t:ni6 enim aliquis ,noxlfiat humor) exhalatlOnem Terra emine­re nequtat· ueJuti neque ligna fumum , quae nuttum retincnc humorem: quin & eadem cauSI

fa e~ , u.t tum à septcntrionibus , tum à meridie potifsimòOl ventI fpl~ent :. fiquidem S?l h:rc vna Ioca non peruadit : & propterea. p.lun.m.um aqu~ lO e~ defcendit: At vbi aqu:r copiam Terra eXCJplt, lbJ exhalauo pluruna, non ahter ac ex viridibus li­gnis fumus r'eddatur necdfe efr : ipfa porrò exhalatio vemus cfi. T~m Etelì:r) inquit, pofi Solfiitium , & canis exorrum (pirant; no cum Sol am maximè propinquus efi, aut maximè remotus: El: in­t~rdiù qui,dem fpirant, noB:u auré definunt j cuius rei caufa dt, <.l' cum prope adefi antè e"ficcat, quàm exhalatio oriatur ; cùm au­tem paulllium rece{ferit, moderatus iam calor gignitur, ita vt a­~~lre gelu concretre colllquef,ant~ ac Terra tum proprio, tùm So-1Is caror~ exficcata veluti ili fomum, halittlmqut: abeat: noB:u au­tefll ce{la~t; qu.oll,.a'!l qu <!ongladarà 'funt, ob noB:ium fi'jgus ~ finunr IIquatl : mhll aucem , quod aut geJù confirittum lìt, aut nultam h.abear lìcçitatem, halitum redciit; (cd quod humorem cum {iccttate cohiullB:um obtinet, id cùm incalefcit exhalationé rnittit NC9,ue igitur ab Aufiro Etelire (pirant, quod utique opor::: tebat: liqll1dem locus iIle propter Solis propinquitatem aquas no

hab t, aut pabulurn., quod liquefaétum Eteuas excitet . Et plures,inquit, ab Aql1ilonè, quàm ab Aufiro rpirant ven

ti, quod in Borealibus Terris, maior quàm I 'in Allfirit1is aquarum , niuiumque

I copia; quibus in Terram liquC« fcentibus maiorem exha

lationis copiam ori-"i neceffeeft.

NtcpoR

,

D E H I S, cz.. V AE Ncc pofi pluuia$ uentos firri, quòd :rrYd tndd~f4éld r~l,aldlionrna

cmitt;tt; nrc A ullrum. Borra"'quc plllTlmum fP,rdrcJ quòd ci locis oriantur. in '1ulbus pluuire

multre fiunt,!4t Arifi. pLt-cet. caro J".

m~~.Jjl Apores,qui per aerero ~uun~, venrique. app~enr , ijs plerumque commlfi~s e.Terra elabl~ 9Ul m pl~ uias craO'efcunt, & nobls dléìum efi pnus, & fieri omninò fenfus, & ratio manifefiat: nam & nubes ezdem partim in ventos folui; partim in pluuias concrefeere manifefiè apparent. Et è {ummè diC-

fimilari, & val.dè profUnda, ~ari:que Soli .e~olìta Ter~a.~a~orcs, qui nihil crafsitie, tenwtateque ~n~er fe dlfterant , fierI e~.l{bm~~ Don lieet. At qui~ qui in flatUS dlfrundu~tur feo~fu.m ab !,S, q~l in

aquas ,grandinefque eoneref~l11\t, & hl abrque Jllts .fie~l.p~fsmt; id uerò vlderi non debet: liquldem & fenfus, & rauo mde feor­fum ab alteris educi alteros manifefiat . Efi enim vbi pluuire perra ere , & Ilullre omninò annis llluicis , venti verò afsidui: & vbi con­trà nulli,aut perrari fpiran~ v~ntiJrluui~ verò ~ran~inefque iuges, graodefque. Et fe~us om.nmo 9uam ~r1fr?tehs .rauo pollula.t; nul li in humidis Terns ventl,plUUIre vero afsldure: Id quod & ahre Ter r:r mult:r declarant, & Aegyptus imprimis ; qure omnium mollif­fima, humidifsimaque ventis omninò caret; at non & pIuuijs itis dem, vt videri po{fet: quotidianus enim ibi, longeque copiofiCsi­mus ros; cralsiLSimi nimirùm,qui inde educuntur,vaporcs,& pa­rtÌm quid ab aqu:r natura dimori, modica ope , quam à nodurno habent frigore, in aquas cra{fefcunt .ln fummè verò aridis Terri, l'enti multi vehementc[que. At vt Terra, qu:r fummè en arefatta, exhalationem, qure fluat, emittere inepta videri potucrit, non ccr tè proptereà ceffantibus pluuijs , fiatim venti fieri videri Armote­li debuere, quòd Terra madefada exfudet, exhalationemqj emit tat, quam arefatta Ilullam edat: neque enim ternporis mçmcn­to, quo pofi pluuias venti rpirant, Terra exhalatiooeOl emietere, nee li tanta, adeoque eminatur confertim " afcendens ea lacere nos queat, qu:r io obliquu aéta , veluti nos ferit. E Terra fcdicet, quod minimè nt, fpjrare videatur ventus, li exhalatio is lit,quam ibi madefatta emittit Terra: (ed proptereà quòd nubium, ql1:r in pluuias eoguntur , pler:rque non è crafsioribus modò vaporibus. è quibus prrecipuè aqua fit, {ed ~ tenuioribus itidem, & qui in a-

