“PASSAPORTI” ROMANI Gianfranco Purpura Dipartimento di Storia del Diritto Università di Palermo...

30
“PASSAPORTI” ROMANI Gianfranco Purpura Dipartimento di Storia del Diritto Università di Palermo P.Oxy. X, 1271 del 246 d.C.: lasciapassare di Aurelia Meciane.

Transcript of “PASSAPORTI” ROMANI Gianfranco Purpura Dipartimento di Storia del Diritto Università di Palermo...

  • Slide 1
  • PASSAPORTI ROMANI Gianfranco Purpura Dipartimento di Storia del Diritto Universit di Palermo P.Oxy. X, 1271 del 246 d.C.: lasciapassare di Aurelia Meciane.
  • Slide 2
  • P.Oxy. X, 1271: OalerJ FrmJ prcJ Agptou par Arhlaj Maikianj Sidt(idoj) bolomai krie kplesai di Frou. xi gryai se t pitrpJ tj F- rou polsa me kat t qoj P[a]cn a. Dieutcei m2. Valerius Firmus Asclepiade salutem dimitti iussi de P[haro] commendo t[ibi] vale iu[ssi] m3. datum XVII K[al(endas)... Presenti A[lbino co(n)s(ulibus)]
  • Slide 3
  • A Valerio Firmo prefetto dEgitto da parte di Aurelia Meciane di Side. Voglio, signore, partire attraverso Faro. Ti chiedo di scrivere al procuratore del Faro di (lasciar)mi partire come duso. Il primo (del mese) di Pacone (26 aprile). Ti saluto. Valerio Firmo ad Asclepiade (procuratore del Faro) salute. Ordinai che partisse da Faro ti raccomando ti salutoho ordinato dato il XVII giorno prima delle calende(di giugno?) Presente e Albino co(n)s(oli) (15 maggio? 246 d.C.)
  • Slide 4
  • Gnomon . 68: `Rwm[a]o[j kp]lesaj m plrh t prj kploun grmmata [sc]hkj katekrq[h] (tlanton) [.]. Un romano, imbarcatosi senza avere al completo le scritture per la partenza per mare, fu condannato a talenti
  • Slide 5
  • Gnomon . 64: t per tn cwrj postlou kplentwn nn gemonikj diagnsewj []gneto. I processi contro coloro che si imbarcano senza lasciapassare sono ora sottoposti alla giurisdizione del prefetto.
  • Slide 6
  • P.Oxy. XLIII, 3118 (III sec. d.C.) Korevllio" Gavlba" Crhstivwni ejpitrov< pw/ Favrou cavirein. ta; grafevnta moi uJpo; Klaudiva Filor- ev a; iv jjwv o; i; iv jiv- h' i; j- iv ujpotagh~- ejev. u; ejw; uji~ ov ej- i~ h; e[ u~ iv jiv i; i~ a oi a; u~- eju~ ejev i; u~ ...
  • Slide 7
  • O. Florida 1: .
  • Slide 8
  • Strabone, Geogr. II, 3, 5: ' ' ma non lecito partire da Alessandria senza disposizione regia
  • Slide 9
  • Gnomon . 69: [] [ ] [] [o]i ae [] ( ) a ( ) g. Una egizia che invi schiavi attraverso il Pelusio con figli fu condannata ad un talento e tremila dracme.
  • Slide 10
  • Gnomon . 66: [ ] [ ], [] , [o]. Coloro, cui lecito imbarcarsi, se partono senza lasciapassare, vengono multati del terzo; se esportano schiavi di privati senza permesso, hanno confiscato lintero.
  • Slide 11
  • Gnomon . 68: `Rwm[a]o[j kp]lesaj m plrh t prj kploun grmmata [sc]hkj katekrq[h] (tlanton) [.]. Un romano, imbarcatosi senza avere al completo le scritture per la partenza per mare, fu condannato a talenti
  • Slide 12
  • [Erhnaoj 'Apolinarwi ti] [filtt]wi de[l]f[i] pol[l] carei[n]. ka di p[a]ntj ecoma se gianein ka [g] atj gianw. gins- kein se qlw ti ej gn lluqa t 6 to 'Epef mhnj ka xekensamen t 18 to ato mhnj. nbhn d ej `Rmhn t 25 to a- to mhnj ka paredxato - mj tpoj j qej qelen, ka kaq' mran prosdecm[e]- qa dimiswran ste wj smeron mhdna pole- lsqai tn met stou. spzomai tn snbin sou poll ka Sernon ka pn- taj toj filontj se kat' no- ma. rrwso Mesor 9. 'Apolinar(wi) p Erhnaou delfo. BGU I, 27 (II-III sec. d.C.)
