F I R E N C A

Centar uprave Firence

Istorija Firence = istorija velikih pojedinaca

Firenca gradi svoju istoriju kao istoriju individua i pojedinaca, pa je i istorija umetnosti, pre no što ju je Vazari kodifikovao u 16. veku, prikazana kao progres individualaca (Đoto, Mazačo, Donatelo, Bruneleski)

Palazzo della Signoria (Palazzo Vecchio)

centar ukupne firentinske uprave još iz 13. veka koji demonstrira rustičnu strukturu grada

rustična militanta oko koje se razvija moderna Firenca

Firentinska Akademija = Academia delle arti dell disegno

Osnovao je Vazari sredinom 16. veka, 1563. godine . Ubrzo su dekretom Velikog Vojvode (pošto je u tom trenutku Firenca vojvodstvo, a ne republika) studenti i članovi Akademije oslobođeni gildinskih obaveza tj. plaćanja poreza.

u statutu Akademije, kao i u njenom imenu, Vazari je naglasio da je crtež u osnovi svake umetnosti

U botegama (radionicama) se podrazumeva razdvajanje po materijalima i tehnikama, koje međusobno lako komuniciraju, ali, ipak, jedna botega označava jednu tehniku. Obično se cela jedna porodica posvećivala jednoj tehnici (na primer, porodica De la Robi i terakota).

Disegno na firentinskoj Akademiji

disegno = crtež, složen koncept 15. i 16. veka

etimologija reči disegno: segno de Dio = Božiji znak (crtež kao Božanski znak i dar)

Ova Akademija insistira da je Akademija crteža, sile koja objedinjuje sve umetnosti. Za Vazarija, disegno nije samo tehnika, bukvalni crtež na papiru, već ideja (kao u neoplatonizmu) koju umetnik dobija od Boga, iz viših sfera. Ta ideja mora da se razradi i finalizira. Dakle, crtež je imagitivni i intelektualni proces, medijum umetnikove misli; inicijalna koncepcija, ali i finalna izrada! Vazari je išao dalje i u svom delu definisao slikarstvo kao površinu pokrivenu bojama.

na primer, kada Rafael Santi radi disegno, to je konćeto koji umetnik dobija i u kom učestvuje.

Vazarijevo delo i Akademija dali su podršku ukupnoj firentinskoj umetnosti trećenta, kvatroćenta i sinkvećenta i pokušali da mentalnu i božansku strukturu pretoče u realnost i učine je dostupnom ljudima

Rafael, karton za Atinsku školu

V E N E C I J A

Centar uprave Venecije

Istorija Venecije = istorija institucija

istorija umetnosti u ovom gradu je istorija institucija, pre svega istorija radionica (botega), koje su postojale još od 11. i 12. veka

čak je i Ticijan radio u porodičnoj radionici, a kasnije i Tintoreto i Robusti

svi oni su bili veoma odani svojim institucijama tj. državi

Direr se, čak, žalio prijatelju da, kao stranac, mora da plati da bi slikao u Veneciji

Ulje na platnu

usled klime Venecije, freske su vrlo brzo propadale (užasna kombinacija soli i vode)

upravo zato, Venecija je vrlo brzo prihvatila novu tehniku ulja na platnu (u pitanju je bilo laneno ili orahovo ulje). Smatra se da je ovu tehniku uveo Antonelo da Mesina i da je bila prihvaćena 70ih godina 15. veka. Ova tehnika je omogućila slikanje bojom, gde je boja materija slike. Vrlo je cenjena zbog senzualne strukture i zbog mogućnosti da dozvoli svetlosti da ističe iz nje same.

Palazzo Ducale = Duždeva palata

nalazi se na moru i fasada je, u duhu pozne gotike, otvorena sa svih strana. nije samo geografski uslovljena, već je i izraz otvorene strukture grada

Venecija je država koja je trajala 1000 godina, sve do pada pod Napoleonom

Ona je cenjena monarhija kojom predsedava dužd, koji nema nasledno pravo, već se stalno bira. Dakle, vid oligarhije! Postoje patriciji i populani (građanstvo) koje isto ima veliki uticaj u okviru političkog života. ta kombinacija monarhije, republike i demokratije je i obezbedila 1000godišnju stabilnost Veneciji

Venecijanski disegno

Venecijanski colorito

Venecija, takođe, ima svoju teoriju, ali ne tako kodifikovanu, kao što je to firentinska. Lodoviko Dolče je sredinom 16. veka napisao Dijalog o slikarstvu, gde je veliki deo apologija Ticijanu. Ostatak dela govori o apstraktnim konturama koje ne postoje u prirodi i o slikarskoj teoriji koja se zasniva na boji, a ne na liniji.