quas

IN AERE FIVNT IZ

quas fpUrari nolint, confiitut~ funt: hi porrò à crafsioribus feiun­di, & dumfeiunguntur, impulli quid,dimotique in obliquii fluiir. , ventique apparent : nec perpetuò id ramen; efr eni m v bi in nube­culam coeunt, qu~ Gr:rcis amycli didtur. Supedlare ea monti­bus pofi pluuias, fumi infiar videtur,& è telluirsimis nubium par­tibus, & qu:r in aquas cra{fcfeere non potuere, manifefiè con fii • tuta, folafque eas fupereffe indieans eertìrsimum (etenitatis txi­fiit fignum:reétè itaque iofa:ciida nubas ab Arifiotele appeUatur_ At neque Auller, Borearque, lì quidem multus uterque, & valés videri potuit , proptereà talis videri debuit, quòd à locis fpiret,ad qu:r minimè accedit Sol, & qu~ ab afsiduis humefaéb pluuijs,ex­halationem maximè emittant: omitto enim, quòd Aufier non à polo, fed ab refiiua eonnerfione ArIfioteli fpirat; & quòd nec Bo­reas ipfe in fubpoTariTerra fieri videri debet . Nulli dubium e{fe potefi fummii Hyeme in fubpolari Terra frigus vigere, & lillnmè obfiriétam cam e{fe, gelatamque omnem ! at huiurmodi e TCrris nulla omninò exhalatio educi ; & venti omninò nulli circa AréUi; Hyeme, & rzuientibus frigoribus , cLÌm maximè viget Boreas, fie­ri Arill:oteli videntur, quòd exhalatio, catore, à quo eleuabatur ~ extinéto, aCceodere nequeat. ~òd fi ventorum quidem mate~ ria per l-tyelllem iode educi Arifroteli non videtur, multò minùs quas in pluuias conerefeat. cduci videri debet: nam & jpfi itidé longè h:rc, qui m illa erafsior videtur. Proptereà igitur multus valenfque Aufier, quòd ex ~ mplifsima Terra, & à robullo educi, tur Sole; Boreas apud nos quidem, nec multus, nec vatens, ni li jucipiens interdum. & aere; vaporibus oppleto: afsiduè enim à fubfequenteimpulfus , inque angufiius aéhls , qu~ obfiant,& qu~ premunt, fumma abigitvi ;at non multus ip[e, fummeque tenuis liberum apertumque naétus locum, laDgue[cere videtur. Multl\$ itidem apud nos, diuturnufque, qui inter Aufirum , Fauoniumq; medius efr, & Fauonius ipCe è mari, vtvidetur genitus. benè am­pIo; & è quo vniuerfo ij pr~cipuè exhalant uapores, qui in uentos diffimduntur.

Etrfi4S non fubf'oLcris niuis lìqurfdélion~) ut Ariflott:lì l'fa,t't, (rd è ;,,1tTi orir;.

Cap. 17.

Peiùs

D E H I S, <t... V AE l V S & Etelias Arilloteles è fubpolari edudt ni : ue : fiquidem nec niuem ampliùs ullam pofi, ~fii­uam cOlluerlionem, ubi Etefire fpirare Arifiote­li incipiunt, in Terra effe plllres iam menfes aC­fiduè à Sole illufirata, calefaél:a'que exillimare li­cet: nec fi fit, imerdiù & elcuato tantÙ1t1 Sole, (ed

