Cicerone epistolografia

10
Cicerone e l epistolografia

Transcript of Cicerone epistolografia

Page 1: Cicerone epistolografia

Cicerone e l’epistolografia

Page 2: Cicerone epistolografia

La lettera è un uso scritto della lingua a scopo di comunicazione a

distanza, sia privata che pubblica, di carattere generalmente letterario. Ha diverse funzioni: quella referenziale, emotiva, conativa o semplicemente di contatto.

Le prime testimonianze si attestano già alla fine del III millennio a.C. nelle monarchie del Vicino Oriente e Egiziana. Decisivo per lo sviluppo della lettera fu la creazione da parte del re Dario di Persia di un efficiente servizio postale di stato.

Sul modello persiano l’uso di lettere ufficiali si diffuse nel mondo Ellenico e Latino.

Il passaggio dalla lettera ufficiale all’epistola letteraria fu breve, tramite la lettera “aperta” (destinata a un pubblico) e la sua pubblicazione. Si diffusero infatti, soprattutto in Grecia, le lettere filosofico-morali e in seguito, con il cristianesimo, le lettere dottrinali.

L’epistolografia

Page 3: Cicerone epistolografia

L’epistolario Ciceroniano è composto da 900 lettere

(comprensive di inviate e ricevute) di vario genere, divise per destinatari: Epistulae ad Atticum, Epistulae ad familiares, Epistulae ad Quintum fratrem, Epistulae ad Marcum Brutum. Essendo la raccolta stata pubblicata postuma sono presenti oltre alle lettere destinate alla pubblicazione, anche lettere di carattere molto personale. Per questa ragione attraverso il carteggio è possibile delineare un profilo completo della complessa personalità di Cicerone.

Epistolario Ciceroniano

Page 4: Cicerone epistolografia

Gli argomenti trattati sono di vario genere, si adattano

infatti ai diversi destinatari e alle diverse occasioni; anche lo stile, con gli argomenti, varia, pur tendenzialmente rimanendo paratattico e colloquiale: frequenti sono i grecismi, le interiezioni e i diminutivi, Cicerone dunque usa il linguaggio quotidiano delle persone colte. Tuttavia, sono presenti apici di fine elaborazione retorica, per sottolineare l’importanza di alcuni concetti trattati. E’importante ricordare che essendo il latino una lingua logica, nella lettera si adotta come riferimento cronologico la situazione temporale del destinatario al momento della lettura. Come in molti altri campi Cicerone è stato il modello imitato dai posteri.

Lo stile

Page 5: Cicerone epistolografia

Le epistole latine avevano una struttura precisa tripartita:

- Intestazione dove c’era il nome del mittente in nominativo

seguito da quello del destinatario in dativo e da una formula di

saluto “salutem dicit” (s. d.) o “salutem plurimam dicit” (s. p. d.)

-Il contenuto della lettera spesso aperto da convenevoli sulla

salute espressi mediante la sigla s. v. b. e. e. q. v. (“si vales bene est, ego quoque valeo”)

-Formula di chiusura, contenente il saluto, espresso mediante l’imperativo vale, l’indicazione della data e del luogo.

La struttura

Page 6: Cicerone epistolografia

TULLIUS S. D. TERENTIAE ET TULLIAE ET CICERONI

SUIS.

Ego minus saepe do ad vos litteras, quam possum,

propterea quod cum omnia mihi tempora sunt misera, tum

vero, cum aut scribo ad vos aut vestras lego, conficior

lacrimis sic, ut ferre non possim. Quod utinam minus vitae

cupidi fuissemus! certe nihil aut non multum in vita mali

vidissemus. Quod si nos ad aliquam alicuius commodi

aliquando recuperandi spem fortuna reservavit, minus est

erratum a nobis; si haec mala fixa sunt, ego vero te quam

primum, mea vita, cupio videre et in tuo complexu emori,

quoniam neque di, quos tu castissime coluisti, neque

homines, quibus ego semper servivi, nobis gratiam

rettulerunt. Nos Brundisii apud M. Laenium Flaccum dies

XIII fuimus, virum optimum, qui periculum fortunarum et

capitis sui prae mea salute neglexit neque legis improbissimae

poena deductus est, quo minus hospitii et amicitiae ius

officiumque praestaret: huic utinam aliquando gratiam referre

possimus! habebimus quidem semper. Brundisio profecti

sumus a. d. II K. Mai .:

per Macedoniam Cyzicum petebamus. O me perditum! O

afflictum! Quid nunc? Rogem te ut venias, mulierem aegram,

et corpore et animo confectam? Non rogem? Sine te igitur sim?

