Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm Kliemu ma...

L-ART IMQADDSA Jannar-Frar 2001 545

Il-Bibbja f’idejna

Kliemu ma jg˙addixEditorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm

Kliemu ma jg˙addixSena ©dida ¥alina u ¥ar-rivista ta¥na. Kollox

j¥addi! Fl-a˙har mill-a˙˙ar kif i¥id l-Im¥allem: "Is-smewwiet u l-art i¥addu, imma kliemi ma j¥addix!" Hug˙alhekk opportun li niftakru li Kristu biss u l-Kelma tie¥u¥andhom ikunu l-interess prinçipali ta¥na f'˙ajjitna. Hubiss iç-çentru u l-pern ta' ˙ajjitna, u mhux ta' ˙ajjitna bissimma tal-˙olqien kollu. Il-kliem tal-Papa Pawlu VI, kliem likien ©ie mxandar f'diskors li g˙amel l-istess Papa fid-29ta‘ Novembru 1970, f'Manila fil-Filippini, jibqa' dejjemattwali. Nisim¥u u nippruvaw niggustawh.

"ÓaΩin g˙alija, jekk ma nxandarx l-Evan©elju. G˙alhekkbag˙atni Kristu. Jiena appostlu, jiena xhud tieg˙u. Aktarma hu bog˙od it-tmiem, aktar ma hu tqil il-mandat, b'ak-tar qawwa l-im˙abba timbuttana. Je˙tie©li nxandar isemÌesù : Ìesù hu l-Messija, l-Iben ta‘ Alla l-˙aj, dak li rrive-lalna lil Alla li ma jidhirx, il-kbir fost il-˙lejjaq kollha, dak lifih kollox qieg˙ed iΩomm. Hu l-Img˙allem u s-Salvatur tal-bnedmin, g˙aliex twieled, miet u rxoxta g˙alina lkoll.Hu ç-çentru tal-©rajja tad-dinja u tal-˙olqien kollu: hujafna u j˙obbna, hu s-sie˙eb u l-˙abib ta‘ ˙ajjitna, il-bnie-dem tan-niket u tat-tama, hu dak li g˙andu jer©a’ ji©ib˙ala m˙allef tag˙na u nittamaw, il-milja tal-˙ajja u l-hena tag˙na g˙al dejjem.

Jiena ma nixbax nitkellem fuqu : hu d-dawl tag˙na, il-verità, anzi t-Triq, il-Verità, il-Óajja; hu l-ÓobΩ u l-g˙ajn ta‘l-ilma ˙aj li jaqta‘ l-©u˙ u l-g˙atx ta‘ ru˙na; hu r-rag˙aj, il-mexxej, l-eΩempju u l-fara© tag˙na; hu ˙una. B˙alna uaktar minna, kien fqir, imçekken, mg˙obbi bix-xog˙ol,ma˙qur, kollu sabar. G˙alina tkellem, g˙amel g˙e©ubijiet,waqqaf saltna ©dida fejn il-fqar huma hienja, fejn is-sliemhu l-qofol tal-˙ajja flimkien, fejn dawk li huma safjaf'qalbhom u dawk li jibku huma mfa˙˙rin u mfarr©in udawk li g˙andhom il-©u˙ u l-g˙atx tal-©ustizzja humamxebbg˙in ; fejn il-midinbin isibu l-ma˙fra u fejn ilkollkemm a˙na nifhmu li a˙na a˙wa.

Hawn araw, hu Kristu; intom smajtu fuqu, intom ©atieg˙u fil-kotra l-kbira tag˙kom, g˙ax intom insara. Lilkoml-insara ntenni ismu u n˙abbru lil kul˙add : Kristu Ìesù hul-bidu u t-tmiem, l-alfa u l-omega, is-sultan tas-saltna l-©dida; hu t-tifsir s˙i˙ u ewlieni, g˙alkemm mo˙bi, tal-©rajja kollha tal-bnedmin u ta‘ xortihom; hu il-medjatur u,biex ng˙id hekk, il-pont bejn l-art u s-sema; u hu, fuq kol-lox u aktar minn kul˙add, bin il-bniedem fil-perfezzjonikollha tieg˙u, g˙aliex hu Iben Alla, bla bidu u bla tmiem, uhu Iben Marija, l-Imbierka fost in-nisa, ommu skond il-©isem u ommna min˙abba l-g˙aqda tag˙na fl-Ispirtu s-Santu b˙ala membri tal-©isem mistiku ta‘ Kristu.

Ìesù Kristu! Ftakru, hu dak li n˙abbrulkom g˙al dejjemta‘ dejjem, g˙ax irridu li ismu jinstema' sa truf l-art kollhau matul iΩ-Ωminijiet kollha".

Editorjal

Editorjal ..................545Opra fuq in-Nebo ....546Il-Parabboli ..............483San Ìwann (2) ........555Festi - Pellegrina©©...561Salmi .......................564Litur©ija tal-Kelma...565Il-qarrejja jistaqsu ....575Óolm li g˙eb ...........576

Rivista Biblika li to˙ro© kull xahrejnmill-Kummissarjat ta' L-Art Imqaddsa

tal-Provinçja Fran©iskana Maltija

Imwaqqfa fl-1955

Computer Setting:Ìwann Abela ofm

Serje ÌdidaVol 22 Nru 120

Settembru - Ottubru 2001


546 L-ART IMQADDSA Jannar-Frar 2001

• Nhar l-Erbg˙a 15 ta’ Frar, il-President tar-Republika Taljan, waqt Ωjara uffiçjali fil-Ìor-danja inawgura “Interpretation Centre” g˙all-pellegrini li jΩuru dan is-Santwarju ddedikatlill-Profeta Mosè fuq il-quççata tan-Nebo. Id-dehra tal-Qdusija tieg˙u Papa Ìwanni PawluII i˙ares fuq il-wesg˙a tax-Xmara Ìordanbaqa’ stampat fl-im˙u˙ ta’ ˙afna nhar l-ewwel jum tall-pellegrina©© tieg˙u fl-ArtImqqaddsa kwaΩi sena ilu. Qabel din iΩ-Ωjaratal-Papa kien hemm Ωew© pro©etti li qed jit-

fasslu: wie˙ed kien ˙olma twilamadwar 60 sena li fiha l-patrijietFran©iskani riedu ji©bru f’postwie˙ed il-fdalijiet misjuba fl-iska-vi li sar fuq din l-G˙olja mill-1933‘l hawn. Hekk twieled dan l-”Interpretation Centre” fuq pjantital-perit Vito Sonzogni mg˙ejunmill-in©inier Giovanni Wagner u

mibni bl-g˙otjiet tal-gvern Taljan u dakKanadiΩ kif ukoll mill-Familja Massolini, il-Konferenza Episkopali Taljana u s-Sur GuidoCrippa minn Bergamo. B˙ala çentru ©ie sfrut-tat spazju ta’ sala tal-monasteru antik tan-Nebo (seklu VI - VII) u fiha tpo©©ew reperti©dejjin mill-G˙olja nnifisha u minn g˙add ta’siti arkejolo©içi fl-in˙awi: G˙ajn Mousa,Mukhayyet, G˙ajn Kanisah...Imma b˙alissa hemmpro©ett ie˙or li g˙aduqed jin˙ema: protezzjoni xierqa g˙al dan is-santwarju biex titne˙˙a t-tinda tal-asbestos

imserr˙a fuq travi tal-˙adid enormi. Di©a’ hemm g˙add ta’ periti li qed ja˙dmu fuq diversipro©etti fosthom wie˙ed li jikkonsolida l-muntanja g˙aliex xi g˙axar snin ilu infet˙et triq liqerdet l-istabilità tag˙ha. Il-˙sieb ta’ dan il-monument ©ie wkoll “imbierek” f’mument ta’ talbmill-Papa Ìwanni Pawlu II waqt il-pellegrina©© tieg˙u. T©hid indumu ma narawh lest ukoll?

Il-Bibbja f’idejna Speçjali

Opra ©dida fuq in-Nebotifkira tal-pellegrina©© tal-Papa fl-Art Imqaddsa

ABBONAMENTI

* Óajr lil dawk kollha li ¥o©obhom i©eddu l-abbonament ta¥hom ¥as-sena 2001.Nittamaw li r-rivista ta¥na tkompli t¥inkom biex tibnu ˙ajjitkom fuq il-Kelma ta' Alla!


B˙all-¥orrief Lhud ta'Ωmienu Ìesù kien jinqedabil-parabboli fit-ta¥limtie¥u l-iktar meta kien jip-priedka dwar is-saltna ta'Alla Ir-ra©uni ta' dan il-metodu komuni f'dak iΩ-Ωmien kien biex it-ta¥limtqil ikun imfisser permezzta' paraguni me˙udin mill-˙ajja ta' kuljum, paraguni lijkunu ma¥rufin mill-poplu.Dan il-metodu ta' ta¥limm'¥adux jintuΩa ˙afna fiΩminijietna imma hu meto-du effiçjenti ˙afna fl-¥otjata' ta¥lim tqil.

Tifsirtal-kelma "parabbola"

Il-kelma "parabbola"©ejja mill-verb Griek "para-ballo", li jfisser "tqie¥ed˙a©a ma' o˙ra". Il-kelliemaGriegi kienu jinqdew humawkoll bil-parabboli metaj¥allmu u kienu jsej˙u l-parabbola parabolè jewparoimia. Fost il-Lhud, it-ta¥lim paraboliku kienpopolari ˙afna u l-¥orriefLhud kienu jΩejnuta¥limhom b'diversiparabboli. Il-parabbolakienu jsej˙ulha maxal ukienu jinqdew biha biex ifis-sru xi silta tqila tat-Testmentil-Qadim.

Il-parabbola t˙addanfiha diversi paraguni liflimkien ifissru t-ta¥limatqila. Imma fil-parabbolawie˙ed m'¥andux ifittex it-tifsir ta' kull paragun iΩda t-

ta¥lima prinçipali u çen-trali mo˙bija fost il-paragu-ni. Áalhekk, il-parabbolama taqbilx ma' dik li tis-sejja˙ “allegorija" li hija©em¥a ta' metafori li kullmetafora ¥andu jkollha t-tifsir ta¥ha. Fil-Van©eluiΩda ma nsibux parabbolipuri u allegoriji puri ¥axsikwit ikun fihom elementim˙alltin bejniethom. PereΩempju, fil-parabbola tal-bidwi li ˙are© jiΩra' nsibudiversi elementi allegoriçi:per eΩempju: it-tifsir taΩ-Ωerrie¥a li waq¥et f'art

tajba, fuq il-blat, qalb ix-xewk, eçç. huma metafori umhux paraguni u ¥alhekk¥andhom jin¥ataw tifsirpartikulari.

Id-differenza bejn para-gun u metafora tinsabhawn: il-paragun jibdadejjem bil-kelma 'b˙al","qisu", “jixba˙" u kliem simi-li; filwaqt li t-tqabbila tal-metafora tinsab dejjem fil-˙sieb u mhux fil-kliem; pereΩempju, Ìesù qal "Jienahu r-ra¥aj it-tajjeb" u maqalx "Jiena hu b˙ar-ra¥ajit-tajjeb".


Kitba ta’ Guido Schembri ofm

Tag˙rif ©enerali dwaril-Parabboli tal-Van©elu



Ìesù kellem lin-niesbil-parabboli

Fil-Van©elu ta' San Marknaqraw li Ìesù kien ixan-dar il-kelma "kif kienujist¥u jifhmuha huma, umin¥ajr xi parabbola makienx ikellimhom; imma d-dixxipli tie¥u, meta kienikun wa˙du ma¥hom,kien ifissrilhom kollox" (Mk4, 33-34).

F'Mark naqraw ukoll liÌesù qal li l-o˙rajn lihuma barra, ikollhom kol-lox bil-parabboli, ˙alli"j˙arsu kemm i˙arsu majarawx, u jisim¥u kemmjisim¥u ma jifhmux, li majbiddlux ˙ajjithom ujaqil¥u l-ma˙fra" (Mk 4,11-12).

L-ewwelnett m'¥and-niex nifhmu li Ìesù ¥allemdejjem bil-parabboli ¥axnaqraw ukoll fil-Van©elu lidiversi drabi ta ta¥limdirett min¥ajr parabboli;per eΩempju fid-Diskors ta'l-Áolja (ara Mattew kap.5-7).

Mark ¥arrafna wkoll lilid-dixxipli kien ifissrilhom il-parabboli meta jkun

ma¥hom u lill-o˙rajn, lihuma "barra" kieni˙allihom bla tifsir. Áaliex?Áax "dawk li huma barra"ma kellhomx rieda tajba uma ridux jit¥allmu. Humadawk li kienu jfittxu jonsbulil Ìesù u waslu biex joq-tluh. Il-kliem li Ìesù kkwotaminn IΩaija (kap 6) huwakliem ta' kundanna ¥aldawk li ma ridux jisim¥u.It-tort mhux ta' Ìesù immata¥hom. Dawn ma kienuxja¥mlu b˙ad-dixxipli li, kifqalilna Mark, kienu jersqulejn Ìesù u jitolbuh b'riedatajba biex ifissrilhom it-ta¥lim tal-parabboli (Mk 4,10).

Meta wie˙ed jifli tajjebdak li kitbu l-Evan©elistidwar it-ta¥lim ta' Ìesùbil-parabboli u dak li kkum-mentaw fuqu l-istudjuΩijasal ¥al din il-konkluΩjoni:il-parabboli fihom infushomhuma ˙fief u tqal fl-istess˙in. Huma ˙fief ¥ax jaslujfissru t-ta¥lim tqil per-mezz ta' paraguni; humatqal ¥al dawk li ma jkunuxiridu jistaqsu biexjin¥atalhom dawl ˙alli jifh-mu r-relazzjoni bejn il-para-guni u t-ta¥lima mo˙bija.

Id-dixxipli kienu jistaqsu ujit¥allmu. L-¥edewwa ta'Ìesù mhux biss ma kinuxjistaqsu imma riedujibq¥u fl-iΩball ta¥hom u¥alhekk ˙adu l-kundannali kienet tist˙oqqilhom.

Áalhekk Ìesù tkellembil-parabboli biex i¥allemlil dawk li jridu jit¥allmu, lildawk li huma umli u li, bil-fidi, jersqu lejh ˙alli jikkon-vertu, u jinfeta˙ mo˙˙hom.Il-parabbola mela titlobrieda tajba, umiltà u fidibiex iddawwal il-mo˙˙.

It-tifsilatal-parabboli evan©eliçi

Il-parabboli huma mfas-slin hekk: L-ewwel jin¥atakwadru mibni minn dak liji©ri fil-˙ajja ta' kuljum fil-Palestina ta' Ωmien Ìesù, l-iktar fil-˙ajja tal-bdiewa utar-r¥ajja.

Imba¥ad, dak li jsir fil-˙ajja materjali ta' kuljum jit-qabbel mal-˙ajja tar-ru˙.It-tifsir tat-tqabbila ©ielija¥tih Ìesù stess, drabio˙ra je˙tie© li nsibuh a˙na.Li nsibuh a˙na mhijiexdejjem ˙a©a ˙afifa.

Kemm hemmparabboli fil-Van©elu

In-numru tal-parabbolimhux ma¥ruf sewwamin˙abba li xi daqqietjin¥addu dawk li humaparaguni qosra u drabio˙ra ma jin¥addux, ub'hekk xi studjuΩi j¥odduiΩjed jew inqas minno˙rajn. Hemm min ¥addmija, b˙al ma ¥amelWesenberg, o˙rajn¥addew 70, b˙al Fonck, uo˙rajn inqas. Geerabaertjasal biex jaqra 30 biss.




Kif jissej˙uil-parabboli tal-Van©elu

Jissej˙u "parabboli tas-Saltna" ¥ax jitkellmu fuqis-Saltna ta' Alla fuq l-art.Is-Saltna ta' Alla hija x-xirkata' dawk li jin¥ataw lil Alla,li jimxu wara t-ta¥lim ta'Ìesù, li huma mexjin lejn il-glorja tas-sema. Din is-Saltna hija rejaltà preΩenti¥ax hija fostna, qal Ìesù,u hija wkoll rejaltà futura(eskatolo©ika) ¥ax issib il-milja ta¥ha fis-sema. Il-Knisja, imwaqqfa minnKristu, ¥andha l-missjoni litmexxi l-bnedmin lejn dinis-Saltna, li ta¥milhommembri ta¥ha u tqas-smilhom il-©id li Kristufdalha f'idejha. Ir-relazzjonili hemm bejn is-Saltna u l-Knisja ta' Kristu hija intima,tant hu hekk li xi drabi jidh-ru qishom ˙a©a wa˙da.