afsiduè fp-irent -; nunqua enim ibi Occidens Sol, fed a!què afsidue lucens . a:qut: afsiduè niuem liquefaciat. Tum ne lpfi quidem ) Ull opinor, AriCloteli, ijfd:m , quibu~ nix l i q~efcit horis, I) [dernque ferè tempori momenus, exhalanolleOl, 1Il ql1am fida ell, ad (u­periorem ufque aercm cftèrri po{J'e, indequeàetrufam ad no vc. que peruenire uid~ri potefi.: oportet autem ; paucis eni~ poll s~ 11s onum u efia: [p,rant hons, & proptereà nodu nOli fplrare ~n­fiotdi videntur. quòd nix nodu non liquefcit . Nequaquàm pra!­tereà ab ArBo, [ed ab Occidente , è mari nimirùm , & è mari om ninò manifefiè oriri uidentur : (fi itaque vbi ab Oriente, & ab AU fil'o etiam fpirent , Et Vere [pirare incipiunt , paucifql1e pofi olis ortU m hori ; Aefiate autem , & Sole ip[o iam inclinato , 1l0duq, nih, l fpirant : quòd Vere & dato iam Sole ij , ut diéWm cfi cdudi tur uapores, ui in uentos dlmar! apri fUllt Aellate autem,sole<l; laITI indiliato, & nodll tenu iorès omnino , quàm ut fefc mutuò impellere & in obliquum fem po[sint ; Adiate quidem,quòd) ut diétum ea- ,fummis agit uiribu S01 , & in Tcrram agit ~ mar~que ipfum c~a( ius ,iam faétu~ . ~oBu a~t~m , & ~le nondum e1ato, uel incltna!ltc Ia.m lat~ldlU omnu o uaporlbus egr trum ape­ricRte ) tenuit! imi tanrùm elabunçur ;1 & pau iores quàm ut loei angllftia prefs1 f~f6 jmpel~e~e., 10c~llu,gJtnòuere O~llS habeam., libcrum pra:ferum vaponbla na.él::l .a-erem . . NUJlwn ltaq 10t: VI­

detur) fignum ab ri{lotde allarum ~ exbaJationem, qUa! per ae­rém Auit, fine Altera , & non nUi ex humefaé(~ Terra educi po1T'e d eclarat.

NOTI ,.dlè Of./lqlll uapoTIIIII motus Cd/l~m a~ Ari. J/oldc traduam fulfir .

Cap. 18 . ,

T neque obliqui vaporum motlls caufam edocens ..... ' . ,r.-r,.,. pIacere Ari ll:oteles potefi: fi fiquidem ab vnica dr

I~Y~::; culati aeris vertigine reiedi illi in obliquum feran lUr, \ cuti fu mlls rotre veloci ter rrotz fuppofi &

tus;{ì

I N A E R E F I V N T. 14 tllS; ~ ql1ide~ adi~um iIIis longè tenuifsimus' abneget aer, f,­cum Illos A~lfioteh agat vnlUer[os, multoque promptiùs, quàm aeretn contlg~um Cu:lum, minimè diuerfa à circumagellte iI-10s aere,préJ!dlt.os n~tura; fe~ nihil Arilloteli, aut modicum qutd ddfe,renres: V1l1CUS Itaque fplret VCIltUS; & per vniuerfum aere m reqlle fluat, nOI1 ad fluminum ripas, quàm vbiuis magis : neque in diuerfis aeris regionibus diuerfi . Ve! fi 110n fecum vapores acr trahat, rapiatq ue , fed afcendentibus celerrimt: circulatns aditum abneget, & veluti ,eijciat, hacque & illac djfijciat, :rquè in partes om~es difieéti,disfipatique,éJ!què in partc:s fluant omnes,& per fu penorem perpetuo aerem;ad Terram certè vfque nunquàm dcla­~ant~r~calidi)tellue[que, & filperiora proprio petentes ingenio:& lO edltls~l~ljs 'llolltibus,in quibus nullos omninò fpiral'e vnquàm ventos C.101S ~~c1arat,nihIl c~mmotus vnquàm,asfidui illi nant,ve bemelltlsfimlque . H~c forte animaduertens TheophraClus,Arifto tele pofihabito, obliqua: ventornm motionis caufam,noll circula­ti aeris uertigini , fed duplici exhalationis attribuit natul':r; Com" millr,inquit,inter fe,& ficca fu l'fu m tendcnte~humida verò deor­~um illam [rahente.in obliquum feruntur;non reété,vt videtll r, ncc luxta propnas poliriones: compolìta enim omnia iuxta p:'a:domi.-

nantis naturam Peripateticis feruntur. At neque vel fibiip-­fis commilla: impetu tanto, nec deorfum omninò ad

Terram vfque ddabantur: vtenim humida ficcz zquè leuis nOI1 fit, ad [uperÌ'ora tamen ferri

& ipfa videtur ; & nifi in aquas coa-da delabi nunquàm.

F I N I S.