Latino Grammatica

download Latino Grammatica

of 100

Transcript of Latino Grammatica

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    1/100

    Alfabeto a be ce de e ef ge ha i ka el em en o pe qu er es te u ve ics ipsilon zeta

    Dittonghi ae oe au eu ei ui

    Divisione in sillabedue consonanti di cui la seconda non sia l o r di norma si separanonei nessi qu e gu l'u non fa sillaba, i semiconsonantico si considera come una consonante

    vocale breve lunga ancipite

    Leggi dell'accentoSe la penultima lunga, su di essa cade l'accento tonicoSe la penultima breve, l'accento cade sulla terzultima

    Le parole di due sillabe hanno sempre l'accento sulla penultima sillaba

    La prima declinazione

    Prima declinazione: maschili e femminili

    singolare pluraleNominativo ros rosae

    Genitivo rosae rosrmDativo rosae ros!s

    Accusativo rosm ross"ocativo ros rosaeAblativo ros ros!s

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    2/100

    La seconda declinazione

    #econda declinazione: maschili e femminili in $us

    singolare pluraleNominativo lups lup!

    Genitivo lup! lup%rmDativo lup% lup!s

    Accusativo lupm lup%s"ocativo lup& lup!Ablativo lup% lup!s

    #econda declinazione: maschili in $ero $ir

    singolare pluraleNominativopur puer!

    Genitivopuer! puer%rmDativopuer% puer!s

    Accusativopuerm puer%s"ocativopur puer!Ablativopuer% puer!s

    puer, pueri

    #econda declinazione: sostantivi neutri

    singolare pluraleNominativobellm bell

    Genitivobell! bell%rmDativobell% bell!s

    Accusativobellm bell"ocativobellm bellAblativobell% bell!s

    bellum, belli

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    3/100

    Gli aggettivi della prima classe

    Bonus bona bonum

    Singolare maschile femminile neutro

    Nominativobonus bona bonumGenitivobon! bonae bon!Dativobon% bonae bon%

    Accusativobonum bonam bonum"ocativobone bona bonumAblativobon% bon bon%

    Plurale maschile femminile neutroNominativobon! bonae bona

    Genitivobon%rum bonrum bon%rumDativobon!s bon!s bon!sAccusativobon%s bons bona

    "ocativobon! bonae bonaAblativobon!s bon!s bon!s

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    4/100

    (erza declinazione

    Primo gruppo

    )aschili e femminili

    singolare pluraleNominativo r rg*s

    Genitivo rg+s rgmDativo rg! rg+bs

    Accusativo rg&m rg*s"ocativo r rg*sAblativo rg& rg+bs

    Rex, regis! maschile

    Neutri

    singolare pluraleNominativo n"mn n"min

    Genitivo n"m#n+s n"m#nmDativo n"m#n! n"m#n+bs

    Accusativo n"mn n"m#n"ocativo n"mn n"m#nAblativo n"m#n& n"m#n+bs

    ,o gruppo

    Nomi maschili e femminili

    singolare pluraleNominativo c$v+s c$v*s

    Genitivo c$v+s c$v+mDativo c$v! c$v+bs

    Accusativo c$v&m c$v*s"ocativo c$v+s c$v*sAblativo c$v& c$v+bs

    Cvs, cvs! maschile

    singolare pluraleNominativo m"ns mont*s

    Genitivo m"nt+s m"nt+mDativo m"nt! m"nt+bs

    Accusativo m"nt&m m"nt*s"ocativo m"ns m"nt*sAblativo m"nt& m"nt+bs

    Mns, mnts! maschile

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    5/100

    singolare pluraleNominativo cl%ss#s cl%ss*s

    Genitivo cl%ss+s cl%ss+mDativo cl%ss! cl%ss+bs

    Accusativo cl%ss&m cl%ss*s

    "ocativo cl%ss#s cl%ss*sAblativo cl%ss& cl%ss+bs

    Clsss, clsss! femminile

    Neutri

    singolare pluraleNominativo &s &ss

    Genitivo &ss+s &ss+mDativo &ss! &ss+bs

    Accusativo &s &ss

    "ocativo &s &ssAblativo &ss& &ss+bs

    s, sss! neutro

    -o gruppo

    singolare pluraleNominativo m%r m%r +

    Genitivo m%r+s m%r+mDativo m%r! m%r+bsAccusativo m%r m%r +

    "ocativo m%r mar +Ablativo m%r! m%r+bs

    Mr, mrs

    singolare pluraleNominativo %n#m%l %n#ml+

    Genitivo %n#ml+s %n#ml+m

    Dativo %n#ml! %n#ml+bsAccusativo %n#m%l %n#ml+

    "ocativo %n#m%l %n#ml+Ablativo %n#ml! %n#ml+bs

    nml, nmls

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    6/100

    .uarta declinazione

    )aschili e /emminili

    singolare pluraleNominativo sp$r#ts sp$r#t0s

    Genitivo sp$r#t0s sp$r#tmDativo sp$rit! sp$rit+bs

    Accusativo sp$r#tm sp$r#t0s"ocativo sp$r#ts sp$r#t0sAblativo sp$r#t0 sp$r#t+bs

    Sprts,sprts! maschile

    Neutri

    singolare pluraleNominativo c&rn0 c&rn

    Genitivo c&rn0s c&rnmDativo c&rn01!2 c&rn+bs

    Accusativo c&rn0 c&rn"ocativo c&rn0 c&rnAblativo c&rn0 c&rn+bs

    .uinta declinazione

    )aschili e /emminili

    singolare pluraleNominativo sp$r#ts sp$r#t0s

    Genitivo sp$r#t0s sp$r#tmDativo sp$rit! sp$rit+bs

    Accusativo sp$r#tm sp$r#t0s"ocativo sp$r#ts sp$r#t0sAblativo sp$r#t0 sp$r#t+bs

    Sprts,sprts! maschile

    Neutrisingolare plurale

    Nominativo c&rn0 c&rnGenitivo c&rn0s c&rnm

    Dativo c&rn01!2 c&rn+bsAccusativo c&rn0 c&rn

    "ocativo c&rn0 c&rnAblativo c&rn0 c&rn+bs

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    7/100

    Gli aggettivi della seconda classe

    34 gruppo: aggettivi a tre terminazioni

    Celer celeris celere

    Singolare maschile femminile neutroNominativo celer celer is celere

    Genitivo celeris celeris celerisDativo celer! celer! celer!

    Accusativo celerem celerem celere"ocativo celer celer is celereAblativo celer! celer! celer!

    Plurale maschile femminile neutroNominativo celer*s celer*s celeria

    Genitivo celerium celerium celeriumDativo celeribus celeribus celeribus

    Accusativo celer*s celer*s celeria"ocativo celer*s celer*s celeriaAblativo celeribus celeribus celeribus

    ,4 gruppo: aggettivi a due terminazioni

    Fortisforte

    Singolare maschile e femminile neutroNominativo fortis forte

    Genitivo fortis fortisDativo fort! fort!

    Accusativo fortem forte"ocativo fortis forteAblativo fort! fort!

    Plurale maschile e femminile neutroNominativo fort*s fortia

    Genitivo fortium fortiumDativo fortibus fortibus

    Accusativo fort*s fortia

    "ocativo fort*s fortiaAblativo fortibus fortibus

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    8/100

    -4 gruppo: aggettivi ad una terminazione

    Flxflcis

    Singolare maschile e femminile neutro

    Nominativo fl$ fl$Genitivo fl$cis fl$cis

    Dativo fl$c! fl$c!Accusativo fl$cem fl$

    "ocativo fl$ fl$Ablativo fl$c! fl$c!

    Plurale maschile e femminile neutroNominativo fl$c*s fl$cia

    Genitivo fl$cium fl$ciumDativo fl$cibus fl$cibus

    Accusativo fl$c*s fl$cia"ocativo fl$c*s fl$ciaAblativo fl$cibus fl$cibus

    5omparativo e superlativo degli aggettivi

    5omparativo di uguaglianza tam(((quam5omparativo di minoranza minus (((quam

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    9/100

    5omparativo di maggioranza

    Fortisforte6fortiorfortius7

    Singolare maschile e femminile neutroNominativo fortior fortius

    Genitivo forti"ris forti"risDativo forti"r! forti"r!

    Accusativo forti"rem fortius"ocativo fortior fortiusAblativo forti"re forti"re

    Plurale maschile e femminile neutroNominativo forti"r*s forti"ra

    Genitivo forti"rum forti"rum

    Dativo forti"ribus forti"ribusAccusativo forti"r*s forti"ra

    "ocativo forti"r*s forti"raAblativo forti"ribus forti"ribus

    8l secondo termine di paragone del comparativo di maggioranza

    )l secondo termine di paragone all'ablativo semplice oppure allo stesso caso del primo termine ma

    introdotto da qum( *uesto secondo metodo va sempre applicato se il primo termine nei casiobliqui +gen(, dat( e abl( o se il secondo un verbo o una proposizione( -a sempre usato l'ablativosemplice se il secondo termine un pronome relativo, e preferibilmente se la frase ha sensonegativo(

    8l superlativo

    )l superlativo degli aggettivi va invece formato aggiungendo alla radice il suffisso .issimus, .issim,.issimum( )l superlativo va declinato come facente parte della prima classe degli aggettivi( Si notiche in latino il superlativo svolge entrambe le funzioni di assoluto e relativo( )l partitivo, usato dopoil superlativo relativo, pu/ essere espresso con il genitivo, !0exo "!pi1 l'ablativo o, sebbene non

    riscontrato nel latino classico, intere l'accusativo( *uando per/ il gruppo formato da duepersone0cose, si utilizza il comparativo al posto del superlativo( Per esempio2 Cesre er il pi# $%rte"ei c%ns%li&si tradurr3 Cesr ertfortior inter cnsul!s'cnsulum'ex cnsuli(us&

    5omparativi e superlativi irregolari

    4li aggettivi composti terminanti in .dicus, .ficus, .volus eprvi"us, vli"us, eg!nushannoil comparativo in .entior, .entius e il superlativo in .entissimus, .a, .um(

    4li aggettivi terminanti in .ius, .eus, .uus della consonante finale non hanno comparativo n5superlativo, ma li formano rispettivamente utilizzando mgise mxime( 6d esempio mgis"u(iuso mxime i"neus( 7on seguono questa regola gli aggettivi terminanti in .quus!

    insieme a mxime str!nuuspossiamo trovare anchestr!nuissimuse con mxime piusesisteanchepiissimus

    4li aggettivi (%nus, mlus, prvus, mgnus, multusseguono la seguente tabella2

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    10/100

    Positivo 5omparativo #uperlativobonus melior, melius optimus, .a, .um

    malus pior, pius pessimus, .a, .um

    parvus minor, minus minimus, .a, .um

    magnus mior, mius mimus, .a, .um

    multus pl8s pl8rimus, .a, .um 4li aggettivi$cilis, "i$$icilis, similis, "issimilis, )umilis, grcilishanno il superlativo in