Kif ¥andnanaqraw il-parabboli

Meta naqraw il-parab-boli tal-Van©elu l-ewwelma ¥andna nfittxu hu dakli ried jifhem Ìesù.Imba¥ad neΩaminaw jekkl-evan©elista applikax it-ta¥lim ta' Ìesù f'xi parab-bola ¥al xi ˙tie©a pastora-li. Fl-a˙˙arnett, ikun ta' siwinapplikaw it-ta¥lim ¥aç-çirkostanzi attwali.

Biex niftehemu a˙jar,in©ibu l-eΩempju tal-parab-bola tan-na¥©a mitlufa.Mill-Van©elu ta' San Luqa(15, 3-7) jidher çar li Ìesù©ieb dik il-parabbola biexjiddefendi l-im©ieba tie¥uquddiem il-Lhud ¥axja¥milha mal-midinbin.San Mattew ja¥ti tifsirpastorali lill-istess parabbo-la u jestendi t-ta¥lim ta'

Ìesù fil-parabbola ¥aldak li ¥andha ta¥mel u likienet ta¥mel il-Knisja ta'Ωmienu: tfittex il-midinbin.A˙na mba¥ad ¥andnawkoll nestendu t-ta¥limtal-parabbola ¥aΩ-Ωmi-nijiet u ç-çirkostanzi attwali:il-Knisja u kull wie˙edminna ¥andna ninteres-saw ru˙na mill-midinbin unfittxu b'xi mod inres-squhom lejn Alla.

TAGÓLIM DWAR ALLA

Kif Alla ja˙dem fir-ru˙

Il-Bidwi li ˙are© jiΩra'(Mt 13, 3-9)

Ìesù qal din il-parab-bola meta kien fuq d¥ajsafl-¥adira ta' Tiberija, immafissirha "meta kien wa˙du"(Mark 4, 10) lid-dixxipli biss¥ax huma kellhom riedatajba li jit¥allmu.

Il-parabbola titkellemfuq bidwi li ˙are© jiΩra'. Il-kampanja tal-Palestinatixba˙ lill-kampanja ta'Malta; fil-kotra ta' l-¥elie-

qi tara biççiet b'˙amrijatajba u rqajja’ bi blat bi ftit˙amrija, jew blat wa˙du. Uspiss issib irqajja’ bix-xewk.

IΩ-Ωerrie¥a li waq¥etmal-mo¥dija ©iet imnaqq-ra mill-¥asafar, dik liwaq¥et fuq il-blat bi ftit˙amrija nibtet imma malajrnixfet. Dik li ©iet qalb ix-xewk, l-istess xewk ˙ana-qha u malajr mietet, immadik li waq¥et f'art tajba¥amlet il-frott b'¥adddivers.

It-tifsira ta' din il-parab-bola tahielna Ìesù stess.Il-bidwi hu Bin il-Bniedem,Ìesù, li sar bniedem biexjiΩra' Ω-Ωerrie¥a tal-Van©elu; iΩ-Ωerrie¥a hijal-"Kelma tas-Saltna", ji©ifierit-ta¥lim tal-Van©elu. Il-mo¥dija tfisser dik ir-ru˙bla kont li qatt ma ta˙sebfil-˙wejje© ta' Alla; l-art bil-blat tixba˙ lil dawk li majΩommux s˙i˙ fit-tajjeb, fiΩmien il-prova; l-art bix-xewk tixba˙ lil dawk lijkunu mo¥tija ¥all-˙wejje© tad-dinja lijo˙onqu r-rieda tajbata¥hom; l-art tajba hija x-xbieha ta' dawk li jkollhom



Id-deΩert kien l-ambjent idejali biex minnu gesù jislettixbihat u mudelli g˙all-parabboli tieg˙u



rieda tajba u ja¥mlu l-frottb'¥add divers, skond id-dispoΩizzjoni ta' kullwie˙ed.

Il-messa©© tal-parab-bola hu li Alla ba¥at lilIbnu biex jiΩra' t-tajjebf'kul˙add, tajbin u ˙Ωiena,imma l-effett tal-˙idma ta'Alla jiddependi mid-dispoΩizzjoni ta' kull bnie-dem. U dak li Ìesù¥allem u fisser lin-nies ta'Ωmienu jiswa' wkoll ¥alinafi Ωminijietna. Biex nid˙lufis-Saltna ta' Alla je˙tie© linilq¥u s-sej˙iet li ja¥mlil-na Alla, li jkollna rieda tajba,li nΩommu s˙i˙ fi Ωmien il-prova, u li ma n˙allux l-affarijiet tad-dinja jnessuna'l Alla u l-glorja tas-sema litwe¥edna din is-Saltna.Aktar ma na˙dmu f'din is-Saltna, aktar niksbu ©idminnha kemm f'din l-art kifukoll fis-sema.

Alla jrid li kul˙add isalva

Il-Festa tat-Tie©(Mt 22, 1-4; Lq 14, 15-24)

Il-messa©© ta' din il-parabbola hu li kul˙add humistieden ¥as-Sema,imma jid˙ol fiha min ikunippreparat. San Mattew

iqie¥ed din il-parabbolama' l-o˙rajn imsej˙in "pro-fetiçi" ¥ax jitkellmu fuq il-futur ta' IΩrael li ma laqax lilÌesù. San Luqa j©ib l-istessparabbola b'elementi ftitdiversi. Din it-tixbiha Ìesùqalha wara d-da˙la trijon-fali fil-Belt Imqaddsa.

Il-parabbola ©©ib qud-diem ¥ajnejna wie˙ed(=Alla) li ˙ejja ikla kbira¥at-tie© ta' Ibnu (=ÌesùRedentur) u ¥aliha stiedenlil xi nies (=il-Lhud tar-Rabtal-Qadima), imma dawn matawx kas, anzi ©iebu ˙afnaskuΩi biex ma jmorrux.Áalhekk is-sultan ikkastigalil dawk il-mistednin ingratiu kabbar l-istedina ¥alkul˙add. Óafna marru,imma kien hemm wie˙ed lima marx liebes kif kien jix-raq, u s-sultan irrabja u©ie¥el li jo˙or©uh 'il barramill-festa. Il-parabbolata¥laq: "Áax ˙afnahuma msej˙in, imma ftit il-ma¥Ωulin!"

Óa©a çara li l-parabbo-la tmiss direttament lil dakil-poplu tat-Testment il-Qadim li kien ingrat u malaqax lill-Iben ta' Alla li tant¥amel mie¥u, imma fl-istess ˙in tmiss lil kull minma jilqax il-©id tal-fidwa li©ibilna Ìesù.

L-istedina ¥all-fer˙ tal-fidwa u tas-Sema himifruxa ¥al kul˙add,imma l-parabbola t¥allim-na li ¥andna n˙ejju ru˙natajjeb ¥al dak il-fer˙ billinilbsu l-libsa ta' l-opri ˙allijkun jist˙oqqilna niksbuh.

L-im˙abba ta' Allau l-ingratitudni tal-poplu

IΩ-Ωew© uliedu l-qaddejja mib¥utin

fl-¥alqa tad-dwieli(Mt 21, 28-46)

Hawn ¥andna Ωew©parabboli li jissej˙u profetiçib˙al ta' qabilhom li jitkell-mu dwar IΩrael li ma laqaxil-Messija. Imma juru wkollkemm Alla ˙abb lil IΩrael udan kien ingrat lejh, ukemm i˙obb il-bnedminkollha. Alla jibqa' ja¥ti l-grazzji lil kull bniedem biexjitqaddes, imma bostabnedmin ja¥mlu b˙alIΩrael il-qadim li ma laqaxlil Ìesù

L-okkaΩjoni ¥al dawniΩ-Ωew© tixbihat ©ietmo¥tija mill-kbarat Lhudftit jiem qabel il-passjonimeta, speçjalment wara l-qawmien ta' LaΩΩru u d-da˙la trijonfali ta' Ìesù


f'Ìerusalemm, raw il-fololjimxu wara Ìesù u webbsuqalbhom li joqtluh. Humastaqsewh b'liema awtoritàkien qed iwettaq ¥emilu,u Ìesù, minflok we©ibhomdirettament, tahom twe©ibandiretta permezz ta' dawniΩ-Ωew© parabboli.

L-ewwel parabbolatit˙addet fuq wie˙ed likellu Ωew©t itfal u talabhomimorrulu ja˙dmulu fil-¥alqa tad-dwieli. L-ewwelwie˙ed qallu le, imba¥admar; u t-tieni qallu iva,imma mba¥ad ma marx.

Ìesù stess fisser din il-parabbola: "Tassewn¥idilkom li l-pubblikani un-nisa tat-triq de˙linqabilkom fis-Saltna ta' Alla.Áax Ìwanni ©ie¥andkom miexi fit-triq tal-©ustizzja u intom maemmintuhx, iΩda l-pub-blikani u n-nisa tat-triqemmnuh; u ¥alkemmintom rajtu dan kollu, bqaj-tu sa l-a˙˙ar ma biddiltuxil-fehma ta¥kom, u maemmintuhx".

It-tieni parabbola titkel-lem fuq sid ta' ¥alqa bid-dwieli [=Alla l-Missier] li˙awwel id-dwieli u ˙a kurakbira ta¥hom, u mba¥adqabbilha lil xi bdiewa.Meta wasal Ωmien il-frott

ba¥at ¥al aktar minndarba xi qaddejja tie¥ubiex ji©bru l-frott, imma lildawn jew sawtuhom jewsa˙ansitra qatluhom. Fl-a˙˙ar ba¥at lil Ibnu biexforsi jist˙u minnu. Immameta saru jafu li hu l-wer-riet, qatluh ukoll bil-¥an lijie˙du l-wirt tie¥u. Ìesùja¥laq il-parabbola bil-kliem: "Áalhekkn¥idilkom li s-Saltna ta'Alla tittie˙ed minn¥andkom u tin¥ata lil©ens li ja¥mel il-frottminnha....." L-evan©elistajΩid li l-kbarat Lhud fehmu lil-parabbola kienet tmisslilhom u riedu joqtlu lilÌesù, imma beΩ¥u minn--nies.

Kif ©a ¥edna, iΩ-Ωew©parabboli ma jmissux lil-Lhud biss, imma lin-nies ta'kull Ωmien. IΩ-Ωew© uliedta' l-ewwel parabbola jir-rappreΩentaw lil dawk li"j¥idu iva" b˙al-Lhud tar-Rabta l-Qadima, li fid-dieher kienu ma' Alla iΩda˙afna minnhom ma kinuxbil-fatti u qatlu lill-profeti ulil Ìesù; u dawk li "j¥idule" li b˙all-pagani u l-midin-bin dehru u jidhru li ma jku-nux ma' Alla, immamba¥ad jindmu u jilq¥ul-messa©© ta' Ìesù.

It-ta¥lim ewlieni taΩ-Ωew© parabboli jdur mal-˙niena ta' Alla lejn kullbniedem u mal-˙tie©a ta' l-indiema u tal-konverΩjoni litissa˙˙a˙ bl-opri tajba.Jekk le, ji©rilna b˙al dawkil-Lhud li ma laq¥ux lilÌesù ¥alkemm kienumembri tal-poplu ta' Alla.U xi ©ralhom? Ìew"imqabbla" ma' ˙addie˙or.

Lil min ma jsalvax Alla?

Parabbolatal-bieb ma¥luq

(Lq 13, 22-30)

Din il-parabbola hijaprofetika billi tmiss ukoll lill-poplu Lhudi tar-Rabta l-Qadima. Ìesù qalha metakien sejjer lejn Ìerusalemmu kien hemm wie˙ed li sta-qsieh jekk humiex ftit dawkli jsalvaw. Ìesù ma we©ibxdwar in-numru ta' dawk lijsalvaw imma qal biss libiex wie˙ed isalva je˙tie©lu"jid˙ol mill-bieb id-dejjaq",ji©ifieri li mhijiex ˙a©a façlili ssalva.

Il-parabbola t¥id ukollli jkunu ˙afna dawk lijibq¥u wara l-biebi˙abbtu biex il-Mulejjift˙ilhom ¥ax qabel kienu



kielu u xorbu mie¥u, iΩdajibq¥u barra ¥ax "Kienu¥amlu dak li mhuxsewwa". X˙in dawn ji©umkeççija 'l barra, jid˙lu"nies mil-lvant u mill-punent, mit-tramuntana uminn-nofsinhar u joqo¥du¥all-mejda fis-Saltna ta'Alla. U araw, hawn min huta' l-a˙˙ar u ¥ad ikun ta' l-ewwel, u hawn min hu ta' l-ewwel u ¥ad ikun ta' l-a˙˙ar".

Wie˙ed malajr jifhem liÌesù l-ewwel ma tkellemkien dwar il-poplu Lhudi li"kien minn ta' l-ewwel" fis-

sej˙a ¥as-salvazzjoni,imma ˙afna kienu dawk lima da˙lux mill-bieb li hudejjaq ¥ax je˙tie© umiltà uopri tajba li huma ma kel-lhomx.

It-twe©iba ta' Ìesù lildak ir-ra©el li ¥amillumistoqsija dwar in-numruta' dawk li jsalvaw kienet:m'¥andux jimpurtakomkemm isalvaw. Áandujimpurtakom li ta¥mlu dakli hu sewwa u tilq¥u lili u l-Van©elu tie¥i. Jekk intommidinbin, ikkonvertu u¥amlu ¥emil tajjeb ujiena nsir nafkom u

nda˙halkom mill-bieb id-dejjaq biex tithennewmie¥i wara s-sagrifiççji lita¥mlu f'din id-dinja.

Mela l-messa©© ta' dinil-parabbola hu li dawk lima jsalvawx tkun ˙tijata¥hom ¥ax b˙al-Lhudtal-qedem ma jilq¥ux lilÌesù u ma josservawx il-Van©elu.

Il-fer˙ ta' Alla¥al min jindem

Tliet parabboli tal-˙niena ta' Alla

(Lq. 15, 1-32)

Luqa j©ib tliet parabbolili juru l-fer˙ ta' Alla meta l-midneb jindem minn dnu-bietu. Dawn it-tliet parab-boli Ìesù qalhom metakien fil-Perea, 'l hinn mill-Ìordan, fix-xitwa tas-sena29/30.

Parabbola tan-na¥©au d-drakma mitlufa

(Lq 15, 1-10)

San Luqa, li j©ib dawn it-tixbihat, i¥idilna li Ìesù ˙al-okkaΩjoni li j¥allimhommeta l-FariΩej skandalizzawru˙hom ¥ax kien jiekolmal-pubblikani u l-midin-bin, ˙a©a mistmerra ukkundannata minnhom.

Kif meta wie˙ed ra¥ajjitlef na¥©a mill-mija lijkollu u j˙alli d-dis¥a udis¥ajn u jmur ifittixhasakemm isibha, hekkja¥mel Alla, u hekk riedja¥mel Ìesù meta kienma¥na. L-im©ieba ta'Ìesù, u ¥alhekk ta' Alla, hiwkoll b˙al ta' dik il-mara litilfet il-munita (li jkollha fil-keffa tal-maktur ta' qud-diem wiççha, munita li tkunrikordju tat-tie©, u ¥alhekk



¥aΩiΩa) u tibqa' sakemmissibha u, meta ssibha,tifra˙ u ta¥mel festa mal-©irien u l-˙bieb.

It-ta¥lima taΩ-Ωew©parabboli hi li Alla jfittex il-midneb u jifra˙ metajre©©¥u lura ¥at-triq it-tajba. U b˙al ma ja¥melAlla, hekk ¥andnana¥mlu wkoll a˙na;infittxu lil min hu mitluf unifir˙u meta jikkonverti.

L-Iben Óali(Luqa 15, 11-32)

Aktarx li din il-parabbo-la hi l-aktar wa˙dama¥rufa fost l-o˙rajn kol-lha u ftit huma dawk li qattma sem¥u biha. Iç-çirku-stanzi tat-tixbie˙a humab˙al dawk tat-tnejn lifuqhom ¥adna kemmtkellimna.

Il-parabbola ©©ib qud-diem ¥ajnejna storja ta'©rajja li sse˙˙ bosta drabi.Wie˙ed talab lil missieruja¥tih il-©id li kien ˙aqqub˙ala iben. Il-missier tahu-lu u hu berbqu f'˙ajja bla¥aqal u ˙aΩina. Meta©arrab l-imrar tal-˙ajja˙aΩina, so¥bbih u ¥amelil-qalb li jer©a' lura ¥al¥and missieru. Meta mis-sieru lem˙u ©ej lura, marjilq¥u u ttrattah ta' veruiben. Mhux biss, imma¥amillu festa kbira.