  • Slide 13
  • Parintaj d atoj j tn mshn tn potamn telnhj pibeblhmnoj t Zegmati prj t pinkion ge ka rta, ti pgoien, d 'Apollnioj "pgw" fh "swfrosnhn, dikaiosnhn, retn, gkrteian, ndrean skhsin, poll ka otw qlea eraj nmata. d' dh blpwn t auto krdoj pgrayai "on" fh "tj dolaj". d ok xestin, epen "o gr dolaj pgw tataj, ll desponaj. " Filostrato, Vita di Apollonio I, 20
  • Slide 14
  • Tariffa di Coptos (OGIS I-II, 674): [] [ ][ou, ]- [ ], - - - , - , , [] , [] , [] [ ]e, , - , - , - , , , - , ( ) , , - , , - , - - ( ) []o [ ] [( )], . (10 maggio 90 d.C.)
  • Slide 15
  • Tariffa di Coptos (OGIS I-II, 674): Per ordine di Mettio Rufo, prefetto dEgitto, Lucio Antistio Asiatico, prefetto del monte di Berenice, ha fatto incidere su questa stele la tariffa dei diritti che il pubblicano deve ricevere per i lasciapassare, in base al gnomon sotto la giurisdizione dellArabarca: per un capitano eritreo 8 dracme; per un proreta 10 dracme; per una guardia 10 dracme; per un marinaio 5 dracme; per un carpentiere 5 dracme; per un manovale 8 dracme; per una cortigiana 108 dracme; per le donne dei viaggiatori 20 dracme; per le donne dei soldati 20 dracme; per il permesso per un cammello 1 obolo; per il sigillo sul lasciapassare 2 oboli; visto di ritorno per un uomo 1 dracma; visto di ritorno per una donna 4 dracme; per un asino 2 oboli; per un carro coperto 4 dracme; per il trasporto di un albero di nave 20 dracme; per il trasporto di un pennone 4 dracme; per il trasporto di una salma sia per landata, che per il ritorno 1 dracma e 4 oboli. Il IX anno del regno dellimperatore Cesare Domiziano Augusto Germanico, il 15 del mese di Pacone (10 maggio 90 d.C.).
  • Slide 16
  • Tacito, Hist. I, 11: Aegyptum copiasque, quibus coerceretur, iam inde a divo Augusto equites Romani obtinent loco regum: ita visum expedire, provinciam aditu difficilem, annonae fecundam, superstitione ac lascivia discordem et mobilem, insciam legum, ignaram magistratuum, domi retinere.
  • Slide 17
  • Tacito, Ann. II, 59: Nam Augustus, inter alia dominationis arcana, vetitis nisi permissu ingredi senatoribus aut equitibus Romanis inlustribus, seposuit Aegyptum ne fame urgeret Italiam quisquis eam provinciam claustraque terrae ac maris quamvis levi praesidio adversum ingentis exercitus insedisset.
  • Slide 18
  • Historia Augusta 22, 9-14: Tacendum esse non credo, quod, cum de Aegypto loquor, vetus suggessit historia, simul etiam Gallieni factum. qui cum Theodoto vellet imperium proconsulare decernere, a sacerdotibus est prohibitus, qui dixerunt fasces consulares ingredi Alexandriam non licere; cuius rei etiam Ciceronem, cum contra Gabinium loquitur, meminisse satis novimus. Denique nunc extat memoria rei frequentatae. quare scire oportet Herennium Celsum, vestrum parentem, consulatum cupit, hoc quod desiderat non licere. Fertur enim apud Memfim in aurea columna Aegyptiis esse litteris scriptum tunc demum Aegyptum liberam fore, cum in eam venissent Romani fasces et praetexta Romanorum. quod apud Proculum grammaticum, doctissimum sui temporis virum, cum de peregrinis regionibus loquitur, invenitur.