    .illimus, .a, .um quindi si avr3$cillimus, $cillim, $cillimume via di seguito( 4li aggettivi terminanti in .er hanno il superlativo in .errimus quindi dapulc)er, pulc)r,

    pulc)rumsi avr3pulc)errimus, pulc)errim, pulc)errimum( 4li aggettivi "ves, iuvenis, senexal comparativo avranno rispettivamente "ti%r, iuni%r,

    seni%r! al superlativo avranno "itissimus, "m%"um iuvenis+manca del superlativo e si usaallora questa dizione, "m%"um senex(

    Pronomi Personali

    singolare pluraleNominativo ego nos

    Genitivo mei nostri0nostrumDativo mihi nobis

    Accusativo me nos

    Ablativo me nobis *u+plur( v%s2 pronome personale di seconda persona anaforico e riflessivo +9tu, voi92

    singolare pluraleNominativo tu vos

    Genitivo tui vestri0vestrumDativo tibi vobis

    Accusativo te vos"ocativo tu vos

    Ablativo te vobis +s, e, i"2 pronome personale di terza persona anaforico +9egli 0 lui, ella 0 lei, ci/92

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo is ea id ii eae eaGenitivo eius eius eius eorum earum eorumDativo ei ei ei iis +eis, $s iis +eis, $s iis +eis, $sAccusativo eum eam id eos eas eaAblativo eo ea eo iis +eis, $s iis +eis, $s iis +eis, $s

    Per la :; persona il pronome riflessivo diverso dalla precedente declinazione2

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    11/100

    Nominativo +non esisteGenitivo suiDativo sibi

    Accusativo seAblativo se

    Pronomi e Aggettivi Possessivi4li aggettivi possessivi solitamente seguono il nome a cui si riferiscono(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    12/100

    -%ster, n%str, n%strum+9nostro9(

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo noster nostra nostrum nostri nostrae nostra

    Genitivo nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum

    Dativo nostro nostrae nostro nostris nostris nostrisAccusativo nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra"ocativo noster nostra nostrum nostri nostrae nostraAblativo nostro nostra nostro nostris nostris nostris

    .ester, vestr, vestrum+9vostro9(

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutro

    Nominativo vester vestra vestrum vestri vestrae vestraGenitivo vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorumDativo vestro vestrae vestro vestris vestris vestris

    Accusativo vestrum vestram vestrum vestros vestras vestra"ocativo vester vestra vestrum vestri vestrae vestraAblativo vestro vestra vestro vestris vestris vestris

    Pronomi e Aggettivi Determinativi) pronomi e gli aggettivi determinativi servono a determinare la persona o la cosa cui si fariferimento(?7 L'6@A)>?L?!

    es(la fanciulla giunge a @oma, la stessa0la medesima giunge a Aroiapuella Romam pervenit, eadem ad Troiam pervenit

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    13/100

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutro

    Nominativo idem eadem idemiidem +idem,eidem

    eaedem eadem

    Genitivo eiusdem eiusdem eiusdem eorundem earundem eorundem

    Dativo eidem eidem eidemiisdem +$sdem,eisdem

    iisdem +$sdem,eisdem

    iisdem +$sdem,eisdem

    Accusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem

    Ablativo e"dem edem e"demiisdem +$sdem,eisdem

    iisdem +$sdem,eisdem

    iisdem +$sdem,eisdem

    +pse, ips ipsum, +9stesso,stessa,stessa cosa9 o 0 9in persona9, 9proprio9 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    14/100

    +lle, ill, illu"+9quello, quella, quella cosa9

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo ille illa illud illi illae illaGenitivo illius illius illius illorum illarum illorum

    Dativo illi illi illi illis illis illisAccusativo illum illam illud illos illas illaAblativo illo illa illo illis illis illis

    +llepu/ assumere, in alcuni casi, valore encomiastico, ossia lodativo( )n questi va reso con 9quelfamoso9 o 9quell'illustre9

    +ste, ist, istu"+9codesto9(

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo iste ista istud isti istae istaGenitivo istius istius istius istorum istarum istorumDativo isti isti isti istis istis istisAccusativo istum istam istud istos istas istaAblativo isto ista isto istis istis istis

    +stepu/ invece avere una sfumatura, in contrapposizione con ille,negativa di tipo dispregiativo$denigratorio( C traducibile con 9questo9 o 9questo individuo9(

    Aggettivi9Pronomi elativiL'unico aggettivo0pronome relativo latino qui, que, qu%"+9che, il quale, la quale, la quale cosa9che pu/ introdurre una frase subordinata detta relativa, o alcuni costrutti come ilnesso relativoe la

    prolessi del relativo(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    15/100

    il pronome determinativo issi dovrebbe concordare al nominativo, ovvero allo stesso caso di qui(Per questo is, sebbene pronome della reggente, viene sottinteso(Auttavia la regola non rigida2 al neutro plurale il relativo 9assorbe9 l'antecedente anche se i due

    pronomi non si trovano nel medesimo caso +questo, tuttavia, a patto che i due pronomi sianoespressi in nominativo, accusativo o vocativo . ovvero nei cosiddetti 9casi retti9(

    Pronomi e Aggettivi elativi $ 8ndefiniti)l principale pronome e aggettivo relativo.indefinito latino quicumque, quecumque,qu%"cumque, 2c)iunque'qulunque, qulunque c%s2, composto dal relativo quie dal suffissocumque(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    16/100

    Declinazione del pronome quidam, quiddam

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo quidam quiddam quidam quaedam

    Genitivo cuiusdam cuiusdam rei quorumdam quarumdam rerumDativo cuidam cuidam rei quibusdam quibusdam rebusAccusativo quendam quiddam quosdam quaedamAblativo quodam quadam re quibusdam quibusdam rebus

    Declinazione dell'aggettivo quidam, quaedam, quoddam

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo quidam quaedam quoddam quidam quaedam quaedam

    Genitivo cuiusdam cuiusdam cuiusdam quorundam quarundam quorundamDativo cuidam cuidam cuidam quibusdam quibusdam quibusdamAccusativo quendam quandam quoddam quosdam quasdam quaedamAblativo quodam quadam quodam quibusdam quibusdam quibusdam

    4liquis, che significa 9qualcuno, qualcosa9, persona o cosa esistente ma non precisamenteidentificabile(

    )l pronome liquis, liqui", l'aggettivo liqui, liqu, liqu%"(

    Declinazione del pronome aliquis, aliquid

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo aliquis aliquid aliqui aliquaGenitivo alicuius alicuius rei aliquorum aliquarum rerumDativo alicui alicui rei aliquibus aliquibus rebusAccusativo aliquem aliquid aliquos aliquaAblativo aliquo aliqua re aliquibus aliquibus rebus

    Declinazione dell'aggettivo aliqui, aliqua, aliquod

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo aliqui aliqua aliquod aliqui aliquae aliquaGenitivo alicuius alicuius alicuius aliquorum aliquarum aliquorumDativo alicui alicui alicui aliquibus aliquibus aliquibusAccusativo aliquem aliquam aliquod aliquos aliquas aliquaAblativo aliquo aliqua aliquo aliquibus aliquibus aliquibus

    3uis, che significa 9qualcuno9, persona o cosa supposta( )l suo uso principale dopo lecongiunzionisi, nisi+nelperiodo ipoteticodi FG tipo, ne, n%nne, num, ut+famosa la regola

    https://it.wikipedia.org/wiki/Periodo_ipotetico_latinohttps://it.wikipedia.org/wiki/Periodo_ipotetico_latino
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    17/100

    scolastica secondo cui in presenza di queste particelle 9aliquis perde le ali9(

    )l pronome quis, qui", l'aggettivo qui, que, qu%"+il nominativo femminile singolare pu/ essereanche qu(

    Declinazione del pronome quis, quid

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo quis quid qui quaeGenitivo cuius cuius rei quorum quarum rerumDativo cui cui rei quibus quibus rebusAccusativo quem quid quos quaeAblativo quo qua re quibus quibus rebus

    Declinazione dell'aggettivo qui, quae, quod

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo qui quae quod qui quae quaeGenitivo cuius cuius cuius quorum quarum quorumDativo cui cui cui quibus quibus quibusAccusativo quem quam quod quos quas quaeAblativo quo qua quo quibus quibus quibus

    3ui"m, que"m, qui""m, indica una persona o cosa esistenza e individuabile di cui nonci interessa l'identit3(

    3uispim, che significa 9qualcuno, qualcosa9, ha un uso molto limitato! si usa in frasinegative e positive, ed ha un significato molto indefinito2 classico l'uso in unione con

    $%rtsse(

    )l pronome quispim, qui"pim, l'aggettivo quispim, quepim, qu%"pim(

    Declinazione del pronome quispiam, quidpiam

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo quispiam quidpiam quipiam quaepiamGenitivo cuiuspiam cuiuspiam rei quorumpiam quarumpiam rerumDativo cuipiam cuipiam rei quibuspiam quibuspiam rebusAccusativo quempiam quidpiam quospiam quaepiamAblativo quopiam quapiam re quibuspiam quibuspiam rebus

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    18/100

    Declinazione dell'aggettivo quispiam, quaepiam, quodpiam

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo quispiam quaepiam quodpiam quipiam quaepiam quaepiamGenitivo cuiuspiam cuiuspiam cuiuspiam quorumpiam quarumpiam quorumpiam

    Dativo cuipiam cuipiam cuipiam quibuspiam quibuspiam quibuspiamAccusativo quempiam quampiam quodpiam quospiam quaspiam quaepiamAblativo quopiam quapiam quopiam quibuspiam quibuspiam quibuspiam

    3uisqum, che significa 9qualcuno, qualcosa, alcuni, alcune9, e si usa in frasi negative +adesempio, per dire 9e nessuno9 non si dice 9et nemo9, ma 9nec quisquam9! per dire 9affinch5nessuno9 non si dice 9ut nemo9, ma 9ne quis9 o 9ne quisquam9( )n frasi negative, per/, si

    pu/ trovare anche liquis+e liqui con il valore di 9un qualche, qualcuno o qualcosa diqualche entit3, di qualche rilevanza9(

    )l pronome quisqum, qui"qum+il nominativo.accusativo neutro singolare ha anche la formaquicqum, l'aggettivo ullus, ull, ullum+per il quale vedi gli aggettivi pronominali(

    Declinazione del pronome quisquam, quidquam

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo quisquam quidquam quiquam quaequamGenitivo cuiusquam ullius rei quorumquam ullarum rerumDativo cuiquam ulli rei quibusquam ullis rebus

    Accusativo quemquam quidquam quosquam quaequamAblativo quoquam ulla re quibusquam ullis rebus

    Declinazione dell'aggettivo ullus, ulla, ullum

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo ullus ulla ullum ulli ullae ullaGenitivo ullius ullius ullius ullorum ullarum ullorumDativo ulli ulli ulli ullis ullis ullis

    Accusativo ullum ullam ullum ullos ullas ullaAblativo ullo ulla ullo ullis ullis ullis

    8ndefiniti che significano in italiano >chiun

    6ll'italiano 9chiunque9 possono corrispondere sia gli indefiniti quivise quil(etsia i relativi.indefiniti quicumquee quisquis(