It-tieni parti tal-parab-bola ΩΩid xi ˙a©a mat-tnejnta' qabilha x˙in tkellimnafuq id-dispjaçir ta' ˙u l-iben˙ali meta ra l-fer˙ li weramissieru bir-ritorn ta' ˙uh lire©a' lura. L-im©ieba˙anina tal-missier ma¥o©bitx lill-iben li baqa'dejjem f'dar il-missier.Hawn il-parabbola tikkun-danna l-egoiΩmu ta' dawkli ma jimpurtahomx mill-

konverΩjoni ta' ˙uthommidinbin.

Mela t-ta¥lim tal-parabbola hu doppju: fl-ewwel taqsima ta¥hatitkellem fuq il-˙niena blaqies ta' Alla Missier; fit-tieni taqsima t¥allimna kifa˙na ¥andna n©iburu˙na mal-proxxmu, billin˙obbuh, n¥inuh,na˙frulu u nifir˙u metajer©a' jaqbad it-triq it-tajba.

Alla jippremjaskond tjubitu

Il-Óaddiema fil-¥alqatad-dwieli

(Mt 20, 1-16)

Skond San Mattew,Ìesù qal din il-parabbolawara li Pietru staqsa xi jkunil-premju li jie˙du l-Appostliwara li ˙allew kollox bieximorru wara Ìesù.Immedjatament qabel mabeda l-parabbola, Ìesù qaldan il-kliem: "U ˙afnahuma ta' l-ewwel li ji©u l-a˙˙ar, u ta' l-a˙˙ar ji©u l-ewwel" (19, 39).Imba¥ad Ìesù xebba˙ is-Saltna ta' Alla ma' ¥alqatad-dwieli ta' wie˙ed li mar

isejja˙ ˙addiema f'diversisi¥at tal-©urnata. Metasar fil¥axija u s-sid ˙allaslill-˙addiema bl-istesspaga, kif kien ftiehemqabel, dawk li marruja˙dmu minn fil¥odu ukienu ta' l-ewwel garrew¥ax ˙adu daqs dawk ta' l-a˙˙ar. Riedu aktar, immas-sid wie©eb lil wie˙edminnhom li hu ma kienin©ust ma' ˙add ¥ax ta lilkull wie˙ed skond maftiehem u ried ikun ©eneruΩf'©idu, u ¥alhekk ma kel-lux j¥ir min˙abba l-©ene-roΩità tie¥u. Fl-a˙˙ar tal-parabbola Ìesù jer©a' jten-ni: "Hekk ta' l-a˙˙ar ji©u l-ewwel, u ta' l-ewwel ji©u l-a˙˙ar".

Il-messa©© ta' din il-parabbola jin©abar hekk:

*Alla hu ©eneruΩ uj˙ares l-aktar lejn li wie˙edjikkonverti u mhux lejnmeta wie˙ed jikkonverti.

*Áalhekk il-pagani liemmnu fil-veru Alla wara l-Lhud, huma wkoll ikollhomil-˙niena ta' Alla.

*Alla j˙ares lejn il-kwa-lità (il-kif) aktar milli lejn il-kwantità (il-kemm u t-tul)ta' l-opri tajba.




AvviΩ

IntroduzzjoniTa¥rif u Riflessjonijiet

Ktieb ie˙or ta'P. Guido Schembri OFMma˙ru© mill-Kummissarjatta' l-Art Imqaddsa

88 pa©na ta' ta¥lim u informazzjonidwar dawn il-bnedmin kbarta' l-istorja tal-fidwa.

PREZZ: Lm1.25PREZZ ¥all-abbonati ta¥na: Lm1.00

Iktbulna u nib¥atuhulkom bil-posta.OkkaΩjoni o˙ra biex inkomplu nit¥allmufuq il-Kelma ta' Allau nkomplu nift˙u r-rivista ta¥na ¥al orizzonti ©odda!



Nixtieq inkompli nip-preΩenta fil-qosor il-konte-nut narrattiv u l-pjan tejo-lo©iku tal-Van©elu ta' SanÌwann. L-ewwel artikludeher fil-˙ar©a ta'Novembru-Diçembru 2000tar-rivista ta¥na. Konnawasalna biex nippre -Ωentaw sat-tielet sekwenzanarrattiva (Ìw 4, 1-54). Kifdi©à ktibna: jekk wie˙edirid jisfrutta tajjeb dan l-artiklu huwa mportanti liwie˙ed iΩomm miftu˙ qud-diemu l-Van©elu skond SanÌwann u jaqrah u jsegwihskond is-sekwenzi narratti-vi li ser ji©u ppreΩentati. L-iskop tie¥u fil-fatt huwa lij¥in lill-qarrej jie˙u f-idejhit-test bibliku u jqie¥ed lilunnifsu quddiemu. B'hekkbiss it-test evan©eliku jista'jiftiehem a˙jar u jie˙u l-˙ajja!

Ir-raba’ taqsima

Ìwanni 5, 1 - 47: Ìesùjitla' Ìerusalem ¥all-festau hemmhekk ifejjaq maridqrib il-menq¥a ta'Betzata.

Din is-sekwenza narrat-tiva ddur fuq il-fejqan ta'wie˙ed marid fil-menq¥ata' Betzata. Áandna epi-sodju wie˙ed maqsum fitliet xeni (5, 1-9b; 5, 9c-18;5, 19-47). F'din l-a˙˙arxena Ìesù jippreΩentaawto-difiΩa.

Minn din is-sekwenza 'lquddiem ir-rivelazzjoni ta'Ìesù issir aktar profonda.Lill-marid Ìesù j¥idlu:"Ara, issa, fiqt, qis li ma tid-nibx iΩjed, biex ma ti©rilekxxi ˙a©a a¥ar" (5, 14).

Dan biex juri li l-fejqan kiensinjal tal-ma˙fra li ja¥ti.Lil-Lhud li mba¥adjakkuΩawh ¥al dan il-fej-qan ma¥mul nhar ta' Sibt,Ìesù jirrivela l-identitàtie¥u b˙ala iben:"Missieri ¥adu ja˙dem saissa: mela na˙dem jienukoll" (5.17).

Il-Lhud ¥alhekk ifittxu lijoqtluh ¥aliex isejja˙ lilAlla b˙ala Missieru uja¥mel lilu nnifsu ugwali¥al Alla (5,18). Ìesùjkompli jirrivela l-¥aqda lihemm bejnu u bejnMissieru: "Tassew tassewn¥idilkom li l-Iben ebda˙a©a ma jista' ja¥melminn rajh jekk ma jarax lilMissieru ja¥milha: ¥ax

il-˙wejje© li ja¥mel il-Missier, ja¥milhom l-Ibenukoll, b˙alu" (5, 19). Ujkompli juri li din il-manife-stazzjoni ta' l-¥aqda fil-˙idma turi ru˙ha fl-¥aqdatal-qawwa li Ìesù ¥andumal-Missier li ja¥ti l-˙ajjata' dejjem: "Áax b˙almal-Missier iqajjem lill-mejtinu ja¥tihom il-˙ajja, hekkukoll l-Iben ja¥ti l-˙ajja lildawk li jrid hu" (5, 21). L-¥aqda fl-azzjoni u fil-qawwa turi li hemm¥aqda s˙i˙a fl-eΩistenza,kif nist¥u niddeduçu mill-istqarrija: "Áax b˙alma l-Missier ¥andu l-˙ajja fihinnifsu, hekk ukoll ta lill-Iben li jkollu l-˙ajja fih innif-su" (5, 26). Il-˙ajja li l-Iben

Il-Bibbja f’idejnaKitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Il-Van©elu ta’ San Ìwann (2)



ja¥ti hija l-istess ˙ajja lijirçievi min¥and il-Missier.Dan ise˙˙ fis-sie¥a ta'Ìesù imma l-effetti ta' dankienu di©à qed jin˙assu.Dawk li kellhom jisim¥u il-le˙en ta' l-Iben ta' Alla,anke jekk huma mejtin(ji©ifieri li j©orru fihom il-prinçipju li jwassalhom¥all-mewt fiΩika), ikollhomfihom infushom il-˙ajja divi-na (5, 25). Fil-futurimba¥ad ikun hemm il-qawmien fl-a˙˙ar jum.Dan kollu huwa kkundizzjo-nat mill-¥aqda ta' fidimal-Missier li ba¥at lilIbnu: "Min jisma' kelmti u

jemmen f'min ba¥atni¥andu l-˙ajja ta' dejjem, uma jsirx ˙aqq minnu, imma¥adda mill-mewt ¥all-˙ajja" (5, 24). Permezz tal-fidi wie˙ed jie˙u sehem fil-˙ajja divina li l-Iben ja¥ti ujin˙eles mill-©udizzju ta'kundanna.

Il-Óames taqsima

Ìwanni 6, 1 - 71: Ìesùfil-Galilija. Diskors fuq il-ÓobΩ tal-Óajja.

Din is-sekwenza narrat-tiva hija ma¥mula minn

˙ames episodji li ç-çentruta¥hom huwa d-djalogufuq il-˙obΩ tal-˙ajja. Is-su©©ett prinçipali jibqa' dakfuq il-˙ajja u l-bΩonn tal-fidibiex wie˙ed jakkwista din l-istess ˙ajja.

L-ewwel episodju (6, 1-15) jirrakkonta it-tkattir tal-˙obΩ u t-tieni (6, 16-21) diktal-mixja ta' Ìesù bil-lejl fuqil-Ba˙ar tal-Galilija. L-¥ada, it-tielet episodju (6,22-58), isir id-djalogu bejnÌesù u l-folla li tfittxu¥aliex kienet rat it-tkattirtal-˙obΩ. Fil-fatt Ìesù jist-qarr: "T˙abtu mhux ¥all-ikel li j¥addi, iΩda ¥all-

ikel li jibqa' ¥all-˙ajja ta'dejjem, dak li Bin il-bnie-dem ja¥tikom, ¥aliex liluAlla l-Missier immarka bis-si©ill tie¥u" (6,27). U ¥all-mistoqsija x'¥andhomja¥mlu biex ikollhom minndan l-ikel iwie©eb: "L-oprata' Alla hija din: li intomtemmnu f'dak li huwaba¥at" (6, 29). Imba¥adiΩid li dan l-ikel huwa ˙obΩli niΩel mis-sema li ja¥ti l-˙ajja lid-dinja u kemm 'ildarba jinsisti li huwa l-˙obΩtal-˙ajja: "Jiena hu l-˙obΩtal-˙ajja. Min ji©i ¥andi

ma jie˙du qatt il-©u˙, u minjemmen fija ma jkun qattbil-¥atx" (6, 35.41b).

Áat-tgergir tal-LhudÌesù jwie©eb: " Jiena hu l-˙obΩ ˙aj, li niΩel mis-sema.Jekk xi ˙add jiekol minndan il-˙obΩ j¥ix ¥aldejjem. U l-˙obΩ li jienana¥ti huwa ©ismi ¥all-˙ajja tad-dinja" (6, 51).Óadd ma jista' jkollu l-˙ajjajekk ma jemminx fil-mewttie¥u ¥all-˙ajja tad-dinja.Tali fidi tesprimi ru˙ha filliwie˙ed jiekol ©ismu u jixrobdemmu: "Min jiekol ©ismi ujixrob demmi ¥andu l-˙ajja ta' dejjem, u jienanqajjmu mill-imwiet fl-a˙˙ar jum" (6, 54). Minjiekol ©ismu jie˙u sehem fil-˙ajja divina li hija Ìesù:"B˙alma ba¥atni l-Missier,li huwa ˙aj, u jiena n¥ixb'Missieri, hekk ukoll minjiekol lili, hu wkoll i¥ix bija"(6, 57).

Ir-raba' episodju (6, 60-66) jirrakkonta r-rejazzjoninegattiva tad-dixxipli ta'Ìesù li kliemu jsibuh iebesu jitilquh.

Fil-˙ames episodju (6,67-71) Ìesù jistaqsi lit-tnax:"Tridux titilqu intom ukoll?"(6, 67). Pietru jwie©eb f'i-sem kul˙add: "Mulej,¥and min immorru? Inti¥andek il-kliem tal-˙ajjata' dejjem, u a˙na emmin-na u ¥arafna li inti l-Qaddis ta' Alla" (6, 68-69).

F'dawn l-a˙˙ar Ωew©sekwenzi li fuqhom tkellim-na, nindunaw li ¥andnarivelazzjoni progressivama¥mula minn Ìesù.Huwa juri li ¥andu l-istess˙ajja tal-Missier u bis-sinjaltal-fejqan tal-marid juri lija¥ti l-˙ajja permezz tal-ma˙fra tad-dnubiet.Suççessivament juri li din il-˙ajja divina hija mo¥tja




minnu lil dawk li jemmu lihuwa l-Iben mib¥ut mill-Missier biex ja¥ti l-˙ajjalid-dinja. Il-fidi mba¥adturi ru˙ha filli wie˙ed jiekol©ismu u jixrob demmu,¥aliex j¥ix bil-qawwatie¥u min jiekol lilu.

Is-sitt Taqsima

Ìwanni 7, 1 - 8, 59:Ìesù f'Ìerusalem ¥all-festa ta' l-Áerejjex.

Áandna Ωew© episodjili jibnu din is-sekwenzanarrattiva. Fl-ewwelwie˙ed (7, 1-52), Ìesù,mill-Galilija jitlaq ¥al Ìeru-salem u jippreΩenta ru˙u¥all-Festa ta' l-Áerejjex.Jo˙loq diversi rejazzjonijietsat-tentattiv li jarrestawh,tentattiv li ma jirnexxix"¥aliex kienet ¥ada mawaslitx is-sie¥a tie¥u (7,30). Quddiem in-nies li jid-diskutu bejniethom jekkkienx il-Messija u minn fejnkien ©ie, fl-a˙˙ar jum tal-festa Ìesù jwie©eb: "Minjie˙du l-¥atx, ji©i ¥andi ujixrob. Kif t¥id l-Iskrittura,min jemmen fija, minnujo˙or©u xmajjar ta' ilma˙aj" (7, 37-38). Il-kummentta' Ìwanni jinterpreta biprofondità kbira din is-silta:"Dan qalu ¥all-ispirtu likellhom jirçievu dawk lijemmnu fih, ¥ax l-Ispirtukien ¥ad man¥atalhomx, billi Ìesùkien ¥adu ma ©iex igglori-fikat" (7, 39). L-ilma ˙aj liÌesù kien di©à offra lis-Samaritana issa kien qedji©i offrut lil kul˙add. Hijaofferta li hija fil-fatt we¥dali fiha jistieden lil kul˙addjemmen fih biex wara l-mewt u l-qawmien tie¥ukul˙add ikun jista' jirçievi d-don ta' l-Ispirtu. L-episodjuja¥laq b'diskussjoni

mqanqla fuq l-ori©ini tal-Messija (7, 45-52).

It-tieni episodju jibdabix-xena ta' l-adultera (8, 1-59). Óafna studjuΩi jqisudin ix-xena b˙ala Ωjieda¥all-Van©elu. Imma metawie˙ed jirrifletti fuq id-diskors li ¥andu ji©i, fejnÌesù spiss jitkellem mid-dnubiet li fihom imut dawkli ma jemmnux fih (8,21.24a.24b), dnubiet liwie˙ed jin˙eles minnhombil-qawwa ta' l-Iben (8, 34-325), din i-silta nist¥un¥idu li hija f'armonijamal-kuntest kollu. Il-ma˙fra tal-mara adultera

f'dal-kuntest huwa ©estsimboliku, sinjal li juri l-ma˙fra tad-dnubiet.

Fit-tieni xena (8, 12-59),¥andna djalogu twil bejnÌesù u l-Lhud. Id-djalogujibda billi Ìesù ja¥melawto-rivelazzjoni: "Jiena d-dawl tad-dinja. Min ji©iwarajja ma jimxix fid-dlam,iΩda jkollu d-dawl tal-˙ajja"(8, 12). Filwaqt li jirrivela lilunnifsu b˙ala 'id-dawl tad-dinja', iwie¥ed 'id-dawltal-˙ajja' lil kull min jimxiwarajh. L-iskema hijakomuni f'dan il-Van©elu:

¥andna stedina biexwie˙ed jemmen f'Ìesù lihuwa d-dawl biex wie˙edimba¥ad ikollu fih l-istessdawl. Il-Lhud jakkuΩawh likien qed ja¥ti xhieda fuqunnifsu, imma Ìesù jitkellemmix-xhieda tal-Missier:"Hemm jien, li qie¥ednixhed ¥alija nnifsi, uhemm il-Missier li ba¥atni,li hu wkoll qie¥ed jixhed¥alija" (8, 18). U ¥all-mistoqsija: "Missierek fejnhu?" Ìesù jwie©eb: "Intomla lili ma tafu u lanqas lilMissieri. Li kieku kontu tafulili, kontu tkunu tafu lilMissieri wkoll" (8, 19). L-

evan©elista jinnota: "U˙add minnhom ma qabdu,¥ax is-sie¥a tie¥u kie-net ¥adha ma waslitx" (8,20).