  • Slide 19
  • Cesare, Bellum civile III, 106, 4: Alexandriae de Pompei morte cognoscit atque ibi primum e navi egrediens clamorem militum audit, quos rex in oppido praesidii causa reliquerat, et concursum ad se fieri videt, quod fasces anteferrentur. In hoc omnis multitudo maiestatem regiam minui praedicabat. Hoc sedato tumultu crebrae continuis diebus ex concursu multitudinis concitationes fiebant conpluresque milites in viis urbis omnibus partibus interficiebantur.
  • Slide 20
  • Cassio Dione 51, 17, 1: , , , , ' , . .
  • Slide 21
  • Tacito, Ann. II, 59: Nam Augustus, inter alia dominationis arcana, vetitis nisi permissu ingredi senatoribus aut equitibus Romanis inlustribus, seposuit Aegyptum ne fame urgeret Italiam quisquis eam provinciam claustraque terrae ac maris quamvis levi praesidio adversum ingentis exercitus insedisset.
  • Slide 22
  • P.Oxy. XXV, 2435
  • Slide 23
  • Seneca, Dialog. XII, 19 (Ad Helviam matrem de consolatione), 6: Post hoc nemo miretur quod per sedecim annos quibus Aegyptum maritus eius optinuit numquam in publico conspecta est, neminem prouincialem domum suam admisit, nihil a uiro petit, nihil a se peti passa est. Itaque loquax et in contumelias praefectorum ingeniosa prouincia, in qua etiam qui uitauerunt culpam non effugerunt infamiam, uelut unicum sanctitatis exemplum suspexit et, quod illi difficillimum est cui etiam periculosi sales placent, omnem uerborum licentiam continuit et hodie similem illi, quamuis numquam speret, semper optat. Multum erat, si per sedecim annos illam prouincia probasset: plus est quod ignorauit. Haec non ideo refero ut laudes eius exequar, quas circumscribere est tam parce transcurrere, sed ut intellegas magni animi esse feminam quam non ambitio, non auaritia, comites omnis potentiae et pestes, uicerunt, non metus mortis iam exarmata naue naufragium suum spectantem deterruit quominus exanimi uiro haerens non quaereret quemadmodum inde exiret sed quemadmodum efferret.
  • Slide 24
  • Cassio Dione LVII, 10, 5: AmilJ gon `RktJ crmat pote at plew par t tetagmnon k tj Agptou j rce pmyanti ntepsteilen ti keresqa mou t prbata, ll' ok poxresqai bolomai.
  • Slide 25
  • Svetonio, Tib. 52: Quod uero Alexandream propter immensam et repentinam famem inconsulto se adisset, questus est in senatu.
  • Slide 26
  • Tacito, Annali, II, 59: M. Silano L. Norbano consulibus Germanicus Aegyptum proficiscitur cognoscendae antiquitatis. Sed cura provinciae praetendebatur, levavitque apertis horreis pretia frugum multaque in vulgus grata usurpavit...
  • Slide 27
  • Tacito, Annali II, 60:...sed Germanicus, nondum comperto profectionem eam incusari Nilo subvehebatur...
  • Slide 28
  • Germanikj Kasar Sebas[t]o uj, qeo Sebasto uwnj, nqpatoj lgei: tn mn enoian mn, n ae pideknusqe, tan me - dhte eidhte, podcomai, tj d pifqnou[j] mo ka soqouj kfwnseij mn x []pantoj paraitomai. prpousi gr mnJ ti swtri ntwj ka eergtV to snpantoj tn nqrpwn gnouj, t m patr ka t mhtr ato, m d mmmV. t d mtera n poparetia stn tj kenwn qeithtoj, j n eam moi m peisqte, nagkt me m pollkij mn umein nfanzesqai. SB I, 3924, ll. 31 ss.:
  • Slide 29
  • Tacito, Annali II, 59: Tiberius...acerrime increpuit quod contra instituta Augusti non sponte principis Alexandriam introisset.
  • Slide 30
  • Plinio, Nat. Hist. XIX, 3:...ut Galerius a freto Siciliae Alexandriam septimo die pervenerit...