    3uivis, quevis, qui"vis+aggettivo quivis, quevis, qu%"vis e quil(et, quel(et, qui"l(et+aggettivo quil(et, quel(et, qu%"l(et significano entrambi 9chiunque9( Sono formati da

    quis, que, qui", che si declina normalmente, e da un suffisso di origine verbale +volo9volere9, libet forma di un verbo impersonale(

    https://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Aggettivi_pronominali&action=edit&redlink=1https://it.wikipedia.org/w/index.php?title=Aggettivi_pronominali&action=edit&redlink=1
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    19/100

    3uicumque, quisquis+vedi sopra(

    8ndefiniti che significano >nessuno nessuna cosa niente>

    Sono quattro2

    nem%, pronome maschile, usato anche in sostituzione di femminili +9nessuno9! ni)il, pronome neutro +9niente9! nullus, aggettivo +9nessuno, nessuna cosa9! neuter, pronome e aggettivo +9nessuno dei due, nessuna delle due cose9(

    -em%

    Nominativo nemoGenitivo nulliusDativo nemini

    Accusativo neminemAblativo nullo

    -i)il

    Nominativo nihilGenitivo nullius reiDativo nulli rei

    Accusativo nihil

    Ablativo nulla re-ullus, null, nullum

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo nullus nulla nullum nulli nullae nullaGenitivo nullius nullius nullius nullorum nullarum nullorumDativo nulli nulli nulli nullis nullis nullisAccusativo nullum nullam nullum nullos nullas nulla

    Ablativo nullo nulla nullo nullis nullis nullis-euter, neutr, neutrum

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo neuter neutra neutrum neutri neutrae neutraGenitivo neutrius neutrius neutrius neutrorum neutrarum neutrorumDativo neutri neutri neutri neutris neutris neutrisAccusativo neutrum neutram neutrum neutros neutras neutra

    Ablativo neutro neutra neutro neutris neutris neutris

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    20/100

    8ndefiniti che significano >tutto tutti ciascuno>

    Quisquee nusquisque

    ) pronomi quisque,quidque, e unusquisque, unumquidque significano 9ciascuno9 e 9ognuno9(

    4li aggettivi sono invece quisque,quaeque,quodque e unusquisque, unaquaeque, unumquodque

    +9ciascuno9 e 9ogni9(7ella declinazione di quisque, il suffisso .que resta invariato, mentre quisHquid +quae,quod sideclinano(

    Enusquisque formato da unusIquisI .que2 i due pronomi si declinano, mentre il suffisso .queresta invariato(

    !otus e "mnis

    L'aggettivo pronome totus, .a, .um significa 9tutto9, 9intero9(

    )l pronome o aggettivo ?mnis, .e, significa 9tutto9, 9ogni9(

    8ndefiniti che significano >altro altri la maggior parte>

    tere composti

    )l pronome e aggettivo indefinito utersignifica 9l'uno o l'altro9, 9uno dei due9 +ma anche 9sia l'unoche l'altro9, ed caratterizzato dal suffisso ter, residuo dell'anticodualeindoeuropeo+il suffisso

    presente anche, per esempio, in ltere "exter(

    Jecliniamo qui l'aggettivo +il pronome ha identica declinazione, fatti salvi i casi obliqui del genere

    neutro, ai quali necessario sostituire l'aggettivo femminile concordato coi casi obliqui del nomeres2 utrius reiecc(

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo uter utra utrum utri utrae utraGenitivo utrius utrius utrius utrorum utrarum utrorumDativo utri utri utri utris utris utrisAccusativo utrum utram utrum utros utras utraAblativo utro utra utro utris utris utris

    ) composti di utersono2 uterque, utrque, utrumque+9l'uno e l'altro9, 9entrambi9! utervis, utrvis, utrumvis+9uno qualsiasi dei due9! uterl(et, utrl(et, utruml(et+9uno qualsiasi dei due9! utercumque, utrcumque, utrumcumque+9uno qualsiasi dei due9, 9qualcuno dei due9! neuter, neutr, neutrum+9nessuno dei due9, per il quale vedi sopra(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    21/100

    genitivopartitivodel pronome dipendente +9l'uno o l'altro di noi9, uter n%strum! 9tutti e due voi9,uterque vestrum(

    Pronomi e Aggettivi 8nterrogativi

    )l pi1 importante pronome interrogativo latino quis5, qui"5+9chiK, che cosaK9 che si declina2

    singolare plurale masch7 $ femm7 neutro masch7 $ femm7 neutroNominativo quisK quidK quiK quaeKGenitivo cuiusK cuius reiK quorumK quarum rerumKDativo cuiK cui reiK quibusK quibus rebusKAccusativo quemK quidK quosK quaeKAblativo quoK qua reK quibusK quibus rebusK

    L'aggettivo corrispondente qui5, que5, qu%"5+9qualeK, cheK9 che si declina2

    singolare plurale maschile femminile neutro maschile femminile neutroNominativo quiK quaeK quodK quiK quaeK quaeKGenitivo cuiusK cuiusK cuiusK quorumK quarumK quorumKDativo cuiK cuiK cuiK quibusK quibusK quibusKAccusativo quemK quamK quodK quosK quasK quaeKAblativo quoK quaK quoK quibusK quibusK quibusK

    Altri pronomi e aggettivi interrogativi

    3uisnm, qui"nm+9>hi maiK9, 9>he cosa maiK9 -umquis, numqui"+9orse qualcunoK9, 9orse qualcosaK9 6cquis, ecqui"+stesso significato di numquis, numqui" 3ulis, qule+9Ji qual genereK9 3untus, qunt, quntum+9*uanto grandeK9 3um multi, qum multe, qum mult+9*uantiK9 )nteso come quantit3 3u%tus, qu%t, qu%tum+9)n che quantit3K9 3u%t+indecl( +9*uantiK9 )nteso come quantit3

    7ter, utr, utrum+9>hi dei dueK9Si ricordi che, qualora ci siano due uscite, la seconda quella del nuetro(

    Pronomi e Aggettivi 5orrelativiSi possono definire correlativi quei pronomi e quegli aggettivi che vengono usati per stabilire unastretta relazione tra due elementi di una stessa frase(

    https://it.wikipedia.org/wiki/Genitivohttps://it.wikipedia.org/wiki/Complemento_partitivohttps://it.wikipedia.org/wiki/Genitivohttps://it.wikipedia.org/wiki/Complemento_partitivo
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    22/100

    Pronomi 5orrelativi

    lter&&&lter, 9l'uno(((l'altro9! lteri&&&lteri, 9gli uni(((gli altri9! lus&&&lius, 9l'uno(((un altro9! lii&&&lii&&&lii, 9gli uni(((gli altri(((gli altri9(

    Aggettivi 5orrelativi

    t%t&&&qu%t+indeclinabili, 9tanti(((quanti9! tntus&&&quntus, 9tanto grande(((quanto grande9! tlis&&&qulis, 9tale(((quale9!

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    23/100

    8 verbi latini

    8ndicativo presente attivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud." mon.e" leg." aud.#"

    laud.s mon.es leg.is aud.is

    laud.at mon.et leg.it aud.it

    laud.mus mon.mus leg.#mus aud.$mus

    laud.tis mon.tis leg.#tis aud.$tis

    laud.ant mon.ent leg.unt aud.iunt

    8ndicativo presente passivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud.or mon.eor leg.or aud.ior

    laud.aris mon.eris leg.eris aud.iris

    laud.atur mon.etur leg.itur aud.itur

    laud.amur mon.emur leg.imur aud.imur

    laud.amini mon.emini leg.imini aud.imini

    laud.antur mon.entur leg.untur aud.iuntur

    8mperfetto attivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud.bam mon.bam leg.bam aud.ibam

    laud.bas mon.bas leg.bas aud.ibas

    laud.bat mon.bat leg.bat aud.ibat

    laud.abmus mon.ebmus leg.ebmus aud.iebmus

    laud.abtis mon.ebtis leg.ebtis aud.iebtis

    laud.bant mon.bant leg.bant aud.ibant

    8mperfetto passivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud.bar mon.bar leg.bar aud.ibar

    laud.abris mon.ebris leg.ebris aud.iebris

    laud.abtur mon.ebtur leg.ebtur aud.iebtur

    laud.abmur mon.ebmur leg.ebmur aud.iebmur

    laud.abam#ni mon.ebam#ni leg.ebam#ni aud.iebam#ni

    laud.abntur mon.ebntur leg.ebntur aud.iebntur

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    24/100

    /uturo semplice attivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud.bo mon.bo leg.am aud.#am

    laud.bis mon.bis leg.es aud.#es

    laud.bit mon.bit leg.et aud.#etlaud.ab#mus mon.eb#mus leg.mus aud.#emus

    laud.ab#tis mon.eb#tis leg.tis aud.#etis

    laud.bunt mon.bunt leg.ent aud.#ent

    /uturo semplice passivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazione

    laud.bor mon.bor leg.ar aud.#ar laud.abris mon.ebris leg.ris aud.iris

    laud.ab#tur mon.eb#tur leg.tur aud.itur

    laud.ab#mur mon.eb#mur leg.mur aud.imur

    laud.abim#ni mon.ebim#ni leg.em#ni aud.iem#ni

    laud.ab8ntur mon.eb8ntur leg.ntur aud.intur

    Perfetto attivo

    Desinenze sempio.i laudav.i

    .isti laudav.isti

    .it laudav.it

    .imus laudav.imus

    .istis laudav.istis

    .erunt laudav.erunt

    Perfetto passivo

    )aschile /emminile Neutrolaudtus sum laudata sum laudatum sum

    laudtus es laudata es laudatum es

    laudtus est laudata est laudatum est

    laudti sumus laudatae sumus laudata sumus

    laudti estis laudatae estis laudata estis

    laudti sunt laudatae sunt laudata sunt

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    25/100

    Piuccheperfetto attivo

    laudav.eram

    laudav.eras

    laudav.erat

    laudav.eramus

    laudav.eratis

    laudav.erant

    Piuccheperfetto passivo

    )aschile /emminile Neutrolaudtus eram laudata eram laudatum eram

    laudtus eras laudata eras laudatum eraslaudtus erat laudata erat laudatum erat

    laudti eramus laudatae eramus laudata eramus

    laudti eratis laudatae eratis laudata eratis

    laudti erant laudatae erant laudata erant

    /uturo anteriore attivo

    laudav.ero

    laudav.erislaudav.erit

    laudav.erimus

    laudav.eritis

    laudav.erint

    /uturo anteriore passivo

    )aschile /emminile Neutrolaudtus ero laudata ero laudatum erolaudtus eris laudata eris laudatum eris

    laudtus erit laudata erit laudatum erit

    laudti erimus laudatae erimus laudata erimus

    laudti eritis laudatae eritis laudata eritis

    laudti erunt laudatae erunt laudata erunt

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    26/100

    5ongiuntivo presente attivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazionelaud.em mon.eam leg.am aud.im