Ono što proističe iz čulnog zadovoljstva (a čula su obeležena kao nešto niže) postaje važno i priznato (to je već domen estetike). Stvara se kontraverza (u odnosu na teoriju Firence) zasnovana na suprotnostima = disegno vs colorito. Colorito je ovde mnogo više od tehnike i to je, zapravo, suštinska razlika između Firence (Rima) i Venecije, koja je od slike prevashodno nešto drugo želela.

Venecijansko slikarstvo insistira na relaciji između slikara i posmatrača. U okviru venecijanskih slikara postoji puno individualista, pa je teško sistematizovati njihove tehnike i teorije. Venecijanska Akademija je bila državotvorna institucija koju država finansira i koja govori šta je dozvoljeno, a šta ne. tu nikada nisu bili istinski venecijanski umetnici, već firentinski i rimski velikani.

Prava je lepota i senzualnost venecijanske slike dovela do toga da ih mnogi sakupljaju. Tu ljudi su poznati kao conosceri = odabrani, elitni krug poznavaoca umetnosti. U 18. veku će doći do promene, jer će doći do porasta zainteresovanosti javnog mnjenja.

za venecijance, colorito je intelektualni process stvaranja slike bojom (kao disegno za firentince)

Ticijan, Venera u toaleti (Venera pred ogledalom)

Vazari tvrdi da su se Venecijanci ogrešili o intelektualni proces, jer nemaju disegno nego direktno slikaju i rade prepravke (pentimenti). On ne razume takvu umetničku tradiciju gde je bilo promena u samom toku oslikavanja slike. Postoji interesovanje za samu supstancu slike, a suštinsko je bilo zadovoljstvo za oko posmatrača. To vidimo u detaljima poput kože, nakita i bisera, strukture i erotičnosti..

ova slika je nastala sredinom 16. veka i uvek je bila u Ticijanovom ateljeu, nikada je nije prodao, što pokazuje koncept modernog slikara, individue koja živi od svog slikarstva i polaže pravo na senzualni identitet

Pejzaž

postoji i u srednjem veku, u tragovima, u pozadini

hrišćanska tradicija Edenskog vrta je izuzetno važna za renesansni pejzaž (što potvrđuje bitnu stvar = renesansa se ne zasniva samo na antičkoj, već i na hrišćanskoj tradiciji)

za razvoj renesansnog pejzaža važna je antička tradicija pastoralne poezije. Pastir je idealna figura junak još od antičkog doba. On je arhetip one poznate želje, koju smo svi doživeli, da nemamo kontakta sa gradom i živimo u prirodi i sa prirodom.

Najjači prodori pastoralne poezije i slikarstva su u trenucima najurbanijih procesa poput Starog Rima, Venecije u 16. veku ili Pariza u 18. veku. Osnovna zelja čoveka u tim situacijama je da se izdvoji iz urbanog konteksta.

Petrarka je firentinac koji je veliki deo života proveo u Veneciji i pisao je o potrebi intelektualaca da se sklone od urbanističih jezgara. On je poklonio svoju veliku biblioteku Veneciji, kao i cardinal Kesarion.

jedna od najvećih svetskih biblioteka jeste biblioteka Svetog Marka = MARĆIJANA

pejzaž je veoma sporo, čak vekovima, dosezao pošovanje i, za neke kasnije epohe, poput romantizma u 19. veku, biće vrlo značajan. Može da izgleda nepovezan sa konceptom Arkadije ili melanholije, ali, zapravo, vrlo su bliski pojmovi = oba su potraga za suštinom ljudskog bića i njegovim tajnama.