Ìesù jkompli jitkellem(8, 21-30) billi jirrivela l-ori©ini divina tie¥u u jiste-dinhom biex jemmnu fid-divinità tie¥u biex ikunujist¥u jirçievu l-ma˙fratad-dnubiet. "Intom minnhawn isfel, u jiena ©ej minnhemm fuq. Intom nies ta'din id-dinja, imma jienminiex ta' din id-dinja. Kif¥edtilkom jien, intom

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna



tmutu fi dnubietkom. Áaxjekk intom ma temmnux lijiena hu, tmutu fi dnu-bietkom" (8, 23-24). Il-kon-front jasal fil-quççatatie¥u bil-mistoqsija: "Intmin int?" (8, 25) u t-twe©ibata' Ìesù li j¥id li dan jifh-muh biss meta jkun m¥ollifuq is-salib: "Meta terf¥u'l fuq lil Bin il-bniedem,mba¥ad ta¥rfu li jienahu u li minn rajja mana¥mel xejn, imma linitkellem skond ma¥allimni l-Missier" (8, 28).Dan ifisser li l-ma˙fra tad-dnubiet imwie¥ed minnÌesù huwa mo¥ti biss lilmin jemmen fl-ori©ini divi-na tie¥u. Din l-ori©initidher biss fil-mewt tie¥ufuq is-salib. Wie˙ed hawnjista' jer©a' jinnota li kliemÌesù huma we¥da lisse˙˙ fil-mewt tie¥u uhuma stedina biex wie˙edjemmen fiha.

Fl-a˙˙ar xena ta' din is-sekwenza (8, 31-59) Ìesùiwie¥ed il-˙elsien lil dawkli jemmnu u jisim¥u il-

kelma tie¥u. Dan kolluhuwa ˙elsien mid-dnub:"Jekk iΩΩommu fil-Kelmatie¥i, tkunu tassew dixxiplitie¥i, u ta¥rfu l-verità u l-verità te˙liskom...kull minja¥mel id-dnub huwa lsirtad-dnub...jekk l-Ibenje˙liskom, tkunu tabil˙aqq˙ielsa: (8, 31-32.34.36).Áaliex u˙ud mil-Lhud mariedux ja¥arfu li kienu lsie-ra, ji©ifieri midinbin u li kel-lhom lil Abraham u lil Allab˙ala Missier, Ìesù itenni r-rivelazzjoni ta' l-ori©ini divi-na tie¥u u l-we¥dama¥mula lil dawk lijemmnu: "Li kieku Alla kienmissierkom, lili kontut˙obbuni, ¥ax jien ˙ri©t u©ejt min¥and Alla. Áaxjien ma ©ejtx minn rajja,imma kien hu liba¥atni...Tassew tassewn¥idilkom li min i˙ares il-kelma tie¥i ma jara qatt il-mewt...qabel ma kienAbraham, jiena hu" (8,42.51.58). Dan kollu jo˙loqrifjut ie˙or fost il-Lhud li jip-pruvaw i˙a©©ruh. Imma

Ìesù jista˙ba u j˙alli t-Tempju.

B'hekk ta¥laq din is-sekwenza narrattiva. Ir-rivelazzjoni li ja¥mel Ìesùfuq nnifsu hija stedina¥all-fidi biex kull min jem-men fid-divinità tie¥u litidher fil-mewt tie¥u fuqis-salib, jista' jirçievi l-ma˙fra mwie¥da tad-dnubiet.

Is-seba’ taqsima

Ìwanni 9, 1 - 10, 42:Ìesù jfejjaq l-¥ama mit-twelid u jwasslu ¥all-fidi.Id-diskors fuq ir-Ra¥aj u n-N¥a©. Il-Festa tad-Dedikazzjoni.

Din is-sekwenza narrat-tiva hija ma¥mula minnΩew© episodji (9, 1-10,21;10, 22-42) u hija ççentratafuq id-djalogu ta' Ìesùmal-FariΩej (9, 40 - 10, 21).

Jekk wie˙ed iΩommquddiem ¥ajnejh li l-fej-qan tar-ra©el ¥ama minntwelidu ji©i wara diskors ta'rivelazzjoni fuq id-dawl lifuqu ¥adna kemm tkellim-na, wie˙ed jifhem il-funzjo-ni ta' dan l-istess fejqan. Il-fejqan hija opra ma¥mulaminn Ìesù b˙ala 'sinjal' tal-qawwa li ¥andu li ja¥tid-dawl li j¥id li hu u lijwie¥ed lil kull min jem-men fih. Dan id-dawlhuwa fuq kollox il-fidi li tip-permetti li wie˙ed ja¥raf lilÌesù b˙ala l-Iben ta' Alla(9, 35-38). Imma din ir-rive-lazzjoni tkun s˙i˙a fil-mument li jkun merfu¥ 'ilfuq fuq is-salib. Id-dontad-dawl mo¥ti lill-¥amaminn twelidu huwa¥alhekk ©est simboliku lipermezz tie¥u Ìesùjwie¥ed li juri lilu nnifsub'mod s˙i˙ lil dawk lijemmnu fil-mewt tie¥u u




jaslu biex jaraw u jkollhomid-dawl tal-˙ajja.

Wara din il-©rajja ÌesùjippreΩenta lilu nnifsu b˙alar-ra¥aj it-tajjeb. Fl-istess˙in jirrivela li Missieruj˙obbu ¥aliex jiΩvol©i il-missjoni tie¥u ta' ra¥aj lija¥ti ˙ajtu biex isalva n-n¥a© f'ubbidjenza ¥ar-rieda tie¥u: "Jiena r-ra¥aj it-tajjeb; jienana¥raf in-n¥a© tie¥i un-n¥a© tie¥i ja¥arfu lili,b˙alma l-Missier ja¥raf liliu jiena na¥raf il-Missier;u ¥an-n¥a© tie¥i na¥ti˙ajti...Áalhekk i˙obbni l-Missier, ¥ax jien na¥ti˙ajti, biex ner©a' ne˙odha.Óadd ma je˙odhieli, iΩdajien na¥tiha minn rajja.Áandi set¥a li na¥tiha,u ¥andi s-set¥a li ner©a'ne˙odha; din hi l-ordni li˙adt min¥and Missieri"(10, 14-18).

Dan il-kliem jixhed dawlfuq il-˙sieb tejolo©ku.Áandna Ωew© veritajietfundamentali: l-Iben ta'Alla joffri lilu nnifsu volon-tarjament fil-mewt ¥ax il-Missier irid din il-mewt biexisalva n-n¥a©; il-missierstess joffri l-˙ajja ta' l-Ibenbiex isalva u ja¥ti l-˙ajjalin-n¥a©.

Jekk nikkonfrontaw danil-˙sieb ma’ dak espressfid-djalogu ma’ Nikodemu(ara: 3, 16) ninnutawkemm ix-xeb˙ kif ukoll il-progress tar-rivelazzjonima¥mula minn Ìesù. Fil-kliem lil Nikodemum’¥andniex id-diskors fuql-im˙abba tal-Missier ¥all-Iben. Hawnhekk dan l-ele-ment huwa çentrali: il-Missier i˙obb lil Iben¥aliex jobdi ¥all-ordnitie¥u li ja¥ti ˙ajtu biexf'dan id-don ta' ¥oti volon-tarju u fl-istess ˙in

ubbidjenza tidher l-im˙abba ta' Alla li jsalvalill-bnedmin.

It-tieni episodju (10, 22-42) huwa mqie¥ed fil-kuntest tal-Festa tad-Dedikazzjoni tat-Tempju uhuwa mqanqal mill-misto-qsija li l-Lhud ja¥mlu lilÌesù jekk kienx il-Messija(10, 24). Ìesù iwie©eb billijiddenunzja n-nuqqas ta'fidi ta¥hom (10, 25-26), ujer©a' jtenni l-missjonitie¥u ta' ra¥aj li ja¥ti l-˙ajja (10, 27-29) filwaqt lijirrivela l-¥aqda tie¥umal-Missier: "Jien u l-Missier a˙na ˙a©a wa˙da"(10, 30). Il-Lhud jirreja©ixxuu riedu j˙a©©ruh ¥axakkuΩawh b'da¥a. Ìesùjtenni ir-rivelazzjoni ta' l-¥aqda tie¥u ma' Alla ujistedinhom biex jemmnu:"Jekk jien miniex na¥mell-¥emejjel ta' Missieri,temmnunix; imma jekkqie¥ed na¥milhom, jekkma temmnux lili, ¥allinqasemmnu l-¥emejjel biextkunu tafu u ta¥arfu li l-Missier huwa fija u jiena fil-Missier" (10, 37-38). Áaldarb'o˙ra fittxew li jaqb-duh, imma hu ˙arbilhomminn ta˙t idejhom. L-epi-sodju drammatiku ja¥laqbilli Ìesù jitlaq. L-evan©eli-

sta jikkummenta li kienu˙afna li emmnu fih (10, 42).

It-tmien taqsima

Ìwanni 11, 1 - 54: Il-Qawmien ta' Lazzru

L-episodju tal-qawmienta' Lazzru, li jinsab f'din is-sekwenza narrattiva kollhakemm hi, tiΩviluppaf'˙ames xeni. Jidher çar lidin il-©rajja tal-qawmientikkonferma l-¥aqdas˙i˙a u intima bejn il-Missier u Ìesù, kif kientenna l-istess Ìesù fis-sekwenza narrattiva ta'qabel. Imma anke hawn,il-Mulej ikompli jirrivela lilunnifsu.

Qabel ma re©a' sejja˙¥all-˙ajja lil Lazzru, Ìesùj¥id lil Marta: "Jien hu l-qawmien u l-˙ajja. Kullmin jemmen fija, ukoll jekkimut, j¥ix; u kull min i¥ixu jemmen fija, dan majmut qatt. Temmnu intidan?" (11, 25-26). Huwajqajjem lil dawk li jemmnufih ¥aliex huwa nnifsu˙ajja immortali. U din il-˙ajja ta' dejjem ti©im¥oddija lil dawk lijemmnu fil-mewt tie¥ufuq is-salib, lil dawk lijemmnu fl-Iben ta' Allamerfu¥ fuq is-salib. Bil-

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna



qawmien ta' Lazzru Ìesùja¥mel ©est simbolikubiex juri li huwa l-˙ajja©dida ta' dawk li jemmnufih. Anke dan huwa stedi-na biex wie˙ed jemmen.Lazzru mqajjem mill-mewthuwa sinjal ta' dak li¥andu ja¥mel Ìesù lildawk kollha li jemmnu fih.Stedina biex wie˙ed jem-men u we¥da ta' ˙ajja ta'dejjem. Is-sinjal jo˙loqrejazzjonijiet opposti: fidif'˙afna Lhud (11, 45) uoppoΩizzjoni akkanita tal-mexxejja li jiddeçiedu li joq-tluh (11, 47-53). Áalhekk"Ìesù ma ¥addiex aktarbid-dieher f'nofs il-Lhud,

imma telaq minn hemmlejn il-kampanja qrib id-deΩert, f'belt jisimha Efrajm,u qa¥ad hemmhekk mad-dixxipli tie¥u" (11, 54).

Id-disa’ taqsima

Ìwanni 11, 55 - 12, 50:Ìesù f'Ìerusalem ¥all-festa ta' l-Áid.

F'din is-sekwenza nar-rattiva ¥andna episodjuwie˙ed ippreΩentat f'sen-siela ta' xeni. Wasal il-Áidu Ω-Ωmien tas-sie¥a ta'Ìesù. Il-kelma 'sie¥a' tin-tuΩa tliet darbiet (12, 23.27)u hija t-tema dominanti ta'din is-sekwenza.

F'konnessjoni ma' l-idejatas-sie¥a hemm ukoll fil-kuntest it-temi tal-glorja utas-salib. (12, 20.32). Ìesùli ser ji©i merfu¥ fuq is-salib huwa s-sinjal u l-mezz tal-glorifikazzjonitie¥u u permezz ta' danis-sinal ji©bed lil dawk kol-lha li jemmnu lejh: "U metanintrefa' 'l fuq mill-art, jienani©bed il-bnedmin kollhalejja" (12, 32).

L-episodju ja¥laq bispeçi ta' konkluΩjoni tar-rivelazzjoni pubblika ta'Ìesù (12, 37-50). F'din il-konkluΩjoni l-evan©elistajer©a' jfakkar it-temi tal-Prologu u tal-arti kollhaddedikata lir-rakkont tas-sinjali (2-12): ir-rivelazzjonital-Verb, it-twemmin jew ir-rifjut ta' din il-manife-stazzjoni bil-fidi jew bin-nuqqas ta' twemmin, id-don tal-˙ajja jew il-©udizzjuta' kundanna.

Fi 12, 37-42 l-evan©eli-sta jikkunsidra dak li ©ara:minkejja l-mirakli kbar, is-sinjali mo¥tija, il-Lhud maemmnux lil Ìesù. Áaliex?L-evan©elista jwie©eb ¥aldin il-mistoqsija serja b'ri-flessjoni fuq in-nuqqas ta'twemmin tal-Lhud. Skondl-evan©elista, in-nuqqas ta'twemmin kien previst fil-pjan ta' Alla, kif kien˙abbar IΩaija.

Fi 12, 44-50 ¥andna l-a˙˙ar appell tar-rivelazzjo-ni pubblika ta' Ìesù, lib'le˙en ¥oli jistqarr li l-fidifih hija fil-fatt it-triq li twas-sal ¥al Alla: "Áax jienma ¥idt xejn minn mo˙˙i,imma kien dak li ba¥atni,ji©ifieri l-Missier, li ordnali xin¥id u nitkellem. U jienanaf li l-ordni tie¥u hija l-˙ajja ta' dejjem. Dak lin¥id jien, n¥idu kif qalli l-Missier" (12, 49).

(ikompli)




Il-btajjel lhud in ©enerali

Fost il-btajjel lhud l-iktarimportanti huma t-tliet festimsej˙in tal-pellegrina©©.Dawn isej˙ulhom hekkmin˙abba li l-Lhud kienujmorru jaduraw lil Alla fit-Tempju ta' Ìerusalemm. L-obbligu kien skond kemmkienu joqo¥du 'l bo¥odminn Ìerusalemm. Dawkli kienu joqo¥du madwaril-belt imqaddsa, kienuobbligati jmorru ¥at-tlietfesti kull sena. Dawk likienu fil-Palestina, imma 'lbo¥od minn Ìerusa-lemm, b˙al ma kienet is-Sagra Familja f'NaΩaret,¥al festa wa˙da kullsena; u dawk li kienujoqo¥du 'l barra mill-Palestina, jekk u metajkunu jist¥u.

B˙ala da˙la, se n©ibulista qasira tal-festi mpor-tanti lhud li jissemmew fil-Bibbja kollha.

* Rox ha-xanah, ras-is-sena jew l-ewwel tas-sena, li ta˙bat fil-˙arifa. Il-festa tfakkar fil-˙olqien tal-bniedem u, fis-servizzsinagogali fil-˙ajja tal-patrijarki, speçjalment fis-sagrifiççju ta' IΩakk.

* Jom Kippur, jum il-penitenza, li ja˙bat fl-10tax-xahar Tixri, fil-˙arifawkoll. Ifakkar f'meta MosèniΩel minn fuq il-muntanjaSinaj wara li qala'min¥and Alla l-ma˙fra¥all-poplu li kien ta qimalill-¥o©ol tad-deheb.

* Sukkot, il-festa ta' l-"¥arajjex", li fuqha nitkell-

mu ‘l quddiem.* Óanukkah, fil-25 ta'

Kislew (¥all-˙abta tal-Milied ta¥na). Tfakkarf'meta Ìuda l-Makkabire©a' kkonsagra t-Tempjuta' Ìerusalemm fis-sena165 qabel Kristu, wara li t-Tempju kien ©ie profanatminn Antijoku Epifani IVsentejn qabel.

* Purim, ta˙bat mal-karnival ta¥na (fil-15 ta'Adar). Tfakkar f'meta l-Lhud kienu me˙lusin mill-mewt fil-Persja permezz ta'Ester u zijuha Mardokaj.Hija festa allegra u tixba˙lill-karnival ta¥na.