    laud.es mon.eas leg.as aud.is

    laud.et mon.eat leg.at aud.it

    laud.mus mon.emus leg.mus aud.imus

    laud.tis mon.etis leg.tis aud.itis

    laud.ent mon.eant leg.ant aud.iant

    5ongiuntivo presente passivo

    3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazione

    laud.er mon.ear leg.ar aud.iar laud.ris mon.eris leg.ris aud.iris

    laud.tur mon.etur leg.tur aud.itur

    laud.mur mon.emur leg.mur aud.imur

    laud.em#ni mon.eam#ni leg.am#ni aud.iam#ni

    laud.ntur mon.entur leg.ntur aud.intur

    8mperfetto congiuntivo attivo

    lauda.rem

    lauda.res

    lauda.ret

    lauda.remus

    lauda.retis

    lauda.rent

    8mperfetto congiuntivo passivo

    lauda.rer

    lauda.reris

    lauda.retur

    lauda.remur

    lauda.remini

    lauda.rentur

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    27/100

    Perfetto congiuntivo attivo

    laudav.erim

    laudav.eris

    laudav.erit

    laudav.erimus

    laudav.eritis

    laudav.erint

    Perfetto congiuntivo passivo

    )aschile /emminile Neutrolaudtus sim laudata sim laudatum sim

    laudatus sis laudata sis laudatum sislaudatus sit laudata sit laudatum sit

    laudti simus laudatae simus laudata simus

    laudati sitis laudatae sitis laudata sitis

    laudati sint laudatae sint laudata sint

    Piuccheperfetto congiuntivo attivo

    laudav.issem

    laudav.isseslaudav.isset

    laudav.issemus

    laudav.issetis

    laudav.issent

    Piuccheperfetto congiuntivo passivo

    )aschile /emminile Neutrolaudtus essem laudata essem laudatum essemlaudatus esses laudata esses laudatum esses

    laudatus esset laudata esset laudatum esset

    laudti essemus laudatae essemus laudata essemus

    laudati essetis laudatae essetis laudata essetis

    laudati essent laudatae essent laudata essent

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    28/100

    8mperativo

    Presente

    6ttivo

    Persona 3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazioneF; sing( laud.a mon.e leg.e aud.i

    F; plur( laud.ate mon.ete leg.ite aud.ite

    Passivo

    Persona 3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazioneF; sing( laud.are mon.ere leg.ere aud.ire

    F; plur( laud.amini mon.emini leg.imini aud.imini/uturo

    6ttivo

    Persona 3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazioneF; sing( laud.to mon.eto leg.ito aud.ito

    :; sing( laud.to mon.eto leg.ito aud.ito

    F; plur( laud.atote mon.etote leg.itote aud.itote

    :; plur( laud.anto mon.ento leg.unto aud.iunto

    Passivo

    Persona 3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazioneF; sing( laud.tor mon.etor leg.itor aud.itor

    :; sing( laud.tor mon.etor leg.itor aud.itor

    F; plur( laud.aminor mon.eminor leg.iminor aud.iminor

    :; plur( laud.antor mon.entor leg.untor aud.iuntor

    8nfinito

    Presente

    /orma 3? coniugazione ,? coniugazione -? coniugazione @? coniugazione6ttiva laud.are mon.re leg.re aud.ire

    Passiva laud.ari mon.ri leg.i aud.iri

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    29/100

    Perfetto

    Numero )aschile /emminile NeutroSingolare laudatum esse laudatam esse laudatum esse

    Plurale laudatos esse laudatas esse laudata esse

    /uturo

    Numero )aschile /emminile NeutroSingolare laudaturum esse laudaturam esse laudaturum esse

    Plurale laudaturos esse laudaturas esse laudatura esse

    )l passivo vuole invece il supino del verbo +M; voce del paradigma I iri+forma derivata dal verbo

    irregolare e%, che significa n"re Sar3 quindi, per esempio, lu"tum iri+traducibile come essereper essere l%"t%( )n genere quindi si pu/ dire che la forma infinita del futuro passivo esprime unaintenzione o una volont3 di fare qualcosa +quindi traducibile anche come inten8i%ne "i esserel%"t%

    Gerundio

    5aso 8n latino 8n italiano7om( laud.are lodare

    4en( laud.andi di lodareJat( laud.ando a lodare

    6cc( +ad laud.andum per lodare

    6bl( laud.ando per lodare

    Gerundivo

    5aso )asc7 sing7 )asc7 plur7 /emm7 sing7 /emm7 plur7 Neutro sing7 Neutro plur77om( laud.andus laud.andi laud.anda laud.andae laud.andum laud.anda

    4en( laud.andi laud.andorum laud.andae laud.andarum laud.andi laud.andorum

    Jat( laud.ando laud.andis laud.andae laud.andis laud.ando laud.andis

    6cc( laud.andum laud.andos laud.andam laud.andas laud.andum laud.anda

    -oc( laud.ande laud.andi laud.anda laud.andae laud.andum laud.anda

    6bl( laud.ando laud.andis laud.anda laud.andis laud.ando laud.andis

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    30/100

    Participio

    Presente7

    5aso #ingolare Plurale maschile o femminile Plurale neutro7ominativo laud.ans laud.antes laud.antia

    4enitivo laud.antis laud.antium laud.antium

    Jativo laud.anti laud.antibus laud.antibus

    6ccusativo laud.antem laud.antes laud.antia

    -ocativo laud.ans laud.antes laud.antia

    6blativo laud.anti0e laud.antibus laud.antibus

    Perfetto

    5aso )asc7 sing7 /emm7 sing7 Neutro sing7 )asc7 plur7 /emm7 plur7 Neutro plur77ominativo Laudat.us Laudat.a Laudat.um Laudat.i Laudat.ae Laudat.a

    4enitivo Laudat.i Laudat.ae Laudat.i Laudat.orum Laudat.arum Laudat.orum

    Jativo Laudat.o Laudat.ae Laudat.o Laudat.is Laudat.is Laudat.is

    6ccusativo Laudat.um Laudat.am Laudat.um Laudat.os Laudat.as Laudat.a

    -ocativo Laudat.e Laudat.a Laudat.um Laudat.i Laudat.ae Laudat.a

    6blativo Laudat.o Laudat.a Laudat.o Laudat.is Laudat.is Laudat.is

    /uturo

    5aso )asc7 sing7 /emm7 sing7 Neutro sing7 )asc7 plur7 /emm7 plur7 Neutro plur77ominativo Laudat.urus Laudat.ura Laudat.urum Laudat.uri Laudat.urae Laudat.ura

    4enitivo Laudat.uri Laudat.urae Laudat.uri Laudat.urorum Laudat.urarum Laudat.urorum

    Jativo Laudat.uro Laudat.urae Laudat.uro Laudat.uris Laudat.uris Laudat.uris

    6ccusativo Laudat.urum Laudat.uram Laudat.urum Laudat.uros Laudat.uras Laudat.ura-ocativo Laudat.ure Laudat.ura Laudat.urum Laudat.uri Laudat.urae Laudat.ura

    6blativo Laudat.uro Laudat.ura Laudat.uro Laudat.uris Laudat.uris Laudat.uris

    #upino

    )l supino un nome verbale della quarta declinazione,M; voce del paradigma di ogni verbo, cheper/ presenta solo due casi2

    )l supino attivo, o ccustiv%con desinenza um+per esempio lu"tum )l supino passivo, o (ltiv%con desinenza u+lu"tu( Si forma sostituendo la umdel

    tema del supino con una u

    https://it.wikipedia.org/wiki/Quarta_declinazione_latinahttps://it.wikipedia.org/wiki/Quarta_declinazione_latinahttps://it.wikipedia.org/wiki/Quarta_declinazione_latina
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    31/100

    )l supino attivo ha un valore di direzione o fine di un movimento + a tutti gli effetti un accusativo(Si trova quindi nelle proposizioni che contengono verbi di moto con funzione finale e va quinditradotto con una proposizione finale implicita2

    9Mter ivit R%mmlaudatumpuellm:

    NLa madre and/ a @omaper l%"re0 l%"rela fanciulla(O

    )l supino passivo ha una funzione di ablativo di limitazione usato spesso in relazione ad aggettivicome$cilis, "i$$icilis, )%rri(ilis2

    9;cilisdictu :

    Nacile "irsiO

    "erbi in #iodella terza coniugazione

    8ndicativo presenteattivo

    cup.i.o cup.i.s cup.i.t cup.i.mus cup.i.tis cup.i.unt

    8ndicativo imperfettoattivo

    cup.i.ebam cup.i.ebas cup.i.ebat cup.i.ebamus cup.i.ebatis cup.i.ebant

    8ndicativo futuroattivo

    cup.i.am cup.i.es cup.i.et cup.i.emus cup.i.etis cup.i.ent

    5ongiuntivo presenteattivo

    cup.i.am cup.i.as cup.i.at cup.i.amus cup.i.atis cup.i.ant

    5ongiuntivo

    imperfetto attivo cup.e.rem cup.e.res cup.e.ret cup.e.remus cup.e.retis cup.e.rent8mperativo presenteattivo

    cup.e cup.i.te

    8mperativo futuro cup.i.to cup.i.to cup.i.tote cup.i.unto

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    32/100

    "erbi deponenti

    3a coniugazione

    Paradigma della 8 coniugazione deponente

    indicativopresentehort.or io esortohort.arishort.aturhort.amurhort.aminihort.antur

    imperfettohort.abar io esortavo

    hort.abarishort.abaturhort.abamurhort.abaminihort.abantur

    futuro semplicehort.abor io esorter/hort.aberishort.abiturhort.abimur

    hort.abiminihort.abuntur

    perfettohortatus, .a, .um sum io esortai, ho esortato, ebbi esortatohortatus, .a, .um eshortatus, .a, .um esthortati, .ae, .a sumushortati, .ae, .a estishortati, .ae, .a sunt

    piuccheperfettohortatus, .a, .um eram io avevo esortatohortatus, .a, .um erashortatus, .a, .um erathortati, .ae, .a eramushortati, .ae, .a eratishortati, .ae, .a erant

    futuro anteriorehortatus, .a, .um ero io avr/ esortatohortatus, .a, .um eris

    hortatus, .a, .um erithortati, .ae, .a erimushortati, .ae, .a eritis

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    33/100

    hortati, .ae, .a erunt

    congiuntivopresentehort.er +che io esortihort.eris

    hort.eturhort.emurhort.eminihort.entur

    imperfettohort.arer +che io esortassi, io esortereihort.arerishort.areturhort.aremurhort.aremini

    hort.arentur

    perfettohortatus, .a, .um sim +che io abbia esortatohortatus, .a, .um sishortatus, .a, .um sithortati, .ae, .a simushortati, .ae, .a sitishortati, .ae, .a sint

    piuccheperfettohortatus, .a, .um essem +che io avessi esortato, io avrei esortatohortatus, .a, .um esseshortatus, .a, .um essethortati, .ae, .a essemushortati, .ae, .a essetishortati, .ae, .a essent

    imperativopresente futuroFa sing( hort.are esorta tu Fasing( hort.ator esorterai tu

    Fapl( hort.amini esortate voi :a sing( hort.ator esorter3 egli :apl( hort.antor esorteranno essi

    infinitopresente perfetto futuro

    hort.ariesortare

    hortat.um, .am, .um esse

    hortat.os, .as, .a esseaver esortato

    hortat.urum, .am, .um esse

    hortat.uros, .as, .a essestare per esortare

    participiopresente perfetto futurohort.ans, .antis che esorta hortat.us, .a, .um che ha esortato hortat.urus, .a, .um che esorter3