Bez tog konteksta ne bi bilo Geteovog Fausta, Ničeove filozofije ili Kjubrika.. dakle, vrlo važan koncept za razumevanje celokupne kulture.

u okviru šireg segmenta pastoralnog, dolazimo do polja arkadijskog fenomena

K O N C E P T A R K A D I J E

Arkadija kroz istoriju

Arkadija je planina na Peloponezu, hladna, strma, prekrivena snegom

Ideja Arkadije postoji još kod Homera (8. vek p.n.e) gde se formira slika uvek zelene zemlje, gde vlada večito proleće i gde ne postoji smrt, Bog, stvaranje.. to je večita ideja čije opise imamo u Ilijadi.

Vergilije, takođe, proslavlja ideju Arkadije. On je stradao kao persona u političkom smislu u Rimu i jedno vreme je bio u izgonu. Često ljudi koji su pretrpeli nevolje pišu o toj prirodi, jer su shvatili da su beznačajni, ovako ili onako.

mnogo je divne poezije napisano u arkadijskom duhu

Arkadija se inkorporirala u hrišćanski koncept Edemskog vrta i tako je došla do renesanse.

Ideja Arkadije je posebno jaka u Veneciji.

Leonardo, Madona među stenama

Idealni univerzum estetski uređen

Đorđone, Castelfranco Madona

radili smo je i u kontekstu oltarske slike

pejzaž nije pozadina i tek dekoracija slike, već je duhovna i mentalna podrška svetoj slici = meditativna i melanholična Bogoridica je objedinjena sa svetim ličnostima putem vazduha i prirode, čemu doprinosi pejzaž, kao podrška tom novom svetu

kod Đorđonea priroda koja okružuje je idealizovana, ali liči na neki realni topos. Ovde je to Azolo, mesto neposredno blizu Venecije.

Umetnik je umro 1510. godine od kuge i to je praktično jedini validni podatak. Vazari je napisao da je bio plemić, ali se to ne zna zasigurno. Bio je slavni predvodnik jedne umetničke revolucije koja je uticala na generacije i generacije slikara. Odigrao je ogromnu ulogu u istoriji umetnosti.

Patronatski sistem Venecije je jako važan za razvoj ovog slikara, jer su patroni poručivali slike malih kabinteskih formata = POESIE (nastale pre Catelfranco Madone) gde je prisutna interakcija ljudske figure i prirode

Đorđone, Usnula Venera (Drezdenska Venera)

Integracija ženske figure i vazduha

Puna četka boje nanošena direktno. Sve u finoj sfumaturi do čega je, najverovatnije, došao sam, a ne proučavajući Leonardova dela.

U pozadini se opet nalazi Azolo. Zašto baš Azolo? Jedna od glavnih pokretač arkadijskog koncepta jeste bivša kraljica Kipra, Katarine Kornaro. Vraća se u Veneciju, kao neku vrstu egzila i kao neko rajsko mesto, gde je stvorena divna kombinacija prirodne lepote i kultivacje te lepote od strane čoveka. Ona je oko sebe okupila značajne intelektualce tog vremena.

Pjetro Benbo piše delo Azolani (Gli Asolani) po kom zaključujemo da su, najverovatnije, članovi tog intelektualnog kružoka bili i Ticijan i Đorđone i otuda toliko prirode u njihovim delima, s obzirom da je Katerine ohrabrivala staru antičku pastoralnu poeziju i pisanje novih stihova

Ovom društvu pristupa najveći renesansni pesnik San Azaro iz Napulja koji je pobegao iz bučnog Napulja i našao utočište u Azoli, gde je i napisao najslavniju renesansnu poemu Arcadia!

Đorđone, Oluja (Tempesta) Tempesta, detalj

Opisana kao paeseto = pejzaž, termin prvi put upotrebljen u Veneciji 16. veka. Kada su upotrebili taj termin u kontekstu pejzaža, kodifikovali su ga. U kontekst sa Tempestom dovode i Doručak u travi.

ovo delo doživljavaju kao vrhunac Đorđoneovog obrazovanja (umetnik se vrlo razumeo u alhemiju). neki ga tumače kao priču o pronalasku Mojsija. Kenet Klark je tvrdio da je ovo slobodna tema (nije u pravu).