Opinor, sic agam: si est spes nostri reditus, eam confirmes et

rem adiuves; sin, ut ego metuo, transactum est, quoquo modo

potes ad me fac venias. Unum hoc scito: si te habebo, non mihi

videbor plane perisse. Sed quid Tulliola mea fiet? iam id vos

videte: mihi deest consilium. Sed certe, quoquo modo se res

habebit, illius misellae et matrimonio et famae serviendum est.

Quid? Cicero meus quid aget? iste vero sit in sinu semper et

complexu meo. Non queo plura iam scribere: impedit maeror.

[…] Tu quod me hortaris, ut animo sim magno et spem habeam

recuperandae salutis, id velim sit eiusmodi, ut recte sperare

possimus. Nunc miser quando tuas iam litteras accipiam? quis

ad me perferet? quas ego exspectassem Brundisii, si esset

licitum per nautas, qui tempestatem praetermittere noluerunt.

Quod reliquum est, sustenta te, mea Terentia, ut potes.

Honestissime viximus, floruimus: non vitium nostrum, sed

virtus nostra nos afflixit; peccatum est nullum, nisi quod non

una animam cum ornamentis amisimus; sed, si hoc fuit liberis

nostris gratius, nos vivere, cetera, quamquam ferenda non sunt, feramus. Atqui ego, qui te confirmo, ipse me non possum.[…]

Cura, quod potes, ut valeas et sic existimes, me vehementius

tua miseria quam mea commoveri. Mea Terentia, fidissima

atque optima uxor, et mea carissima filiola et spes reliqua nostra, Cicero, valete. Pr. K. Mai. Brundisio.

Ad Familiares, XIV 4

Page 7: Cicerone epistolografia

Tullio saluta Terenzia e Tullia e il suo Cicerone.

In realtà vi mando meno lettere di quando potrei, per il fatto che tutti

questi momenti sono per me molto miseri, e mi struggo dalle lacrime,

quando scrivo o leggo le vostre lettere, tanto che non posso sopportarlo. Oh fossimo stati meno desiderosi della vita! Certamente non avremmo

visto niente o molto di male nella vita. Se la sorte ha ci ha riservato una

qualche speranza di recuperare fu meno errato da parte nostra, se invece

questi mali sono determinati, in realtà desidero vederti quanto prima, mia

vita, e morire nel tuo abbraccio, poiché ne gli dei, che hai venerato in

modo molto casto, ne gli uomini, che io ho sempre servito, restituiranno la gratitudine.

Traduzione

Page 8: Cicerone epistolografia

do=principale

quam possum= subordinata comparativa

quod sunt= subordinata causale

cum scribo= subordinata temporale

aut lego= coordinata correlativa(alla temporale)

ut non possim= subordinata consecutiva

conficior= coordinata per asindeto

utinam fuissemus= principale (congiuntivo ottativo o desiderativo)

vidissemus= principale

reservavit= principale

reciperandi= subordinata finale

est erratum= coordinata per asindeto

si fixa sunt= subordinata ipotetica

cupio videre et emori= principale

quoniam rettulerunt= subordinata causale

quos coluisti= subordinata relativa

quibus servivi= subordinata relativa

Analisi del periodo

Page 9: Cicerone epistolografia

Analisi retorica

Ego minus saepe do ad vos litteras, quam

possum, propterea quod cum omnia mihitempora sunt misera, tum vero, cum aut

scribo ad vos aut vestras lego, conficiorlacrimis sic, ut ferre non possim. Quod

utinam minus vitae cupidi fuissemus! certe nihil aut non multum in vita mali

vidissemus. Quod si nos ad aliquamalicuius commodi aliquando recuperandi

spem fortuna reservavit, minus est erratuma nobis; si haec mala fixa sunt, ego vero te

quam primum, mea vita, cupio videre et in tuo complexu emori, quoniam neque di,

quos tu castissime coluisti, nequehomines, quibus ego semper servivi, nobisgratiam rettulerunt.

legenda

- Allitterazione

- Concinnitas

- Poliptoto

- Omoteleuto

- Formule tipiche del parlato

Page 10: Cicerone epistolografia

Manfredi Caruso

Matteo Chiovenda

Arianna Cocchi

Simone Sorrentino

Grazie per l’attenzione, Sido!