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    34/100

    gerundiogenitivo hort.andi di esortaredativo hort.ando a esortareaccusativo +ad hort.andum a esortareablativo hort.ando con l'esortare

    gerundivohort.andus, .a, .um da esortarsi

    supinoattivo passivohortat.um a esortare hortat.u a essere esortato

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    35/100

    ,a coniugazione

    Paradigma della 88 coniugazione deponente

    indicativopresentever.eor io temover.erisver.eturver.emurver.eminiver.entur

    imperfettover.ebar io temevover.ebarisver.ebatur

    ver.ebamurver.ebaminiver.ebantur

    futuro semplicever.ebor io temer/ver.eberisver.ebiturver.ebimurver.ebiminiver.ebuntur

    perfettoveritus, .a, .um sum io temetti, ho temuto, ebbi temutoveritus, .a, .um esveritus, .a, .um estveriti, .ae, .a sumusveriti, .ae, .a estisveriti, .ae, .a sunt

    piuccheperfettoveritus, .a, .um eram io avevo temuto

    veritus, .a, .um erasveritus, .a, .um eratveriti, .ae, .a eramusveriti, .ae, .a eratisveriti, .ae, .a erant

    futuro anterioreveritus,.a, .um ero io avr/ temutoveritus,.a, .um erisveritus,.a, .um eritveriti, .ae, .a erimus

    veriti, .ae, .a eritisveriti, .ae, .a erunt

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    36/100

    congiuntivopresentever.ear +che io temaver.earisver.eaturver.eamur

    ver.eaminiver.eantur

    imperfettover.erer +che io temessi, io temereiver.ererisver.ereturver.eremurver.ereminiver.erentur

    perfettoveritus, .a, .um sim +che io abbia temutoveritus, .a, .um sisveritus, .a, .um sitveriti, .ae, .a simusveriti, .ae, .a sitisveriti, .ae, .a sint

    piuccheperfettoveritus, .a, .um essem +che io avessi temuto, io avrei temutoveritus, .a, .um essesveritus, .a, .um essetveriti, .ae, .a essemusveriti, .ae, .a essetisveriti, .ae, .a essent

    imperativo presenteFasing( ver.ere temi tu

    Fapl( ver.emini temete voi

    futuroFasing( ver.etor temerai tu

    :asing( ver.etor temer3 egli

    :apl( ver.entor temeranno essi

    infinitopresente perfetto futuro

    ver.eri temere

    verit.um, .am, .um esse

    verit.os, .as, .a esseaver temuto

    verit.urum, .am, .um esseverit.uros, .as, .a esse

    stare per temere

    participio

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    37/100

    presente perfetto futuro

    ver.ens, .entische temeverit.us, .a,.um

    che ha temutoverit.urus, .a,.um

    che temer3

    gerundiogenitivo ver.endi di temere

    dativo ver.endo a temereaccusativo

    +ad ver.endum

    a temere

    ablativo ver.endo con il temere

    gerundivover.endus, .a, .umda temersi

    supinoattivo passivoverit.um a temere verit.u a essere temuto

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    38/100

    -a coniugazione

    indicativopresentesequ.or io seguo

    sequ.erissequ.itursequ.imursequ.iminisequ.untur

    imperfettosequ.ebar io seguivosequ.ebarissequ.ebatursequ.ebamur

    sequ.ebaminisequ.ebantur

    futuro semplicesequ.ar io seguir/sequ.erissequ.etursequ.emursequ.eminisequ.entur

    perfettosecutus, .a, .um sum io seguii, ho seguito, ebbi seguitosecutus, .a, .um essecutus, .a, .um estsecuti, .ae, .a sumussecuti, .ae, .a estissecuti, .ae, .a sunt

    piuccheperfettosecutus, .a, .um eram io avevo seguito

    secutus, .a, .um erassecutus, .a, .um eratsecuti, .ae, .a eramussecuti, .ae, .a eratissecuti, .ae, .a erant

    futuro anterioresecutus, .a, .um ero io avr/ seguitosecutus, .a, .um erissecutus, .a, .um eritsecuti, .ae, .a erimus

    secuti, .ae, .a eritissecuti, .ae, .a erunt

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    39/100

    congiuntivopresentesequ.ar +che io seguasequ.arissequ.atursequ.amur

    sequ.aminisequ.antur

    imperfettosequ.erer +che io seguissi, io seguireisequ.ererissequ.eretursequ.eremursequ.ereminisequ.erentur

    perfettosecutus, .a, .um sim +che io abbia seguitosecutus, .a, .um sissecutus, .a, .um sitsecuti, .ae, .a simussecuti, .ae, .a sitissecuti, .ae, .a sint

    piuccheperfettosecutus, .a, .um essem +che io avessi seguito, io avrei seguitosecutus, .a, .um essessecutus, .a, .um essetsecuti, .ae, .a essemussecuti, .ae, .a essetissecuti, .ae, .a essent

    imperativopresenteFasing( sequ.ere segui tu

    Fapl( sequ.imini seguite voi

    futuroFasing( sequ.itor seguirai tu

    :asing( sequ.itor seguir3 egli

    :apl( sequ.untor seguiranno essi

    infinitopresente perfetto futuro

    sequ.i seguire

    secut.um, .am, .um esse

    secut.os, .as, .a esseaver seguito

    secut.urum, .am, .um esse

    secut.uros, .as, .a essestare per seguire

    participio

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    40/100

    presente perfetto futuro

    sequ.ens, .entische seguesecut.us, .a,.um

    che ha seguitosecut.urus, .a,.um

    che seguir3

    gerundiogenitivo sequ.endi di seguire

    dativo sequ.endo a seguireaccusativo +ad sequ.endum a seguireablativo sequ.endo con il seguire

    gerundivosequ.endus, .a, .umda seguirsi

    supinoattivo passivosecut.um a seguire secut.u a essere seguito

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    41/100

    @ coniugazione

    indicativopresentelarg.ior io dono

    larg.irislarg.iturlarg.imurlarg.iminilarg.iuntur

    imperfettolarg.iebar io donavolarg.iebarislarg.iebaturlarg.iebamur

    larg.iebaminilarg.iebantur

    futuro semplicelarg.iar io doner/larg.ierislarg.ieturlarg.iemurlarg.ieminilarg.ientur

    perfettolargitus, .a, .um sum io donai, ho donato, ebbi donatolargitus, .a, .um eslargitus, .a, .um estlargiti, .ae, .a sumuslargiti, .ae, .a estislargiti, .ae, .a sunt

    piuccheperfettolargitus, .a, .um eram io avevo donato

    largitus, .a, .um eraslargitus, .a, .um eratlargiti, .ae, .a eramuslargiti, .ae, .a eratislargiti, .ae, .a erant

    futuro anteriorelargitus, .a, .um ero io avr/ donatolargitus, .a, .um erislargitus, .a, .um eritlargiti, .ae, .a erimus

    largiti, .ae, .a eritislargiti, .ae, .a erunt

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    42/100

    congiuntivopresentelarg.iar +che io donilarg.iarislarg.iaturlarg.iamur

    larg.iaminilarg.iantur

    imperfettolarg.irer +che io donassi, io donereilarg.irerislarg.ireturlarg.iremurlarg.ireminilarg.irentur

    perfettolargitus, .a, .um sim +che io abbia donatolargitus, .a, .um sislargitus, .a, .um sitlargiti, .ae, .a simuslargiti, .ae, .a sitislargiti, .ae, .a sint

    piuccheperfettolargitus, .a, .um essem +che io avessi donato, io avrei donatolargitus, .a, .um esseslargitus, .a, .um essetlargiti, .ae, .a essemuslargiti, .ae, .a essetislargiti, .ae, .a essent

    imperativopresenteFasing( larg.ire dona tu

    Fapl( larg.imini donate voi

    futuroFasing( larg.itor donerai tu

    :a sing( larg.itor doner3 egli

    :apl( larg.iuntordoneranno essi

    infinitopresente perfetto futuro

    larg.iri donare

    largit.um, .am,.um esse

    largit.os, .as, .aesse

    aver donato

    largit.urum,.am, .um

    esselargit.uros,.as, .a esse

    stare per donare

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    43/100

    participiopresente perfetto futuro

    larg.iens, .ientis che dona largit.us, .a, .um che ha donatolargit.urus, .a,.um

    che doner3

    gerundiogenitivo larg.iendi di donaredativo larg.iendo a donareaccusativo +ad larg.iendum a donareablativo larg.iendo con il donare

    gerundivolarg.iendus, .a, .umda donarsi

    supinoattivo passivo

    largit.um a donare largit.u a essere donato

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    44/100

    "erbi semideponenti

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    45/100

    ))plur( audte

    /B(B;)) sing( audto

    ))) sing( audto

    ))plur( audet"te

    )))plur( audentoPA(858P8;P#N(

    audens, Qentis

    /B(B;ausurus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 ausum

    Passivo

    2Q

    8N/8N8(;P#N(

    audre

    P/((;Singolare2 ausus, Qa, Qum esse

    Plurale2 ausi, Qae, Qa esse

    /B(B;

    Singolare2 ausurum, Qam, Qum essePlurale2 ausuros, Qas, Qa esse

    GBND8;4enitivo2 audendi

    Jativo2 audendo

    6ccusativo2 audendum

    6blativo2 audendo

    GBND8";

    Q

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    46/100

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    47/100

    )) sing( gaudto

    ))) sing( gaudto

    ))plur( gaudet"te

    )))plur( gaudento

    PA(858P8;

    P#N(gaudens, Qentis

    /B(B;gavisurus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 gavisum

    Passivo2

    Q

    8N/8N8(;P#N(

    gaudre

    P/((;Singolare2 gavisus, Qa, Qum esse

    Plurale2 gavisi, Qae, Qa esse

    /B(B;Singolare2 gavisurum, Qam, Qum esse

    Plurale2 gavisuros, Qas, Qa esse

    GBND8;

    4enitivo2 gaudendi

    Jativo2 gaudendo

    6ccusativo2 gaudendum

    6blativo2 gaudendo

    GBND8";

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    48/100

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    49/100

    )) sing( s&lto

    ))) sing( s&lto

    ))plur( s&let"te

    )))plur( s&lento

    PA(858P8;

    P#N(s&lens, Qentis

    /B(B;soliturus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 solitum

    Passivo2

    Q

    8N/8N8(;P#N(

    s&lre

    P/((;Singolare2 solitus, Qa, Qum esse

    Plurale2 soliti, Qae, Qa esse

    /B(B;Singolare2 soliturum, Qam, Qum esse

    Plurale2 solituros, Qas, Qa esse

    GBND8;

    4enitivo2 s&lendi

    Jativo2 s&lendo

    6ccusativo2 s&lendum

    6blativo2 s&lendo

    GBND8";Q

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    50/100

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    51/100

    )) sing( f$d#to

    ))) sing( f$d#to

    ))plur( f$dit"te

    )))plur( f$dunto

    PA(858P8;

    P#N(f$dens, Qentis

    /B(B;fisurus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 fisum

    Passivo2

    Q

    8N/8N8(;P#N(

    f$dre

    P/((;Singolare2 fisus, Qa, Qum esse

    Plurale2 fisi, Qae, Qa esse

    /B(B;Singolare2 fisurum, Qam, Qum esse

    Plurale2 fisuros, Qas, Qa esse

    GBND8;