Neka tumačenja se vraćaju na jednostavnost i antički sistem osobina koji je hrišćanstvo prihvatilo: justitia (pravda), prudentia (razboritost), fortitudo (snaga) i temperantia (umerenost); kao i sistem 3 teološke vrline: caritas (ljubav), fides (vera), spes (nada). Možda je ovo alegorija bračne ljubavi.

Politički spekt ovog dela je vrlo značajan: Venecija trpi velike problem zbog neprijatelja koji su se udružili protiv nje (Kambrejska Liga) i žele da joj odizmu nezavisnost. Međutim, Venecija uspeva da mobiliše svoje građane i oni učestvuju u odbrani grada. U skladu sa time, optički centar slike jeste tempesta (oluja) i munja koja osvetljava simbole Svetog Marka tj. Venecije. Beli ždral je najava nade i spasa za Veneciju, koja je uspela da se odbrani.

Postoji puno mogućnosti za čitanje ove kompozicije (kompleksna tema u koju se postepeno proniče), ali slika koja u tolikoj meri iskazuje prirodu i arkadijski koncept morala je da nastane u intelektualnom miljeu Azola. Priroda nije trivijalni dodatak istorijskoj temi, već je esencija ljudskog duha i duše.

Ticijan, Pastorala

Slika nastala u istom intelektualnom miljeu Azola, San Lazarove intelektualne poeme Arcadia i poetske tradicije Arkadije

Jedni veruju da je autor Ticijan (po zrelosti ženskih tela i pokretima četke), dok drugi smatraju da je Đorđone započeo, a Ticijan završio. Njihov odnos uopšte je vrlo zanimljiv za umetnost.

Gospodin svira lautu, muza (nimfa) drži lautu i učestvuje u muziciranju, žena možda uzima vodu, a možda je prosipa.. u pozadini, urbani elementi, kao reminescencija na čovekovu inkorporiranost u prirodu. Opet, duboka melanholija i seta su obojile celu sliku..

Poetski kvalitet slike, kože, kose, otium prirode, ljupko mesto iz prirode, večito zeleno.. ta sreća, večita lepota, blagost i radost je novina koju je renesansa unela u arkadijski koncept i time ga je ispunila melanholijom zbog svesti da to ne može postojati

U poemi Arcadia San Lazaro govori o arkadijskom trubaduru koji pati od neuzvraćene ljubavi i povlači se među pastire gde živi jednostavnim životom inkorporiranim u prirodu. Živi u skladu sa tom prirodom, druži se sa pastirima i muziciraju zajedno.. povezati to sa ovom kompozicijom.

ne mora da znači da je prikazana San Lazareva Arcadia eksplicitno, ali ona jeste glavno biće ove slike.

K O N C E P T M E L A N H O L I J E

Melanholija kao fenomen poremećaja duha i temperamenta

pojam definisan jošu antici (knjiga: Srejović i Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske mitologije)

Platon i Aristotel prvi pominju melanholiju kao fenomen i vezuju je za crnu žuč (koja fizički ne postoji) i za druge organske stvari

Galen i Hipokrit su dali onovremenu definiciju melanholije vezujući je za 4 tečnosti (krv, limfa, crna žuč, žuta žuč) i 4 vrste karaktera (sangvinik, kolerik, melanholik, flegmatik). Oni su zaključili da postoji veza između tečnosti u organizmu i našeg ponašanja.

melanholik jeste najteži temperament, a opet je najproduktivniji i najveći naboj duha

Koncept melanholika je uslovljen fiziologijom u telu i nužno je da se tretira kao medicinski fenomen, poremećaj duha i temperamenta. Bol koju melanholici osećaju je bol sveta. Mogu, takođe, imati divovski seksualni apetit.

Preporučivani su različiti načini lečenja: puštanje krvi ili određena hrana.

Ono što danas savremena psihijatrija prepoznaje kao fobije i psihoze, tada su stavljali pod okvire melanholije.