* Pasak, l-Áid il-Kbir,fil-15 ta' Nisan (Marzu-April). Dwar din il-festanitkellmu 'l quddiem.

* Sabug˙ot, "seb¥at",¥ax ta˙bat seba' ©im¥atwara l-Áid il-Kbir. Hi l-Pentekoste, u dwarhanitkellmu 'l quddiem.

Il-Fest tal-pellegrina©©

Il-Pasak,jew l-Áid il-Kbir

Din il-festa hija l-ikbarfesta kemm ¥al-Lhud, kifukoll ¥alina Nsara.Tfakkar lil-Lhud il-˙elsienta¥hom mill-jasar ta' l-E©ittu permezz tad-demmtal-˙aruf ta' sena. Tfakkarlilna fil-˙elsien mill-jasartad-dnub permezz tad-demm tal-Óaruf blateb¥a.

Il-kelma lhudija tfisser"taqbeΩ", ¥ax meta fl-a˙˙ar "pjaga" ta' l-E©ittu, il-Lhud çappsu l-bibien ta'djarhom bid-demm tal-˙aruf, l-an©lu li qatel lill-primo©eniti ta' l-E©izzjani"qabeΩ" lil djarhom u humakienu me˙lusin mill-mewttal-primo©eniti ta¥hom.

Il-festa hija ¥aqda ta'Ωew© festi f'daqqa: il-Pasak (l-Áid) u l-Mazzot

Kitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Il-Festi tal-Pellegrina©© Lhud

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaBiex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ Alla



(˙obΩ aΩΩmu); ara EΩodu23, 15; Dewteronomju 16,1-8. It-tnejn f'festa wa˙daflimkien ifakkru fil-libe-razzjoni mill-jasar ta' l-E©ittu. Il-˙obΩ aΩΩmu jfisserit-tbatija tal-Lhud metakienu jieklu l-˙obΩ aΩΩmufid-deΩert min˙abba li makellhomx ˙mira.

Il-Pasak idum jumwie˙ed, waqt li l-Mazzotidum sitt ijiem; b'kolloxsebat ijiem.

Fil-bidu, il-Pasak kienetfesta tar-r¥ajja. Fir-reb-bie¥a, il-Lhud li kienuji©©errew fid-deΩert kienujoffru mill-˙rief u l-gidjiental-mer˙la lil Alla b˙alasagrifiççju ta' ringrazzja-ment. Probabilment dil-btala kienet di©à teΩistiqabel Mosè. Il-Mazzot kie-net festa tal-bdiewa li fihakienu jirringrazzjaw lil Allatal-˙sad.

Óamest ijiem qabel il-Pasak, il-Lhud kienu ja¥Ωlu˙aruf ta' madwar sena ubla teb¥a biex joqtluh¥all-Áid. Ma' nΩul ix-xemx tal-14 ta' Nisan, il-missier tal-familja kien joq-tol il-˙aruf biex jittiekelmixwi mill-familja min¥ajrma titkissirlu ebda ¥admaminn ©ismu. Kien jittiekelbl-¥a©©la, att li jfisser il-mod li bih il-Lhud ˙ar©u

mill-E©ittu. Fl-ikla tal-Áid,il-membri kienu jkunumadwar ¥axra biex kullwie˙ed jiekol biçça mill-˙aruf; jekk il-familja tkunΩ¥ira, kienet tistieden xi˙bieb jew ©irien. In-nisama kienux obbligati ¥all-ikla tal-Áid, imma kienujie˙du sehem l-istess.

Meta s-sultan ÌoΩija¥amel ir-riforma tal-kult uççentralizzah f'Ìerusa-lemm, il-˙rief bdew jinqatluf'Ìerusalemm u demmhomjinxtered fuq il-blata tas-sagrifiççju tat-Tempju.

Fl-ikla tal-Áid, il-missierkien ifisser l-¥aliex issir,wara talba ma¥mula mill-iΩ¥ar membru; ¥alhekkkien jinqara l-kap 12 tal-ktieb ta' l-EΩodu. Kien jit-tiekel il-maror (˙xejjeximsajrin fil-forn umaqtu¥in forma ta' bricksbiex ifakkru fix-xo¥oliebes tal-missirijiet fl-E©ittu.Kull wie˙ed kien ibill il-maror (morr) fil-˙aroxet(tuffie˙ imqatta' u msajjarma' nbid u karawett, u©ewΩ mis˙uq). Il-˙obΩ ikunmazzot (bla ˙mira). Kienjin¥ata wkoll l-inbidim˙allat ma' l-ilma, ¥allin-qas tliet darbiet. Kullfamilja lhudija kienetissajjar il-˙a©i©a (xi ˙a©aspeçjali li tippreferi, b˙al˙ut, la˙am, eçç.). Il-postkien jiΩΩejjen bil-lulab.Imba¥ad da˙let id-drawwa li jittiekel il-bajdiebes ukoll.

Skond l-Evan©elista,Ìesù ¥amel l-ikla tal-Áidma' l-Appostli biex ise˙˙dak li kien jinta¥mel f'figu-ra fit-Testment il-Qadim. L-istudjuΩi jiddubitaw jekk fl-ikla kienx hemm il-˙arufmixwi, min˙abba li l-˙arufkien Ìesù stess.

Sabuhotjew Áid il-Óamsin

L-Áid il-Óamsin ja˙batseba' ©im¥at wara l-Áidu ¥alhekk jissejja˙"Sabuhot", "il-festa tal-©im¥at". Wara l-festabdiet tissejja˙ "Pentekoste",mill-kelma griega "penteko-sten", jew "˙amsin"min˙abba li ta˙bat ˙amsin©urnata wara l-Áid il-Kbir.

Fil-bidu, din kienet festatal-bdiewa, u ¥alhekkkienu jsej˙ulha wkoll "Óag˙apbikrim", festa tal-frottbikri. Fiha l-Lhud kienu jof-fru l-frott bikri lil Alla,speçjalment fit-Tempju ta'Ìerusalemm. Kienet festata' fer˙ kbir.

Fis-sinagoga jinqara l-

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ Alla



ktieb ta' Rut, l-antenata ta'David u ta' Kristu. Jinqara'dan il-ktieb ¥ax jit˙addetfuq meta Rut kienet tmurti©bor il-qam˙ u x-x¥irmill-¥elieqi qabel maΩΩew©et lil Bo¥aΩ. Il-Lhudkienu jirreçitaw ukoll kliemil-ktieb tad-Dewteronomju,kap 26, 3-10 b˙ala rin-grazzjament lil Alla. Mal-mo¥dija taΩ-Ωmien, din il-festa bdiet tfakkar f'metaAlla ta l-Li©i lil Mosè fuq il-muntanja Sinaj.

Áalina Nsara, l-Áid il-Óamsin ifakkar f'meta l-Ispirtu s-Santu niΩel fuq l-Appostli u l-Insara tal-bidu,˙amsin jum wara li Ìesùqam mill-mewt. F'dan il-jum se˙˙et il-we¥da ta'Kristu li jib¥at l-Ispirtu fuq

l-Appostli, u se˙˙et ukoll il-profezija ta' Ìoel (2, 28-32).

Dawk l-ewwel eluf ta'Nsara li fuqhom issawwabl-Ispirtu s-Santu kienu l-"frott bikri" tar-reli©jonta¥na. Il-Li©i li n¥atatlilhom kienet il-li©i ©dida ta'l-im˙abba nisranija. Id-diversità tal-lingwi li bihomtkellmu l-Appostli kienetfigura wkoll ta' l-universa-lità tal-Knisja.

Il-Pentekoste nisranija¥laq il-festi tal-Áid il-Kbir u jfakkar fl-inawgu-razzjoni tal-Knisja.

Sukkotjew G˙erejjex

Din kienet festa tal-Óari-fa li kienet ti©i ççelebratafit-tmiem tal-˙sad. Fil-fatt il-ktieb tal-EΩodu jsej˙ilha l-festa tal-˙sad (23,15).Ori©inarjament kienet tirra-preΩenta l-offerta lil Alla tal-frott ta’ l-art. L-uΩu tal-palm, taç-çedru u lijg˙ammru g˙al sebat ijiemfl-g˙erejjex juri fil-fatt din l-ori©ni agrikola tag˙ha (Lev23,40). Kienet festa litfakkar ukoll iΩ-Ωmien li l-poplu lhudi g˙adda jg˙ix fl-g˙erejjex fid-deΩert qabelma da˙al fl-Art Imwieg˙da(Lev 23,44ss). Din il-festakienet tibda fil-15 tax-xaharta’ Tisri u tintemm b’modsolenni wara tmint ijiem(Ìw 7,37). Din ukoll kienetfesta ta’ pellegrina©© li fihal-poplu kien jitla’ bi ˙©arulejn Ìerusalem. L-g˙erejjexkienu jinbnew lejliet il-bidutal-festa (14 Tisri) fejnkienu j˙ejju wkoll qatg˙etmag˙mula minn frott ta’si©ar ornamentali (Lev23,40: “fl-ewwel jum tie˙dufrott ta’ si©ar sbie˙, frieg˙i

tal-palm u frieg˙i ta’ si©ar˙odor. ΩafΩaf tax-xmara, utifir˙u quddiem il-Mulej”). Ir-riti u ç-çerimonji tal-festa ta’l-G˙erejjex jidhru li kienupopolari tant li l-lhud Ωieduma’ dawk di©a’ preskritti fil-Li©i. Hekk insibu fost l-o˙rajn li ta’ kuljum matuldawn il-jiem ta’ festa, s-saçerdoti kienu jinΩluproçessjonalment mit-tempju g˙all-G˙ajn ta’Silwan minn fejn jimlew l-ilma f’reçipjent tad-deheb ujwassluh bl-akbar solennitàsat-tempju akkumpanjatminn muΩiçisti u kantantibiex bih is-saçerdot iraxxaxl-artal tas-sagrifiççju. Din il-festa ©iet iççelebrata wkollminn Ìesù (Ìw 7,2ss) tantli l-Van©elu ta’ San Ìwannjg˙idilna li Ìesù mar fit-Tempju u baqa’ f’Ìerusa-lem g˙all-ottava tal-festakollha. Kien proprju f’din l-okkaΩjoni li Ìesù jipprokla-ma lilu nnifsu b˙ala l-g˙ajnta’ l-ilma ˙aj u d-dawl tad-dinja. Il-knisja tal-bidu wkollkienet tfakkar dan ic-çiklu utag˙mel uΩu minnu fil-litur©ija tal-mag˙mudija(tant li simboliΩmi wΩati fiΩmienna g˙adhom ©ejjinminn din il-festa mbieg˙da:l-img˙ammed b˙ala rimja©dida, il-libsa l-bajda, il-ktieb tal-˙ajja...).

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaBiex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ Alla



Fik, Mulej, jien nistkenn; ma jkolli qatt ¥ax nir¥ex. Fil-©ustizzja tie¥ek salvani, a¥tini widen u fittex e˙lisni. Kun blata tal-kenn ¥alija, fortizza qawwija ta' salvazzjoni.Inti l-blata u l-fortizza tie¥i; f'©ie˙ ismek mexxini u wassalni. O˙ro©ni mix-xibka li ˙bew ¥alija ¥ax inti l-qawwa tie¥i.F'idejk jien ner˙i ru˙i; int te˙lisni, Mulej, Alla tas-sewwa. Int tob¥od 'il min iqim allat fier¥a; imma jien fil-Mulej nittama.Nifra˙ u nithenna ¥at-tjieba tie¥ek, int, li rajt l-hemm tie¥i,li ¥araft id-dieqa ta' qalbi. Ma tlaqtnix f'idejn l-¥edewwa, imma qe¥edtli fil-wisa' ri©lejja. Óenn ¥alija, Mulej, ¥ax ninsab fil-hemm, nfnew ¥ajnejja min˙abba d-dwejjaq, ru˙i wkoll u l-©ewwieni tie¥i. Nfniet ˙ajti bil-¥ali, u bl-ilfiq is-snin ta' ˙ajti; min˙abba fil-hemm naqsitni sa˙˙ti, u tmermer ¥admi kollu.Min˙abba l-¥edewwa tie¥i kollha, jien sirt ˙a©a ta' min ikasbarha; jitwerwru l-©irien tie¥i, u min jafni jibΩa' minni. Dawk li jarawni barra ja˙arbu minni. Insewni b˙al wie˙ed mejjet, sirt b˙al ©arra mkissra. Áax smajt l-¥ajdut tal-kotra fuqi; biΩa' minn kullimkien madwari. Jiftiehmu bejniethom kontrija, jonsbuni biex je˙duli ˙ajti.Imma jien fik nittama, Mulej; jien n¥idlek: "Alla tie¥i int!" F'idejk hi xortija, e˙lisni minn id l-¥edewwa, minn id dawk li je˙duha kontrija. Uri d-dawl ta' wiççek lill-qaddej tie¥ek; fit-tjieba tie¥ek e˙lisni. Mulej, t˙allinix ninfixel, lili li qed insejja˙lek; ˙a jinfixlu l-˙Ωiena, u jinΩlu mbikkma f'art l-imwiet! Óa jisktu x-xufftejn giddieba, li jmaqdru u jkasbru l-©ust bil-kburija! Kemm hu kbir il-©id tie¥ek, Mulej, li int rfajt ¥al min jibΩa' minnek, li int ˙ejjejt ¥al min jafda fik, quddiem il-bnedmin kollha!Bil-˙arsien tie¥ek tkenninhom kontra tqassis tal-bnedmin; fl-¥arix tie¥ek ta˙bihom kontra t-tqassis ta' l-ilsna.Mbierek il-Mulej li minn belt qawwija ¥amel mie¥i ¥e©ubijiet ta' tjieba. Jien ¥edt fil-fixla li kelli: "Ninsab maqtu¥ minn ta˙t ¥ajnejk". Imma int smajt le˙en it-t˙annin tie¥i meta sejja˙t l-¥ajnuna tie¥ek. Óobbu l-Mulej, ˙bieb tie¥u kollha. Lit-twajbin i˙arishom il-Mulej, imma jpattiha sewwa lil min jimxi bil-kburija. Issa˙˙u u qawwu qalbkom, intom ilkoll li tittamaw fil-Mulej.

F'idejk jien ner˙i ru˙i. Dan il-kliem tal-vers 6 ifakkarna fit-talba ta' Ìesùfuq is-Salib, kif insibu miktub fil-Vangelu ta' San Luqa (23, 46); ifakkarnawkoll fi kliem Stiefnu, fil-mument tal-martirju tieg˙u (Atti 7, 59). Dan huwaSalm li jintuΩa ˙afna bhala testment spiritwali u jesprimi il-bΩonn ta' ti©didta' fiduçja, fil-mument tal-mewt, ta' min matul ˙ajtu ikun g˙ex fi spirtu ta'fiduçja f'Alla. Il-bniedem li jafda f'Alla jintelaq f'idejh, b'mod partikulari fil-mument tat-tbatija u tal-prova. Il-fiduçja tnissel il-fer˙, tkabbar il-fidi, it-tamau l-im˙abba.

SALM 31

Il-Mulej, il-kenn tieg˙i

Is-Salmi



Il-Kelma t’AllaG˙alina llum

ÓDUD TA’ MARZU U APRIL (Sena Ç)Il-litur©ija tal-Kelma u t-tifsir tag˙hajikteb P. Marcello Ghirlando ofm

Il-Kelma t’AllaG˙alina llum


Qari I: Stqarrija tal-fidi tal-poplu ta' Alla (Dt 26, 4-10)

F'din is-silta ¥andnami©bura l-istqarrija tal-poplu Lhudi kif miktuba fil-Ktieb tad-Dewteronomju, fil-kuntest ta' offerta ta' l-ewwel frott lill-Mulej. Il-fidihija mibnija fuq dak li Allakonkretament ¥amel lill-poplu fl-istorja tie¥u: il-˙ru© mill-E©ittu u l-¥oti ta'l-Art Imwie¥da. Din l-ist-qarrija hija mibnija fuq erba’mumenti prinçipali: it-tifkirata' l-inΩul tal-Lhud fl-E©ittu us-sitwazzjoni ta' tbatija lifiha sabu rwie˙hom. It-tifki-ra tat-talba u l-¥ajtata¥hom lejn il-Mulej, Allata' missirijietna biexje˙lishom mit-tbatija u l-kefrija li kienet niΩletfuqhom f’din l-art tal-Farg˙un. It-twe©iba ta'Alla li dehret fl-interventtie¥u ta' ˙elsien, u aktartard, fl-¥oti ta’ l-artimwie¥da. B˙ala gratitu-dini l-poplu jiftakar f'dankollu u joffri lil Alla l-ewwelfrott ta' l-art.