    4enitivo2 f$dendi

    Jativo2 f$dendo

    6ccusativo2 f$dendum

    6blativo2 f$dendo

    GBND8";Q

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    52/100

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    53/100

    )) sing( conf$d#to

    ))) sing( conf$d#to

    ))plur( conf$dit"te

    )))plur( conf$dunto

    PA(858P8;

    P#N(conf$dens, Qentis

    /B(B;confisurus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 confisum

    Passivo2

    Q

    8N/8N8(;P#N(

    conf$dre

    P/((;Singolare2 confisus, Qa, Qum esse

    Plurale2 confisi, Qae, Qa esse

    /B(B;Singolare2 confisurum, Qam, Qum esse

    Plurale2 confisuros, Qas, Qa esse

    GBND8;

    4enitivo2 conf$dendi

    Jativo2 conf$dendo

    6ccusativo2 conf$dendum

    6blativo2 conf$dendo

    GBND8";Q

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    54/100

    ?@6 S

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    55/100

    /B(B;)) sing( diff$d#to

    ))) sing( diff$d#to

    ))plur( diff$dit"te

    )))plur( diff$dunto

    PA(858P8;P#N(

    diff$dens, Qentis

    /B(B;diffisurus, Qa, Qum

    #BP8N;6ttivo2 diffisum

    Passivo2

    Q

    8N/8N8(;P#N(

    diff$dre

    P/((;Singolare2 diffisus, Qa, Qum esse

    Plurale2 diffisi, Qae, Qa esse

    /B(B;Singolare2 diffisurum, Qam, Qum esse

    Plurale2 diffisuros, Qas, Qa esse

    GBND8;4enitivo2 diff$dendi

    Jativo2 diff$dendo

    6ccusativo2 diff$dendum

    6blativo2 diff$dendo

    GBND8";Q

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    56/100

    5oniugazione dei verbi irregolari

    $um, es, fui, esse

    8ndicativo presente s.um e.s e.st su.mus es.tis s.unt8ndicativo imperfetto er.am er.as er.at er.amus er.atis er.ant8ndicativo futuro semplice er.o er.is er.it er.imus er.itis er.unt8ndicativo perfetto fu.i fu.isti fu.it fu.imus fu.istis fu.erunt8ndicativo piuccheperfetto fu.eram fu.eras fu.erat fu.eramus fu.eratis fu.erant8ndicativo futuro anteriore fu.ero fu.eris fu.erit fu.erimus fu.eritis fu.erint5ongiuntivo presente s.im s.is s.it s.imus s.itis s.intRTU5ongiuntivo imperfetto es.sem es.ses es.set es.semus es.setis es.sent

    5ongiuntivo perfetto fu.erim fu.eris fu.erit fu.erimus fu.eritis fu.erint5ongiuntivo piuccheperfetto fu.issem fu.isses fu.isset fu.issemus fu.issetis fu.issent8mperativo presente es es.te8mperativo futuro es.to es.to es.tote s.unto>omesumsi coniugano i composti, ma

    (sumepresumhanno i participi presenti (sensepresens pr%sum, che formato dapr%"esummantiene la "prima delle vocali nei tempi derivati dal

    presente +pr%"erm ma la perde davanti a consonanti +pr%sunt p%ssum+p%t < sum mantiene la tnei tempi derivati dal presente davanti a vocale +p%tes,

    ma la trasforma insdavanti a consonante +p%ssunt( anca dell'imperativo e ha il participiopresentep%tensutilizzato per/ solo come aggettivo(

    Fero, fers, tuli, latum, ferre

    8ndicativo presente attivo fer.o fer.s fer.t fer.i.mus fer.tis fer.unt8ndicativo presente passivo fer.or fer.ris fer.tur fer.i.mur fer.i.mini fer.untur 8ndicativo imperfetto attivo fer.ebam fer.ebas fer.ebat fer.ebamus fer.ebatis fer.ebant8ndicativo imperfetto passivo fer.ebar fer.ebaris fer.ebatur fer.ebamur fer.ebamini fer.ebantur

    8ndicativo futuro attivo fer.am fer.es fer.et fer.emus fer.etis fer.ent8ndicativo futuro passivo fer.ar fer.eris fer.etur fer.emur fer.emini fer.entur 5ongiuntivo presente attivo fer.am fer.as fer.at fer.amus fer.atis fer.ant5ongiuntivo presente passivo fer.ar fer.aris fer.atur fer.amur fer.amini fer.antur 5ongiuntivo imperfettoattivo

    fer.rem fer.res fer.ret fer.remus fer.retis fer.rent

    5ongiuntivo imperfettopassivo

    fer.rer fer.reris fer.retur fer.remur fer.remini fer.rentur

    8mperativo presente attivo fer fer.te

    8mperativo futuro fer.to fer.to fer.tote fer.unto

    https://it.wikipedia.org/wiki/Verbi_latini#cite_note-10https://it.wikipedia.org/wiki/Verbi_latini#cite_note-10
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    57/100

    %olo noloe malo

    ) tre verbi v%l%, n%l%e ml%significano v%lere, n%n v%lereepre$erire( ) loro paradigmi sono iseguenti2

    volo vis volui vellenolo non vis nolui nolle

    malo mavis malui malle-olo

    *uesto verbo presenta il tema in tre modi diversi2 v%l, vele vi

    8ndicativo presente volo vis vult volumus vultis volunt8ndicativo imperfetto vol.ebam vol.ebas vol.ebat vol.ebamus vol.ebatis vol.ebant8ndicativo futuro vol.am vol.es vol.et vol.emus vol.etis vol.ent5ongiuntivo presente vel.im vel.is vel.it vel.imus vel.itis vel.int5ongiuntivo imperfetto vellem velles vellet vellemus velletis vellent

    7olo

    (

    8ndicativo presente nolo non vis non vult nolumus non vultis nolunt8ndicativo imperfetto nol.ebam nol.ebas nol.ebat nol.ebamus nol.ebatis nol.ebant8ndicativo futuro nol.am nol.es nol.et nol.emus nol.etis nol.ent5ongiuntivo presente nol.im nol.is nol.it nol.imus nol.itis nol.int5ongiuntivo imperfetto nollem nolles nollet nollemus nolletis nollent

    8mperativo presente noli nolite8mperativo futuro nolito nolitote

    alo

    8ndicativo presente malo mavis mavult malumus mavultis malunt8ndicativo imperfetto mal.ebam mal.ebas mal.ebat mal.ebamus mal.ebatis mal.ebant8ndicativo futuro mal.am mal.es mal.et mal.emus mal.etis mal.ent5ongiuntivo presente mal.im mal.is mal.it mal.imus mal.itis mal.int5ongiuntivo imperfetto mallem malles mallet mallemus malletis mallent

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    58/100

    &o is iiivi itum ire

    8ndicativo presente e.o i.s i.t i.mus i.tis e.unt8ndicativo imperfetto i.bam i.bas i.bat i.bamus i.batis i.bant8ndicativo futuro i.bo i.bis i.bit i.bimus i.bitis i.bunt5ongiuntivo presente e.am e.as e.at e.amus e.atis e.ant5ongiuntivo imperfetto i.rem i.res i.ret i.remus i.retis i.rent

    8mperativo presente i i.te8mperativo futuro i.to i.to i.tote e.unto

    8ndicativo presente i.tur8ndicativo imperfetto i.batur8ndicativo futuro i.bitur8ndicativo perfetto itum est8ndicativo piuccheperfetto itum erat8ndicativo futuro anteriore itum erit

    5ongiuntivo presente e.atur5ongiuntivo imperfetto i.retur5ongiuntivo perfetto itum sit5ongiuntivo piuccheperfetto itum esset

    5omposti di eo

    ( ab$eo, .is, abii, abitum, abire,

    Nandare viaO!F( ad$eo, .is, adii, aditum, adire,

    Nandare pressoO e con significatotransitivo, NincontrareO!

    :( ante$eo, .is, anteii, anteitum, anteire,Nandare inanziO e con significatotransitivo, NsuperareO!

    M( circum$eo, .is, circumii,circumitum, circumire, NandareattornoO e con significato transitivo,NcircondareO!

    V( co$eo, .is, coii, coitum, coire,NriunirsiO e con significatotransitivo, NstringereO +un'alleanza!

    (prae$eo, .is, praeii, praeitum, praeire,

    NprecedereO!F(praeter$eo, .is, praeterii, praeteritum,

    praeterire, Npassare oltreO e consignificato transitivo, Nlasciare indietroO!

    :(prod$eo, .is, prodii, proditum, prodire,NavanzareO!

    M(red$eo, .is, redii, reditum, redire,NtornareO!

    V(sub$eo, .is, subii, subitum, subire,Nandare sottoO e con significatotransitivo, NsubireO!

    W(trans$eo, .is, transii, transitum, transire,Npassare oltreO e con significatotransitivo, NattraversareO!

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    59/100

    W( e$eo, .is, eii, eitum, eire,NuscireO!

    X( in$eo,.is, inii, initum, inire,NentrareO e con significatotransitivo, NintraprendereO!

    Y( inter$eo, .is, interii, interitum,

    interire, Nandare in rovinaO,NdecadereO!Z( ob$eo, .is, obii, obitum, obire,

    Nandare versoO e con significatotransitivo, NaffrontareO!

    T(per$eo, .is, perii, perire, NperireO,+pere%viene utilizzato come passivodiper"%, Nmandare in rovinaO ed mancante di supino(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    60/100

    imperfetto

    8nfinitonequire +al

    presente

    nequivisse onequisse +al

    passato

    Participio Presente nequiens nequeuntis

    Nota2 tra parentesi vengono messe le forme utilizzate solamente da autori del periodo post.classico( >ome si pu/ notaremolte forme non vengono neanche inserite, alcune vengono usate su que%, altre su neque%(

    Fiofisfactus sumfieri

    *uesto verbo significa "ivenire, cc"ere+solo nelle terze persone e viene usato come passivo di$ci%+$re( C un verbo semideponente, perch5 ha le voci derivate dal presente attive e quelle daltema del perfetto passive(

    8ndicativo presente fi.o fi.s fi.t fi.mus fi.tis fi.unt8ndicativoimperfetto fi.ebam fi.ebas fi.ebat fi.ebamus fi.ebatis fi.ebant

    8ndicativo perfettofactus, .a, .um+sum, es, est

    facti, .ae, .a +sumus,estis, sunt

    8ndicativo futuro fi.am fi.es fi.et fi.emus fi.etis fi.ent5ongiuntivopresente

    fi.am fi.as fi.at fi.amus fi.atis fi.ant

    5ongiuntivoimperfetto

    fie.rem fie.res fie.ret fie.remus fie.retis fie.rent

    8mperativo

    presente

    fi fi.te

    8mperativo futuro fi.to fi.to fi.toteAutte le voci derivanti dal perfetto si coniugano nello stesso modo, tranne che per il tempo del verboessere( Si avr3 infatti2 eram,eras,erat 0 eramus,eratis,erant +)ndicativo Piucheperfetto ero,eris,erit 0erimus,eritis,erunt +)ndicativo uturo 6nteriore sim,sis,sit 0 simus,sitis,sint +>ongiuntivo Perfettoessem,esses,esset 0 essemus,essetis,essent +>ongiuntivo Piucheperfetto

    )l participio perfetto $ctus, , um, manca quello presente,$cien"usil participio futuro(L'infinito presente $i=ri, quello perfetto$ctus essee quello futuro$ctum iri(

    anca il gerundio, il gerundivo $cien"us, , um(

    ) verbi assolutamente impersonalisono cinque verbilatini, detti anche verbi di sentimento, chesi caratterizzano per vari elementi( Prima di tutto, la loro nomenclatura dovuta al fatto chepossiedono solo ed esclusivamente la terza persona singolare! particolare anche la lorocostruzione2 la persona che prova il sentimento va in accusativo, mentre la cosa verso cui si provasentimento va in genitivooppure in nominativo0accusativo+a seconda delle tradizioni scolastiche,ma fondamentalmente indistinguibili se pronome neutro(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    61/100

    in latino esistono anche i verbi relativamente impersonaliche vengono utilizzati impersonalmentesoltanto alla terza persona singolare e plurale( ) principali sono2

    "ecet, "ecuit, "ecere, 9si addice, conviene9! "e"ecet, "e"ecuit, "e"ecere, 9non si addice, sconveniente9! $llit, $e$ellit, $llere, 9sfugge, inganna9!