(knjiga: Robert Barton, Anatomija melanholije; 1621)

Melanholija = stanje genija

melanholija se vezuje za stanje genija i kontemplativni , kao i za osećanje bola u odnosu na spoljašnji svet (knjiga: Marsilio Fićino, De vita ???, pominje FUROR MELANCHOLICUS)

Fićino prvi uvodi pojam melanholije kao svete manije u diskurs renesanse

Pojam melanholije se vezuje za planetu Saturn, koja je otac svih planeta i učitelj. Saturnovi krugovi, zapravo, predstavljaju faze života.

iako je ovo stanje bilo vrlo plodotvorno, trebalo ga je ublažiti, jer je mučilo dušu

u to vreme, biti melanholik, bilo je “in” = podrazumevalo je da ste genijalni, duboki, vrlo intelektualni..

ljubav, kao stanje duha, često je izjednačavano sa furor melancholicusom

engleska kraljica Elizabeta I

važna za razvoj kulture i umetnosti

Elizabetanska Engleska pogodna za razvitak ovih koncepata, dobro krilo za fenomen melanholije

(knjiga: Anđeo sa zapadnog prozora)

A L H E M I J A

Fenomen alhemije

Alhemija je, kao disciplina, najpre, spiritualna stvar

Preko traganja za lapisom (kamenom) koji sve pretvara u zlato pokušavaju da dosegnu Boga i savršenstvo

Spajanje vita active (vezan za alhemijske kabinete) i vita contemplative (vezan za oratorijume i mestva molitve). Takođe, postoje 3 dela univerzuma tj. 3 stupnja = sumpor, živa i so.

Alhemijski manuskripti = Baltazar Derola, Klozovski, Stanislavsko Derola..

(knjiga: Tutus Burkhart, Alhemija – nauka o duši)

Direr

Vitez, smrt i đavo Sveti Jeronim u svom studiju Melanholija

Vitez je simbol za moralne i duhovne vrednosti, oličenje aktivnog života, a smrt je uvek pratilac ratnika

Druga grafika, Sveti Jeronim u svom studiju, predstavlja kontemplativni život i apoziciju prve grafike, Vitez, smrt i đavo

Nikolas Hilijard, Mladić među ružama

melanholik naslonjen na drvo obraslo u svet ruže

na drvetu piše: „Moja vera je uzvišena, ali izaziva bol.“

ovo ima veze sa činjenicom da je melanholija često vezivana za samoubistvo.

kompleksni fenomen koji, sa jedne strane, obuhvata put vere i čistote, gde je poželjna askeza, suzdržavanje i celibat, a sa druge strane, aktivno uključivanje u božansku teurgiju i magične veštine

ključevi kralja Solomona

Isak Oliver, Portret nepoznatog melanholičnog mladića, 1590-1605.

melanholik naslonjen na drvo

Stena na kojoj sedi oblika slova fi koja se odnosi na veliko alhemijsko delo. Fi je prima materija, nulta materija, od koje se kreće u alhemijskim istraživanjima.

prikazan grad i pejzaž, lavirint = čovek koji se još uvek nije snašao u životu

kraj melanholika mač koji označava borbu i rukavica koja označava pristupanje čistog srca, jer rukavica štiti ruku i uvek kada se mačuje to se radi uz rukavicu; dakle, ovaj mladić nema želju da se bori, bar ne rukavicom

u celini gledano, ovo je PSIHOLOGIČKA SLIKA koja nas vodi unutrašnjem ocelovljenju. Budisti koriste psihologičku sliku kao metod prosvetljenja

Isak Oliver, lord Edvard Herbert

ova kompozicija nam otkriva koncept magije koji je važan deo tadašnje kulture (knjiga: Alberto Petoza, Evropski mitovi): na štitu vidimo srce sa plamenim krilima koje aludira na simpatetičku magiju čiji je jedan od principa delovanja = slično se sličnim izaziva tj. da biste neku stvar prouzrokovali, učinite je

otvor pored samog lorda asocira na provaliju, ponor i Had

vizuelizovana potraga za svetim gralom, tada aktuelna

Viskontijev tarot špil

čuva se na Jejl univerzitetu i predstavlja idealan primer amblematike (šesta karta = ljubavnici)

tarot tada postaje aktuelan kao veština vezana za proricanje i razbibrigu

(knjiga: Bonifacije Benba, ???)