Qari II: Stqarrija tal-fidi ta'min jemmen fi Kristu (Rum10, 8-13)

Áal San Pawl l-kawΩa tal-fidwa ta¥na hija bla dubjuta' xejn il-©rajja ta' l-Áid lisse˙˙ fi Kristu Ìesù. Pawlujistieden lill-qarrejja tie¥ubiex jemmnu tassew fiKristu. JippreΩenta l-istqar-rija tal-fidi tal-poplu l-©didta' Alla: din l-istqarrijata¥raf lil Ìesù Kristu b˙alal-Mulej, Mulej ta' l-univers u

ta' l-istorja. Hija stqarrijatal-qalb u tal-fomm, ji©ifierital-bniedem s˙i˙ li jinfeta˙¥all-fidi u j˙alliha ddawwalid-deçiΩjonijiet kollha tie¥uu x-xhieda li ja¥ti lill-o˙rajn.

Van©elu: Ìesù tqanqalmill-Ispirtu biex imur fid-deΩert, fejn kien im©arrab(Lq 4, 1-13).

Din is-silta tat-ti©rib ta'Ìesù fid-deΩert ti©bor fihat-ti©rib kollu li kellu l-Im¥allem matul il-˙ajjakollha tie¥u. San Luqa jip-preΩentalna rakkont dram-matiku: Ìesù huwa fid-deΩert u jsum ¥al erb¥injum; ¥al tliet darbiet ji©im©arrab mix-xitan. It-ti©ribimiss il-©u˙ ta' Ìesù, il-pre-rogattivi tie¥u b˙ala Ibenta' Alla u l-Messija, u b'modfin, anke l-istess fiduçjatie¥u fil-Kelma ta' Alla.Áal kull tentazzjoni Ìesùjwie©eb b'silta mill-Iskrittura: hija l-Kelma ta'Alla li fiha jsib id-difiΩatie¥u. Ix-xitan jitlaq, immajistenna l-mument preçiΩmeta jasal il-waqt lij©arrbu. Ir-reb˙a ta' Ìesùfuq ix-xitan kellha tkuns˙i˙a dakinhar tal-passjonitie¥u fil-Belt ta' Ìerusa-lemm. Ìesù, Adam il-©did,huwa m©arrab b˙al kullbniedem: ji©i mistiedenjabbanduna l-pjan ta' Allabiex jiddeçiedi hu x'kelluja¥mel f'˙ajtu. Ìesùjirba˙ it-ti©rib billi jintrabatmal-kelma ta' Alla: f'ub-bidjenza filjali lejn il-Missierdi©à juri r-reb˙a tie¥u fuqil-ÓaΩin, id-dnub u l-mewt.

L-ewwel Óadd tar-Randan (Ç)

L-eΩodu ta¥na

Fid-deΩert

Ìesù jibda l-ministeru pub-bliku tieg˙u wara li jirçievi l-mag˙mudija minn idejnÌwanni fix-Xmara Ìordanu wara li jg˙addi erbg˙injum jitlob fid-deΩert. Il-“Kwarantena”, fl-in˙awi ta’Ìeriko hemm santwarjumxabbat fuq l-g˙olja lijfakkar din il-“waqfa” g˙at-talb ta’ Ìesù ki hi wkollkaratterizzata mit-tentazzjo-ni tax-xitan.

Il-Kelma t’Alla g˙alina llumIl-Kelma t’Alla g˙alina llum



It-tieni Óadd tar-Randan (Ç)

KonverΩjonipermezz ta’ KristuQari I: Alla ja¥mel pattmal-qaddej tie¥u Abraham(Ìn 15, 5-12, 17-18).

L-awtur sagru jittratta t-tema tal-patt, punt çentralita' l-istorja tal-fidwa. Allajipproponi lil Abraham uAbraham iqie¥ed Fih fidibla kundizzjonijiet.Abraham, li kien wie©ebbil-fidi ¥as-sej˙a ta' Alla,kien telaq biex iwettaq il-pro©ett ta' Alla. Imma ankeAbraham ja¥mel l-esperjenza tad-dubbji: Allakellu jkun fidil ¥all-we¥diet tie¥u? Il-mixjaiebsa, in-nuqqas ta' wlied,is-silenzu twil ta' Alla kollha©arrbu il-fidi ta' Abraham.Imma Alla j©edded il-we¥diet li kien ¥amelma' Abraham billi jid˙olf'patt mie¥u. I©a¥aluj˙ares lejn is-sema uj¥odd il-kwiekeb: 'Hekk¥ad ikun in-nisel tie¥ek!'Abraham emmen fil-Kelmata' Alla u fiha jsib it-tama¥alih u ¥all-©ejjieni. Dinil-fidi bla kundizzjonijiet ti©issi©©illata bil-patt solennibejn Alla u Abraham.

Qari II: Kristu ¥ad iridibiddilna fis-sura tal-©isemglorjuΩ tie¥u (Fil 3, 17-4,1).F'din il-parti ta' l-ittra tie¥uSan Pawl jifta˙ qalbu ujrodd ˙ajr lill-Filippin ¥all-¥ajnuna kollha li kienuoffrewlu. I˙e©©i©hom minnqalbu biex jipperseverawfil-fidi, fil-fer˙ u fil-qawwa.Huwa ¥alhekk li

j˙e©©i©hom joqo¥duattenti mill-¥alliema foloz.Permezz tal-ma¥mudija n-nisrani jid˙ol f'patt ma' Alla,patt li ¥alih kul˙add huwam˙e©©e© jibqa' fidili. B'hekki˙e©©e© lill-Filippin biexjixb˙u lil Kristu, lilu u lildawk li jimitawh u jevitaw l-¥alliema foloz. 'Ûommus˙i˙ fil-Mulej, ma˙bubintie¥i!'

Van©elu: Huwa u jitlob id-dehra ta' wiççu tbiddlet (Lq9, 28b-36).

San Luqa hawnhekk jip-preΩentalna l-©rajja solennitat-Trasfigurazzjoni tal-Mulej. Din hija ©rajja lita¥laq il-ministeru pubblikuta' Ìesù fil-Galilija. Xi jiemwara l-istqarrija messjanikata' Pietru u t-t˙abbira tal-mewt tie¥u qrib Çesarija ta'FIlippu, Ìesù j˙e©©e© il-fidita' l-appostli billi ja¥tihomsinjal li t-tbatija tie¥u kellhatkun passa©© ¥all-glorja,Alla, bil-©rajja misterjuΩa tat-Trasfigurazzjoni, jikkonfermal-identità misterjuΩa ta'Ìesù. Hu kellu jasal ¥all-glorja definittiva ta' l-ÁidEtern permezz tat-tbatija, il-mewt fuq il-Kalvarju. It-Trasfigurazzjoni hija s-sinjalsabi˙ tal-glorja wara l-˙ru©tie¥u minn Ìerusalem, kif˙abbru Mosè u l-Profeti. In-nisrani, li jisma' le˙nu u jimxiwarajh, ¥ad ikollu wkollsehem mill-istess glorja litasal ¥aliha mit-triq tas-salib.

Il-Kelma t’Alla g˙alina llum

L-G˙olja tal-Glorja

Wa˙edha b˙al g˙assiesg˙olja fi pjanura. It-Taborsa˙˙ret dejjem g˙all-©mielnaturali tag˙ha imma wisqaktar g˙aliex it-tradizzjoninisranija bikrija torbot il-©rajja tat-Trasfigurazzjoni ta’Ìesù ma’ din l-G˙olja tal-Glorja fejn illum, fuq il-quççata hemm mibni-santwarju Fran©iskan lijfakkar il-©rajja.



It-tielet Óadd tar-Randan (Ç)

KonverΩjoni: deçiΩjoni serjau ur©enti Qari I: JIENA HU ba¥atni¥andkom (EΩ 3, 1-8a, 13-15).

L-awtur sagru jirrakkonta s-sej˙a ta' Mosè u r-rive-lazzjoni ta' Alla. Áandnadik li fil-Bibbja tissejja˙Teofanija. Hija skema lette-rarja li hija wΩata biextispjega tajjeb il-preΩenza ul-azzjoni ta' Alla fl-istorja ub'mod speçjali fil-˙ajja tal-poplu tie¥u. Din il-©rajjaturi t-twettieq tal-we¥da likienet saret lil Abraham uturi li Alla kellu jibqa' jwet-taq dak li kien wie¥ed.Huwa Alla li jie˙u l-inizjatti-va: jid˙ol fil-©rajjiet tal-bnedmin b˙ala Óellies.F'din il-©rajja Alla jirrivela lilIsmu - huwa l-uniku li jeΩi-sti, isejja˙ u jikkonserva fl-eΩistenza u jie˙u ˙sieb ir-rejalizzazzjoni tal-˙lejjaqkollha tie¥u. Huwa biss il-Mulej, quddiemu biss¥andu jinΩel ¥arrkubb-tejh il-bniedem. Alla huwaYa˙weh: hu biss ¥amelminnhom poplu.

Qari II: Il-˙ajja tal-popluma' Mosè fid-deΩert inkitbetbi twissija ¥alina (1 Kor10, 1-6, 10-12).

Is-silta hija eΩempju klas-siku ta' kif l-Iskrittura (L-Antik Testment), huwa utli¥all-korrezzjoni, ¥at-ta¥lim u ¥at-trawwim fit-tjieba u l-©ustizzja. Pawluji©bor fi ftit kliem il-©rajjiet

prinçipali ta' l-EΩodu. Dawkli ©ew mifdija f'dak iΩ-Ωmienma baq¥ux fidili lejn Alla.L-istess periklu jista' jkundak ta' l-insara f'Korintu.Huwa veru li Alla jie˙udejjem l-inizjattiva hu fil-fidwa. Imma l-bniedemhuwa msejja˙ biex jikkolla-bora. Il-kollaborazzjoni tal-bniedem, permezz tal-kon-verΩjoni, hija ndispensabbli.

Van©elu: Jekk ma tind-mux, ilkoll tintilfu, xortawa˙da (Lq 13, 1-9).

Ìesù juΩa Ωew© ©rajjiet tal-kronaka ta' Ωmienu biexisejja˙ ¥all-konverΩjoni. Il-qtil tal-Lhud li kienu ˙aduhakontra Ruma ¥ax Pilatukien ˙a l-flus tat-Tempjubiex jibni akwedott ta' l-ilmau diΩgrazzja kbira fejn it-torri ta' Silwan kien waqa'fuq il-˙addiema li kienu qedja˙dmu fuqu. Skond il-mentalità popolari dawn il-vittmi kien ©ralhom hekk¥ax kien ta' bilfors˙aqqhom il-kastig ta' Alla.Hekk kienu jemmnu li f’kulldiΩgrazzja kien hemm l-idt’Alla qed tikkastiga. Ìesùje˙odha kontra din il-men-talità: id-diΩgrazzji wie˙edjista' je˙odhom b˙ala sinjalu sej˙a ¥all-konverΩjoni.Quddiem Alla kul˙add mid-neb u Alla jistennamin¥and kul˙add frott ta'ndiema: 'Imma jekk matindmux, ilkoll tintilfu, xortawa˙da.'


Ìesù f’Ìerusalem

Il-mixja mill-Galilija g˙all-Lhudija kienet twassal lilÌesù lejn il-Belt qaddisa. Fil-biçça l-kbira kien jie˙u t-triqtul ix-xmara Ìordan lejnÌeriko u minn hawn, minnmadwar 400 metru ta˙t il-livell tal-ba˙ar, jitla lejn l-g˙olja taΩ-Ûebbu© (800metru fuq il-livell tal-Ba˙ar). Id-dehra minnhemm kienet issa˙˙rekb’Ìerualem f’ri©lejk, bit-tempju majestuΩ ta’ r˙amabjad jilma fix-xemx. U pro-prju minn hawn Ìesù ˙areskemm-il darba lejn din il-belt u ˙ass g˙afsa ta’ qalbquddiem il-bruda ta’ niesha.G˙alhekk hawn Ìesù beka!




Ftit tara© lejn il-wied

Minn Sijon g˙all-Wied ta’Kidron. Hekk jifta˙ ir-rakkont tal-passjoni. Tara©wiesg˙a, li ghadu jidher sal-lum, ma©enb il-knisja tal-Gallicantu, kien jg˙aqqad il-parti g˙olja aristokratika tal-belt mal-wied. U quddiemdak it-tara© kiesa˙ um˙arbat tistaqsi: tg˙id ÌesùniΩel minn hawn fil-lejl li fihkellu jing˙ata g˙alina?

Ir-raba’ Óadd tar-Randan (Ç)

Ti©did ta’rabta personaliQari I: Il-poplu ta' Alla jid˙olfl-Art Imwie¥da u ja¥melil-Áid (ÌoΩ 5, 9a, 10-12).

Il-Lhud fl-a˙˙ar jid˙lu fl-ArtImwie¥da. Ta¥laq il-©rajja ta' l-EΩodu u jibda t-twettieq ta' we¥da o˙ra likienet saret lil Abraham: id-don u l-¥oti ta' l-art. Il-passa©© mill-jasar ¥all-¥oti ta' l-art kien beda un¥alaq biç-çelebrazzjonital-festa ta' l-Áid. L-EΩodu¥alhekk isir passa©© kbir,passa©© li kien ©ie sostnutbil-manna, il-˙obΩ tal-poplumiexi fid-deΩert. Issa tibdaeΩistenza ©dida. L-istorjatal-fidwa ma tieqafx, lanqasquddiem ir-rejaltà tad-dnub.Alla jwettaq din l-istorja ujwassalha sa tmiemha bil-qawwa tal-˙niena tie¥u.

Qari II: Alla ˙abbibnamie¥u nnifsu permezz ta'Kristu (2 Kor 5, 17-21).

F'din is-sitla San Pawl jip-preΩenta b'mod meraviljuΩ il-Vangelu tar-Rikonçiljazzjonita' Alla mal-bnedmin. HuwaAlla li j˙abbeb mie¥u lill-bnedmin permezz tal-mewtu l-qawmien ta' Kristu. Min

jilqa' din il-˙biberija ujin¥aqad ma' Kristu jsir˙olqien ©did. Dawn il-veri-tajiet iqanqlu lil Pawlu biexja¥raf il-kobor tas-sej˙atie¥u: li jkun ambaxxatur¥al Kristu u b'ur©enzajsejja˙ lill-bnedmin ¥all-˙biberija s˙i˙a ma' Alla per-mezz ta' Kristu.

Van©elu: Dan ˙uk kienmejjet u re©a' qam (Lq 15, 1-3, 11-32).

B'din il-parabbola mera-viljuΩa Ìesù jitkellem mill-fer˙ u l-˙niena ta' Alla l-Missier lejn il-midneb li jin-dem. Hu proprju ¥alhekk lidin il-parabbola tissejja˙ il-parabbola tal-Missier Óanin.Alla jrid i˙abbeb il-bnedminmie¥u. Minkejja r-rejaltàtad-dnub, Hu, b˙al Missier˙anin, jistenna lill-midneb.I¥annqu mie¥u u jer©a'ja¥tih id-dinjità ta' iben. Il-bniedem huwa msejja˙ lija¥raf il-verità tad-dnubtie¥u. Minkejja dan, l-indie-ma u ç-çertezza li l-Missieri˙obb u jistenna dejjem,¥andhom iwasslu lil kullbniedem biex jer©a' luraf'dar Missieru.

Il-Óames Óadd tar-Randan (Ç)

Proponiment:tidnibx iΩjedQari I: ISe na¥mel ˙a©a©dida u nisqi l-poplu tie¥i(IΩ 43, 16-21).

Hija kitba ta' dak li nsej˙ulut-Tieni IΩaija, profeta li kien¥ex fl-eΩilju mal-Lhud


570 L-ART IMQADDSA Lulju-Awissu 2000

Óadd il-PalmID-DAÓLA SOLENNI F’ÌERUSALEM

Imbierek min ©ej f’isem il-Mulej!Qari I: Ma ˙bejtx wiççi mit-ta¥jir (IΩ 50, 4-7).

Il-Ìim¥a Mqaddsa tifta˙b'silta mill-isba˙ mill-Áanjiettal-Qaddej li jbati li nsibu fil-Ktieb tal-Profeta IΩaija. Dinis-silta t˙ejjina biex illumnisim¥u r-rakkont tal-Passjoni ta' Sidna ÌesùKristu. IΩaija kien ¥anna l-missjoni tal-Qaddej ta' Alla.