    $ugit, $ugit, $ugere, 9sfugge9! iuvt, iuvit, iuvre, 9piace9! ltet, ltuit, ltere, 9sta nascosto, sfugge9(

    ) verbi relativamente impersonali si costruiscono2

    >on l'accusativodella persona cui si addice, piace o sfugge qualcosa! per quanto riguarda la cosa che si addice, che piace o che sfugge, si pu/ trovare, a seconda

    dei casi2 il nominativo, se la cosa costituita da un nome o unpronome, l'infinito, se la cosa costituita da un verbo, una frase infinitivase la cosa costituita da una frase(

    "erbi difettiviSeppure i verbi difettivi sarebbero quelli mancanti anche del solo perfetto, o del supino, quelli chein latino sono solitamente definiti tali si possono dividere in tre gruppi2

    -erbi a cui mancano i tempi derivati dal tema del presente -erbi che hanno solo poche forme orme verbali stereotipate

    "erbi senza presente

    ) verbi senza presente sono c%epi, meminie %"i(

    C%epi+iniziare si traduce normalmente, e viene sostituito per i tempi derivati dal tema del presenteda un sinonimo(

    Memini+ricordare e >"i+odiare, invece, hanno nella loro coniugazione solo i tempi derivati daltema del perfetto pi1 alcune forme, ma si traducono come fossero presenti( >io memini, chesarebbe un perfetto, non si traduce con i% ric%r"i, ma con i% ric%r"%( < cos[ meminerm+piuccheperfetto si trasforma nell'imperfetto italiano i% ric%r"v%, meminerit+futuro anteriorediventa nella traduzione il futuro semplice egli ric%r"er?( La stessa cosa avviene per %"i(

    Meminipossiede anche un imperativo futuro +mement%, mement%te che naturalmente si traduce initaliano con l'imperativo presente +ric%r", ric%r"te(

    >"iinvece ha anche un participio futuro %surus, , um(Se per/ si vuole il vero perfetto, piuccheperfetto o futuro anteriore di meminio %"i necessarioutilizzare sinonimi come rec%r"%r+ricordare o, per, %"i, la perifrasi %"ium )(e% in liquem(

    Perifrastica attiva

    7ella grammatica latina, si chiama perifrastica attiva +o coniugazione perifrastica attiva, un tipo dicostruzione costituita dal participio futuro accompagnato dal verbosum9essere9 +in tutti i tempidell'indicativo e del congiuntivo(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    62/100

    Perifrastica passiva

    La perifrastica passiva il modo con cui viene chiamato un costrutto sintattico della lingua latina(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    63/100

    AELA(8"; D8 #(A(; 8N LB;G;

    -iene spessissimo usato, e risponde alla domanda2 J?-

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    64/100

    AELA(8"; D8 5;)PAGN8A D8 BN8;N

    @isponde alla domanda2

    chi 5he cosa

    Si traduce con 5B) H AELA(8";

    AELA(8"; D8 PFF;

    >ome il complemento di prezzo indica il prezzo di una cosa, che con un avverbio puJ essere8ND()8NA(; 1AL GN8(8";27

    Si utilizza con verbi come:

    )l prezzo indicato vuole lKAELA(8";7

    esempio2

    magno pretioquam cogitaveram emiho comprato a prezzo maggioredi quanto avevo pensato(

    Le funzioni del caso dativo

    DA(8"; D8 P;####;

    8l verbo sum esprime in latino anche lKidea dellK appartenenza7

    K accompagnato dal dativo che esprime la persona che possiede una certa cosa7

    "iene tradotto in italiano col verbo avere e il dativo diventa il soggetto7

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    65/100

    8L D;PP8; DA(8";

    costituiscono il Doppio Dativo che indica una frase come:

    #i usa spesso con verbi come:

    "enire Dare Attribuire Lasciare ssere o )andare7

    L /BNF8;N8 DL 5A#; GN8(8";

    GN8(8"; D8 #(8)A 1dellKavverbio2

    5ome per il complemento di stima italiano indica

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    66/100

    8L GN8(8"; D8 P(8NNFA

    LKitaliano usa perifrasi per indicare:32 La persona cui spetta un dovere o un compito,2 La stessa persona o la cosa di cui propria una

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    67/100

    L /BNF8;N8 DLL' A55B#A(8";

    A55B#A(8"; D8 );(; A LB;G; P LB;G;

    Nel moto per luogo bisogna distinguere un passaggio GN85; da un

    PA##AGG8; ;EEL8GA(; 1ad esempio un ponte2

    si usano

    Nel moto a luogo bisogna distinguere tre casi che si tradurranno sempre conlKA55B#A(8";7

    Le congiunzioni

    5;NG8BNF8;N8 5;;D8NAN(8

    sono congiunzioni che LGAN; due termini o due proposizioni dello stesso grado

    5;PBLA(8"

    aggiungono a

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    68/100

    5;NG8BNF8;N8 D85C8AA(8"

    #ono congiunzioni che AGG8BNG;N; una spiegazione a

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    69/100

    L /BNF8;N8 D8 5B)

    5B) H AELA(8";D 9>?79cum una preposizione

    a 5omplemento di )odo

    esempio2 magna 9cum9 difficultate, dove a causa dell\aggettivo pu/ essere omesso(

    b 5omplemento di 5ompagnia o di Bnione

    F 5B) H 8ND85A(8"; in questo caso una congiunzione subordinante, 9quando9, 9allorquando9(

    a #ubordinata (emporale

    : 5B) H 5;NG8BN(8";sempre congiunzione subordinante, introduce2

    a #ubordinata Narrativacon valore >6ES6L H 8(A #85

    come un avverbio comparativo, correlato con )A6 e S)>(

    esempio2 ]onus magister discipulos ut filios amat

    F B( congiunzione subordinanteesprime2

    a /8NAL 1negazione N2 H 5;NG8BN(8";

    b 5;)PL(8"A ";L8(8"A+che si traduce come la finale

    c 5;N#5B(8"A 1negazione B( N;N2 H 5;NG8BN(8";ma in italiano si usa l\indicativo

    d 5;)PL(8"A 1negazione B( N;N2 H 5;NG8BN(8";che segue la consecutio temporum(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    70/100

    DALLKAGG((8"; ALLK A""E8;

    Per formare l\avverbio si parte dallK AGG((8"; al grado P;#8(8";, che AGG8BNG AL()A DL GN8(8";L< A

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    71/100

    A""E8 D8 LB;G; D8"A(8 DAL P;N;) LA(8";

    >ome dai pronomi determinativi e dimostrativi, anche i pronomi relativi formano una serie diavverbi di luogo(

    Si ricordano come gli altri avverbi recitandosi ]).?.7J.6, gli avverbi dei relativi hanno semprevocali successive delle italiane 6,

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    72/100

    P;P;#8F8;N8 ()P;AL8

    )ndicano il tempo in cui avviene ciJ che si afferma nella reggente( >i dicono se un certo fatto avvenuto prima o dopo un altro, espresso nella principale(

    Possono essere2

    32#PL858(introdotte dalle congiunzioni

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    73/100

    LA P;P;#8F8;N 5AB#AL

    La causale indica la causa la ragione per cui avviene ciJ che afferma la reggente(Pu/ avere forma2

    #PL858(A, introdotta dalle congiunzionipoich= perch= siccome, o dalle locuzioni

    congiuntive: dal momento che dato che per il fatto che7

    F8)PL858(A, introdotta dalle preposizioni con per di a con il verbo allKKinfinito , anche algerundioo participio(

    >on i verbi di sentimentosono introdotte da 5C H 5;NG8BN(8";oppure da D8 P H8N/8N8(;7

    esempi2 Poich piove, preferisco non uscire(F 6vendo piovuto, preferisco non uscire(: )o ringraziai, per avermi aiutato!

    Sono lieto che tu mi abbia aiutato(

    LA 5AB#AL NL LA(8N;

    )n forma esplicita, quando la causa = ;EE8((8"A, cio considerata reale da chi scrive, si rendecon2

    esempio2_< )7 L6A)7? S) ES6 P5CR A""E8; Q 5B7esempio2 >E@ sapientes beati putanturK

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    74/100

    LA P;P;#8F8;N /8NAL

    )ndicano lo #5;P; il /8N per cui si compie lKazioneespressa dalla @

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    75/100

    LA P;P;#8F8;N 5;N#5B(8"A

    )ndica la conseguenza di

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    76/100

    LA P;P;#8F8;N #;GG((8"A ;GG((8"A

    Si usano come subordinate ma fungono rispettivamente da #;GG((; e da ;GG((; delverbo sovraordinato( La reggente della soggettiva = impersonale7

    _anno forma2

    32#PL858(A

    5C H verbo al modo /8N8(;,+indicativo o congiuntivo(

    ,28)PL858(A

    D8 H verbo allK8N/8N8(;7

    Si usano2

    *uesta subordinata italiana si traduce con una forma propria della lingua latina7 "edi la paginasulle >proposizioni infinitive>per il corrispondente costruttolatino(

    http://brankaleone.free.fr/LatinLover/Grammatica/infinitivaetempiinfinito.html#A82http://brankaleone.free.fr/LatinLover/Grammatica/infinitivaetempiinfinito.html#A82
  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    77/100

    8N/8N8(8" LA(8N

    _anno la funzione delle #;GG((8" D ;GG((8" 8(AL8AN( Le >?PL

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    78/100

    Putabam amicum meum @omam venire(Pensavo che il mio amico venisse a @oma, che contemporanea nel passato(

    Anche il passivo dellKinfinito = comunemente usato:

    Sciebam amicos meos probos ab omnibus etimatum iri(

    Sapevo che i miei amici sarebbero stati stimati onesti da tutti, che posteriore poich vi passatodella reggente

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    79/100

    L #BE;D8NA( 5;)PL(8" ";L8(8"nel L6A)7?