Il-Qaddej kellu joffri lilu nnifsub˙ala vittma ¥all-bnedmin,permezz ta’ tbatijietu u bl-offerta ta' ˙ajtu. Minkejja t-tmiem tra©iku ta' dan il-qad-dej, Alla jilqa' t-tbatijiet u l-offerta tie¥u, ma jitilquxwa˙du u ja¥tih ir-reb˙aa˙˙arija. Dan kollu se˙˙ fil-missjoni, fil-passjoni, il-mewtu l-qawmien ta' Sidna ÌesùKristu.


Mit-tixjir g˙ax-xeg˙ir

Min kien Ìerusalem fil-bidu tal-©img˙a tal-festa ta’l-G˙id tas-sena 30wK ftitg˙addielu minn mo˙˙u lidak li da˙al riekeb fuq feluta’ ˙mar imdawwarb’©emg˙a tg˙ajjat, tkanta uxxejjer il-frieg˙u tal-palm utaΩ-Ωebbu© ftit jiem warakellu jkun mislub fuq l-g˙olja... Minn Betfa©e Ìesùbeda d-da˙la trijonfalitieg˙i mhux biss lejn il-beltma˙buba imma wkoll lejnÌerusalem tas-sema. Hekkis-salib fuq l-g˙olja ma kel-lux ikun is-sinjal tat-telfaimma dak tar-reb˙a tal-Mibg˙ut u l-Midluk li ˙afuq spallejh il-˙tijiet tag˙na!

f'Babel. IΩaija jrid i˙e©©e© it-tama fjakka tal-Lhud billij˙abbrilhom il-˙elsien. Kellujkun ˙elsien bil-karatteristiçisolenni ta' l-EΩodu. Allahuwa fidil u kien lest lija¥mel ˙wejje© ©odda. Allakellu jifta˙ triq fid-deΩert,jo˙ro© l-ilma fix-xa¥ri biexitaffi l-¥atx tal-poplu tie¥usakemm 'il-poplu li sawwart¥alija ixandar it-tif˙irtie¥i!' Din hija profezija mill-isba˙ b'karatteristiçi messja-niçi u li t˙abbar it-ti©did spi-ritwali tal-poplu ta' Alla.

Qari II: Min˙abba fi Kristulqajt li nitlef kollox (Fil 3, 8-14).

F'din is-silta San Pawl ifakkarlill-Filippin li bil-ma¥mudijan-nisrani di©à qed jie˙usehem f'˙ajja ©dida. Bil-qawwa tal-ma¥mudijahuwa msejja˙ biex jixxen-naq u ja˙dem biex jie˙usehem s˙i˙ fil-misteru ta'Kristu. In-nisrani huwamsejja˙ jikkonforma ru˙umal-Mulej tie¥u.

Din il-konformità tesi©i liwie˙ed ja¥raf il-Mulej,jie˙u sehem fit-tbatijiettie¥u biex mie¥u wkolljesperjenza l-qawmien.

Van©elu: Min fostkom hubla dnub jitfa¥lha hu l-ewwel ©ebla (Ìw 8, 1-11).

Ìesù ji©i ppreΩentat li qedi¥allem fit-Tempju. Humal-kittieba u l-FariΩej li j©ibulumara li nqabdet tiΩni u pro-prju biex i©arrbu lil Ìesùjitolbuh x'¥andhomja¥mlu. Id-dehra ta’ Ìesùli jikteb fit-trab u l-istqarrijatie¥u, 'Min hu bla dnubjitfa¥lha l-ewwel ©ebla', kifukoll id-dehra ta' nies qedjitilqu, ibda mix-xju˙, hijatremenda. Il-konkluΩjoni tal-©rajja hija emblematika utistedinna biex na˙dmukontra d-dnub f'˙ajjitna:'Óadd minnhom ma kkun-dannak?...Mela anqas jienma nikkundannak....mur umil-lum 'il quddiem tidnibxiΩjed.'



Ir-reb˙a

Fejn hi ja mewt ir-reb˙atieg˙ek? U bir-ra©un itennidan il-kliem l-appostlu! Bir-ra©un g˙aliex mill-Qabarkiesah, saltna tal-mewt,˙ar©et qawwija l-˙ajja... udak li ddie˙ku bih fit-triq,dak li sawwtu˙ u g˙abbewlul-g˙uda tas-salib, dak li nax-ruh fuq l-g˙uda biex iΩe-bil˙uh... issa wera tassew lil-qawwa ta’ Alla ma tistaxiΩΩommha msakkra ©eblamgerba fid-da˙la tal-qabar.Il-qabar, ix-xhieda, il-faxex,in-nisa.. Marija ta’ Magdala!Min jista’ quddiem il-©rajjama jtennix: NadurawkSidna Ìesù Kristu!


Qari I: Kristu çekken lilunnifsu u ¥alhekk Alla¥ollieh (Fil 2, 6-11).

F'din is-sitla San Pawl jip-preΩenta innu Kristolo©ikumill-isba˙ u j¥anni l-misteru s˙i˙ ta' Kristu.Kristu çekken lilu nnifsufl-inkarnazzjoni, fl-ubbidjenza totali li dehretfit-tbatija u l-mewt tie¥ufuq is-salib imqaddes.Kien proprju min˙abbadin l-ubbidjenza s˙i˙a liAlla ¥ollieh u Ωejnu bl-isem li hu fuq kull isem u¥amlu l-Mulej tal-˙olqien u tal-bnedmin.

Van©elu: l-Passjoni ta'Sidna Ìesù Kristu (Lq 22, 14-23, 56).

Din is-sena l-Knisja tip-preΩentalna l-Passjoni ta'Sidna Ìesù Kristu skondSan Luqa. L-a˙har Çena, it-talba mdemma fil-Ìetse-mani, l-arrest ta' Ìesù li jit-tie˙ed quddiem is-Sanhedrin u Pilatu, il-kun-danna tie¥u u l-mewttie¥u fuq is-salib humakollha mumenti li jwettqu l-missjoni ta' Ìesù. Ìesùjibqa' l-ikbar u l-isba˙espressjoni tal-˙niena ta'Alla l-Missier, kif insistaLuqa matul ir-rakkont kollutie¥u fil-Vangelu. Kristujibqa' sa l-a˙˙ar juri˙niena: 'Illum tkun mie¥ifil-genna." L-ubbidjenzatie¥u hija s˙i˙a u sa l-a˙˙ar: 'Missier, ner˙i ru˙if'idejk.'

IL-GÓID IL-KBIRIl-Jum Qaddis tal-Qawmien tal-Mulej

Hallelujah! Kristu Rebbie˙!Qari I: Alla qajmu fit-tieletjum (Atti 10, 34a. 37-43).

Áandna t-t˙abbira tal-Kerygma, ji©ifieri l-©rajjaprinçipali u l-misteru çentralital-˙ajja tal-Mulej. Huwa ©iemaqtul, miet fuq is-salib,imma Alla qajjmu mill-imwietfit-tielet jum. Dan huwa l-punt çentrali tal-fidi u ta' l-eΩi-stenza nisranija. Din it-t˙abbira ta¥mel parti mid-diskors li Pietru ja¥mel fid-dar ta' Kornelju u fakkarna lil-fidwa ©iet offruta anke lill-pagani, mela lil kul˙add.Pietru ¥alhekk ifakkar lis-semmie¥a tie¥u kif Ìesù©ie kkonsagrat fl-Ispirtu s-Santu u ¥adda ja¥mel il-

©id lil kul˙add. Il-misteruçentrali mba¥ad hija l-©rajjatal-mewt u l-qawmien tie¥u.Wara l-qawmien deher lill-appostli, kiel u xorobma¥hom. U dan imliehombil-qawwa biex ixandru din il-©rajja ta-fidwa, biex kull minjemmen fil-qawmien tal-Mulej minn bejn l-imwietjirçievi l-ma˙fra tad-dnubiet ujsalva.

Qari I: Kristu huwa l-Áidta¥na (1 Kor 5, 6-8).

San Pawl ifakkar lill-Korintin li Kristu huwa l-Áid ta¥na. Ìie ssagri-fikat ¥alina. Kull minjiççelebra l-Áid tie¥u




Kienu mbeΩΩa’

Is-sajjieda qalbiena tal-Galilija kienu m˙awdag˙all-a˙˙ar. Dak li ˙asbu sejse˙˙ inbidel quddiemhomf’misteru li qajl setg˙u jifh-mu. Kienu m˙awdin. Rawhmejjet u issa kien hemmmin re©a’ rah ˙aj. Mhuxbiss imma fil-belt kienet©riet ix-xniha fost il-lhud lilil Ìesù kienu serquh mill-qabar. Donnu l-g˙aw© makienx se jispiçça. Imgeddsinfil-“kamra ta’ fuq” kienuqed jistennew il-waqt lija˙arbu.. imma f’daqqa....Ìesù re©a’ kien hemm qud-diemhom! Iva Ìesù re©a’©ie jimlihom bil-kura©© ujdawlilhom mo˙˙hom ˙ajifhmu a˙jar l-Iskrittura.

ji©©edded fi Kristu u jirçie-vi ˙ajja ©dida, il-˙ajja©dida tal-Mulej irxuxtat.Il-parteçipazzjoni reali ueΩistenzjali tan-nisrani fil-mewt u l-qawmien ta'Kristu tibdlu b'modradikali. Fi Kristu Rxoxt,kull min jemmen fih, huwa˙olqien ©did.

Van©elu: Ra u emmen (Ìw20, 1-9).

Marija ta' Magdala, kmienimas-seb˙ tmur iΩΩur il-qabar tal-Mulej. Imma ssibil-gebla mne˙˙ija mill-qabar u tmur t˙abbar dak likienet rat lil Pietru: 'Óadu l-Mulej mill-qabar u ma

nafux fejn qie¥duh.' Danjuri l-im˙abba qawwija likellha ¥al Ìesù immawkoll l-imperfezzjoni tal-fidita¥ha u ta' l-appostli f'dakil-mument preçiΩ: 'Kienu¥adhom ma fehmux l-Iskrittura li kellu jqum minnbejn l-imwiet.' Anke l-appo-stli kellhom ja¥mlu mixjata' fidi biex jaslu jemmnufil-qawmien ta' Ìesù Kristuminn bejn l-imwiet.Kellhom jaslu ¥all-matu-rità tal-fidi mmexxija mill-Ispirtu s-Santu. HuwaÌwanni li 'ra u emmen': rafil-qabar vojt u fil-faxexmitwija s-sinjal li kellu jwas-slu biex ja¥raf fil-fidi l-verità ta' qawmien ta' ÌesùKristu minn bejn l-imwiet.

It-tieni Óadd ta’ l-G˙id (Ç)

Is-Sliem ta' Kristu RxoxtQari I: Il-¥add ta' dawk likienu jemmnu fil-Mulej kiendejjem jiΩdied (Atti 5, 12-16).

Din is-silta hija t-tielet som-marju ta' l-Atti. Tiddeskrivis-sens ta' ¥aqda ta' l-ewwel insara. San Luqaja¥ti importanza lill-idejata' Knisja: hija komunità litisma' t-ta¥lim ta' l-appo-stli, jiltaq¥u f’post determi-nat, u tiddistingwi ru˙haminn dawk li ma jemmnuxfilwaqt li tibqa' miftu˙a ¥alkull min irid jilqa' d-don tal-fidi. San Luqa ja¥ti wkollimportanza lill-˙idma ta' l-appostli: ¥andhom l-istessqawwiet ta' Kristu u vera-ment jidhru b˙ala kon-tinwazzjoni tal-˙idma sto-rika tal-Mulej. Huma jkom-plu jkunu sinjal tal-˙elsien

mill-mard u t-tbatija b˙alaespressjoni tal-fidwami©juba minn Kristu bis-sagrifiççju tie¥u fuq is-salib. Il-˙idmiet meraviljuΩita' l-appostli jixhdu wkoll¥all-˙idma dinamika udejjem ©dida ta' l-Ispirtu s-Santu.

Qari I: Jien kont mejjet, uara, jien issa ˙aj ¥aldejjem ta' dejjem (Apok 1,9-11a,12-13,17-19).

L-awtur sagru jiddeskrivi l-viΩjoni inawgurali tal-Ktiebta' l-Apokalissi. Ìesù jidherlil Ìwanni fil-©miel tie¥ub˙ala l-Qassis il-Kbir u s-Sultan tas-slaten. Huwadak li huwa Óaj, dak lireba˙ il-mewt u dak li jiΩgu-



Mill-©did fuq l-G˙adira

Jekk minn na˙a l-G˙adiratal-Galilija kienet il-pjazzanaturali li fiha u madwarhaÌesù g˙allem u ppriedkadin saret ukoll l-imkien fejnÌesù jer©a’ jiltaqa’ mad-dixxipli wara li qam mill-mewt. “Inkun qabilkom fil-Galilija” U hekk kien.


It-tielet Óadd ta’ l-G˙id (Ç)

Kiel u xorobmag˙hom

ra r-reb˙a lill-Knisja tie¥uppersegwitata mill-¥edewwa u mill-ereΩiji. Il-preΩenza tie¥u fost is-seba’ kandelabri tad-deheb,simbolu tas-seba' knejjes ta'l-Asja Minuri, tesprimib'mod çar l-¥ajnuna tie¥ub˙ala l-Irxoxt lid-dixxiplitie¥u, li issa huma wkollippersegwitati min˙abba l-fedeltà ta¥hom lejn il-Vangelu. Id-dehra ta' KristuIrxoxt fil-glorja tie¥u ssirnhar ta' Óadd, l-ewwel jumtal-©img˙a. L-Irxoxt juri l-qawwa tie¥u fuq il-mewtu jseddaq il-fidi tal-Knisja:'La tibΩax! Jien l-Ewwel u l-A˙˙ar, jiena l-Óaj...' Huwat-tama tal-Knisja: reba˙ il-mewt u reba˙ ¥al dejjemil-˙aΩin; fil-leminija tie¥ui©orr il-Knisja,issimbole©©jata fis-sebatikwiekeb.

Van©elu: Tmint ijiem wara,©ie Ìesù (Ìw 20, 19-31).

San Ìwann jippreΩentalnaΩew© dehriet tal-Mulejirxoxt: wa˙da dakinhar ta'l-Áid fil¥axija u l-o˙ratmint ijiem wara, dejjem il-Óadd, li fiha jwettaq il-fidita' Tumas. Fl-ewwel dehraÌesù jittraΩmetti l-istessqawwa tie¥u li ja˙fer id-dnubiet bil-qawwa ta' l-Ispirtu s-Santu li ja¥tihombilli jonfo˙ fuqhom. Fit-tieniÌesù jfa˙˙ar il-grazzja tat-twemmin, twemminibbaΩat fuq is-smi¥ tal-Kelma ta' Alla.Din is-silta ta¥laq b'konk-luΩjoni ©enerali ¥all-Van©elu kollu. Áaliexkiteb l-evan©elista?'Óemm ˙afna sinjali o˙ra liÌesù ¥amel quddiem id-dixxipli tie¥u u li mhumieximniΩΩla f'dan il-ktieb. IΩdadawn inkitbu biex intomtemmnu li Ìesù hu l-Messija Bin Alla, u biex bit-twemmin ta¥kom ikollkomil-˙ajja f'ismu.'

Qari I: Ta' dan kollu hawnxhieda a˙na u l-Ispirtu s-Santu (Atti 5, 27b-32, 40b-41).

Din is-silta tiddeskrivi l-kun-trast li kien qed jikber bejnis-Sanhedrin u l-Appostli likienu qed ixandru lil Ìesù.Luqa juri ¥aliex l-ewwelkomunità nisranija kellha tin-qata' mill-komunità tat-Tempju u tiddikjara l-indipen-denza minnha. Din is-siltaturi l-kura©© li kellhom l-appostli li kienu mqanqlamill-Ispirtu s-Santu biex

ja¥tu xhieda ¥al Kristu.Xandru b'˙e©©a u b'qawwal-mewt u l-qawmien tie¥u.It-t˙abbira kienet neçessità:kellhom jobdu lil Allaminkejja l-persekuzzjoni likellha tkun sinjal li kienu qedise˙˙u kliem il-Mulej.

Qari I: Jist˙oqqlu l-˙aruf il-maqtul li jirçievi l-qawwa u l-¥ana (Apok 5, 11-14).

Ìesù jkompli jirrivela lilunnifsu bil-qawwiet tie¥u



Id-dawl tal-Glorja

Jekk is-salib sar is-simboluper eççellenza tan-nisranidan ma sarx biss g˙aliex in-nisrani jrid “jerfa’ salibu” ujimxi wara Ìesù imma wkollg˙aliex dak is-salib fuq l-g˙olja irçieva d-dawl tal-glorja tal-Qabar. Hekk dawniΩ-Ωew© rejaltajiet liminnhom infushom inisslubiΩa’ fil-persuna ta’ Ìesù.mag˙©una flimkien sarujnisslu tama. Jekk minnna˙a ma tistax tasal g˙all-glorja ming˙ajr ma titla’ fuql-g˙olja mg˙obbi bis-salibtat-tbatija minn na˙a l-o˙rahemm iç-çertezza li dak is-salib li jtaqqal l-ispallejnje˙fief fid-dawl tal-qabar vojtli minnu ˙are© rebbie˙Kristu Sidna.

b˙ala l-Irxoxt. Din is-siltatitkellem mill-intronizzazzjonita' Kristu u l-qima li ja¥tih l-univers kollhu. Ìesù huwa l-˙aruf il-maqtul: bil-qawwatal-©rajja salvifika li wettaqjist˙oqqlu kull tif˙ir. L-innu lijippreΩentalna Ìwanni x'ak-tarx huwa innu ©ej mil-litur©ija nisranija tal-bidu.Huwa innu li j˙abbar il-glorja ta' l-Irxoxt lid-dinja.

Van©elu: Ìesù jidher lid-dixxipli ˙dejn il-ba˙ar ta'Tiberija (Ìw 21, 1-19).

Ìwanni jiddeskrivi din id-dehra ta' Kristu Rxoxt u jin-sisti fuq ir-rejaltà ta' din l-istess dehra qrib il-Ba˙arta' Tiberija. Fuq l-isfond ta'sajda mirakuluΩa, l-

evan©elista jippreΩentalnawkoll lil Kristu li j¥addi s-set¥a tat-tmexxija lilPietru. San Ìwann ifakkar-na bil-©rajja tas-sajdamirakuluΩa li kull ˙idma fil-ministeru appostoliku ja¥til-frott jekk biss hemm il-preΩenza tal-Mulej. Anke l-ikla ta' Ìesù ma' l-Appostlib˙al donnha tfakkar lid-dixxipli li hija l-ikla tal-Mulej, allura l-Ewkaristija, lit¥inna na¥mlu esperjen-za tie¥u biex niggustawhu minnu nisiltu qawwa.Bid-djalogu sabi˙ bejnÌesù u Pietru, il-Mulej ised-daq il-fidi u l-im˙abba ta' l-appostlu li ¥al tliet darbietkien ça˙du u j¥addilu s-set¥a tat-tmexxija fil-Knisja.

Il-KittiebaIl-Kittieba jew skribi, imsej˙in mil-Lhud, soferim, kienu

kwaΩi kollha tal-partit tal-FariΩej. Kienu m˙arr©in sewwa fil-Li©i ta' Mosè u mhedijin dejjem biha u bil-kaΩistika fuqha. It-Testment il-Qadim kien dejjem f'idejhom u ma kienu j¥ejjewqatt ifissruh. Dak li kien ˙aΩin kien li jivvintaw preçetti ©oddau b'hekk kienu jtaqqlu dejjem iktar il-kuxjenza tal-poplub'li©ijiet li huma stess ma kienux jifil˙u josservaw. Kienujob¥odu lil Ìesù ¥ax ma qabilx ma l-idejat ipokritita¥hom. Kienu jfittxu jonsbuh biex isibu fuqhiex jakkuΩawh.Hu minnu wkoll li xi w˙ud minnhom, b˙al ma kien Gamaljel,kienu nies twajba. Kien hemm ukoll kittieba tal-partit l-ie˙ortas-Sadduçej, imma dawn ma kienux ˙afna, u ma kienuxjaqblu mal-kittieba tal-partit tal-FariΩej. Meta n¥idu "kittie-ba" ¥andna ©eneralment nifhmu dawk tal-FariΩej.

Nota:Il-partit tas-Sadduçej kien il-partit tal-kbarat. Kienu favur

ir-Rumani. Ma kienux jemmnu fil-qawmien tal-©isem fil-©udizzju universali, u lanqas ma kienu jemmnu fl-ispirti.Mo˙˙hom kien fil-poter u l-politika. Il-FariΩej kienu kontra r-Rumani u l-barranin, jemmnu fil-qawmien tal-©isem, fl-an©li,u tant kienu jemmnu fil-providenza ta' Alla li kienu jaq¥u fil-fataliΩmu. Il-massa tal-poplu kienet ma¥hom. Waqt li s-Sadduçej ma dehrux iktar wara l-qerda ta' Ìerusalemm fis-sena 70 wara Kristu, il-FariΩej baq¥u f'sa˙˙ithom, ja˙dmufuq it-Talmud u jitolbu ¥all-qawmien ta' Israel.

Kont taf li...

IS-SANHEDRIN

Is-Sanhedrin kien il-kunsillsuprem lhudi b'71 membru.L-ewwel wie˙ed li jsemmih huÌuΩeppi Flavju u j¥id li kiendi©à jeΩisti fi Ωmien Antijoku l-Kbir (223-187 qabel Kristu). L-ewwel darba li jissemma’ fil-Bibbja hu fl-Ewwel Ktieb tal-Makkabin (11, 23; 12, 6; eçç)

Il-kunsill kien ma¥mulminn 3 klassi ta’ nies:

a. Il-qassisin il-kbar, dak lijippresjedi dik is-sena, u dawkta' qablu, mar-rappreΩentantita' l-erba' familji kbar tal-qas-sisin.

b. Id-deqanin, jew l-anzja-ni li kienu jirrappreΩentaw il-familji ¥olja u l-kapijiet tat-tribujiet.

ç. l-Iskribi jew kittieba, likienu kollha mill-partit tal-FariΩej.

Il-president tal-kunsill kienin-Nasi, jew il-prinçep.Mie¥u kien joq¥od Ab-beth-din, jew "missier il-qorti".Ìieli l-Farizej kien ikollhomkunsilli ¥alihom biex jiddi-skutu xi ˙wejje© speçjalita¥hom. Kien ikun hemmukoll kunsilli re©jonali.

Diffiçli t¥id sa fejn kienettasal il-©urisdizzjoni tas-Sanhedrin. Ûgur imma li ta˙til-˙akma rumana kellu l-jeddi˙ares l-ordni pubbliku tant likellhom speçi ta’ eΩerçtuimsej˙a l-g˙assiesa tal-Lhud.Jidher imma li fi Ωmien Ìesù,is-Sanhedrin ma kellux il-jedd¥all-eΩekuzzjoni tal-pienakapitali. Ûgur li kellu set¥aji©©udika kawΩi li jmissu r-reli©jon u l-familja lhudija. Is-Sanhedrin kellu sehem impor-tanti mhux biss fil-kundannata’ Ìesù imma wkoll fil-per-sekuzzjoni kontra l-ewwelinsara tal-Palestina!


Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Mistoqsija o˙t il-G˙erf

X'ifisser il-kliem li nsibufil-Ktieb ta' l-Apokalissi

2, 17: "Lir-rebbie˙...na¥tih ca¥ka bajda,

b'isem ©did minqux fuqhali ˙add ma jkun jafu ˙lief

min jirçeviha".

Din l-istqarrija tista' tallu-di ¥al dak li kien isir bejn il-˙bieb. Ca¥ka jew biççafu˙˙ar kienet tinqasam min-nofs. Wie˙ed kien jiktebismu fuq parti u l-ie˙or fuqil-parti l-o˙ra u mba¥adkienu ja¥tuha lil xulxin. Il-biççiet kienu sinjal tal-˙bibe-rija u spiss kienu j¥addumin¥and missier ¥alibnu. Anke meta kienuj¥addu s-snin, li wie˙edjuri l-biçça' ca¥ka jewfu˙˙ar lill-parti l-o˙ra kienikun sinjal ta' ˙biberija ugaranzija ta' ospitalità.

X'ifisser il-kliem li nsibufil-Van©elu ta' San Mark9, 41 li fih Ìesù jistqarr:"Min ja¥tikom tazza

ilma x'tixorbu ¥ax intomtal-Messija, n¥idilkom

is-sewwa ma jibqaxmin¥ajr il-˙las tie¥u."

L-ewwel sinjal ta' ospita-lità fil-Bibbja huwa li toffri l-ilma frisk lil min tilqa' f'da-rek. Li ta¥ti tazza ilma kiensinjal ta' ˙biberija. PereΩempju, Eli¥Ωer, il-qaddejta' Abraham, stenna dan is-sinjal meta ©ie mib¥utf'dar barranija (ara: Ìen24, 17-18). Bil-kliem tie¥uÌesù qed i¥id li jekk nuru˙biberija lil xi persuna f'iseml-im˙abba tie¥u, Ωgur li manitilfux il-˙las mo¥ti minnu.

X'ifisser il-kliem li nsibuf'EΩodu 3, 5: "Ne˙˙i l-

qorq minn ri©lejk, ¥ax il-post li inti fuqu hu art

qaddisa".

Meta kienu jid˙lu f'darxulxin, in-nies tal-Bibbjakienu jne˙˙u Ω-Ωraben biexma j˙amm©ux id-dar ta'dak li jkun bit-tajn u l-˙mie©tat-triqat. Jekk l-art kienetm¥ottija bit-twapet, din l-˙a©a kienet tkun obbliga-torja! Li wie˙ed ine˙˙i Ω-Ωarbun jew il-qorq allurakien sinjal ta' rispett lejn minjistiednek id-dar. Hu¥alhekk li Alla jitlob lilMosè ine˙˙i l-qorq minri©lejh. Alla kien jist˙oqqluir-rispett dovut.

Hemm ˙afna kontra-dizzjonijiet fuq il-¥addta' nies li kienu jo˙or©u

¥all-gwerra fil-kotba ta'l-Antik Testment. Dawnhuma miktubin appostajew ¥andhom xi valur

partikulari.

Fil-fatt huwa diffiçli nifh-mu l-valur tan-numri meta l-Bibbja titkellem minn persu-ni. Per eΩempju, fil-Ktieb ta'l-Im˙allfin 20, 17 l-awtursagru j¥id li 400.000 ra©el˙ar©u kontra Benjamin; fl-istess ktieb, f'Im˙ 5, 8, l-awtur sagru j¥id li l-ikbarnumru ta' nies li set¥ujin©abru mit-tribujiet kienbiss ta' 40.000. Din iç-çifrahija aktar qrib in-numru ta'nies li marru ji©©ieldu f'Ìe-riko (ÌoΩwè 4, 13). MetaDavid ¥amel iç-çensiment¥al ra©unijiet militari (2Samwel 24, 1-9), jin¥ad li

Trid tkun taf?

Il-qarrejja jistaqsu



Kont taf li...

Óolm li g˙eb

Sena ilu b˙al dan iΩ-Ωmien Ωgur li ˙add minnama kien jo˙lom li sener©g˙u nitkellmu dwar il-vjolenza qerrieda fl-ArtImqaddsa. B˙al daΩ-Ωmiensena kollox kien jindika,minn barra, li saru passi ta’©gant biex tinstab soluzzjonital-kobba m˙abbla li fihakien ilhom jissieltu l-©nus lijg˙ammru fl-Art Imqaddsa.B˙al daΩ-Ωmien senakul˙add kien qed i˙ejji ujistenna ˙erqan iΩ-Ωjara tal-Papa. Óa©a li se˙˙et u likul˙add ittama li din setkompli ssa˙˙a˙ il-proçessta’ paçi mibdi u mwassal fit-tarf tieg˙u. Imma r-realtàkienet qed turi mod ie˙or.Kien hemm wisq interessimo˙bija u wisq impoΩizzjo-nijiet b’rikatti. Il-karba tal-miskin baqghet manstemg˙etx u dak li se˙˙ ug˙adu jse˙˙ illum huwakollu frott ta’ arroganzi udg˙ufija politika minn na˙atad-dinja çivili li fejn trid umeta trid tintervjeni b’sa˙˙a.Hekk kejl doppju dejjem˙alla mrar u llum qed i˙allid-dmija u l-mejtin minxura ‘lhawn u ‘l hinn. Ma nistg˙uxa˙na ma ndawrux ˙arsitnawkoll lejn dawn il-popli ub’˙aqq nitolbuhom iwarrbul-armi qerrieda u l-preΩun -zjonijiet u jiddjalogaw b’sin -çe rità. Kien ilna nafu li l-akbar we©g˙a se tkun Ìeru-salem. Hekk kien! We©g˙akbira o˙ra se jkunu r-rifu©jati(aktar minn 3 miljuni).... qalbl-imwiet u l-vjolenza hemmukoll ˙utna nsara mag˙luqawara l-˙itan tal-barbed wireli qed jer©g˙u jinbtu. Ng˙idutalba g˙alihom kollha...Mulej ag˙tina s-SLIEM!!

576

Il-Mistoqsija o˙t il-g˙erf

f'IΩrael kien hemm 800.000ra©el disponibbli ¥all-gwer-ra u f'Ìuda 500.000; ftitsnin wara, iΩda, jin¥ad likien hemm biss 60.000 ra©elta' familja li kienu benestantibiΩΩejjed biex i˙allsu t-taxxi(2 Slaten 15, 19-20, li jfisser liqed nitkellmu minn popo-lazzjoni ta' xi 800.000. Jidhirlili ˙afna drabi n-numri, aktarminn çifri u statistiçi preçiΩi,huma wΩati b'valur simbo-liku u min¥ajr valur aritme-tiku. Áalhekk nitkellemaktar minn mod ta' kifwie˙ed jitkellem u jikteb milliminn kontradizzjonijiet fil-veru sens tal-kelma.

Áaliex Ìesù jitlob lid-dixxipli tie¥u "jimxu

warajh" u mhux flimkienmie¥u?

Fil-kultura ta¥na li 'timxiwara' xi ˙add ifisser kwaΩi litqie¥ed ru˙ek f'poΩizzjonisekondarja. Imma fiΩ-Ωmi-nijiet tal-Bibbja din il-fraΩima kienitx tfisser hekk.Niftakru li t-toroq tal-Palestina ta' Ωmien Ìesù,speçjalment fil-bliet u fl-ir˙ula, kienu dojoq ˙afna. Il-persuni bilfors kien ikollhomjimxu wara xulxin! Forsi llumnittraduçu bil-mentalitàta¥na, 'min irid jimximie¥i.'

Salm 19, 9-11 jitkellemdwar il-Li©i tal-Mulej

b˙ala ‘o˙la mill–¥asel,mill-¥asel l-aktar fin’.Xeb˙ simboliku jew xi

˙a©a aktar?

Fi Ωmien il-Ìdid Testment,meta tifel kien imur ¥all-ewwel darba l-iskola, kienimur is-sinagoga meta jkun¥adu d-dlam biex jisma' kifMosè kien irçieva l-Li©i.

Imba¥ad kien ji©i me˙udfid-dar ta' l-m¥allem biexjie˙u kolazzjon li fih kien ikunhemm ˙elu li fuqu kienhemm miktuba l-ittri tal-Li©i.Fl-iskola t-tifel kien jirçievispeçi ta' slate li kienet ti©imidluka bil-¥asel. Fuq dinkien ikollu jikteb l-ittri tal-Li©i.Kien naturali li jil¥aq 'il-pinna' li biha kien inaqqax l-ittri fuq l-¥asel. L-ideja kie-net biex t¥inu jifhem li l-iskola kien imur biex jifhem u'jiekol' u 'jixrob' l-Iskrittura.Dan il-mod ta' ta¥lim kienantik u forsi dak li jin¥adfis-salm ja¥mel riferiment¥al din it-tradizzjoni antikafi ˙dan il-poplu lhudi.

X'ifisser il-kliem li nsibuf'IΩaija 28, 9-10: ‘Lil minse j¥allem l-¥erf, u lil

min se jfiehem il-messa©©? Lit-trabi

bilkemm maqtu¥a minnsider ommhom? Iva: Saw

lasaw; saw lasaw; kawlakaw; kaw lakaw;

Ωe¥er sam; Ωe¥er sam’.

Il-Bibbja ta' l-ÁaqdaBiblika Maltija, fin-nota¥all-vers 10, t¥id li dan il-kliem huwa 'temtim ta' sak-ranazzi biex iwaqq¥u l-pro-feta ¥aç-çajt'. Din hijainterpretazzjoni tajba. F'danil-kliem hemm min jara r-ripetizzjoni monotona ta' minkien j¥allem bl-amment.Fil-fatt dan il-vers ifisser litte-ralment: 's wara s, k warak'; x'aktarx jirreferi ¥all-metodu ta' ta¥lim permezztar-ripetizzjoni, kif kien isir fl-iskejjel fejn it-tfal kienu jirre-petu vers wara vers u fraΩiwara fraΩi. Il-monotonija ta'dan il-metodu kien il-karat-teristika ta' ta¥limu...alme-nu skond is-semmie¥aimmedjati tie¥u!

Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm Kliemu ma...

Documents

Transcript of Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm Kliemu ma...