    5orrispondono alle #;GG((8" ;GG((8", e hanno forma -?L)A)-6 perch5 rette daun verbo di ";L;N(TK di D#8D8; di 8N(NF8;N di #/;F;(esempio2ammonire, persuadere, incitare, ordinare, chiedere, pregare, implorare, desiderare, curare, cercare

    di, ecc(

    #8 (ADB5 8N .B#(; 5A#; 5;) LA /8NAL:

    esempio2du milites imperavit ut castra ponerentvos oro ne urbem relinquatis

    LA 5;)PL(8"A 8N(;D;((A DA B( U B( N;Nquando esprime una constatazione o il risultato dellKazione( Si forma con2

    e segue le regole della 5;N#5B(8; ()P;B), e sono contemporanee o anteriori(

    -

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    80/100

    N##; LA(8";

    *uando viene usato un pronome relativo DA"AN(8 ad una frasesi tratta di un nesso relativo!si usaquesta forma in sostituzione di un pronome determinativo o dimostrativo(

    Sottolinea il legame esistente tra le due proposizioni e N;N introduce una relativa(

    Si traduce con un pronome D()8NA(8"; o D8);#(A(8";(

    esempio2homines ignempetebant! .B)Prometheus detulit in terras!gli uomini chiedevano il fuoco! Prometeo L;port/ sulla terra(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    81/100

    LA(8" /8NAL8 5;N#5B(8"

    Si possono introdurre aesar e

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    82/100

    LA P;P;#8F8;N 8N(;GA(8"A

    Si dicono interrogative dirette quelle proposizioni indipendentiche esprimono una domanda informa diretta(

    *uis esK

    Ende venisK

    )l verbo5 di norma al tempo indicativo!

    8n italiano le interrogative dirette sono di norma introdotte da2 En pronome interrogativoes2 chiKF En aggettivo interrogativoes2 cheK: En avverbio interrogativoes2 doveK

    oppure possono essere rese tramite lKintonazione della voce, espressa graficamente dal puntointerrogativo(

    6nche in latinola proposizione interrogativa diretta introdotta daun elemento che preannuncial\interrogazione +pronome aggettivo od avverbio interrogativo(

    P;N;)8 AGG((8"8 8N(;GA(8"8

    ? con minor frequenza, dai pronomi composti da *uisK *uidK +*uisnamK

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    83/100

    8N(;GA(8"A D8((A D8#G8BN(8"A

    La particella enclitica VN introduce anche, in alternativacon B(B), lKinterrogativa dettaD8#G8BN(8"A, poich5 propone la scelta tra due alternativeseparate da?, che espresso inquesto caso dal latino AN2

    esempi2

    il secondo membro pu/ essere disgiunto al primo negativamente con AN N;ND ? 7?(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    84/100

    8N(;GA(8" D8(( 8N(;D;(( DA A""E8 8N(;GA(8"8

    Le interrogative dirette possono essere introdotte anche da avverbi specificamente interrogativi!i pi1 usati sono2

    oppure da avverbi di luogo relativi usati in funzione interrogativa +]).?.7J.62

    .B8D neutrodel pronome interrogativo perch>7esempi2

    L 8N(;GA(8" D8(( 8N(;D;(( DALL PA(85LL8N(;GA(8"

    Dove lKitaliano si esprime con lKintonazione della voce, cio5 dove mancano aggettivi pronomiod avverbi interrogativi, il latino usava delle particelleinterrogative2

    a QN +enclitica, cio5 che si aggiunge alla parola, in molti casi al verbo, cambiandonel\intonazione2 lKaccento si sposta sullKultima sillaba*E67J? S) P?7< E76 J?67J6 J) >E) N;N #8 5;N;#5 LA 8#P;#(A!

    esempi2

    b2 NB) +DforseK, forse cheK*E67J? S) P?7< E76 J?67J6 >_< P#BPP;N BNA 8#P;#(A NGA(8"A! inquesto caso si parla di una domanda retorica, cio5 che suppone la risposta, e si limita a porre ladomanda solo nella forma!

    esempi2

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    85/100

    c N;NN +Dnon 5 forse vero cheK, forse nonK*E7J? S) P?7< E76 J?67J6 >_< P#BPP;N BNA 8#P;#(A A//)A(8"A!si parla anche in questo caso di un\interrogativa retorica, che presuppone la risposta(

    esempi2

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    86/100

    LA P;P;#8F8;N 8N(;GA(8"A 8ND8((A

    LKinterrogativa diretta una proposizione indipendente! quando si trova in forma 8ND8((Adiviene del tipo di una proposizione #BE;D8NA(A(

    Dipende daverbi che significano 9interrogare9, 9chiedere9, 9sapere9, 9non sapere9, 9ignorare9,

    come

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    87/100

    La posterioritO = datarispettivamente dalla P8/A#(85A A((8"Aal congiuntivoP#N(edalla P6 6AA)-6 al congiuntivo 8)P/((;(P6 6AA)-6 D P6@A)>)P)? EAE@? I -?>) -on quale e quanto +grande valore i soldari combatterono` a quanti morirono`

    6nche le proposizioni esclamative possono essere indipendenti o dipendenti, le prime con verbo

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    88/100

    indicativo, le secondecon verbo congiuntivo(

    esempio2incredibile est dictu qua et quanta virtute milites pugnaverint`

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    89/100

    8N(;DBF8;N ALL'ANAL8#8 L;G85A

    ome si vede dall'esempio, il predicato rappresenta il nucleo della proposizione, su cui poggianoi complementi! cos[ la principale rappresenta il nucleo del periodoche regge tutte le subordinate(

    are l'analisi del periodosignifica individuare il valore delle varie proposizionirispetto allaprincipale2

    .Parlava per scherzo 1fine27

    .Parlava per scherzare1finale27

    8N/8N8(8" LA(8N

    ' caratterizzata dal:

    esempio2?mnibus constat omam esseurbem magnam et pulchram(;mnesscimus omam esseurbem magnam et pulchram(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    90/100

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    91/100

    P;P;#8F8;N LA(8"A P;P8A

    Svolgono la stessa funzione di un aggettivo, precisano e determinano un elemento

    dell'enunciato( Le relative improprie svolgono una funzione circostanziale, sono quindi pi1 simili afinali, consecutive, causali, ecc(

    #ono introdotte da P;N;)8 LA(8"8 LA(8"8$8ND/8N8(8o indefiniti, 1

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    92/100

    )ndicano lo #5;P; il /8N per cui si compie lKazioneespressa dalla @

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    93/100

    G;LA GNAL)n italiano la consecutiva vuole lK8ND85A(8"; corrispondente al 5;NG8BN(8"; LA(8N; e"85"#A(

    LA P;P;#8F8;N 5;N#5B(8"A 8(AL8ANA

    )ndica la conseguenza di 6A)-?)PL)>)A62 preposizione o locuzione prepositiva I )7)7)A? oppure)PL)>)A62 P6@A)>)P)? ? 4

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    94/100

    ==L'inversum, anche italiano, rovescia in pratica la gerarchia P@)7>)P6L?P)EA62

    +m m%ntni " stti%nem s%litm c%nvenie(nt, cum repente c%nspiciunt )%stes@4i3 i montanari raggiungevano la stazione,

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    95/100

    LA(8"A 8)P;P8A al 5;NG8BN(8";7

    Ancheusando delle 5;NG8BNF8;N8 5;;D8NAN(8 o un

    A#8ND(;senza congiunzioni, cio due proposizioni una dopo l'altra+paratassi2

    p%pulus le si(ilt, t mi)i pu"%@il popolo mi fischia, mentre io mi applaudo(

    A%minri illi v%lunt, v%s li(eri esse&quelli vogliono dominare, mentre voi +volete essere liberi(

    P;P;#8F8;N A""#A(8"A 8(AL8ANA

    )ndica ci/ che si oppone a quanto si afferma nella reggente(

    esempio2)l ragazzo continuava a giocare spensieratamente, mentre avrebbe dovuto cercarsi un riparodalla pioggia insistente(

    P8;D; 8P;((85;

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    96/100

    5ongiunzioni:

    #82 usato quando P;#8(8"A!N8#8: quando ha valore #5B(8";, 9a meno che, salvo il caso in cui(((9!#8 N;N:quando la negazione riferitaadun L)N(;della proposizione(

    P8); (8P; dell' ;GG((8"8(A':

    AP;D;#82 costituito da qualunque proposizione indipendente all' 8ND85A(8";8)PA(8";o 5;NG8BN(8";(

    P;(A#82 8ND85A(8";, a volte con tempo proprio, a volte relativo(

    7aturam si se

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    97/100

    P8;D; 8P;((85; 8(AL8AN;

    _a la stessa finalitO delperiodo ipotetico latino, ed esiste nelle sue medesime forme2@

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    98/100

    5;)PAAF8;N D8 )AGG8;ANFA e di )8N;ANFA

    M Ena proposizione comparativa introdotta da.BA)costituisce il secondo termine di paragonedi un comparativo di 644)?@67B6 o di )7?@67B6(

    V #pesso un verbo che implica un 5;N/;N(;, come preferire o essere superiore, costruiscecon .BA) la comparazione7

    N;(A2La comparativa introdotta da P;(8B#777 .BA), >piuttosto che777>indica2se ha

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    99/100

    MBlus ti(i virtus tu "e"it qum $%rtun (stulit@il tuo valore ti ha dato pi1 di quanto non ti abbia tolto la sorte(

    V >ptimus quisque $cere qum "icere mle(t@i migliori preferivano agire che parlare(

    WBerpessus est %mni p%tius qum c%nsci%s in"icret@sopport/ ogni tormento, piuttosto che denunciare i complici(

    5;)PL(8" 8N(;D;(( DA .B;D

    Si tratta di proposizioni #;GG((8" ;GG((8" o P#G(85C che completano ilsignificato del verbo, precisandone un fatto o circostanza(

    Sono introdotte da .B;D, congiunzione subordinante che significa 9il fatto che9!il modo usato = lK8ND85A(8";=(

    P;P;#8F8;N D85C8AA(8"A 8(AL8ANA

    #piegano ciJ che si afferma nella reggente( 7on dipendonodal predicato ma da un nome opronome +questo, quello, ci/, od espressioni )A< con A D8 H 8N/8N8(;7

    #;GG((8" e ;GG((8"Si utilizzano con verbi che esprimono un A""N8)N(;, +accompagnati da un avverbio oaggettivo che esprime un giudizio,odopo verbi che rigurdano le A//F8;N8 dellKanimo, +midolgo, sono lieto, ecc, che necessitano di un oggetto(

    esempi2Ae nim% me% erg rem pu(licm, (ene $cis quod non dubitas@

    fai bene a non dubitare dei miei sentimenti verso lo stato(u"e% quod te interpellavi@sono contento di averti interrotto(

    P#G(85C

    >ostituisce cio5 la spiegazione di un sostantivo, aggettivo, avvebio o pronome neutro(

    esempio2)lludme m%vet, quod video%mnes (%n%s (esse R%m@questo mi turba, il fatto di vedere che tutti gli onesti sono lontani da @oma(

  • 7/24/2019 Latino Grammatica

    100/100

    N;(A2.uod allKinizio della frase, che mantiene il suo antico valore di 6>>ES6A)-?avverbiale, signifiaca cio 9per